Brussel, 14.10.2009

COM(2009) 534 definitief

MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD

Kosovo ( – Op weg naar de Europese Unie

DOEL VAN DEZE MEDEDELING

De Commissie kondigde in haar uitbreidingsstrategie van 2008 het voornemen aan een haalbaarheidsstudie over Kosovo[1] uit te voeren. De Raad verwelkomde in december 2008 het voorstel van de Commissie om een studie te verrichten naar maatregelen om de politieke en sociaaleconomische ontwikkeling van Kosovo te bevorderen. De Raad wees erop dat de EU bereid is de economische en politieke ontwikkeling van Kosovo te ondersteunen met een duidelijk Europees perspectief, parallel aan het Europese perspectief van de regio.

De Commissie heeft in april 2005 een mededeling over Kosovo uitgebracht[2] en houdt de lidstaten regelmatig op de hoogte van de ontwikkelingen. In deze mededeling wordt een overzicht gegeven van de ontwikkeling sinds die tijd en van de uitdagingen waarmee Kosovo op de weg naar Europa zal worden geconfronteerd. De maatregelen die Kosovo zal moeten nemen om die uitdagingen aan te pakken, worden bevestigd en instrumenten worden voorgesteld waarmee de Gemeenschap Kosovo kan helpen zijn politieke en sociaaleconomische ontwikkeling te bevorderen. Kosovo heeft net als de rest van de westelijke Balkan een duidelijk Europees perspectief; de regionale context is daarom van bijzonder belang. Kosovo moet gelijke tred houden met de ontwikkelingen in de regio, ter bevordering van de economische groei en de politieke stabiliteit. Dat is in het belang van zowel Kosovo als de westelijke Balkan en de Europese Unie als geheel.

Kosovo heeft zich op 17 februari 2008 onafhankelijk verklaard. De onafhankelijkheid is tot dusver door 62 landen erkend. Kosovo heeft voorts een grondwet aangenomen, die gebaseerd is op het alomvattend voorstel voor de regeling van de status van Kosovo. Op de uitvoering van dit voorstel wordt toezicht gehouden door de internationale civiele vertegenwoordiger[3].

De Missie van de Verenigde Naties in Kosovo is omgevormd; resolutie 1244/99 van de VN-Veiligheidsraad blijft van toepassing. De taken van UNMIK omvatten toezicht en verslaglegging, vergemakkelijking van de buitenlandse vertegenwoordiging van Kosovo en de dialoog tussen Priština/Prishtina en Belgrado, alsmede activiteiten die verband houden met praktische kwesties betreffende gebieden in Kosovo met een Servische meerderheid[4].

Op verzoek van de Algemene Vergadering van de VN stelt het Internationaal Gerechtshof een advies op over de vraag of de onafhankelijkheidsverklaring van Kosovo in overeenstemming is met het internationale recht. Het advies van het Gerechtshof wordt in 2010 verwacht.

INZET VAN DE EU VOOR KOSOVO

De lidstaten van de EU beslissen over hun betrekkingen met Kosovo in overeenstemming met hun nationale praktijk en het internationale recht. De onafhankelijkheid van Kosovo is door 22 EU-lidstaten erkend. Het ontbreken van een gezamenlijk standpunt over de status van Kosovo betekent geenszins dat de EU zich niet actief voor Kosovo kan inzetten.

De EU heeft een speciale vertegenwoordiger benoemd[5], die advies en ondersteuning biedt voor het politieke proces in Kosovo en de consistentie van het optreden van de EU waarborgt. De EU heeft ook haar tot dusver grootste civiele missie in het kader van het Europees veiligheids- en defensiebeleid ingezet in Kosovo[6]. EULEX monitort, begeleidt en adviseert Kosovo over de rechtsstaat, met name politie, justitie en douane, en beschikt over bepaalde uitvoeringsbevoegdheden.

Kosovo neemt deel aan het stabilisatie- en associatieproces van de EU voor de westelijke Balkan. In maart 2007 zijn verbeterde structuren voor het voortgangsbewakingsmechanisme van dit proces opgezet. Deze voorzien in een regelmatige dialoog over innovatie, de interne markt, goed bestuur, landbouw, economie en infrastructuur. In het Europees Partnerschap van 18 februari 2008 heeft de EU prioriteiten geformuleerd voor de hervormingen in Kosovo[7].

In juli 2008 heeft de Commissie een donorconferentie voor Kosovo georganiseerd, waarop 1,2 miljard euro is toegezegd, waaronder meer dan 500 miljoen euro uit de begroting van de EU. De EU en haar lidstaten hebben bijna 800 miljoen euro toegezegd. Kosovo blijft in aanmerking komen voor financiële steun van de EG via het instrument voor pretoetredingssteun, via Cards[8], via het stabiliteitsinstrument en via andere initiatieven, alsmede voor macrofinanciële steun.

VORDERINGEN VAN KOSOVO OP DE WEG NAAR EUROPA

De Commissie heeft zich in haar mededeling Een Europese toekomst voor Kosovo uit 2005 geconcentreerd op de economische aspecten van de ontwikkeling van Kosovo, institutionele opbouw en de regionale context. Kosovo heeft op deze gebieden sinds 2005 enige vooruitgang geboekt, maar staat nog voor grote uitdagingen.

In de voortgangsverslagen van de Commissie wordt sinds 2006 bevestigd dat Kosovo vorderingen heeft gemaakt met de aanpassing aan de Europese normen. Bij de presentatie van het uitgavenkader voor de middellange termijn in 2008 en 2009 werden vorderingen genoteerd in de richting van een duurzaam fiscaal kader voor Kosovo. In juni 2009 is Kosovo lid geworden van het Internationaal Monetair Fonds en de Wereldbank. De oprichting van het agentschap voor de coördinatie van ontwikkeling en Europese integratie in 2008 was een belangrijke stap voor de verbetering van de coördinatie van donoractiviteiten en de inspanningen van Kosovo voor de toenadering tot Europa. Kosovo is betrokken bij de activiteiten in het kader van het Stabiliteitspact en de omvorming daarvan tot de Regionale Samenwerkingsraad. Het neemt deel aan een groot aantal initiatieven op het gebied van regionale samenwerking[9].

Bij de aanpassing van de wetgeving aan de EU-normen moet Kosovo echter de goedgekeurde wetgeving ook naar behoren ten uitvoer leggen en handhaven. De Kosovaarse economie omvat een grote informele sector en het economisch bestuur, het regelgevingskader en het ondernemingsklimaat zijn nog steeds voorwerp van zorg. De exportcapaciteit van het bedrijfsleven schiet tekort. Kosovo moet de dekking en efficiëntie van het stelsel voor sociale bescherming verbeteren en een strategischer aanpak van de werkgelegenheid doorvoeren. Het openbaar bestuur in Kosovo blijft zwak. De deelname van Kosovo aan regionale fora ondervindt steeds meer problemen. De Midden-Europese vrijhandelsovereenkomst heeft geen oplossing geboden voor de blokkade van de Kosovaarse export naar Servië en de doorvoerhandel naar Bosnië en Herzegovina.

VERWEZENLIJKING VAN KOSOVO’S EU-PERSPECTIEF

De EU heeft herhaaldelijk bevestigd dat Kosovo, net als de andere landen in de regio, een Europees perspectief heeft. De Europese Raad van december 2007 heeft bevestigd dat de EU bereid is de politieke en economische ontwikkeling van Kosovo te ondersteunen door een duidelijk Europees perspectief te bieden, in overeenstemming met het Europese perspectief van de regio. De Raad heeft in februari 2008 zijn verbintenis hernieuwd om het Europees perspectief voor de westelijke Balkan effectief te ondersteunen, en de Commissie verzocht de instrumenten van de Gemeenschap in te zetten om de economische en politieke ontwikkelingen te bevorderen en concrete maatregelen voor de regio als geheel voor te stellen om vooruitgang te boeken ten aanzien van dat streven. In december 2008 heeft de EU nogmaals aangegeven bereid te zijn de economische en politieke ontwikkeling van Kosovo te ondersteunen met een duidelijk Europees perspectief, parallel aan het Europese perspectief van de regio.

De regio heeft aanzienlijke vooruitgang geboekt op het gebied van regionale integratie. Alle landen hebben een stabilisatie- en associatieovereenkomst met de EU. Kroatië en de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië zijn kandidaat-lidstaat. Op verzoek van de Raad stelt de Commissie een advies op over de toetredingsaanvraag van Montenegro. De Raad heeft van Albanië een toetredingsaanvraag ontvangen. Kosovo moet gelijke tred houden met deze ontwikkelingen met het oog op de politieke stabiliteit en de economische vooruitgang van de regio.

De Commissie heeft in haar mededeling Westelijke Balkan: versterking van het Europees perspectief [10] van maart 2008 communautaire instrumenten aangewezen om democratische hervormingen, economische vooruitgang en goede nabuurschapsbetrekkingen te bevorderen. Kosovo staat voor een aantal grote uitdagingen, die het met behulp van de communautaire instrumenten het hoofd zou kunnen bieden. De voordelen die deze instrumenten Kosovo kunnen bieden, zijn afhankelijk van de vorderingen die het land maakt met zijn hervormingen. Kosovo moet zijn Europese agenda consolideren, duurzame sociaaleconomische ontwikkeling bevorderen, de sectorale aanpassing versterken en zich constructief inzetten voor regionale samenwerking. De EU kan Kosovo daarbij helpen.

De Commissie is verheugd dat, ondanks het feit dat de EU-lidstaten uiteenlopende standpunten hebben over de status van Kosovo, de aanpak van diversiteit inzake de erkenning maar eenheid wat betreft de inzet voor Kosovo een constructieve basis voor vooruitgang vormt. Overeenkomstig de conclusies van de Raad kan de EU overeenstemming bereiken over maatregelen ter ondersteuning van de politieke en economische ontwikkeling van Kosovo, zonder afbreuk te doen aan de verschillende standpunten van de lidstaten over de status van het land.

CONSOLIDERING VAN DE EUROPESE AGENDA VAN KOSOVO

Kosovo heeft meer dan eens bevestigd dat het vastbesloten is vorderingen te maken met zijn Europese agenda. Aanpassing aan de EU blijft de drijvende kracht achter de hervormingen in Kosovo. In april 2008 is het plan voor Europese integratie goedgekeurd en in augustus is het actieplan in het kader van het Europees partnerschap geactualiseerd.

De conclusies van het voortgangsverslag 2009 over Kosovo bevestigen dat Kosovo voor grote uitdagingen staat. Er moet verdere vooruitgang worden geboekt bij de totstandbrenging en consolidatie van de rechtsstaat, en het functioneren en de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht moeten worden versterkt. Kosovo moet concrete resultaten tonen van de bestrijding van corruptie, witwassen en georganiseerde misdaad. Het moet bovendien de capaciteit, de onafhankelijkheid en het professionalisme van zijn openbaar bestuur versterken en het ondernemingsklimaat verbeteren, met inbegrip van regelgeving, toezicht en corporate governance. Kosovo moet volledige transparantie in acht nemen bij de benoeming van hogere overheidsfunctionarissen en zorgen dat de aanbestedingsprocedures voldoen aan de criteria van onafhankelijkheid, objectiviteit en transparantie. Kosovo moet een duurzaam macro-economisch en fiscaal beleid formuleren.

Kosovo moet ervoor zorgen dat de voor november 2009 geplande lokale verkiezingen eerlijk en transparant verlopen. Minderheden moeten ten volle worden betrokken bij het decentralisatieproces. Kosovo moet de Serviërs en andere minderheden beter beschermen en de dialoog en het proces van verzoening tussen de gemeenschappen versterken. De sociale cohesie moet worden versterkt. Kosovo moet een efficiënt en effectief openbaar bestuur opzetten. Bij het formuleren van wetgeving dient Kosovo volledig en tijdig gebruik te maken van de internationale expertise waarover het kan beschikken. De correcte tenuitvoerlegging van de aangenomen wetgeving, met inbegrip van de toewijzing van passende personele middelen en uitrusting, moet voorrang krijgen. Het is van wezenlijk belang dat Kosovo een constructieve en pragmatische aanpak van de regionale samenwerking hanteert.

De Commissie stelt voor de IPA-middelen te concentreren op steun voor de rechtsstaat, hervorming van het openbaar bestuur en verbetering van het ondernemingsklimaat, met name door middel van twinning. Ook steun voor infrastructuur wordt overwogen.

DE BEVOLKING VAN KOSOVO DICHTER BIJ DE EU BRENGEN

Een aantal landen in de regio heeft aanzienlijke vorderingen gemaakt op het gebied van vrij verkeer. In ruil voor de sluiting van overnameovereenkomsten is de visumregeling van de EU voor die landen versoepeld. In plannen voor visumliberalisering zijn belangrijke richtsnoeren gegeven voor zaken als de beveiliging van documenten, de bestrijding van georganiseerde misdaad, migratie en grensbeveiliging. De vorderingen zijn gevolgd en geëvalueerd door middel van een dialoog op het niveau van hoge ambtenaren. Het vooruitzicht op visumvrij reizen is voor deze landen een krachtige stimulans geweest om hervormingen door te voeren. De Commissie heeft dan ook voorgesteld de verordening[11] van de Raad over dit onderwerp te wijzigen, zodat burgers van de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië, Montenegro en Servië met ingang van januari 2010 zonder visum naar de EU kunnen reizen. Burgers van Albanië en Bosnië en Herzegovina kunnen hiervoor eveneens in aanmerking komen, zodra zij aan de eisen voldoen.

Kosovo is in juli 2008 begonnen met de afgifte van eigen paspoorten. De procedures voor de aanvraag van een visum door individuele Kosovaren is vereenvoudigd. De meeste lidstaten van de EU maken gebruik van de flexibiliteit die de EU-wetgeving biedt om de procedures voor de afgifte van visa voor kort verblijf aan ingezetenen van Kosovo te vereenvoudigen.

De voordelen van de toenadering tot de EU moeten meer ten goede komen van de burgers van Kosovo; dit geldt ook voor de mogelijkheid om zonder visum naar de EU te reizen. Dat is slechts mogelijk als Kosovo kan garanderen dat de desbetreffende hervormingen worden uitgevoerd en de regels en procedures worden nageleefd, zodat de veiligheidsrisico’s voor de lidstaten van de EU worden geminimaliseerd. Het uitgangspunt van deze hervormingen is een goed functionerende overnameovereenkomst. Kosovo moet zijn wetgeving aanpassen, zijn bestuurlijke capaciteit voor de behandeling van overnameverzoeken versterken en een effectieve herintegratiestrategie toepassen. De veiligheid van de grenzen moet worden verbeterd en de bevolkingsadministratie en de afgifte van documenten moeten worden beveiligd.

De Commissie doet voorstellen voor een gestructureerde aanpak om de burgers van Kosovo dichter bij de EU te brengen door een visumdialoog, die uiteindelijk moet leiden tot visumversoepeling wanneer de noodzakelijke hervormingen zijn doorgevoerd. Op basis van een grondige beoordeling stelt de Commissie voor een brede strategie uit te stippelen om richtsnoeren te geven voor Kosovo’s inspanningen om aan de eisen van de EU voor visumversoepeling te voldoen. Deze strategie omvat ijkpunten om de vorderingen van Kosovo in het kader van een visumdialoog te meten, en zal ter informatie aan de Raad worden voorgelegd.

De Commissie zal Kosovo’s vorderingen bij de uitvoering van de strategie regelmatig evalueren aan de hand van evaluatiemissies van deskundigen van de lidstaten en de Commissie. De Commissie zal Kosovo steun verlenen bij de uitvoering van de strategie in de vorm van technische en financiële bijstand. Binnen het ruimere kader van de rechtsstaat zal de Commissie, ter aanvulling van de activiteiten van EULEX, de mogelijkheid onderzoeken om Kosovo bij regionale initiatieven voor justitiële samenwerking te betrekken. De regelingen voor de samenwerking met en betrokkenheid van Kosovo bij de activiteiten van Europol, Eurojust en Frontex moeten nader worden bestudeerd, mogelijk ook met medewerking van EULEX[12].

ONDERSTEUNING VAN DE SOCIAALECONOMISCHE ONTWIKKELING VAN KOSOVO

Voor de sociale en politieke stabiliteit van Kosovo zijn duurzame economische ontwikkeling en een sterkere maatschappelijke cohesie onontbeerlijk. Kosovo heeft relatief weinig last gehad van de wereldwijde economische crisis als gevolg van de beperkte integratie in de wereldmarkten. De instroom van buitenlandse directe investeringen en overmakingen zal naar verwachting echter afnemen. Verwacht wordt dat de overheidsinvesteringen zullen dalen naarmate de inkomsten van de overheid verder onder druk komen te staan. Aangenomen wordt dat het begrotingstekort in 2009 zal stijgen tot 7% van het bbp.

Kosovo staat voor ernstige economische uitdagingen. Volgens het Internationaal Monetair Fonds bedraagt het bbp van Kosovo per hoofd van de bevolking 1 726 euro, slechts 6,9% van het EU27-gemiddelde. Kosovo heeft nog steeds een aanzienlijk tekort op de handelsbalans voor goederen en diensten. Het algemene handelstekort van Kosovo wordt voor 2009 geschat op 43%. De hoge externe onevenwichtigheden wijzen op een onderontwikkelde binnenlandse productiecapaciteit en een significant kwetsbare positie.

Kosovo moet niet alleen een duurzaam macro-economisch beleid voeren, maar ook maatregelen nemen tegen de beperkingen aan de aanbodzijde, zoals de zwakke infrastructuur, het energietekort, de hoge kapitaalkosten en het lage vaardigheidsniveau. Het is van wezenlijk belang dat Kosovo het concurrentievermogen van zijn economie verbetert, de productiviteit verhoogt en de exportsector versterkt.

Handel

Handel en het vermogen om handel te drijven zijn essentiële voorwaarden voor het aantrekken van investeringen, het stimuleren van de groei en het waarborgen van de sociaaleconomische ontwikkeling. De EU is Kosovo’s belangrijkste handelspartner. In het kader van autonome handelsmaatregelen[13] van de EG zijn aan Kosovo handelspreferenties toegekend. Deze preferenties zullen echter eind 2010 verstrijken. Er is met Kosovo momenteel geen stabilisatie- en associatieovereenkomst of interimovereenkomst. Door de geleidelijke inwerkingtreding van de stabilisatie- en associatieovereenkomsten (SAO) en interimovereenkomsten[14] met de andere westelijke Balkanlanden en het verstrijken van de preferentieregeling van Kosovo zal de handelspositie van Kosovo derhalve verslechteren, zowel in absolute als in relatieve zin. Bovendien komt Kosovo niet in aanmerking voor diagonale cumulatie van de oorsprong tussen de EU en de meeste landen van het stabilisatie- en associatieproces, waardoor de mogelijkheden voor regionale complementariteit in het handelsverkeer beperkt zijn. Dit vermindert ook de aantrekkingskracht van Kosovo voor buitenlandse investeerders en beperkt de mogelijkheden van Kosovaarse producenten voor export naar de EU.

Wil Kosovo kunnen blijven profiteren van de huidige preferentieregeling, dan zal die moeten worden verlengd. Een verlenging kan echter slechts tijdelijk soelaas bieden. Handelsbetrekkingen met de EU die uitsluitend gebaseerd zijn op autonome handelspreferenties bieden geen houdbaar perspectief voor de duurzaamheid van de economische ontwikkeling van Kosovo op de lange termijn. Zo’n perspectief kan slechts worden geboden door een handelsovereenkomst met de Europese Gemeenschap.

Een handelsovereenkomst heeft voor zowel Kosovo als de EU grote voordelen. Een overeenkomst biedt een juridisch kader dat investeerders stabiliteit en rechtszekerheid verschaft, en heeft bovendien een ruimer toepassingsgebied, waartoe ook intellectuele-eigendomsrechten, concurrentie, normalisatie en administratieve samenwerking behoren. Het vooruitzicht op een overeenkomst is voor Kosovo een sterke stimulans om de hervormingen voort te zetten op alle gebieden die met de interne markt samenhangen, waaronder de bestuurlijke capaciteit. Ook verplicht dit Kosovo ertoe een effectieve handelspolitiek te voeren en zijn grenzen te beheren. Tot slot is een overeenkomst nodig als Kosovo in aanmerking wil komen voor de diagonale cumulatie van de oorsprong tussen de EU en de landen van het stabilisatie- en associatieproces.

Kosovo is nog niet klaar om over een handelsovereenkomst te onderhandelen en deze ten uitvoer te leggen. De bestuurlijke capaciteit voor een effectieve uitvoering van het antikartelbeleid en de regelingen voor staatssteun moet bijvoorbeeld worden opgebouwd. De basiselementen van de wetgeving inzake intellectuele-eigendomsrechten zijn aanwezig, maar Kosovo moet nog de nodige bestuurlijke capaciteit opbouwen om deze wetgeving te doen naleven. Ook moet Kosovo aanzienlijke vooruitgang boeken met de aanpassing van de wetgeving op het gebied van auteursrechten en handhaving. Voorts is een aanzienlijke versterking vereist van de wetgevings- en institutionele structuren voor de handel in goederen, met inbegrip van sanitaire en fytosanitaire aangelegenheden. Het institutionele kader dat nodig is voor passende accreditatie, certificatie, normalisatie en markttoezicht moet effectief worden toegepast.

De Commissie zal een evaluatie verrichten van de vorderingen die Kosovo maakt met de versterking van zijn capaciteit en de uitvoering van de hervormingen die voor een handelsovereenkomst het meest relevant zijn. Zij zal vaststellen welke maatregelen Kosovo dient te nemen. Zodra Kosovo aan de eisen voldoet, zal de Commissie te zijner tijd richtsnoeren voorstellen voor de onderhandelingen van de Gemeenschap met Kosovo over een handelsovereenkomst. Om in de tussentijd de huidige handelsbetrekkingen te kunnen handhaven, zal de Commissie voorbereidingen treffen voor de verlenging van de autonome handelsmaatregelen. Kosovo zal als deelnemer aan het stabilisatie- en associatieproces ook deelnemen aan de uitbreiding van de pan-Euro-mediterrane cumulatie van de oorsprong tot de westelijke Balkan door middel van de overeenkomst betreffende pan-Euro-mediterrane preferentiële oorsprongsregels.

Macro-economische en budgettaire duurzaamheid

Een duurzaam macro-economisch en budgettair kader is voor de ontwikkeling van Kosovo van wezenlijk belang. De EU en andere donoren hebben steun verleend voor de totstandbrenging van een uitgavenkader voor de middellange termijn, dat tot de verwezenlijking van dit doel moet bijdragen. Dit uitgavenkader is thans een belangrijk onderdeel van de begrotingscyclus van Kosovo.

Kosovo en de Commissie hebben in 2008 in nauwe samenwerking met het IMF een raadgevende mechanisme voor begrotingstoezicht opgezet. Dit mechanisme helpt Kosovo bij de voorbereidingen voor een soepele integratie in de bestaande EU-kaders voor economisch en begrotingstoezicht. Kosovo moet de capaciteit ontwikkelen voor de uitvoering van een coherent en gecoördineerd macro-economisch en begrotingsbeleid. Afhankelijk van de vorderingen die het daarmee maakt, zal Kosovo worden uitgenodigd deel te nemen aan het kader voor regelmatige economische en begrotingsrapportage dat voor de westelijke Balkan is opgezet, en jaarlijks een economisch en begrotingsprogramma voor de middellange termijn in te dienen. De Commissie zal steun blijven verlenen aan dit streven van Kosovo en een regelmatige dialoog voeren om de economische ontwikkelingen in het oog te houden.

Ontwikkeling van de particuliere sector

Kleine en middelgrote ondernemingen leveren een bijdrage van circa 40% aan het bbp van Kosovo. Zij zorgen voor 60% van de werkgelegenheid en maken 99% uit van het totale aantal ondernemingen. Het midden- en kleinbedrijf speelt een sleutelrol waar het gaat om verhoging van de productiviteit, innovatie en het scheppen van arbeidsplaatsen. De steun voor deze sector moet worden versterkt om het ondernemerschap te bevorderen en informele ondernemersactiviteiten om te zetten in formele bedrijven.

Kosovo zal veel nut hebben van programma’s om het concurrentievermogen van de economie te versterken, waarbij het accent moet liggen op de invoering van nieuwe technologie, verhoging van de productiviteit, vermindering van de arbeidskosten en het scheppen van arbeidsplaatsen. Dergelijke programma’s kunnen bijdragen tot transparantere regelgeving voor het bedrijfsleven, met inbegrip van licenties, vergunningen en certificeringen en effectief en onafhankelijk toezicht. Die programma’s kunnen ook steun bieden voor netwerkinitiatieven.

Kosovo moet meer vorderingen maken met de privatisering. Kosovo kan profiteren van verdere ontwikkeling van instellingen voor microfinanciering ter ondersteuning van kleine bedrijven in sectoren met een groeipotentieel, zoals landbouw, plattelandstoerisme, kleinschalige fabricage en stedelijke voorzieningen.

Het zou goed zijn voor Kosovo als het lid werd van de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling en meer leningen kreeg van de Europese Investeringsbank. Het ondernemingsklimaat van Kosovo, en met name het midden- en kleinbedrijf, zou welvaren bij intensievere deelname aan en grotere betrokkenheid bij relevante initiatieven van de EU, de “small business act” en het zevende kaderprogramma voor onderzoek. Mits Kosovo aan de voorwaarden voldoet, stelt de Commissie voor dat het deelneemt aan activiteiten die in dat verband plaatsvinden, met technische en financiële bijstand waar dat nodig is.

Werkgelegenheid en sociaal beleid

De zeer hoge werkloosheid (naar schatting circa 40% in 2008) is een grote belasting voor de economie. Vooral de jeugdwerkloosheid van zo’n 75% is een enorm probleem. Kosovo heeft een strategische aanpak van de werkloosheid nodig waarbij zorgvuldig gecoördineerde maatregelen worden gecombineerd. De capaciteit van de arbeidsbureaus moet worden versterkt en de banden met universiteiten en andere onderwijsinstellingen verder uitgebouwd, teneinde de kloof tussen het onderwijs en de arbeidsmarkt te overbruggen. Kosovo zou voordeel hebben bij de invoering van arbeidsstimuleringsregelingen voor uitkeringsgerechtigden die in staat zijn te werken.

De EU kan Kosovo helpen bij het streven naar werkgelegenheid voor iedereen, een betere dialoog met de sociale partners en het maatschappelijk middenveld en een meer doelgericht werkgelegenheids- en sociaal beleid. De Commissie zal in dit verband een studie over “sociale bescherming en sociale integratie in Kosovo” presenteren, waarmee zij Kosovo helpt zich voor te bereiden op een betere coördinatie van het sociale en werkgelegenheidsbeleid. De Commissie stelt voor Kosovo te betrekken bij het programma Progress[15], dat openstaat voor de westelijke Balkan. Zij zal steun verlenen aan de deelname van Kosovo aan de regionale samenwerkingsinspanningen op het gebied van het werkgelegenheids- en sociaal beleid in het kader van het Zuidoost-Europees netwerk voor werkgelegenheids- en sociaal beleid en het Zuidoost-Europees netwerk voor gezondheidszorg. De Commissie stelt voor samen te werken met het secretariaat van het Roma-decennium om Kosovo te helpen bij zijn streven naar het betrekken van de minderheidsgemeenschappen bij maatregelen voor sociale bescherming en integratie.

Onderwijs, opleiding en onderzoek

Kosovo’s bevolking is jong: gemiddeld 26 jaar. Zo’n derde van de bevolking is jonger dan 15 en meer dan de helft is jonger dan 25. De komende vijf jaar zullen 200 000 mensen de beroepsleeftijd bereiken en de arbeidmarkt betreden. Gezien de zeer hoge jeugdwerkloosheid is onderwijs voor Kosovo een belangrijke prioriteit.

Kosovo moet het onderwijsniveau verhogen, het percentage vroegtijdige schoolverlaters terugdringen en zorgen voor een meer inclusieve aanpak van het onderwijs. Bijzondere voorrang moet worden gegeven aan het verbeteren van de vaardigheden van onderwijsgevenden, het moderniseren van bestaande onderwijsinstellingen en het uitbreiden van de doelgroep van basisscholen en scholen voor voortgezet onderwijs tot personen uit alle gemeenschappen. Er zou betere financiering beschikbaar moeten komen voor het voortgezet beroepsonderwijs, het beroepsonderwijs voor volwassenen en een leven lang leren. Het leerplan zou zich met name moeten richten op inzetbaarheid.

Het Tempus-programma zal steun blijven verlenen voor de hervorming van het hoger onderwijs in Kosovo. Naast de universiteit van Priština/Prishtina is ook de universiteit van Mitrovica begonnen met het indienen van projecten. Universiteiten, studenten, docenten, jongeren en jeugdorganisaties in Kosovo moeten de mogelijkheden die de programma’s Erasmus Mundus en Jeugd in actie bieden, zo veel mogelijk benutten. De Commissie stelt voor de IPA-financiering voor Tempus, Erasmus Mundus en Jeugd in actie te verhogen, waar nodig de toewijzingen veilig te stellen en de voorlichting aan subsidiekandidaten te intensiveren.

De Commissie zal samen met Kosovo zoeken naar mogelijkheden en regelingen om de onderwijsinstellingen van Kosovo te betrekken bij bepaalde activiteiten in het kader van het programma voor een leven lang leren. De Commissie zal ook samen met de Europese Stichting voor Opleiding onderzoeken hoe de activiteiten van de stichting in Kosovo kunnen worden geïntensiveerd en de bekendheid met de EU-activiteiten op het gebied van opleiding kan worden vergroot. In het kader van de mechanismen voor kwaliteitsborging zal de Commissie met de Kosovaarse autoriteiten een dialoog aangaan om de kwaliteit van het onderwijsprogramma voor alle gemeenschappen te verbeteren. De Commissie zal voorts bekijken hoe zij steun kan verlenen aan de oprichting van een faculteit voor Europese studies aan de universiteit van Priština/Prishtina.

Onderzoek is belangrijk voor de sociaaleconomische ontwikkeling van Kosovo en biedt de gelegenheid regionale samenwerkingsactiviteiten te intensiveren. De westelijke Balkanlanden zijn geassocieerd met het zevende kaderprogramma voor onderzoek. Kosovo mag deelnemen als internationale samenwerkingspartner. Het heeft een FP7-contactpunt aangewezen en werkt aan een nationaal plan ter versterking van de onderzoekscapaciteit. De betrokkenheid van Kosovo bij de onderzoeksactiviteiten van de EU moet worden voortgezet en versterkt[16].

Programma’s “Cultuur” en “Europa voor de burger”

Respect voor het cultureel en religieus erfgoed is van wezenlijk belang voor verzoening, vertrouwen en stabiliteit en kan ook een belangrijke bijdrage leveren tot de sociaaleconomische ontwikkeling van Kosovo. Kosovo heeft vooruitgang geboekt wat betreft de bescherming en restauratie van het cultureel en religieus erfgoed. De deelname aan het proces van Ljubljana, de Commissie voor de uitvoering van de wederopbouw, en het Technisch forum voor het cultureel erfgoed heeft haar nut bewezen en moet dan ook worden voortgezet. Kosovo moet voortbouwen op de investeringen die in deze sector zijn gedaan in het kader van een alomvattende ontwikkelingsstrategie. Bij de opzet en de uitvoering van deze strategie moeten alle belanghebbenden worden betrokken. Bijzondere aandacht moet worden geschonken aan het aanpakken van ongeregelde activiteiten op of in de buurt van erfgoedlocaties.

Een aantal landen van de westelijke Balkan neemt deel aan de programma’s “Cultuur” en “Europa voor de burger”. De deelname aan deze programma’s gebeurt op basis van een kaderovereenkomst inzake de algemene beginselen voor hun deelname aan communautaire programma’s. Met Kosovo is er momenteel niet zo’n overeenkomst. De deelname aan deze programma’s zal de bevolking van Kosovo echter nauwer betrekken bij het Europese project. In afwachting van de sluiting van een kaderovereenkomst zullen maatregelen ter versterking van de capaciteit van maatschappelijke organisaties, gemeenten en culturele organisaties en ter vergemakkelijking van de netwerkvorming met hun tegenhangers in de EU en in de regio gefinancierd worden via het IPA. De Commissie zal de mogelijkheden onderzoeken voor het faciliteren van culturele uitwisseling en studiebeurzen door het “Young Cell Scheme”, dat momenteel uitsluitend op recht betrekking heeft, uit te breiden tot cultuur.

BEVORDERING VAN SECTORALE AANPASSING

Energie

De onderbrekingen van de elektriciteitsvoorziening vormen een ernstige hinderpaal voor economische groei en vergroting van de buitenlandse directe investeringen in Kosovo. Zonder zekere en duurzame energievoorziening zal de economische ontwikkeling van Kosovo beperkt blijven.

Privatisering van delen van de energiesector zal de begroting van Kosovo in aanzienlijke mate ontlasten en investeringen in andere prioriteitsgebieden mogelijk maken. Privatisering leidt ook tot een grotere efficiëntie en effectiviteit van de energievoorziening. De inning van facturen moet worden verbeterd, willen energiemaatschappijen voor een zekerder en betrouwbaarder aanbod kunnen zorgen. Privatisering is echter maar een deel van de oplossing. Kosovo moet ook intensiever deelnemen aan de regionale regelingen voor energiesamenwerking en -productie, maatregelen nemen om de vraag naar energie te verminderen en meer gebruik maken van hernieuwbare en alternatieve energiebronnen.

Voortzetting van de deelname aan het verdrag tot oprichting van de energiegemeenschap is essentieel. Kosovo moet zijn deelname intensiveren en verbreden, onder meer wat betreft het compensatiemechanisme tussen transportnetbeheerders en de mechanismen voor capaciteitsallocatie. Alle partijen in de regio moeten toestaan dat Kosovo als gelijkwaardige partner voor deze mechanismen in aanmerking komt. De energieleveranciers, regelgevende instanties en andere operatoren in Kosovo moeten ten volle gebruikmaken van de bestaande regelingen voor internationale samenwerking. De voordelen van de EU-initiatieven op het gebied van energie-efficiëntie en hernieuwbare energiebronnen moeten ook ten goede komen van Kosovo. Dat is ook in het belang van de regio in haar geheel.

Vervoer

Kosovo moet zijn vervoersinfrastructuur dringend verbeteren. Kosovo is begonnen met een omvangrijk wegenbouwprogramma, dat echter een aanzienlijke belasting vormt voor de begroting. Er moet derhalve naar alternatieve financiering worden gezocht. Dit moet geschieden in het kader van een evenwichtige aanpak die ook investeringen in de spoorwegen stimuleert en mogelijkheden biedt voor zowel wegenonderhoud als aanleg van nieuwe wegen. Kosovo moet doorgaan met de inspanningen ter uitvoering van de overeenkomst betreffende de totstandbrenging van een Europese gemeenschappelijke luchtvaartruimte, met inbegrip van het luchtvaartacquis.

Het verdrag tot oprichting van een vervoersgemeenschap is bedoeld om de geleidelijke omzetting van het vervoersacquis door de ondertekenaars te begeleiden met stapsgewijze integratie in de regio- en EU-markten. Dit verdrag is voor Kosovo van uitzonderlijke betekenis. Alle partijen bij het verdrag moeten in de betrokkenheid van Kosovo voorzien, zodat het ten volle kan deelnemen aan de activiteiten in verdragsverband. Kosovo moet beginnen met de uitvoering van een agenda voor de toepassing van het acquis op het gebied van het vervoer over land en gebruikmaken van de bepalingen inzake regionale marktintegratie.

Milieu

Het milieu in Kosovo is aangetast door jaren van vervuiling en verwaarlozing. De elektriciteitscentrales van Kosovo stoten per uur naar schatting 25 ton as en stof uit, dat wil zeggen 74 maal zo veel als in de EU is toegestaan. Watervoorziening en afvalwaterverwijdering vormen eveneens een zorgwekkend probleem: slechts 70% van de bevolking is aangesloten op de waterleiding en slechts een derde op het riool. Verbetering van het milieu in Kosovo is onontbeerlijk voor de verbetering van de gezondheidstoestand van de bewoners. Kosovo blijft goede vorderingen maken wat de omzetting van de EU-normen in wetgeving betreft. Het heeft echter onvoldoende capaciteit en middelen voor adequate uitvoering. Minder dan 1% van de Kosovaarse begroting gaat naar milieuactiviteiten.

Kosovo profiteert van de regionale activiteiten van de EU op milieugebied, zoals de bijstand die momenteel via het Regionaal Milieucentrum wordt geboden voor de vaststelling, tenuitvoerlegging en handhaving van wetgeving. Kosovo neemt voorts deel aan het Regionaal milieunetwerk voor de toetreding. Dit biedt hulp in de vorm van uitwisseling van goede praktijken, opbouw van bestuurlijke capaciteit en opleiding. De Commissie stelt voor deze inspanningen aan te vullen, ook via de faciliteit voor infrastructuurprojecten, en steun te verlenen voor de voorbereiding van projecten, die vervolgens met steun van de internationale financiële instellingen kunnen worden uitgevoerd.

EFFECTIEVE EN INCLUSIEVE REGIONALE SAMENWERKING

Regionale samenwerking is een essentieel onderdeel van het EU-beleid voor Zuidoost-Europa. Regionale samenwerking is van fundamenteel belang voor Kosovo’s agenda voor aanpassing aan Europa. Voortzetting van de deelname aan en integratie in initiatieven op het gebied van regionale samenwerking is commercieel, economisch en politiek belangrijk.

UNMIK heeft namens Kosovo een aantal regelingen voor regionale samenwerking ondertekend. Het mandaat van de omgevormde UNMIK omvat ook “facilitering van de buitenlandse vertegenwoordiging van Kosovo”. UNMIK beschikt echter over een beperkte capaciteit. Kosovo heeft voordeel bij een constructieve en pragmatische aanpak wanneer het de samenwerking met andere landen in de regio wil verbeteren. Het moet de middelen waarover het beschikt strategisch inzetten. De Kosovaarse regering moet duidelijke en volledige richtsnoeren geven, die alle overheidsinstellingen consequent moeten toepassen op alle niveaus van regionale samenwerking. Kosovo moet ten volle deelnemen aan de onlangs opgerichte regionale hogeschool voor bestuurskunde. Alle partijen bij de desbetreffende overeenkomst moeten zorgen dat Kosovo bij alle activiteiten wordt betrokken.

De Commissie herhaalt de oproep die de EU-delegatie heeft gedaan op de bijeenkomst van de regionale samenwerkingsraad in Chișinău in juni 2009, waarbij alle betrokken partijen werden opgeroepen zich constructief en pragmatisch op te stellen om het inclusieve karakter van de regionale samenwerking in Zuidoost-Europa te waarborgen. De Commissie moedigt alle partijen met klem aan naar praktische en pragmatische oplossingen te streven en is bereid alle inspanningen in die richting te steunen.

EEN NIEUWE FASE IN DE DIALOOG TUSSEN DE EU EN KOSOVO

Kosovo maakt deel uit van het stabilisatie- en associatieproces, waarvoor de eerste bijeenkomsten in 2003 werden gehouden. In 2007 is het verbeterde voortgangsbewakingsmechanisme voor het stabilisatie- en associatieproces opgezet. Om de nieuwe fase in de betrekkingen tussen de EU en Kosovo in te luiden, moet het voortgangsbewakingsmechanisme worden omgezet in een versterkte beleidsdialoog, die zich met name richt op vooruitgang op het gebied van hervorming en samenwerking.

De plenaire vergadering moet de gelegenheid bij uitstek zijn om de prioriteiten voor de Europese agenda van Kosovo te bespreken. De sectorale bijeenkomsten worden georganiseerd volgens het model van de politieke dialoog met de (potentiële) kandidaat-lidstaten. De aandacht zal vooral uitgaan naar de Europese agenda van Kosovo, institutionele opbouw en de overname, tenuitvoerlegging en handhaving van de Europese normen. Horizontale vraagstukken zoals de hervorming van het openbaar bestuur en het justitiële stelsel moeten diepgaand worden besproken.

De bijeenkomsten worden georganiseerd volgens een regelmatig tijdschema dat gelegenheid biedt voor effectieve voorbereiding, coördinatie en monitoring van de vervulling van Kosovo’s verbintenissen. Dit is van belang om de bijstand doelgericht te verlenen en de resultaten van intercollegiale toetsing te reflecteren. De sectorale bijeenkomsten zullen worden gehouden in Priština/Prishtina en in Brussel, zodat de diensten van de Commissie intensiever kunnen deelnemen. Teneinde de betrokkenheid van het maatschappelijk middenveld bij het aanpassingsproces te vergroten, zal jaarlijks een bijeenkomst met maatschappelijke organisaties worden gehouden.

De Commissie stelt voor dit proces “dialoog in het kader van het stabilisatie- en associatieproces” te noemen.

BETERE BENUTTING VAN DE FINANCIËLE STEUN VAN DE EG

Kosovo heeft aanzienlijke financiële steun van de EG ontvangen. Op de donorconferentie van 2008 heeft de Commissie meer dan 500 miljoen euro toegezegd. In het kader van het IPA-programma heeft Kosovo in de periode 2007–2009 359 miljoen euro ontvangen. In het huidige indicatieve financiële meerjarenkader voor 2010–2012 is aan Kosovo nog eens 206 miljoen euro toegewezen. Onder het rechtstreekse beheer van het verbindingsbureau van de Commissie in Priština/Prishtina heeft Kosovo goede vorderingen gemaakt met de uitvoering van het IPA. Daarop moet nu worden voortgebouwd.

De IPA-steun moet worden geconcentreerd op een beperkt aantal hoofdprioriteiten, die nauw moeten worden afgestemd op de Europese hervormingsagenda van Kosovo en moeten aansluiten op sectorstrategieën met een kostenraming. De selectie van projecten moet gebeuren op basis van een betere planning, prioritering en volgordetoewijzing en betere coördinatie met de andere donoren. De mogelijkheid om andere donoren te betrekken bij het IPA-beheer op gebieden waar dat een comparatief voordeel biedt, zal worden onderzocht. Na de donorconferentie zou de participatie van Kosovo in IPA-projecten moeten worden versterkt.

De grensoverschrijdende samenwerking in het kader van afdeling II van het IPA-programma kan een waardevolle bijdrage leveren aan verzoening en goede nabuurschapsbetrekkingen. De praktische leerervaring die grensoverschrijdende samenwerking biedt, kan ook bijdragen tot de versterking van de plaatselijke capaciteit. De Commissie is van mening dat het nu het juiste moment en de juiste gelegenheid is om IPA-afdeling II geleidelijk voor Kosovo in te zetten.

CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN

De Europese Raad heeft herhaaldelijk bevestigd dat Kosovo, net als de andere landen in de regio, een Europees perspectief heeft. In deze mededeling wordt een overzicht gegeven van de communautaire instrumenten die de EU kan inzetten om de politieke en sociaaleconomische ontwikkeling van Kosovo te bevorderen. Kosovo heeft een zekere politieke stabiliteit bereikt, maar de veiligheidssituatie is nog fragiel. Kosovo mag niet in de steek worden gelaten nu de westelijke Balkan dichter bij de EU komt te staan.

De lidstaten van de EU hebben uiteenlopende standpunten over de status van Kosovo. Dit mag echter geen belemmering vormen voor wezenlijke vooruitgang ten aanzien van de betrekkingen tussen de EU en Kosovo. De aanpak op basis van diversiteit inzake de erkenning maar eenheid wat betreft de inzet functioneert en moet worden versterkt. Zonder vooruit te lopen op de status van Kosovo stelt de Commissie voor dat de EU een aantal praktische stappen zet om Kosovo’s verdere vooruitgang naar Europa mogelijk te maken. Naarmate Kosovo vorderingen maakt met de uitvoering van zijn Europese agenda stelt de Commissie voor:

- een gestructureerde aanpak te hanteren om de burgers van Kosovo dichter bij de EU te brengen door een visumdialoog, die uiteindelijk moet leiden tot visumversoepeling wanneer de noodzakelijke hervormingen zijn doorgevoerd en aan de voorwaarden is voldaan;

- de autonome handelsmaatregelen te verlengen en, zodra Kosovo aan de eisen voldoet, te zijner tijd richtsnoeren voor te stellen voor onderhandelingen over een handelsovereenkomst;

- de deelname van Kosovo aan de pan-Euro-mediterrane cumulatie van de oorsprong te faciliteren, wanneer een handelsovereenkomst is gesloten;

- Kosovo geleidelijk te integreren in het kader voor economisch en begrotingstoezicht dat met de landen van de westelijke Balkan is ingesteld;

- de opportuniteit te onderzoeken van een kaderovereenkomst met Kosovo inzake de algemene beginselen voor de deelname aan communautaire programma’s, en op deze basis onderhandelingsrichtsnoeren uit te werken;

- de deelname van Kosovo aan het stabilisatie- en associatieproces (SAP) te versterken en te verdiepen door middel van een regelmatige “SAP-dialoog”;

- de afdeling voor grensoverschrijdende samenwerking (afdeling II) voor Kosovo geleidelijk te activeren.

De Commissie zal bovengenoemde initiatieven ondersteunen met financiële en technische bijstand.

( Volgens resolutie 1244/1999 van de VN-Veiligheidsraad.

[1] Volgens Resolutie 1244/1999 van de VN-Veiligheidsraad.

[2] Een Europese toekomst voor Kosovo – COM(2005) 156, 20.4.2005.

[3] De internationale civiele vertegenwoordiger (ICR) brengt verslag uit aan de Internationale Stuurgroep voor Kosovo.

[4] Verslag van de VN-secretaris-generaal van 12 juni 2008 over het VN-interimbestuur in Kosovo (UNMIK) ter informatie van de leden van de Veiligheidsraad.

[5] Gemeenschappelijk Optreden 2008/123/GBVB van de Raad van 4 februari 2008.

[6] Gemeenschappelijk Optreden 2008/124/GBVB van de Raad van 4 februari 2008.

[7] Besluit 2008/213/EG van de Raad.

[8] Community Assistance for Reconstruction, Development and Stabilisation (communautaire bijstand voor wederopbouw, ontwikkeling en stabilisatie)

[9] Kosovo neemt deel aan het verdrag tot oprichting van de energiegemeenschap, de overeenkomst betreffende de totstandbrenging van een Europese gemeenschappelijke luchtvaartruimte, het waarnemingscentrum voor vervoer in Zuidoost-Europa (SEETO), de Midden-Europese Vrijhandelsovereenkomst (CEFTA) en het Europees handvest voor kleine ondernemingen. Het is toegetreden tot onder meer het Zuidoost-Europees breedbandinitiatief (bSEE), het initiatief Elektronisch Zuidoost-Europa (eSEE), de Regionale Hogeschool voor Bestuurskunde (ReSPA), het Samenwerkingsinitiatief voor Zuidoost-Europa (SECI), twee regionale initiatieven op milieugebied (RENA en ECENA) en de Overeenkomst betreffende investeringen.

[10] Westelijke Balkan: versterking van het Europees perspectief – COM(2008) 127 definitief van 5 maart 2008.

[11] Verordening (EG) nr. 539/2001 van de Raad.

[12] Europol: artikel 42 van de Europol-overeenkomst en besluit van de Raad van 3 november 1998; Eurojust: artikel 26 bis van Besluit 2002/187/EG van de Raad, zoals gewijzigd; Frontex: artikel 14 van Verordening (EG) nr. 2007/2004 van de Raad, gewijzigd bij Verordening (EG) nr. 863/2007.

[13] Verordening (EG) nr. 2007/2000 van de Raad, laatstelijk gewijzigd bij Verordening (EG) nr. 407/2008 van de Commissie van 7 mei 2008.

[14] Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië (SAO — april 2004), Montenegro (interimovereenkomst — januari 2008), Bosnië en Herzegovina (interimovereenkomst — juli 2008) en Albanië (SAO — april 2009). De stabilisatie- en associatieovereenkomst met Servië is in april 2008 ondertekend.

[15] Communautair programma voor werkgelegenheid en maatschappelijke solidariteit.

[16] Kosovo is opgenomen in de lijst van partnerlanden voor internationale samenwerking die aan de werkprogramma’s van het zevende kaderprogramma voor onderzoek is gehecht.