EUROPESE COMMISSIE
Brussel, 18.11.2015
COM(2015) 572 final
MEDEDELING VAN DE COMMISSIE
Stand van de energie-unie 2015
{SWD(2015) 208}
{SWD(2015) 209}
{SWD(2015) 217 à 243}
1.
Inleiding
De "kaderstrategie voor een schokbestendige energie-unie met een toekomstgericht beleid inzake klimaatverandering" van de Europese Commissie heeft een nieuwe impuls gegeven om de overgang naar een koolstofarme, energiezekere en concurrerende economie tot stand te brengen. Om die impuls in stand te houden, wordt in deze eerste stand van de energie-unie gekeken naar de vorderingen die de afgelopen negen maanden zijn gemaakt en naar de belangrijke kwesties die in 2016, een uiterst belangrijk jaar voor de totstandbrenging van de energie-unie, bijzondere politieke aandacht vergen.
Over enkele dagen zullen de wereldleiders in Parijs bijeenkomen om tot overeenstemming te komen over de manier waarop de klimaatverandering, een van de grootste problemen waarmee de mensheid wordt geconfronteerd, moet worden aangepakt. In de stand van de energie-unie wordt de aandacht gevestigd op de bijdrage van Europa aan de onderhandelingen van Parijs en op de follow-up. De vooraanstaande rol die Europa speelt bij de overgang naar een koolstofarme economie moet na Parijs worden voortgezet, zowel door middel van de verwezenlijking van de klimaat- en energiedoelstellingen voor 2030 als door een samenhangende energie- en klimaatdiplomatie, waarmee wordt gewaarborgd dat alle landen hun toezeggingen nakomen.
Er zijn sterke zakelijke argumenten voor deze overgang. Toonaangevende Europese bedrijven veranderen op dit moment hun bedrijfsmodel. Hernieuwbare energie en energie-efficiëntie zorgen voor werkgelegenheid in Europa, waarvoor nieuwe vaardigheden en investeringen nodig zijn. Een groot aantal van de veranderingen in verband met deze overgang zal plaatsvinden in steden en gemeenten; als onze steden slimmer worden, zijn zij van doorslaggevend belang voor het EU-beleid betreffende duurzame energie.
De elektriciteits- en gasmarkten werken nog niet zoals zij zouden moeten werken. Om ervoor te zorgen dat de overgang naar een koolstofarme economie en maatschappij succesvol en sociaal rechtvaardig plaatsvindt, moeten de burgers meer hun verantwoordelijkheid nemen, profiteren van nieuwe technologieën en van meer concurrentie, waardoor hun energierekening lager uitvalt, en een actievere rol op de markt spelen.
In 2015 bleef energie vanwege geopolitieke gebeurtenissen in onze directe omgeving hoog op de agenda staan. Wat betreft de aanpak van deze problemen zijn energiezekerheid, efficiëntie, de ontwikkeling van infrastructuur, de voltooiing van de interne energiemarkt en duurzaamheid onlosmakelijk met elkaar verbonden. De tweede lijst van projecten van gemeenschappelijk belang bevat de infrastructuurprojecten die dringend nodig zijn om aan onze beleidsdoelstellingen op het gebied van energie te voldoen.
In de stand van de energie-unie worden de belangrijkste bouwstenen gepresenteerd voor een implementatiemechanisme waaruit voorspelbaarder, transparanter en stabieler beleid voortkomt. De richtsnoeren inzake geïntegreerde nationale energie- en klimaatplannen vormen de basis waarop de lidstaten kunnen beginnen met de ontwikkeling van die plannen voor de periode 2021-2030. De voorgestelde methodologie betreffende kernindicatoren is de eerste stap in de richting van het meten en monitoren van de totstandbrenging van de energie-unie.
De afgelopen maanden heeft de Commissie een groot aantal lidstaten bezocht om met de meest uiteenlopende belanghebbenden over de energie-unie te praten. Daarnaast is met alle lidstaten op technisch niveau gepraat. Op basis daarvan heeft de Commissie voor elke lidstaat een beoordeling inzake de energie-unie alsmede beleidsconclusies voor alle vijf de dimensies van de energie-unie opgesteld.
2.
Het koolstofarm maken van de economie
Geboekte vooruitgang
De economie van de EU is momenteel de meeste koolstofefficiënte grote economie van de wereld. Onze economie is er met name in geslaagd economische groei los te koppelen van broeikasgasemissies. Tussen 1990 en 2014 is het gecombineerde bruto binnenlands product van de EU met 46 % gegroeid, terwijl de totale broeikasgasemissies met 23 % zijn afgenomen. De EU is een van slechts drie grote economieën die meer dan de helft van hun elektriciteit opwekken zonder broeikasgassen te produceren.
Een van de doelstellingen van de strategie voor de energie-unie is de economie minder afhankelijk van fossiele brandstoffen te maken. In 2015 zijn er vorderingen gemaakt op drie gebieden die de kern van deze overgang vormen: emissiehandel, hernieuwbare energie en verdere investeringen in koolstofarme technologieën en energie-efficiëntie.
Door de overeenkomst betreffende de invoering van de marktstabiliteitsreserve, die met ingang van 2019 van kracht wordt, zal het EU-emissiehandelssysteem (ETS) worden versterkt. In juli 2015 heeft de Commissie een voorstel gedaan om het EU-ETS te herzien. Dit is de laatste maatregel waarmee het EU-ETS geschikt wordt gemaakt om optimaal te functioneren als voornaamste Europese instrument om de doelstelling inzake broeikasgasemissies voor 2030 te halen. De Commissie vraagt het Europees Parlement en de Raad met klem om het voorstel met voorrang te behandelen.
Ter ondersteuning van de ambitie om nummer één te worden op het vlak van hernieuwbare energie, heeft de Commissie in juli 2015 een consultatieve mededeling inzake een nieuwe opzet van de elektriciteitsmarkt uitgebracht die er met name op is gericht de markt geschikt te maken voor een toenemend aandeel hernieuwbare energie. Hernieuwbare energiebronnen zijn algemeen aanvaard en gangbaar aan het worden. Zij voorzien reeds in de behoeften van 78 miljoen Europeanen en de EU ligt op schema om haar streefcijfer van 20 % eindenergieverbruik uit hernieuwbare bronnen tegen 2020 te halen.
De overgang naar een koolstofarme economie vergt aanzienlijke investeringen, met name in elektriciteitsnetten, productie, energie-efficiëntie en innovatie. De EU-begroting draagt bij tot de verwezenlijking van deze verschuiving doordat klimaatdoelstellingen in alle relevante beleidsinitiatieven zijn geïntegreerd, waarbij wordt gewaarborgd dat ten minste 20 % van de EU-begroting voor 2014-2020 klimaatrelevant is. Dat komt neer op ongeveer 180 miljard EUR voor de periode 2014-2020. Meer dan 110 miljard EUR wordt ter beschikking gesteld via de Europese structuur- en investeringsfondsen (ESIF). Daarnaast behoren projecten op het gebied van duurzame energie tot de eerste projecten waarvoor een garantie in het kader van het Europees Fonds voor strategische investeringen (EFSI) is goedgekeurd. Deze projecten vinden met name plaats in Denemarken, Finland, Frankrijk, Spanje en het Verenigd Koninkrijk.
In maart 2015 heeft de EU een bindende interne emissiereductiedoelstelling voor de hele economie van ten minst 40 % tegen 2030, vergeleken met de niveaus van 1990, vastgesteld, uitgaande van het energie- en klimaatkader voor 2030 van de Commissie. In september 2015 heeft de EU haar standpunt voor de klimaatconferentie van Parijs (COP21) vastgesteld. Daarin wordt bevestigd dat de EU bereid is tot ambitieuze, bindende en transparante klimaatafspraken op wereldschaal te komen op basis waarvan een duidelijk gedefinieerde weg wordt ingeslagen om de stijging van de wereldwijde gemiddelde temperatuur te beperken tot minder dan 2°C. Op het moment dat deze stand van de energie-unie werd aangenomen, hadden meer dan 160 landen, die samen meer dan 90 % van de huidige wereldwijde emissies vertegenwoordigen, hun voorgenomen nationaal vastgestelde bijdrage ("Intended Nationally Determined Contribution" of "INDC") gepresenteerd. De omvang van deze bijdragen is ongekend en het gevolg zal een significante daling van de emissies over de hele wereld zijn: het zijn geen maatregelen door enkele partijen meer, zoals in het kader van Kyotoprotocol, maar maatregelen door alle partijen.
Om deze doelstellingen te behalen, moeten er op lokaal niveau nog doortastendere maatregelen worden genomen. Met dat doel voor ogen heeft de Commissie op 15 oktober 2015 een bijeenkomst van vertegenwoordigers van steden en gemeenten georganiseerd om een nieuw Burgemeestersconvenant te lanceren, waarvan matigings- en aanpassingsinitiatieven met betrekking tot klimaatverandering deel uitmaken. Het lanceren van een mondiaal Burgemeestersconvenant zal lokale overheden in de hele wereld aanmoedigen om maatregelen te treffen, onder meer in regio's die tot nu toe afzijdig zijn gebleven.
Daarnaast zullen meer dan 4 000 bedrijven toezeggingen doen om in het kader van COP21 actie te ondernemen. Door de praktische uitvoering van die toezeggingen ontstaan aanzienlijke zakelijke mogelijkheden voor innovatieve EU-ondernemingen en worden de werkgelegenheid en groei in de EU bevorderd.
Toekomstige stappen
Alle landen moeten hun toezeggingen na afloop van de klimaatconferentie van Parijs meteen in concrete beleidsmaatregelen omzetten. De Commissie is daarom van plan om in de eerste helft van 2016 met voorstellen te komen betreffende de verwezenlijking van de doelstelling inzake reductie van niet-ETS-emissies met 30 % in vergelijking met 2005 door nationale reductiedoelstellingen betreffende broeikasgassen vast te stellen en werk te maken van de integratie van de sector landgebruik, verandering in landgebruik en bosbouw (LULUCF).
Aangezien een derde van de broeikasgasemissies in de niet-ETS sectoren afkomstig is van vervoer, is de Commissie van plan een mededeling uit te brengen over maatregelen die nodig zijn om alle vervoerswijzen koolstofarm te maken. Vervolgens zijn er voorstellen gepland, onder meer betreffende CO2-emissienormen voor auto's en bestelwagens, toezicht op zware voertuigen, billijke en efficiënte prijsstelling alsmede markttoegangsregels voor wegvervoer.
De doeltreffende handhaving van wettelijke normen is van cruciaal belang voor het verlagen van emissies in het wegvervoer. Metingen door testsystemen van de emissie van broeikasgassen en bepaalde luchtverontreinigende stoffen zijn veel te laag uitgevallen. De Commissie bereidt daarom een voorstel voor dat inhoudt dat in de EU de wereldwijde testprocedure voor lichte voertuigen ("Worldwide Harmonised Light vehicles Test Procedure" of "WLTP") wordt toegepast. Bij de inwerkingtreding in 2017 levert dit nauwkeurigere informatie over CO2-emissies en brandstofverbruik op. Daarnaast zullen met ingang van 2017 de emissies van luchtverontreinigende stoffen door dieselauto's verplicht worden gemeten door middel van emissietests in reële rijomstandigheden, teneinde de emissies van stikstofoxiden (NOx) door deze auto's op doeltreffende wijze te verlagen. Bovendien bereidt de Commissie voorstellen voor om het typegoedkeurings- en markttoezichtsysteem te versterken en het testen van voertuigen onafhankelijker te maken.
De nieuwe richtlijn hernieuwbare energie en het duurzaamheidsbeleid voor bio-energie voor 2030 dat in 2016 wordt gepresenteerd, bieden het juiste kader waarmee het bindende streefcijfer op EU-niveau van ten minste 27 % hernieuwbare energie tegen 2030 kan worden gehaald. Dankzij dit kader van EU-beleid en -maatregelen, en de bijdragen die de lidstaten in hun nationale energie- en klimaatplannen vastleggen, wordt gewaarborgd dat dat streefcijfer wordt gehaald. Om ervoor te zorgen dat de juiste prikkels voor het koolstofarm maken voorhanden zijn, streven wij er verder naar dat subsidies betreffende fossiele brandstoffen geleidelijk worden afgeschaft.
Beleidsconclusies op nationaal, regionaal en EU-niveau:
De EU ligt op schema om de EU-doelstellingen betreffende broeikasgasemissies voor 2020 te halen (dat wil zeggen -20 % tegen 2020 in vergelijking met 1990). In 2014 waren de emissies in de EU 23 % lager dan het niveau van 1990 en volgens de meest recente, door de lidstaten verstrekte prognoses zijn de emissies in 2020 24 % lager dan in 1990.
Naar verwachting halen 24 lidstaten hun nationale, door de EU vastgelegde streefcijfer voor 2020 met betrekking tot niet-ETS-sectoren, op basis van bestaand beleid en bestaande maatregelen. Vier lidstaten (Ierland, Luxemburg, België en Oostenrijk) moeten extra inspanningen leveren om hun nationale streefcijfers voor 2020 met betrekking tot de niet-ETS-sectoren te halen, of gebruikmaken van de beschikbare flexibiliteit in het kader van de beschikking inzake de verdeling van de inspanningen.
Wat betreft hernieuwbare energie ligt de EU op schema om het streefcijfer voor 2020 te halen. Uit gegevens van het jaar 2013 blijkt dat alle lidstaten, op drie na (Luxemburg, Nederland en het Verenigd Koninkrijk), het tussentijdse streefcijfer voor 2013-2014 hebben gehaald. Enkele lidstaten (Frankrijk, Luxemburg, Malta, Nederland, het Verenigd Koninkrijk en in mindere mate België en Spanje) moeten nagaan of hun beleid en instrumenten afdoende en doeltreffend zijn om hun streefcijfers inzake hernieuwbare energie te halen. Het is evenmin zeker of Hongarije en Polen de streefcijfers inzake hernieuwbare energie voor 2020 zullen halen. De andere negentien lidstaten kunnen hun streefcijfers inzake hernieuwbare energie voor 2020 (in sommige gevallen zelfs aanzienlijk) overtreffen. Het toenemende aandeel hernieuwbare energie draagt ertoe bij de energiezekerheid van Europa te verbeteren.
Daarnaast zijn in het overgrote merendeel van de lidstaten meer inspanningen nodig om te waarborgen dat hernieuwbare energie beter in de markt wordt geïntegreerd en om te zorgen voor samenhang tussen steunregelingen en de werking van de elektriciteitsmarkten in het bijzonder. Alle lidstaten moeten waarborgen dat de nieuwe staatssteunrichtsnoeren op het gebied van milieu en energie worden nageleefd, inclusief de basisverplichting om steun toe te kennen op basis van een concurrerende inschrijvingsprocedure, uitgaande van duidelijke, transparante en niet-discriminerende criteria, en om hernieuwbare energie dichter bij de markt te brengen.
Zweden is tot nu toe de enige lidstaat die een samenwerkingsmechanisme inzake hernieuwbare energie met een ander land (Noorwegen) toepast. Het is bemoedigend dat de werkingssfeer van regionale forums zoals het interconnectieplan voor de energiemarkt in het Oostzeegebied ("BEMIP") is uitgebreid tot samenwerkingsverbanden inzake hernieuwbare energie waarbij lidstaten zijn betrokken. Er zijn meer soortgelijke regionale initiatieven nodig, bijvoorbeeld met betrekking tot de noordelijke zeeën en het Middellandse Zeegebied.
3.
Energie-efficiëntie als bijdrage aan de matiging van de energievraag
Geboekte vooruitgang
Om tegen 2030 tot een ambitieus niveau van energie-efficiëntie te komen, heeft de Commissie maatregelen en instrumenten ontwikkeld waarbij energie-efficiëntie als energiebron wordt beschouwd. Als eerste stap heeft de Commissie in juli 2015 voorgesteld om de richtlijn energie-etikettering te herzien. Door dit voorstel wordt het bestaande acquis inzake energie-etikettering efficiënter en wordt de handhaving ervan versterkt. Daarnaast is in 2015 een aantal maatregelen inzake ecologisch ontwerp en energie-etikettering in werking getreden, waardoor het energieverbruik van huishoudens verder kan worden verlaagd en de energiefactuur op zijn beurt lager kan uitvallen. De Commissie is van plan dit jaar nog een nieuw werkplan inzake ecologisch ontwerp uit te brengen waarmee de energie-efficiëntie wordt verbeterd en in de toekomst de kringloopeconomie wordt gesteund.
Energie-efficiëntie speelt een belangrijke rol in het Europees Fonds voor strategische investeringen. Met het fonds worden reeds strategische projecten op het gebied van energie-efficiëntie gesteund, bijvoorbeeld in Frankrijk en Italië. Een groot aantal projecten bevindt zich nog in het goedkeuringstraject. Deze steun komt bovenop investeringen in het kader van de Europese structuur- en investeringsfondsen.
Uit het verslag betreffende de vooruitgang in de richting van het streefcijfer van 20 % energie-efficiëntie tegen 2020 dat deze mededeling vergezelt, blijkt dat er weliswaar aanzienlijke vooruitgang is geboekt, maar dat de collectieve inspanningen van de lidstaten slechts overeenkomen met 17,6 % primaire-energiebesparing, in vergelijking met de prognoses voor 2020. De Commissie is echter nog steeds optimistisch dat het streefcijfer van 20 % kan worden gehaald, indien de bestaande EU-wetgeving correct en volledig ten uitvoer wordt gelegd. De lidstaten moeten ambitieuzer worden en de investeringsvoorwaarden verbeteren om ervoor te zorgen dat de energie-efficiëntie in Europa blijft toenemen.
Toekomstige stappen
Door talrijke belemmeringen, waaronder gebrekkige informatie en te weinig specifieke financieringsinstrumenten, kan het volledige potentieel van energie-efficiëntie nog niet worden benut. Daardoor wordt er slechts beperkt gebruik gemaakt van de mogelijkheden, producten en technologieën die verband houden met energie-efficiëntie.
De Commissie is van plan in 2016 met wetgevingsvoorstellen te komen om ervoor te zorgen dat de energie-efficiëntierichtlijn aansluit op het indicatieve streefcijfer op EU-niveau voor 2030 van ten minste 27 % (waarbij uitgaande van een EU-niveau van 30 % een beoordeling in 2020 is voorzien). Evenzeer is het van belang de aandacht in het bijzonder toe te spitsen op gebouwen, aangezien het energieverbruik van gebouwen verantwoordelijk is voor 40 % van het totale eindenergieverbruik van de EU en ongeveer een kwart van de directe niet-ETS-broeikasgasemissies. Met het oog op de herziening van de richtlijn energieprestatie van gebouwen wordt deze momenteel grondig geëvalueerd.
Verwarming en koeling hebben het hoogste energieverbruik in de EU. Voor begin 2016 staat er een specifieke strategie voor verwarming en koeling op stapel die is gericht op een slimme overgang in deze sector. Deze strategie omvat onder meer oplossingen en maatregelen waarmee de vraag naar verwarming en koeling in de residentiële, tertiaire en industriële sectoren wordt verlaagd, waarbij rekening wordt gehouden met de kwaliteit van dienstverlening en met het comfort, en de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen wordt verminderd.
Beleidsconclusies op nationaal, regionaal en EU-niveau:
De meeste lidstaten moeten aanvullende maatregelen treffen om hun ambitieniveau te verhogen en extra inspanningen te leveren om hun nationale streefcijfers betreffende energie-efficiëntie voor 2020 te halen.
Meerdere lidstaten (Oostenrijk, Bulgarije, Kroatië, Cyprus, Frankrijk, Griekenland, Hongarije, Italië, Malta, Spanje en Zweden) hebben kennis gegeven van ambitieuzere nationale streefcijfers voor 2020 wat betreft het primaire of eindenergieverbruik, hetgeen bemoedigend is. Vijf lidstaten hebben echter hun ambitieniveau voor één van beide streefcijfers verlaagd. In het algemeen zijn de niveaus van de indicatieve nationale streefcijfers voor 2020 van bijvoorbeeld Kroatië, Finland, Griekenland en Roemenië (en van Cyprus, Italië en Portugal wat betreft het eindenergieverbruik) niet ambitieus genoeg ten opzichte van de verwachte economische groei.
België, Estland, Frankrijk, Duitsland, Nederland, Polen en Zweden moeten hun primaire energieverbruik in de periode 2014-2020 sneller dan in de periode 2005-2013 verlagen om hun indicatieve streefcijfers betreffende het primaire energieverbruik tegen 2020 te halen. Oostenrijk, België, Estland, Frankrijk, Duitsland, Litouwen, Malta en Slowakije hebben voor zichzelf streefcijfers betreffende het primaire energieverbruik voor 2020 vastgelegd die alleen haalbaar zijn als het primaire energieverbruik in de periode 2014-2020 sneller wordt verlaagd dan in de periode 2005-2013.
Wat betreft de energie-intensiteit is er een groot verschil tussen de lidstaten met de hoogste (Bulgarije) en de laagste energie-intensiteit in de industriesector (Denemarken en Ierland). Dit is grotendeels te wijten aan structurele verschillen tussen de lidstaten. In alle lidstaten behalve Griekenland, Hongarije, Ierland en Letland is de energie-intensiteit in de industriesector en de bouw in de periode 2005-2013 echter verminderd.
Wat betreft de opwekkingssector vertonen de geanalyseerde prestatie-indicatoren in de meeste landen een neerwaartse trend. De lidstaten dienen er met name voor te zorgen dat het aandeel van door hoogrendabele warmtekrachtkoppeling (CHP) en hoogrendabele stadsverwarming en -koeling opgewekte hitte wordt verhoogd.
4.
Een volledig geïntegreerde interne energiemarkt
Geboekte vooruitgang
Elektriciteitslijnen en gaspijpleidingen vormen de kern van een geïntegreerde energiemarkt. Sinds de presentatie van de kaderstrategie voor de energie-unie is er veel gebeurd. In april 2015 is de elektriciteitskabel tussen Italië en Malta ingewijd en sindsdien is het elektriciteitsnet van Malta niet meer geïsoleerd. Dankzij de voltooiing van Eastlink tussen Finland en Estland en van Nordbalt tussen Litouwen en Zweden kunnen de Baltische staten dit jaar deelnemen aan de NordPool-elektriciteitsmarkt. Een ander voorbeeld van goede samenwerking is het interconnectie-initiatief LitPolLink tussen Litouwen en Polen dat in december 2015 wordt ingewijd. In 2015 is verder een nieuwe elektriciteitsinterconnector tussen Frankrijk en Spanje ingewijd, waardoor de transmissiecapaciteit tussen de twee landen is verdubbeld. Wat betreft gas heeft de nieuwe LNG-terminal in Klaipeda (Litouwen) voor het eerst voor diversificatie van de voorziening op de Baltische gasmarkt gezorgd. Daarnaast zal de recente overeenkomst over de gasinterconnector tussen Polen en Litouwen een einde maken aan de isolatie van de Baltische staten ten opzichte van de interne gasmarkt. De interconnector tussen Hongarije en Slowakije is een verdere mijlpaal. Tevens is er belangrijke bidirectionele apparatuur geïnstalleerd binnen de EU en aan de grens van de EU en Oekraïne, waardoor de bidirectionele handel wordt bevorderd. Ook zijn de Baltische staten tot overeenstemming gekomen over het gemeenschappelijke strategische doel om hun elektriciteitssystemen te synchroniseren met het continentale Europese netwerk.
In 2015 heeft de Commissie nauw samengewerkt met de lidstaten om de groepen op hoog niveau voor de gas- en elektriciteitsinterconnectie van het Iberisch Schiereiland en voor de gasconnectiviteit in Centraal- en Zuidoost-Europa ("CESEC") op te richten, en om de groep op hoog niveau voor het Oostzeegebied ("BEMIP") te hervormen. De lidstaten hebben de samenwerking in de regionale groepen met succes geïntensiveerd. Zo heeft de groep op hoog niveau voor de gasconnectiviteit in Centraal- en Zuidoost-Europa overeenstemming bereikt over een lijst van prioritaire projecten. Door de uitvoering van deze projecten hebben de landen in de regio toegang tot ten minste drie bronnen van gas.
Het door de Commissie opgerichte energie-infrastructuurforum, dat op 9 en 10 november in Kopenhagen voor het eerst is bijeengekomen, is gericht op beste praktijken en op kwesties als belemmeringen in de regelgeving, de ontwikkeling van infrastructuur en van publiek draagvlak, en financiering.
De Commissie heeft nauw met de lidstaten samengewerkt om belemmeringen in de regelgeving voor de grensoverschrijdende handel met elektriciteit en gas weg te nemen. Daarbij zijn problemen met de volledige tenuitvoerlegging van het derde energiepakket in verschillende lidstaten aangepakt. Het initiatief van de Commissie betreffende de opzet van de energiemarkt is erop gericht het pad te effenen, zodat het Europese regelgevingskader verder kan worden afgestemd op de realiteit van de in toenemende mate geïntegreerde Europese energiemarkten. Verder blijft de Commissie de mededingingsregels van het Verdrag streng handhaven.
Een volledig geïntegreerde interne energiemarkt moet in de eerste plaats tastbare resultaten voor de consumenten opleveren. Met dat beginsel is terdege rekening gehouden in de mededeling Een "new deal" voor energieconsumenten van juli 2015. In de mededeling wordt erkend dat de consumenten er nog steeds van worden weerhouden een volwaardige rol in de transitie van het energiesysteem te spelen. Vanuit het oogpunt van de consumenten werken de elektriciteits- en de gasmarkt nog steeds niet naar behoren. Dit blijkt uit het document over trends betreffende de energieconsument die samen met de stand van de energie-unie wordt gepresenteerd.
Toekomstige stappen
In 2016 moeten alle betrokkenen meer inspanningen leveren op het gebied van infrastructuurprojecten. Met name de projecten van gemeenschappelijk belang ("PGB's") hebben dringend politieke steun nodig. Hoewel 13 projecten van de eerste lijst van projecten van gemeenschappelijk belang voor eind 2015 voltooid zullen zijn en iets meer dan 100 projecten van gemeenschappelijk belang zich in de vergunningsfase bevinden, hebben meer dan een kwart van de projecten vertraging opgelopen, voornamelijk als gevolg van problemen op het vlak van vergunningen of financiering. De procedures duren gewoonweg te lang, waardoor zij niet doeltreffend zijn. Om deze problemen met succes aan te pakken, moeten de lidstaten de bepalingen van de verordening betreffende richtsnoeren voor de trans-Europese energie-infrastructuur (TEN-E) volledig ten uitvoer leggen, met name de bepalingen die verband houden met het verlenen van vergunningen.
De tweede lijst van projecten van gemeenschappelijk belang die samen met deze mededeling is vastgesteld, omvat projecten die dringend noodzakelijk zijn om onze beleidsdoelstellingen op energiegebied te halen. In het bijbehorende werkdocument van de diensten van de Commissie wordt aangegeven welke verbeteringen nodig zijn om de infrastructuurkern voor een geïntegreerde Europese energiemarkt tot stand te brengen. Naar verwachting zullen de in het kader van het Europees Fonds voor strategische investeringen ontwikkelde instrumenten in 2016 voor het eerst concrete resultaten ten aanzien van infrastructuurinvesteringen opleveren. De Commissie is van plan specifiek met betrekking tot elektriciteit met een mededeling te komen over de maatregelen die nodig zijn om het streefcijfer van 15 % elektriciteitsinterconnectie voor 2030 te halen. Bovendien zal de Commissie onderzoeken hoe projecten op de grenzen van de EU en de Energiegemeenschap aan beide zijden kunnen worden gefinancierd.
De lidstaten en belanghebbenden hebben blijk gegeven van grote belangstelling voor samenwerking in het gebied van de noordelijke zeeën. Bijna de helft van de kapitaaluitgaven voor alle projecten van gemeenschappelijk belang op het gebied van elektriciteit zal in het gebied van de noordelijke zeeën worden geïnvesteerd. De Commissie is daarom van plan een groep op hoog niveau voor regionale samenwerking in de noordelijke zeeën op te richten, om problemen op het gebied van regelgeving, financiën en ruimtelijke ordening aan te pakken die de uitvoering van deze projecten belemmeren.
De investeringen in nationale netinfrastructuur moeten eveneens worden voortgezet om regionale beperkingen te voorkomen. Zorgwekkend zijn met name door ontoereikende nationale infrastructuur veroorzaakte verstoringen in grote centrale biedzones. Het beoordelingsproces inzake biedzones dat door het Europees netwerk van transmissiesysteembeheerders voor elektriciteit (ENTSB-E) wordt uitgevoerd, is erop gericht kritieke netbeperkingen en, indien passend, afzonderlijke biedzones voor gebieden met beperkingen vast te stellen. Door dergelijke biedzones wordt bovendien de aandacht gevestigd op de behoefte aan meer investeringen in netten.
Het is daarnaast van belang ervoor te zorgen dat de bestaande gas- en elektriciteitsinfrastructuur ten volle wordt gebruikt ten behoeve van marktintegratie. De strikte handhaving van de mededingingsregels moet worden voortgezet om er met name voor te zorgen dat markten niet worden gesegmenteerd doordat het gebruik van de bestaande capaciteit kunstmatig wordt beperkt.
Voor 2016 zijn wetgevingsvoorstellen gepland waarmee de nieuwe opzet van de markt tot stand wordt gebracht. De kerndoelstellingen van deze wetgeving zijn een betere koppeling van de groothandels- en de detailhandelsmarkt, nauwere regionale samenwerking en meer grensoverschrijdende handel, en de ontwikkeling van kortetermijn- en langetermijnmarkten om producenten en consumenten van elektriciteit te voorzien van de juiste investeringsprikkels betreffende moderne technologieën. Ook het herziene EU-emissiehandelssysteem moet betere prikkels voor langetermijninvesteringen op koolstofarm gebied opleveren. De Commissie zorgt ervoor dat in het geval van lidstaten die meer investeringen in hun energiemarkten steunen door middel van staatssteun de desbetreffende steunmaatregelen voldoen aan de voorschriften van de richtsnoeren betreffende staatssteun ten behoeve van milieubescherming en energie, zodat eventuele verstoringen van de markt worden vermeden. Bovendien wordt momenteel in het kader van het sectoronderzoek staatssteun naar capaciteitsmechanismen betreffende elektriciteit bekeken in hoeverre bestaande en geplande capaciteitsmechanismen een belemmering vormen voor de efficiëntie van de interne markt.
Bij het opstellen van deze wetgevingsvoorstellen zal de Commissie de nadruk leggen op het stimuleren van de vraagsturingsparticipatie teneinde de efficiëntie en flexibiliteit in energienetten te verbeteren. Gebrek aan informatie over kosten en verbruik, moeilijkheden bij het overstappen op een andere aanbieder en het ontbreken van een beloning voor actieve participatie moeten tot het verleden gaan behoren.
Consumenten – zowel huishoudens als industrie – willen grotere transparantie wat betreft energieprijzen en -kosten. Om die reden brengt de Commissie in 2016 een nieuw verslag over de energieprijzen en -kosten uit dat een overzicht omvat van de kosten van energie, belastingen, heffingen en subsidies. Op basis van dit verslag kunnen gefundeerde gesprekken worden gevoerd over de verschillende prijsniveaus in de lidstaten, de verschillende componenten van energieprijzen, de invloed van die prijzen op het concurrentievermogen van de Europese industrie en investeringen in Europa, en de manier waarop de prijzen het gedrag van consumenten kunnen beïnvloeden. Als eerste stap heeft de Commissie vandaag een voorstel gepresenteerd om de Europese statistieken over de prijzen van aardgas en elektriciteit te verbeteren.
Bij de herziening van belangrijke wetgeving in 2016 richt de Commissie zich in het bijzonder op de bescherming van kwetsbare consumenten, bijvoorbeeld bij de herziening van de richtlijn energie-efficiëntie of het voorstel voor een nieuwe opzet van de markt, waarbij wordt nagegaan of de verplichtingen van de lidstaten en de marktpartijen ten aanzien van kwetsbare consumenten beter tot uitdrukking kunnen worden gebracht. De Commissie streeft ernaar te waarborgen dat financieringsprogramma's ten behoeve van energie-efficiëntie toegankelijk zijn voor arme en kwetsbare energieklanten, alsmede de verzameling van gegevens over energiearmoede te verbeteren.
Beleidsconclusies op nationaal, regionaal en EU-niveau:
Veel lidstaten hebben aanzienlijke vooruitgang geboekt bij het openstellen van hun groothandelsmarkten voor concurrentie, hetgeen significante voordelen heeft opgeleverd. Er zijn echter grote verschillen tussen de lidstaten en veel lidstaten hebben de nodige regels die concurrerende en liquide markten mogelijk maken nog niet volledig ten uitvoer gelegd.
22 lidstaten hebben wat betreft de elektriciteitsinfrastructuur het streefcijfer van 10 % interconnectiecapaciteit op het gebied van elektriciteit voor 2020 al gehaald of liggen op schema om dit te halen. De acht lidstaten die nog onder het interconnectiestreefcijfer voor 2020 liggen, zijn Cyprus, Ierland, Italië, Polen, Portugal, Roemenië, Spanje en het Verenigd Koninkrijk.
Er zijn nog meer interconnecties nodig om de interne elektriciteitsmarkt op te bouwen (bijvoorbeeld in het zuidwesten van Europa), evenals interconnecties tussen verschillende lidstaten in Noord- en Oost-Europa (bijvoorbeeld Duitsland, Polen en Tsjechië) of interconnecties voor de verdere koppeling van lidstaten (Ierland en het Verenigd Koninkrijk) met de rest van Noordwest-Europa.
De regulering van de retailprijzen moet overeenkomstig een recente uitspraak van het Hof van Justitie tijdelijk zijn en beperkt blijven tot uitzonderlijke gevallen. Meerdere andere lidstaten hebben weliswaar onlangs met succes de regulering van eindgebruikersprijzen afgeschaft (Ierland en Letland), maar de prijzen voor huishoudens worden in ongeveer de helft van de lidstaten nog steeds in verschillende mate gereguleerd, hetgeen een belemmering kan vormen voor participatie aan de vraagzijde en concurrentie op retailniveau.
Alle lidstaten moeten de consumenten beter inlichten over de mogelijkheden op het gebied van energie-efficiëntie en de investeringsvoorwaarden voor particuliere consumenten verbeteren. Bovendien zijn er ten behoeve van kwetsbare consumenten meer gerichte maatregelen nodig teneinde de energie- en brandstofarmoede doeltreffend aan te pakken.
Slechts in enkele lidstaten (met name Finland, Italië en Zweden) zijn de consumenten door middel van de uitrol van slimme meters op doeltreffende wijze mondiger gemaakt, en in mindere mate in enkele andere lidstaten (met inbegrip van Denemarken, Estland en Nederland). In verschillende lidstaten vormen administratieve lasten een belemmering voor consumenten die willen overstappen naar een nieuwe leverancier of betere contractuele voorwaarden willen.
Halverwege 2015 waren op regionaal niveau de meeste EU wholesale-elektriciteitsmarkten gekoppeld met een of meer aangrenzende markten, waarbij zich tekenen van prijsconvergentie voordoen. Wat betreft gas is de situatie minder eenduidig. Alhoewel er met betrekking tot de grote Europese gashubs enige prijsconvergentie plaatsvindt, is er in de hele EU sprake van uitgesproken prijsverschillen en inadequate marktintegratie, ten dele als gevolg van langetermijncontracten en ontbrekende interconnecties. De retailmarkten voor elektriciteit en gas zijn nog steeds nationaal (of subnationaal). Alle lidstaten moeten verdere inspanningen leveren om de regionale marktintegratie te bevorderen.
5.
Energiezekerheid, solidariteit en vertrouwen
Geboekte vooruitgang
De EU en de lidstaten staan achter meer samenhangende EU-beleidsmaatregelen op buitenlands en energievlak, waarbij rekening wordt gehouden met de geopolitieke ontwikkelingen. In juli 2015 heeft de Raad conclusies over energiediplomatie en een bijbehorend actieplan aangenomen. Daarin wordt gewezen op de noodzaak van versterkte bi- en multilaterale dialogen, versterkt gebruik van de instrumenten van het buitenlands beleid ten behoeve van een grotere diversificatie en de bevordering van gereglementeerde, transparante en duurzame energiemarkten.
Door de overgang naar een concurrerende koolstofarme economie zal het gebruik van ingevoerde fossiele brandstoffen worden verminderd als gevolg van een lagere vraag naar energie en de exploitatie van hernieuwbare en andere eigen energiebronnen. Bij investeringen in klimaatbestendige infrastructuur moet rekening worden gehouden met deze veranderende omstandigheden om te voorkomen dat onrendabele activa ontstaan.
Het jaar 2015 wordt gekenmerkt door de aanhoudende spanningen tussen Rusland en Oekraïne, aanhoudend lage olieprijzen die een effect hebben op energiemarkten over de hele wereld, nieuwe initiatieven met betrekking tot aanvullende voorzieningsinfrastructuur voor aardgas uit Rusland, nieuwe perspectieven als gevolg van de nucleaire overeenkomst met Iran en de voortdurende afname van de interne productie van fossiele brandstoffen.
Tijdens de winter 2014-2015 is gebleken dat Oekraïne ondanks de moeilijke politieke situatie een betrouwbare partner inzake de doorvoer van Russisch gas is. De EU is van mening dat het in het belang van alle partijen is dat Oekraïne een belangrijk doorvoerland blijft. De EU staat volledig achter de inspanningen die de Oekraïense regering en Naftogaz ondernemen om te zorgen dat deze situatie in stand wordt gehouden, met name door middel van ingrijpende structurele hervormingen van de gassector die Oekraïne momenteel uitvoert. Het is van essentieel belang dat dit hervormingsproces wordt voortgezet. Gedurende het hele jaar 2015 heeft de Commissie de onderhandelingen tussen Oekraïne en Rusland actief bevorderd om ervoor te zorgen dat de gaslevering aan Oekraïne gedurende de hele winter plaatsvindt. Dit heeft geleid tot de parafering van een bindend protocol op 25 september 2015 en de tenuitvoerlegging ervan met ingang van 9 oktober 2015. Verder is gedurende 2015 de capaciteit van de bidirectionele stromen uit de EU naar Oekraïne, met name uit Slowakije, aanzienlijk toegenomen, waardoor Oekraïne gas uit de EU kan invoeren en zodoende minder afhankelijk van Rusland wordt.
De Commissie heeft kennis genomen van de plannen van commerciële bedrijven om verdere pijpleidingen aan te leggen om Rusland en Duitsland via de Oostzee met elkaar te verbinden. Indien Nord Stream 3 en 4 worden gebouwd, wordt er geen toegang tot een nieuwe voorzieningsbron beschikbaar. Wel wordt de transmissiecapaciteit van Rusland naar de EU verder verhoogd, hoewel momenteel slechts 50 % van de bestaande capaciteit wordt gebruikt. Deze pijpleidingen dienen volledig aan het EU-recht te voldoen. De Commissie zal voor elk afzonderlijk project nagaan of het in overeenstemming is met het Europese regelgevingskader.
De EU verleent alleen steun aan infrastructuurprojecten die aansluiten bij de kernbeginselen van de energie-unie, met inbegrip van de EU-strategie voor energiezekerheid. De diversificatie van energiebronnen, -leveranciers en -routes is van essentieel belang voor het waarborgen van zekere en schokbestendige voorraden ten behoeve van de Europese burgers en bedrijven. De energiezekerheid van de Unie is ook nauw verbonden met de energiezekerheid in de aangrenzende landen. De Energiegemeenschap speelt in dat kader een centrale rol, zowel bij het bevorderen van prioritaire interconnectieprojecten als bij het waarborgen dat de regio vergelijkbare regels als de EU hanteert. Op de top betreffende de Westelijke Balkan in Wenen hebben de landen die tot de regio behoren in dat kader besloten om een regionale elektriciteitsmarkt tot stand te brengen. In het kader van de groep op hoog niveau voor de gasconnectiviteit in Centraal- en Zuidoost-Europa hebben zes landen die partij zijn bij de Energiegemeenschap zich achter het memorandum van overeenstemming geschaard en met negen EU-landen overeenstemming over een actieplan bereikt. Hieruit blijkt duidelijk dat de energie-unie tot buiten de grenzen van de EU reikt en ook daar voordelen oplevert. Gedurende 2015 heeft de Commissie zich ingespannen om het hervormingsproces binnen de Energiegemeenschap te ondersteunen. De Europese Commissie heeft op de conferentie op 20-21 mei 2015 in Den Haag het Internationaal Energiehandvest mede ondertekend.
Door de recente ontdekking van gas in het oostelijke Middellandse Zeegebied wordt het potentieel van dat gebied om bij te dragen tot de energiezekerheid van Europa vergroot. Om die reden is de samenwerking versterkt door middel van de oprichting van drie Europees-mediterrane platforms inzake gas, de regionale elektriciteitsmarkt en de bevordering van hernieuwbare energie-efficiëntie. Er worden opnieuw gesprekken over de Trans-Kaspische pijpleiding gevoerd en de werkzaamheden aan de zuidelijke gascorridor zijn in 2015 voortgezet.
De afgelopen maanden staat elektriciteit in het centrum van de belangstelling. In sommige lidstaten is het overaanbod aan elektriciteit gedurende de afgelopen tien jaar verminderd en neemt het risico op onderspanning toe. Om te bepalen waar de daadwerkelijke problemen in het elektriciteitssysteem zich bevinden en hoe die het beste kunnen worden opgelost, zijn verschillende initiatieven genomen, waarmee wordt gewaarborgd dat de analyse betreffende een adequate stroomproductie op regionale basis en uitgaande van een gemeenschappelijke methodologie wordt uitgevoerd.
Toekomstige stappen
Ook in 2016 zal er sprake zijn van geopolitieke uitdagingen. De EU zal haar nieuwe energiediplomatie doeltreffend moeten inzetten en met één stem tegen derde landen moeten spreken. Verder moet de EU in het kader van de energiediplomatie de desbetreffende actieplannen opstellen, zodat de diversificatie ook door middel van instrumenten voor het buitenlands beleid wordt versterkt.
De voor 2016 geplande herziening van de verordening inzake veiligstelling van de aardgasvoorziening is erop gericht de schokbestendigheid van de EU ten aanzien van verstoringen van de energievoorziening te verbeteren. Daarbij is het met name van belang om de regionale samenwerking tussen de lidstaten te versterken teneinde enerzijds onderbrekingen van de voorziening te voorkomen en het effect ervan te beperken en anderzijds de solidariteit bij noodgevallen te waarborgen. Tevens is de Commissie van plan met een strategie voor de opslag van vloeibaar aardgas (LNG) en gas te komen om ervoor te zorgen dat de Europese Unie ten volle kan profiteren van het diversificatiepotentieel dat vloeibaar aardgas te bieden heeft. Parallel daaraan blijft de Commissie wijzen op het belang van energie in het algemeen en vloeibaar aardgas in het bijzonder bij de onderhandelingen die momenteel in het kader van het trans-Atlantische partnerschap voor handel en investeringen (TTIP) worden gevoerd.
Om de transparantie te vergroten en ervoor te zorgen dat intergouvernementele overeenkomsten op het gebied van energie in overeenstemming zijn met de toepasselijke EU-wetgeving en het EU-beleid, bereidt de Commissie een voorstel voor inzake de herziening van het besluit betreffende intergouvernementele overeenkomsten.
De Commissie is van plan tegen eind 2016 met een nieuw juridisch instrument betreffende de zekerheid van de elektriciteitsvoorziening te komen dat erop is gericht de transparantie te vergroten, een gemeenschappelijke benadering te waarborgen en grensoverschrijdende oplossingen ten aanzien van de zekerheid van de elektriciteitsvoorziening beter uit te voeren. Het doel is ervoor te zorgen dat dit instrument volledig aansluit bij de nieuwe opzet van de elektriciteitsmarkt.
Op nucleair gebied zal in 2016 een nieuw Indicatief programma op het gebied van kernenergie ("PINC") worden gepubliceerd dat een overzicht geeft van de beoogde investeringen door de lidstaten tot 2050 betreffende alle fasen van de nucleaire cyclus. De helft van de EU-lidstaten heeft aangegeven van plan te zijn gebruik te blijven maken van deze energiebron voor een gedeelte van de elektriciteitsproductie. Dankzij dit initiatief is er meer duidelijkheid over de behoeften aan langetermijninvesteringen op nucleair gebied en over het beheer van nucleaire verplichtingen.
Beleidsconclusies op nationaal, regionaal en EU-niveau:
De EU boekt vooruitgang bij de diversificatie van energiebronnen, -routes en leveranciers. In 2013 kwam echter ongeveer 40 % van het in de EU ingevoerde gas uit Rusland en een aantal lidstaten is nog steeds volledig of hoofdzakelijk afhankelijk van de toevoer uit Rusland, met name Bulgarije, Tsjechië, Estland, Finland, Hongarije, Letland, Litouwen en Slowakije.
Drie lidstaten (Bulgarije, Litouwen en Portugal) voldoen nog niet aan de infrastructuurnormen van de verordening inzake de veiligstelling van de aardgasvoorziening.
Het is van belang dat de verbinding tussen enerzijds de Baltische staten en Finland en anderzijds de Centraal-Europese gasmarkt wordt verbeterd, dat de verbindingen tussen de lidstaten (bijvoorbeeld tussen Hongarije, Roemenië, Bulgarije en Griekenland, alsmede tussen Portugal, Spanje en Frankrijk) worden verbeterd en dat wordt gewaarborgd dat alle lidstaten toegang hebben tot hubs voor vloeibaar gas en kunnen profiteren van de LNG-capaciteit die door landen wordt of kan worden ontwikkeld.
Op regionaal niveau blijkt uit de in 2014 uitgevoerd stresstests duidelijk dat regionale samenwerking nuttig is voor het voorkomen of beperken van een gascrisis. De Commissie bevordert deze vorm van samenwerking actief, bijvoorbeeld via de groep op hoog niveau voor de gasconnectiviteit in Centraal- en Zuidoost-Europa (CESEC). Deze werkzaamheden moeten worden voortgezet.
De lidstaten moeten ook de (regionale) samenwerking betreffende de zekerheid van de elektriciteitsvoorziening en de adequate stroomproductie versterken.
6.
Een energie-unie voor onderzoek, innovatie en concurrentievermogen
Geboekte vooruitgang
Met het oog op de versnelde uitvoering van de energietransitie in de EU en de optimale benutting van de voordelen daarvan wat betreft werkgelegenheid en groei als gevolg van de energie-unie, zijn onderzoek, innovatie en concurrentievermogen van doorslaggevend belang. In september 2015 heeft de Commissie een mededeling over een geïntegreerd plan voor strategische energietechnologie (SET) gepresenteerd. Dit dient als nieuwe stimulans voor de ontwikkeling en toepassing van koolstofarme technologieën door verbeterde coördinatie en bepaling van prioriteiten inzake onderzoeks- en innovatie-inspanningen in heel Europa.
De sleutel tot het op de markt brengen van innovatie is financiering. De Commissie en de Europese Investeringsbank hebben daarom actie ondernomen in het kader van het investeringsplan voor Europa en het Europees Fonds voor strategische investeringen (EFSI). De InnovFin-energiedemonstratieprojecten bieden in dat kader risicofinanciering in de vorm van leningen, eigenvermogensinstrumenten en garanties, en gaan dus een stap verder dan traditionele steun door middel van subsidies. Hierdoor kan het concurrentievermogen van bedrijven die actief zijn op het gebied van innovatieve energietechnologie worden verhoogd.
Ook het EU-emissiehandelssysteem biedt financieringsmogelijkheden voor investeringen in innovatie. In 2014 hebben de lidstaten 87 % van de totale opbrengst van de veiling van rechten in het kader van het EU-emissiehandelssysteem, oftewel 3,2 miljard EUR, uitgetrokken of gebruikt voor klimaat- en energiegerelateerde doeleinden. In het kader van het NER300-programma is cumulatieve financiering ter waarde van 2,1 miljard EUR uitgetrokken voor de financiering van innovatieve projecten in 20 lidstaten. Naar verwachting kan hierdoor een extra bedrag van 2,7 miljard EUR aan particuliere investeringen worden losgemaakt.
De voorstellen voor de herziening van de richtlijn betreffende het systeem voor de handel in emissierechten die de Commissie in juli 2015 heeft gepresenteerd, omvatten een nieuwe innovatiefonds en een nieuwe moderniseringsfonds. Het innovatiefonds bouwt voort op het NER300-programma en breidt het toepassingsgebied ervan uit met koolstofarme innovatie in industriële sectoren. Doordat het innovatiefonds koolstofarme innovatie and demonstratieprojecten ondersteunt, zal het ook bijdragen tot de verwezenlijking van de kernacties van het strategische plan voor energietechnologie. Het nieuwe moderniseringsfonds is opgezet ten behoeve van lidstaten met een bruto binnenlands product (bbp) per hoofd van de bevolking van minder dan 60 % van het EU-gemiddelde en is gericht op de modernisering van het energiesysteem en de verbetering van de energie-efficiëntie. Het voorstel voor het herziene EU-emissiehandelssysteem omvat verder meer doelgerichte regels inzake koolstoflekkage die zijn gericht op het waarborgen van de internationale concurrentiepositie van de sectoren waar het risico op verplaatsing van de productie buiten de EU het grootst is.
Daarnaast is het kaderprogramma Horizon 2020 van cruciaal belang voor de ondersteuning van de onderzoeks- en innovatiedoelstelling van de energie-unie. In de periode 2014-2015 is in het kader van dat programma meer dan 9 miljard EUR uitgetrokken ter ondersteuning van energie-onderzoek (ook op nucleair gebied), schoon vervoer, klimaatactie en efficiënt gebruik van grondstoffen, bio-economie en sleuteltechnologieën. Bovendien behoren onderzoek en innovatie betreffende energie en koolstofarme technologie tot de meest geselecteerde slimmespecialisatiegebieden (in meer dan 100 EU-regio's), waaruit kan worden opgemaakt dat hieraan aanzienlijke financiering uit de Europese structuur- en investeringsfondsen zal worden toegekend. Deze inspanningen worden ondersteund door middel van het Platform voor slimme specialisatie inzake energie dat de Commissie in 2015 heeft gelanceerd.
Toekomstige stappen
De Commissie is van plan om als onderdeel van het pakket betreffende de stand van de energie-unie voor 2016 met een geïntegreerde strategie voor de energie-unie inzake onderzoek, innovatie en concurrentievermogen te komen. De Commissie zal de lidstaten en de belanghebbenden raadplegen en vervolgens in de strategie rekening houden met de verkregen resultaten. De raadpleging heeft betrekking op drie gebieden die met elkaar verband houden: energietechnologieën, vervoer en mondiaal concurrentievermogen. De strategie is gericht op het verhogen van publieke en particuliere investeringen in onderzoek en innovatie alsmede het wegnemen van belemmeringen inzake innovatie en particuliere investeringen. Bottom-up onderzoek is een belangrijk onderdeel van een bloeiend innovatie-ecosysteem en moet dus meer worden bevorderd.
In 2016 zal verder aandacht worden besteed aan een doeltreffendere coördinatie van de energie-unie, de digitale eengemaakte markt en de kringloopeconomie. Hiertoe behoort onder meer de geleidelijke digitalisering van de energie- en de vervoerssector.
De energietransitie zal veranderingen in een groot aantal sectoren tot gevolg hebben en vergt daarom een grotere betrokkenheid van de sociale partners. Daartoe behoren bijvoorbeeld het waarborgen dat vaardigheden en opleidingen aansluiten bij de behoeften van nieuwe beroepsprofielen, het onderzoeken van de arbeidsomstandigheden in nieuwe sectoren en het faciliteren van een sociaal rechtvaardige transitie in sectoren of regio's waar banen verloren gaan. De Commissie is op Europees niveau van start gegaan met een dialoog met de sociale partners en zal hiermee in 2016 doorgaan. De Commissie moedigt de lidstaten aan om eveneens het gesprek met de sociale partners aan te gaan over de gevolgen van de energietransitie, hoe daarop te anticiperen en hoe deze te beheren.
Beleidsconclusies op nationaal, regionaal en EU-niveau:
De Europese industrie, onderzoeksinstellingen en innovatieve spelers in de academische wereld zijn over het algemeen goed gepositioneerd in het mondiale energielandschap. Veel lidstaten (waaronder Oostenrijk, Denemarken, Finland, Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk) hebben aanzienlijke inspanningen geleverd om innovatie en zakelijke mogelijkheden op het gebied van energie-efficiëntie en koolstofarme technologie te stimuleren. Dat heeft ertoe bijgedragen dat de werkgelegenheid in de sector hernieuwbare energie is gegroeid, ondanks de economische en financiële crisis: in de EU zijn de laatste vijf jaar bijna een half miljoen nieuwe banen gecreëerd.
Sommige lidstaten (waaronder Frankrijk, Nederland en Portugal) hebben positieve initiatieven genomen om de belastingstelsels milieu- en groeivriendelijker te maken. Er zijn echter nog meer mogelijkheden om de belastingstelsels zodanig aan te passen dat de werkgelegenheid en het concurrentievermogen worden gestimuleerd en tegelijkertijd wordt bijgedragen tot de doelstellingen van de energie-unie in een aantal lidstaten. De lidstaten die een dergelijke verschuiving in het belastingstelsel willen invoeren, dienen wel te vermijden dat dit een buitenproportioneel effect op de betaalbaarheid van energie heeft. De nodige voorwaarden moeten tot stand worden gebracht om innovatie op de markt te brengen. Als ervoor wordt gezorgd dat belastingstelsels, bijvoorbeeld op het gebied van vervoer en mobiliteit, zodanig worden hervormd dat er meer rekening wordt gehouden met milieu- en economische kosten, kan deze transitie daar baat bij hebben.
7.
totstandbrenging van de energie-unie
Geboekte vooruitgang
De energie-unie heeft een betrouwbaar en transparant, wettelijk vastgesteld governanceproces nodig om ervoor te zorgen dat energiegerelateerde acties op Europees, regionaal, nationaal en lokaal niveau stuk voor stuk bijdragen tot de doelstellingen van de energie-unie.
Vicevoorzitter Šefčovič heeft de afgelopen maanden in het kader van de energie-unie verschillende lidstaten bezocht. Daarbij is hij een dialoog aangegaan met nationale regeringen en parlementen, het Europees Parlement, belanghebbenden en burgers. Deze bezoeken en de talrijke outreachactiviteiten van een groot aantal van de andere commissarissen, en met name van commissaris Arias Cañete, spelen een grote rol bij de dialoog over de energie-unie en de mogelijkheden daarvan voor de EU en de lidstaten.
Door dit proces en een dialoog op technisch niveau met de lidstaten is een veel duidelijker beeld ontstaan van de mogelijkheden, sterke en zwakke punten, en risico's van de energie-unie op nationaal niveau, hetgeen blijkt uit de bijbehorende informatiebladen die samen met de lidstaten na bilaterale gesprekken zijn gevalideerd. Bovendien is uit dit proces de voorgestelde methodologie betreffende kernindicatoren voortgevloeid die bij deze mededeling is gevoegd. Dit werkdocument bevat een EU-brede vergelijking van de situatie op het gebied van de vijf dimensies van de energie-unie, waarbij gebruik is gemaakt van deze eerste kernindicatoren. In de toekomst zullen de kernindicatoren worden gebruikt voor het meten en monitoren van de totstandbrenging van de energie-unie.
De energietransitie vergt strategische planning. Momenteel beschikt slechts ongeveer een derde van de lidstaten voor de periode na 2020 over alomvattende energie- en klimaatstrategieën, met inbegrip van nationale indicatieve streefcijfers voor broeikasgasemissies, hernieuwbare energie en energie-efficiëntie. Dit is uiterst zorgwekkend, aangezien het noodzakelijk is een voorspelbaar kader ten behoeve van investeringen te creëren voor gebieden die vaak langetermijnplanning vergen.
Toekomstige stappen
Geïntegreerde nationale energie- en klimaatplannen die betrekking hebben op alle vijf de dimensies van de energie-unie, zijn noodzakelijke instrumenten waarop een meer strategische planning kan worden gebaseerd. Deze plannen zullen een grote rol spelen bij de verwezenlijking van de doelstellingen voor 2030. Op basis van de richtsnoeren die als bijlage bij deze mededeling zijn gevoegd, kunnen de lidstaten beginnen hun plannen te ontwikkelen voor de periode waarop het kader voor 2030 betrekking heeft.
Om de projectontwikkelaars en investeerders zekerheid en voorspelbaarheid in een snel veranderende omgeving te bieden, dient onmiddellijk met de voorbereidende werkzaamheden te worden begonnen. De lidstaten dienen daarom in 2017 de ontwerpversies van hun nationale plannen te presenteren die als basis dienen voor verdere gesprekken, zodat deze plannen in 2018 voltooid kunnen worden en ruim voor 2021 kunnen worden uitgevoerd.
In de nationale plannen dient ook rekening te worden gehouden met de resultaten van regionale raadplegingen op gebieden die baat kunnen hebben bij een nauwere samenwerking tussen aangrenzende lidstaten. De Commissie is van plan in 2016 met richtsnoeren te komen over de manier waarop de regionale samenwerking in ruimere zin kan worden versterkt en de Commissie regionale benaderingen kan bevorderen.
Om de vorderingen in kaart te brengen, dient een transparant monitoringsysteem te worden opgezet dat gebruikmaakt van kernindicatoren en van de tweejaarlijkse verslagen van de lidstaten betreffende de vorderingen die in het kader van hun nationale plannen zijn gemaakt. De Commissie is van plan de gezamenlijk op EU-niveau gemaakte vorderingen te beoordelen in haar jaarlijkse stand van de energie-unie en, indien nodig, beleidsmaatregelen voor te stellen teneinde de verwezenlijking van de doelstellingen van de energie-unie te waarborgen.
Onder meer op basis van een geschiktheidscontrole betreffende de huidige rapportageverplichtingen en van de besprekingen die momenteel met de lidstaten, het Europees Parlement en de belanghebbenden worden gevoerd, is de Commissie van plan in 2016 met een voorstel te komen inzake het stroomlijnen van de plannings- en rapportageverplichtingen in verband met klimaat- en energieacties waaraan de lidstaten en de Commissie moeten voldoen om overeenkomstig de agenda voor betere regelgeving onnodige administratieve lasten zo spoedig mogelijk te verminderen, en om ervoor te zorgen dat de plannings- en rapportageverplichtingen aansluiten bij de kaderstrategie voor de energie-unie.
8.
Conclusies en vooruitzichten
Het is van essentieel belang de ambitie, het evenwicht en de impuls in stand te houden die de lancering van de kaderstrategie voor de energie-unie in februari 2015 teweeg heeft gebracht. 2016 wordt een belangrijk jaar voor de totstandbrenging van de energie-unie, waarin de in de strategie voor de energie-unie vastgelegd strategische visie wordt omgezet in wetgevingsinitiatieven op EU-niveau, in een verbetering van de samenhang van onze betrekkingen met externe partners en in de verdere ontwikkeling en tenuitvoerlegging van de energie-unie.
EUROPESE COMMISSIE
Brussel, 18.11.2015
COM(2015) 572 final
BIJLAGE
RICHTSNOEREN VOOR DE LIDSTATEN BETREFFENDE DE NATIONALE ENERGIE- EN KLIMAATPLANNEN ALS ONDERDEEL VAN DE ENERGIE-UNIEGOVERNANCE
bij de
MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT, DE RAAD, HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITE, HET COMITE VAN DE REGIO'S EN DE EUOPRESE INVESTERINGSBANK
Stand van de energie-unie
{SWD(2015) 208}
{SWD(2015) 209}
{SWD(2015) 217 à 243}
RICHTSNOEREN VOOR DE LIDSTATEN BETREFFENDE DE NATIONALE ENERGIE- EN KLIMAATPLANNEN ALS ONDERDEEL VAN DE ENERGIE-UNIEGOVERNANCE
1.Inleiding
In de op 25 februari 2015 goedgekeurde mededeling van de Commissie inzake de energie-unie ((COM)2015 80 final) is uiteengezet dat de energie-unie ook een geïntegreerd governance- en monitoringsproces nodig heeft om ervoor te zorgen dat de energiegerelateerde acties op Europees, regionaal, nationaal en lokaal niveau stuk voor stuk bijdragen tot de doelstellingen van de energie-unie.
In oktober 2014 – toen overeenstemming werd bereikt over het beleidskader voor klimaat en energie 2030 – heeft de Europese Raad verzocht om een betrouwbaar en transparant governancesysteem zonder onnodige administratieve rompslomp [...] om er mede voor te zorgen dat de EU haar energiebeleidsdoelstellingen kan halen en op 19 maart 2015 concludeerde de Raad dat er een betrouwbaar en transparant governancesysteem moet worden ontwikkeld. Gestroomlijnde en geïntegreerde nationale plannen op het gebied van energie en klimaat zullen centraal staan in dit governancesysteem. Het governancesysteem zal voortbouwen op bestaande bouwstenen, zoals nationale klimaatprogramma’s en nationale plannen voor hernieuwbare energie en energie-efficiëntie.
De Commissie zal nauw samenwerken met de lidstaten om deze gemeenschappelijke doelstellingen te bereiken en gezamenlijk te zorgen voor een geslaagde totstandbrenging van de energie-unie, de administratieve lasten te verminderen en de transparantie voor de lidstaten te vergroten, en te zorgen voor investeringszekerheid tot na 2030.
Dit document is bedoeld om de lidstaten te adviseren over de opstelling van hun geïntegreerde nationale energie- en klimaatplan, alsmede de belangrijkste elementen daarvan.
Met dit document worden de belangrijkste stappen gestart en uitgelegd van het geleidelijke proces van nu tot de voltooiing van de nationale plannen in 2018, met inbegrip van de belangrijkste functies en taken van zowel de lidstaten als de Commissie. In 2016 zal de Commissie een wetgevingsinitiatief inzake de stroomlijning van de plannings- en rapportagevereisten indienen, alsmede een model voor de structuur van de nationale energie- en klimaatplannen, om deze richtsnoeren aan te vullen en verder te specificeren.
1.Algemene beginselen en toepassingsgebied van de nationale plannen
De nationale plannen moeten een holistische aanpak volgen en de vijf dimensies van de energie-unie op geïntegreerde wijze behandelen, waarbij rekening wordt gehouden met de wisselwerking tussen de verschillende dimensies. Specifieke onderdelen van bestaande plannen kunnen worden behouden, naar gelang van het gebied en de periodiciteit van de planningsprocessen. De nationale plannen moeten betrekking hebben op de periode 2021-2030, voortbouwen op wat iedere lidstaat tot stand zou moeten brengen met hun beleid voor 2020, en tevens vooruitzichten tot 2050 bevatten.
Hoewel de lidstaten het recht hebben om beleid te ontwikkelen dat past bij de nationale omstandigheden, moeten de nationale plannen de richting aangeven van de nationale energie- en klimaatdoelstellingen, alsmede het beleid op dat gebied uitstippelen, op een manier die consistent is met het verwezenlijken van de gezamenlijk overeengekomen doelstellingen van de Unie, en met name met de streefcijfers voor 2030 (vermindering van de broeikasgasemissies, hernieuwbare energie, energie-efficiëntie en elektriciteitsinterconnecties), die in oktober 2014 door de Europese Raad zijn overeengekomen. Terwijl voor emissiereducties in de niet-ETS-sectoren de aanpak waarvoor is gekozen in de beschikking inzake de verdeling van de inspanning tot 2030 zal worden voortgezet, zal aan de EU-doelstellingen op het gebied van hernieuwbare energie en energie-efficiëntie worden voldaan door gezamenlijke inspanningen van de lidstaten, alsmede beleid en maatregelen op EU-niveau.
Het is zeer belangrijk dat nationale plannen voorspelbaarheid op lange termijn en rechtszekerheid voor investeringen bieden, en zorgen voor meer samenwerking en samenhang tussen de verschillende benaderingen van de lidstaten op het gebied van klimaat en energie.
2.Inhoud van de nationale plannen
De nationale plannen moeten betrekking hebben op de periode 2021-2030, en tevens vooruitzichten tot 2050 bevatten, om consistentie tussen de beleidsdoelstellingen op lange termijn op nationaal en EU-niveau te garanderen.
De nationale plannen moeten de volgende elementen omvatten:
a) Huidige situatie
Overzicht van het nationale energiesysteem en de politieke context van het nationale plan in alle vijf dimensies van de energie-unie (waaronder de macro-economische context, broeikasgasemissies, de energiemix en de situatie in elke subsector van het energiesysteem).
Evaluatie van de situatie met betrekking tot het huidige energie- en klimaatbeleid en de maatregelen op dat gebied, met inbegrip van steun- en fiscale regelingen voor hernieuwbare energie en energie-efficiëntie, op basis van de ervaringen met het bereiken van doelstellingen voor 2020 inzake energie en klimaat.
Overzicht van de belangrijkste kwesties van grensoverschrijdend belang met inbegrip van kansen en uitdagingen voor verdere regionale samenwerking en integratie.
De administratieve structuur van het nationale energie- en klimaatbeleid, met inbegrip van de verantwoordelijkheden van de voornaamste administratieve instanties en de wisselwerking daartussen.
De nationale plannen kunnen gebaseerd zijn op de bestaande nationale strategieën voor energie- en klimaatbeleid voor 2020, 2030 en daarna, in overeenstemming met deze richtsnoeren.
b) Doelstellingen, beleid en maatregelen voor de vijf dimensies
In de nationale plannen moeten doelstellingen worden vastgesteld voor elke dimensie van de energie-unie. Met betrekking tot de energiedoelstellingen voor 2030 moeten in de plannen de nationale bijdragen worden vastgesteld die nodig zijn om samen de streefcijfers op EU-niveau te halen. Voor broeikasgasemissies in de niet-ETS-sectoren moeten in de plannen het beleid en de maatregelen worden vastgesteld om te voldoen aan de jaarlijkse bindende nationale grenzen die zijn vastgesteld in de herziene beschikking inzake de verdeling van de inspanningen.
De wisselwerking tussen de verschillende dimensies moet worden vastgesteld (bv. de bijdrage van hernieuwbare energie en energie-efficiëntie tot het terugdringen van broeikasgasemissies, de infrastructuurbehoeften die voortvloeien uit een groter gebruik van hernieuwbare energiebronnen enz.)
Het plan moet voor elke doelstelling een beschrijving bevatten van het beleid en de maatregelen voor de verwezenlijking ervan. Daartoe behoort een beoordeling van de manier waarop deze beleidsmaatregelen op elkaar inwerken om te zorgen voor een samenhangend beleid en om overlappende regelgeving te voorkomen.
Energiezekerheid, solidariteit en vertrouwen
Doelstellingen en normen inzake continuïteit van de energievoorziening voor de middellange tot de lange termijn, mede ten aanzien van de diversificatie van energiebronnen en leverende landen, infrastructuur, opslag, vraagbeheersing, bereidheid om het hoofd te bieden aan een onderbroken of beperkt aanbod van een energiebron, en het gebruik van alternatieve binnenlandse bronnen. De doelstellingen moeten ook regionale samenwerking omvatten, en de beleidsmaatregelen om deze doelstellingen te bereiken moeten op regionaal niveau worden gecoördineerd. In dit verband moeten nationale plannen voortbouwen op specifieke voorzieningszekerheidsplannen (beoordelingsplannen, preventieve-actieplannen en noodplannen) die zijn opgesteld overeenkomstig de verordening betreffende de veiligstelling van de gaslevering.
Beleidsstrategieën inzake energiezekerheid in bredere zin, inclusief andere relevante beleidskeuzes, zoals die met betrekking tot energiebesparing of de energiemix.
Het algemeen beleid voor het waarborgen van de continuïteit van de energievoorziening, onder meer door middel van infrastructuur, en, indien van toepassing, de voorgenomen aanpak van de sluiting van intergouvernementele overeenkomsten met derde landen.
Een volledig geïntegreerde Europese energiemarkt
Ontwikkeling van de interconnectiviteit voor elektriciteit tussen 2021 en 2030 (de verhouding tussen de grensoverschrijdende transmissiecapaciteit en de geïnstalleerde opwekkingscapaciteit), rekening houdend met het overeengekomen streefcijfer van 15 % voor 2030 en met specifieke factoren zoals kosten en potentiële handelsstromen. Dit omvat ook een indicatie van de belangrijkste projecten die gepland zijn om de noodzakelijke interconnectie met het oog op 2030 tot stand te brengen.
Voor energie-infrastructuur, hoe geplande nationale infrastructuurprojecten en de projecten van gemeenschappelijk belang (PGB’s) die verband houden met de lidstaat, zullen worden uitgevoerd, met inbegrip van een tijdschema. In dit verband moeten nationale plannen voortbouwen op de verordening betreffende richtsnoeren voor de trans-Europese energie-infrastructuur.
Doelstellingen ten aanzien van de mededinging, marktintegratie en koppeling, invoering van flexibiliteit in de elektriciteitssector, met inbegrip van de ontwikkeling van kortetermijnmarkten, het concurrentievermogen van de energiemarkten op het gebied van vraagsturing, en de uitrol van slimme technologieën en slimme netwerken.
Beoordeling van de gevolgen van de geplande investeringen in infrastructuur en de ontwikkeling van de energieproductie op energieprijzen op groot- en detailhandelsniveau en de marktintegratie met andere lidstaten.
Energie-efficiëntie als bijdrage tot de matiging van de energievraag
De nationale beleidsinitiatieven en maatregelen die zijn gepland ter ondersteuning van de verwezenlijking van het op EU-niveau overeengekomen streefcijfer voor energie-efficiëntie van ten minste 27 % (dat vóór 2020 opnieuw wordt bekeken, waarbij naar 30 % wordt gestreefd), rekening houdend met de verwachte energiebesparingen van deze beleidsmaatregelen en de tenuitvoerlegging van bestaande EU-wetgeving.
Een traject om energiebesparing te kwantificeren, aangezien het resulterende niveau van het primaire en het eindenergieverbruik tot 2030 moet worden meegedeeld als bijdrage van de lidstaat tot de verwezenlijking van de EU-doelstelling.
Gepland nationaal beleid en geplande nationale maatregelen ter verhoging van de energie-efficiëntie in de bouwsector. Dit omvat nationale strategieën inzake de renovatie van gebouwen en nationale programma’s voor investeringen in energie-efficiëntie.
Het koolstofarm maken van de economie
Geplande beleidsinitiatieven en maatregelen om de broeikasgasemissies te verminderen voor alle belangrijke sectoren die deze gassen uitstoten, met inbegrip van het vervoer en de landbouw, om te voldoen aan de jaarlijkse bindende nationale streefdoelen voor de niet-ETS-sectoren tot 2030, die zijn vastgesteld in het kader van de herziene beschikking inzake de verdeling van de inspanningen, met het oog op de langetermijnvisie en het streven om een koolstofarme economie te worden (2050).
De nationale beleidsinitiatieven en maatregelen die gepland zijn ter ondersteuning van de verwezenlijking van het op EU-niveau overeengekomen bindende streefcijfer voor hernieuwbare energie van ten minste 27 %, rekening houdend met de tenuitvoerlegging van de bestaande EU-wetgeving en de vooruitzichten tot 2050.
Een traject voor het aandeel hernieuwbare energie in het bruto eindenergieverbruik tot 2030, inclusief trajecten voor de betrokken technologieën en voor de vraag naar elektriciteit (geïnstalleerde capaciteit en geproduceerde energie), moeten worden vermeld, als bijdrage van de lidstaat, geleid door de noodzaak om gezamenlijk het EU-streefcijfer te halen.
Maatregelen die moeten worden genomen om de flexibiliteit van het energiesysteem te vergroten met het oog op de productie van hernieuwbare energie. De status en de plannen voor marktkoppeling en integratie van elektriciteit, regionale maatregelen voor balancering en reserves en hoe de systeemtoereikendheid wordt beoordeeld in de context van hernieuwbare energie. Geplande nationale beleidsinitiatieven en maatregelen ter ondersteuning van andere koolstofarme technologieën.
Geplande nationale beleidsinitiatieven en maatregelen ter ondersteuning van het koolstofarm maken van de vervoerssector.
Indien de lidstaten voornemens zijn om de ontwikkeling van specifieke technologieën te ondersteunen, moet het plan ook een beoordeling omvatten van de gevolgen voor de energieprijzen, de energiebedrijven en de integratie met de markt van andere lidstaten.
Onderzoek, innovatie en concurrentievermogen
Doelstellingen, beleid en maatregelen op nationaal niveau om te zorgen voor een passende bijdrage aan de nieuwe Europese aanpak voor O&I op het gebied van energie om vaart te zetten achter de transformatie van het energiesysteem, met name aan de activiteiten uit het geïntegreerde strategische plan voor energietechnologie (SET-plan).
Nationale strategieën en programma’s voor de financiering van onderzoek en innovatie op het gebied van hernieuwbare energie, energie-efficiëntie en andere koolstofarme technologieën, onder meer in de sector vervoer, alsmede hun marktpenetratie, met inbegrip van strategieën ter ondersteuning van instellingen voor onderzoek en technologie.
Strategieën op het gebied van industriebeleid betreffende het concurrentievermogen van de sector koolstofarme technologie alsmede concurrentievermogen in ruime zin, inclusief subsidies, het effect op groei, banen en vaardigheden, subsectoren, financiën en middelen.
Voor zover van toepassing, de doelstellingen in verband met het concurrentievermogen van de energiesector en de bijdrage aan het concurrentievermogen van de economie en aan de internationale handel in energietechnologieën en -apparatuur uit de EU en van de toegang tot de markten van derde landen.
c) Geïntegreerde prognoses en indicatoren
Nationale plannen moeten een afzonderlijk hoofdstuk bevatten over prognoses als analytische basis van het plan, met referentie- en beleidsscenario's waarmee de relevante effecten van het voorgestelde beleid en de maatregelen worden beoordeeld. Voor de tweejaarlijkse voortgangsverslagen over de uitvoering van de nationale plannen moet gebruik worden gemaakt van de kernindicatoren die door de Commissie in samenwerking met de lidstaten worden opgesteld, alsmede van de bijgewerkte prognoses, beleidsinitiatieven en maatregelen.
In verband met de sectoroverschrijdende aard van de vijf dimensies van de energie-unie, is het nodig om de beleidsdoelstellingen en -instrumenten op basis van geïntegreerde methodologische instrumenten te beoordelen en te valideren. Om deze reden moeten de nationale plannen prognoses omvatten voor de periode tot 2030 en daarna voor het energiesysteem en voor de broeikasgasemissies, inclusief vooruitzichten voor 2050. In de prognoses moet rekening worden gehouden met, bijvoorbeeld, de macro-economische context (zoals het verwachte bruto binnenlands product en de bevolkingsgroei), structurele veranderingen in de economie die waarschijnlijk een effect hebben op het energiesysteem en de broeikasgasemissies, mondiale energietrends (zoals internationale ontwikkelingen van de fossiele-brandstofprijzen en koolstofprijzen, grensoverschrijdende netwerken, en de technologische kosten). De Commissie zal technische aanbevelingen over deze onderwerpen verstrekken, en de lidstaten moeten vervolgens duidelijkheid verschaffen wanneer zij daarvan afwijken, bijvoorbeeld als gevolg van modelvereisten.
Het nationale plan moet ten minste twee scenario's bevatten: i) een referentiescenario op basis van de huidige trends en het bestaande beleid en maatregelen op nationaal en EU-niveau; en (ii) ten minste één beleidsscenario waarin rekening wordt gehouden met de uitvoering van nationale doelstellingen door voorgenomen aanvullend beleid en aanvullende maatregelen voor de vijf dimensies van de energie-unie, waaronder met name de doelstellingen voor 2030, zoals uiteengezet in het nationale plan. Potentiële synergieën en wisselwerkingen tussen de beleidslijnen en maatregelen worden in dat geval benadrukt.
De Commissie kan de lidstaten helpen door gegevens en analyses te verstrekken. Een belangrijke input wordt het nieuwe Europese referentiescenario voor energie, vervoer en broeikasgasemissies, dat is opgesteld in nauwe samenwerking met de lidstaten en dat in de eerste helft van 2016 zal worden bekendgemaakt. Ook kunnen beleids- en gevoeligheidsscenario’s aan de lidstaten worden verstrekt om hun strategische planning te ondersteunen, om gemeenschappelijke uitdagingen te identificeren en om de beleidskeuzes van de afzonderlijke lidstaten over de verwezenlijking van de gemeenschappelijke doelstellingen van de Unie te beoordelen. Het EU-referentiescenario vormt ook een grondslag voor de beoordeling van de collectieve bijdragen van de lidstaten aan de doelstellingen van de Unie.
De nationale prognoses moeten tijdig worden ingediend zodat deze op EU-niveau kunnen worden gebundeld, en vervolgens een evaluatie van de algemene stand van het energiesysteem en de geboekte vooruitgang kan plaatsvinden. De toegepaste aannames en de belangrijkste tendensen van de resultaten van de modellering met een beschrijving van het energiesysteem moeten daarom op duidelijke en transparante wijze worden gepresenteerd.
De lidstaten dienen in de voortgangsverslagen over de uitvoering van hun nationale plannen gebruik te maken van kernindicatoren. Voortbouwend op de in het beleidskader voor 2030 inzake klimaat en energie voorgestelde indicatoren en die welke reeds in de landenfiches zijn opgenomen, presenteert de Commissie in een werkdocument van de diensten van de Commissie een concept en de eerste analyse van kernindicatoren voor het toezicht op de vorderingen in de richting van de doelstellingen van de Unie. Zij stelt indicatoren voor ten aanzien van de vijf dimensies van de energie-unie, zoals die met betrekking tot de prijzen, het concurrentievermogen, de diversificatie van de energie-invoer, het koolstofvrij maken van de economie, onderzoek en innovatie of de werking van de energiemarkt.
3.Regionale samenwerking bij de opstelling van de nationale plannen
Een goed functionerende energie-unie vereist dat lidstaten met elkaar coördineren en samenwerken bij de ontwikkeling van hun energiebeleid. Nationale plannen moeten daarom van meet af aan voortbouwen op regionaal overleg.
De lidstaten moeten nagaan welke gebieden in hun regio geschikt zijn voor gezamenlijke of gecoördineerde planning en moeten hun regio in een vroeg stadium raadplegen bij het voorbereidingsproces. De verschillende nationale plannen in een regio moeten elkaar aanvullen en waar mogelijk versterken, daarbij gebruikmakend van de nationale sterke punten om de uitdagingen van de regio op de meest veilige en kosteneffectieve manier aan te pakken. Bijzondere aandacht moet worden besteed aan het verzekeren van een gecoördineerde aanpak van de ontwikkeling van nieuwe energiebronnen en infrastructuur.
Een gemeenschappelijke aanpak en gemeenschappelijke doelstellingen kunnen de voorspelbaarheid op de lange termijn en de investeringszekerheid verhogen. Coördinatie van het nationale beleid van verschillende landen moet daarom ook perverse prikkels voorkomen en mogelijke negatieve effecten van nationaal beleid voor andere lidstaten beperken. Daarom moeten de plannen een beoordeling bevatten van de wijze waarop de voorgenomen doelstellingen en beleidsmaatregelen in de plannen een effect zullen hebben op andere lidstaten in de regio en hoe de regionale samenwerking tussen de diverse beleidsterreinen en de subsectoren moet worden versterkt.
Bestaande forums voor het regionale samenwerkingskader, met inbegrip van macroregionale strategieën, kunnen voor dit doel worden gebruikt. De Commissie zal actief aan dit proces deelnemen en de ontwikkeling van passende nieuwe forums ondersteunen. Het is van groot belang dat regio’s in evenwicht zijn, zodat de samenwerking tussen de verschillende dimensies van de energie-unie mogelijk wordt.
De Commissie zal de lidstaten gedetailleerde richtsnoeren geven over de regionale samenwerking in het kader van de uitvoering van de doelstellingen van de energie-unie in 2016.
4.Verslagen over de uitvoering van de plannen en actualiseringen
De lidstaten moeten vanaf 2020 eens per twee jaar voortgangsverslagen indienen over de uitvoering van de nationale programma’s. Deze uitvoeringsverslagen zullen een belangrijk instrument zijn om alle lidstaten te helpen inzicht te krijgen in de uitvoering van de doelstellingen van de energie-unie.
De Commissie zal in haar jaarlijkse rapport over de stand van de energie-unie verslag uitbrengen over de vooruitgang.
In de periode van 2021 tot en met 2030 zullen de nationale plannen eenmaal worden geactualiseerd om rekening te houden met veranderende omstandigheden en wijzigingen met het oog op de verwezenlijking van de gezamenlijk overeengekomen doelstellingen van de energie-unie, met name de doelstellingen voor 2030 inzake klimaat en energie. De specifieke beleidsmaatregelen van de nationale plannen kunnen, indien nodig, nog vaker worden geactualiseerd.
5.Procedure en tijdschema
De voorbereiding van de nationale plannen zal een dynamisch proces zijn. Hoewel de uitkomst van de komende wetgevingsprocedures voor de belangrijkste aanverwante EU-wetgeving een effect zal hebben op het ontwerp en de uitvoering van het nationale beleid, moet de ontwikkeling van nationale plannen in 2016 beginnen, zodat de plannen vóór 2020 kunnen worden voltooid en rekening kan worden gehouden met de desbetreffende EU-wetgeving.
De bestaande plannings- en rapportageverplichtingen voor beleidsterreinen met bestaande doelstellingen voor 2020, zullen tot en met 2020 ongewijzigd blijven. De verslagen worden gesynchroniseerd met het nieuwe proces van nationale plannen op het gebied van energie en klimaat. Voor de periode na 2020 zal de Commissie in 2016 een wetgevingsinitiatief indienen over het stroomlijnen van plannings- en rapportagevereisten om de administratieve lasten te verminderen en te zorgen voor coherentie, vereenvoudiging en samenhang tussen de verschillende plannen en rapportagestromen, waarbij de kwaliteit van de ingediende gegevens wordt behouden. De Commissie en de lidstaten moeten reeds vóór 2020 een zekere hoeveelheid rapportages kunnen consolideren en stroomlijnen, voor zover dit mogelijk is zonder wijziging van de wetgeving en zonder dat dit gevolgen heeft voor de materiële verplichtingen. De Commissie toont reeds de manier om dit te doen met haar consolidatie van de periodieke verslagen in de eerste stand van de energie-unie.
Het tijdschema voor de ontwikkeling van nationale plannen op het gebied van energie en klimaat, waarin de betrokken activiteiten van de lidstaten en de Commissie zijn opgenomen, is weergegeven in de tabel aan het einde van dit deel.
In het najaar van 2016 wordt de lidstaten verzocht om de eerste resultaten van hun geïntegreerde prognoses voor een referentiescenario in te dienen. De regionale besprekingen met andere lidstaten moeten worden gestart. In hetzelfde jaar zal de Commissie de laatste hand leggen aan het EU-referentiescenario 2016, een model voor nationale actieplannen bieden en richtsnoeren inzake regionale samenwerking uitbrengen. De desbetreffende wetgevingsvoorstellen met betrekking tot de herziene beschikking inzake de verdeling van de inspanningen, hernieuwbare energie, energie-efficiëntie, marktstructuur, en stroomlijning van de plannings- en rapportageverplichtingen zullen in de loop van 2016 worden gepresenteerd.
In 2017 moet het nationale politieke proces worden gestart om te zorgen voor brede politieke validatie van de plannen op het nationale niveau, en moet de raadpleging van de regio's en van de belanghebbenden worden afgerond. Uiterlijk in maart 2017 moeten aan de Commissie geïntegreerde prognoses worden verstrekt ten aanzien van een referentie- en een beleidsscenario. Deze prognoses vormen een belangrijk uitgangspunt voor de nationale plannen van de lidstaten. De ontwerpversies van de nationale plannen moeten in 2017 bij de Commissie worden ingediend, waarna overleg met andere lidstaten en de Commissie zal plaatsvinden, in het bijzonder met het oog op de collectief te verwezenlijken streefcijfers en doelstellingen op het gebied van energie op EU-niveau. Vervolgens zal de Commissie aanbevelingen doen over de ontwerpversies van de nationale plannen en deze daarna in de stand van de energie-unie presenteren.
In 2018 moeten bij de Commissie definitieve plannen worden ingediend, rekening houdend met het overleg met de andere lidstaten, de aanbevelingen van de Commissie en de relevante EU-wetgeving. De Commissie zal vervolgens de stand van de energie-unie uitbrengen, met een eerste gezamenlijke gebundelde beoordeling van de nationale energie- en klimaatplannen.
De Commissie zal de in de nationale plannen van de lidstaten gepresenteerde collectieve inspanningen met het oog op het verwezenlijken van de op EU-niveau overeengekomen doelstellingen voor 2030 inzake hernieuwbare energie en energie-efficiëntie, evalueren. Het beleid en de maatregelen op EU-niveau ter aanvulling van de nationale inspanningen om die doelstelling te halen, zullen onder meer worden vastgesteld in de nieuwe richtlijn hernieuwbare energie en de herziene richtlijn energie-efficiëntie die in 2016 door de Commissie zullen worden voorgesteld. De concrete toepassing van een aantal van deze maatregelen zal in een later stadium worden vastgesteld op basis van de collectieve inspanningen van de lidstaten die in hun nationale plannen en voortgangsverslagen met het oog op het bereiken de doelstellingen van de Unie worden gepresenteerd.
Gedurende het gehele proces zal de Commissie op geregelde tijdstippen vergaderingen organiseren en een dialoog aangaan met de lidstaten om technische ondersteuning te verlenen, de balans op te maken van de opstelling van de plannen en de te volgen weg te bespreken.
In het governanceproces zal voor passende betrokkenheid van alle bevoegde Europese instellingen, met name de Raad en het Europees Parlement, worden gezorgd.
Tabel: Tijdschema voor de opstelling van nationale energie- en klimaatplannen
|
|
Lidstaten
|
Europese Commissie
|
|
2016
|
Starten met de ontwikkeling van een overkoepelende strategie, de voornaamste doelstellingen en een overzicht van het beleid van de nationale energie- en klimaatplannen
Geïntegreerde methodologische instrumenten ontwikkelen om referentie- en beleidsscenario's op te stellen als analytische basis voor nationale plannen, en de eerste resultaten van het referentiescenario presenteren
Starten met nationale raadplegingen van belanghebbenden over nationale plannen
Starten met regionale discussies met andere lidstaten over de opstelling van de nationale plannen
|
Afronden, in samenwerking met de lidstaten, van het EU-referentiescenario 2016
Verstrekken van een model voor nationale plannen, ook ten aanzien van de belangrijkste variabelen en parameters voor nationale geïntegreerde prognoses
Richtsnoeren verstrekken over regionale samenwerking
Wetgevingsvoorstellen indienen over de herziene beschikking inzake de verdeling van de inspanningen, hernieuwbare energie, energie-efficiëntie (met inbegrip van gebouwen), de marktstructuur, en stroomlijning van de plannings- en rapportageverplichtingen
Technische bijeenkomsten houden met de lidstaten, bijvoorbeeld over methodologische instrumenten en kernindicatoren
Tweede stand van de energie-unie uitbrengen
|
|
2017
|
Raadplegingen van belanghebbenden en regionaal overleg over nationale plannen afronden
Het nationale politieke proces over nationale plannen op gang brengen
Aan de Commissie geïntegreerde prognoses verstrekken over het referentie- en het beleidsscenario
Ontwerpversies en van nationale plannen bij de Commissie indienen op basis van de richtsnoeren van de Commissie inzake de nationale plannen en het model
|
De lidstaten technische ondersteuning bieden ten behoeve van de opstelling van de nationale plannen
Het regionale overleg met andere lidstaten over nationale plannen vergemakkelijken en ondersteunen, onder meer door de oprichting van passende forums
Overleg met de lidstaten voeren over de ontwerpversies van de nationale plannen en aanbevelingen doen ten aanzien van die plannen
Derde stand van de energie-unie uitbrengen
|
|
2018
|
De nationale plannen afronden, rekening houdend met de collegiale toetsing van de lidstaten en de aanbevelingen van de Commissie
De uiteindelijke nationale energie- en klimaatplannen op het gebied van energie en klimaat indienen
|
De lidstaten ondersteuning bieden ten behoeve van het afronden van de nationale plannen
De vierde stand van de energie-unie uitbrengen, met inbegrip van de eerste gezamenlijke beoordeling van de nationale energie- en klimaatplannen die aan de Raad en het Parlement worden voorgelegd
|