31.3.2009   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 77/148

1.1

In het licht van het mondialiseringproces dat zich in deze nieuwe eeuw voltrekt, moeten de betrekkingen tussen Europa en Afrika veel intensiever worden. Daarbij moet lering worden getrokken uit het verleden en moet worden gestreefd naar een partnerschap dat is gebaseerd op gelijke rechten en plichten. Na decennia van samenwerking en ontwikkelingshulp is de toch al grote armoede in Afrika immers alleen maar verder toegenomen; de mensen hebben niet in gelijke mate geprofiteerd van de groei, die weinig efficiënt was en weinig banen heeft opgeleverd, zodat de ongelijkheid is toegenomen. Meer dan 55 % van de Afrikaanse bevolking bezuiden de Sahara moet rondkomen van minder dan 1 dollar per dag; zo'n 70 % van het totale aantal banen behoort tot de informele sector, waarbij het louter gaat om productie voor eigen gebruik. Ruim 57 % van deze informele banen is te vinden in de landbouw. Deze cijfers roepen het beeld op van een schrijnend tekort aan fatsoenlijke en productieve banen.

1.2

De uitdaging is met name gelegen in de ontwikkeling en de stabilisering van Afrika, maar ook de veiligheid van Europa en het vermogen van Europa om te zorgen voor een aanhoudende duurzame groei zijn van belang.

1.3

Het ontwikkelingsbeleid dat de EU tot dusverre ter uitvoering van de verschillende overeenkomsten (Lomé, Yaoundé, Cotonou) heeft gevoerd en de financiële middelen die hiervoor zijn uitgegeven, hebben — vooral wat het scheppen van fatsoenlijke arbeidsplaatsen betreft — niet het verhoopte resultaat gehad. Deze situatie mag niet blijven voortduren, de bakens moeten worden verzet. Het Comité is dan ook ingenomen met het welslagen van de Top EU-Afrika, die op 8 en 9 december 2007 in Lissabon is gehouden.

1.3.1

Het Comité is met name verheugd dat er horizontale aandacht is gekomen voor het werkgelegenheidsvraagstuk.

1.4

Het is namelijk van mening dat het scheppen van fatsoenlijk werk de sleutel is tot de vermindering van de ongelijkheid en de armoede, en voor sociale integratie en de opbouw van een menswaardig bestaan; dit zijn voorwaarden voor het terugdringen van extremisme en conflicten, en dus voor de noodzakelijke stabiliteit van de Afrikaanse staten.

1.5

Om fatsoenlijk werk te scheppen, acht het Comité het noodzakelijk om maatregelen te nemen die fatsoenlijk werk als centrale doelstelling hebben. Daarbij zou invloed moeten worden uitgeoefend op de in onderstaande paragrafen genoemde parameters, die — hoewel wezenlijk verschillend — een sterke synergie hebben waardoor ze elkaar beïnvloeden en samen één beleid vormen.

1.5.1

Groei die voornamelijk is gebaseerd op de exploitatie van natuurlijke rijkdommen zorgt voor weinig werkgelegenheid. De groei moet worden verlegd naar de vervaardiging van halffabrikaten of eindproducten. Hiertoe moeten investeringen worden gericht op sectoren met een grote meerwaarde.

1.5.2

Voor de particuliere sector — en daarmee voor het MKB — is een sleutelrol weggelegd. De EU moet de ontwikkeling van het MKB tot een van de speerpunten van haar samenwerkingsbeleid maken.

1.5.3

De huidige stijging van de grondstofprijzen is een bijkomende factor die ertoe moet leiden dat de landbouw tot strategische prioriteit voor ontwikkeling moet worden gemaakt. Aangezien de landbouw een groot deel van het Afrikaanse grondgebied in beslag neemt en een groot deel van de plattelandsbevolking hierin werkzaam is, moet die landbouw ertoe bijdragen dat de Afrikaanse landen in hun eigen voedselbehoefte kunnen voorzien, dat er een verwerkende industrie ontstaat en dat daarmee een rem wordt gezet op de ontvolking van het platteland.

In samenspraak met landbouworganisaties dient er een landbouwbeleid voor de korte, middellange en lange termijn worden uitgewerkt waarvoor prioritair een budget wordt uitgetrokken zodat het ook daadwerkelijk kan worden gerealiseerd.

1.5.4

De ontwikkeling van het menselijk kapitaal speelt in elke ontwikkelingsstrategie een cruciale rol. De werkgelegenheidsbehoefte en de arbeidsmarkt moeten dan ook worden geanalyseerd. Ook moeten prognoses worden opgesteld en moet worden geanticipeerd op de voornaamste problemen die de onderlinge afstemming van arbeid en scholing met zich meebrengt.

1.5.5

Met de economische integratie op regionaal en subregionaal niveau is aanzienlijke vooruitgang geboekt, maar het handelspotentieel moet nog worden benut. Het is met name zaak om maatregelen voor de harmonisering van de douaneprocedures op elkaar af te stemmen, infrastructuurvoorzieningen te ontwikkelen, het vrije verkeer van burgers te waarborgen, etc. In dit verband betreurt het Comité dat de regionale onderhandelingen over economische partnerschapsovereenkomsten — waarmee onder meer naar regionale integratie wordt gestreefd — nog niet zijn afgesloten.

1.5.6

Elk ontwikkelingsbeleid moet gepaard gaan met een sociale dialoog, met name in de vorm van collectieve onderhandelingen. Derhalve moeten sterke en onafhankelijke werkgevers- en werknemersorganisaties worden opgericht dan wel opgebouwd.

1.5.7

Inspraak van niet-gouvernementele actoren is onontbeerlijk voor groei van de werkgelegenheid en moet in de gemeenschappelijke strategie EU-Afrika centraal staan. Niet-gouvernementele actoren moeten dan ook worden betrokken bij de formulering en tenuitvoerlegging van nationale en regionale indicatieve programma's.

1.5.8

Goed bestuur (good governance) is een voorwaarde voor het vertrouwen van investeerders, en is daarmee tevens van groot belang voor de werkgelegenheid. Goed bestuur moet in al zijn aspecten worden beoordeeld, met name wat betreft mensenrechten en rechten van werknemers, zoals vrijheid van vakvereniging, arbeidsnormen en corruptie. Voor dit laatste geldt dat de EU en haar lidstaten hun financiële steun afhankelijk moeten stellen van een controleerbare besteding ervan.

2.1

Per brief d.d. 11 juli 2007 heeft Louis Michel, Eurocommissaris voor ontwikkeling en humanitaire hulp, het Europees Economisch en Sociaal Comité verzocht een verkennend advies op te stellen over „de diverse vragen die worden opgeworpen in de Mededeling „Van Caïro naar Lissabon — Het strategische partnerschap tussen de EU en Afrika”, met name de vraag hoe het gebrek aan werkgelegenheid in Afrika kan worden verminderd”.

2.2

Het CESE is ingenomen met dit verzoek, dat enerzijds aansluit bij het ontwikkelingsbeleid dat al tientallen jaren ten aanzien van Afrika wordt gevoerd en anderzijds betrekking heeft op de toekomst, die met name door de tijdens de Top EU-Afrika genomen besluiten gestalte krijgt. Deze besluiten zijn vastgelegd in de verklaring „Het strategische partnerschap” en gaan vergezeld van een „Eerste actieplan (2008-2010)” voor de tenuitvoerlegging van het partnerschap.

2.3

Door het Comité te raadplegen over het onderwerp werkgelegenheid, laat de Commissie zien dat zij dit tot speerpunt van haar ontwikkelingsbeleid wil maken. Tevens geeft zij hiermee aan dat de sociaaleconomische actoren een rol moeten spelen bij het uitbannen van de armoede door het scheppen van fatsoenlijk werk. Het EESC juicht dit toe.

Na in vogelvlucht het in het verleden gevolgde beleid, de resultaten daarvan zoals die thans in Afrika zichtbaar zijn, alsook het in de toekomst te volgen beleid te hebben geschetst, zal het EESC in dit advies ingaan op de maatregelen die zijns inziens moeten worden genomen om het scheppen van fatsoenlijk werk te bevorderen. Deze inventarisatie wordt uitgevoerd in het licht van de richtsnoeren en het actieplan die tijdens de op 8 en 9 december 2007 in Lissabon gehouden Top EU-Afrika zijn vastgesteld. Hiertoe zal het EESC zich grotendeels baseren op eerdere werkzaamheden die het met betrekking tot de ontwikkeling van Afrika heeft verricht (1).

3.1

Het Afrikaanse continent is zeer heterogeen. Het bestaat uit staten die onderling verschillen wat betreft hun geschiedenis, hun cultuur, hun etnische samenstelling, eigen hulpbronnen (ertsen, aardolie, diamanten etc.), hun klimaat of wat betreft de mate waarin ze democratisch zijn, goed worden bestuurd en de mensenrechten eerbiedigen. Deze verschillen leiden tot uiteenlopende niveaus van economische en sociale ontwikkeling. Afrika kan dus moeilijk als één geheel worden beschouwd en beoordeeld. Dit neemt niet weg dat de Afrikaanse landen een aantal zaken gemeen hebben: in de eerste plaats hun vroegere of toekomstige betrekkingen met Europa, of anders een gedeelde geschiedenis die — gezien de eveneens gedeelde drang tot verandering — tot een gedeelde toekomst kan leiden.

3.2

In het licht van de huidige mondialisering moeten de betrekkingen tussen Europa en Afrika veel intensiever worden, waarbij lering moet worden getrokken uit het verleden. Bij deze betrekkingen moet worden uitgegaan van het besef dat een gemeenschappelijke toekomst moet worden opgebouwd die is gebaseerd op gemeenschappelijke kansen, risico's en gemeenschappelijke belangen in plaats van op een kortstondig gedeelde geschiedenis, medelijden of trouwe banden, ook al worden sommige partners op beide continenten hierdoor geconfronteerd met tegenstrijdigheden in hun beleid.

3.3

Er staat veel op het spel. Gelegen op slechts vijftien kilometer van Europa kent het Afrikaanse continent alle „grote risico's” van deze tijd: ongecontroleerde migratie, epidemieën, klimaat- en milieurampen, terroristische dreigingen etc. Tegelijkertijd herbergt Afrika een enorm potentieel, of het nu gaat om natuurlijke hulpbronnen of om de verwachte vraag van consumenten en investeerders.

3.4

De Europese Unie is weliswaar nog steeds de belangrijkste handelspartner en donateur van het Afrikaanse continent, maar dit aloude monopolie wordt thans bedreigd door een offensief van de kant van de „opkomende financiers”: in de eerste plaats China, maar ook India, de grote Latijns-Amerikaanse landen, de Golfstaten en zelfs Iran. Ook de VS heeft hernieuwde belangstelling voor Afrika, welke voortvloeit uit de wens om de continuïteit van de energievoorziening veilig te stellen, de terroristische dreiging af te wenden, de christelijke waarden en de democratie te verbreiden, en de als verontrustend ervaren „infiltratie” door China tegen te gaan (2).

3.5

Het is evenwel duidelijk dat de veiligheid van Europa — zoals zijn vermogen om een gestage, duurzame groei te handhaven — voortaan rechtstreeks afhankelijk is van de ontwikkeling en stabiliteit van Afrika. Op middellange en lange termijn kan Europa geen eiland van welvaart blijven terwijl vijftien kilometer verderop een continent ligt dat gekenmerkt wordt door ellende. Het gaat om de duurzame ontwikkeling van de Europese Unie, die moet beseffen dat Afrika nu aan haar grenzen ligt.

3.6

„De strategie van Europa ten opzichte van Afrika is lang gekenmerkt geweest door de ongelijkwaardige verhouding van donateur-ontvanger, die ten onrechte gepaard ging met een goed ideologisch geweten en een eenzijdige kijk op onze belangen. Deze achterhaalde en onrealistische visie is uitermate schadelijk geweest. Deze bladzijde moet worden omgeslagen, zodat er een nieuw soort partnerschap kan ontstaan tussen partners met dezelfde rechten en plichten, een partnerschap dat gebaseerd is op duurzame ontwikkeling, goed economisch, fiscaal en sociaal bestuur, overdracht van technologieën (…)” (3).

3.6.1

Deze strategie, die zoals gezegd is gebaseerd op de ongelijke verhouding „donateur-ontvanger” of „financier-ontvanger” en die concreet vorm heeft gekregen in de diverse overeenkomsten die de betrekkingen tussen de EU en Afrika regelden of regelen, is — gezien de huidige economische en sociale toestand van Afrika — een „mislukking” (4). In deze situatie moet dan ook verandering komen.

Door deze strategie zijn de Afrikaanse staten in een — met name financiële — afhankelijkheidspositie terechtgekomen die hen ertoe heeft gebracht, de voor een geslaagde toegang tot de wereldeconomie noodzakelijke dynamiek op het spel te zetten.

3.6.1.1

Na decennia van ontwikkelingshulp die verleend is door de Europese Unie, vele lidstaten (vaak voormalige kolonisators) en internationale organisaties zoals de Wereldbank, neemt de toch al grote armoede in Afrika namelijk alleen maar verder toe.

3.6.1.2

Terwijl opkomende landen of regio's, zoals China, India, Zuidoost-Azië en Brazilië, zich ontwikkelen tot economische grootmachten en volop meedoen met de wereldhandel, wil de economische ontwikkeling in Afrika — op enkele uitzonderingen na — maar niet van de grond komen.

3.6.1.3

Hoe heeft een land als Zuid-Korea, dat tot voor kort „voor en door rijst” leefde, kunnen uitgroeien tot een van de marktleiders op het gebied van elektronica, scheepsbouw, IT-diensten en de fabricage van auto's, en Afrika niet?

3.6.1.4

Europa is nog steeds de belangrijkste importeur van Afrikaanse producten. Echter, ondanks zo'n 25 jaar van gunstige invoerheffingen is de omvang van de export van Afrikaanse landen naar de EU met meer dan de helft teruggelopen, namelijk van 8 % in 1975 tot 2,8 % in 2000, afgezet tegen het wereldhandelsvolume. Dit preferentiële beleid inzake importheffingen heeft onvoldoende gewerkt. Het weinig concurrerende karakter van Afrikaanse producten heeft een negatief effect gehad op de mogelijkheden van Afrika om naar Europa te exporteren.

3.6.1.5

De vruchten van de groei — die in de eerste plaats is toe te schrijven aan de exploitatie van natuurlijke hulpbronnen — zijn oneerlijk verdeeld, waardoor de ongelijkheid is toegenomen; de armen zijn even arm gebleven of nog armer geworden, terwijl de rijken nog rijker zijn geworden. Dit alles staat haaks op een goed economisch bestuur dat ethisch verantwoord is. Veel Afrikanen hebben deze situatie aan de kaak gesteld:

4.1

Het tot dusver gevoerde beleid en de hieraan bestede financiële middelen hebben niet altijd het gewenste resultaat gehad, met name wat betreft het scheppen van fatsoenlijk werk. Aangezien in deze situatie verandering moet komen, is het Comité verheugd over het succes van de op 8 en 9 december 1997 gehouden top van Lissabon. Het Comité is ingenomen met de politieke wil die het mogelijk heeft gemaakt om de samenwerking en daarmee ook de politieke en economische betrekkingen tussen beide continenten uit te breiden en door middel van een koerswijziging zelfs te herformuleren.

4.2

Zeven jaar na de top van Caïro is tijdens de top van Lissabon de basis gelegd voor een nieuw strategisch partnerschap op voet van gelijkheid tussen Afrika en de Europese Unie. Dit partnerschap stoelt op gemeenschappelijke waarden, beginselen en belangen waarmee de partners gezamenlijk de problemen in de wereld kunnen aanpakken: vrede en veiligheid, bestuur en mensenrechten, migratie, energie en klimaatverandering, handel, infrastructuur en ontwikkeling.

4.3

Afgezien van de inhoud bestaat het originele en vernieuwende aspect van deze strategie enerzijds in de afkondiging van een operationele fase en anderzijds in acht prioritaire actieplannen (zie Bijlage I van dit advies), die fungeren als een soort routekaart of werkprogramma waarin de tenuitvoerlegging van de door beide continenten vastgestelde keuzes en strategische prioriteiten moet worden geconcretiseerd. Tijdens de volgende top in 2012 zal worden gekeken welke voortgang is geboekt met de verwezenlijking van deze acht actieplannen, die al even ambitieus zijn als de overeenkomst van Cotonou.

4.4

Het Comité vindt het positief dat er naast de ongetwijfeld belangrijke principeverklaringen een werkkader is vastgesteld om de inhoud van deze verklaringen concreet gestalte te kunnen geven, zodat in 2010 kan worden geëvalueerd wat zij hebben opgeleverd.

4.5

Het EESC benadrukt dat al deze acht in actieplannen vertaalde partnerschappen kunnen bijdragen aan het scheppen van fatsoenlijk werk zodra de politieke keuze hiervoor is gemaakt en mits ze worden geflankeerd door een specifiek werkgelegenheidsbeleid (zie hoofdstuk 7).

4.6

Ondanks dit alles kan de tijdens deze top door beide partijen getoonde goede wil niet verhullen dat er bepaalde problemen en risico's bestaan, die door sommige Afrikaanse leiders ter sprake werden gebracht. Zij lieten weten dat de betrekkingen, die vandaag de dag nog steeds worden gezien als een relatie tussen een overheersende en een overheerste partij, niet van de ene op de andere dag kunnen omslaan door een nieuwe strategie, hoe innovatief deze met haar streven naar een evenwichtig partnerschap ook is:

Beide partijen hebben nog een lange en moeilijke weg te gaan alvorens ze met hernieuwd vertrouwen in elkaar hun doelstellingen kunnen bereiken.

4.6.1

Het EESC is van mening dat in het kader van een evenwichtig partnerschap in de eerste plaats de Afrikaanse regeringen zelf verantwoordelijk zijn voor goed bestuur, het bestrijden van corruptie en het aantrekken van directe of buitenlandse investeringen om de armoede in hun land te verminderen. Deze aanvaarding van de eigen verantwoordelijkheid, die de eigen soevereiniteit versterkt, is een sine qua non voor een hernieuwd partnerschap. Het streven naar een dergelijk evenwichtig partnerschap tussen de Europese Unie en Afrika is dan ook een cruciaal uitgangspunt en zal leiden tot meer fatsoenlijke banen.

4.7

Het EESC neemt met genoegen kennis van de rol die het maatschappelijk middenveld is toebedeeld, niet alleen in institutioneel opzicht (de betrekkingen tussen de EU en de ECOSOC van de AU) (7) maar ook ten aanzien van de niet-gouvernementele actoren die het maatschappelijk middenveld vormen (8). Om de getoonde politieke wil vorm te geven en in daden om te zetten, moet dan ook — op straffe van mislukking — rekening worden gehouden met de problemen die op dit punt zijn gerezen bij de tenuitvoerlegging van de Overeenkomst van Cotonou.

Over het geheel genomen vindt het Comité het een goede zaak dat de strategie EU-Afrika erop gericht is om het gehele continent vooruitgang te brengen.

5.1

Artikel 55 van de strategie EU-Afrika luidt als volgt: „Werkgelegenheidsvraagstukken, en met name het gebrek aan fatsoenlijke banen in Afrika, moeten gezamenlijk worden aangepakt, waarbij voorrang wordt gegeven aan het scheppen van productieve banen in de formele economie, het verbeteren van de slechte levens- en arbeidsomstandigheden overeenkomstig het programma voor fatsoenlijk werk van de Verenigde Naties, en aan de integratie van de informele in de formele economie (…)”.

5.2

Het Comité juicht het toe dat het werkgelegenheidsvraagstuk nu formeel is opgenomen in de strategie EU-Afrika, aangezien het van mening is dat de kwantitatieve en kwalitatieve ontwikkeling hiervan ten grondslag ligt aan de vermindering van ongelijkheid en armoede en aan sociale integratie; dit is nodig om extremisme en conflicten terug te dringen en daarmee te zorgen voor de noodzakelijke stabiliteit van de betreffende landen.

7.1.1

Wat betreft de economische groei was 2006 een goed jaar voor Afrika, met een groeipercentage van 6,3 % in Noord-Afrika en 4,8 % in Afrika bezuiden de Sahara. Er waren evenwel grote verschillen tussen de landen onderling.

7.1.2

Dit zijn gunstige cijfers, zeker in vergelijking met die van de Europese Unie, maar vanwege een stagnerende of zelfs teruglopende productiviteit, verkeerde investeringen, een lage meerwaarde op de belangrijkste industriële en landbouwproducten, de ongebreidelde bevolkingsgroei en een reusachtig tekort aan fatsoenlijk werk zou een groei van 10 % of meer nodig zijn om voor een kwantitatieve én kwalitatieve verbetering van de werkgelegenheid te zorgen. Naar schatting zou een groei van minimaal 9 % nodig zijn om de millenniumdoelstellingen dichterbij te brengen. Helaas is het werkgelegenheidsaspect niet in de millenniumdoelstellingen opgenomen.

7.1.3

Deze economische groei zorgt voor weinig extra werkgelegenheid omdat de groeifactoren ongeschikt zijn. De groei is namelijk dikwijls te danken aan het opvoeren van de — vaak door bijna onaanvaardbare arbeidsvoorwaarden gekenmerkte — winning van natuurlijke hulpbronnen, die de afgelopen tijd veel winstgevender is geworden; dit geldt met name voor de olieproducerende landen omdat de prijs per vat ruwe olie is gestegen. Nog afgezien van het feit dat deze situatie onvoorspelbaar is omdat ze afhankelijk is van fluctuerende koersen, ontstaat hierdoor geen extra werkgelegenheid. Hetzelfde geldt voor andere natuurlijke hulpbronnen die doorgaans onbewerkt worden geëxporteerd. Bovendien consumeren de middenklassen over het algemeen geïmporteerde producten wanneer ze de vruchten plukken van hernieuwde economische activiteit. Een dergelijk consumptiegedrag levert lokaal ook al geen banen op.

7.1.4

De opbrengsten uit de winning van ruwe olie — waarvan nog steeds niet duidelijk is hoe en waar ze worden gebruikt — moeten worden geïnvesteerd in de vervaardiging van verwerkte producten die een grote meerwaarde hebben en zorgen voor groei met veel extra werkgelegenheid. Hetzelfde geldt voor andere natuurlijke of agrarische hulpbronnen die in het kader van een gestructureerd, gefinancierd en prioritair landbouwbeleid (zie par. 7.4 en Bijlage IV van dit advies) de ontwikkeling van een voedingsmiddelenindustrie kunnen stimuleren.

7.1.5

Een groei die zorgt voor optimale werkgelegenheid komt niet voort uit het louter exploiteren van grondstoffen of van traditionele en grootschalige landbouwproducten (suikerriet, katoen, bananen, pinda's, cacao etc.), maar ontstaat ook door het opbouwen van een verwerkende industrie die producten met een grote meerwaarde vervaardigt; dit laatste is op den duur de beste manier om te voorkomen dat de handelsvoorwaarden verslechteren en om deel te nemen aan de subregionale, de regionale en uiteindelijk de wereldeconomie, zodat een nieuwe ontwikkelingsfase kan worden ingeluid.

7.2.1.1

Allereerst bestaat er behoefte aan investeringen in sectoren met een grote meerwaarde en/of een grote productiecapaciteit en met een groot werkgelegenheidspotentieel: infrastructuur, duurzame landbouw en duurzame ontwikkeling, milieubehoud, cultuur, vervoer, visserij, bosbouw, ICT, industrie (eerste bewerking en eindproducten). Ook moet worden geïnvesteerd in sectoren die bijdragen aan de vorming van een kader voor het aantrekken van buitenlandse directe investeringen (BDI). Verder moet worden gestreefd naar een positieve spiraal: binnenlandse investeringen → productie → handel → winst → nieuwe binnenlandse investeringen.

7.2.1.2

In tegenstelling tot BDI zullen binnenlandse investeringen — of beter gezegd de vrijmaking van binnenlandse financiële middelen — Afrika in staat stellen om zelf zijn ontwikkelingsprioriteiten vast te stellen.

7.2.1.3

Waar moeten deze binnenlandse investeringen vandaan komen?

Met al deze verbeteringen zou een bijdrage moeten kunnen worden geleverd tot de kwantitatieve en kwalitatieve toename van het overheidsbeleid.

Met dit in gedachten en door de noodzakelijke hervormingen — met name in de financiële sector en in de begroting — door te voeren, zou Afrika veel meer interne middelen kunnen vrijmaken voor de productieve investeringen van zijn eigen keuze.

7.2.2.1

De jaarlijkse BDI in Afrika zijn in de jaren tachtig verdubbeld tot 2,2 miljard $ US ten opzichte van de jaren zeventig, en nam verder toe tot 6,2 miljard $ US in de jaren negentig en tot 13,8 miljard $ US in de periode 2000-2003. Desondanks is het Afrikaanse continent goed voor slechts 2 tot 3 % van de BDI-geldstromen wereldwijd, nadat het in de jaren zeventig een piek van 6 % had bereikt. Ook van de geldstromen naar ontwikkelingslanden neemt Afrika nog geen 9 % voor zijn rekening, tegen een piek van 28 % in 1976.

7.2.2.2

Een van de kenmerken van de buitenlandse directe investeringen in Afrika is dat deze sterk gericht zijn op de natuurlijke hulpbronnen. Dit verklaart waarom de BDI ongelijk over het continent zijn verdeeld. 24 Afrikaanse landen die als afhankelijk van olie en delfstoffen worden aangemerkt, hebben de afgelopen twintig jaar gemiddeld drie kwart van de BDI ontvangen.

7.2.2.3

De BDI moeten worden verschoven, met name naar industriële sectoren met een sterk gediversifieerde en concurrerende productie die wordt ondersteund door de overdracht van technologie. Om gediversifieerde en doeltreffende BDI aan te trekken, moet Afrika zich blijven inspannen om een passend en aantrekkelijk kader te scheppen. BDI kunnen alleen maar plaatsvinden en aan de ontwikkeling bijdragen indien aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan: een voldoende kwaliteit van de economische structuur en de infrastructuur, een voldoende grote markt (vandaar het belang van regionale integratie), een voldoende scholing van de arbeidskrachten (zie „Menselijk kapitaal”), versterking en stabiliteit van de overheid, en goed bestuur. Om doeltreffend te kunnen zijn, moeten BDI tevens worden ingepast in een visie op de nationale economie en aansluiten bij de rol die deze op subregionaal, regionaal en mondiaal niveau speelt. Hiertoe dient een nationale ontwikkelingsstrategie te worden geformuleerd, zoals dat in de jaren zeventig en tachtig in Zuidoost-Azië is gebeurd.

7.2.2.4

BDI kunnen echter niet alle problemen oplossen, en zeker niet die welke verband houden met goed bestuur, democratie, rechtsstaat, eerbiediging van de mensenrechten, corruptie, kapitaalvlucht etc. In het licht hiervan is het zinvol om erop te wijzen dat de BDI uit China de afgelopen jaren sterk zijn toegenomen, met name als gevolg van intensieve diplomatieke inspanningen die hun hoogtepunt bereikten met de Top China-Afrika. De Chinese BDI zijn hoofdzakelijk gericht op de winningsindustrieën teneinde te kunnen beschikken over de grondstoffen die China nodig heeft om zijn economische groei mogelijk te maken.

7.2.2.5

Het volume van de handel tussen China en Afrika is de afgelopen tien jaar vertwintigvoudigd, namelijk van 3 miljard $ US in 1998 tot 55 miljard $ US in 2006. Wanneer de Afrikaanse belangen in aanmerking worden genomen, roept het Chinese optreden echter veel vragen op. Vaak voelen regeringen met een beleid dat niet openstaat voor democratie, rechtsstaat en armoedebestrijding zich hierbij op hun gemak (13). Wat dit betreft is het conflict in Darfur illustratief, evenals de Chinese houding tegenover Zimbabwe. Ook vanuit ontwikkelingsperspectief is de Chinese aanpak twijfelachtig (zie Bijlage III van dit advies).

7.2.2.6

Op het gebied van investeringen zijn de lidstaten van de EU sterk vertegenwoordigd in Afrika. Om op deze situatie voort te bouwen, kan worden overwogen om:

—

de regionale integratie (zie par. 7.8) te intensiveren teneinde de beperkingen van de lokale markten te overwinnen;

—

de administratieve rompslomp te verminderen, de geloofwaardigheid van de rechterlijke macht te vergroten en de immateriële infrastructuren (communicatie-infrastructuren) af te stemmen op de behoeften van het MKB;

—

financieringsmogelijkheden (zie par. 7.2.1 over binnenlandse investeringen) te creëren voor de oprichting en financiering van kleine en middelgrote ondernemingen. Hiertoe moet met name het ondernemingsklimaat worden verbeterd (bijv. door invoering van maatregelen voor markt- en afzetsteun), moet het MKB worden geholpen om aan de formele financiële verplichtingen te voldoen en moeten de financieringsmogelijkheden worden vergroot door intensiever gebruik te maken van de niet-financiële particuliere sector.

—

De Europese Unie moet de ontwikkeling van het MKB tot een van de speerpunten van haar samenwerking met Afrika maken. Via de lidstaten en de daar gevestigde bedrijven moet de EU de oprichting van kleine en middelgrote ondernemingen vergemakkelijken en bevorderen, met name: door investeringen aan te moedigen via fiscale prikkels (belastingkredieten, gunstige leningen, rol van de EIB etc.);

—

door middel van de systematische overdracht van technologieën (kennis doorspelen) die later eventueel tot onderzoeks- en ontwikkelingsprogramma's kan leiden. Elke Europese onderneming die een contract afsluit voor de levering van apparatuur, industriële producten e.d. zou tevens haar technologie moeten overdragen. Met China gebeurt dit al op het gebied van kernenergie en ruimtevaart, dus waarom niet met Afrika (zij het dat het daarbij zou gaan om minder geavanceerde producten en de financiële belangen minder groot zouden zijn);

—

door het invoeren en verbreiden van kweekvijvers voor bedrijven, wat kan worden bevorderd door in de onderwijsprogramma's plaats in te ruimen voor het stimuleren van de ondernemingsgeest;

—

door joint ventures of gemeenschappelijke ondernemingen met Afrikaanse en Europese elementen (kapitaal, personeel, management etc.) aan te gaan.