Advies van het Europees Comité van de Regio’s over het uitbreidingspakket 2018

(2019/C 86/02)

Rapporteur: Franco IACOP (IT/PSE), lid van de regioraad van Friuli Venezia Giulia Referentiedocument: Mededeling inzake het uitbreidingsbeleid van de EU voor 2018 COM(2018) 450 final

BELEIDSAANBEVELINGEN

HET EUROPEES COMITÉ VAN DE REGIO’S

Inleidende opmerkingen

1.

neemt met belangstelling kennis van het hernieuwde engagement van de Commissie met betrekking tot de uitbreiding van de EU, zoals niet alleen tot uiting komt in mededeling COM(2018) 450 final, maar ook in het strategiedocument van februari 2018 over de Westelijke Balkan (zie advies COR 2018/00065) en het besluit om snel werk te maken van de screening van de wetgeving van Albanië en de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië, nu de Raad positief heeft gereageerd via het besluit om de onderhandelingen in juni 2019 van start te laten gaan, afhankelijk van het evaluatieverslag van de Europese Commissie en op voorwaarde dat de nodige vooruitgang werd geboekt.

2.

Het CvdR benadrukt dat het uitbreidingsproces een prioriteit voor de EU moet blijven en is het met de Commissie eens dat de rechtsstaat, justitie, grondrechten en het respect voor en de bescherming van minderheden in dit proces centraal moeten blijven staan.

3.

Volgens het CvdR is het van essentieel belang dat de lokale en regionale overheden bij dit proces worden betrokken, en het dringt er bij de kandidaat-lidstaten (Albanië, de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië, Montenegro, Servië en Turkije) en potentiële kandidaat-lidstaten (Bosnië-Herzegovina en Kosovo (*1)) op aan om hun strategieën voor bestuurlijke decentralisatie te versterken met het oog op echte subsidiariteit.

4.

Het CvdR is ingenomen met het feit dat beide voorzitterschappen van de Raad in 2018 de kwestie van de Westelijke Balkan in hun prioriteiten hebben opgenomen; het is tevreden over de organisatie van de Top van Sofia en hoopt dat de bij die gelegenheid ondertekende verklaring snel in concrete initiatieven kan worden omgezet.

5.

Het CvdR betreurt dat het hervormingsproces in de Westelijke Balkanlanden geleidelijk aan kracht heeft ingeboet en dat de twijfels en scepsis onder de burgers tegelijkertijd zijn toegenomen.

6.

Het CvdR betreurt dat de ontwikkelingen in Turkije in de aanloop naar en ook nog na de verkiezingen van juni 2018 hebben geleid tot een geleidelijke afzwakking van het respect voor de waarden en beginselen van de rechtsstaat, zodat de vooruitzichten voor het EU-lidmaatschap van de Westelijke Balkanlanden en Turkije nu in feite uiteenlopen.

7.

Het vertrouwt erop dat de hernieuwde impuls die de nieuwe strategie van de Commissie aan de Westelijke Balkanlanden (en indirect ook Turkije) kan geven, het hele proces zal aanzwengelen.

8.

Het CvdR hoopt dat de nieuwe dynamiek van de Europese territoriale samenwerking, zoals uiteengezet in de recente wetgevingsvoorstellen van de Commissie inzake cohesie (Interreg) en de uitbreiding (IPA III), een stimulans zal zijn voor nauwe samenwerking tussen de lokale en regionale overheden van de lidstaten en die van de (potentiële) kandidaat-lidstaten.

9.

Het CvdR herhaalt dat het al dan niet voldoen aan de criteria van Kopenhagen in de breedste zin van het woord de fundamentele parameter is en moet blijven om te beoordelen of kandidaat-lidstaten in aanmerking komen voor het lidmaatschap van de EU.

10.

Het CvdR is ten volste bereid samen te werken met de andere EU-instellingen om (potentiële) kandidaat-lidstaten te ondersteunen op hun weg naar toetreding.

11.

Het CvdR vertrouwt erop dat de nieuwe samenwerkingsovereenkomst tussen het CvdR en het Congres van Lokale en Regionale Overheden van de Raad van Europa, die op 27 maart 2018 in Straatsburg is ondertekend, de samenwerking tussen beide instellingen zal versterken en het mogelijk zal maken om de synergieën te vergroten en dubbel werk te voorkomen.

12.

Zogenaamde peer-to-peer-initiatieven behoren tot de meest doeltreffende vormen van bijstand op overheidsniveau. Veel lokale en regionale overheden van de huidige lidstaten hebben ervaring met de tenuitvoerlegging van het acquis, die zij zouden kunnen delen met hun tegenhangers in de (potentiële) kandidaat-lidstaten.

13.

In de landen die lid willen worden van de EU dient de samenleving als geheel te worden betrokken bij een grondige hervorming van de waarden. De rol van de lokale en regionale overheden is in dit verband van essentieel belang, omdat zij voor de burgers een referentiepunt in hun dagelijks leven zijn.

14.

Alleen de lokale en regionale overheden kunnen, vanwege hun directe band met de bevolking, doeltreffend communiceren over de voordelen van het EU-lidmaatschap en zijn in staat om alle voordelen die de EU te bieden heeft aan de burgers van de EU maar ook aan die van de kandidaat-lidstaten en potentiële kandidaat-lidstaten, onder de aandacht te brengen.

15.

Het CvdR betreurt het dan ook dat in het samenvattend document van het uitbreidingspakket niet expliciet wordt verwezen naar de situatie van de lokale en regionale overheden, maar alleen terzijde wordt gewezen op de noodzaak om een goed evenwicht te vinden tussen de centrale en lokale bestuursniveaus.

Wensen, suggesties en aanbevelingen

16.

Het CvdR hoopt dat de regeringen van de Westelijke Balkanlanden het proces van toenadering tot de EU nieuw leven zullen inblazen en in staat zijn om de positieve signalen te begrijpen die wijzen op belangrijke ontwikkelingen binnen een realistisch tijdsbestek. Ook hoopt het dat de burgers van de regio vastbesloten zullen zijn om nationalisme, radicalisering en naar binnen gerichte identiteitspolitiek af te wijzen en hun steun voor het Europese ideaal uit te spreken;

17.

Het CvdR hoopt dat Turkije de noodsituatie zal opheffen en zijn weg naar de EU zal hervatten, door de maatregelen die de eerbiediging van de rechtsstaat en de grondrechten hebben ondermijnd, af te schaffen en het democratisch machtsevenwicht op alle niveaus — centraal, regionaal en lokaal — te herstellen.

18.

Het CvdR roept alle kandidaat-lidstaten en potentiële kandidaat-lidstaten op om vastberaden door te gaan met de administratieve hervormingen, actief realistische en ambitieuze decentralisatiedoelstellingen na te streven en voldoende begrotingsmiddelen voor de lokale en regionale overheden te voorzien.

19.

De economische groei en de verbetering van de levensstandaard van burgers in de kandidaat-lidstaten en potentiële kandidaat-lidstaten moeten worden gestimuleerd, waarbij ervoor moet worden gezorgd dat de gevolgen op lokaal niveau voelbaar zijn.

20.

Samenwerking met het Europees Grens- en kustwachtagentschap is nodig om de migratiestromen in goede banen te leiden. De hulp die de EU biedt aan de Westelijke Balkanlanden en Turkije om zulke stromen te helpen beheersen, moet ook de lokale en regionale overheden bereiken die zich dagelijks inzetten voor opvang en ondersteuning.

21.

Geen enkel hoofdstuk van de onderhandelingen heeft betrekking op decentralisatie, de hervorming van het openbaar bestuur en de governance; het CvdR verzoekt de Commissie dan ook om deze kwesties op te nemen in alle bilaterale vergaderingen over hoofdstukken van het acquis waarvoor bestuurlijke decentralisatie relevant is, en om er bij de kandidaat-lidstaten en potentiële kandidaat-lidstaten op aan te dringen dat de lokale en regionale overheden worden betrokken bij de voorbereiding van de toetreding.

22.

De Commissie zou ad-hocuitvoeringsmodaliteiten moeten opstellen die het gebruik van TAIEX en Twinning mogelijk maken voor de samenwerking tussen de lokale en regionale overheden van de lidstaten en de (potentiële) kandidaat-lidstaten.

23.

Het CvdR verzoekt de Commissie te overwegen om de Local Administration Facility en het Regional Training Programme, waarvan bij eerdere uitbreidingen gebruik is gemaakt, nieuw leven in te blazen.

24.

De Commissie zou moeten uittesten of de steun van het Sigma-programma kan worden gebruikt op het niveau van de lokale en regionale overheden in de kandidaat-lidstaten, om modellen voor de hervorming van de lokale governance vast te stellen met het oog op de tenuitvoerlegging van het acquis.

25.

Het CvdR dringt er bij de Commissie op aan om culturele en sportieve initiatieven te ontplooien die, met name in etnisch samengestelde gebieden, de rechtstreekse betrokkenheid van de gehele lokale bevolking, met name jongeren, mogelijk maken en de integratie en wederzijdse erkenning van identiteiten bevorderen.

26.

Het CvdR verzoekt de Commissie toe te zien op het gedrag van overheidsvertegenwoordigers van de (potentiële) kandidaat-lidstaten in de Westelijke Balkan als het gaat om gendergelijkheid en respect voor etnische en taalminderheden en de LGBTI+-gemeenschap. De Europese Unie is een baken van tolerantie in de wereld en wij zijn van mening dat elke toekomstige nieuwe lidstaat op solide wijze zijn politieke steun moet betuigen voor de democratische waarden die verband houden met respect voor de persoon, zowel de verdediging van de vrijheden als de eerbiediging van de gelijkheid.

27.

Het CvdR verzoekt de Commissie om — mede in de geest van het proces van Berlijn — gemeenschappelijke initiatieven te bespreken en te ontplooien met organisaties die de realiteit van de lokale en regionale overheden van de (potentiële) kandidaat-lidstaten kennen en die reeds ervaring hebben opgedaan met vormen van samenwerking, zoals het netwerk van verenigingen van lokale overheden in Zuidoost-Europa (NALAS), de Europese Vereniging voor lokale democratie (ALDA), het Midden-Europees Initiatief (CEI) en de Raad voor regionale samenwerking (RCC).

28.

Het herhaalt tot slot zijn dringende verzoek aan de Commissie om in haar volgende voortgangsverslagen over het uitbreidingsproces meer aandacht te besteden aan de situatie van de lokale en regionale overheden, en de vooruitgang of tekortkomingen bij hun administratieve hervorming op dezelfde wijze te beoordelen als zij heeft gedaan voor de centrale overheden.

Specifieke opmerkingen over de (potentiële) kandidaat-lidstaten

Montenegro

29.

Het CvdR is ingenomen met de belangrijke resultaten die Montenegro met het Euro-Atlantische traject heeft geboekt.

30.

Er zijn aanzienlijke inspanningen nodig om de rechtsstaat en de democratische instellingen te versterken, waarbij moet worden gewerkt aan een terugkeer naar een volledige vertegenwoordiging van alle politieke krachten in het parlement.

31.

Het CvdR is bezorgd over de situatie met betrekking tot de vrijheid van meningsuiting, met name over de talrijke gevallen van intimidatie van en geweld tegen journalisten.

32.

Het CvdR is ermee ingenomen dat nieuwe bepalingen zijn goedgekeurd voor de invoering van op merites gebaseerde aanwervingscriteria in zowel de centrale als de perifere bestuursorganen, en is verheugd over het feit dat bijna alle gemeenten ethische codes hebben aangenomen voor hun ambtenaren en lokale verkozen vertegenwoordigers.

33.

Er zou een evaluatie moeten worden gemaakt van de gevolgen op lokaal niveau van de nieuwe wet inzake ruimtelijke ordening en bouwnijverheid, die zorgt voor een andere verdeling van de verantwoordelijkheden als het gaat om het reguleren van het grondgebruik.

Servië

34.

Het CvdR is ermee ingenomen dat de Commissie, net als in het geval van Montenegro, 2025 als mogelijke, maar ambitieuze datum voor toetreding tot de EU heeft genoemd.

35.

Voor de verwezenlijking van dit doel zijn buitengewone inspanningen en inzet nodig, met name om de rechtsstaat te versterken en de betrekkingen met Kosovo te normaliseren.

36.

Het CvdR juicht het toe dat voor het eerst in de geschiedenis van het land een vrouw als hoofd van de regering is benoemd, maar stelt vast dat de wet inzake gendergelijkheid nog niet door het parlement is goedgekeurd en dat er nog aanzienlijke inspanningen nodig zijn om de situatie van de Roma, LGBTI’s, gehandicapten en sociaal kwetsbare groepen te verbeteren.

37.

Het CvdR erkent dat Servië inspanningen levert voor het beheer van de migratiestromen die over zijn grondgebied komen.

38.

Corruptiebestrijding blijft een van de belangrijkste taken van het land; de nieuwe wet inzake het agentschap voor corruptiebestrijding moet zo snel mogelijk worden goedgekeurd, maar er dient ook aandacht te worden besteed aan corruptiepreventie op het niveau van de lokale en regionale overheden.

39.

Het CvdR stelt met bezorgdheid vast dat de bestuurlijke capaciteit van de lokale en regionale overheden zwak is en dat de personele en financiële middelen die hun ter beschikking worden gesteld niet altijd toereikend zijn voor de uit te voeren taken. Wel is het ingenomen met de goedkeuring (eind 2017) van de wet inzake salarissen van lokale en regionale ambtenaren.

40.

Het CvdR dringt er bij Servië op aan de grondwettelijke bepalingen inzake de financiering van de autonome provincie Vojvodina ten uitvoer te leggen door zo spoedig mogelijk de desbetreffende wettelijke bepalingen aan te nemen. Ook spoort het de regering aan de autonomie van de lokale gekozen vertegenwoordigers te eerbiedigen, ongeacht hun politieke kleur.

41.

Het CvdR herinnert aan de rol die ngo’s ook op lokaal niveau kunnen spelen en dringt aan op de snelle vaststelling van criteria voor toegang tot overheidsfinanciering, om de efficiëntie en transparantie te waarborgen. Het hoopt dat de vrijheid van meningsuiting altijd zal worden gewaarborgd en dat bedreigingen en intimidatie van journalisten onverwijld door de autoriteiten zullen worden veroordeeld en onderdrukt.

Turkije

42.

Het CvdR erkent dat Turkije een belangrijke partner van de EU is, maar is van mening dat de ernstige inperkingen van de individuele vrijheden, met de arrestaties en opsluitingen van tienduizenden mensen en massaontslagen van ambtenaren, in strijd zijn met de waarden en beginselen waarop de EU is gegrondvest, met name het Europees Handvest van de grondrechten.

43.

Het CvdR herinnert aan het negatieve oordeel van de commissie van Venetië over de onlangs in werking getreden grondwetswijzigingen met het oog op de invoering van een presidentieel regime, met name wat de scheiding der machten betreft. Van iedere kandidaat-lidstaat wordt respect voor de hoogste normen van democratie, rechtsstaat en fundamentele vrijheden verwacht, evenals een onafhankelijke en functionerende rechterlijke macht.

44.

Het CvdR spreekt zijn ernstige bezorgdheid uit over de gedwongen ambtsontheffing en in sommige gevallen de arrestatie van meer dan 100 democratisch gekozen burgemeesters, die zijn vervangen door regeringsgetrouwen, en over de druk die is uitgeoefend op de burgemeesters van veel andere steden om hun functie neer te leggen.

45.

Het CvdR hoopt dat bij de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2019 de democratische beginselen ten volle zullen worden geëerbiedigd en dat de lokale overheden weer democratisch vertegenwoordigd zullen zijn.

46.

Het CvdR erkent de inspanningen van Turkije om vluchtelingen en ontheemden op zijn grondgebied te ondersteunen en onderstreept de financiële toezegging van de EU om deze inspanningen te verlichten; het hoopt dat een aanzienlijk deel van de door de EU toegewezen middelen terecht zal komen bij lokale en regionale overheden die rechtstreeks betrokken zijn bij het beheer van vluchtelingen en ontheemden.

47.

Het CvdR betreurt het dat Turkije nog steeds niet voldoet aan de bepalingen van het aanvullend protocol bij de associatieovereenkomst met de EU en de Republiek Cyprus niet erkent. Het stimuleert een billijke, alomvattende en levensvatbare oplossing van de kwestie Cyprus op basis van de desbetreffende resoluties van de VN-Veiligheidsraad en het acquis van de Unie, en roept Turkije zich te committeren aan en bij te dragen tot een dergelijke regeling. Het is verheugd over de positieve stappen in de richting van een voor iedereen aanvaardbare oplossing, alsmede over de inspanningen van de VN voor een hervatting van de onderhandelingen.

48.

Turkije moet zich ondubbelzinnig verbinden tot goede verhoudingen met al zijn buurlanden. Er dient respect te bestaan voor het recht van alle lidstaten om bilaterale overeenkomsten te sluiten en natuurlijke hulpbronnen te zoeken en te exploiteren overeenkomstig het communautaire acquis en internationaal recht. Ook dient er respect te zijn voor de soevereiniteit en de soevereine rechten van de lidstaten betreffende hun EEZ’s, territoriale wateren en luchtruim.

49.

Turkije wordt opgeroepen om zijn troepen uit Cyprus weg te halen en het afgegrendelde gebied rond Famagusta over te dragen aan de VN, overeenkomstig Resolutie 550 (1984) van de VN-Veiligheidsraad. Het CvdR benadrukt dat vertrouwenwekkende maatregelen een kans op economische, sociale en regionale groei voor beide leefgemeenschappen zouden betekenen; tekent ook aan dat de dialoog tussen het maatschappelijk middenveld in de lokale gemeenschappen een overeenkomst naderbij kunnen brengen.

50.

Turkije is al sinds 1999 kandidaat-lidstaat en de toetredingsonderhandelingen zijn in 2005 van start gegaan. Het proces van toenadering tot de EU heeft de afgelopen jaren aan kracht ingeboet en er zijn ernstige tegenslagen geconstateerd met betrekking tot de eerbiediging van de rechtsstaat en de fundamentele rechten en vrijheden. Het CvdR is van mening dat het nu aan Turkije is om te beoordelen of en hoe het de weg die het in 1987 met zijn toetredingsaanvraag is ingeslagen, wil voortzetten.

Albanië

51.

Het CvdR is ingenomen met de Conclusies van de Raad van juni 2018 en spoort Albanië aan om zijn inspanningen op te voeren teneinde zich te verzekeren van een positief besluit van de Raad om in juni 2019 toetredingsonderhandelingen met het land te openen.

52.

Het CvdR herhaalt dat het land de rechtsstaat moet blijven versterken, met name in het kader van de vijf hoofdprioriteiten (hervorming van het openbaar bestuur, justitie, corruptiebestrijding, bestrijding van de georganiseerde misdaad, bevordering en eerbiediging van de mensenrechten, met inbegrip van de rechten van minderheden en de vermogensrechten).

53.

Het CvdR is ingenomen met de toetsing van rechters en openbare aanklagers, een proces dat reeds tastbare resultaten heeft opgeleverd.

54.

Het CvdR erkent dat de meerderheids- en oppositiepartijen in staat zijn gebleken om te zorgen voor een ordelijk verloop van de verkiezingen van 2017, maar onderstreept de door de OVSE vastgestelde tekortkomingen. Het hoopt dat voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2019 de nodige correcties in de kieswet zullen worden aangebracht.

55.

Het CvdR waardeert de inspanningen om de wetgeving inzake lokale en regionale overheden te hervormen, maar betreurt het dat de methoden voor de aanwerving van ambtenaren vaak niet op merites zijn gebaseerd en dat de ambtenarenwet over het algemeen onvoldoende ten uitvoer wordt gelegd op lokaal niveau.

56.

Op het gebied van de grondrechten betreurt het CvdR de vertraging bij de benoeming van hoger ondersteunend personeel voor de nieuwe Europese Ombudsman, terwijl eerwraak en dergelijke praktijken nog steeds schering en inslag zijn, en het huiselijk geweld onaanvaardbare proporties aanneemt.

57.

Het CvdR vertrouwt erop dat het land de hervormingen met het oog op de kernprioriteiten zal voortzetten en de toekomstige uitdagingen met de grootste inzet zal aanpakken, te beginnen met de analytische screening van het acquis.

Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië

58.

Het CvdR is ingenomen met de Conclusies van de Raad van juni 2018 en spoort de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië aan om haar inspanningen voort te zetten teneinde zich te verzekeren van een positief besluit van de Raad om in juni 2019 toetredingsonderhandelingen met het land te openen.

59.

Het CvdR prijst de politieke moed van de nieuwe regering, die is aangetreden na het akkoord van Pržino en de verkiezingen van eind 2016, en die het mogelijk heeft gemaakt een compromis met Griekenland te bereiken over de officiële naam van het land. Het hoopt dat het noodzakelijke proces van constitutionele hervorming snel zal worden afgerond.

60.

Ook prijst het de mate waarin het land open staat voor dialoog met andere landen in de regio, met name Bulgarije.

61.

Het CvdR is ingenomen met de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2017 en met het feit dat deze over het algemeen ordelijk zijn verlopen.

62.

De kaderovereenkomst van Ohrid uit 2001 voorzag in een decentralisatieproces, dat in de daaropvolgende jaren echter niet werd uitgevoerd. Het CvdR is dan ook ingenomen met het besluit om de budgetten voor de lokale en regionale overheden te verhogen teneinde de dienstverlening aan de burgers te verbeteren.

63.

Hoewel de interetnische betrekkingen minder gespannen lijken dan in het recente verleden, is het noodzakelijk dat de kaderovereenkomst van Ohrid volledig ten uitvoer wordt gelegd.

64.

Het CvdR vertrouwt erop dat het land de hervormingen die gericht zijn op het EU-toetredingsproces zal voortzetten en de toekomstige uitdagingen met de grootste inzet zal aanpakken, te beginnen met de analytische screening van het acquis.

Bosnië en Herzegovina

65.

Het CvdR is ermee ingenomen dat het land in februari 2018 eindelijk zijn antwoorden op de vragenlijst heeft ingediend bij de Commissie.

66.

Over het algemeen is echter geen noemenswaardige vooruitgang geboekt bij het doorvoeren van de hervormingen die nodig zijn om de ontwikkeling en het Europese perspectief van het land nieuw leven in te blazen.

67.

Het CvdR is teleurgesteld en bezorgd over het onvermogen van de politieke leiders om een akkoord over een nieuwe kieswet te bereiken vóór de nationale verkiezingen en over de aanhoudende impasse over de reeds lang aanslepende kwestie van de gemeente Mostar.

68.

Het CvdR herinnert eraan dat de verdeling van de verantwoordelijkheden tussen entiteiten, kantons en gemeenten moet worden verduidelijkt om conflicten te verminderen en samenwerking te bevorderen.

69.

Het CvdR erkent de inspanningen van het land in de strijd tegen terrorisme en radicalisering en dringt erop aan dat de preventie en bestrijding worden voortgezet. Het wijst erop dat het van belang is dat de lokale overheden worden betrokken bij het toezicht op en de herintegratie van geradicaliseerde ex-strijders.

Kosovo

70.

Hoewel de door de EU gefaciliteerde dialoog met Servië gepaard gaat met endogene en exogene problemen, wordt deze dialoog op technisch en politiek niveau voortgezet. Wel is er volgens het CvdR behoefte aan een meer overtuigd en vastberaden engagement.

71.

Het CvdR juicht het toe dat volgens de Commissie aan alle voorwaarden voor visumliberalisering is voldaan.

72.

Het CvdR is verheugd dat de gemeenteraadsverkiezingen van eind 2017 correct zijn verlopen en dat er in heel Kosovo meer dan 200 burgemeesters zijn benoemd.

73.

Het CvdR stelt vast dat de betrekkingen tussen de politieke krachten soms onaanvaardbare vormen en tonen hebben aangenomen en roept alle partijen op om het prestige en de werking van de democratische instellingen te beschermen.

74.

Het CvdR roept de autoriteiten op om de stabilisatie- en associatieovereenkomst concreet ten uitvoer te leggen, in het belang van de burgers en het proces van toenadering tot de EU.

---

(*1)  Deze benaming laat de standpunten over de status van Kosovo onverlet en is conform Resolutie 1244 (1999) van de VN-Veiligheidsraad en het advies van het Internationaal Gerechtshof over de onafhankelijkheidsverklaring van Kosovo.