Advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité over het voorstel voor een verordening van de Raad tot oprichting van de gemeenschappelijke onderneming Europese high-performance computing

(COM(2020) 569 final — 2020/260 NLE)

(2021/C 123/02)

Rapporteur:

Louise GRABO

Raadpleging	Raad van de Europese Unie, 26.10.2020
Rechtsgrondslag	Artikel 187 en 188, lid 1, van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie.
Bevoegde afdeling	Interne Markt, Productie en Consumptie
Goedkeuring door de afdeling	11.12.2020
Goedkeuring door de voltallige vergadering	27.1.2021
Zitting nr.	557
Stemuitslag (voor/tegen/onthoudingen)	240/0/5

1. Conclusies en aanbevelingen

1.1

Het EESC onderschrijft het nut van dit strategische initiatief en de toegevoegde waarde van een gemeenschappelijke onderneming (GO) EuroHPC (high-performance computing) als een concrete stap in overeenstemming met de cloudstrategie van de Europese Unie en als integrerend onderdeel van een bredere EU-strategie (waaronder cyberbeveiliging, de digitale eengemaakte markt, de Europese gigabitmaatschappij, open wetenschap, EU4Health en RescEU).

1.2

Het EESC is van mening dat de investeringen die de EU de afgelopen jaren, en zelfs na het uitbreken van de COVID-19-pandemie, heeft gedaan voor de aankoop en exploitatie van supercomputers van wereldklasse nog steeds geen optimaal niveau hebben bereikt in vergelijking met die van haar concurrenten (de VS, China en andere landen). Er zijn aanvullende middelen en investeringen nodig, ook van de kant van de EU-lidstaten, en dan met name de lidstaten die minder vergevorderd zijn op dit gebied en/of er minder op hebben ingezet. Als de EU op wereldniveau wil concurreren op het gebied van HPC-toepassingen, dan is het van essentieel belang dat deze middelen worden gecombineerd met coherente onderzoeks- en innovatieprogramma’s van de EU en het volgende MFK 2021-2027, waaronder ook de faciliteit voor herstel en veerkracht.

1.3

Het EESC onderschrijft de industriële aanpak, binnen een vernieuwde industriële en geïntegreerde kmo-strategie van de EU, om de volgende generatie energiezuinige microchips in Europa te ontwikkelen, waardoor de EU minder afhankelijk wordt van invoer en waardoor de toegang tot HPC-technologie en knowhow van topkwaliteit wordt veiliggesteld.

1.4

Het EESC roept de Commissie op om haar inspanningen op te voeren en een “meerjarige routekaart” op te stellen die de betrokkenheid van het maatschappelijk middenveld van de EU kan garanderen en op een praktische manier kan bijdragen tot de respectieve niveaus van bestuur van gemeenschappelijke ondernemingen in strategische sectoren (systemen voor vroegtijdige waarschuwing op het gebied van gezondheidspreventie, paraatheid, proefprogramma’s voor cursussen ter beperking van het risico op rampen, en cyberbeveiliging). Naast de bestaande HPC-kenniscentra en digitale-innovatiehubs moet in de adviesgroepen van de gemeenschappelijke onderneming daarom zo snel mogelijk ruimte worden gemaakt voor een permanente dialoog met het maatschappelijk middenveld, die waarde toevoegt en een multiplicatoreffect heeft. Naar zijn aard zou het EESC de ideale partner zijn voor het organiseren van een open jaarlijks dialoogforum van de gemeenschappelijke onderneming EuroHPC-, in combinatie met educatieve bewustmakingscampagnes waarbij wetenschappelijke en kennisnetwerken, sociale en economische partners, maatschappelijke organisaties en de media actief worden betrokken.

1.5

Het EESC acht het noodzakelijk om feedback van het maatschappelijk middenveld van de EU te verzamelen om ervoor te zorgen dat de EU-instellingen en de lidstaten de toegevoegde waarde op korte en middellange termijn van de gemeenschappelijke onderneming EuroHPC en de sectorale voordelen en kansen die dit als juridisch en strategisch instrument biedt, beter kunnen monitoren, uitleggen en bevorderen. De gemeenschappelijke onderneming EuroHPC moet niet alleen wetenschappelijke/onderzoeksgemeenschappen ten goede komen, maar moet ook zorgen voor meer “ownership” en betrokkenheid van geïnteresseerde intermediairs zoals openbare instellingen, de sociale partners op EU-niveau, en maatschappelijke organisaties, industriële en kleine en middelgrote ondernemingen (kmo’s), vertegenwoordigende organisaties en waardeketenactoren in de ontwikkeling van softwaretoepassingen, die toegang bieden tot infrastructuur, wat van bijzonder belang is voor kleinere landen, en bijdragen in natura aan de gemeenschappelijke onderneming HPC bevorderen.

1.6

Het EESC is verheugd dat twee van de partners van de Commissie in het kader van het contractuele publiek-private partnerschap (cPPP) de eerste particuliere leden zouden kunnen worden. Dat is van essentieel belang om ervoor te zorgen dat de EU-industrie van meet af aan deelneemt in de gemeenschappelijke onderneming. Een en ander geldt met name voor micro-ondernemingen en kmo's die concurrerende oplossingen/aanpassingsvermogen bieden, maar het risico lopen van openbare aanbestedingen te worden uitgesloten of daarbij minder kans te maken als zij niet naar behoren worden gedekt door een specifiek juridisch hoofdstuk en/of bestaande consortiumvormen. De vaststelling van specifieke aanbestedingsprocedures en van gunningscriteria moet aan de eisen van de tijd worden aangepast om ervoor te zorgen dat bestaande of nieuwe “kmo-clusters” gemakkelijker kunnen worden betrokken bij deze specifieke EU-verordening inzake een gemeenschappelijke onderneming (1) voor klassieke HPC-supercomputers en softwaretoepassingen, maar ook bij de aanschaf van kwantumcomputers/simulatoren.

1.7

Het EESC juicht de mogelijkheid toe om meer partners aan te trekken, maar dringt er ook op aan dat dit bij nieuwe partners, met name die van buiten de EU, op basis van wederkerigheid gebeurt.

1.8

De EU zou de kans moeten grijpen die de ontwikkeling van technologie voor de gemeenschappelijke onderneming EuroHPC biedt om de betreffende Europese sectoren te ontwikkelen, zodat ze de hele productieketen kunnen bestrijken (ontwerp, fabricage, uitvoering en toepassing).

1.9

De EU dient voor de middellange termijn de volgende doelstelling te formuleren: het vermogen ontwikkelen om HPC te plannen en te produceren, met gebruikmaking van Europese technologie.

2. Algemene opmerkingen

2.1

Op 10 maart 2020 heeft de Europese Commissie de mededeling Een nieuwe industriestrategie voor Europa aangenomen, waarin een ambitieuze Europese industriestrategie wordt uiteengezet die als leidraad moet dienen in de tweeledige transitie naar klimaatneutraliteit en digitaal leiderschap. In haar mededeling benadrukt de Commissie dat sterker moet worden ingezet op de ontwikkeling van sleuteltechnologieën die strategisch belangrijk zijn voor de industriële toekomst van Europa, waaronder high-performance computers en kwantumtechnologieën. In een daaropvolgende mededeling van 27 mei 2020, getiteld Het moment van Europa: herstel en voorbereiding voor de volgende generatie (2), worden HPC-toepassingen aangemerkt als een strategische digitale capaciteit die prioriteit zal genieten bij investeringen in het Europees herstel, bijvoorbeeld uit de faciliteit voor herstel en veerkracht, InvestEU en de strategische investeringsfaciliteit.

2.2

Toepassingen van de gemeenschappelijke onderneming EuroHPC die gebruikmaken van zogeheten “supercomputers” met een extreem hoge rekenkracht kunnen zeer complexe en veeleisende vraagstukken oplossen. Tegenwoordig vormen ze een belangrijke factor voor mondiaal leiderschap in strategieën op het gebied van wetenschappelijke, industriële, biologische en (cyber)terrorismerisico’s, en zijn ze dus essentieel voor nationale veiligheid, defensie en geopolitieke uitdagingen en meer in het algemeen voor de digitale en groene transitie van onze maatschappij. Toepassingen van de gemeenschappelijke onderneming EuroHPC ondersteunen tevens de data-economie, waardoor belangrijke technologieën zoals artificiële intelligentie (AI), data-analyse en cyberbeveiliging het enorme potentieel van big data kunnen benutten.

2.3

Bovendien speelt HPC een steeds grotere rol op mondiaal niveau bij het ondersteunen van publieke besluitvorming door scenario’s te simuleren en mondiale en regionale gemeenschappelijke respons- en kennisnetwerken met betrekking tot natuurrampen (bijv. tsunami’s, overstromingen, brand, aardbevingen) en antropogene rampen (bijv. industriële risico’s) te ondersteunen. In dit kader zouden systemen van de gemeenschappelijke onderneming EuroHPC hun toegevoegde waarde kunnen bewijzen en vergroten wanneer zich meerdere risico’s tegelijk voordoen die een aanzienlijke negatieve impact op de samenleving hebben.

2.4

De gemeenschappelijke onderneming EuroHPC betrekt verschillende industriële sectoren bij zijn activiteiten teneinde te innoveren en op te schalen naar hoogwaardigere producten en diensten die op de interne en mondiale markten kunnen worden gebracht, waardoor een opening wordt gecreëerd naar nieuwe industriële toepassingen in combinatie met andere geavanceerde digitale technologieën.

2.5

HPC-toepassingen en -infrastructuurvoorzieningen zijn op bijna elk onderzoeksgebied, van fundamentele natuurkunde tot biogeneeskunde, van cruciaal belang voor doorbraken en diepere wetenschappelijke inzichten.

2.6

HPC wordt gebruikt bij de COVID-19-pandemie, vaak in combinatie met AI, om de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen te versnellen, de verspreiding van het virus te voorspellen, schaarse medische hulpmiddelen te beheren en te verdelen, en te anticiperen op de doeltreffendheid van maatregelen om het virus in te dammen en post-epidemische scenario’s.

2.7

HPC is ook een essentieel instrument voor onderzoekers en beleidsmakers om grote maatschappelijke kwesties aan te pakken, zoals klimaatverandering, migratie, slimme en groene ontwikkeling, duurzame landbouw, gepersonaliseerde geneeskunde en crisisbeheer in de EU, samen met buurlanden en derde landen.

2.8

Volgens het werkdocument van de diensten van de Commissie (SWD) (3) (…) was en is Europa wereldwijd nog steeds toonaangevend op het gebied van HPC-toepassingen, maar raakt het met zijn supercomputerinfrastructuur achterop in de wereld.

2.9

Een algemeen aanvaarde hoofdindicator van regionaal concurrentievermogen op HPC-gebied is het aantal systemen in de “top-10”- en “top-500”-ranglijsten van supercomputers in elk van de wereldregio’s.

2.10

Het basisprobleem, zoals gedefinieerd in de EuroHPC JU IA- en de EIB-studie (4), is dat de EU volgens de EuroHPC JU IA niet over de beste supercomputers ter wereld beschikt. Momenteel bevindt geen van de 10 grootste supercomputers ter wereld zich in de EU. Gezamenlijk investeren de EU en de lidstaten beduidend minder in de levering en infrastructuur van HPC-technologie dan de VS, China of Japan.

2.11

De komende jaren zullen de leidende rol van Europa in de data-economie, onze wetenschappelijke excellentie en ons industriële concurrentievermogen steeds meer afhangen van de mate waarin we belangrijke HPC-technologieën kunnen ontwikkelen, toegang kunnen bieden tot supercomputing- en data-infrastructuurvoorzieningen van wereldklasse en onze huidige excellentie op het gebied van HPC-toepassingen kunnen handhaven. Om dit mogelijk te maken is een pan-Europese strategische aanpak via gemeenschappelijke ondernemingen cruciaal.

2.12

De eerste gemeenschappelijke onderneming EuroHPC werd in oktober 2018 opgericht als juridisch en financieel kader waarin middelen van de EU, 32 landen en twee particuliere leden — het Europees Technologieplatform voor HPC (ETP4HPC) en de Big Data Value Association (BDVA) — werden gebundeld.

2.13

Tot dusver heeft de gemeenschappelijke onderneming middelen uit het meerjarig financieel kader (MFK) 2014-2020 gebruikt voor haar strategische investeringen. In 20 maanden tijd heeft de gemeenschappelijke onderneming de totale investeringen in HPC op Europees niveau aanzienlijk doen stijgen en is zij begonnen werk te maken van haar taak om Europa weer een leidende rol te geven op HPC-gebied. Tegen eind 2020 zal EuroHPC een supercomputing- en data-infrastructuur van wereldklasse uitrollen die toegankelijk is voor publieke en private gebruikers in heel Europa. Met de investeringen worden ook HPC-kenniscentra in heel Europa ondersteund, die ervoor zorgen dat HPC breed beschikbaar is in de Unie en die specifieke diensten en hulpmiddelen leveren voor industriële innovatie (ook voor kleine en middelgrote ondernemingen) en de ontwikkeling van HPC-vaardigheden, onderzoek en innovatie op het gebied van kritieke technologieën en toepassingen voor HPC-hardware- en -software. Hierdoor zal de EU beter in staat zijn om innovatieve HPC-technologie te produceren.

2.14

In de verordening van de Raad tot oprichting van de gemeenschappelijke onderneming EuroHPC in 2018 (5) werd als doel gesteld de volgende supercomputinggrens te bereiken: exaschaalprestatie. Zie overweging 12: “De gemeenschappelijke onderneming moet uiterlijk begin 2019 opgezet en operationeel zijn teneinde de doelstelling te verwezenlijken om de Unie tegen 2020 toe te rusten met pre-exaschaalinfrastructuur, en rond 2023-2025 de nodige technologieën en toepassingen voor de totstandbrenging van exaschaalcapaciteit te ontwikkelen”. Deze extra rekenkracht zou mede worden bereikt met de invoering van kwantumcomputers en de overgang naar post-exaschaaltechnologieën.

2.15

De huidige voorgestelde verordening is in wezen een voortzetting van het bestaande initiatief uit hoofde van Verordening (EU) 2018/1488 van de Raad, waarbij wijzigingen worden aangebracht om de verordening van 2018 aan te passen aan de programma’s van het volgende meerjarig financieel kader (MFK), maar ook om rekening te houden met de prioriteiten van de Commissie, en om ervoor te zorgen dat de gemeenschappelijke onderneming middelen uit de nieuwe MFK-programma’s voor 2021-2027 kan gebruiken.

2.16

In het werkdocument (SWD(2020) 179 final) van de diensten van de Europese Commissie wordt een analyse gemaakt van de ontwikkeling van belangrijke sociaal-economische en technologische aanjagers en van gebruikerseisen die van invloed zijn op de toekomstige ontwikkeling van HPC- en data-infrastructuurvoorzieningen, -technologieën en -toepassingen in de EU en wereldwijd, rekening houdend met de politieke prioriteiten van de EU voor 2020-2025.

2.17

HPC wordt gebruikt in meer dan 800 wetenschappelijke, industriële en publieke toepassingen die een belangrijke rol spelen bij het stimuleren van het innovatievermogen van de industrie, het bevorderen van de wetenschap en het verbeteren van de kwaliteit van leven van mensen. Europa is momenteel toonaangevend in HPC-toepassingen op een breed scala van gebieden, zoals gepersonaliseerde geneeskunde, weersvoorspelling, het ontwerpen van nieuwe vliegtuigen, auto’s, materialen en geneesmiddelen, en energie, techniek en productie.

2.18

De governance en de verdeling van de stemrechten van de voorgestelde gemeenschappelijke onderneming blijven identiek ten opzichte van Verordening (EU) 2018/1488 van de Raad. De gemeenschappelijke onderneming HPC zal doorgaan met de uitvoering van de strategische routekaart voor HPC, zoals vastgesteld in de meerjarige strategische onderzoeks- en innovatieagenda’s die zijn opgesteld door de EuroHPC-adviesgroep inzake onderzoek en innovatie (RIAG) en de EuroHPC-adviesgroep inzake infrastructuur (InfrAG), aangevuld met de strategische onderzoeksagenda van de particuliere leden van de gemeenschappelijke onderneming EuroHPC, om het HPC-ecosysteem tot stand te brengen. De financiële bijdrage van de Unie aan de gemeenschappelijke onderneming in het kader van het MFK 2021-2027 zou [XXX] EUR bedragen, aangevuld met een minstens even grote totale bijdrage van de deelnemende staten en de particuliere leden van de gemeenschappelijke onderneming EuroHPC. De gemeenschappelijke onderneming zal deze middelen hoofdzakelijk gebruiken voor de uitvoering van haar hierboven beschreven activiteiten in het kader van de vijf pijlers.

2.19

De belangrijkste resultaten die de voorgestelde gemeenschappelijke onderneming EuroHPC naar verwachting in het komende decennium zal opleveren, zijn onder meer:

—

een gefedereerde, beveiligde en hypergeconnecteerde infrastructuur voor de Europese gemeenschappelijke onderneming HPC en voor data met midrange-supercomputers en ten minste twee exaschaalsystemen van topklasse en twee post-exaschaalsystemen van topklasse (ten minste één van elke categorie gebouwd met Europese technologie);

—	hybride computinginfrastructuurvoorzieningen die geavanceerde computersystemen integreren;

—	kwantumsimulatoren en kwantumcomputers in HPC-infrastructuurvoorzieningen;

—	beveiligde cloudgebaseerde HPC- en data-infrastructuur voor Europese particuliere gebruikers;

—	door HPC aangedreven capaciteiten en diensten op basis van Europese openbare dataruimten voor wetenschappers, de industrie en de overheidssector;

—	technologische bouwstenen van de volgende generatie (hardware en software) en de integratie ervan in innovatieve HPC-architecturen voor exaschaal- en post-exaschaalsystemen;

—	expertisecentra voor HPC-toepassingen en industrialisering van HPC-software, met nieuwe algoritmen, codes en instrumenten die geoptimaliseerd zijn voor toekomstige generaties supercomputers;

—	grootschalige industriële proefopstellingen en platforms voor HPC en datatoepassingen en -diensten in cruciale bedrijfssectoren;

—	nationale HPC-kenniscentra die zorgen voor een brede dekking van HPC in de EU, met specifieke diensten en middelen voor industriële innovatie (ook voor kleine en middelgrote ondernemingen);

—	een aanzienlijke verbetering van de HPC-vaardigheden en -knowhow van de Europese beroepsbevolking;

—	versterkte dataopslag, verwerkingscapaciteit en nieuwe diensten op gebieden van algemeen belang in de lidstaten.

2.20

Belangrijkste resultaten die door gemeenschappelijke ondernemingen zijn geboekt:

—	de gemeenschappelijke onderneming EuroHPC heeft in één enkele en gecoördineerde inspanning met de lidstaten het niveau en de kwaliteit van de investeringen in HPC op Europees niveau aanzienlijk doen stijgen;

—	Tegen eind 2020 zal de gemeenschappelijke onderneming EuroHPC de EU voorzien van de beste supercomputers ter wereld

—	De Europese onderneming EuroHPC gaat zorgen voor een Europese bron van belangrijke technologieën;

—	een Europees aanbod en een Europese markt van HPC-technologie;

—	De Europese onderneming EuroHPC-strategie en de impact ervan op de HPC-waardeketen

3. Markttrends en belangrijkste lessen

3.1

In het werkdocument van de diensten van de Europese Commissie (SWD) worden de meest recente marktcijfers van de gemeenschappelijke onderneming EuroHPC gepresenteerd en wordt een overzicht geboden van de belangrijkste lessen die tot dusver uit haar activiteiten zijn getrokken.

3.2

Lessen die zijn getrokken uit governance en beheer van de gemeenschappelijke onderneming EuroHPC: de gemeenschappelijke onderneming EuroHPC heeft reeds gedegen praktijkervaring opgedaan, met uitgebreide discussies tussen belanghebbenden over het beheer, de administratie en andere operationele aspecten. Enkele voorbeelden:

—	de 13 vergaderingen van de raad van bestuur van de gemeenschappelijke onderneming EuroHPC, waaraan regelmatig afgevaardigden van de Europese Commissie en de 32 deelnemende staten deelnemen;

—	de adviesgroepen van de gemeenschappelijke onderneming (RIAG en INFRAG) hebben al talrijke bijeenkomsten gehouden en werden ondersteund door de actieve betrokkenheid van de twee particuliere leden (ETP4HPC en BDVA);

—	de selectie van de acht hostingsites en de start van de aanbestedingsprocedure voor de acht EuroHPC-supercomputers, en de lancering van de oproepen van deze gemeenschappelijke onderneming tot het indienen van voorstellen voor 2019 en 2020.

3.3

Er zijn 22 uitvoeringsaspecten en de belangrijkste lessen die tot dusver daaruit zijn getrokken, kunnen als volgt worden samengevat:

—	vereenvoudiging van de medefinancieringsregeling;

—	de combinatie van EU- en nationale fondsen in de verschillende activiteiten van de gemeenschappelijke onderneming EuroHPC moet worden vereenvoudigd en geoptimaliseerd;

—	de aanbevelingen omvatten één enkele reeks geschiktheidscriteria voor deelname (in plaats van 32 verschillende nationale geschiktheidscriteria);

—

invoering van centraal beheer van alle financiële bijdragen (behalve in terdege gemotiveerde gevallen), in overeenstemming met artikel 8, lid 1, onder c), van de voorgestelde verordening tot vaststelling van Horizon Europa en flexibiliteit bij de invoering van verschillende percentages EU- en nationale financiering om deelnemers aan O&I-activiteiten te financieren;

—

meer flexibiliteit in de bijdrage van particuliere leden en andere particuliere actoren aan de activiteiten van de gemeenschappelijke onderneming EuroHPC, met name door nieuwe vormen van samenwerking op te nemen, bijvoorbeeld medefinanciering van specifieke HPC-infrastructuur voor industrieel gebruik.

4. Specifieke opmerkingen

4.1

De meeste projectpartners zijn afkomstig uit onderzoeksorganisaties (75 % van de totale financiering van FET-projecten), waarbij de industrialisatie van de bereikte resultaten niet de drijfveer is. Verbeterde en aanhoudende opleidingsinspanningen worden ook een belangrijke factor in het ten volle benutten van niet alleen de volgende door de gemeenschappelijke onderneming EuroHPC gefinancierde pre-exaschaal- en exaschaalsupercomputers, maar ook van toekomstige computergeneraties. De transitie van op simulatie gerichte HPC’s naar het integreren van HPC in een volledig continuüm van IT-infrastructuur, van Edge tot HPC, vormt een grote uitdaging. Dit vereist een sterke relatie tussen de HPC-gemeenschap en andere ecosystemen, zoals big data, AI en het internet der dingen (IoT). Europa kan hier een wereldleider worden als het momentum dat door Horizon 2020 is gecreëerd voortduurt.

Brussel, 27 januari 2021.

Voorzitter van het Europees Economisch en Sociaal Comité

Christa SCHWENG

(1) Verordening (EU) 2018/1488 van de Raad van 28 september 2018 tot oprichting van de Gemeenschappelijke Onderneming Europese high-performance computing (PB L 252 van 8.10.2018, blz. 1).

(2) Het moment van Europa: herstel en voorbereiding voor de volgende generatie, COM(2020) 456 final.

(3) Equipping Europe for world-class High Performance Computing in the next decade, SWD/2020/179 final.

(4) Equipping Europe for world-class High Performance Computing in the next decade, SWD/2020/179 final.

(5) Verordening (EU) 2018/1488 van de Raad.