Gevoegde zaken C‑293/17 en C‑294/17

Coöperatie Mobilisation for the Environment UA en Vereniging Leefmilieu

tegen

College van gedeputeerde staten van Limburg en College van gedeputeerde staten van Gelderland

(verzoeken om een prejudiciële beslissing, ingediend door de Raad van State)

„Prejudiciële verwijzing – Richtlijn 92/43/EEG – Instandhouding van de natuurlijke habitats en van de wilde flora en fauna – Speciale beschermingszones – Artikel 6 – Passende beoordeling van de gevolgen van een plan of project voor een gebied – Nationaal programma voor de aanpak van stikstof – Begrippen ‚project’ en ‚passende beoordeling’ – Integrale beoordeling voordat individueel toestemming wordt verleend aan agrarische bedrijven die stikstofdepositie veroorzaken”

Samenvatting – Arrest van het Hof (Tweede kamer) van 7 november 2018

1. Milieu – Instandhouding van de natuurlijke habitats en van de wilde flora en fauna – Richtlijn 92/43 – Begrip project in een beschermd gebied – Weiden van vee en op of in de bodem brengen van meststoffen – Daaronder begrepen

   [Richtlijn 92/43 van de Raad, art. 6, lid 3; richtlijn 2011/92 van het Parlement en de Raad, art. 1, lid 2, a)]

2. Milieu – Instandhouding van de natuurlijke habitats en van de wilde flora en fauna – Richtlijn 92/43 – Speciale beschermingszones – Verplichtingen van de lidstaten – Passende beoordeling van de gevolgen van een plan of project voor een gebied – Begrip project in een beschermd gebied – Periodieke activiteit waarvoor toestemming was verleend vóór de inwerkingtreding van de richtlijn – Daaronder begrepen – Voorwaarden

   (Richtlijn 92/43 van de Raad, art. 6, leden 2 en 3)

3. Milieu – Instandhouding van de natuurlijke habitats en van de wilde flora en fauna – Richtlijn 92/43 – Speciale beschermingszones – Verplichtingen van de lidstaten – Passende beoordeling van de gevolgen van een plan of project voor een gebied – Nationale regeling op grond waarvan in het kader van een programmatische aanpak een vergunning voor individuele projecten wordt verleend op basis van een in een eerder stadium uitgevoerde beoordeling – Toelaatbaarheid – Voorwaarden – Toetsing door de nationale rechter

   (Richtlijn 92/43 van de Raad, art. 6, lid 3)

4. Milieu – Instandhouding van de natuurlijke habitats en van de wilde flora en fauna – Richtlijn 92/43 – Speciale beschermingszones – Verplichtingen van de lidstaten – Passende beoordeling van de gevolgen van een plan of project voor een gebied – Nationale regeling op grond waarvan voor bepaalde projecten die een bepaalde drempel‑ of grenswaarde voor stikstofdepositie niet overschrijden, in het kader van een programmatische aanpak geen toestemming nodig is – Toelaatbaarheid – Voorwaarden

   (Richtlijn 92/43 van de Raad, art. 6, lid 3)

5. Milieu – Instandhouding van de natuurlijke habitats en van de wilde flora en fauna – Richtlijn 92/43 – Speciale beschermingszones – Verplichtingen van de lidstaten – Passende beoordeling van de gevolgen van een plan of project voor een gebied – Nationale regeling op grond waarvan voor een bepaalde categorie van projecten in het kader van een programmatische aanpak geen toestemming en geen beoordeling nodig zijn – Ontoelaatbaarheid – Beperking – Objectieve omstandigheden op grond waarvan met zekerheid kan worden uitgesloten dat er significante gevolgen kunnen zijn voor het gebied – Toetsing door de nationale rechter

   (Richtlijn 92/43 van de Raad, art. 6, lid 3)

6. Milieu – Instandhouding van de natuurlijke habitats en van de wilde flora en fauna – Richtlijn 92/43 – Passende beoordeling van de gevolgen van een plan of project voor een gebied – Identificatie van de aspecten die de instandhoudingsdoelstellingen van het gebied in gevaar kunnen brengen – Inaanmerkingneming van bepaalde soorten maatregelen die losstaan van een programma – Voorwaarde – Zekerheid over de verwachte voordelen van die maatregelen ten tijde van de beoordeling

   (Richtlijn 92/43 van de Raad, art. 6, leden 1, 2 en 3)

7. Milieu – Instandhouding van de natuurlijke habitats en van de wilde flora en fauna – Richtlijn 92/43 – Speciale beschermingszones – Verplichting om passende beschermingsmaatregelen te nemen – Omvang – Maatregelen die procedures voor monitoring van en toezicht op agrarische bedrijven en de mogelijkheid tot het opleggen van sancties omvatten

   (Richtlijn 92/43 van de Raad, art. 6, lid 2)

1.  Artikel 6, lid 3, van richtlijn 92/43/EEG van de Raad van 21 mei 1992 inzake de instandhouding van de natuurlijke habitats en de wilde flora en fauna, moet aldus worden uitgelegd dat het weiden van vee en het op of in de bodem brengen van meststoffen in de nabijheid van Natura 2000-gebieden kunnen worden aangemerkt als project in de zin van deze bepaling, ook al zou er geen sprake zijn van een project in de zin van artikel 1, lid 2, onder a), van richtlijn 2011/92/EU van het Europees Parlement en de Raad van 13 december 2011 betreffende de milieueffectbeoordeling van bepaalde openbare en particuliere projecten aangezien het daarbij niet zou gaan om een fysieke ingreep in het natuurlijk milieu.

   (zie punt 73, dictum 1)

2.  Artikel 6, lid 3, van richtlijn 92/43 moet aldus worden uitgelegd dat een periodieke activiteit zoals het op of in de bodem brengen van meststoffen, waarvoor naar nationaal recht toestemming was verleend vóór de inwerkingtreding van die richtlijn, voor de toepassing van deze bepaling kan worden aangemerkt als één en hetzelfde project waarvoor geen nieuwe toestemmingsprocedure hoeft te worden doorlopen, mits het daarbij gaat om één enkele verrichting die zich kenmerkt door een gemeenschappelijk doel, continuïteit en volledige overeenstemming, met name wat betreft de plaatsen waar en de voorwaarden waaronder de activiteit wordt uitgevoerd. Ook al is voor een dergelijk project een vergunning verleend voordat de beschermingsregeling van die bepaling toepasselijk werd op het betrokken gebied, de uitvoering van dat project kan toch onder artikel 6, lid 2, van die richtlijn vallen.

   (zie punt 86, dictum 2)

3.  Artikel 6, lid 3, van richtlijn 92/43 moet aldus worden uitgelegd dat het niet in de weg staat aan een nationale regeling op grond waarvan de bevoegde instanties in het kader van een programmatische aanpak een vergunning voor projecten kunnen verlenen op basis van een passende beoordeling, zoals bedoeld in deze bepaling, die in een eerder stadium is uitgevoerd en volgens welke een bepaalde totale hoeveelheid stikstofdepositie verenigbaar is met de instandhoudingsdoelstellingen van die regeling. Dat is echter slechts het geval wanneer na een grondige en volledige toetsing van de wetenschappelijke deugdelijkheid van die beoordeling kan worden gegarandeerd dat er wetenschappelijk gezien redelijkerwijs geen twijfel bestaat dat geen van de plannen of projecten schadelijke gevolgen heeft voor de natuurlijke kenmerken van het betrokken gebied, hetgeen door de nationale rechter moet worden nagegaan.

   (zie punt 104, dictum 3)

4.  Artikel 6, lid 3, van richtlijn 92/43 moet aldus worden uitgelegd dat het niet in de weg staat aan een nationale regeling als die in de hoofdgedingen, op grond waarvan voor bepaalde projecten die een bepaalde drempel‑ of grenswaarde voor stikstofdepositie niet overschrijden, in het kader van een programmatische aanpak geen individuele toestemming is vereist, indien de nationale rechter ervan overtuigd is dat de passende beoordeling, zoals bedoeld in deze bepaling, die in een eerder stadium is uitgevoerd, voldoet aan het criterium dat er geen redelijke wetenschappelijke twijfel bestaat dat die plannen of projecten geen schadelijke gevolgen hebben voor de natuurlijke kenmerken van de betrokken gebieden.

   (zie punt 112, dictum 4)

5.  Artikel 6, lid 3, van richtlijn 92/43 moet aldus worden uitgelegd dat het in de weg staat aan een nationale regeling als in de hoofdgedingen, op grond waarvan een bepaalde categorie van projecten, in dit geval het op of in de bodem brengen van meststoffen en het weiden van vee, in het kader van een programmatische aanpak wordt uitgevoerd zonder dat sprake is van een vergunningplicht en daarmee van een individuele passende beoordeling van de gevolgen van die projecten voor de betrokken gebieden, tenzij op grond van objectieve omstandigheden met zekerheid kan worden uitgesloten dat die projecten afzonderlijk of in combinatie met andere projecten significante gevolgen kunnen hebben voor die gebieden, hetgeen ter beoordeling van de verwijzende rechter staat.

   (zie punt 120, dictum 5)

6.  Artikel 6, lid 3, van richtlijn 92/43 moet aldus worden uitgelegd dat instandhoudingsmaatregelen in de zin van lid 1 van dat artikel, preventieve maatregelen in de zin van lid 2 van dat artikel, maatregelen die specifiek voor een programma als dat in de hoofdgedingen worden getroffen, of zogenoemde autonome maatregelen, dus maatregelen die losstaan van dat programma, niet mogen worden betrokken in een passende beoordeling als bedoeld in deze bepaling indien de verwachte voordelen van die maatregelen niet vaststaan ten tijde van die beoordeling.

   (zie punt 132, dictum 6)

7.  Artikel 6, lid 2, van richtlijn 92/43 moet aldus worden uitgelegd dat maatregelen die zijn opgenomen in een nationale regeling als die in de hoofdgedingen, waaronder procedures voor monitoring van en toezicht op agrarische bedrijven waarvan de activiteiten stikstofdepositie veroorzaken, en de mogelijkheid tot het opleggen van sancties waarbij zelfs sprake kan zijn van sluiting van die bedrijven, voldoende zijn om te voldoen aan deze bepaling.

   (zie punt 137, dictum 7)