BIJLAGEN

Nummer bijlage	Titel bijlage	Bladzijde
I	Voorschriften voor andere specifieke brandstoffen, brandstofmengsels of brandstofemulsies
II	Regelingen met betrekking tot de conformiteit van de productie
III	Methode voor het aanpassen van de resultaten van emissielaboratoriumtests om rekening te houden met de verslechteringsfactoren
IV	Voorschriften voor emissiebeheersingsstrategieën, NOx-beheersingsmaatregelen en deeltjesbeheersingsmaatregelen
V	Metingen en tests in verband met het gebied van de testcyclus in statische toestand, niet voor wegverkeer
VI	Voorwaarden, methoden, procedures en apparatuur voor het uitvoeren van tests en voor emissiemeting en bemonstering
VII	Methode voor de evaluatie en berekening van gegevens
VIII	Prestatievoorschriften en testprocedures voor dualfuelmotoren
IX	Technische eigenschappen van de referentiebrandstoffen
X	Nadere technische specificaties en voorwaarden voor het afzonderlijk van het uitlaatgasnabehandelingssysteem leveren van een motor
XI	Nadere technische specificaties en voorwaarden voor het tijdelijk in de handel brengen met het oog op praktijktests
XII	Nadere technische specificaties en voorwaarden voor motoren voor speciale doeleinden
XIII	Erkenning van gelijkwaardige typegoedkeuringen voor motoren
XIV	Nadere bepaling van de relevante informatie en instructies voor OEM's
XV	Nadere bepaling van de relevante informatie en instructies voor eindgebruikers
XVI	Prestatienormen en evaluatie van technische diensten
XVII	Karakteristieken van de testcycli in statische toestand en transiënte testcycli

BIJLAGE I

Voorschriften voor andere specifieke brandstoffen, brandstofmengsels of brandstofemulsies

1.   Voorschriften voor motoren die op vloeibare brandstoffen lopen

1.1.   Bij aanvraag van EU-typegoedkeuring hebben fabrikanten de keuze uit een van de volgende opties voor het brandstofbereik van de motor:

a)	een motor met een standaardbrandstofbereik, overeenkomstig de voorschriften in punt 1.2, of

b)	een brandstofspecifieke motor, overeenkomstig de voorschriften in punt 1.3.

1.2.   Voorschriften voor motoren met een standaardbrandstofbereik (diesel, benzine)

Een motor met een standaardbrandstofbereik moet voldoen aan de voorschriften in de punten 1.2.1 tot en met 1.2.4.

1.2.1.   De basismotor moet aan de toepasselijke grenswaarden in bijlage II bij Verordening (EU) 2016/1628 en de voorschriften in deze verordening voldoen indien hij op de in de onderdelen 1.1 of 1.2 van bijlage IX gespecificeerde referentiebrandstoffen loopt.

1.2.2.   Indien er voor gasolie voor niet voor de weg bestemde machines geen norm van het Europees Comité voor Normalisatie („CEN-norm”) of tabel van brandstofeigenschappen in Richtlijn 98/70/EG van het Europees Parlement en de Raad (1) is, vertegenwoordigt de referentiebrandstof diesel (gasolie voor niet voor de weg bestemde machines) in bijlage IX de in de markt verkrijgbare gasolie voor niet voor de weg bestemde machines met een zwavelgehalte van maximaal 10 mg/kg, een cetaangetal van minimaal 45 en een gehalte aan vetzuurmethylesters (FAME) van maximaal 7,0 % v/v. De fabrikant stelt overeenkomstig bijlage XV een verklaring voor eindgebruikers op dat voor de werking van de motor op gasolie voor niet voor de weg bestemde machines uitsluitend brandstoffen met een zwavelgehalte van maximaal 10 mg/kg (20 mg/kg op het laatste punt van distributie), een cetaangetal van minimaal 45 en een FAME-gehalte van maximaal 7,0 % v/v mogen worden gebruikt, tenzij uit hoofde van de punten 1.2.2.1, 1.2.3 en 1.2.4 het gebruik van andere brandstoffen is toegestaan. De fabrikant kan desgewenst andere parameters (bijvoorbeeld voor smerende eigenschappen) specificeren.

1.2.2.1.   Tenzij de motorfabrikant bovendien aan het voorschrift in punt 1.2.3 voldoet, mag hij op het moment van EU-typegoedkeuring niet aangeven dat een motortype of motorfamilie in de Unie mag lopen op andere in de handel verkrijgbare brandstoffen dan die welke aan de voorschriften in dit punt voldoen:

a)	voor benzine: Richtlijn 98/70/EG of CEN-norm EN 228:2012. Smeerolie mag worden toegevoegd volgens de specificaties van de fabrikant;

b)	voor diesel (met uitzondering van gasolie voor niet voor de weg bestemde machines): Richtlijn 98/70/EG van het Europees Parlement en de Raad of CEN-norm EN 590:2013;

c)	voor diesel (gasolie voor niet voor de weg bestemde machines): Richtlijn 98/70/EG en tevens een cetaangetal van minimaal 45 en een FAME-gehalte van maximaal 7,0 % v/v.

1.2.3.   Indien de fabrikant toestaat dat motoren ook op andere dan de in punt 1.2.2 vermelde in de handel verkrijgbare brandstoffen lopen, bijvoorbeeld op B100 (EN 14214:2012+A1:2014), B20 of B30 (EN16709:2015), dan wel op specifieke brandstoffen, brandstofmengsels of brandstofemulsies, voldoet hij niet alleen aan de voorschriften van punt 1.2.2.1, maar treft hij bovendien alle volgende maatregelen:

a)	hij specificeert in het in Uitvoeringsverordening (EU) 2017/656 van de Commissie (2) betreffende administratieve voorschriften beschreven inlichtingenformulier de in de handel verkrijgbare brandstoffen, brandstofmengsels of brandstofemulsies waarop de motorfamilie kan lopen;

b)	hij toont aan dat de basismotor aan de voorschriften van deze verordening voor de aangegeven brandstoffen, brandstofmengsels of brandstofemulsies kan voldoen;

c)

hij staat ervoor in dat voor de aangegeven brandstoffen, brandstofmengsels of brandstofemulsies, met inbegrip van mengsels van de aangegeven brandstoffen, brandstofmengsels of brandstofemulsies, en voor de in punt 1.2.2.1 bedoelde in de handel verkrijgbare brandstof, wordt voldaan aan de voorschriften voor monitoring tijdens het gebruik in Gedelegeerde Verordening (EU) 2017/655 van de Commissie (3) betreffende de monitoring van in gebruik zijnde motoren.

1.2.4.   Voor SI-motoren moet het brandstof/oliemengsel de door de fabrikant aanbevolen verhouding hebben. Het percentage olie in het brandstof/smeermiddelmengsel wordt vastgelegd in het in Uitvoeringsverordening (EU) 2017/656 betreffende administratieve voorschriften beschreven inlichtingenformulier.

1.3.   Voorschriften voor een brandstofspecifieke motor (ED 95 of E 85)

Een brandstofspecifieke motor (ED 95 of E 85) moet voldoen aan de voorschriften in de punten 1.3.1 en 1.3.2.

1.3.1.   In het geval van ED 95 moet de basismotor aan de toepasselijke grenswaarden in bijlage II bij Verordening (EU) 2016/1628 en de voorschriften in deze verordening voldoen indien hij op de in bijlage IX, punt 1.2, gespecificeerde referentiebrandstof loopt.

1.3.2.   In het geval van E 85 moet de basismotor aan de toepasselijke grenswaarden in bijlage II bij Verordening (EU) 2016/1628 en de voorschriften in deze verordening voldoen indien hij op de in bijlage IX, punt 2.2, gespecificeerde referentiebrandstof loopt.

2.   Voorschriften voor motoren op aardgas/biomethaan (NG) of vloeibaar petroleumgas (lpg), met inbegrip van dualfuelmotoren

2.1.   Bij aanvraag van EU-typegoedkeuring hebben fabrikanten de keuze uit een van de volgende opties voor het brandstofbereik van de motor:

a)	een motor met een universeel brandstofbereik, overeenkomstig de voorschriften in punt 2.3;

b)	een motor met een beperkt brandstofbereik, overeenkomstig de voorschriften in punt 2.4;

c)	een brandstofspecifieke motor, overeenkomstig de voorschriften in punt 2.5.

2.2.   Aanhangsel 1 bevat tabellen met een samenvatting van de voorschriften voor de EU-typegoedkeuring van aardgas-/biomethaanmotoren, lpg-motoren en dualfuelmotoren.

2.3.   Voorschriften voor motoren met een universeel brandstofbereik

2.3.1.   Bij motoren op aardgas/biomethaan, met inbegrip van dualfuelmotoren, toont de fabrikant aan dat de basismotoren zich aan alle in de handel voorkomende aardgas/biomethaansamenstellingen kunnen aanpassen. Dit wordt aangetoond overeenkomstig dit onderdeel 2, en in het geval van dualfuelmotoren tevens overeenkomstig de aanvullende bepalingen voor de brandstofaanpassingsprocedure in punt 6.4 van bijlage VIII.

2.3.1.1.   Bij motoren op gecomprimeerd aardgas/biomethaan (CNG) zijn er over het algemeen twee typen brandstof: brandstof met een hoge verbrandingswaarde (H-gas) en brandstof met een lage verbrandingswaarde (L-gas), maar met aanzienlijke variaties binnen beide groepen; zij vertonen sterke verschillen qua energie-inhoud (uitgedrukt door de wobbe-index) en λ-verschuivingsfactor (Sλ). Aardgas met een λ-verschuivingsfactor tussen 0,89 en 1,08 (0,89 ≤ Sλ ≤ 1,08) wordt geacht tot groep H te behoren, terwijl aardgas met een λ-verschuivingsfactor tussen 1,08 en 1,19 (1,08 ≤ Sλ ≤ 1,19) wordt geacht tot groep L te behoren. In de samenstelling van de referentiebrandstoffen is rekening gehouden met de extreme variaties van Sλ.

De basismotor moet voldoen aan de voorschriften van deze verordening voor de referentiebrandstoffen GR (brandstof 1) en G25 (brandstof 2), zoals gespecificeerd in bijlage IX, of voor gelijkwaardige brandstoffen die een mengsel zijn van leidinggas en andere gassen, zoals gespecificeerd in aanhangsel 1 van bijlage IX, zonder dat het brandstoftoevoersysteem van de motor tussen de twee tests handmatig wordt bijgesteld (de aanpassing moet automatisch zijn). Nadat de brandstof is gewijzigd, mag de motor zich één keer aanpassen. Deze aanpassing bestaat uit de uitvoering van de voorconditionering voor de volgende emissietest overeenkomstig de desbetreffende testcyclus. In het geval van motoren die volgens de testcyclus in statische toestand, niet voor wegverkeer (hierna „NRSC” genoemd) worden getest mag, indien de voorconditioneringscyclus ontoereikend is om de brandstoftoevoer zich automatisch te laten aanpassen, voorafgaand aan de voorconditionering van de motor een door de fabrikant gespecificeerde alternatieve aanpassing worden uitgevoerd.

2.3.1.1.1.   De fabrikant mag de motor met een derde brandstof (brandstof 3) testen als de λ-verschuivingsfactor (Sλ) tussen 0,89 (de ondergrens van GR) en 1,19 (de bovengrens van G25) ligt, bijvoorbeeld wanneer brandstof 3 een in de handel verkrijgbare brandstof is. De resultaten van deze test mogen worden gebruikt als basis voor de beoordeling van de conformiteit van de productie.

2.3.1.2.   Bij motoren op vloeibaar aardgas/vloeibaar biomethaan (lng) moet de basismotor voldoen aan de voorschriften van deze verordening voor de referentiebrandstoffen GR (brandstof 1) en G20 (brandstof 2), zoals gespecificeerd in bijlage IX, of voor gelijkwaardige brandstoffen die een mengsel zijn van leidinggas en andere gassen, zoals gespecificeerd in aanhangsel 1 van bijlage IX, zonder dat het brandstoftoevoersysteem van de motor tussen de twee tests handmatig wordt bijgesteld (de aanpassing moet automatisch zijn). Nadat de brandstof is gewijzigd, mag de motor zich één keer aanpassen. Deze aanpassing bestaat uit de uitvoering van de voorconditionering voor de volgende emissietest overeenkomstig de desbetreffende testcyclus. In het geval van motoren die volgens de NRSC worden getest mag, indien de voorconditioneringscyclus ontoereikend is om de brandstoftoevoer zich automatisch te laten aanpassen, voorafgaand aan de voorconditionering van de motor een door de fabrikant gespecificeerde alternatieve aanpassing worden uitgevoerd.

2.3.2.   Bij motoren op gecomprimeerd aardgas/biomethaan (CNG) die zichzelf aanpassen aan H-gassen enerzijds en L-gassen anderzijds, waarbij met een schakelaar van groep H op groep L kan worden overgeschakeld, wordt de basismotor in elke stand van de schakelaar getest met de relevante referentiebrandstof zoals aangegeven in bijlage IX voor elke groep. De brandstoffen zijn GR (brandstof 1) en G23 (brandstof 3) voor gasgroep H en G25 (brandstof 2) en G23 (brandstof 3) voor gasgroep L, of de gelijkwaardige brandstoffen die een mengsel zijn van leidinggas en andere gassen, zoals gespecificeerd in aanhangsel 1 van bijlage IX. De basismotor moet in beide standen van de schakelaar voldoen aan de voorschriften van deze verordening, zonder dat de brandstoftoevoer tussen de twee tests in elke stand van de schakelaar wordt bijgesteld. Nadat de brandstof is gewijzigd, mag de motor zich één keer aanpassen. Deze aanpassing bestaat uit de uitvoering van de voorconditionering voor de volgende emissietest overeenkomstig de desbetreffende testcyclus. In het geval van motoren die volgens de NRSC worden getest mag, indien de voorconditioneringscyclus ontoereikend is om de brandstoftoevoer zich automatisch te laten aanpassen, voorafgaand aan de voorconditionering van de motor een door de fabrikant gespecificeerde alternatieve aanpassing worden uitgevoerd.

2.3.2.1.   De fabrikant mag de motor in plaats van met G23 met een andere derde brandstof (brandstof 3) testen als de λ-verschuivingsfactor (Sλ) tussen 0,89 (de ondergrens van GR) en 1,19 (de bovengrens van G25) ligt, bijvoorbeeld wanneer brandstof 3 een in de handel verkrijgbare brandstof is. De resultaten van deze test mogen worden gebruikt als basis voor de beoordeling van de conformiteit van de productie.

2.3.3.   Bij motoren op aardgas/biomethaan wordt de verhouding van de emissieresultaten „r” voor elke verontreinigende stof als volgt bepaald:

of

en

2.3.4.   Bij motoren op lpg toont de fabrikant aan dat de basismotor zich aan alle in de handel voorkomende brandstofsamenstellingen kan aanpassen.

Bij motoren op lpg zijn er variaties in de samenstelling C3/C4. In de referentiebrandstoffen is rekening gehouden met die variaties. De basismotor moet voldoen aan de emissievoorschriften voor de referentiebrandstoffen A en B, zoals gespecificeerd in bijlage IX, zonder dat de brandstoftoevoer tussen de twee tests wordt bijgesteld. Nadat de brandstof is gewijzigd, mag de motor zich één keer aanpassen. Deze aanpassing bestaat uit de uitvoering van de voorconditionering voor de volgende emissietest overeenkomstig de desbetreffende testcyclus. In het geval van motoren die volgens de NRSC worden getest mag, indien de voorconditioneringscyclus ontoereikend is om de brandstoftoevoer zich automatisch te laten aanpassen, voorafgaand aan de voorconditionering van de motor een door de fabrikant gespecificeerde alternatieve aanpassing worden uitgevoerd.

2.3.4.1.   De verhouding van de emissieresultaten „r” wordt voor elke verontreinigende stof als volgt bepaald:

2.4.   Voorschriften voor motoren met een beperkt brandstofbereik

Een motor met een beperkt brandstofbereik moet voldoen aan de voorschriften in de punten 2.4.1 tot en met 2.4.3.

2.4.1.   Bij motoren op CNG die ontworpen zijn voor aardgas van groep H of L:

2.4.1.1.   wordt de basismotor getest met de desbetreffende referentiebrandstof voor de betrokken gasgroep, zoals gespecificeerd in bijlage IX. De brandstoffen zijn GR (brandstof 1) en G23 (brandstof 3) voor gasgroep H en G25 (brandstof 2) en G23 (brandstof 3) voor gasgroep L, of de gelijkwaardige brandstoffen die een mengsel zijn van leidinggas en andere gassen, zoals gespecificeerd in aanhangsel 1 van bijlage IX. De basismotor moet voldoen aan de voorschriften van deze verordening, zonder dat de brandstoftoevoer tussen de twee tests wordt bijgesteld. Nadat de brandstof is gewijzigd, mag de motor zich één keer aanpassen. Deze aanpassing bestaat uit de uitvoering van de voorconditionering voor de volgende emissietest overeenkomstig de desbetreffende testcyclus. In het geval van motoren die volgens de NRSC worden getest mag, indien de voorconditioneringscyclus ontoereikend is om de brandstoftoevoer zich automatisch te laten aanpassen, voorafgaand aan de voorconditionering van de motor een door de fabrikant gespecificeerde alternatieve aanpassing worden uitgevoerd;

2.4.1.2.   mag de fabrikant de motor in plaats van met G23 met een andere derde brandstof (brandstof 3) testen als de λ-verschuivingsfactor (Sλ) tussen 0,89 (de ondergrens van GR) en 1,19 (de bovengrens van G25) ligt, bijvoorbeeld wanneer brandstof 3 een in de handel verkrijgbare brandstof is. De resultaten van deze test mogen worden gebruikt als basis voor de beoordeling van de conformiteit van de productie;

2.4.1.3.   wordt de verhouding van de emissieresultaten „r” voor elke verontreinigende stof als volgt bepaald:

of

en

2.4.1.4.   is de motor bij aflevering aan de klant voorzien van een label zoals beschreven in bijlage III bij Verordening (EU) 2016/1628 waarop staat vermeld voor welke gasgroep aan de motor EU-typegoedkeuring is verleend.

2.4.2.   Bij motoren op aardgas of lpg die ontworpen zijn voor brandstof van één bepaalde samenstelling:

2.4.2.1.   moet de basismotor in het geval van CNG voldoen aan de emissievoorschriften voor de referentiebrandstoffen GR en G25 of voor gelijkwaardige brandstoffen die een mengsel zijn van leidinggas en andere gassen, zoals gespecificeerd in aanhangsel 1 van bijlage IX, in het geval van lng aan de emissievoorschriften voor de referentiebrandstoffen GR en G20 of voor gelijkwaardige brandstoffen die een mengsel zijn van leidinggas en andere gassen, zoals gespecificeerd in aanhangsel 2 van bijlage VI, en in het geval van lpg aan de emissievoorschriften voor de referentiebrandstoffen A en B, zoals gespecificeerd in bijlage IX. Tussen de tests mag het brandstoftoevoersysteem worden bijgesteld. Deze bijstelling bestaat uit herkalibratie van het brandstoftoevoergegevensbestand zonder wijziging van de basisbeheersingsstrategie of de basisopzet van het gegevensbestand. Zo nodig mogen delen die rechtstreeks verband houden met de brandstofstroom (zoals inspuitkoppen) worden vervangen.

2.4.2.2.   Bij motoren op CNG mag de fabrikant de motor testen met de referentiebrandstoffen GR en G23 of met de referentiebrandstoffen G25 en G23, of met gelijkwaardige brandstoffen die een mengsel zijn van leidinggas en andere gassen, zoals gespecificeerd in aanhangsel 1 van bijlage IX; in dat geval is de EU-typegoedkeuring alleen geldig voor gasgroep H, respectievelijk gasgroep L.

2.4.2.3.   Bij aflevering aan de klant is de motor voorzien van een label zoals beschreven in bijlage III bij Uitvoeringsverordening (EU) 2017/656 betreffende administratieve voorschriften, waarop staat vermeld voor welk brandstofbereik de motor is gekalibreerd.

2.5.   Voorschriften voor brandstofspecifieke motoren op vloeibaar aardgas/vloeibaar biomethaan (lng)

Een brandstofspecifieke motor op vloeibaar aardgas/vloeibaar biomethaan moet voldoen aan de voorschriften in de punten 2.5.1 tot en met 2.5.2.

2.5.1.   Brandstofspecifieke motoren op vloeibaar aardgas/vloeibaar biomethaan (lng)

2.5.1.1.   De motor wordt gekalibreerd voor een specifieke lng-samenstelling, wat een λ-verschuivingsfactor oplevert die niet meer dan 3 % verschilt van de λ-verschuivingsfactor van de in bijlage IX gespecificeerde brandstof G20, en waarvan het ethaangehalte niet meer dan 1,5 % bedraagt.

2.5.1.2.   Indien niet aan de voorschriften in punt 2.5.1.1 wordt voldaan, dient de fabrikant een aanvraag voor een motor met een universeel brandstofbereik in overeenkomstig de specificaties van punt 2.1.3.2.

2.5.2.   Brandstofspecifieke motoren op vloeibaar aardgas (lng)

2.5.2.1.   Bij een dualfuelmotorfamilie worden de motoren voor een specifieke lng-samenstelling gekalibreerd, wat een λ-verschuivingsfactor oplevert die niet meer dan 3 % verschilt van de λ-verschuivingsfactor van de in bijlage IX gespecificeerde brandstof G20, en waarvan het ethaangehalte niet meer dan 1,5 % bedraagt, wordt de basismotor alleen getest met het referentiegas G20 of met de gelijkwaardige brandstof die een mengsel is van leidinggas en andere gassen, zoals gespecificeerd in aanhangsel 1 van bijlage IX.

2.6.   EU-typegoedkeuring van een lid van een motorfamilie

2.6.1.   Behalve in het in punt 2.6.2 genoemde geval wordt de EU-typegoedkeuring van een basismotor zonder verdere tests uitgebreid tot alle motoren van een familie voor alle brandstofsamenstellingen binnen het bereik waarvoor EU-typegoedkeuring aan de basismotor is verleend (in het geval van de in punt 2.5 beschreven motoren) of voor hetzelfde brandstofbereik (in het geval van de in punt 2.3 of 2.4 beschreven motoren) waarvoor EU-typegoedkeuring aan de basismotor is verleend.

2.6.2.   Indien de technische dienst constateert dat de ingediende aanvraag wat de geselecteerde basismotor betreft niet volledig representatief is voor de in bijlage IX bij Uitvoeringsverordening (EU) 2017/656 betreffende administratieve voorschriften gedefinieerde motorfamilie, kan hij een andere en zo nodig een extra referentietestmotor selecteren en testen.

2.7.   Aanvullende voorschriften voor dualfuelmotoren

Om EU-typegoedkeuring te verkrijgen voor een dualfuelmotortype of een dualfuelmotorfamilie moet de fabrikant:

a)	de tests overeenkomstig tabel 1.3 van aanhangsel 1 uitvoeren;

b)	naast de voorschriften in onderdeel 2 aantonen dat de dualfuelmotoren aan de tests zijn onderworpen en voldoen aan de voorschriften in bijlage VIII.

---

(1)  Richtlijn 98/70/EG van het Europees Parlement en de Raad van 13 oktober 1998 betreffende de kwaliteit van benzine en van dieselbrandstof en tot wijziging van Richtlijn 93/12/EEG van de Raad (PB L 350 van 28.12.1998, blz. 58).

(2)  Uitvoeringsverordening (EU) 2017/656 van de Commissie van 19 december 2016 tot vaststelling van de administratieve voorschriften met betrekking tot emissiegrenswaarden en typegoedkeuring voor interne verbrandingsmotoren voor niet voor de weg bestemde mobiele machines overeenkomstig Verordening (EU) 2016/1628 van het Europees Parlement en de Raad (zie bladzijde 364 van dit Publicatieblad).

(3)  Gedelegeerde Verordening (EU) 2017/655 van de Commissie van 19 december 2016 tot aanvulling van Verordening (EU) 2016/1628 van het Europees Parlement en de Raad wat betreft de monitoring van de uitstoot van verontreinigende gassen door in gebruik zijnde interne verbrandingsmotoren die gemonteerd zijn in niet voor de weg bestemde mobiele machines (zie bladzijde 334 van dit Publicatieblad).

BIJLAGE II

Regelingen met betrekking tot de conformiteit van de productie

1.   Definities

In deze bijlage wordt verstaan onder:

1.1.   „kwaliteitsbeheersysteem”: een reeks onderling verband houdende of op elkaar inwerkende elementen met behulp waarvan organisaties de uitvoering van het kwaliteitsbeleid en de verwezenlijking van de kwaliteitsdoelstellingen regelen en controleren;

1.2.   „controle”: een proces voor het verzamelen van bewijsmateriaal aan de hand waarvan wordt beoordeeld hoe goed de controlecriteria worden toegepast; de controle moet objectief, onpartijdig en onafhankelijk zijn en het controleproces moet systematisch zijn en gedocumenteerd worden;

1.3.   „corrigerende maatregelen”: een probleemoplossend proces waarbij opeenvolgende stappen worden ondernomen om de oorzaken van niet-conformiteit of een ongewenste situatie weg te nemen, die bedoeld zijn om herhaling te voorkomen.

2.   Doel

2.1.   De regelingen voor de conformiteit van de productie zijn bedoeld om te waarborgen dat elke motor in overeenstemming is met de specificatie, de prestaties en de markeringsvoorschriften van het goedgekeurde motortype of de goedgekeurde motorfamilie.

2.2.   De procedures omvatten, onlosmakelijk, de beoordeling van de kwaliteitsbeheersystemen, die de „eerste beoordeling” genoemd wordt en beschreven is in onderdeel 3, en de verificatie en productiegerelateerde controles, die „regelingen voor productconformiteit” worden genoemd en beschreven zijn in onderdeel 4.

3.   Eerste beoordeling

3.1.   Voordat EU-typegoedkeuring wordt verleend, gaat de goedkeuringsinstantie na of de fabrikant afdoende regelingen en procedures heeft ingesteld om een doeltreffende controle op de conformiteit van de geproduceerde motoren met het goedgekeurde motortype of de goedgekeurde motorfamilie te waarborgen.

3.2.   Op de eerste beoordeling zijn de in de norm EN ISO 19011:2011 beschreven richtsnoeren voor het uitvoeren van controles van kwaliteits- en/of milieubeheersystemen van toepassing.

3.3.   De goedkeuringsinstantie moet tevreden zijn over de eerste beoordeling en de regelingen voor productconformiteit van onderdeel 4, waarbij zo nodig rekening wordt gehouden met een van de in de punten 3.3.1 tot en met 3.3.3 beschreven regelingen of, naargelang van het geval, een complete of incomplete combinatie daarvan.

3.3.1.   De eerste beoordeling en/of verificatie van de regelingen voor productconformiteit wordt of worden uitgevoerd door de goedkeuringsinstantie die de goedkeuring verleent of door een aangewezen orgaan dat namens de goedkeuringsinstantie optreedt.

3.3.1.1.   Bij het bepalen van de omvang van de te verrichten eerste beoordeling kan de goedkeuringsinstantie rekening houden met beschikbare informatie over de certificering van de fabrikant die niet krachtens punt 3.3.3 is aanvaard.

3.3.2.   De eerste beoordeling en de verificatie van de regelingen voor productconformiteit mogen ook worden uitgevoerd door de goedkeuringsinstantie van een andere lidstaat of door het orgaan dat daartoe door de goedkeuringsinstantie is aangewezen.

3.3.2.1.   In dat geval stelt de goedkeuringsinstantie van de andere lidstaat een verklaring van naleving op waarin de door haar beoordeelde gebieden en productiefaciliteiten zijn vermeld die van belang worden geacht voor de motoren waarvoor EU-typegoedkeuring moet worden verleend.

3.3.2.2.   Na ontvangst van een aanvraag voor een verklaring van naleving van de goedkeuringsinstantie van een lidstaat die de EU-typegoedkeuring verleent, stuurt de goedkeuringsinstantie van de andere lidstaat onmiddellijk de verklaring van naleving of deelt zij mee dat zij geen verklaring kan afgeven.

3.3.2.3.   De verklaring van naleving omvat ten minste het volgende:

3.3.2.3.1.

groep of onderneming (bv. XYZ manufacturing);

3.3.2.3.2.

specifieke organisatie (bv. Europese divisie);

3.3.2.3.3.

fabrieken/vestigingsplaatsen (bv. motorenfabriek 1 (Verenigd Koninkrijk) — voertuigfabriek 2 (Duitsland));

3.3.2.3.4.

betrokken motortypen/motorfamilies;

3.3.2.3.5.

beoordeelde afdelingen (bv. motorassemblage, motorbeproeving, fabricage nabehandelingssysteem);

3.3.2.3.6.

onderzochte documenten (bv. kwaliteitshandboek en -procedures van het bedrijf en de locatie);

3.3.2.3.7.

datum beoordeling (bv. controle uitgevoerd van 18 t/m 30.5.2013);

3.3.2.3.8.

gepland monitoringbezoek (bv. oktober 2014).

3.3.3.   De goedkeuringsinstantie aanvaardt ook een passende certificering van de fabrikant volgens de geharmoniseerde norm EN ISO 9001:2008 of een gelijkwaardige geharmoniseerde norm als bewijs dat aan de voorschriften voor de eerste beoordeling van punt 3.3 is voldaan. De fabrikant verschaft details over de certificering en verbindt zich ertoe de goedkeuringsinstantie op de hoogte te brengen wanneer de geldigheid of de reikwijdte ervan wordt gewijzigd.

4.   Regelingen voor productconformiteit

4.1.   Elke motor waarvoor EU-typegoedkeuring krachtens Verordening (EU) 2016/1628, deze gedelegeerde verordening, Gedelegeerde Verordening (EU) 2017/655 en Uitvoeringsverordening (EU) 2017/656 is verleend, moet zo worden vervaardigd dat hij conform is met het goedgekeurde motortype of de goedgekeurde motorfamilie door te voldoen aan deze bijlage, Verordening (EU) 2016/1628 en de bovengenoemde gedelegeerde en uitvoeringsverordeningen.

4.2.   Alvorens een EU-typegoedkeuring krachtens Verordening (EU) 2016/1628 en de uit hoofde van die verordening vastgestelde gedelegeerde en uitvoeringshandelingen te verlenen, verifieert de goedkeuringsinstantie of er behoorlijke regelingen en gedocumenteerde controleplannen zijn, die voor elke goedkeuring in overleg met de fabrikant moeten worden opgesteld, om op gezette tijden de tests of bijbehorende controles uit te voeren die nodig zijn om na te gaan of er nog steeds conformiteit is met het goedgekeurde motortype of de goedgekeurde motorfamilie, waartoe in voorkomend geval ook de in Verordening (EU) 2016/1628 en de uit hoofde van die verordening vastgestelde gedelegeerde en uitvoeringshandelingen gespecificeerde tests behoren.

4.3.   De houder van de EU-typegoedkeuring moet:

4.3.1.

ervoor zorgen dat er procedures voor een doeltreffende controle van de conformiteit van motoren met het goedgekeurde motortype of de goedgekeurde motorfamilie zijn en dat deze worden toegepast;

4.3.2.

toegang hebben tot de testapparatuur of andere geschikte apparatuur die nodig is om de conformiteit met elk goedgekeurd motortype of elke goedgekeurde motorfamilie te verifiëren;

4.3.3.

ervoor zorgen dat gegevens over de resultaten van tests en verificaties worden vastgelegd en dat bijgevoegde documenten gedurende een in overleg met de goedkeuringsinstantie vast te stellen termijn van ten hoogste tien jaar beschikbaar blijven;

4.3.4.

voor de motorcategorieën NRSh en NRS, met uitzondering van NRS-v-2b en NRS-v-3, ervoor zorgen dat voor elk motortype ten minste de in Verordening (EU) 2016/1628 en de uit hoofde van die verordening vastgestelde gedelegeerde en uitvoeringshandelingen voorgeschreven verificaties en tests worden verricht. Voor de andere categorieën kunnen tests op het niveau van onderdelen of van de assemblage van onderdelen, met een passend criterium, worden overeengekomen tussen de fabrikant en de goedkeuringsinstantie;

4.3.5.

de resultaten van elk type test of controle analyseren om de stabiliteit van de productkenmerken te verifiëren en te waarborgen, rekening houdend met afwijkingen bij industriële productie;

4.3.6.

erop toezien dat, als bij een test een stel monsters of testobjecten niet-conform blijkt te zijn, er nadere monsters worden genomen en een nieuwe test of verificatie wordt uitgevoerd.

4.4.   Indien de resultaten van de in punt 4.3.6 bedoelde nadere controles of verificaties naar het oordeel van de goedkeuringsinstantie ontoereikend zijn, zorgt de fabrikant ervoor dat de conformiteit van de productie zo snel mogelijk door middel van corrigerende maatregelen wordt hersteld tot tevredenheid van de goedkeuringsinstantie.

5.   Regelingen voor voortgezette verificatie

5.1.   De instantie die de EU-typegoedkeuring heeft verleend, kan te allen tijde in elk productiebedrijf de aldaar toegepaste methoden voor controle van de conformiteit van de productie verifiëren door middel van periodieke controles. De fabrikant moet daartoe toegang verschaffen tot productie-, inspectie-, test-, opslag- en distributielocaties en alle noodzakelijke gegevens verstrekken over de documentatie en dossiers van het kwaliteitsbeheersysteem.

5.1.1.   Normaliter wordt bij deze periodieke controles nagegaan of de in de onderdelen 3 en 4 bedoelde procedures (eerste beoordeling en regelingen voor productconformiteit) nog doeltreffend zijn.

5.1.1.1.   Toezichtactiviteiten door de (overeenkomstig punt 3.3.3 bevoegde of erkende) technische diensten worden toereikend geacht om aan de voorschriften van punt 5.1.1 ten aanzien van de voor de eerste beoordeling vastgestelde procedures te voldoen.

5.1.1.2.   De (andere dan in punt 5.1.1.1 bedoelde) verificaties waarmee wordt gewaarborgd dat de relevante, overeenkomstig de onderdelen 3 en 4 uitgevoerde controles van de conformiteit van de productie worden geëvalueerd over een periode die past bij het door de goedkeuringsinstantie gestelde vertrouwen, worden ten minste een keer per twee jaar verricht. De goedkeuringsautoriteit kan echter afhankelijk van de jaarlijkse productie, de resultaten van eerdere evaluaties, de noodzaak van toezicht op corrigerende maatregelen en op gemotiveerd verzoek van een andere goedkeuringsinstantie of een markttoezichtautoriteit extra controles uitvoeren.

5.2.   Bij elke evaluatie moeten de test-, verificatie- en productiegegevens, en met name de dossiers van de tests of controles die vereist zijn volgens punt 4.2, ter beschikking worden gesteld van de inspecteur.

5.3.   De inspecteur mag willekeurig gekozen monsters nemen, die worden getest in het laboratorium van de fabrikant of in de voorzieningen van de technische dienst, waarbij in het laatste geval alleen fysieke tests worden uitgevoerd. Het minimumaantal monsters kan worden bepaald op basis van de resultaten van de verificatie door de fabrikant zelf.

5.4.   Wanneer het controleniveau onvoldoende blijkt te zijn of wanneer het nodig lijkt de geldigheid van overeenkomstig punt 5.2 uitgevoerde tests te controleren, dan wel op gemotiveerd verzoek van een andere goedkeuringsinstantie of een markttoezichtautoriteit, selecteert de inspecteur monsters die in het laboratorium van de fabrikant worden getest of worden toegezonden aan de technische dienst voor de uitvoering van fysieke tests overeenkomstig de voorschriften in onderdeel 6, in Verordening (EU) 2016/1628 en in de uit hoofde van die verordening vastgestelde gedelegeerde en uitvoeringshandelingen.

5.5.   Wanneer onbevredigende resultaten worden gevonden door de goedkeuringsinstantie tijdens een inspectie of monitoringonderzoek of door een goedkeuringsinstantie in een andere lidstaat overeenkomstig artikel 39, lid 3, van Verordening (EU) 2016/1628, zorgt de goedkeuringsinstantie ervoor dat alle maatregelen worden genomen die nodig zijn om de conformiteit van de productie zo snel mogelijk te herstellen.

6.   Voorschriften voor het testen van de conformiteit van de productie wanneer het niveau van de controle van de productconformiteit ontoereikend is, als bedoeld in punt 5.4

6.1.   Wanneer het niveau van de controle van de productconformiteit ontoereikend is, als bedoeld in punt 5.4 of 5.5, wordt de conformiteit van de productie gecontroleerd door de uitvoering van emissietests op grond van de beschrijving in de EU-typegoedkeuringscertificaten die zijn opgenomen in bijlage IV bij Uitvoeringsverordening (EU) 2017/656.

6.2.   Tenzij in punt 6.3 anders is bepaald, is de volgende procedure van toepassing:

6.2.1.   Uit de serieproductie van het betrokken motortype worden ter inspectie willekeurig drie motoren, en indien van toepassing ook drie nabehandelingssystemen, genomen. Indien nodig om een besluit tot goed- of afkeuring te nemen, worden extra motoren uit de productie genomen. Om een besluit tot goedkeuring te kunnen nemen, moeten ten minste vier motoren worden getest.

6.2.2.   Nadat de inspecteur de motoren heeft geselecteerd, stelt de fabrikant de gekozen motoren niet meer bij.

6.2.3.   De motoren worden onderworpen aan emissietests overeenkomstig bijlage VI, of in het geval van dualfuelmotoren overeenkomstig aanhangsel 2 van bijlage VIII, en aan de relevante testcycli voor het motortype overeenkomstig bijlage XVII.

6.2.4.   De grenswaarden in bijlage II bij Verordening (EU) 2016/1628 zijn van toepassing. Wanneer bij een motor met nabehandeling niet-frequente regeneratie plaatsvindt, zoals bedoeld in punt 6.6.2 van bijlage VI, wordt elk emissieresultaat voor verontreinigende gassen of deeltjes aangepast met de factor voor het motortype in kwestie. In alle gevallen wordt elk emissieresultaat voor verontreinigende gassen of deeltjes vermenigvuldigd met de verslechteringsfactoren voor het motortype in kwestie, zoals bepaald overeenkomstig bijlage III.

6.2.5.   De tests worden op nieuwe motoren uitgevoerd.

6.2.5.1.   Op verzoek van de fabrikant mogen de tests worden uitgevoerd op motoren die gedurende ten hoogste 2 % van de emissieduurzaamheidsperiode of, als dit korter is, ten hoogste 125 uur zijn ingelopen. Deze inloopprocedure wordt uitgevoerd door de fabrikant, die zich ertoe verbindt de motoren niet bij te stellen. Indien de fabrikant in punt 3.3 van het in bijlage I bij Uitvoeringsverordening (EU) 2017/656 beschreven inlichtingenformulier een inloopprocedure heeft gespecificeerd, wordt die inloopprocedure gevolgd.

6.2.6.   De serieproductie van de motoren in kwestie wordt op basis van de in aanhangsel 1 beschreven tests van de motor door bemonstering, volgens de in aanhangsel 1 toegepaste testcriteria en zoals afgebeeld in figuur 2.1, geacht conform te zijn met het goedgekeurde type wanneer voor alle verontreinigende stoffen een besluit tot goedkeuring is genomen, en geacht niet-conform te zijn met het goedgekeurde type wanneer voor één verontreinigende stof een besluit tot afkeuring is genomen.

6.2.7.   Indien voor één verontreinigende stof een besluit tot goedkeuring is genomen, mag dat besluit niet worden gewijzigd als gevolg van een resultaat van aanvullende tests die zijn uitgevoerd om voor de andere verontreinigende stoffen tot een besluit te komen.

Indien er geen besluit tot goedkeuring is genomen voor alle verontreinigende stoffen en er geen besluit tot afkeuring is genomen voor één verontreinigende stof, wordt een test op een andere motor uitgevoerd.

6.2.8.   Indien er geen besluit is genomen, mag de fabrikant te allen tijde besluiten de tests te beëindigen. In dat geval wordt een besluit tot afkeuring genoteerd.

6.3.   In afwijking van punt 6.2.1 is de volgende procedure van toepassing op motortypen waarvan in de EU minder dan 100 stuks per jaar worden verkocht:

6.3.1.

Uit de serieproductie van het betrokken motortype wordt ter inspectie willekeurig één motor, en indien van toepassing ook één nabehandelingssysteem, genomen.

6.3.2.

Indien de motor aan de voorschriften van punt 6.2.4 voldoet, wordt een besluit tot goedkeuring genomen en zijn geen verdere tests nodig.

6.3.3.

Indien de test niet aan de voorschriften van punt 6.2.4 voldoet, wordt de procedure van de punten 6.2.6 tot en met 6.2.9 gevolgd.

6.4.   Al deze tests mogen worden uitgevoerd met de toepasselijke in de handel verkrijgbare brandstoffen. Op verzoek van de fabrikant worden echter de in bijlage IX beschreven referentiebrandstoffen gebruikt. Dit betekent dat de in aanhangsel 1 van bijlage I beschreven tests worden uitgevoerd met ten minste twee van de referentiebrandstoffen voor elke gasmotor, behalve in het geval van een gasmotor met een brandstofspecifieke EU-typegoedkeuring, waarin slechts één referentiebrandstof vereist is. Wanneer meer dan één gasvormige referentiebrandstof wordt gebruikt, moeten de resultaten aantonen dat de motor met elke brandstof aan de grenswaarden voldoet.

6.5.   Gasmotoren die niet aan de eisen voldoen

Indien een geschil ontstaat over de vraag of een gasmotor, met inbegrip van dualfuelmotoren, bij gebruik van een in de handel verkrijgbare brandstof aan de grenswaarden voldoet, worden de tests uitgevoerd met elke referentiebrandstof waarmee de basismotor is getest, en op verzoek van de fabrikant eventueel met de extra derde brandstof, als bedoeld in de punten 2.3.1.1.1, 2.3.2.1 en 2.4.1.2 van bijlage I, waarmee de basismotor eventueel getest is. In voorkomend geval wordt het resultaat omgerekend met behulp van de toepasselijke factoren r, r a of r b, zoals beschreven in de punten 2.3.3, 2.3.4.1 en 2.4.1.3 van bijlage I. Indien r, r a of r b kleiner is dan 1, mag er geen correctie plaatsvinden. De gemeten, en in voorkomend geval berekende, resultaten moeten aantonen dat de motor aan de grenswaarden voldoet met alle relevante brandstoffen (bijvoorbeeld de brandstoffen 1, 2 en, indien van toepassing, de derde brandstof bij aardgas/biomethaanmotoren en de brandstoffen A en B bij lpg-motoren).

Figuur 2.1

Schema van de productieconformiteitstests

BIJLAGE III

Methode voor het aanpassen van de resultaten van emissielaboratoriumtests om rekening te houden met de verslechteringsfactoren

1.   Definities

In deze bijlage wordt verstaan onder:

1.1.   „verouderingscyclus”: de werking van de niet voor de weg bestemde mobiele machine of de motor (toerental, belasting, vermogen) die tijdens de bedrijfsaccumulatieperiode moet plaatsvinden;

1.2.   „kritische emissiegerelateerde onderdelen”: het uitlaatgasnabehandelingssysteem, de elektronische motorregeleenheid met bijbehorende sensoren en actuatoren, en de uitlaatgasrecirculatie (EGR) met alle bijbehorende filters, koelers, regelkleppen en leidingen;

1.3.   „kritisch emissiegerelateerd onderhoud”: het onderhoud dat op kritische emissiegerelateerde onderdelen van de motor moet worden uitgevoerd;

1.4.   „emissiegerelateerd onderhoud”: het onderhoud dat de emissies aanzienlijk beïnvloedt of waarschijnlijk de emissieprestaties beïnvloedt van de niet voor de weg bestemde mobiele machine of de motor tijdens de normale werking ervan;

1.5.   „familie van motornabehandelingssystemen”: een door de fabrikant aangegeven groep motoren die aan de definitie van motorfamilie voldoen, maar verder worden ingedeeld in een familie van motorfamilies met een soortgelijk uitlaatgasnabehandelingssysteem;

1.6.   „niet-emissiegerelateerd onderhoud”: onderhoud dat de emissies niet aanzienlijk beïnvloedt en geen blijvend effect heeft op de verslechtering van de emissieprestaties van de niet voor de weg bestemde mobiele machine of de motor bij normaal gebruik nadat het onderhoud heeft plaatsgevonden;

1.7.   „bedrijfsaccumulatieschema”: de verouderingscyclus en de bedrijfsaccumulatieperiode om de verslechteringsfactoren voor de familie van motornabehandelingssystemen te bepalen.

2.   Algemeen

2.1.   In deze bijlage worden de procedures beschreven voor de selectie van motoren die volgens een bedrijfsaccumulatieschema moeten worden getest om verslechteringsfactoren voor de EU-typegoedkeuring en beoordeling van de conformiteit van de productie van motortypen of motorfamilies te bepalen. De verslechteringsfactoren worden op de overeenkomstig bijlage VI gemeten en overeenkomstig bijlage VII berekende emissies toegepast volgens de procedures in respectievelijk punt 3.2.7 en punt 4.3.

2.2.   De bedrijfsaccumulatietests of de emissietests die worden uitgevoerd om de verslechtering te bepalen, hoeven niet door de goedkeuringsinstantie te worden bijgewoond.

2.3.   In deze bijlage wordt ook het emissiegerelateerde en niet-emissiegerelateerde onderhoud beschreven dat moet of kan worden uitgevoerd aan motoren die aan een bedrijfsaccumulatieschema worden onderworpen. Dat onderhoud moet overeenkomen met het onderhoud dat aan in gebruik zijnde motoren wordt uitgevoerd en aan de eindgebruikers van nieuwe motoren wordt medegedeeld.

3.   Motorcategorieën NRE, NRG, IWP, IWA, RLL, RLR, SMB en ATS en subcategorieën NRS-v-2b en NRS-v-3

3.1.   Selectie van motoren om verslechteringsfactoren voor de emissieduurzaamheidsperiode te bepalen

3.1.1.   Uit de in onderdeel 2 van bijlage IX bij Uitvoeringsverordening (EU) 2017/656 gedefinieerde motorfamilie worden motoren geselecteerd voor emissietests om verslechteringsfactoren voor de emissieduurzaamheidsperiode te bepalen.

3.1.2.   Motoren van verschillende motorfamilies mogen op basis van het gebruikte type uitlaatgasnabehandelingssysteem verder tot families worden samengevoegd. Om motoren met een andere cilinderconfiguratie maar met nagenoeg dezelfde technische specificaties en installatie voor de uitlaatgasnabehandelingssystemen in dezelfde familie van motornabehandelingssystemen onder te brengen, verstrekt de fabrikant de goedkeuringsinstantie gegevens waaruit blijkt dat de emissiebeperkingsprestaties van die motoren nagenoeg dezelfde zijn.

3.1.3.   De fabrikant van de motor kiest voor de tests volgens het in punt 3.2.2 bedoelde bedrijfsaccumulatieschema één motor die de overeenkomstig punt 3.1.2 bepaalde familie van motornabehandelingssystemen vertegenwoordigt, en deelt deze keuze vóór de aanvang van de tests aan de goedkeuringsinstantie mee.

3.1.4.   Indien de goedkeuringsinstantie oordeelt dat de ongunstigste emissies van de familie van motornabehandelingssystemen beter kunnen worden gekarakteriseerd met een andere testmotor, wordt de testmotor door de goedkeuringsinstantie en de motorfabrikant samen gekozen.

3.2.   Bepaling van verslechteringsfactoren voor de emissieduurzaamheidsperiode

3.2.1.   Algemeen

De voor een familie van motornabehandelingssystemen geldende verslechteringsfactoren worden van de geselecteerde motoren afgeleid op basis van een bedrijfsaccumulatieschema waarbij de emissies van gassen en deeltjes tijdens elke testcyclus die op de motorcategorie van toepassing is, zoals vermeld in bijlage IV bij Verordening (EU) 2016/1628, periodiek worden gemeten. Bij transiënte testcycli, niet voor wegverkeer, voor motoren van categorie NRE (hierna „NRTC” genoemd), worden alleen de resultaten gebruikt van de met warme start uitgevoerde NRTC (hierna „warmstart-NRTC” genoemd).

3.2.1.1.   Op verzoek van de fabrikant kan de goedkeuringsinstantie het gebruik toestaan van verslechteringsfactoren die volgens andere procedures dan die van de punten 3.2.2 tot en met 3.2.5 zijn bepaald. In dat geval toont de fabrikant tot tevredenheid van de goedkeuringsinstantie aan dat de toegepaste alternatieve procedures niet minder streng zijn dan die van de punten 3.2.2 tot en met 3.2.5.

3.2.2.   Bedrijfsaccumulatieschema

Bedrijfsaccumulatieschema's mogen naar keuze van de fabrikant worden uitgevoerd door een niet voor de weg bestemde mobiele machine met de geselecteerde motor „tijdens het gebruik” een accumulatieschema te laten afwerken of door de geselecteerde motor op een dynamometer een accumulatieschema te laten afwerken. De fabrikant hoeft voor de bedrijfsaccumulatie tussen de testpunten van de emissiemeting geen gebruik te maken van een referentiebrandstof.

3.2.2.1.   Bedrijfsaccumulatie tijdens het gebruik en op een dynamometer

3.2.2.1.1.   De fabrikant bepaalt de vorm en duur van de bedrijfsaccumulatie en de verouderingscyclus voor motoren op een wijze die overeenkomt met goede ingenieursinzichten.

3.2.2.1.2.   De fabrikant bepaalt als volgt de testpunten waarop de emissies van gassen en deeltjes tijdens de toepasselijke cycli zullen worden gemeten:

3.2.2.1.2.1.

indien overeenkomstig punt 3.2.2.1.7 een bedrijfsaccumulatieschema wordt uitgevoerd dat korter is dan de emissieduurzaamheidsperiode, bedraagt het minimumaantal testpunten drie: een aan het begin, een ongeveer in het midden en een aan het eind van het bedrijfsaccumulatieschema;

3.2.2.1.2.2.

indien de bedrijfsaccumulatie tot het eind van de emissieduurzaamheidsperiode duurt, bedraagt het minimumaantal testpunten twee: een aan het begin en een aan het eind van de bedrijfsaccumulatie;

3.2.2.1.2.3.

de fabrikant mag op gelijkmatig verdeelde tussenliggende punten aanvullende tests verrichten.

3.2.2.1.3.   De overeenkomstig punt 3.2.5.1 berekende of overeenkomstig punt 3.2.2.1.2.2 rechtstreeks gemeten emissiewaarden aan het beginpunt en aan het eindpunt van de emissieduurzaamheidsperiode moeten binnen de voor de motorfamilie geldende grenswaarden liggen. De afzonderlijke emissieresultaten van de tussenliggende testpunten mogen die grenswaarden echter overschrijden.

3.2.2.1.4.   Bij motorcategorieën of -subcategorieën waarop een NRTC van toepassing is, of bij de motorcategorie NRS of subcategorieën daarvan waarop een transiënte testcyclus, niet voor wegverkeer, voor grote elektrische-ontstekingsmotoren (hierna „LSI-NRTC” genoemd) van toepassing is, mag de fabrikant de goedkeuringsinstantie verzoeken ermee in te stemmen dat op elk testpunt maar één testcyclus (warmstart-NRTC of LSI-NRTC, naar gelang het geval, of NRSC) wordt uitgevoerd en dat de andere testcyclus alleen aan het begin en aan het eind van het bedrijfsaccumulatieschema wordt uitgevoerd.

3.2.2.1.5.   In het geval van motorcategorieën of -subcategorieën waarop geen transiënte cyclus, niet voor wegverkeer, van toepassing is overeenkomstig bijlage IV bij Verordening (EU) 2016/1628 wordt alleen de NRSC op elk testpunt uitgevoerd.

3.2.2.1.6.   Voor verschillende families van motornabehandelingssystemen kunnen verschillende bedrijfsaccumulatieschema's worden toegepast.

3.2.2.1.7.   De bedrijfsaccumulatieschema's mogen korter zijn dan de emissieduurzaamheidsperiode, maar mogen niet korter zijn dan het equivalent van ten minste een kwart van de desbetreffende emissieduurzaamheidsperiode die in bijlage V bij Verordening (EU) 2016/1628 is gespecificeerd.

3.2.2.1.8.   Versnelde veroudering door het bedrijfsaccumulatieschema op basis van het brandstofverbruik aan te passen, is toegestaan. De aanpassing moet gebaseerd zijn op de verhouding tussen het normale brandstofverbruik tijdens het gebruik en het brandstofverbruik tijdens de verouderingscyclus, maar het verbruik tijdens de verouderingscyclus mag niet meer dan 30 % hoger liggen dan het normale verbruik tijdens het gebruik.

3.2.2.1.9.   De fabrikant mag, met toestemming van de goedkeuringsinstantie, alternatieve methoden voor versnelde veroudering toepassen.

3.2.2.1.10.   Het bedrijfsaccumulatieschema wordt volledig beschreven in de EU-typegoedkeuringsaanvraag en vóór het begin van de tests aan de goedkeuringsinstantie overgelegd.

3.2.2.2.   Indien de goedkeuringsinstantie besluit dat er tussen de door de fabrikant geselecteerde punten aanvullende metingen moeten worden verricht, stelt zij de fabrikant daarvan in kennis. Het herziene bedrijfsaccumulatieschema moet door de fabrikant worden voorbereid en door de goedkeuringsinstantie worden goedgekeurd.

3.2.3.   Motortests

3.2.3.1.   Stabilisering van de motor

3.2.3.1.1.   Voor elke familie van motornabehandelingssystemen bepaalt de fabrikant hoeveel uren de niet voor de weg bestemde mobiele machine of de motor moet draaien voordat de werking van het motornabehandelingssysteem is gestabiliseerd. Op verzoek van de goedkeuringsinstantie stelt de fabrikant de voor deze bepaling gebruikte gegevens en analysen ter beschikking. Als alternatief mag de fabrikant de motor of de niet voor de weg bestemde mobiele machine gedurende 60 tot 125 uur, of de daarmee overeenkomende tijd volgens de verouderingscyclus, laten draaien om het motornabehandelingssysteem te stabiliseren.

3.2.3.1.2.   Het eind van de in punt 3.2.3.1.1 bepaalde stabilisatieperiode moet als het begin van het bedrijfsaccumulatieschema worden beschouwd.

3.2.3.2.   Bedrijfsaccumulatietests

3.2.3.2.1.   Na de stabilisatie moet de motor draaien volgens het door de fabrikant gekozen bedrijfsaccumulatieschema zoals beschreven in punt 3.2.2. Tijdens de op de motorcategorie toepasselijke warmstart-NRTC en NRSC of LSI-NRTC en NRSC, zoals vermeld in bijlage IV bij Verordening (EU) 2016/1628, wordt de motor met door de fabrikant, en in voorkomend geval ook overeenkomstig punt 3.2.2.2 door de goedkeuringsinstantie, bepaalde periodieke intervallen in het bedrijfsaccumulatieschema op emissies van gassen en deeltjes getest.

De fabrikant mag zelf beslissen om de verontreinigende emissies vóór en na een uitlaatgasnabehandelingssysteem afzonderlijk te meten.

Indien is overeengekomen dat op elk testpunt maar één testcyclus (warmstart-NRTC, LSI-NRTC of NRSC) wordt uitgevoerd, wordt de andere testcyclus (warmstart-NRTC, LSI-NRTC of NRSC) overeenkomstig punt 3.2.2.1.4 aan het begin en aan het eind van het bedrijfsaccumulatieschema uitgevoerd.

Overeenkomstig punt 3.2.2.1.5 wordt in het geval van motorcategorieën of -subcategorieën waarop overeenkomstig bijlage IV bij Verordening (EU) 2016/1628 geen transiënte cyclus, niet voor wegverkeer, van toepassing is, op elk testpunt alleen de NRSC uitgevoerd.

3.2.3.2.2.   Tijdens het bedrijfsaccumulatieschema wordt de motor overeenkomstig punt 3.4 onderhouden.

3.2.3.2.3.   Tijdens het bedrijfsaccumulatieschema is niet-gepland onderhoud aan de motor of de niet voor de weg bestemde mobiele machine toegestaan, bijvoorbeeld indien het normale diagnosesysteem van de fabrikant een probleem heeft gedetecteerd waarbij de bediener van de niet voor de weg bestemde mobiele machine op een storing zou zijn geattendeerd.

3.2.4.   Rapportage

3.2.4.1.   De resultaten van alle tijdens het bedrijfsaccumulatieschema verrichte emissietests (warmstart-NRTC, LSI-NRTC en NRSC) worden aan de goedkeuringsinstantie verstrekt. Indien een emissietest ongeldig wordt verklaard, licht de fabrikant de redenen toe waarom dit is gebeurd. In dat geval wordt binnen de volgende 100 uren bedrijfsaccumulatie nog een reeks emissietests uitgevoerd.

3.2.4.2.   De fabrikant bewaart alle informatie over de tijdens het bedrijfsaccumulatieschema op de motor uitgevoerde emissietests en onderhoudswerkzaamheden. Hij dient deze informatie samen met de resultaten van de tijdens het bedrijfsaccumulatieschema verrichte emissietests bij de goedkeuringsinstantie in.

3.2.5.   Bepaling van verslechteringsfactoren

3.2.5.1.   Wanneer een bedrijfsaccumulatieschema overeenkomstig punt 3.2.2.1.2.1 of 3.2.2.1.2.3 wordt uitgevoerd, wordt voor elke verontreinigende stof die tijdens de warmstart-NRTC, LSI-NRTC en NRSC op elk testpunt gedurende het bedrijfsaccumulatieschema is gemeten, op basis van alle testresultaten een „best passende” lineaire regressieanalyse gemaakt. De resultaten van elke test voor elke verontreinigende stof worden uitgedrukt in een getal met één decimaal meer dan de voor de motorfamilie geldende grenswaarde voor die verontreinigende stof.

Wanneer overeenkomstig punt 3.2.2.1.4 of 3.2.2.1.5 op elk testpunt maar één testcyclus (warmstart-NRTC, LSI-NRTC of NRSC) is uitgevoerd, wordt de regressieanalyse alleen gemaakt op basis van de testresultaten van die testcyclus op elk testpunt.

De fabrikant kan de goedkeuringsinstantie vragen om voorafgaande toestemming voor het uitvoeren van een niet-lineaire regressie.

3.2.5.2.   De emissiewaarden voor elke verontreinigende stof aan het begin van het bedrijfsaccumulatieschema en aan het voor de testmotor geldende eindpunt van de emissieduurzaamheidsperiode worden op een van de volgende wijzen bepaald:

a)	door extrapolatie van de regressievergelijking van punt 3.2.5.1, wanneer een bedrijfsaccumulatieschema overeenkomstig punt 3.2.2.1.2.1 of 3.2.2.1.2.3 wordt uitgevoerd, of

b)	rechtstreeks gemeten, wanneer een bedrijfsaccumulatieschema overeenkomstig punt 3.2.2.1.2.2 wordt uitgevoerd.

Wanneer emissiewaarden worden gebruikt voor motorfamilies binnen dezelfde familie van motornabehandelingssystemen, maar met verschillende emissieduurzaamheidsperioden, worden de emissiewaarden aan het eindpunt van de emissieduurzaamheidsperiode voor elke periode opnieuw berekend door extrapolatie of interpolatie van de overeenkomstig punt 3.2.5.1 bepaalde regressievergelijking.

3.2.5.3.   Voor elke verontreinigende stof wordt de verslechteringsfactor (DF) gedefinieerd als de verhouding van de toegepaste emissiewaarden aan het eindpunt van de emissieduurzaamheidsperiode en aan het begin van het bedrijfsaccumulatieschema (multiplicatieve verslechteringsfactor).

De fabrikant kan de goedkeuringsinstantie vragen om voorafgaande toestemming voor het toepassen van een additieve DF voor elke verontreinigende stof. De additieve DF wordt gedefinieerd als het verschil tussen de berekende emissiewaarden aan het eindpunt van de emissieduurzaamheidsperiode en aan het begin van het bedrijfsaccumulatieschema.

In figuur 3.1 wordt een voorbeeld gegeven van de bepaling van DF's voor de NOx-emissie door middel van lineaire regressie.

Binnen een en dezelfde reeks verontreinigende stoffen mogen multiplicatieve en additieve DF's niet door elkaar worden gebruikt.

Indien de berekening een waarde oplevert van minder dan 1,00 voor een multiplicatieve DF of minder dan 0,00 voor een additieve DF, bedraagt de verslechteringsfactor 1,0, respectievelijk 0,00.

Indien overeenkomstig punt 3.2.2.1.4 is overeengekomen dat op elk testpunt maar één testcyclus (warmstart-NRTC, LSI-NRTC of NRSC) wordt uitgevoerd en de andere testcyclus (warmstart-NRTC, LSI-NRTC of NRSC) alleen aan het begin en eind van het bedrijfsaccumulatieschema wordt uitgevoerd, is de verslechteringsfactor die is berekend voor de testcyclus die op elk testpunt is uitgevoerd, ook van toepassing op de andere testcyclus.

Figuur 3.1

Voorbeeld van de bepaling van de DF

3.2.6.   Toegewezen verslechteringsfactoren

3.2.6.1.   In plaats van een bedrijfsaccumulatieschema te gebruiken om DF's te bepalen, mogen de motorfabrikanten de in tabel 3.1 vermelde toegewezen multiplicatieve DF's kiezen.

Tabel 3.1

Toegewezen verslechteringsfactoren

Testcyclus	CO	HC	NOx	PM	PN
NRTC en LSI-NRTC	1,3	1,3	1,15	1,05	1,0
NRSC	1,3	1,3	1,15	1,05	1,0

Er worden geen toegewezen additieve DF's gegeven. De toegewezen multiplicatieve DF's mogen niet in additieve DF's worden omgezet.

Voor PN mag in samenhang met de resultaten van eerdere DF-tests waarbij geen PN-waarde werd vastgesteld, een additieve DF van 0,0 of een multiplicatieve DF van 1,0 worden gebruikt wanneer aan beide volgende voorwaarden wordt voldaan:

a)	de eerdere DF-test is uitgevoerd op motortechnologie die overeenkomstig punt 3.1.2 in aanmerking zou komen voor opname in dezelfde familie van motornabehandelingssystemen als de motorfamilie waarop men de DF's wil toepassen, en

b)	de testresultaten zijn gebruikt in een eerdere typegoedkeuring die verleend is vóór de toepasselijke in bijlage III bij Verordening (EU) 2016/1628 vermelde datum voor EU-typegoedkeuring.

3.2.6.2.   Wanneer toegewezen DF's worden gebruikt, verstrekt de fabrikant de goedkeuringsinstantie afdoende bewijzen dat van de emissiebeheersingsonderdelen redelijkerwijs mag worden verwacht dat zij de bij die toegewezen factoren behorende emissieduurzaamheid hebben. Deze bewijzen mogen op ontwerpanalysen, tests of een combinatie van beide zijn gebaseerd.

3.2.7.   Toepassing van verslechteringsfactoren

3.2.7.1.   De motoren moeten na toepassing van de verslechteringsfactoren op het overeenkomstig bijlage VI gemeten testresultaat (cyclusgewogen specifieke emissie voor deeltjes en voor elk afzonderlijk gas) voldoen aan de voor de motorfamilie geldende emissiegrenswaarden voor elke verontreinigende stof. Naargelang het type DF geldt het volgende:

a)	multiplicatieve DF: (cyclusgewogen specifieke emissie) × DF ≤ emissiegrenswaarde;

b)	additieve DF: (cyclusgewogen specifieke emissie) + DF ≤ emissiegrenswaarde.

De cyclusgewogen specifieke emissie mag in voorkomend geval voor niet-frequente regeneratie worden gecorrigeerd.

3.2.7.2.   In het geval van een multiplicatieve DF voor NOx + HC worden afzonderlijke DF's voor NOx en HC bepaald, die bij de berekening van de verslechterde emissieniveaus aan de hand van een emissietestresultaat afzonderlijk worden toegepast voordat de daaruit voortvloeiende verslechterde NOx- en HC-waarden worden gecombineerd om te bepalen of aan de emissiegrenswaarde wordt voldaan.

3.2.7.3.   De fabrikant mag de voor een familie van motornabehandelingssystemen bepaalde DF's toepassen op een motor die niet tot dezelfde familie van motornabehandelingssystemen behoort. In dat geval toont de fabrikant aan de goedkeuringsinstantie aan dat de motor waarvoor de familie van motornabehandelingssystemen oorspronkelijk was getest en de motor waarnaar de DF's worden overgedragen, vrijwel dezelfde technische specificaties en voorschriften voor montage in de niet voor de weg bestemde mobiele machine hebben en dat de emissies van die motoren nagenoeg gelijk zijn.

Indien DF's naar een motor met een andere emissieduurzaamheidperiode worden overgedragen, worden de DF's voor die emissieduurzaamheidsperiode opnieuw berekend door extrapolatie of interpolatie van de overeenkomstig punt 3.2.5.1 bepaalde regressievergelijking.

3.2.7.4.   De DF voor elke verontreinigende stof bij elke toepasselijke testcyclus wordt vastgelegd in het in aanhangsel 1 van bijlage VI bij Uitvoeringsverordening (EU) 2017/656 beschreven testrapport.

3.3.   Controle van de conformiteit van de productie

3.3.1.   De conformiteit van de productie met de emissievoorschriften wordt gecontroleerd op basis van onderdeel 6 van bijlage II.

3.3.2.   De fabrikant mag de verontreinigende emissies vóór een uitlaatgasnabehandelingssysteem meten op het moment dat de EU-typegoedkeuringstest wordt uitgevoerd. Daartoe mag de fabrikant voor de motor zonder nabehandelingssysteem en voor het nabehandelingssysteem apart informele DF's ontwikkelen die hij bij controles aan het eind van de productielijn als hulpmiddel mag gebruiken.

3.3.3.   Voor EU-typegoedkeuring mogen alleen de overeenkomstig punt 3.2.5 of 3.2.6 bepaalde DF's worden vastgelegd in het in aanhangsel 1 van bijlage VI bij Uitvoeringsverordening (EU) 2017/656 beschreven testrapport.

3.4.   Onderhoud

In het kader van het bedrijfsaccumulatieschema wordt het onderhoud volgens de service- en onderhoudshandleiding van de fabrikant uitgevoerd.

3.4.1.   Gepland emissiegerelateerd onderhoud

3.4.1.1.   Gepland emissiegerelateerd onderhoud bij draaiende motor in het kader van de uitvoering van een bedrijfsaccumulatieschema moet plaatsvinden met dezelfde intervallen als die welke in de onderhoudsinstructies van de fabrikant voor de eindgebruiker van de niet voor de weg bestemde mobiele machine of motor zijn gespecificeerd. Het onderhoudsschema mag in de loop van het bedrijfsaccumulatieschema zo nodig worden bijgewerkt mits er geen onderhoudswerkzaamheid uit het onderhoudsschema wordt geschrapt nadat zij op de testmotor is uitgevoerd.

3.4.1.2.   Periodieke bijstelling, demontage, reiniging of vervanging van kritische emissiegerelateerde onderdelen om storingen van de motor te voorkomen, mag tijdens de emissieduurzaamheidsperiode alleen plaatsvinden als dat technisch noodzakelijk is om te waarborgen dat het emissiebeheersingssysteem goed functioneert. Voorkomen moet worden dat tijdens het bedrijfsaccumulatieschema na een bepaalde bedrijfstijd van de motor een geplande vervanging van kritische emissiegerelateerde onderdelen moet plaatsvinden, afgezien van onderdelen die routinematig moeten worden vervangen. In dit verband worden verbruiksartikelen die regelmatig bij onderhoud vervangen moeten worden of onderdelen die na een bepaalde bedrijfstijd van de motor gereinigd moeten worden, beschouwd als onderdelen die routinematig moeten worden vervangen.

3.4.1.3.   Voorschriften voor gepland onderhoud worden voorafgaand aan de verlening van EU-typegoedkeuring door de goedkeuringsinstantie goedgekeurd en worden in de gebruikershandleiding opgenomen. De goedkeuringsinstantie weigert geen goedkeuring voor onderhoudsvoorschriften die redelijk en technisch noodzakelijk zijn, waaronder onder meer de in punt 1.6.1.4 bedoelde verrichtingen.

3.4.1.4.   Voor de bedrijfsaccumulatieschema's moet de motorfabrikant elke bijstelling, reiniging, geplande vervanging en elk onderhoud (indien nodig) specificeren van de volgende onderdelen:

—	filters en koelers in de uitlaatgasrecirculatie (EGR),

—	positieve carterventilatieklep, indien aanwezig,

—	uiteinde van brandstofinjectoren (alleen reiniging is toegestaan),

—	brandstofinjectoren,

—	turbocompressor,

—	elektronische motorregeleenheid en bijbehorende sensoren en actuatoren,

—	deeltjesnabehandelingssysteem (en bijbehorende onderdelen),

—	NOx-nabehandelingssysteem (en bijbehorende onderdelen),

—	uitlaatgasrecirculatie (EGR) met alle bijbehorende regelkleppen en leidingen,

—	andere uitlaatgasnabehandelingssystemen.

3.4.1.5.   Gepland kritisch emissiegerelateerd onderhoud mag alleen worden uitgevoerd als het noodzakelijk is om het tijdens het gebruik te verrichten en die noodzaak aan de eindgebruiker van de motor of niet voor de weg bestemde mobiele machine wordt medegedeeld.

3.4.2.   Wijzigingen in het geplande onderhoud

De fabrikant moet bij de goedkeuringsinstantie een verzoek indienen tot goedkeuring van elk nieuw gepland onderhoud dat hij tijdens het bedrijfsaccumulatieschema wil verrichten en vervolgens ook aan de eindgebruikers van niet voor de weg bestemde mobiele machines en motoren wil aanbevelen. Het verzoek gaat vergezeld van gegevens waaruit blijkt dat het nieuwe geplande onderhoud en het onderhoudsinterval noodzakelijk zijn.

3.4.3.   Niet-emissiegerelateerd gepland onderhoud

Niet-emissiegerelateerd gepland onderhoud dat redelijk en technisch noodzakelijk is (bv. olie verversen, vervangen van oliefilter, brandstoffilter of luchtfilter, onderhoud van het koelsysteem, afstellen van stationair toerental, regulateur, aanhalen van motorbouten, kleppenspeling, injectorspeling, afstellen van de spanning van aandrijfriemen enz.) mag aan de voor het bedrijfsaccumulatieschema geselecteerde motoren en niet voor de weg bestemde mobiele machines worden verricht met de langste intervallen die door de fabrikant aan de eindgebruiker worden aanbevolen (bv. niet met de voor intensief gebruik aanbevolen intervallen).

3.5.   Reparatie

3.5.1.   Reparaties aan de onderdelen van een motor die is geselecteerd om volgens een bedrijfsaccumulatieschema te worden getest, mogen alleen worden verricht bij het uitvallen van een onderdeel of bij een storing van de motor. Reparatie van de motor zelf, het emissiebeheersingssysteem of het brandstofsysteem is niet toegestaan, behalve in de mate zoals bepaald in punt 3.5.2.

3.5.2.   Indien de motor of het emissiebeheersings- of brandstofsysteem ervan tijdens het bedrijfsaccumulatieschema uitvalt, wordt de bedrijfsaccumulatie als ongeldig beschouwd en wordt een nieuwe bedrijfsaccumulatie met een nieuwe motor gestart.

De voorgaande alinea is niet van toepassing wanneer de defecte onderdelen worden vervangen door gelijkwaardige onderdelen die ongeveer evenveel uren bedrijfsaccumulatie hebben ondergaan.

4.   Motorcategorieën en -subcategorieën NRSh en NRS, met uitzondering van NRS-v-2b en NRS-v-3

4.1.   De toepasselijke EDP-categorie en de daarmee overeenkomende verslechteringsfactor (DF) worden bepaald overeenkomstig dit onderdeel 4.

4.2.   Een motorfamilie wordt geacht aan de emissiegrenswaarden voor een motorsubcategorie te voldoen indien de emissietestresultaten van alle motoren die de motorfamilie vertegenwoordigen, na vermenigvuldiging met de overeenkomstig onderdeel 2 bepaalde DF, lager dan of gelijk aan de grenswaarden voor die motorsubcategorie zijn. Indien echter een of meer emissietestresultaten van een of meer motoren die de motorfamilie vertegenwoordigen na vermenigvuldiging met de overeenkomstig onderdeel 2 bepaalde DF hoger zijn dan een of meer afzonderlijke emissiegrenswaarden voor die motorsubcategorie, wordt de motorfamilie geacht niet aan de emissiegrenswaarden voor die motorsubcategorie te voldoen.

4.3.   De DF's worden als volgt bepaald:

4.3.1.

Ten minste één testmotor die qua configuratie zodanig is dat de grootste kans bestaat dat de emissiegrenswaarden voor HC + NOx worden overschreden, en die qua constructie representatief is voor de geproduceerde motoren, wordt na het aantal uren dat gestabiliseerde emissies vertegenwoordigt, onderworpen aan de in bijlage VI beschreven (volledige) testprocedure voor het meten van de emissies.

4.3.2.

Indien meer dan een motor wordt getest, worden de resultaten berekend als het gemiddelde van de resultaten voor alle geteste motoren, afgerond op hetzelfde aantal decimalen als in de desbetreffende grenswaarde, uitgedrukt in één significant cijfer extra.

4.3.3.

Deze emissietest wordt nogmaals uitgevoerd na veroudering van de motor. De verouderingsprocedure dient zodanig te zijn dat de fabrikant een juiste prognose kan maken van de te verwachten verslechtering van de emissies tijdens de EDP van de motor, rekening houdend met het soort slijtage en andere verslechteringsprocessen die zich bij normaal gebruikersgedrag plegen voor te doen en van invloed kunnen zijn op de emissieprestaties. Indien meer dan een motor wordt getest, worden de resultaten berekend als het gemiddelde de resultaten voor alle geteste motoren, afgerond op hetzelfde aantal decimalen als in de desbetreffende grenswaarde, uitgedrukt in één significant cijfer extra.

4.3.4.

Van elke onder de regelgeving vallende verontreinigende stof worden de emissies (in voorkomend geval: gemiddelde emissies) aan het eind van de EDP gedeeld door de gestabiliseerde emissies (in voorkomend geval: gemiddelde gestabiliseerde emissies) en op twee significante cijfers afgerond. Het verkregen getal is de DF, tenzij het kleiner is dan 1,00, in welk geval de DF wordt gelijkgesteld aan 1,00.

4.3.5.

De fabrikant mag extra emissietestpunten toevoegen tussen het testpunt voor de gestabiliseerde emissies en het eind van de EDP. Indien tussenliggende tests worden gepland, moeten de testpunten gelijkmatig over de EDP worden gespreid (gelijke intervallen ± 2 uur) en dient één van die testpunten halverwege de EDP (± 2 uur) te liggen.

4.3.6.

Voor elke verontreinigende stof HC + NOx en CO wordt met behulp van de kleinstekwadratenmethode een rechte lijn tussen de meetwaardepunten getrokken, waarbij de initiële test geacht wordt plaats te hebben gevonden op het tijdstip t = 0. De DF is de berekende emissie aan het eind van de duurzaamheidsperiode, gedeeld door de berekende emissie op het tijdstip t = 0. De DF voor elke verontreinigende stof bij de toepasselijke testcyclus wordt vastgelegd in het in aanhangsel 1 van bijlage VII bij Uitvoeringsverordening (EU) 2017/656 betreffende administratieve voorschriften beschreven testrapport.

4.3.7.

De berekende verslechteringsfactoren mogen worden gebruikt voor andere motorfamilies dan die waarvoor zij oorspronkelijk werden verkregen indien de fabrikant vóór de EU-typegoedkeuring ten genoegen van de goedkeuringsinstantie aantoont dat de betrokken motorfamilies in het licht van hun ontwerp en de gebruikte technologie redelijkerwijs geacht mogen worden vergelijkbare emissieverslechteringskarakteristieken te zullen vertonen. Hier volgt een niet-limitatieve lijst van op basis van ontwerp en technologie samengestelde groepen: — traditionele tweetaktmotoren zonder nabehandelingssysteem; — traditionele tweetaktmotoren met een katalysator met hetzelfde actieve materiaal in dezelfde dosering en met hetzelfde aantal cellen per cm2; — tweetaktmotoren met een gelaagd opvangsysteem; — tweetaktmotoren met een gelaagd opvangsysteem en een katalysator met hetzelfde actieve materiaal in dezelfde dosering en met hetzelfde aantal cellen per cm2; — viertaktmotoren met katalysator, met dezelfde kleppentechnologie en een identiek smeersysteem; — viertaktmotoren zonder katalysator, met dezelfde kleppentechnologie en een identiek smeersysteem.

4.4.   EDP-categorieën

4.4.1.   Voor de motorcategorieën in tabel V-3 of V-4 van bijlage V bij Verordening (EU) 2016/1628 die alternatieve EDP-waarden hebben, geven de fabrikanten op het moment van EU-typegoedkeuring de toepasselijke EDP-categorie voor elke motorfamilie aan. Dat is de categorie uit tabel 3.2 die volgens de motorfabrikant het beste overeenstemt met de verwachte nuttige levensduur van de apparatuur waarin de motoren vermoedelijk zullen worden gemonteerd. De fabrikant bewaart de passende gegevens die zijn keuze van een EDP-categorie voor iedere motorfamilie ondersteunen. Deze gegevens worden op verzoek aan de goedkeuringsinstantie verstrekt.

Tabel 3.2

EDP-categorieën

EDP-categorie	Toepassing van de motor
Categorie 1	Consumentenproducten
Categorie 2	Semiprofessionele producten
Categorie 3	Professionele producten

4.4.2.   De fabrikant toont tot tevredenheid van de goedkeuringsinstantie aan dat de juiste EDP-categorie is aangegeven. Ter staving van de juistheid van de door hem gekozen EDP-categorie voor een gegeven motorfamilie kan de fabrikant gebruikmaken van gegevens uit de volgende niet-limitatieve lijst:

—	onderzoek naar de levensduur van de apparatuur waarin de motoren in kwestie worden gemonteerd;

—	technische evaluaties van de veroudering van in gebruik zijnde motoren ter bepaling van het moment waarop de prestaties van de motor wat betreft bruikbaarheid en/of betrouwbaarheid dermate zijn afgenomen dat reparatie of vervanging noodzakelijk is;

—	garantiebewijzen en garantietermijnen;

—	reclamemateriaal met betrekking tot de levensduur van de motoren;

—	storingsmeldingen van kopers van de motoren, en

—	technische evaluaties van de duurzaamheid, in uren, van specifieke motortechnologieën, -materialen of -ontwerpen.

BIJLAGE IV

Voorschriften voor emissiebeheersingsstrategieën, NOx-beheersingsmaatregelen en deeltjesbeheersingsmaatregelen

1.   Definities, afkortingen en algemene voorschriften

1.1.   In deze bijlage gelden de volgende definities en afkortingen:

1)   „diagnosefoutcode” of „DTC” (diagnostic trouble code): een numerieke of alfanumerieke identificatiecode die een NCM en/of PCM identificeert of kwalificeert;

2)   „bevestigde en actieve DTC”: een DTC die wordt opgeslagen terwijl het NCD- en/of PCD-systeem concludeert dat er een storing is;

3)   „NCD-motorfamilie”: een door de fabrikant samengestelde groep motoren met dezelfde methoden voor bewaking of diagnose van NCM's;

4)   „diagnosesysteem van de NOx-beheersing” of „NCD” (NOx control diagnostic system): een systeem binnen de motor dat:

a)	een storing van de NOx-beheersing kan detecteren;

b)	de vermoedelijke oorzaak van storingen van de NOx-beheersing aan de hand van in het computergeheugen opgeslagen informatie kan identificeren en/of die informatie aan een extern systeem kan verstrekken;

5)   „storing van de NOx-beheersing” of „NCM” (NOx control malfunction): een poging om het NOx-beheersingssysteem van een motor te manipuleren of een storing die dat systeem aantast en het gevolg kan zijn van manipulatie, en waarbij volgens deze verordening een waarschuwings- of aansporingssysteem moet worden geactiveerd zodra die poging of storing is gedetecteerd;

6)   „diagnosesysteem van de deeltjesbeheersing” of „PCD” (particulate control diagnostic system): een systeem binnen de motor dat:

a)	een storing van de deeltjesbeheersing kan detecteren;

b)	de vermoedelijke oorzaak van storingen van de deeltjesbeheersing aan de hand van in het computergeheugen opgeslagen informatie kan identificeren en/of die informatie aan een extern systeem kan verstrekken;

7)   „storing van de deeltjesbeheersing” of „PCM” (particulate control malfunction): een poging om het deeltjesnabehandelingssysteem van een motor te manipuleren of een storing die het deeltjesnabehandelingssysteem aantast en het gevolg kan zijn van manipulatie, en waarbij volgens deze verordening een waarschuwingssysteem moet worden geactiveerd zodra die poging of storing is gedetecteerd;

8)   „PCD-motorfamilie”: een door de fabrikant samengestelde groep motoren met dezelfde methoden voor bewaking of diagnose van PCM's;

9)   „scanner”: een extern testapparaat dat wordt gebruikt voor externe communicatie met het NCD- en/of PCD-systeem.

1.2.   Omgevingstemperatuur

Niettegenstaande artikel 2, punt 7, zijn de volgende bepalingen van toepassing wanneer naar een omgevingstemperatuur buiten een laboratoriumomgeving wordt verwezen:

1.2.1.

bij een motor die op een testbank is geïnstalleerd, is de omgevingstemperatuur de temperatuur van de naar de motor gevoerde verbrandingslucht, vóór alle onderdelen van de motor die wordt getest;

1.2.2.

bij een motor die in een niet voor de weg bestemde mobiele machine is gemonteerd, is de omgevingstemperatuur de luchttemperatuur direct buiten de niet voor de weg bestemde mobiele machine.

2.   Technische voorschriften voor emissiebeheersingsstrategieën

2.1.   Dit onderdeel 2 is van toepassing op elektronisch gestuurde motoren van de categorieën NRE, NRG, IWP, IWA, RLL en RLR die voldoen aan de emissiegrenswaarden voor fase V in bijlage II bij Verordening (EU) 2016/1628 en waarbij zowel de dosering als de timing van de brandstofinspuiting elektronisch wordt geregeld of waarbij het emissiebeheersingssysteem voor de vermindering van NOx elektronisch wordt geactiveerd, gedeactiveerd of gemoduleerd.

2.2.   Voorschriften voor de basisemissiebeheersingsstrategie

2.2.1.   De basisemissiebeheersingsstrategie moet zodanig zijn ontworpen dat de motor bij normaal gebruik aan de voorschriften van deze verordening kan voldoen. Normaal gebruik is niet beperkt tot de in punt 2.4 gespecificeerde controleomstandigheden.

2.2.2.   Basisemissiebeheersingsstrategieën zijn onder meer diagrammen of algoritmen voor het beheersen van:

a)	de timing van de brandstofinspuiting of ontsteking (motortiming);

b)	uitlaatgasrecirculatie (EGR);

c)	de reagensdosering van de SCR-katalysator.

2.2.3.   Elke basisemissiebeheersingsstrategie die een onderscheid kan maken tussen de werking van de motor bij een genormaliseerde EU-typegoedkeuringstest en onder andere bedrijfsomstandigheden en vervolgens de mate van emissiebeheersing kan verlagen wanneer de motor niet werkt onder omstandigheden die grotendeels in de EU-typegoedkeuringsprocedure zijn opgenomen, is verboden.

2.3.   Voorschriften voor de aanvullende emissiebeheersingsstrategie

2.3.1.   Een motor of een niet voor de weg bestemde mobiele machine mag een aanvullende emissiebeheersingsstrategie activeren, op voorwaarde dat die strategie:

2.3.1.1.

de doeltreffendheid van het emissiebeheersingssysteem niet permanent vermindert;

2.3.1.2.

alleen functioneert buiten de in punt 2.4.1, 2.4.2 of 2.4.3 gespecificeerde controleomstandigheden, voor de in punt 2.3.5 beschreven doeleinden, en alleen zo lang als nodig is voor die doeleinden, behalve voor zover ander gebruik uit hoofde van de punten 2.3.1.3, 2.3.2 en 2.3.4 is toegestaan;

2.3.1.3.

alleen in uitzonderlijke gevallen in de in punt 2.4.1, 2.4.2 of 2.4.3 gespecificeerde controleomstandigheden wordt geactiveerd, wanneer aangetoond is dat dat noodzakelijk is voor de in punt 2.3.5 beschreven doeleinden, de goedkeuringsinstantie daarvoor goedkeuring heeft verleend en de strategie niet langer wordt geactiveerd dan nodig is voor die doeleinden;

2.3.1.4.

een prestatieniveau van het emissiebeheersingssysteem waarborgt dat zo dicht mogelijk bij dat van de basisemissiebeheersingsstrategie ligt.

2.3.2.   Als de aanvullende emissiebeheersingsstrategie tijdens de EU-typegoedkeuringstest wordt geactiveerd, mag dat niet alleen gebeuren buiten de in punt 2.4 beschreven controleomstandigheden en mag het doel ervan niet beperkt zijn tot de in punt 2.3.5 vermelde criteria.

2.3.3.   Als de aanvullende emissiebeheersingsstrategie tijdens de EU-typegoedkeuringstest niet wordt geactiveerd, moet worden aangetoond dat zij alleen zo lang actief is als nodig is voor de in punt 2.3.5 beschreven doeleinden.

2.3.4.   Werking bij lage temperatuur

Een aanvullende emissiebeheersingsstrategie mag bij een met uitlaatgasrecirculatie (EGR) uitgeruste motor ongeacht de in punt 2.4 beschreven controleomstandigheden worden geactiveerd wanneer de omgevingstemperatuur minder dan 275 K (2 °C) bedraagt en aan een van de volgende twee criteria is voldaan:

a)	de temperatuur in het inlaatspruitstuk bedraagt minder dan of is gelijk aan de temperatuur die is bepaald met de volgende vergelijking: IMTc = PIM / 15,75 + 304,4, waarin: IMTc = de berekende temperatuur in het inlaatspruitstuk in K en PIM = de absolute druk in het inlaatspruitstuk in kPa;

b)	de motorkoelmiddeltemperatuur bedraagt minder dan of is gelijk aan de temperatuur die is bepaald met de volgende vergelijking: ECTc = PIM / 14,004 + 325,8, waarin: ECTc = de berekende motorkoelmiddeltemperatuur in K en PIM = de absolute druk in het inlaatspruitstuk in kPa.

2.3.5.   Behalve voor zover toegestaan uit hoofde van punt 2.3.2, mag een aanvullende emissiebeheersingsstrategie alleen voor de volgende doeleinden worden geactiveerd:

a)	door van het voertuig zelf uitgaande signalen, om schade aan de motor (inclusief de luchtbehandelingsvoorziening) en/of de niet voor de weg bestemde mobiele machine waarin de motor is gemonteerd, te voorkomen;

b)	om bedrijfsveiligheidsredenen;

c)	om excessieve emissies tijdens het koud starten, opwarmen of uitschakelen van de motor te voorkomen;

d)

als zij wordt gebruikt om de beheersing van één gereglementeerde verontreinigende stof onder specifieke omgevings- of bedrijfsomstandigheden op te geven om de beheersing van alle andere gereglementeerde verontreinigende stoffen binnen de voor de desbetreffende motor geldende emissiegrenswaarden te houden. Het doel is van nature voorkomende fenomenen zo te compenseren dat alle emissiebestanddelen op aanvaardbare wijze worden beheerst.

2.3.6.   Op het moment van de EU-typegoedkeuringstest bewijst de fabrikant de technische dienst dat de werking van elke aanvullende emissiebeheersingsstrategie voldoet aan de voorschriften van dit onderdeel. Het bewijs moet bestaan uit een evaluatie van de in punt 2.6 bedoelde documentatie.

2.3.7.   Elke werking van een aanvullende emissiebeheersingsstrategie die niet voldoet aan de punten 2.3.1 tot en met 2.3.5, is verboden.

2.4.   Controleomstandigheden

De controleomstandigheden specificeren een bereik voor de hoogte en de omgevings- en motorkoelmiddeltemperatuur, dat bepaalt of aanvullende emissiebeheersingsstrategieën overeenkomstig punt 2.3 in het algemeen of alleen in uitzonderlijke gevallen mogen worden geactiveerd.

De controleomstandigheden specificeren een luchtdruk die wordt gemeten als een absolute atmosferische statische druk (nat of droog) (hierna „luchtdruk” genoemd).

2.4.1.   Controleomstandigheden voor motoren van de categorieën IWP en IWA:

a)	een hoogte van maximaal 500 m (of een gelijkwaardige luchtdruk van 95,5 kPa),

b)	een omgevingstemperatuur van 275 tot en met 303 K (2 tot en met 30 oC),

c)	een motorkoelmiddeltemperatuur van meer dan 343 K (70 oC).

2.4.2.   Controleomstandigheden voor motoren van categorie RLL:

a)	een hoogte van maximaal 1 000 m (of een daarmee overeenkomende luchtdruk van 90 kPa),

b)	een omgevingstemperatuur van 275 tot en met 303 K (2 tot en met 30 oC),

c)	een motorkoelmiddeltemperatuur van meer dan 343 K (70 oC).

2.4.3.   Controleomstandigheden voor motoren van de categorieën NRE, NRG en RLR:

a)	de luchtdruk bedraagt 82,5 kPa of meer;

b)

de omgevingstemperatuur: — bedraagt 266 K (– 7 oC) of meer; — bedraagt minder dan of is gelijk aan de temperatuur die bij de aangegeven luchtdruk is bepaald met de volgende vergelijking: Tc = – 0,4514 × (101,3 – Pb) + 311, waarin: Tc = berekende omgevingsluchttemperatuur in K en Pb = luchtdruk in kPa;

c)	een motorkoelmiddeltemperatuur van meer dan 343 K (70 oC).

2.5.   Als de sensor van de temperatuur van de inlaatlucht wordt gebruikt om de omgevingsluchttemperatuur te schatten, wordt de nominale afwijking tussen de twee meetpunten voor een motortype of motorfamilie beoordeeld. Als de gemeten inlaatluchttemperatuur wordt gebruikt, wordt deze gecorrigeerd met een hoeveelheid die overeenkomt met de nominale afwijking om de omgevingstemperatuur te schatten voor een installatie die het gespecificeerde motortype of de gespecificeerde motorfamilie gebruikt.

De beoordeling van de afwijking gebeurt op basis van goede ingenieursinzichten aan de hand van technische elementen (berekeningen, simulaties, testresultaten, gegevens enz.), met inbegrip van:

a)	de categorieën niet voor de weg bestemde mobiele machines waarin het motortype of de motorfamilie gewoonlijk wordt gemonteerd, en

b)	de montage-instructies die de fabrikant aan de OEM verstrekt.

Op verzoek wordt een kopie van de beoordeling aan de goedkeuringsinstantie verstrekt.

2.6.   Documentatievoorschriften

De fabrikant moet voldoen aan de documentatievoorschriften in deel A, punt 1.4, van bijlage I bij Uitvoeringsverordening (EU) 2017/656 en aanhangsel 2 van die bijlage.

3.   Technische voorschriften voor NOx-beheersingsmaatregelen

3.1.   Dit onderdeel 3 is van toepassing op elektronisch gestuurde motoren van de categorieën NRE, NRG, IWP, IWA, RLL en RLR die voldoen aan de emissiegrenswaarden voor fase V in bijlage II bij Verordening (EU) 2016/1628 en waarbij zowel de dosering als de timing van de brandstofinspuiting elektronisch wordt geregeld of waarbij het emissiebeheersingssysteem voor de vermindering van NOx elektronisch wordt geactiveerd, gedeactiveerd of gemoduleerd.

3.2.   De fabrikant verstrekt volledige informatie over de functionele werkingskenmerken van de NOx-beheersingsmaatregelen met behulp van de in bijlage I bij (EU) 2017/656 beschreven documenten.

3.3.   De NOx-beheersingsstrategie is operationeel onder alle milieuomstandigheden die op het grondgebied van de Unie geregeld voorkomen, met name bij lage omgevingstemperaturen.

3.4.   Wanneer een reagens wordt gebruikt, toont de fabrikant aan dat tijdens de toepasselijke emissietestcyclus van de EU-typegoedkeuringsprocedure de gemiddelde uitstoot van ammoniak niet meer bedraagt dan 25 ppm voor motoren van categorie RLL en 10 ppm en voor alle andere toepasselijke categorieën.

3.5.   Als reagensreservoirs op een niet voor de weg bestemde mobiele machine worden geïnstalleerd of daarmee worden verbonden, moet het mogelijk zijn het reagens in de reservoirs te bemonsteren. Het bemonsteringspunt moet gemakkelijk toegankelijk zijn zonder gebruik van speciale gereedschappen of voorzieningen.

3.6.   Behalve aan de voorschriften in de punten 3.2 tot en met 3.5 moet ook aan de volgende voorschriften worden voldaan:

a)	voor motoren van categorie NRG: de technische voorschriften in aanhangsel 1;

b)

voor motoren van categorie NRE: i) de voorschriften in aanhangsel 2, wanneer de motor uitsluitend bestemd is voor gebruik in de plaats van fase V-motoren van de categorieën IWP en IWA, overeenkomstig artikel 4, lid 1, punt 1, onder b), van Verordening (EU) 2016/1628, of ii) de voorschriften in aanhangsel 1 voor motoren die niet onder punt i) vallen;

c)	voor motoren van de categorieën IWP, IWA en RLR: de technische voorschriften in aanhangsel 2;

d)	voor motoren van categorie RRL: de technische voorschriften in aanhangsel 3.

4.   Technische voorschriften voor beheersingsmaatregelen voor verontreinigende deeltjes

4.1.   Dit onderdeel is van toepassing op motoren van subcategorieën waarvoor een PN-grenswaarde geldt overeenkomstig de emissiegrenswaarden voor fase V in bijlage II bij Verordening (EU) 2016/1628, die voorzien zijn van een deeltjesnabehandelingssysteem. Indien het NOx-beheersingssysteem en het deeltjesbeheersingssysteem gebruikmaken van dezelfde fysieke onderdelen (bv. hetzelfde substraat (SCR met filter) of dezelfde sensor van de uitlaatgastemperatuur), zijn de voorschriften van dit onderdeel niet op een onderdeel of storing van toepassing wanneer de goedkeuringsinstantie na bestudering van een met redenen omklede beoordeling door de fabrikant concludeert dat een storing van de deeltjesbeheersing die binnen het toepassingsgebied van dit onderdeel valt, zou leiden tot eenzelfde storing van de NOx-beheersing die binnen het toepassingsgebied van onderdeel 3 valt.

4.2.   De nadere technische voorschriften voor beheersingsmaatregelen voor verontreinigende deeltjes zijn gespecificeerd in aanhangsel 4.

BIJLAGE V

Metingen en tests in verband met het gebied van de testcyclus in statische toestand, niet voor wegverkeer

1.   Algemene voorschriften

Deze bijlage is van toepassing op elektronisch geregelde motoren van de categorieën NRE, NRG, IWP, IWA en RLR die voldoen aan de emissiegrenswaarden voor fase V in bijlage II bij Verordening (EU) 2016/1628 en waarbij zowel de dosering als de timing van de brandstofinspuiting elektronisch wordt geregeld of waarbij het emissiebeheersingssysteem voor de vermindering van NOx elektronisch wordt geactiveerd, gedeactiveerd of gemoduleerd.

Deze bijlage bevat de technische voorschriften in verband met het gebied van de toepasselijke NRSC waarin de toegestane overschrijding van de emissiegrenswaarden van bijlage II beheerst wordt.

Wanneer een motor overeenkomstig de testvoorschriften van onderdeel 4 wordt getest, mogen de op een willekeurig gekozen punt binnen het in onderdeel 2 gedefinieerde beheersgebied bemonsterde emissies de toepasselijke emissiegrenswaarden in bijlage II bij Verordening (EU) 2016/1628, vermenigvuldigd met factor 2,0, niet overschrijden.

In onderdeel 3 wordt beschreven hoe de technische dienst tijdens de emissiebanktest aanvullende meetpunten binnen het beheersgebied selecteert om aan te tonen dat aan de voorschriften van dit onderdeel 1 is voldaan.

De fabrikant mag de technische dienst verzoeken tijdens de in onderdeel 3 beschreven demonstratie bepaalde bedrijfspunten van een van de in onderdeel 2 gedefinieerde beheersgebieden uit te sluiten. De technische dienst mag dit verzoek inwilligen als de fabrikant kan aantonen dat de motor bij geen enkele combinatie van een niet voor de weg bestemde mobiele machine ooit op die punten zal kunnen werken.

In de montage-instructies die de fabrikant overeenkomstig bijlage XIV aan de OEM verstrekt, worden de boven- en ondergrens van het toepasselijke beheersgebied aangegeven en wordt een verklaring opgenomen om te verduidelijken dat de OEM de motor niet op zodanige wijze mag monteren dat de motor gedwongen wordt permanent uitsluitend bij toerental- en belastingspunten te werken die buiten het beheersgebied voor de koppelcurve voor het goedgekeurde motortype of de goedgekeurde motorfamilie liggen.

2.   Motorbeheersgebied

Het toepasselijke beheersgebied voor de uitvoering van de motortest is het in dit onderdeel 2 vastgestelde gebied, dat overeenkomt met de toepasselijke NRSC voor de motor die wordt getest.

2.1.   Beheersgebied voor motoren die volgens NRSC-cyclus C1 worden getest

Deze motoren werken bij variabel toerental en variabele belasting. Er gelden, afhankelijk van de (sub)categorie van de motor en het toerental waarmee de motor draait, verschillende uitsluitingen van het beheersgebied.

2.1.1.   Motoren van categorie NRE met variabel toerental en een maximaal nettovermogen ≥ 19 kW, motoren van categorie IWA met variabel toerental en een maximaal nettovermogen ≥ 300 kW, motoren van categorie RLR met variabel toerental en motoren van categorie NRG met variabel toerental

Het beheersgebied (zie figuur 5.1) wordt als volgt gedefinieerd:

bovengrens koppel: vollastkoppelcurve;

toerentalgebied: toerental A tot n hi;

waarbij:

toerental A = n lo + 0,15 · (n hi – n lo);

n hi	=	hoog toerental [zie artikel 1, punt 12],
n lo	=	laag toerental [zie artikel 1, punt 13].

De volgende motorbedrijfsomstandigheden worden van de tests uitgesloten:

a)	punten onder 30 % van het maximumkoppel;

b)	punten onder 30 % van het maximale nettovermogen.

Indien het gemeten motortoerental A binnen ± 3 % van het door de fabrikant opgegeven motortoerental ligt, worden de opgegeven motortoerentallen gebruikt. Als de tolerantie voor een van de testtoerentallen wordt overschreden, worden de gemeten motortoerentallen gebruikt.

Tussenliggende testpunten binnen het beheersgebied worden als volgt bepaald:

% koppel = % van maximumkoppel;

;

waarbij: het 100 %-toerental van de betreffende testcyclus.

Figuur 5.1

Beheersgebied voor motoren van categorie NRE met variabel toerental en een maximaal nettovermogen ≥ 19 kW, motoren van categorie IWA met variabel toerental en een maximaal nettovermogen ≥ 300 kW en motoren van categorie NRG met variabel toerental

2.1.2.   Motoren van categorie NRE met variabel toerental en een maximaal nettovermogen < 19 kW en motoren van categorie IWA met variabel toerental en een maximaal nettovermogen < 300 kW

Het in punt 2.1.1 gedefinieerde beheersgebied is van toepassing, waarvan echter ook de in dit punt beschreven en in de figuren 5.2 en 5.3 geïllustreerde motorbedrijfsomstandigheden worden uitgesloten:

a)

uitsluitend voor deeltjes, als toerental C minder dan 2 400 omw/min bedraagt: punten rechts van en onder de lijn die gevormd wordt door het punt van 30 % van het maximumkoppel of, als dit meer is, 30 % van het maximale nettovermogen, bij toerental B, te verbinden met het punt van 70 % van het maximale nettovermogen bij het hoge toerental;

b)

uitsluitend voor deeltjes, als toerental C 2 400 omw/min of meer bedraagt: punten rechts van de lijn die gevormd wordt door het punt van 30 % van het maximumkoppel of, als dit meer is, 30 % van het maximale nettovermogen, bij toerental B, te verbinden met het punt van 50 % van het maximale nettovermogen bij 2 400 omw/min en vervolgens met 70 % van het maximale nettovermogen bij hoog toerental,

waarbij:

toerental B = n lo + 0,5 × (n hi — n lo);

toerental C = n lo + 0,75 × (n hi — n lo).

n hi	=	hoog toerental [zie artikel 1, punt 12],
n lo	=	laag toerental [zie artikel 1, punt 13].

Indien de gemeten motortoerentallen A, B en C binnen ± 3 % van het door de fabrikant opgegeven motortoerental ligt, worden de opgegeven motortoerentallen gebruikt. Als de tolerantie voor een van de testtoerentallen wordt overschreden, worden de gemeten motortoerentallen gebruikt.

Figuur 5.2.

Beheersgebied voor motoren van categorie NRE met variabel toerental en een maximaal nettovermogen < 19 kW en motoren van categorie IWA met variabel toerental en een maximaal nettovermogen < 300 kW, indien toerental C < 2 400 omw/min

Legenda

1.	Motorbeheersgebied
2.	Uitgesloten gebied voor alle emissies
3.	Uitgesloten gebied voor PM
a	% van maximaal nettovermogen
b	% van maximumkoppel

Figuur 5.3.

Beheersgebied voor motoren van categorie NRE met variabel toerental en een maximaal nettovermogen < 19 kW en motoren van categorie IWA met variabel toerental en een maximaal nettovermogen < 300 kW, indien toerental C ≥ 2 400 omw/min

Legenda

1.	Motorbeheersgebied
2.	Uitgesloten gebied voor alle emissies
3.	Uitgesloten gebied voor PM
a	% van maximaal nettovermogen
b	% van maximumkoppel

2.2.   Beheersgebied voor motoren die volgens de NRSC-cycli D2, E2 en G2 worden getest

Aangezien deze motoren voornamelijk zeer dicht bij het toerental waarvoor zij ontworpen zijn werken, wordt het beheersgebied als volgt gedefinieerd:

toerental	:	100 %
koppelbereik	:	50 % van het koppel dat met het maximumvermogen overeenkomt.

2.3.   Beheersgebied voor motoren die volgens NRSC-cyclus E3 worden getest

Deze motoren werken voornamelijk iets boven en onder een vastespoedschroefcurve. Het beheersgebied houdt verband met de schroefcurve en wordt begrensd door exponentiële wiskundige vergelijkingen. Het beheersgebied wordt als volgt gedefinieerd:

ondergrens van het toerental	:	0,7 × n 100 %
curve van de bovenste begrenzing	:	% vermogen = 100 ×·( % toerental/90)3,5
curve van de onderste begrenzing	:	% vermogen = 70 ×·( % toerental/100)2,5
bovengrens van het vermogen	:	vermogenscurve bij vollast
bovengrens van het toerental	:	maximaal toerental dat de regulateur toestaat

waarbij:

% vermogen	=	% van het maximale nettovermogen
% toerental	=	% van n 100 %
n 100 %	=	het 100 %-toerental van de betreffende testcyclus.

Figuur 5.4.

Beheersgebied voor motoren die volgens NRSC-cyclus E3 worden getest

Legenda

1.	ondergrens van het toerental
2.	curve van de bovenste begrenzing
3.	curve van de onderste begrenzing
4.	curve van vermogen bij vollast
5.	curve van het door de regulateur toegestane maximumtoerental
6.	Motorbeheersgebied

3.   Demonstratievoorschriften

De technische dienst selecteert binnen het beheersgebied willekeurige belastings- en toerentalpunten voor de tests. Voor motoren waarop punt 2.1 van toepassing is, worden maximaal drie punten geselecteerd. Voor motoren waarop punt 2.2 van toepassing is, wordt één punt geselecteerd. Voor motoren waarop de punten 2.3 en 2.4 van toepassing zijn, worden maximaal twee punten geselecteerd. De technische dienst bepaalt ook een willekeurige volgorde van de testpunten. De test wordt uitgevoerd volgens de voornaamste voorschriften van de NRSC, maar elk testpunt wordt afzonderlijk beoordeeld.

4.   Testvoorschriften

De test wordt meteen na de NRSC met specifieke modi als volgt uitgevoerd:

a)

de test wordt naargelang het geval meteen na de in punt 7.8.1.2, onder a) tot en met e), van bijlage VI beschreven NRSC met specifieke modi, maar vóór de onder f) van dat punt beschreven na de test toe te passen procedures uitgevoerd, dan wel na de in punt 7.8.2.3, onder a) tot en met d), van bijlage VI beschreven modale testcyclus in statische toestand met overgangen, niet voor wegverkeer (hierna „RMC” genoemd), maar vóór de onder e) van dat punt beschreven na de test toe te passen procedures;

b)	de tests worden overeenkomstig punt 7.8.1.2, onder b) tot en met e), van bijlage VI uitgevoerd volgens de meerfiltermethode (één filter voor elk testpunt) voor elk van de overeenkomstig onderdeel 3 gekozen testpunten;

c)	voor elk testpunt wordt een specifieke emissiewaarde berekend (in g/kWh of #/kWh naargelang het geval);

d)	de emissiewaarden mogen op basis van de massa worden berekend volgens onderdeel 2 van bijlage VII of op molaire basis volgens onderdeel 3 van bijlage VII, maar moeten overeenkomen met de methode die bij de NRSC met specifieke modi of de RMC wordt toegepast;

e)	voor berekeningen van de gasvormige en PN-emissies door sommatie heeft Nmode in vergelijking (7-63) de waarde 1 en wordt een wegingsfactor van 1 toegepast;

f)	voor berekeningen van deeltjesemissies wordt de meerfiltermethode toegepast; voor berekeningen door sommatie heeft Nmode in vergelijking (7-64) de waarde 1 en wordt een wegingsfactor van 1 toegepast.

BIJLAGE VI

Uitvoering van emissietests en voorschriften voor meetapparatuur

1.   Inleiding

In deze bijlage worden de methode voor het bepalen van de emissies van verontreinigende gassen en deeltjes door motoren en de specificaties van de meetapparatuur beschreven. Vanaf onderdeel 6 komt de nummering in deze bijlage overeen met die van Mondiaal Technisch Reglement nr. 11 betreffende niet voor de weg bestemde mobiele machines en VN/ECE-Reglement nr. 96-03, bijlage 4B. Enkele punten van Mondiaal Technisch Reglement nr. 11 zijn echter in deze bijlage niet nodig of zijn aangepast aan de vooruitgang van de techniek.

2.   Algemeen overzicht

Deze bijlage bevat de volgende technische bepalingen voor de uitvoering van een emissietest. Aanvullende bepalingen zijn vermeld in punt 3.

—	Onderdeel 5: Prestatievoorschriften, met inbegrip van de bepaling van testtoerentallen.

—	Onderdeel 6: Testvoorwaarden, met inbegrip van de methode voor het in aanmerking nemen van de emissies van cartergassen, de methode voor het bepalen en in aanmerking nemen van de continue of niet-frequente regeneratie van uitlaatgasnabehandelingssystemen

—	Onderdeel 7: Testprocedures, met inbegrip van het bepalen van de motorkarakteristiek („mapping”), het genereren van testcycli en de procedure voor het uitvoeren van de testcyclus

—	Onderdeel 8: Meetprocedures, met inbegrip van de kalibratie en de controles van de prestaties van instrumenten, en de validering van instrumenten voor de test

—	Onderdeel 9: Meetapparatuur, met inbegrip van meetinstrumenten, verdunprocedures, bemonsteringsprocedures en analysegassen en massastandaarden

—	Aanhangsel 1: Procedure voor PN-meting

3.   Bijbehorende bijlagen

—	:	Gegevensevaluatie en berekeningen	:	bijlage VII
—	:	Testprocedures voor dualfuelmotoren	:	bijlage VIII
—	:	Referentiebrandstoffen	:	bijlage IX
—	:	Testcycli	:	bijlage XVII

4.   Algemene voorschriften

Wanneer motoren worden getest volgens de testvoorwaarden in onderdeel 6 en de testprocedures in onderdeel 7, moeten zij aan de in onderdeel 5 beschreven prestatievoorschriften voldoen.

5.   Prestatievoorschriften

5.1.   Emissies van verontreinigende gassen en deeltjes en van CO2 en NH3

De verontreinigende stoffen worden vertegenwoordigd door:

a)	stikstofoxiden, NOx;

b)	koolwaterstoffen, uitgedrukt als het totaal aan koolwaterstoffen, HC of THC;

c)	koolstofmonoxide, CO;

d)	deeltjesmateriaal, PM;

e)	deeltjesaantal, PN.

Met de gemeten waarden van de door de motor uitgestoten verontreinigende gassen en deeltjes en CO2 worden de specifieke emissies in grammen per kilowattuur (g/kWh) bedoeld.

Gemeten worden de verontreinigende gassen en deeltjes waarvoor grenswaarden gelden ten aanzien van de subcategorie van de geteste motor, zoals vermeld in bijlage II bij Verordening (EU) 2016/1628. De resultaten mogen, na toepassing van de overeenkomstig bijlage III bepaalde verslechteringsfactor, de toepasselijke grenswaarden niet overschrijden.

De CO2-waarden worden overeenkomstig artikel 41, lid 4, van Verordening (EU) 2016/1628 voor alle motorsubcategorieën gemeten en gerapporteerd.

Wanneer de NOx-beheersingsmaatregelen die een onderdeel vormen van het emissiebeheersingssysteem van de motor, gebruikmaken van een reagens, wordt overeenkomstig onderdeel 3 van bijlage IV bovendien de gemiddelde emissie van ammoniak (NH3) gemeten; deze mag de in dat onderdeel vermelde waarden niet overschrijden.

De emissies worden bepaald tijdens de in onderdeel 7 en bijlage XVII beschreven bedrijfscycli (testcycli in statische toestand en/of transiënte testcycli). Met de in onderdeel 9 beschreven meetapparatuur moeten de meetsystemen voldoen aan de kalibratievoorschriften en prestatiecontroles in onderdeel 8.

Andere systemen of analyseapparatuur kunnen door de goedkeuringsinstantie worden goedgekeurd indien overeenkomstig punt 5.1.1 wordt vastgesteld dat zij gelijkwaardige resultaten opleveren. De resultaten worden overeenkomstig bijlage VII berekend.

5.1.1.   Gelijkwaardigheid

De systeemgelijkwaardigheid moet worden vastgesteld aan de hand van een correlatiestudie met zeven (of meer) monsterparen tussen het onderzochte systeem en een van de systemen uit deze bijlage. Met „resultaten” worden de specifieke cyclusgewogen emissiewaarden bedoeld. De correlatietest moet in hetzelfde laboratorium, in dezelfde meetcel, op dezelfde motor en liefst tegelijkertijd worden uitgevoerd. De gelijkwaardigheid van de gemiddelden van de monsterparen wordt vastgesteld aan de hand van toetsingsgrootheden F en t zoals beschreven in aanhangsel 3 van bijlage VII en verkregen bij de hierboven beschreven voorwaarden voor het laboratorium, de testcel en de motor. Uitschieters moeten worden vastgesteld volgens ISO 5725 en mogen niet in het gegevensbestand worden opgenomen. De systemen die voor de correlatietest worden gebruikt, worden door de goedkeuringsinstantie goedgekeurd.

5.2.   Algemene voorschriften voor de testcycli

5.2.1.   De EU-typegoedkeuringstest wordt uitgevoerd volgens de toepasselijke NRSC en, in voorkomend geval, NRTC of LSI-NRTC, als gespecificeerd in artikel 24 van en bijlage IV bij Verordening (EU) 2016/1628.

5.2.2.   De technische specificaties en karakteristieken van de NRSC zijn beschreven in de aanhangsels 1 (NRSC met specifieke modi) en 2 (NRSC met overgangen) van bijlage XVII. Naar keuze van de fabrikant mag een NRSC overeenkomstig punt 7.4.1 worden uitgevoerd als een NRSC met specifieke modi of, indien beschikbaar, een NRSC met overgangen (hierna „RMC” genoemd).

5.2.3.   De technische specificaties en karakteristieken van de NRTC en de LSI-NRTC zijn beschreven in aanhangsel 3 van bijlage XVII.

5.2.4.   De in punt 7.4 en bijlage XVII gespecificeerde testcycli zijn opgezet rond percentages van het maximumkoppel of het maximumvermogen en testtoerentallen die moeten worden bepaald om de testcycli correct uit te voeren:

a)	100 %-toerental (maximaal testtoerental (MTS) of nominaal toerental);

b)	een of meer intermediaire testtoerentallen, zoals gespecificeerd in punt 5.2.5.4;

c)	stationair toerental, zoals gespecificeerd in punt 5.2.5.5.

De bepaling van de testtoerentallen is beschreven in punt 5.2.5 en het gebruik van koppel en vermogen in punt 5.2.6.

5.2.5.   Testtoerentallen

5.2.5.1.   Maximaal testtoerental (MTS)

Het MTS wordt berekend overeenkomstig punt 5.2.5.1.1 of 5.2.5.1.3.

5.2.5.1.1.   Berekening van MTS

Voor de berekening van het MTS wordt de procedure voor het bepalen van de transiënte motorkarakteristiek overeenkomstig punt 7.4 uitgevoerd. Het MTS wordt vervolgens bepaald aan de hand van de bepaalde waarden voor motortoerental versus vermogen. Het MTS wordt berekend met vergelijking (6-1), (6-2) of (6-3):

a)	MTS = n lo + 0,95 × (n hi — n lo)	(6-1)
b)	MTS = n i	(6-2)

met:

n i

=

gemiddelde van het laagste en hoogste toerental waarbij (n 2 norm i + P 2 norm i ) overeenkomt met 98 % van de maximumwaarde van (n 2 norm i + P 2 norm i )

c)

als er slechts één toerental is waarbij de waarde van (n 2 norm i + P 2 norm i ) overeenkomt met 98 % van de maximumwaarde van (n 2 norm i + P 2 norm i ): MTS = n i (6-3) met: n i = het toerental waarbij de maximale waarde van (n 2 norm i + P 2 norm i ) wordt bereikt waarbij: n = het motortoerental i = een indexeervariabele die één geregistreerde waarde van een motorkarakteristiek vertegenwoordigt n hi = het hoge toerental, zoals gedefinieerd in artikel 2, punt 12 n lo = het lage toerental, als gedefinieerd in artikel 2, punt 13 n norm i = een motortoerental dat is genormaliseerd door het door nPmax te delen P norm i = een motorvermogen dat is genormaliseerd door het door Pmax te delen = het gemiddelde van het laagste en hoogste toerental waarbij het vermogen overeenkomt met 98 % van P max Tussen de bepaalde waarden wordt lineaire interpolatie gebruikt voor de bepaling van: a) de toerentallen waarbij het vermogen overeenkomt met 98 % van P max. Als er slechts één toerental is waarbij het vermogen overeenkomt met 98 % van Pmax, is nPmax het toerental waarbij Pmax wordt bereikt; b) de toerentallen waarbij (n 2 norm i + P 2 n orm i ) overeenkomt met 98 % van de maximumwaarde van (n 2 norm i + P 2 n orm i ).

5.2.5.1.2.   Gebruik van een opgegeven MTS

Als het overeenkomstig punt 5.2.5.1.1 of 5.2.5.1.3 berekende MTS niet meer dan ± 3 % van het door de fabrikant opgegeven MTS afwijkt, mag het opgegeven MTS voor de emissietest worden gebruikt. Als de tolerantie wordt overschreden, wordt het gemeten MTS voor de emissietest gebruikt.

5.2.5.1.3.   Gebruik van een gecorrigeerd MTS

Als het dalende gedeelte van de vollastcurve een zeer scherpe hoek maakt, kan dit problemen opleveren om de 105 %-toerentallen van de NRTC correct uit te voeren. In dat geval is het, met voorafgaande toestemming van de technische dienst, toegestaan een alternatieve MTS-waarde te gebruiken, die met een van de volgende methoden wordt bepaald:

a)	het MTS mag iets worden verlaagd (maximaal 3 %) om de correcte uitvoering van de NRTC mogelijk te maken;

b)

bereken een alternatief MTS met vergelijking (6-4): MTS = ((n max — n idle)/1,05) + n idle (6-4) waarbij: n max = motortoerental waarbij de motorregulateurfunctie het motortoerental regelt met toepassing van maximale vraag van de operator en nulbelasting („maximumtoerental in onbelaste toestand”) n idle = stationair toerental

5.2.5.2.   Nominaal toerental

Het nominale toerental is gedefinieerd in artikel 3, punt 29, van Verordening (EU) 2016/1628. Het nominale toerental voor motoren met variabel toerental waarop een emissietest wordt uitgevoerd, wordt bepaald aan de hand van de toepasselijke procedure voor het bepalen van de motorkarakteristiek overeenkomstig onderdeel 7.6. Voor motoren met constant toerental geeft de fabrikant het nominale toerental op overeenkomstig de karakteristieken van de regulateur. Als een emissietest wordt uitgevoerd op een motortype dat overeenkomstig artikel 3, punt 21, van Verordening (EU) 2016/1628 is uitgerust met verschillende toerentallen, wordt elk verschillend toerental opgegeven en getest.

Als het nominale toerental dat met de in onderdeel 7.6 beschreven procedure voor het bepalen van de motorkarakteristiek is verkregen, voor motoren van categorie NRS met regulateur niet meer dan ± 150 omw/min, voor motoren van categorie NRS zonder regulateur niet meer dan ± 350 omw/min of, als dat minder is ± 4 %, en voor alle andere motorcategorieën niet meer dan ± 100 omw/min van de door de fabrikant opgegeven waarde afwijkt, mag de opgegeven waarde worden gebruikt. Als de tolerantie wordt overschreden, wordt het met de procedure voor het bepalen van de motorkarakteristiek verkregen nominale toerental gebruikt.

Voor motoren van categorie NRSh mag het 100 %-testtoerental niet meer dan ± 350 omw/min afwijken van het nominale toerental.

Desgewenst mag voor een testcyclus in statische toestand in plaats van het nominale toerental het MTS worden gebruikt.

5.2.5.3.   Toerental voor het maximumkoppel voor motoren met variabel toerental

Het toerental voor het maximumkoppel, dat wordt afgelezen uit de volgens de toepasselijke procedure voor het bepalen van de motorkarakteristiek van punt 7.6.1 of 7.6.2 bepaalde maximumkoppelcurve, is een van de volgende:

a)	het toerental waarbij het hoogste koppel is vastgelegd; of

b)	het gemiddelde van het laagste en hoogste toerental waarbij het koppel overeenkomt met 98 % van het maximumkoppel. Zo nodig wordt lineaire interpolatie toegepast om de toerentallen te bepalen waarbij het koppel overeenkomt met 98 % van het maximumkoppel.

Als het uit de maximumkoppelcurve afgelezen toerental voor het maximumkoppel voor motoren van categorie NRS of NRSh niet meer dan ± 4 % en voor alle andere motorcategorieën niet meer dan ± 2,5 % afwijkt van het door de fabrikant opgegeven toerental voor het maximumkoppel, mag voor de toepassing van deze verordening de opgegeven waarde worden gebruikt. Als de tolerantie wordt overschreden, wordt het uit de maximumkoppelcurve afgelezen toerental voor het maximumkoppel gebruikt.

5.2.5.4.   Intermediair toerental

Het intermediaire toerental moet aan een van de volgende voorwaarden voldoen:

a)	bij motoren die zijn ontworpen om over een toerentalbereik op een vollastkoppelcurve te draaien, is het intermediaire toerental het toerental voor het maximumkoppel indien dat wordt bereikt tussen 60 en 75 % van het nominale toerental;

b)	indien het toerental voor het maximumkoppel minder dan 60 % van het nominale toerental bedraagt, is het intermediaire toerental 60 % van het nominale toerental;

c)

indien het toerental voor het maximumkoppel groter dan 75 % van het nominale toerental is, is het intermediaire toerental 75 % van het nominale toerental. Indien de motor alleen kan werken bij toerentallen hoger dan 75 % van het nominale toerental, is het intermediaire toerental het laagste toerental waarbij de motor kan werken;

d)	bij motoren die niet zijn ontworpen om onder statische omstandigheden over een toerentalbereik op een vollastkoppelcurve te draaien, moet het intermediaire toerental tussen 60 en 70 % van het nominale toerental liggen;

e)	bij motoren die volgens cyclus G1 worden getest, met uitzondering van motoren van categorie ATS, is het intermediaire toerental 85 % van het nominale toerental;

f)	bij motoren van categorie ATS die volgens cyclus G1 worden getest, is het intermediaire toerental 60 % van het nominale toerental of, als dat dichter bij het feitelijke toerental voor het maximumkoppel ligt, 85 % van het nominale toerental.

Als voor het 100 %-testtoerental het MTS wordt gebruikt in plaats van het nominale toerental, wordt bij de bepaling van het intermediaire toerental eveneens het MTS in plaats van het nominale toerental gebruikt.

5.2.5.5.   Stationair toerental

Het stationaire toerental is het laagste motortoerental met minimumbelasting (groter dan of gelijk aan nulbelasting), waarbij een motorregulateurfunctie het motortoerental regelt. Bij motoren zonder regulateurfunctie voor het stationaire toerental wordt onder „stationair toerental” de door de fabrikant opgegeven waarde voor het laagst mogelijke motortoerental met minimumbelasting verstaan. Opgemerkt zij dat het warme stationaire toerental het stationaire toerental van een opgewarmde motor is.

5.2.5.6.   Testtoerental voor motoren met constant toerental

De regulateurs van motoren met constant toerental kunnen het toerental wellicht niet altijd precies gelijk houden. Over het algemeen kan het toerental (0,1 tot 10 %) onder het toerental bij nulbelasting dalen, zodat het minimumtoerental wordt bereikt dicht bij het punt waarop de motor zijn maximumvermogen haalt. Het testtoerental voor motoren met constant toerental kan worden verkregen door de op de motor gemonteerde regulateur te gebruiken of door gebruik te maken van de toerentalvraag van een testbank, waarmee de werking van regulateur van de motor wordt gesimuleerd.

Wanneer de op de motor gemonteerde regulateur wordt gebruikt, is het 100 %-toerental het gereguleerde toerental, zoals gedefinieerd in artikel 2, punt 24.

Wanneer een toerentalvraagsignaal van een testbank wordt gebruikt om de regulateur te simuleren, is het 100 %-toerental bij nulbelasting het door de fabrikant gespecificeerde toerental in onbelaste toestand voor die afstelling van de regulateur en is het 100 %-toerental bij vollast het nominale toerental voor die afstelling van de regulateur. Het toerental voor de andere testmodi wordt bepaald door interpolatie.

Als de regulateur een afstelling voor isochrone werking heeft, of als het nominale toerental en het door de fabrikant opgegeven toerental in onbelaste toestand minder dan 3 % verschillen, mag op alle belastingspunten één door de fabrikant opgegeven waarde worden gebruikt voor het 100 %-toerental.

5.2.6.   Koppel en vermogen

5.2.6.1.   Koppel

de in de testcycli aangegeven koppelwaarden zijn percentages die, voor een bepaalde testmodus, overeenkomen met:

a)	de verhouding tussen het vereiste koppel en het maximaal mogelijke koppel bij het gespecificeerde testtoerental (voor alle cycli behalve D2 en E2); of

b)	de verhouding tussen het vereiste koppel en het koppel dat overeenkomt met het door de fabrikant opgegeven nominale nettovermogen (voor de cycli D2 en E2).

5.2.6.2.   Vermogen

De in de testcycli aangegeven vermogenswaarden zijn percentages die, voor een bepaalde testmodus, overeenkomen met:

a)	testcyclus E3: een percentage van het maximale nettovermogen bij het 100 %-toerental, aangezien deze cyclus uitgaat van een theoretische curve van schroefkarakteristieken voor vaartuigen die worden aangedreven door zwaarbedrijfsmotoren, zonder beperking van de lengte;

b)	voor testcyclus F: een percentage van het maximale nettovermogen bij het gegeven testtoerental, behalve voor het stationaire toerental, waarbij het een percentage is van het maximale nettovermogen bij het 100 %-toerental.

6.   Testomstandigheden

6.1.   Laboratoriumtestomstandigheden

De absolute temperatuur (T a) van de voor de motor bestemde lucht bij de inlaat van de motor uitgedrukt in Kelvin en de droge atmosferische druk (p s), uitgedrukt in kPa, worden gemeten en de parameter f a wordt overeenkomstig de volgende voorschriften en met vergelijking (6-5) of (6-6) bepaald. Als de luchtdruk in een leiding wordt gemeten, zullen er verwaarloosbaar kleine drukverliezen tussen de lucht en het meetpunt optreden en moeten wijzigingen in de statische druk van de leiding als gevolg van de stroom worden gecompenseerd. Bij meercilindermotoren met afzonderlijke groepen inlaatspruitstukken, zoals bij een V-motorconfiguratie, moet de gemiddelde temperatuur van de afzonderlijke groepen worden genomen. De parameter f a moet met de testresultaten worden gerapporteerd.

Motoren met natuurlijke aanzuiging en mechanische drukvulling:

(6-5)

Turbomotoren met of zonder inlaatluchtkoeling:

(6-6)

6.1.1.   Voor een geldige test moet aan de volgende voorwaarden worden voldaan:

a)	f a moet binnen het bereik 0,93 ≤ f a ≤ 1,07 liggen, tenzij uit hoofde van de punten 6.1.2 en 6.1.4 een andere waarde is toegestaan;

b)	de vóór elk motoronderdeel gemeten temperatuur van de inlaatlucht moet op 298 ± 5 K (25 ± 5 oC) worden gehouden, tenzij een andere waarde uit hoofde van de punten 6.1.3 en 6.1.4 is toegestaan of uit hoofde van de punten 6.1.5 en 6.1.6 vereist is.

6.1.2.   Als de motor wordt getest in een laboratorium dat zich op een hoogte van meer dan 600 m bevindt, mag f a met instemming van de fabrikant een hogere waarde dan 1,07 hebben, op voorwaarde dat p s niet minder dan 80 kPa bedraagt.

6.1.3.   Als het vermogen van de geteste motor meer dan 560 kW bedraagt, mag de maximumwaarde van de temperatuur van de inlaatlucht met instemming van de fabrikant hoger zijn dan 303 K (30 oC), maar niet hoger dan 308 K (35 oC).

6.1.4.   Als de motor wordt getest in een laboratorium dat zich op een hoogte van meer dan 300 m bevindt en het vermogen van de geteste motor meer dan 560 kW bedraagt, mag f a met instemming van de fabrikant een hogere waarde dan 1,07 hebben, op voorwaarde dat p s niet minder dan 80 kPa bedraagt, en mag de maximumwaarde van de temperatuur van de inlaatlucht met instemming van de fabrikant hoger zijn dan 303 K (30 oC), maar niet hoger dan 308 K (35 oC).

6.1.5.   Bij een motorfamilie van categorie NRS met een vermogen van minder dan 19 kW, uitsluitend bestaande uit motortypen bestemd voor gebruik in sneeuwblazers, wordt de temperatuur van de inlaatlucht tussen 273 en 268 K (0 en – 5 oC) gehouden.

6.1.6.   Bij motoren van categorie SMB wordt de temperatuur van de inlaatlucht op 263 ± 5 K (– 10 ± 5 oC) gehouden, tenzij uit hoofde van punt 6.1.6.1 een andere waarde is toegestaan.

6.1.6.1.   Bij motoren van categorie SMB met elektronisch gestuurde brandstofinjectie, waarbij de brandstofstroom aan de temperatuur van de inlaatlucht wordt aangepast, mag de temperatuur van de inlaatlucht naar keuze van de fabrikant ook op 298 ± 5 K (25 ± 5 oC) worden gehouden.

6.1.7.   Het is toegestaan gebruik te maken van:

a)

een luchtdrukmeter waarvan de uitgangswaarde wordt gebruikt als de luchtdruk voor een complete testfaciliteit met meer dan een dynamometermeetcel, mits de inlaatluchtbehandelingsapparatuur de omgevingsdruk op de plaats waar de motor wordt getest, niet meer dan ± 1 kPa van de gedeelde luchtdruk laat afwijken;

b)

een vochtigheidsmeter voor het meten van de vochtigheid van de inlaatlucht voor een complete testfaciliteit met meer dan een dynamometermeetcel, mits de inlaatluchtbehandelingsapparatuur het dauwpunt op de plaats waar de motor wordt getest, niet meer dan ± 0,5 K van de gedeelde vochtigheidsmeting laat afwijken.

6.2.   Motoren met vulluchtkoeling

a)

Er wordt een vulluchtkoelsysteem gebruikt met een totale inlaatluchtcapaciteit die representatief is voor die bij in gebruik zijnde productiemotoren na montage. Elk laboratoriumsysteem voor vulluchtkoeling moet zodanig zijn ontworpen dat accumulatie van condensaat zo veel mogelijk wordt beperkt. Vóór de emissietests wordt elk geaccumuleerd condensaat afgevoerd en worden alle afvoergaten volledig gesloten. Tijdens de emissietest worden de afvoergaten gesloten gehouden. De koelmiddelcondities worden als volgt gehandhaafd: a) tijdens de volledige test wordt de koelmiddeltemperatuur bij de inlaat naar de vulluchtkoeler op ten minste 20 oC gehouden; b) bij nominaal toerental en vollast wordt het koelmiddeldebiet zo ingesteld dat na de uitlaat van de vulluchtkoeler de luchttemperatuur niet meer dan ± 5 oC van de door de fabrikant aangegeven waarde afwijkt. De luchtuitlaattemperatuur wordt op de door de fabrikant gespecificeerde plaats gemeten. Dit koelmiddeldebietinstelpunt wordt tijdens de volledige test gebruikt; c) als de motorfabrikant drukvalgrenswaarden voor het volledige vulluchtkoelsysteem specificeert, moet de drukval in het volledige vulluchtkoelsysteem bij de door de fabrikant gespecificeerde motorcondities binnen de door de fabrikant gespecificeerde grenswaarden liggen. De drukval wordt op de door de fabrikant aangegeven plaatsen gemeten. Als voor de uitvoering van de testcyclus het in punt 5.2.5.1 gedefinieerde MTS wordt gebruikt in plaats van het nominale toerental, mag dit toerental eveneens in plaats van het nominale toerental worden gebruikt bij de instelling van de vulluchttemperatuur. Het doel is emissieresultaten te produceren die representatief zijn voor de werking tijdens het gebruik. Als de specificaties in dit onderdeel naar goede ingenieursinzichten tot niet-representatieve tests zouden leiden (bv. overmatige koeling van de inlaatlucht), mogen geavanceerder instelpunten en regelingen van de vulluchtdrukval, de koelmiddeltemperatuur en het debiet worden toegepast om representatiever resultaten te behalen.

6.3.   Motorvermogen

6.3.1.   Basis voor emissiemeting

De basis voor het meten van specifieke emissies is het ongecorrigeerde nettovermogen, zoals gedefinieerd in artikel 3, punt 23, van Verordening (EU) 2016/1628.

6.3.2.   Te monteren hulpapparatuur

Tijdens de test wordt de voor de werking van de motor noodzakelijke hulpapparatuur overeenkomstig aanhangsel 2 op de testbank gemonteerd.

Wanneer de vereiste hulpapparatuur niet voor de test kan worden gemonteerd, wordt het daardoor opgenomen vermogen vastgesteld en afgetrokken van het gemeten motorvermogen.

6.3.3.   Te verwijderen hulpapparatuur

Bepaalde hulpapparatuur die per definitie verband houdt met de werking van de niet voor de weg bestemde mobiele machine en die op de motor mag worden gemonteerd, moet voor de test worden verwijderd.

Indien hulpapparatuur niet kan worden verwijderd, mag het daardoor in onbelaste toestand opgenomen vermogen worden vastgesteld en bij het gemeten motorvermogen worden opgeteld (zie voetnoot g in aanhangsel 2). Als deze waarde meer dan 3 % van het maximumvermogen bij het testtoerental bedraagt, mag zij door de technische dienst worden geverifieerd. Het door hulpapparatuur opgenomen vermogen wordt gebruikt om de instelwaarden aan te passen en de door de motor tijdens de testcyclus geleverde arbeid te berekenen overeenkomstig punt 7.7.1.3 of 7.7.2.3.1.

6.3.4.   Bepaling van het vermogen van de hulpapparatuur

Het door de apparatuur en hulpapparatuur opgenomen vermogen moet alleen worden bepaald:

a)	als de overeenkomstig aanhangsel 2 vereiste apparatuur en hulpapparatuur niet op de motor is gemonteerd en/of

b)	als de overeenkomstig aanhangsel 2 niet vereiste apparatuur en hulpapparatuur wel op de motor is gemonteerd.

De waarden van het vermogen van de hulpapparatuur en de wijze waarop deze zijn gemeten of berekend worden voor het gehele werkgebied van de toepasselijke testcycli door de motorfabrikant ingediend en door de goedkeuringsinstantie goedgekeurd.

6.3.5.   Cyclusarbeid van de motor

De berekening van de werkelijke en referentiecyclusarbeid (zie punt 7.8.3.4) wordt gebaseerd op het motorvermogen overeenkomstig punt 6.3.1. In dit geval bedragen P f en P r uit vergelijking (6-7) nul, en is P gelijk aan P m.

Als overeenkomstig de punten 6.3.2 en/of 6.3.3 apparatuur of hulpapparatuur is gemonteerd, wordt het daardoor opgenomen vermogen gebruikt om elke momentane cyclusarbeidswaarde P m,i met vergelijking (6-8) te corrigeren:

P i = P m,i – P f,i + P r,i	(6-7)
P AUX = P r,i — P f,i	(6-8)

waarbij:

P m,i	=	gemeten motorvermogen, kW
P f,i	=	vermogen dat wordt opgenomen door de voor de test te monteren apparatuur en hulpapparatuur die echter niet is gemonteerd, kW
P r,i	=	vermogen dat wordt opgenomen door de voor de test te verwijderen apparatuur en hulpapparatuur die echter is gemonteerd, kW

6.4.   Motorinlaatlucht

6.4.1.   Inleiding

Er wordt gebruikgemaakt van het op de motor gemonteerde inlaatluchtsysteem of van een inlaatluchtsysteem dat representatief is voor een gangbare gebruiksconfiguratie. Dit omvat de vulluchtkoeling en de uitlaatgasrecirculatie (EGR).

6.4.2.   Inlaatluchtdrukrestrictie

Er wordt gebruikgemaakt van een motorluchtinlaatsysteem of een testlaboratoriumsysteem met een inlaatluchtdrukrestrictie binnen ± 300 Pa van de door de fabrikant gespecificeerde maximumwaarde voor een schoon luchtfilter bij nominaal toerental en vollast. Wanneer dit door het ontwerp van het luchttoevoersysteem van het testlaboratorium niet mogelijk is, mag met voorafgaande toestemming van de technische dienst een drukrestrictie worden gebruikt die niet groter is dan de door de fabrikant gespecificeerde waarde voor een vuil filter. De statische differentiaaldruk van de drukrestrictie wordt op de door de fabrikant gespecificeerde plaats en op de door hem aangegeven toerental- en koppelinstelpunten gemeten. Als de fabrikant geen plaats specificeert, wordt deze druk vóór de verbinding van de turbocompressor of de uitlaatgasrecirculatie (EGR) met het inlaatluchtsysteem gemeten.

Als voor de uitvoering van de testcyclus het in punt 5.2.5.1 gedefinieerde MTS wordt gebruikt in plaats van het nominale toerental, mag dit toerental eveneens in plaats van het nominale toerental worden gebruikt bij de instelling van de inlaatluchtdrukrestrictie.

6.5.   Motoruitlaatsysteem

Er wordt gebruikgemaakt van het op de motor gemonteerde uitlaatsysteem of van een uitlaatsysteem dat representatief is voor een gangbare gebruiksconfiguratie. Het uitlaatsysteem moet voldoen aan de voorschriften voor uitlaatemissiebemonstering in punt 9.3. Er wordt gebruikgemaakt van een motoruitlaatsysteem of een testlaboratoriumsysteem met een statische uitlaatgastegendruk binnen 80 tot 100 % van de maximale uitlaatgasdrukrestrictie bij nominaal toerental en vollast. De uitlaatgasdrukrestrictie mag met een klep worden ingesteld. Als de maximale uitlaatgasdrukrestrictie 5 kPa of minder bedraagt, mag het instelpunt niet meer dan 1,0 kPa van het maximum liggen. Als voor de uitvoering van de testcyclus het in punt 5.2.5.1 gedefinieerde MTS wordt gebruikt in plaats van het nominale toerental, mag dit toerental eveneens in plaats van het nominale toerental worden gebruikt bij de instelling van de uitlaatgasdrukrestrictie.

6.6.   Motor met uitlaatgasnabehandelingssysteem

Indien de motor is uitgerust met een uitlaatgasnabehandelingssysteem dat niet rechtstreeks op de motor is gemonteerd, moet de uitlaatpijp dezelfde diameter hebben als wordt aangetroffen tijdens het gebruik voor ten minste vier pijpdiameters vóór het expansiegedeelte met de nabehandelingsvoorziening. De afstand tussen de flens van het uitlaatspruitstuk of de turbocompressoruitlaat en het uitlaatgasnabehandelingssysteem moet dezelfde zijn als in de configuratie van de niet voor de weg bestemde mobiele machine of moet binnen de afstandspecificaties van de fabrikant liggen. Indien gespecificeerd door de fabrikant, moet de pijp geïsoleerd zijn om een nabehandelingsinlaattemperatuur te verkrijgen die binnen de specificaties van de fabrikant valt. Als de fabrikant andere montagevoorschriften heeft gespecificeerd, moet de testconfiguratie daar eveneens aan voldoen. De uitlaatgastegendruk of uitlaatgasdrukrestrictie moet overeenkomstig punt 6.5 worden ingesteld. Voor uitlaatgasnabehandelingssystemen met variabele uitlaatgasdrukrestrictie wordt de in punt 6.5 gebruikte maximale uitlaatgasdrukrestrictie aangegeven in de door de fabrikant gespecificeerde nabehandelingsvoorwaarden („degreening”/veroudering en regeneratie-/verontreinigingsniveau). Het nabehandelingsgedeelte mag bij dummytests en tijdens het bepalen van de motorkarakteristiek worden verwijderd en door een gelijkwaardig gedeelte met een niet-werkzame katalysatorconstructie worden vervangen.

De tijdens de testcyclus gemeten emissies moeten representatief zijn voor de emissies in de praktijk. In het geval van een motor met een uitlaatgasnabehandelingssysteem dat het verbruik van een reagens vergt, moet het bij alle tests gebruikte reagens door de fabrikant worden opgegeven.

Bij motoren van de categorieën NRE, NRG, IWP, IWA, RLR, NRS, NRSh, SMB en ATS met een uitlaatgasnabehandelingssysteem dat op niet-frequente (periodieke) basis wordt geregenereerd, zoals beschreven in punt 6.6.2, worden de emissieresultaten gecorrigeerd om rekening te houden met regeneraties. In dit geval is de gemiddelde emissie afhankelijk van de frequentie van de regeneratie, uitgedrukt als de fractie van de tests waarin de regeneratie optreedt. Bij nabehandelingssystemen met een regeneratieproces dat tijdens de toepasselijke transiënte testcyclus (NRTC of LSI-NRTC) of de RMC permanent of ten minste één keer plaatsvindt (hierna „continue regeneratie” genoemd) overeenkomstig punt 6.6.1 is geen speciale testprocedure vereist.

6.6.1.   Continue regeneratie

Bij een uitlaatgasnabehandelingssysteem op basis van een continu regeneratieproces worden de emissies op een gestabiliseerd nabehandelingssysteem gemeten om een herhaalbaar emissiegedrag te verkrijgen. Het regeneratieproces moet tijdens de warmstart-NRTC, LSI-NRTC of NRSC ten minste één keer plaatsvinden en de fabrikant moet aangeven onder welke normale omstandigheden de regeneratie plaatsvindt (roetgehalte, temperatuur, uitlaatgastegendruk enz.). Om aan te tonen dat het regeneratieproces continu is, worden ten minste drie tests met warme start volgens de NRTC, LSI-NRTC of NRSC uitgevoerd. Bij de warmstart-NRTC wordt de motor overeenkomstig punt 7.8.2.1 opgewarmd en overeenkomstig punt 7.4.2.1, onder b), geïmpregneerd voordat de eerste warmstart-NRTC wordt uitgevoerd.

De daaropvolgende warmstart-NRTC wordt uitgevoerd nadat de motor overeenkomstig punt 7.4.2.1, onder b), is geïmpregneerd. Tijdens de tests worden de uitlaatgastemperatuur en -druk geregistreerd (temperatuur vóór en achter het uitlaatgasnabehandelingssysteem, uitlaatgastegendruk enz.). Het uitlaatgasnabehandelingssysteem wordt geacht te voldoen als de door de fabrikant opgegeven condities zich tijdens de test binnen voldoende tijd voordoen en de emissieresultaten niet meer dan ± 25 % van de gemiddelde waarde of, als dat meer is, 0,005 g/kWh afwijken.

6.6.2.   Niet-frequente regeneratie

Deze bepaling geldt alleen voor motoren met een uitlaatgasnabehandelingssysteem dat op niet-frequente basis, meestal na minder dan 100 uren normaal motorbedrijf, wordt geregenereerd. Voor deze motoren worden additieve of multiplicatieve factoren bepaald voor de in punt 6.6.2.4 bedoelde op- of neerwaartse aanpassing (hierna „aanpassingsfactoren” genoemd).

De tests en de bepaling van aanpassingsfactoren zijn slechts vereist voor één toepasselijke transiënte testcyclus (NRTC of LSI-NRTC) of de RMC. De bepaalde factoren mogen ook op de resultaten van de andere toepasselijke testcycli, waaronder de NRSC met specifieke modi, worden toegepast.

Wanneer de tests volgens een transiënte testcyclus (NRTC of LSI-NRTC) of de RMC geen geschikte aanpassingsfactoren opleveren, worden aanpassingsfactoren vastgesteld met een toepasselijke NRSC-test met specifieke modi. De factoren die met een NRSC met specifieke modi zijn bepaald, mogen alleen op de NRSC met specifieke modi worden toegepast.

Het is niet noodzakelijk voor zowel de RMC als de NRSC met specifieke modi tests te verrichten en aanpassingsfactoren te bepalen.

6.6.2.1.   Voorschriften voor het bepalen van aanpassingsfactoren met NRTC, LSI-NRTC of RMC

De emissies worden gemeten bij ten minste drie tests met warme start volgens de NRTC, LSI-NRTC of RMC, namelijk één met en twee zonder regeneratie, op een gestabiliseerd uitlaatgasnabehandelingssysteem. Tijdens de NRTC, LSI-NRTC of RMC met regeneratie moet het regeneratieproces ten minste één keer plaatsvinden. Als de regeneratie langer dan één NRTC, LSI-NRTC of RMC duurt, worden opeenvolgende NRTC-, LSI-NRTC of RMC-tests uitgevoerd en worden de emissiemetingen voortgezet zonder de motor uit te zetten totdat de regeneratie is voltooid, waarna het gemiddelde van de tests wordt berekend. Als de regeneratie tijdens een test is voltooid, wordt de test voortgezet totdat de volledige testduur is verstreken.

Voor de volledige toepasselijke cyclus wordt een geschikte aanpassingsfactor bepaald met de vergelijkingen (6-10) tot en met (6-13).

6.6.2.2.   Voorschriften voor het bepalen van aanpassingsfactoren met NRSC-tests met specifieke modi

De emissies worden op een vooraf gestabiliseerd uitlaatgasnabehandelingssysteem gemeten door elke testmodus van de toepasselijke NRSC met specifieke modi waarin aan de voorwaarden voor regeneratie kan worden voldaan, ten minste drie keer uit te voeren, namelijk één keer met en twee keer zonder regeneratie. Voor de PM-meting wordt de in punt 7.8.1.2, onder c), beschreven meerfiltermethode toegepast. Als de regeneratie begonnen is maar aan het einde van de bemonsteringsperiode voor een specifieke testmodus nog niet is voltooid, wordt de bemonsteringsperiode verlengd totdat de regeneratie voltooid is. Als dezelfde modus verscheidene keren wordt uitgevoerd, wordt een gemiddeld resultaat berekend. Het proces wordt voor elke testmodus herhaald.

Voor de modi van de toepasselijke cyclus waarin regeneratie plaatsvindt, wordt een geschikte aanpassingsfactor bepaald met de vergelijkingen (6-10) tot en met (6-13).

6.6.2.3.   Algemene procedure voor de bepaling van aanpassingsfactoren voor niet-frequente regeneratie (infrequent regeneration adjustment factors — IRAF's).

De fabrikant moet aangeven onder welke normale parametercondities het regeneratieproces plaatsvindt (roetgehalte, temperatuur, uitlaatgastegendruk enz.). De fabrikant vermeldt ook de frequentie van de regeneraties uitgedrukt in het aantal tests waarbij regeneratie plaatsvindt. De exacte procedure om deze frequentie te bepalen, moet door de typegoedkeurings- of certificeringsinstantie naar goede ingenieursinzichten worden vastgesteld.

Voor een regeneratietest stelt de fabrikant een belast uitlaatgasnabehandelingssysteem ter beschikking. Tijdens deze conditioneringsfase van de motor mag geen regeneratie optreden. Desgewenst mag de fabrikant opeenvolgende tests van de toepasselijke cyclus uitvoeren totdat het uitlaatgasnabehandelingssysteem is belast. Meting van de emissies is niet bij alle tests vereist.

De gemiddelde emissies tussen de regeneratiefasen worden bepaald aan de hand van het rekenkundig gemiddelde van verschillende ongeveer op gelijke afstand in de tijd gelegen tests van de toepasselijke cyclus. Als minimumeis geldt dat ten minste één toepasselijke cyclus zo kort mogelijk vóór een regeneratietest en één toepasselijke cyclus onmiddellijk na een regeneratietest wordt uitgevoerd.

Tijdens de regeneratietest worden alle gegevens geregistreerd die nodig zijn om regeneratie te detecteren (CO- of NOx-emissies, temperatuur vóór en achter het uitlaatgasnabehandelingssysteem, uitlaatgastegendruk enz.). Tijdens het regeneratieproces mogen de toepasselijke emissiegrenswaarden worden overschreden. De testprocedure is in figuur 6.1 schematisch weergegeven.

Figuur 6.1

Schema van een niet-frequente (periodieke) regeneratie met n-aantal metingen en n r-aantal metingen tijdens de regeneratie

De gemiddelde specifiek emissiewaarde voor overeenkomstig punt 6.6.2.1 of 6.6.2.2 uitgevoerde tests [g/kWh of #/kWh] wordt met vergelijking (6-9) gewogen (zie figuur 6.1):

(6-9)

waarbij:

n	=	aantal tests waarin geen regeneratie optreedt
n r	=	aantal tests waarin regeneratie optreedt (ten minste één test)
	=	gemiddelde specifieke emissie van een test waarin geen regeneratie optreedt [g/kWh of #/kWh]
	=	gemiddelde specifieke emissie van een test waarin regeneratie optreedt [g/kWh of #/kWh]

Naar keuze van de fabrikant en op basis van goede ingenieursinzichten mag de regeneratieaanpassingsfactor k r, die de gemiddelde emissiewaarde uitdrukt, voor alle verontreinigende gassen en, indien er een grenswaarde van toepassing is, voor PM en PN, multiplicatief of additief worden berekend met de vergelijkingen (6-10) tot en met (6-13):

Multiplicatief ( (opwaartse aanpassingsfactor) 6-10) (neerwaartse aanpassingsfactor) (6-11)

Additief k ru,a = e w — e (opwaartse aanpassingsfactor) (6-12) k rd,a = e w — e r (neerwaartse aanpassingsfactor) (6-13)

6.6.2.4.   Toepassing van aanpassingsfactoren

De opwaartse aanpassingsfactoren worden vermenigvuldigd met of opgeteld bij de gemeten emissiewaarden voor alle tests waarin geen regeneratie optreedt. De neerwaartse aanpassingsfactoren worden vermenigvuldigd met of opgeteld bij de gemeten emissiewaarden voor alle tests waarin regeneratie optreedt. Het optreden van de regeneratie moet op zodanige wijze worden aangegeven dat het tijdens alle tests meteen duidelijk is. Wanneer geen regeneratie wordt aangegeven, wordt de opwaartse aanpassingsfactor toegepast.

Overeenkomstig bijlage VII en aanhangsel 5 van bijlage VII betreffende de berekening van de specifieke emissies:

a)	wordt de regeneratieaanpassingsfactor wanneer deze voor een volledige gewogen cyclus is bepaald, toegepast op de resultaten van de toepasselijke gewogen NRTC, LSI-NRTC en NRSC;

b)

wordt de regeneratieaanpassingsfactor, wanneer deze specifiek is bepaald voor de afzonderlijke modi van de toepasselijke NRSC met specifieke modi, toegepast op de resultaten van die modi van de toepasselijke NRSC met specifieke modi waarin regeneratie plaatsvindt, voordat het cyclusgewogen emissieresultaat wordt berekend. In dit geval wordt de meerfiltermethode toegepast voor de PM-meting;

c)	mag de regeneratieaanpassingsfactor ook op andere leden van dezelfde motorfamilie worden toegepast;

d)

mag de regeneratieaanpassingsfactor met voorafgaande toestemming van de goedkeuringsinstantie op basis van door de fabrikant geleverd technisch bewijsmateriaal waaruit blijkt dat de emissies gelijkwaardig zijn, ook op andere motorfamilies binnen dezelfde familie van motornabehandelingssystemen, zoals gedefinieerd in bijlage IX bij Uitvoeringsverordening (EU) 2017/656, worden toegepast.

Hiervoor gelden de volgende mogelijkheden:

a)

een fabrikant mag ervoor kiezen om voor een of meer van zijn motorfamilies (of motorconfiguraties) geen aanpassingsfactoren toe te passen, omdat het effect van de regeneratie gering is of omdat het niet haalbaar is aan te geven wanneer regeneraties optreden. In die gevallen hoeft er geen aanpassingsfactor te worden gebruikt en is de fabrikant verantwoordelijk voor de naleving van de emissiegrenswaarden bij alle tests, ongeacht of er een regeneratie optreedt;

b)

op verzoek van de fabrikant mag de goedkeuringsinstantie op een andere wijze rekening houden met regeneraties dan is bepaald onder a). Deze optie geldt echter alleen voor regeneraties die bijzonder sporadisch optreden en met de onder a) beschreven aanpassingsfactoren niet in aanmerking kunnen worden genomen.

6.7.   Koelsysteem

Er wordt gebruikgemaakt van een motorkoelsysteem met voldoende capaciteit om de motor, inclusief de inlaatlucht, de olie, het koelmiddel, het motorblok en de cilinderkoppen, op de normale door de fabrikant voorgeschreven bedrijfstemperaturen te houden. Er mogen extra laboratoriumkoelers en –ventilatoren worden gebruikt.

6.8.   Smeerolie

De smeerolie wordt door de fabrikant gespecificeerd en moet representatief te zijn voor de in de handel verkrijgbare smeerolie; de specificaties van de voor de test gebruikte smeerolie worden genoteerd en samen met de resultaten van de test verstrekt.

6.9.   Specificatie van de referentiebrandstof

De referentiebrandstoffen die voor de test moeten worden gebruikt, zijn gespecificeerd in bijlage IX.

De brandstoftemperatuur moet overeenkomen met de aanbevelingen van de fabrikant. De brandstoftemperatuur wordt bij de inlaat van de brandstofinjectiepomp of volgens de instructies van de fabrikant gemeten en de plaats van de meting wordt geregistreerd.

6.10.   Carteremissies

Dit onderdeel is van toepassing op motoren van de categorieën NRE, NRG, IWP, IWA, RLR, NRS, NRSh, SMB en ATS die voldoen aan de emissiegrenswaarden voor fase V in bijlage II bij Verordening (EU) 2016/1628.

Carteremissies die rechtstreeks in de omgevingslucht worden uitstoten, worden tijdens alle emissietests (fysisch of mathematisch) bij de uitlaatemissies opgeteld.

Fabrikanten die van deze uitzondering gebruikmaken, moeten de motoren zo monteren dat alle carteremissies in het emissiebemonsteringssysteem kunnen worden geleid. Voor de toepassing van dit punt worden carteremissies die in alle werkingstoestanden vóór het uitlaatgasnabehandelingssysteem in de uitlaatgasstroom worden geleid, niet beschouwd als emissies die rechtstreeks in de omgevingslucht worden uitgestoten.

Voor de emissiemetingen worden de opencarteremissies als volgt in het uitlaatsysteem geleid:

a)	de buismaterialen moeten gladde wanden hebben, moeten elektrisch geleidend zijn en mogen niet reageren met de carteremissies. De buislengten moeten zo klein mogelijk worden gehouden;

b)	het aantal bochten in de laboratoriumcarterbuizen moet zo klein mogelijk worden gehouden en alle onvermijdelijke bochten moeten een zo groot mogelijke straal hebben;

c)	de laboratoriumcarteruitlaatbuizen moeten voldoen aan de specificaties van de motorfabrikant voor cartertegendruk;

d)

de carteruitlaatbuizen moeten op het ruwe uitlaatgas worden aangesloten voorbij het eventuele uitlaatgasnabehandelingssysteem, voorbij de eventueel gemonteerde uitlaatemissierestrictie en op voldoende afstand vóór bemonsteringssondes om de carteremissies voor de bemonstering volledig met het uitlaatsysteem van de motor te laten vermengen. Om grenslaageffecten te vermijden en de vermenging te bevorderen, moet de carteruitlaatbuis zich tot in de vrije stroom van het uitlaatsysteem uitstrekken. De uitgang van de carteruitlaatbuis mag ten opzichte van de ruwe uitlaatgasstroom in gelijk welke richting wijzen.

7.   Testprocedures

7.1.   Inleiding

In dit hoofdstuk wordt beschreven hoe bij de te testen motoren de specifieke emissies van verontreinigende gassen en deeltjes worden bepaald. De testmotor moet overeenkomen met de configuratie van de basismotor van de motorfamilie, zoals gedefinieerd in bijlage IX bij Uitvoeringsverordening (EU) 2017/656.

Een laboratoriumemissietest bestaat erin emissies en andere parameters tijdens de in bijlage XVII gespecificeerde testcycli te meten. De volgende aspecten worden behandeld:

a)	de laboratoriumconfiguraties voor het meten van de emissies (punt 7.2);

b)	de verificatieprocedures vóór en na de test (punt 7.3);

c)	de testcycli (punt 7.4);

d)	de algemene testsequentie (punt 7.5);

e)	het bepalen van de motorkarakteristiek (punt 7.6);

f)	het genereren van de testcycli (punt 7.7);

g)	de specifieke procedure voor het uitvoeren van de testcyclus (punt 7.8).

7.2.   Principe van emissiemeting

Om de specifieke emissies te meten, moet men de motor tijdens de in punt 7.4 gedefinieerde toepasselijke testcycli laten draaien. Om de specifieke emissies te kunnen meten, moeten de massa van de verontreinigende stoffen in de uitlaatemissies (HC, CO, NOx en PM), het aantal deeltjes in de uitlaatemissies (PN), de massa van CO2 in de uitlaatemissies en de overeenkomstige motorarbeid worden bepaald.

7.2.1.   Massa van het bestanddeel

De totale massa van elk bestanddeel wordt tijdens de toepasselijke testcyclus met de volgende methoden bepaald:

7.2.1.1.   Continue bemonstering

Bij continue bemonstering wordt de concentratie van een bestanddeel continu gemeten in ruw of verdund uitlaatgas. Deze concentratie wordt met het continue (ruw- of verdund-)uitlaatgasdebiet op de plaats van bemonstering vermenigvuldigd om het debiet van het bestanddeel te bepalen. De emissie van het bestanddeel wordt tijdens het testinterval voortdurend opgeteld. Deze som is de totale massa van het uitgestoten bestanddeel.

7.2.1.2.   Batchbemonstering

Bij batchbemonstering wordt continu een monster van ruw of verdund uitlaatgas genomen, dat voor latere meting wordt bewaard. Het genomen monster moet evenredig zijn met het debiet van het ruwe of verdunde uitlaatgas. Voorbeelden van batchbemonstering zijn het verzamelen van verdunde gasvormige emissies in een zak en het verzamelen van PM op een filter. In principe wordt voor het berekenen van de emissies de volgende methode toegepast: de in batches bemonsterde concentraties worden vermenigvuldigd met de totale massa of het totale massadebiet van het (ruwe of verdunde) uitlaatgas waaraan zij tijdens de testcyclus zijn onttrokken. Dit product is de totale massa of het totale massadebiet van het uitgestoten bestanddeel. Om de PM-concentratie te berekenen, wordt het op een filter afgezette deeltjesmateriaal van het in evenredigheid onttrokken uitlaatgas worden gedeeld door de hoeveelheid gefiltreerd uitlaatgas.

7.2.1.3.   Gecombineerde bemonstering

Elke combinatie van continue en batchbemonstering is toegestaan (bv. PM met batchbemonstering en gasvormige emissies met continue bemonstering).

Figuur 6.2 illustreert de twee aspecten van de testprocedures voor het meten van emissies: de apparatuur met de bemonsteringsleidingen in ruw en verdund uitlaatgas en de verrichtingen die nodig zijn om de verontreinigende emissies tijdens de testcycli in statische toestand en de transiënte testcycli te berekenen.

Figuur 6.2

Testprocedures voor het meten van emissies

7.2.2.   Bepaling van de arbeid

De arbeid wordt over de testcyclus bepaald door het toerental en het remkoppel synchroon met elkaar te vermenigvuldigen om de momentane waarden voor het remvermogen van de motor te berekenen. Het remvermogen van de motor wordt over de testcyclus geïntegreerd om de totale arbeid te bepalen.

7.3.   Verificatie en kalibratie

7.3.1.   Vóór de test te volgen procedures

7.3.1.1.   Voorconditionering

Om stabiele condities te verkrijgen, worden het bemonsteringssysteem en de motor overeenkomstig dit punt voorgeconditioneerd voordat een testsequentie wordt begonnen.

De motor wordt voorgeconditioneerd om ervoor te zorgen dat de emissies en de emissiebeheersing gedurende de bedrijfscyclus representatief zijn en om vertekening te voorkomen, zodat de erop volgende emissietest onder stabiele omstandigheden kan worden uitgevoerd.

Tijdens de voorconditioneringscycli mogen de emissies worden gemeten, mits een vooraf bepaald aantal voorconditioneringscycli wordt uitgevoerd en het meetsysteem overeenkomstig punt 7.3.1.4 is gestart. De motorfabrikant bepaalt voor het begin van de voorconditionering de benodigde mate van voorconditionering. De voorconditionering wordt als volgt uitgevoerd, waarbij opgemerkt dient te worden dat de specifieke cycli van de voorconditionering dezelfde zijn als voor de emissietests worden toegepast.

7.3.1.1.1.   Voorconditionering voor met koude start uitgevoerde NRTC

De motor wordt voorgeconditioneerd door ten minste één warmstart-NRTC uit te voeren. Onmiddellijk na voltooiing van elke voorconditioneringscyclus wordt de motor uitgezet en wordt de warmtestuwperiode met uitgeschakelde motor voltooid. Onmiddellijk na voltooiing van de laatste voorconditioneringscyclus wordt de motor uitgezet en begint de in punt 7.3.1.2 beschreven afkoeling van de motor.

7.3.1.1.2.   Voorconditionering voor met warme start uitgevoerde NRTC of voor LSI-NRTC

In dit punt wordt de voorconditionering beschreven die moet worden uitgevoerd voordat emissies worden bemonsterd in de warmstart-NRTC zonder uitvoering van de NRTC met koude start (hierna „koudstart-NRTC” genoemd) of in de LSI-NRTC. De motor wordt voorgeconditioneerd door, naargelang het geval, ten minste één warmstart-NRTC of LSI-NRTC uit te voeren. Onmiddellijk na voltooiing van elke voorconditioneringscyclus wordt de motor uitgezet en wordt zo spoedig mogelijk de volgende cyclus gestart. Aanbevolen wordt de volgende voorconditioneringscyclus binnen 60 seconden na voltooiing van de laatste voorconditioneringscyclus te starten. In voorkomend geval wordt na de laatste voorconditioneringscyclus de toepasselijke warmtestuwperiode (bij de warmstart-NRTC) of afkoelperiode (bij de LSI-NRTC) in acht genomen voordat de motor voor de emissietest wordt gestart. Wanneer er geen warmtestuw- of afkoelperiode van toepassing is, wordt aanbevolen de emissietest binnen 60 seconden na voltooiing van de laatste voorconditioneringscyclus te starten.

7.3.1.1.3.   Voorconditionering voor de NRSC met specifieke modi

Voor andere motorcategorieën dan NRS en NRSh laat men de motor opwarmen en draaien totdat de motortemperaturen (koelwater en motorolie) voor alle NRSC-testcycli met specifieke modi uitgezonderd de typen D2, E2 en G op 50 %-toerental en 50 %-koppel en voor alle NRSC-testcycli met specifieke modi van de typen D2, E2 en G op nominaal motortoerental en 50 %-koppel zijn gestabiliseerd. Als het MTS is gebruikt voor het genereren van de testtoerentallen, wordt het 50 %-toerental berekend overeenkomstig punt 5.2.5.1 en in alle andere gevallen overeenkomstig punt 7.7.1.3. Het 50 %-koppel is gedefinieerd als 50 % van het beschikbare maximumkoppel bij dit toerental. De emissietest wordt gestart zonder de motor uit te zetten.

Voor de motorcategorieën NRS en NRSh wordt de motor volgens de aanbeveling van de fabrikant en naar goede ingenieursinzichten opgewarmd. Voordat de emissiebemonstering kan beginnen, laat men de motor in modus 1 van de toepasselijke testcyclus draaien totdat de motortemperaturen zijn gestabiliseerd. De emissietest wordt gestart zonder de motor uit te zetten.

7.3.1.1.4.   Voorconditionering voor de RMC

De motorfabrikant kiest een van de onder a) en b) beschreven voorconditioneringssequenties. De motor wordt voorgeconditioneerd volgens de gekozen sequentie:

a)

de motor wordt voorgeconditioneerd door ten minste de tweede helft van de RMC uit te voeren, op basis van het aantal testmodi. Tussen de cycli wordt de motor niet uitgezet. Onmiddellijk na voltooiing van elke voorconditioneringscyclus wordt zo spoedig mogelijk de volgende cyclus (met inbegrip van de emissietest) gestart. Aanbevolen wordt de volgende cyclus zo mogelijk binnen 60 seconden na voltooiing van de laatste voorconditioneringscyclus te starten;

b)

men laat de motor opwarmen en draaien totdat de motortemperaturen (koelwater en motorolie) voor alle RMC-testcycli uitgezonderd de typen D2, E2 en G op 50 %-toerental en 50 %-koppel en voor alle RMC-testcycli van de typen D2, E2 en G op nominaal motortoerental en 50 %-koppel zijn gestabiliseerd. Als het MTS is gebruikt voor het genereren van de testtoerentallen, wordt het 50 %-toerental berekend overeenkomstig punt 5.2.5.1 en in alle andere gevallen overeenkomstig punt 7.7.1.3. Het 50 %-koppel is gedefinieerd als 50 % van het beschikbare maximumkoppel bij dit toerental.

7.3.1.1.5.   Afkoelen van de motor (NRTC)

Er mag een natuurlijke of geforceerde afkoelingsprocedure worden toegepast. Bij geforceerde afkoeling worden naar goede ingenieursinzichten systemen opgezet om koellucht langs de motor te leiden, koelolie door het motorsmeersysteem te leiden, het koelmiddel door het motorkoelsysteem te koelen, en het uitlaatgasnabehandelingssysteem te koelen. Bij geforceerde afkoeling van het uitlaatgasnabehandelingssysteem mag koellucht pas worden gebruikt nadat het systeem tot onder de activeringstemperatuur van de katalysator is afgekoeld. Koelprocedures die tot niet-representatieve emissies leiden, zijn niet toegestaan.

7.3.1.2.   Verificatie van HC-verontreiniging

Als er enig vermoeden van een essentiële HC-verontreiniging van het uitlaatgasmeetsysteem bestaat, mag die verontreiniging met nulgas worden gecontroleerd en dan worden gecorrigeerd. Als de hoeveelheid verontreiniging van het meetsysteem en het achtergrond-HC-systeem moet worden gecontroleerd, moet dat binnen 8 uur voor het starten van elke testcyclus gebeuren. De waarden worden voor latere correctie geregistreerd. Vóór deze controle wordt op lekken gecontroleerd en wordt de FID-analysator gekalibreerd.

7.3.1.3.   Voorbereiding van de meetapparatuur voor bemonstering

Voordat de emissiebemonstering begint, worden de volgende stappen uitgevoerd:

a)	binnen 8 uur vóór de emissiebemonstering wordt overeenkomstig punt 8.1.8.7 op lekken gecontroleerd;

b)	bij batchbemonstering worden schone opslagmiddelen zoals lege zakken of tarragewogen filters aangesloten;

c)	alle meetinstrumenten worden volgens de instructies van de fabrikant en naar goede ingenieursinzichten gestart;

d)	de verdunningssystemen, de bemonsteringspompen, de koelventilatoren en het gegevensverzamelsysteem worden gestart;

e)	de monsterdebieten worden op de gewenste niveaus ingesteld, waarbij desgewenst een omloopgasstroom kan worden gebruikt;

f)	warmtewisselaars in het bemonsteringssysteem worden tot binnen hun bedrijfstemperatuurbereik voor een test voorverwarmd of voorgekoeld;

g)	verwarmde of gekoelde onderdelen, zoals bemonsteringsleidingen, filters, koelers en pompen, laat men op hun bedrijfstemperatuur stabiliseren;

h)	de stroom van het uitlaatgasverdunningssysteem wordt ten minste 10 minuten vóór een testsequentie ingeschakeld;

i)	de gasanalysatoren worden gekalibreerd en continue analysatoren worden op nul gezet volgens de procedure van punt 7.3.1.4;

j)	elektronische integreervoorzieningen worden vóór het begin van elk testinterval (weer) op nul gezet.

7.3.1.4.   Kalibratie van gasanalysatoren

Voor de gasanalysatoren worden passende meetbereiken gekozen. Emissieanalysatoren met automatische of handmatige meetbereikschakeling zijn toegestaan. Tijdens een test volgens een transiënte testcyclus (NRTC of LSI-NRTC) of de RMC en tijdens een bemonsteringsperiode van een gasvormige emissie aan het einde van elke modus bij een test volgens de NRSC met specifieke modi mag het meetbereik van de emissieanalysatoren niet worden omgeschakeld. Ook de output van analoge operationele versterkers van de analysator mag tijdens een testcyclus niet worden veranderd.

Alle continue analysatoren worden op nul gezet en geijkt met internationaal herleidbare gassen die voldoen aan de specificaties van punt 9.5.1. Vlamionisatiedetectoren (FID-analysatoren) worden geijkt op basis van een koolstofgetal van één (C1).

7.3.1.5.   Voorconditionering en tarraweging van PM-filters

Voor het voorconditioneren en tarrawegen van PM-filters worden de procedures van punt 8.2.3 gevolgd.

7.3.2.   Na de test te volgen procedures

Nadat de emissiebemonstering is beëindigd, worden de volgende stappen uitgevoerd:

7.3.2.1.   Verificatie van evenredige bemonstering

Bij elk evenredig batchmonster zoals een zak- of PM-monster, wordt gecontroleerd of evenredige bemonstering overeenkomstig punt 8.2.1 is gehandhaafd. Bij de eenfiltermethode en de testcyclus in statische toestand met specifieke modi wordt de effectieve PM-wegingsfactor berekend. Monsters die niet aan de voorschriften van punt 8.2.1 voldoen, worden ongeldig verklaard.

7.3.2.2.   Conditioneren en wegen van PM na de test

Om de monsterfilters tegen verontreiniging uit de omgeving te beschermen, worden de gebruikte PM-monsterfilters in afgedekte of gesloten houders geplaatst of worden de filterhouders gesloten. De aldus beschermde belaste filters worden naar de conditioneerkamer voor PM-filters teruggebracht. De PM-monsterfilters worden vervolgens overeenkomstig punt 8.2.4 (procedures voor het conditioneren en wegen van PM-filters na de test) geconditioneerd en gewogen.

7.3.2.3.   Analyse van gasbatchbemonstering

Zo snel mogelijk wordt het volgende gedaan:

a)	uiterlijk 30 minuten na afloop van de testcyclus of, zo mogelijk, tijdens de impregneerperiode worden alle batchgasanalysatoren op nul gezet en geijkt om te controleren of zij nog stabiel zijn;

b)	uiterlijk 30 minuten na afloop van de warmstart-NRTC of tijdens de impregneerperiode worden alle conventionele gasbatchmonsters geanalyseerd;

c)	uiterlijk 60 minuten na afloop van de warmstart-NRTC worden de achtergrondmonsters geanalyseerd.

7.3.2.4.   Controle van het verloop

Nadat het uitlaatgas is gekwantificeerd, wordt het verloop als volgt geverifieerd:

a)	bij continue en batchgasanalysatoren wordt na stabilisatie van een nulgas in de analysator de gemiddelde analysatorwaarde geregistreerd. De stabilisatie mag tijd omvatten om de analysator van monstergas te ontdoen, plus de extra tijd om rekening te houden met de analysatorrespons;

b)	na stabilisatie van met ijkgas in de analysator wordt de gemiddelde analysatorwaarde geregistreerd. De stabilisatie mag tijd omvatten om de analysator van monstergas te ontdoen, plus de extra tijd om rekening te houden met de analysatorrespons;

c)	deze gegevens worden gebruikt om te valideren en voor het verloop te corrigeren zoals beschreven in punt 8.2.2.

7.4.   Testcycli

De EU-typegoedkeuringstest wordt uitgevoerd volgens de toepasselijke NRSC en, in voorkomend geval, NRTC of LSI-NRTC, als gespecificeerd in artikel 23 van en bijlage IV bij Verordening (EU) 2016/1628. De technische specificaties en karakteristieken van de NRSC, NRTC en LSI-NRTC zijn opgenomen in bijlage XVII en de methode voor het bepalen van de belastings- en toerentalinstellingen van die testcycli is beschreven in onderdeel 5.2.

7.4.1.   Testcycli in statische toestand

De testcycli in statische toestand, niet voor het wegverkeer (NRSC) worden in de aanhangsels 1 en 2 van bijlage XVII gespecificeerd als een lijst van specifieke modi (bedrijfspunten), waarbij elk bedrijfspunt één toerental- en één koppelwaarde heeft. Bij een NRSC worden de metingen verricht op een volgens de specificaties van de fabrikant opgewarmde en draaiende motor. Naar keuze van de fabrikant mag een NRSC als een NRSC met specifieke modi of als een RMC worden uitgevoerd, zoals toegelicht in de punten 7.4.1.1 en 7.4.1.2. Het is niet noodzakelijk een emissietest overeenkomstig zowel punt 7.4.1.1 als punt 7.4.1.2 uit te voeren.

7.4.1.1.   NRSC met specifieke modi

De NRSC met specifieke modi is een warm uitgevoerde testcyclus waarbij de emissiemeting begint nadat de motor is gestart en opgewarmd en draait zoals aangegeven in punt 7.8.1.2. Elke cyclus bestaat uit een aantal toerental- en belastingsmodi (met de respectieve wegingsfactor voor elke modus) die het gebruikelijke werkingsbereik van de gespecificeerde motorcategorie bestrijken.

7.4.1.2.   Modale NRSC met overgangen (RMC)

De RMC is een warm uitgevoerde testcyclus waarbij de emissiemeting begint nadat de motor is gestart en opgewarmd en draait zoals aangegeven in punt 7.8.2.1. Tijdens de RMC wordt de motor continu geregeld door de regeleenheid van de testbank. Tijdens de RMC worden de emissies van gassen en deeltjes continu gemeten en bemonsterd op dezelfde wijze als bij een transiënte testcyclus (NRTC of LSI-NRTC).

De RMC is bedoeld als methode om op vrijwel transiënte wijze een test in statische toestand uit te voeren. Elke RMC bestaat uit een reeks statische modi met lineaire overgangen. De relatieve totale duur van elke modus en de voorafgaande overgang komt overeen met de weging in de NRSC met specifieke modi. De verandering in motortoerental en –belasting van de ene modus naar de volgende moet binnen 20 ± 1 seconden lineair worden geregeld. De tijd om van modus te veranderen, maakt deel uit van de nieuwe modus (inclusief de eerste modus). In sommige gevallen worden de modi niet in dezelfde volgorde uitgevoerd als bij de NRSC met specifieke modi of worden zij gesplitst om extreme temperatuurveranderingen te vermijden.

7.4.2.   Transiënte testcycli (NRTC en LSI-NRTC)

De transiënte testcyclus, niet voor wegverkeer, voor motoren van categorie NRE (NRTC) en de transiënte testcyclus, niet voor wegverkeer, voor grote elektrische-ontstekingsmotoren van categorie NRS (LSI-NRTC) zijn beide in aanhangsel 3 van bijlage XVII van seconde tot seconde beschreven als een sequentie van genormaliseerde toerental- en koppelwaarden. Om de test in een motormeetcel uit te voeren, moeten de genormaliseerde waarden worden omgezet in hun overeenkomstige referentiewaarden voor de te testen afzonderlijke motor op basis van de uit de motorkarakteristiek afgelezen specifieke toerental- en koppelwaarden. De omzetting wordt denormalisatie genoemd en de hieruit resulterende testcyclus is de NRTC- of LSI-NRTC-referentietestcyclus van de te testen motor (zie punt 7.7.2).

7.4.2.1.   Testsequentie voor NRTC

Een grafische voorstelling van het genormaliseerde NRTC-dynamometerschema wordt gegeven in figuur 6.3.

Figuur 6.3

Genormaliseerd NRTC-motordynamometerschema

Na voltooiing van de voorconditionering (zie punt 7.3.1.1.1) wordt de NRTC twee keer uitgevoerd overeenkomstig de volgende procedure:

a)

voer een koude start uit nadat de motor en de uitlaatgasnabehandelingssystemen door natuurlijke afkoeling tot kamertemperatuur zijn afgekoeld of nadat de motor, het koelmiddel, de motorolie, de uitlaatgasnabehandelingssystemen en alle motorregelvoorzieningen door geforceerde afkoeling tussen 293 en 303 K (20 en 30 oC) zijn gestabiliseerd. De meting van de koudstartemissies begint bij het starten van de koude motor;

b)	de warmtestuwperiode begint meteen na afloop van de koudstartfase. De motor wordt uitgezet en door een warmtestuwperiode van 20 minuten ± 1 minuut voor de warmstarttest geconditioneerd;

c)

de warmstarttest begint meteen na de warmtestuwperiode bij het aanslingeren van de motor. De gasanalysatoren worden ten minste 10 seconden vóór het einde van de warmtestuwperiode ingeschakeld om signaalpieken te vermijden. De meting van de emissies begint tegelijk met het begin van de warmstart-NRTC, met inbegrip van het aanslingeren van de motor.

De in g/kWh uitgedrukte specifieke emissies worden tijdens zowel de koud- als de warmstart-NRTC volgens de procedures van dit onderdeel bepaald. De samengestelde gewogen emissies worden overeenkomstig bijlage VII berekend door de resultaten van de koudstarttest voor 10 % en de resultaten van de warmstarttest voor 90 % te laten meetellen.

7.4.2.2.   Testsequentie voor LSI-NRTC

Na voltooiing van de voorconditionering (zie punt 7.3.1.1.2) wordt de LSI-NRTC een keer als volgt met warme start uitgevoerd:

a)	start de motor en laat deze gedurende de eerste 180 seconden van de bedrijfscyclus draaien, gevolgd door 30 seconden stationair draaien in onbelaste toestand. Tijdens deze opwarmsequentie worden geen emissies gemeten;

b)	begin aan het einde van de stationaire periode van 30 seconden met de de emissiemeting en laat de motor de volledige bedrijfscyclus vanaf het begin (tijdstip 0) doorlopen.

De in g/kWh uitgedrukte specifieke emissies worden overeenkomstig bijlage VII bepaald.

Als de motor voorafgaand aan de test al heeft gedraaid, laat men de motor naar goede ingenieursinzichten voldoende afkoelen om te waarborgen dat de gemeten emissies representatief zijn voor een motor die bij kamertemperatuur wordt gestart. Als een bij kamertemperatuur gestarte motor bijvoorbeeld in drie minuten voldoende opwarmt om met gesloten systeem te draaien en de volledige katalysatorwerking te bereiken, is minimale motorkoeling nodig voor het begin van de volgende test.

Met voorafgaande goedkeuring van de technische dienst mag de motoropwarmprocedure gedurende de bedrijfscyclus maximaal 15 minuten bedrijfstijd omvatten.

7.5.   Algemene testsequentie

Om de motoremissies te meten, worden de volgende stappen uitgevoerd:

a)	bepaal voor de te testen motor de motortesttoerentallen en –belastingen door (bij motoren met constant toerental) het maximumkoppel te meten of (bij motoren met variabel toerental) de maximumkoppelcurve te meten als functie van het motortoerental;

b)	denormaliseer de genormaliseerde testcycli met de overeenkomstig punt 7.5, onder a), gemeten waarden voor het koppel (bij motoren met constant toerental) of de toerentallen en koppels (bij motoren met variabel toerental);

c)	bereid van tevoren de motor, de uitrusting en de meetinstrumenten voor de volgende emissietest of –testreeksen (koudstarttest en warmstarttest) voor;

d)	voer de vóór de test te volgen procedures uit om de correcte werking van bepaalde uitrustingen en analysatoren te verifiëren. Kalibreer alle analysatoren. Registreer alle vóór de test verzamelde gegevens;

e)	start aan het begin van de testcyclus de motor (NRTC) of laat de motor draaien (cycli in statische toestand en LSI-NRTC) en stel tegelijkertijd de bemonsteringssystemen in werking;

f)	meet of registreer de emissies en andere voorgeschreven parameters gedurende de bemonsteringsperiode (bij NRTC, LSI-NRTC en RMC gedurende de volledige testcyclus);

g)	voer de na de test te volgen procedures uit om de correcte werking van bepaalde uitrustingen en analysatoren te verifiëren;

h)	de PM-filters worden voorgeconditioneerd, gewogen (leeggewicht), belast, geherconditioneerd en opnieuw gewogen (belast gewicht) en vervolgens worden de monsters volgens de vóór de test (punt 7.3.1.5) en na de test (punt 7.3.2.2) te volgen procedures beoordeeld;

i)	beoordeel de emissietestresultaten.

Figuur 6.4 geeft een overzicht van de te volgen procedures om testcycli voor niet voor de weg bestemde mobiele machines uit te voeren waarbij de motoruitlaatgasemissies worden gemeten.

Figuur 6.4

Testsequentie

7.5.1.   Starten en opnieuw starten van de motor

7.5.1.1.   Starten van de motor

Start de motor:

a)	zoals aanbevolen in de instructies voor eindgebruikers, met een productiestartmotor of luchtstartsysteem en een voldoende geladen accu, een geschikte stroomtoevoer of een passende persluchtbron; of

b)

met behulp van de dynamometer om de motor aan te slingeren tot hij start. Laat de motor draaien binnen ± 25 % van zijn in de praktijk gebruikelijke aanslingertoerental of start de motor door het dynamometertoerental lineair van nul tot 100 min-1 onder het lage stationaire toerental op te voeren, maar alleen tot de motor start.

Stop binnen 1 s na het starten van de motor met aanslingeren. Als de motor na 15 s aanslingeren niet start, wordt het aanslingeren stopgezet en wordt vastgesteld waarom de motor niet wil starten, tenzij de instructies voor eindgebruikers of het service-/reparatiehandboek aangeeft dat een langere aanslingertijd normaal is.

7.5.1.2.   Afslaan van de motor

a)	Als de motor tijdens de uitvoering van de koudstart-NRTC op enig moment afslaat, wordt de test ongeldig verklaard.

b)	Als de motor tijdens de uitvoering van de warmstart-NRTC op enig moment afslaat, wordt de test ongeldig verklaard. Impregneer de motor overeenkomstig punt 7.4.2.1, onder b), en herhaal de warmstarttest. In dit geval hoeft de koudstarttest niet te worden herhaald.

c)	Als de motor tijdens de LSI-NRTC afslaat, wordt de test ongeldig verklaard.

d)

Als de motor tijdens de NRSC (met specifieke modi of met overgangen) afslaat, wordt de test ongeldig verklaard en vanaf de motoropwarmprocedure herhaald. Bij PM-meting volgens de meerfiltermethode (één bemonsteringsfilter voor elke bedrijfsmodus) wordt de test voortgezet door de motor in de vorige modus voor motortemperatuurconditionering te stabiliseren en vervolgens de meting te beginnen met de modus waarin de motor is afgeslagen.

7.5.1.3   Motorwerking

De „operator” kan een persoon zijn (handmatige bediening) of een regulateur (automatische bediening) die op mechanische of elektronische wijze een input signaleert die motoroutput verlangt. De input kan van een gaspedaal of acceleratiesignaal, een gashendel of gasklepregelsignaal, een brandstofhendel of brandstofsignaal, een snelheidshendel of snelheidssignaal, dan wel van een afstelpunt of signaal van een regulateur komen.

7.6.   Bepaling van de motorkarakteristiek

Voordat met het bepalen van de motorkarakteristiek wordt begonnen, wordt de motor opgewarmd, waarbij de motor tegen het einde van de opwarming ten minste 10 minuten op maximumvermogen of volgens de aanbeveling van de fabrikant en naar goede ingenieursinzichten draait om de motorkoelmiddel- en motorolietemperatuur te stabiliseren. Bepaal de motorkarakteristiek wanneer de motor is gestabiliseerd.

Als de fabrikant tijdens de uitvoering van monitoringtests tijdens het gebruik overeenkomstig Gedelegeerde Verordening (EU) 2017/655 gebruik wil maken van het koppelsignaal dat wordt uitgezonden door de elektronische regeleenheid, voor daarmee uitgeruste motoren, moet tijdens de bepaling van de motorkarakteristiek bovendien de in aanhangsel 3 beschreven verificatie worden verricht.

Behalve bij motoren met constant toerental wordt de bepaling van de motorkarakteristiek met volledig geopende brandstofhendel of regulateur en bij specifieke toerentallen in oplopende volgorde uitgevoerd. De minimum- en maximumtoerentallen voor het bepalen van de motorkarakteristiek worden als volgt gedefinieerd:

minimumtoerental voor het bepalen van de motorkarakteristiek	=	warm stationair toerental;
maximumtoerental voor het bepalen van de motorkarakteristiek	=	n hi × 1,02 of het toerental waarbij het maximumkoppel tot nul daalt (de laagste waarde is van toepassing);

waarbij:

n hi

=

het hoge toerental, zoals gedefinieerd in artikel 2, punt 12

Als het hoogste toerental onveilig of niet representatief is (bv. bij motoren zonder regulateur), worden goede ingenieursinzichten toegepast om de motorkarakteristiek tot het hoogste veilige of representatieve toerental te bepalen.

7.6.1.   Bepaling van de motorkarakteristiek voor NRSC met variabel toerental

Bij het bepalen van de motorkarakteristiek voor een NRSC met variabel toerental (alleen bij motoren die de NRTC-of LSI-NRTC-cyclus niet moeten doorlopen) moeten goede ingenieursinzichten worden toegepast om een voldoende aantal gelijkmatig gespreide instelpunten te kiezen. Stabiliseer op elk instelpunt het toerental en laat het koppel zich ten minste 15 seconden lang stabiliseren. Registreer op elk instelpunt het gemiddelde toerental en koppel. Aanbevolen wordt het gemiddelde toerental en koppel te berekenen voor de in de laatste 4 tot 6 seconden geregistreerde gegevens. Pas zo nodig lineaire interpolatie toe om de testtoerentallen en –koppels van de NRSC te bepalen. Gebruik, wanneer de motoren ook een NRTC of LSI-NRTC moeten doorlopen, de NRTC-motorkarakteristiek om de toerentallen en koppels voor de test in statische toestand te bepalen.

Naar keuze van de fabrikant mag de motorkarakteristiek ook volgens de procedure van punt 7.6.2 worden bepaald.

7.6.2.   Bepaling van de motorkarakteristiek voor NRTC en LSI-NRTC

De motorkarakteristiek wordt als volgt bepaald:

a)

laat de motor stationair draaien in onbelaste toestand; i) bij motoren met een laagtoerentalregulateur wordt de vraag van de operator op het minimum ingesteld, wordt de dynamometer of een andere belastingsvoorziening gebruikt om op de primaire uitgaande as van de motor een koppel van nul trachten te bereiken en laat men de motor het toerental reguleren. Meet dit warme stationaire toerental; ii) bij motoren zonder laagtoerentalregulateur wordt de dynamometer ingesteld om op de primaire uitgaande as van de motor een koppel van nul trachten te bereiken en wordt de vraag van de operator ingesteld om het toerental op het door de fabrikant opgegeven laagst mogelijke motortoerental bij minimumbelasting te regelen (ook wel door de fabrikant opgegeven warm stationair toerental genoemd); iii) het door de fabrikant opgegeven stationaire koppel mag bij alle motoren met variabel toerental (met of zonder laagtoerentalregulateur) worden gebruikt indien een stationair koppel dat niet gelijk is aan nul, representatief is voor de normale werking tijdens het gebruik;

b)

stel de vraag van de operator op maximum in en regel het motortoerental tussen warm stationair en 95 % van het warme stationair toerental. Bij motoren met referentiebedrijfscycli waarvan het laagste toerental hoger is dan het warme stationaire toerental, mag de bepaling van de motorkarakteristiek worden gestart tussen het laagste referentietoerental en 95 % van het laagste referentietoerental;

c)

verhoog het motortoerental met gemiddeld 8 ± 1 min-1/s of bepaal de motorkarakteristiek door zodanige continue verhoging van het toerental dat het 4 tot 6 minuten duurt om van het minimum- naar het maximumtoerental voor het bepalen van de motorkarakteristiek te gaan. De bepaling van de motorkarakteristiek begint tussen het warme stationair toerental en 95 % van het warme stationaire toerental en eindigt bij het hoogste toerental boven het maximumvermogen waarbij minder dan 70 % van het maximumvermogen wordt geleverd. Als dit hoogste toerental onveilig of niet representatief is (bv. bij motoren zonder regulateur), moeten goede ingenieursinzichten worden toegepast om de motorkarakteristiek tot het hoogste veilige of representatieve toerental te bepalen. Registreer de motortoerental- en koppelpunten met een bemonsteringsfrequentie van ten minste 1 Hz;

d)

als een fabrikant de bovenstaande technieken voor het bepalen van de motorkarakteristiek voor een bepaalde motor onveilig of niet representatief acht, mogen alternatieve technieken worden toegepast. Die alternatieve technieken moeten hetzelfde doel bereiken als de gespecificeerde procedures voor het bepalen van de motorkarakteristiek, namelijk het maximaal beschikbare koppel bij alle tijdens de testcycli bereikte motortoerentallen bepalen. Afwijkingen van de in dit onderdeel gespecificeerde technieken uit veiligheids- of representativiteitsoverwegingen moeten door de goedkeuringsinstantie worden goedgekeurd, evenals de redenen ervoor. In geen enkel geval mag de koppelcurve echter worden verkregen door bij gereguleerde motoren of turbomotoren de motortoerentallen te verlagen;

e)

de motorkarakteristiek hoeft niet vóór elke testcyclus te worden bepaald. De motorkarakteristiek moet opnieuw bepaald als er: i) sinds de laatste bepaling naar goede ingenieursinzichten onredelijk veel tijd is verstreken; of ii) fysieke veranderingen of herkalibraties aan de motor hebben plaatsgevonden die de motorprestaties kunnen beïnvloeden; of iii) de luchtdruk bij de luchtinlaat van de motor niet binnen ± 5 kPa ligt van de waarde die bij de laatste bepaling van de motorkarakteristiek is geregistreerd.

7.6.3.   Bepaling van de motorkarakteristiek voor NRSC met constant toerental

De motor mag met een standaard constantetoerentalregulateur draaien of een constantetoerentalregulateur mag worden gesimuleerd door het motortoerental met een regelsysteem op vraag van de operator te regelen. Naargelang het geval moet een isochrone regulateur of een regulateur met geleidelijke vermindering van het toerental worden gebruikt.

7.6.3.1.   Controle van het nominale vermogen voor motoren die volgens cyclus D2 of E2 worden getest

De volgende controle wordt verricht:

a)	laat de motor zo lang als nodig is om een stabiele werking te verkrijgen, bij nominaal toerental en nominaal vermogen draaien terwijl de regulateur of de gesimuleerde regulateur het toerental op vraag van de operator regelt;

b)

verhoog het koppel totdat de motor het gereguleerde toerental niet meer kan handhaven. Registreer het vermogen op dit punt. Voordat deze controle wordt verricht komen de fabrikant en de technische dienst die de controle uitvoert, overeen met welke methode op veilige wijze kan worden bepaald wanneer dit punt is bereikt, afhankelijk van de kenmerken van de regulateur. Het onder b) geregistreerde vermogen mag niet meer dan 12,5 % hoger zijn dan het nominale vermogen, zoals gedefinieerd in artikel 3, punt 25, van Verordening (EU) 2016/1628. Als deze waarde wordt overschreden, moet de fabrikant het opgegeven nominale vermogen herzien.

Als deze test vanwege de kans op schade aan de motor of de dynamometer niet kan worden uitgevoerd met de specifieke motor die wordt getest, verstrekt de fabrikant de goedkeuringsinstantie afdoende bewijzen dat het maximumvermogen niet meer dan 12,5 % hoger is dan het nominale vermogen.

7.6.3.2.   Bepaling van de motorkarakteristiek voor NRSC met constant toerental

a)	Laat de motor ten minste 15 seconden op onbelast gereguleerd toerental (bij hoog toerental, niet laag stationair) draaien, terwijl de regulateur of de gesimuleerde regulateur het toerental op vraag van de operator regelt, tenzij dit niet mogelijk is met de specifieke motor.

b)

Gebruik de dynamometer om het koppel constant te verhogen. De bepaling van de motorkarakteristiek moet zodanig worden uitgevoerd dat het niet minder dan 2 minuten duurt om van onbelast gereguleerd toerental te gaan naar het koppel dat voor motoren die volgens cyclus D2 of E2 worden getest overeenkomt met het nominale vermogen en voor andere testcycli met constant toerental met het maximumkoppel. Registreer tijdens de bepaling van de motorkarakteristiek het werkelijke toerental en koppel met ten minste 1 Hz.

c)	Motoren met constant toerental die uitgerust zijn met een regulateur die op verschillende toerentallen kan worden ingesteld, worden bij elk toepasselijk constant toerental getest.

Bij motoren met constant toerental mogen naar goede ingenieursinzichten en met goedkeuring met de goedkeuringsinstantie andere methoden worden gebruikt voor het registreren van het koppel en vermogen bij het aangegeven toerental of de aangegeven toerentallen.

Bij motoren die volgens andere cycli dan D2 of E2 worden getest, mag, wanneer voor het maximumkoppel zowel de gemeten als de opgegeven waarde beschikbaar is, de opgegeven waarde in plaats van de gemeten waarde worden gebruikt als zij 95 tot 100 % van de gemeten waarde bedraagt.

7.7.   Genereren van testcycli

7.7.1.   Genereren van NRSC

De motortoerentallen en -belastingen waarbij de motor tijdens een NRSC met specifieke modi of RMC moet draaien, worden overeenkomstig dit punt gegenereerd.

7.7.1.1.   Genereren van de NRSC-testtoerentallen voor motoren die zowel volgens de NRSC als volgens de NRTC of LSI-NRTC worden getest

Bij motoren die behalve volgens de NRSC ook volgens de NRTC of LSI-NRTC worden getest, wordt het in punt 5.2.5.1 beschreven MTS gebruikt als 100 %-toerental voor zowel de transiënte test als de test in statische toestand.

Het MTS wordt in plaats van het nominale toerental gebruikt wanneer het intermediaire toerental overeenkomstig punt 5.2.5.4 wordt bepaald.

Het stationaire toerental wordt overeenkomstig punt 5.2.5.5 bepaald.

7.7.1.2.   Genereren van NRSC-testtoerentallen voor motoren die alleen volgens de NRSC worden getest

Bij motoren die niet volgens een transiënte testcyclus (NRTC of LSI-NRTC) worden getest, wordt het in punt 5.2.5.3 beschreven nominale toerental als 100 %-toerental gebruikt.

Het nominale toerental wordt gebruikt voor de bepaling van het intermediaire toerental overeenkomstig punt 5.2.5.4. Als de NRSC procentuele aanvullende toerentallen voorschrijft, worden zij berekend als percentage van het nominale toerental.

Het stationaire toerental wordt overeenkomstig punt 5.2.5.5 bepaald.

Met voorafgaande toestemming van de technische dienst mag voor het genereren van de testtoerentallen overeenkomstig dit punt in plaats van het nominale toerental het MTS worden gebruikt.

7.7.1.3.   Genereren van NRSC-belasting voor elke modus

De procentuele belasting van elke testmodus van de gekozen testcyclus wordt afgelezen uit de desbetreffende NRSC-tabel in aanhangsel 1 of 2 van bijlage XVII. Afhankelijk van de testcyclus wordt de procentuele belasting in die tabellen overeenkomstig punt 5.2.6 en de voetnoten voor elke tabel uitgedrukt in vermogen of koppel.

De 100 %-waarde bij een bepaald testtoerental is de gemeten of opgegeven waarde uit de overeenkomstig punt 7.6.1, 7.6.2 of 7.6.3 gegenereerde motorkarakteristiek, uitgedrukt als vermogen (kW).

De motorinstelling voor elke testmodus wordt berekend met vergelijking (6-14):

(6-14)

waarbij:

S	=	dynamometerinstelling in kW
P max	=	waargenomen of opgegeven maximumvermogen bij het testtoerental onder de testomstandigheden (gespecificeerd door de fabrikant), in kW
P AUX	=	opgegeven totaal vermogen, opgenomen door hulpapparatuur zoals gedefinieerd in vergelijking (6-8) (zie punt 6.3.5) bij het testtoerental, in kW
L	=	% koppel

Als de motor gewoonlijk niet onder een bepaald minimumkoppel werkt, bijvoorbeeld omdat hij wordt aangesloten op een niet voor de weg bestemde mobiele machine die niet onder dat koppel werkt, mag een warm minimumkoppel dat representatief is voor de werking tijdens het gebruik worden opgegeven en gebruikt voor elk belastingspunt dat anders onder deze waarde zou liggen.

Voor de cycli E2 en D2 geeft de fabrikant het nominale vermogen op en wordt dit als 100 %-vermogen gebruikt bij het genereren van de testcyclus.

7.7.2.   Genereren van toerental en belasting voor elk testpunt van de NRTC en de LSI-NRTC (denormalisatie)

De motortoerentallen en -belastingen waarbij de motor moet draaien tijdens de NRTC- of LSI-NRTC-tests, worden overeenkomstig dit punt gegenereerd. In aanhangsel 3 van bijlage XVII worden de toepasselijke testcycli in een genormaliseerd formaat gedefinieerd. Een genormaliseerde testcyclus bestaat uit een sequentie van gepaarde procentuele toerental- en koppelwaarden.

De genormaliseerde toerental- en koppelwaarden worden volgens de volgende regels omgezet:

a)	het genormaliseerde toerental wordt overeenkomstig punt 7.7.2.2 in een sequentie van referentietoerentalwaarden n ref omgezet;

b)

het genormaliseerde koppel wordt uitgedrukt als een percentage van het in de overeenkomstig punt 7.6.2 gegenereerde motorkarakteristiek vastgelegde koppel bij het overeenkomstige referentietoerental. Deze genormaliseerde waarden worden overeenkomstig punt 7.7.2.3 in een sequentie van referentiekoppelwaarden T ref omgezet;

c)	de in coherente eenheden uitgedrukte referentietoerental- en referentiekoppelwaarden worden met elkaar vermenigvuldigd om de referentievermogenswaarden te berekenen.

7.7.2.1.   Gereserveerd

7.7.2.2.   Denormalisatie van het motortoerental

Het motortoerental wordt gedenormaliseerd met vergelijking (6-15):

(6-15)

waarbij:

n ref	=	referentietoerental
MTS	=	maximaal testtoerental
n idle	=	stationair toerental
%speed	=	de in aanhangsel 3 van bijlage XVII afgelezen waarde van het genormaliseerde toerental voor de NRTC of LSI-NRTC

7.7.2.3.   Denormalisatie van het motorkoppel

De koppelwaarden van het motordynamometerschema in aanhangsel 3 van bijlage XVII zijn genormaliseerd naar het maximumkoppel bij het respectieve toerental. De koppelwaarden van de referentiecyclus moeten met behulp van de volgens punt 7.6.2 bepaalde motorkarakteristiek worden gedenormaliseerd met vergelijking (6-16):

(6-16)

bij het respectieve referentietoerental zoals bepaald in punt 7.7.2.2,

waarbij:

T ref	=	referentiekoppel voor het respectieve referentietoerental
max.torque	=	maximumkoppel voor het respectieve testtoerental uit de overeenkomstig punt 7.6.2 bepaalde motorkarakteristiek, zo nodig gecorrigeerd overeenkomstig punt 7.7.2.3.1
%torque	=	de in aanhangsel 3 van bijlage XVII afgelezen waarde van het genormaliseerde koppel voor de NRTC of LSI-NRTC

a)   Opgegeven minimumkoppel

Er mag een minimumkoppel worden opgegeven dat representatief is voor de werking tijdens het gebruik. Als de motor bijvoorbeeld meestal verbonden is met een niet voor de weg bestemde mobiele machine niet onder een bepaald minimumkoppel werkt, mag dit koppel worden opgegeven en gebruikt voor elk belastingspunt dat anders onder deze waarde zou liggen.

b)   Correctie van het motorkoppel vanwege voor de emissietest gemonteerde hulpapparatuur

Als de hulpapparatuur overeenkomstig aanhangsel 2 is gemonteerd, wordt het maximumkoppel voor het respectieve testtoerental uit de overeenkomstig punt 7.6.2 bepaalde motorkarakteristiek niet gecorrigeerd.

Wanneer overeenkomstig punt 6.3.2 of 6.3.3 voor de test te monteren hulpapparatuur niet is gemonteerd of te verwijderen hulpapparatuur wel is gemonteerd, wordt de waarde van T max gecorrigeerd met vergelijking (6-17):

T max = T map — T AUX

(6-17)

met:

TAUX = Tr — Tf

(6-18)

waarbij:

T map	=	ongecorrigeerd maximumkoppel voor het respectieve testtoerental uit de overeenkomstig punt 7.6.2 bepaalde motorkarakteristiek
T f	=	koppel dat vereist is voor de aandrijving van voor de test te monteren hulpapparatuur die niet is gemonteerd
T r	=	koppel dat vereist is voor de aandrijving van voor de test te verwijderen hulpapparatuur die wel is gemonteerd

7.7.2.4.   Voorbeeld van de denormalisatieprocedure

Als voorbeeld moet het volgende testpunt worden gedenormaliseerd:

% toerental = 43 %;

% koppel = 82 %.

Bij de volgende waarden:

MTS = 2 200 min-1;

n idle = 600 min-1,

levert dit het volgende resultaat op:

Bij het uit de motorkarakteristiek bij 1 288 min–1 afgelezen maximumkoppel van 700 Nm

7.8.   Specifieke procedure voor het uitvoeren van de testcyclus

7.8.1.   Emissietestsequentie voor NRSC met specifieke modi

7.8.1.1.   Opwarmen van de motor voor NRSC met specifieke modi

De overeenkomstig punt 7.3.1 vóór de test te volgen procedure wordt uitgevoerd, inclusief kalibratie van de analysator. De motor wordt overeenkomstig de voorconditioneringssequentie in punt 7.3.1.1.3 opgewarmd. Vanaf dit conditioneringspunt van de motor wordt de testcyclusmeting meteen gestart.

7.8.1.2.   Uitvoering van NRSC met specifieke modi

a)	De test wordt uitgevoerd in oplopende volgorde van de voor de testcyclus gegeven modusnummers (zie aanhangsel 1 van bijlage XVII).

b)

Elke modus heeft een duur van ten minste 10 minuten, behalve wanneer elektrische-ontstekingsmotoren worden getest met de cycli G1, G2 of G3, waarbij elke modus een lengte van ten minste 3 minuten heeft. In elke modus wordt de motor ten minste 5 minuten gestabiliseerd en aan het einde van elke modus worden 1 tot 3 minuten lang de emissies bemonsterd van gassen en, indien er een grenswaarde van toepassing is, PN, behalve wanneer elektrische-ontstekingsmotoren worden getest met de cycli G1, G2 of G3, waarbij de emissies ten minste gedurende de laatste 2 minuten van de respectieve testmodus worden bemonsterd. Een langere bemonsteringstijd is toegestaan om de nauwkeurigheid van de PM-bemonstering te verbeteren. De moduslengte wordt geregistreerd en gerapporteerd.

c)

De PM-bemonstering kan volgens de een- of meerfiltermethode plaatsvinden. Aangezien de resultaten van beide methoden enigszins kunnen verschillen, moet de toegepaste methode samen met de resultaten worden vermeld. Bij de eenfiltermethode worden de in de testcyclusprocedure gespecificeerde modale wegingsfactoren en de werkelijke uitlaatgasstroom tijdens de bemonstering in aanmerking genomen door het monsterdebiet en/of de bemonsteringstijd dienovereenkomstig bij te stellen. De effectieve wegingsfactor van de PM-bemonstering mag niet meer dan ± 0,005 van de wegingsfactor van de modus in kwestie afwijken. De bemonstering moet in elke modus zo laat mogelijk plaatsvinden. Bij de eenfiltermethode moet de voltooiing van de PM-bemonstering op ± 5 s na met de voltooiing van de meting van de gasvormige emissies samenvallen. De bemonsteringstijd per modus bedraagt ten minste 20 s bij de eenfiltermethode en ten minste 60 s bij de meerfiltermethode. Bij systemen zonder omloopmogelijkheid bedraagt de bemonsteringstijd per modus bij zowel de een- als de meerfiltermethode ten minste 60 s.

d)

Het motortoerental en de motorbelasting, de inlaatluchttemperatuur, de brandstofstroom en, in voorkomend geval, de lucht- of uitlaatgasstroom worden voor elke modus op hetzelfde tijdstip gemeten als dat voor de meting van de gasvormige concentraties. Alle voor de berekening benodigde aanvullende gegevens worden geregistreerd.

e)

Indien op gelijk welk moment nadat de emissiebemonstering voor een NRSC met specifieke modi en volgens de eenfiltermethode is begonnen, de motor afslaat of de emissiebemonstering wordt onderbroken, wordt de test ongeldig verklaard en vanaf de motoropwarmprocedure herhaald. Bij PM-meting volgens de meerfiltermethode (één bemonsteringsfilter voor elke bedrijfsmodus), wordt de test voortgezet door de motor in de vorige modus voor motortemperatuurconditionering te stabiliseren en vervolgens de meting te beginnen met de modus waarin de motor is afgeslagen.

f)	De overeenkomstig punt 7.3.2 na de test te volgen procedure worden uitgevoerd.

7.8.1.3.   Validatiecriteria

Na de eerste overgangsperiode mag tijdens elke modus van de desbetreffende testcyclus in statische toestand het gemeten toerental niet meer van het referentietoerental afwijken dan ±1 % van het nominale toerental of ± 3 min-1 (de grootste waarde is van toepassing), behalve bij het stationaire toerental dat binnen de door de fabrikant opgegeven toleranties moet liggen. Het gemeten koppel mag niet meer van het referentiekoppel afwijken dan ± 2 % van het maximumkoppel bij het testtoerental.

7.8.2.   Emissietestsequentie voor RMC

7.8.2.1.   Opwarmen van de motor

De overeenkomstig punt 7.3.1 vóór de test te volgen procedure wordt uitgevoerd, inclusief kalibratie van de analysator. De motor wordt overeenkomstig de voorconditioneringssequentie in punt 7.3.1.1.4 opgewarmd. Meteen na deze motorconditioneringsprocedure worden het motortoerental en –koppel gewijzigd in een lineaire overgang van 20 ± 1 s naar de eerste modus van de test, tenzij zij al zijn ingesteld voor de eerste modus van de test. De testcyclusmeting moet binnen 5 tot 10 s na het einde van de overgang starten.

7.8.2.2.   Uitvoering van RMC

De test wordt uitgevoerd in de volgorde van de voor de testcyclus gegeven modusnummers (zie aanhangsel 2 van bijlage XVII). Indien er geen RMC beschikbaar is voor de gespecificeerde NRSC, wordt de in punt 7.8.1 beschreven procedure voor de NRSC met specifieke modi gevolgd.

De motor moet gedurende de voorgeschreven tijd in elke modus draaien. De overgang van een modus naar de volgende wordt lineair uitgevoerd in 20 ± 1 s, met de in punt 7.8.2.4 voorgeschreven toleranties.

Bij de RMC worden de referentietoerental- en -koppelwaarden met een minimumfrequentie van 1 Hz gegenereerd en wordt deze sequentie van punten gebruikt om de cyclus uit te voeren. Tijdens de overgang tussen modi worden de gedenormaliseerde referentietoerental- en -koppelwaarden van de ene modus naar de andere lineair gewijzigd om referentiepunten te genereren. De genormaliseerde referentiekoppelwaarden mogen tussen de modi in niet lineair worden gewijzigd en vervolgens gedenormaliseerd. Als de toerental- en koppelverandering door een punt boven de koppelcurve van de motor loopt, moet zij worden voortgezet om de referentiekoppels te bereiken en mag de vraag van de operator tot maximum gaan.

Tijdens de hele RMC (tijdens elke modus en ook tijdens de overgangen tussen de modi) wordt de concentratie van elke gasvormige verontreiniging gemeten en vindt PM- en PN-bemonstering plaats indien daarvoor een grenswaarde van toepassing is. De gasvormige verontreinigingen mogen ruw of verdund worden gemeten en continu worden geregistreerd; verdund kunnen zij ook in een bemonsteringszak worden opgevangen. Het deeltjesmonster moet met voorbehandelde schone lucht worden verdund. Tijdens de volledige testprocedure wordt één monster genomen en in het geval van PM op één PM-bemonsteringsfilter opgevangen.

Om de specifieke emissies te berekenen, wordt de werkelijke cyclusarbeid berekend door het werkelijke motorvermogen over de volledige cyclus te integreren.

7.8.2.3.   Emissietestsequentie

a)	De uitvoering van de RMC, de bemonstering van het uitlaatgas, de gegevensregistratie en de integratie van de gemeten waarden worden gelijktijdig gestart.

b)	Het toerental en het koppel worden op de eerste modus in de testcyclus geregeld.

c)	Als de motor tijdens de uitvoering van de RMC op enig moment afslaat, wordt de test ongeldig verklaard. De motor wordt voorgeconditioneerd en de test wordt herhaald.

d)

Aan het einde van de RMC wordt de bemonstering, behalve de PM-bemonstering, voortgezet, waarbij alle systemen blijven werken zodat de systeemresponstijd kan verstrijken. Vervolgens worden de bemonstering en de registratie, ook die van achtergrondmonsters, stopgezet. Ten slotte worden alle integreervoorzieningen stopgezet en wordt het einde van de testcyclus in de geregistreerde gegevens aangegeven.

e)	De overeenkomstig punt 7.3.2 na de test te volgen procedure worden uitgevoerd.

7.8.2.4.   Validatiecriteria

De RMC-tests worden met de in de punten 7.8.3.3 en 7.8.3.5 beschreven regressieanalyse gevalideerd. De toegestane RMC-toleranties staan vermeld in tabel 6.1. Opgemerkt zij dat de RMC-toleranties verschillen van de NRTC-toleranties in tabel 6.2. Bij het testen van motoren met een nettovermogen van meer dan 560 kW mogen de regressielijntoleranties van tabel 6.2 worden gebruikt en mogen overeenkomstig tabel 6.3 punten worden geschrapt.

Tabel 6.1

RMC-regressielijntoleranties

	Toerental	Koppel	Vermogen
Standaardfout van de schatting (SEE) van y op x	max. 1 % van het nominale toerental	max. 2 % van het maximumkoppel van de motor	max. 2 % van het maximumvermogen van de motor
Helling van de regressielijn, a 1	0,99-1,01	0,98-1,02	0,98-1,02
Determinatiecoëfficiënt r 2	min. 0,990	min. 0,950	min. 0,950
y-intercept van de regressielijn, a 0	± 1 % van het nominale toerental	± 20 Nm of 2 % van het maximumkoppel (de grootste waarde is van toepassing)	± 4 kW of 2 % van het maximumvermogen (de grootste waarde is van toepassing)

Indien de RMC-test niet op een transiënte testbank wordt uitgevoerd en de toerental- en koppelwaarden niet van seconde tot seconde beschikbaar zijn, worden de volgende validatiecriteria toegepast.

Bij elke modus worden de voorschriften voor de toerental- en koppeltoleranties gegeven in punt 7.8.1.3. Voor de lineaire toerental- en koppelovergangen van 20 s tussen de RMC-testmodi in statische toestand (punt 7.4.1.2) gelden de volgende toerental- en belastingstoleranties:

a)	de toerentalverandering wordt tot op ± 2 % van het nominale toerental na lineair gehouden;

b)	de koppelverandering wordt tot op ± 5 % van het maximumkoppel bij het nominale toerental na lineair gehouden.

7.8.3.   Transiënte testcycli (NRTC en LSI-NRTC)

Tijdens de NRTC en de LSI-NRTC worden de referentietoerental- en -koppelbevelen sequentieel uitgevoerd. De toerental- en koppelbevelen worden gegeven met een frequentie van ten minste 5 Hz. Omdat de referentietestcyclus met 1 Hz is gespecificeerd, moeten de tussenliggende toerental- en koppelbevelen lineair worden geïnterpoleerd aan de hand van de bij het genereren van de cyclus gegenereerde referentiekoppelwaarden.

Kleine gedenormaliseerde toerentalwaarden dichtbij het warme stationaire toerental kunnen laagstationairtoerentalregulateurs doen activeren en het motorkoppel het referentiekoppel doen overschrijden, ook al is de vraag van de operator op minimum ingesteld. In dergelijke gevallen wordt aanbevolen de dynamometer zo te regelen dat hij voorrang geeft aan het referentiekoppel in plaats van aan het referentietoerental, en de motor het toerental laat reguleren.

Onder koudstartcondities mogen de motoren een voorziening voor verhoogd stationair toerental gebruiken om de motor en het uitlaatgasnabehandelingssysteem snel op te warmen. Onder deze condities zullen zeer lage genormaliseerde toerentallen referentietoerentallen genereren die onder dit verhoogde stationaire toerental liggen. In dit geval wordt aanbevolen de dynamometer zo te regelen dat hij, wanneer de vraag van de operator op minimum is ingesteld, voorrang geeft aan het referentiekoppel en de motor het toerental laat reguleren.

Tijdens een emissietest moeten de referentietoerentallen en –koppels en de feedbacktoerentallen en –koppels met een minimumfrequentie van 1 Hz, maar liefst van 5 of zelfs 10 Hz worden geregistreerd. Deze hogere registratiefrequentie is belangrijk omdat zij het biaseffect van het tijdsverschil tussen de gemeten en de referentiefeedbacktoerental- en -koppelwaarden zo veel mogelijk helpt beperken.

De referentie- en feedbacktoerentallen en -koppels mogen met lagere frequenties (tot 1 Hz) worden geregistreerd als de gemiddelde waarden in het tijdsinterval tussen de geregistreerde waarden worden geregistreerd. De gemiddelde waarden worden berekend aan de hand van de met een frequentie van ten minste 5 Hz geüpdatete feedbackwaarden. Deze geregistreerde waarden worden gebruikt om de cyclusvalidatiestatistiek en de totale arbeid te berekenen.

7.8.3.1.   Uitvoering van een NRTC-test

De overeenkomstig punt 7.3.1 vóór de test te volgen procedures worden uitgevoerd, met inbegrip van de voorconditionering, de afkoeling en de kalibratie van de analysator.

De test wordt als volgt gestart:

de testsequentie begint onmiddellijk nadat de motor bij de koudstart-NRTC vanuit afgekoelde conditie overeenkomstig punt 7.3.1.2 of bij de warmstart-NRTC vanuit warmtestuwconditie is gestart. De sequentie van punt 7.4.2.1 wordt gevolgd.

De opslag van gegevens, de bemonstering van het uitlaatgas en de integratie van de gemeten waarden worden bij het starten van de motor gelijktijdig aangevat. De testcyclus begint wanneer de motor start en wordt volgens het schema van aanhangsel 3 van bijlage XVII uitgevoerd.

Aan het einde van de cyclus wordt de bemonstering voortgezet, waarbij alle systemen blijven werken zodat de systeemresponstijd kan verstrijken. Vervolgens worden de bemonstering en de registratie, ook die van achtergrondmonsters, stopgezet. Ten slotte worden alle integreervoorzieningen stopgezet en wordt het einde van de testcyclus in de geregistreerde gegevens aangegeven.

De overeenkomstig punt 7.3.2 na de test te volgen procedure worden uitgevoerd.

7.8.3.2.   Uitvoering van een LSI-NRTC-test

De overeenkomstig punt 7.3.1 vóór de test te volgen procedures worden uitgevoerd, met inbegrip van de voorconditionering en de kalibratie van de analysator.

De test wordt als volgt gestart:

De test begint volgens de sequentie van punt 7.4.2.2.

De opslag van gegevens, de bemonstering van het uitlaatgas en de integratie van de gemeten waarden beginnen gelijktijdig met het begin van LSI-NRTC aan het einde van de in punt 7.4.2.2, onder b), gespecificeerde stationaire periode van 30 seconden. De testcyclus wordt volgens het schema van aanhangsel 3 van bijlage XVII uitgevoerd.

Aan het einde van de cyclus wordt de bemonstering voortgezet, waarbij alle systemen blijven werken zodat de systeemresponstijd kan verstrijken. Vervolgens worden de bemonstering en de registratie, ook die van achtergrondmonsters, stopgezet. Ten slotte worden alle integreervoorzieningen stopgezet en wordt het einde van de testcyclus in de geregistreerde gegevens aangegeven.

De overeenkomstig punt 7.3.2 na de test te volgen procedure worden uitgevoerd.

7.8.3.3.   Cyclusvalidatiecriteria bij transiënte testcycli (NRTC en LSI-NRTC)

Om de geldigheid van een test te controleren, worden de cyclusvalidatiecriteria van dit punt op de referentie- en feedbackwaarden van toerental, koppel, vermogen en totale arbeid toegepast.

7.8.3.4.   Berekening van de cyclusarbeid

Alvorens de cyclusarbeid te berekenen, worden alle tijdens het starten van de motor geregistreerde toerental- en koppelwaarden weggelaten. Punten met negatieve koppelwaarden worden als nul arbeid aangemerkt. De werkelijke cyclusarbeid W act (kWh) wordt aan de hand van de feedbacktoerental- en -koppelwaarden van de motor berekend. De referentiecyclusarbeid W ref (kWh) wordt aan de hand van de referentietoerental- en -koppelwaarden van de motor berekend. De werkelijke cyclusarbeid W act wordt gebruikt om met de referentiecyclusarbeid W ref te vergelijken en om de specifieke emissies te berekenen (zie punt 7.2).

De waarde van W act moet zich bevinden tussen 85 % en 105 % van W ref.

7.8.3.5.   Validatiestatistiek (zie aanhangsel 2 van bijlage VII)

Voor toerental, koppel en vermogen wordt de lineaire regressie tussen de referentie- en feedbackwaarden berekend.

Om de biaseffecten van het tijdsverschil tussen de referentie- en de feedbackcycluswaarden zo veel mogelijk te beperken, mag de hele motortoerental- en koppelfeedbacksignaalsequentie vroeger of later worden gesteld t.o.v. de referentietoerental- en referentiekoppelsequentie. Als de feedbacksignalen worden verschoven, moet zowel het toerental als het koppel evenveel in dezelfde richting worden verschoven.

De kleinstekwadratenmethode wordt toegepast, met de best passende vergelijking in de vorm van vergelijking (6-19):

y= a 1 x + a 0

(6-19)

waarbij:

y	=	feedbackwaarde van toerental (min-1), koppel (Nm) of vermogen (kW)
a 1	=	helling van de regressielijn
x	=	referentiewaarde van toerental (min-1), koppel (Nm) of vermogen (kW)
a 0	=	y-intercept van de regressielijn

Voor elke regressielijn worden de standaardfout van de schatting (SEE) van y op x en de determinatiecoëfficiënt (r 2) overeenkomstig aanhangsel 3 van bijlage VII berekend.

Aanbevolen wordt deze analyse met een frequentie van 1 Hz uit te voeren. Een test wordt geldig geacht wanneer aan de criteria van tabel 6.2 is voldaan.

Tabel 6.2

Regressielijntoleranties

	Toerental	Koppel	Vermogen
Standaardfout van de schatting (SEE) van y op x	≤ 5,0 % van het maximumtoerental van de test	≤ 10,0 % van het maximumkoppel in de motorkarakteristiek	≤ 10,0 % van het maximumvermogen in de motorkarakteristiek
Helling van de regressielijn, a 1	0,95-1,03	0,83-1,03	0,89-1,03
Determinatiecoëfficiënt r 2	minimaal 0,970	minimaal 0,850	minimaal 0,910
y-intercept van de regressielijn, a 0	≤ 10 % van stationair	± 20 Nm of ± 2 % van het maximumkoppel (de grootste waarde is van toepassing)	± 4 kW of ± 2 % van het maximumvermogen (de grootste waarde is van toepassing)

Alleen voor regressiedoeleinden mogen de in tabel 6.3 vermelde punten worden geschrapt voordat de regressieberekening wordt gemaakt. Bij de berekening van de cyclusarbeid en de emissies mogen die punten echter niet worden weggelaten. Een stationair punt wordt gedefinieerd als een waarde met een genormaliseerd referentiekoppel van 0 % en een genormaliseerd referentietoerental van 0 %. Het schrappen van punten mag op de hele cyclus of een deel ervan worden toegepast; er moet worden aangegeven welke punten zijn geschrapt.

Tabel 6.3

Punten die uit de regressieanalyse mogen worden geschrapt

Gebeurtenis	Condities (n = motortoerental, T = koppel)	Punten die mogen worden geschrapt
Minimumvraag van de operator (stationair punt)	n ref = n idle en T ref = 0 % en T act > (T ref — 0,02 T maxmappedtorque) en T act < (T ref + 0,02 T maxmappedtorque)	toerental en vermogen
Minimumvraag van de operator	n act ≤ 1,02 n ref en T act > T ref of n act > n ref en T act ≤ T ref' of n act > 1,02 n ref en T ref < T act ≤ (T ref + 0,02 T maxmappedtorque)	vermogen, en koppel of toerental
Maximumvraag van de operator	n act < n ref en T act ≥ T ref of n act ≥ 0,98 n ref en T act < T ref of n act < 0,98 n ref en T ref > T act ≥ (T ref — 0,02 T maxmappedtorque)	vermogen, en koppel of toerental

8.   Meetprocedures

8.1.   Kalibratie en controles van de prestaties

8.1.1.   Inleiding

In dit punt worden de vereiste kalibraties en verificaties van de meetsystemen beschreven. Zie punt 9.4 voor de specificaties die van toepassing zijn op afzonderlijke instrumenten.

Over het algemeen moeten de kalibraties of verificaties over de volledige meetketen worden uitgevoerd.

Indien een kalibratie of verificatie voor een deel van een meetsysteem niet is gespecificeerd, wordt dat deel van het systeem gekalibreerd en worden de prestaties ervan geverifieerd met een frequentie die aan de aanbevelingen van de fabrikant van het meetsysteem en aan goede ingenieursinzichten beantwoordt.

Internationaal erkende herleidbare standaarden moeten worden toegepast om aan de voor de kalibraties en verificaties gespecificeerde toleranties te voldoen.

8.1.2.   Samenvatting van de kalibraties en verificaties

Tabel 6.4 geeft een samenvatting van de in onderdeel 8 beschreven kalibraties en verificaties en geeft aan wanneer deze moeten worden uitgevoerd.

Tabel 6.4

Samenvatting van de kalibraties en verificaties

Type kalibratie of verificatie	Minimumfrequentie (1)
8.1.3: Nauwkeurigheid, herhaalbaarheid en ruis	Nauwkeurigheid: niet vereist, maar aanbevolen voor eerste installatie. Herhaalbaarheid: niet vereist, maar aanbevolen voor eerste installatie. Ruis: niet vereist, maar aanbevolen voor eerste installatie.
8.1.4: Lineariteitsverificatie	Toerental: bij eerste installatie, maximaal 370 dagen vóór tests en na groot onderhoud. Koppel: bij eerste installatie, maximaal 370 dagen vóór tests en na groot onderhoud. Stromen van inlaatlucht, verdunningslucht en verdund uitlaatgas en debiet batchbemonstering: bij eerste installatie, maximaal 370 dagen vóór tests en na groot onderhoud, tenzij de stroom via propaancontrole of via de koolstof- of zuurstofbalans wordt geverifieerd. Ruwuitlaatgasstroom: bij eerste installatie, maximaal 185 dagen vóór tests en na groot onderhoud, tenzij de stroom via propaancontrole of via de koolstof- of zuurstofbalans wordt geverifieerd. Gasverdelers: bij eerste installatie, maximaal 370 dagen vóór tests en na groot onderhoud. Gasanalysatoren (tenzij anders is vermeld): bij eerste installatie, maximaal 35 dagen vóór tests en na groot onderhoud. FTIR-analysator: bij installatie, maximaal 370 dagen vóór tests en na groot onderhoud. PM-balans: bij eerste installatie, maximaal 370 dagen vóór tests en na groot onderhoud. Standalonedruk en -temperatuur: bij eerste installatie, maximaal 370 dagen vóór tests en na groot onderhoud.
8.1.5: Verificatie systeemrespons en updating-registratie continue gasanalysatoren — bij gasanalysatoren zonder continue compensatie voor andere gassoorten	Bij eerste installatie of na modificatie van het systeem met potentieel effect op de respons.
8.1.6: Verificatie systeemrespons en updating-registratie continue gasanalysatoren — bij gasanalysatoren met continue compensatie voor andere gassoorten	Bij eerste installatie of na modificatie van het systeem met potentieel effect op de respons.
8.1.7.1: Koppel	Bij eerste installatie en na groot onderhoud.
8.1.7.2: Druk, temperatuur, dauwpunt	Bij eerste installatie en na groot onderhoud.
8.1.8.1: Brandstofstroom	Bij eerste installatie en na groot onderhoud.
8.1.8.2: Inlaatstroom	Bij eerste installatie en na groot onderhoud.
8.1.8.3: Uitlaatgasstroom	Bij eerste installatie en na groot onderhoud.
8.1.8.4: Verdunde uitlaatgasstroom (CVS en PFD)	Bij eerste installatie en na groot onderhoud.
8.1.8.5: Verificatie CVS/PFD en batchbemonsteringssysteem (2)	Bij eerste installatie, maximaal 35 dagen vóór tests en na groot onderhoud. (propaancontrole)
8.1.8.8: Vacuümlek	Bij installatie van het bemonsteringssysteem. Vóór elke laboratoriumtest overeenkomstig punt 7.1: maximaal 8 uur voor het begin van het eerste testinterval van elke bedrijfscyclussequentie en na onderhoud, zoals het veranderen van voorfilters.
8.1.9.1: H2O-interferentie bij CO2-NDIR-analysatoren	Bij eerste installatie en na groot onderhoud.
8.1.9.2: CO2- en H2O-interferentie bij CO-NDIR-analysatoren	Bij eerste installatie en na groot onderhoud.
8.1.10.1: Kalibratie FID Optimalisering en verificatie HC-FID	Kalibreren, optimaliseren en CH4-respons bepalen: bij eerste installatie en na groot onderhoud. CH4-respons verifiëren: bij eerste installatie, maximaal 185 dagen vóór tests en na groot onderhoud.
8.1.10.2: O2-interferentie bij FID voor ruw uitlaatgas	Bij alle FID-analysatoren: bij eerste installatie en na groot onderhoud. Bij THC-FID-analysatoren: bij eerste installatie, na groot onderhoud en na FID-optimalisering overeenkomstig punt 8.1.10.1.
8.1.11.1: CO2- en H2O-quench bij een CLD-analysator	Bij eerste installatie en na groot onderhoud.
8.1.11.3: HC- en H2O-interferentie bij een NDUV-analysator	Bij eerste installatie en na groot onderhoud.
8.1.11.4: NO2-penetratie koelbad (koeler)	Bij eerste installatie en na groot onderhoud.
8.1.11.5: Conversie NO2/NO-omzetter	Bij eerste installatie, maximaal 35 dagen vóór tests en na groot onderhoud.
8.1.12.1: Verificatie van de monsterdroger	Bij thermale koelers: bij installatie en na groot onderhoud. Bij osmotische membraandrogers: bij installatie, maximaal 35 dagen vóór tests en na groot onderhoud.
8.1.13.1: PM-balans en -weging	Onafhankelijke verificatie: bij eerste installatie, maximaal 370 dagen vóór tests en na groot onderhoud. Op nul zetten, ijken en verificatie referentiemonster: maximaal 12 uur vóór weging en na groot onderhoud.

8.1.3.   Verificaties voor nauwkeurigheid, herhaalbaarheid en ruis

De in tabel 6.8 gespecificeerde prestatiewaarden voor de afzonderlijke instrumenten dienen als basis voor de bepaling van de nauwkeurigheid, herhaalbaarheid en ruis van een instrument.

Het is niet verplicht de nauwkeurigheid, herhaalbaarheid en ruis van de instrumenten te verifiëren. Het kan echter nuttig zijn deze te verifiëren om een specificatie voor een nieuw instrument te bepalen, de prestaties van een nieuw instrument bij levering te controleren of bij een bestaand instrument fouten op te sporen en op te lossen.

8.1.4.   Lineariteitsverificatie

8.1.4.1.   Reikwijdte en frequentie

Op elk in tabel 6.5 vermeld meetsysteem wordt, overeenkomstig de aanbevelingen van de fabrikant ervan en naar goede ingenieursinzichten, ten minste met de in de tabel aangegeven frequentie een lineariteitsverificatie uitgevoerd. Doel van de lineariteitsverificatie is vast te stellen dat een meetsysteem een evenredige respons heeft over het relevante meetbereik. Een lineariteitsverificatie bestaat erin een reeks van ten minste 10 referentiewaarden in een meetsysteem in te voeren, tenzij anders gespecificeerd. Het meetsysteem kwantificeert elke referentiewaarde. De gemeten waarden worden gezamenlijk met de referentiewaarden vergeleken door toepassing van lineaire regressie volgens de kleinstekwadratenmethode en overeenkomstig de lineariteitscriteria in tabel 6.5.

8.1.4.2.   Prestatievoorschriften

Als een meetsysteem niet aan de toepasselijke lineariteitscriteria in tabel 6.5 voldoet, wordt de tekortkoming gecorrigeerd door het systeem opnieuw te kalibreren, het een servicebeurt te geven of zo nodig onderdelen ervan te vervangen. Nadat de tekortkoming is gecorrigeerd, wordt de lineariteitsverificatie herhaald om te waarborgen dat het meetsysteem aan de lineariteitscriteria voldoet.

8.1.4.3.   Procedure

Voor de lineariteitsverificatie wordt het volgende protocol toegepast:

a)	gebruik een meetsysteem bij de daarvoor gespecificeerde temperatuur, druk en stroom;

b)	zet het instrument net als vóór een emissietest met een nulsignaal op nul. Gebruik bij gasanalysatoren een nulgas dat aan de specificaties van punt 9.5.1 voldoet en voer dit direct bij de analysatorpoort in;

c)	ijk het instrument net als vóór een emissietest met een ijksignaal. Gebruik bij gasanalysatoren een ijkgas dat aan de specificaties van punt 9.5.1 voldoet en voer dit direct bij de analysatorpoort in;

d)	controleer, nadat het instrument is geijkt, de nulinstelling met hetzelfde signaal als onder b). Bepaal op basis van de nulaflezing naar goede ingenieursinzichten of het instrument vóór de volgende stap al dan niet weer op nul moeten worden gezet of opnieuw moet worden geijkt;

e)

kies voor alle gemeten grootheden volgens de aanbevelingen van de fabrikant en naar goede ingenieursinzichten de referentiewaarden (y ref i ) die de volledige reeks van tijdens de emissietests verwachte waarden bestrijken, zodat er buiten deze waarden geen extrapolatie hoeft plaats te vinden. Kies een nulreferentiesignaal als een van de referentiewaarden van de lineariteitsverificatie. Kies ten minste drie referentiewaarden voor lineariteitsverificaties van de standalonedruk en -temperatuur. Kies ten minste tien referentiewaarden voor alle andere lineariteitsverificaties;

f)	bepaal volgens de aanbevelingen van de fabrikant van het instrument en naar goede ingenieursinzichten in welke volgorde de reeks referentiewaarden zal worden ingevoerd;

g)	genereer de referentiehoeveelheden en voer deze in zoals beschreven in punt 8.1.4.4. Gebruik bij gasanalysatoren gasconcentraties waarvan bekend is dat zij aan de specificaties van punt 9.5.1 voldoen, en voer deze direct bij de analysatorpoort in;

h)	laat het instrument enige tijd stabiliseren terwijl het de referentiewaarde meet;

i)	meet 30 s lang de referentiewaarde met een registratiefrequentie van ten minste het in tabel 6.7 gespecificeerde minimum en registreer het rekenkundig gemiddelde van de geregistreerde waarden;

j)	herhaal de stappen onder g) tot en met i) totdat alle referentiehoeveelheden zijn gemeten;

k)

gebruik de rekenkundige gemiddelden en de referentiewaarden y ref i om volgens de kleinstekwadratenmethode de lineaire regressieparameters te berekenen, en de statistische waarden om met de in tabel 6.5 gespecificeerde minimumprestatiecriteria te vergelijken. Voer de berekeningen overeenkomstig aanhangsel 3 van bijlage VII uit.

8.1.4.4.   Referentiesignalen

In dit punt worden de aanbevolen methoden beschreven om referentiewaarden voor het lineariteitsverificatieprotocol van punt 8.1.4.3 te genereren. Er moeten referentiewaarden worden gebruikt die werkelijke waarden simuleren, of er moet een werkelijke waarde worden ingevoerd die met een referentiemeetsysteem wordt gemeten. In het laatste geval is de referentiewaarde de door het referentiemeetsysteem gerapporteerde waarde. De referentiewaarden en referentiemeetsystemen moeten internationaal herleidbaar zijn.

Bij temperatuurmeetsystemen met sensoren zoals thermokoppels, RTD's en thermistors, mag de lineariteitsverificatie worden uitgevoerd door de sensor uit het systeem te verwijderen en in plaats daarvan een simulator te gebruiken. Er wordt gebruikgemaakt van een simulator die onafhankelijk is gekalibreerd en waarbij zo nodig koudlascompensatie wordt toegepast. De internationaal herleidbare, aan de temperatuur aangepaste simulatoronzekerheid moet minder dan 0,5 % van de maximale bedrijfstemperatuur (T max) bedragen. Bij deze optie worden sensoren gebruikt die volgens de verklaring van de leverancier qua nauwkeurigheid beter scoren dan 0,5 % van T max vergeleken met hun standaardkalibratiecurve.

8.1.4.5.   Meetsystemen waarbij lineariteitsverificatie noodzakelijk is

In tabel 6.5 zijn de meetsystemen vermeld waarbij lineariteitsverificatie noodzakelijk is. Voor deze tabel gelden de volgende bepalingen:

a)	als de fabrikant van het instrument het aanbeveelt of op basis van goede ingenieursinzichten moeten vaker lineariteitsverificaties worden uitgevoerd;

b)	„min” staat voor de minimumreferentiewaarde die tijdens de lineariteitsverificatie wordt toegepast. Deze waarde mag echter nul of een negatieve waarde zijn al naargelang het signaal;

c)

„max” staat doorgaans voor de maximumreferentiewaarde die tijdens de lineariteitsverificatie wordt toegepast. Bij gasverdelers bijvoorbeeld is x max de onverdeelde, onverdunde ijkgasconcentratie. In de volgende bijzondere gevallen staat „max” voor een andere waarde: i) bij de lineariteitsverificatie van de PM-balans staat m max voor de gebruikelijke massa van een PM-filter; ii) bij de lineariteitsverificatie van het koppel staat T max voor de door de fabrikant gespecificeerde motorkoppelpiekwaarde van het hoogste te testen motorkoppel;

d)	de gespecificeerde bereiken zijn inclusief. Zo betekent een gespecificeerd bereik van 0,98-1,02 voor helling a 1 dat 0,98 ≤  a 1 ≤ 1,02;

e)

deze lineariteitsverificaties zijn niet noodzakelijk bij systemen die de debietverificatie voor verdund uitlaatgas, zoals beschreven in punt 8.1.8.5 voor de propaancontrole, doorstaan of bij systemen die op ± 2 % na overeenkomen op basis van een chemische balans van koolstof of zuurstof van de inlaatlucht, de brandstof en het uitlaatgas;

f)	aan de a 1-criteria voor deze grootheden moet alleen worden voldaan als de absolute waarde van de grootheid is vereist, in tegenstelling tot een signaal dat alleen lineair evenredig is met de werkelijke waarde;

g)

de standalonetemperaturen omvatten de motortemperaturen en omgevingsomstandigheden die worden gebruikt om de motorcondities in te stellen of te verifiëren, de temperaturen die worden gebruikt om de kritische condities in het testsysteem in te stellen of te verifiëren, en de in de emissieberekeningen gebruikte temperaturen: i) de volgende lineariteitscontroles van de temperatuur zijn noodzakelijk: luchtinlaat; nabehandelingstestbank(en) (bij motoren die met uitlaatgasnabehandelingssystemen tijdens cycli met koudstartcriteria worden getest); verdunningslucht bij PM-bemonstering (CVS, dubbele verdunning en partiëlestroomverdunningssystemen); PM-monster; en koelermonster (bij gasbemonsteringssystemen met koelers om de monsters te drogen); ii) de volgende lineariteitscontroles van de temperatuur zijn alleen noodzakelijk als de motorfabrikant ze voorschrijft: brandstofinlaat; luchtuitlaat vulluchtkoeler meetcel (bij motoren die worden getest met een meetcelwarmtewisselaar die een vulluchtkoeler van een niet voor de weg bestemde mobiele machine simuleert); koelmiddelinlaat vulluchtkoeler meetcel (bij motoren die worden getest met een meetcelwarmtewisselaar die een vulluchtkoeler van een niet voor de weg bestemde mobiele machine simuleert); en olie in het carter of de carterpan; koelmiddel vóór de thermostaat (bij vloeistofgekoelde motoren);

h)

de standalonedrukken omvatten de motordrukken en omgevingsomstandigheden die worden gebruikt om de motorcondities in te stellen of te verifiëren, de drukken die worden gebruikt om de kritische condities in het testsysteem in te stellen of te verifiëren, en de in de emissieberekeningen gebruikte drukken: i) lineariteitscontroles van de druk zijn noodzakelijk voor: de inlaatluchtdrukrestrictie; uitlaatgastegendruk; de luchtdruk; de manometerdruk van de CVS-inlaat (indien met CVS wordt gemeten); het koelermonster (bij gasbemonsteringssystemen met koelers om de monsters te drogen); ii) de volgende lineariteitscontroles van de druk zijn alleen noodzakelijk als de motorfabrikant ze voorschrijft: drukval vulluchtkoeler en verbindingsleiding meetcel (bij turbomotoren die worden getest met een meetcelwarmtewisselaar die een vulluchtkoeler van een niet voor de weg bestemde mobiele machine simuleert); brandstofinlaat; en brandstofuitlaat.

Tabel 6.5

Meetsystemen waarbij lineariteitsverificaties noodzakelijk zijn

Meetsysteem	Grootheid	Minimale verificatiefrequentie	Lineariteitscriteria
				a	SEE	r 2
Motortoerental	n	Maximaal 370 dagen vóór de tests	≤ 0,05 % n max	0,98-1,02	≤ 2 % n max	≥ 0,990
Motorkoppel	T	Maximaal 370 dagen vóór de tests	≤1 % T max	0,98-1,02	≤ 2 % T max	≥ 0,990
Brandstofdebiet	qm	Maximaal 370 dagen vóór de tests	≤1 %	0,98-1,02	≤2 %	≥ 0,990
Debiet van inlaatlucht (1)	qV	Maximaal 370 dagen vóór de tests	≤1 %	0,98-1,02	≤2 %	≥ 0,990
Debiet van verdunningslucht (1)	qV	Maximaal 370 dagen vóór de tests	≤1 %	0,98-1,02	≤2 %	≥ 0,990
Debiet van verdund uitlaatgas (1)	qV	Maximaal 370 dagen vóór de tests	≤1 %	0,98-1,02	≤2 %	≥ 0,990
Debiet van ruw uitlaatgas (1)	qV	Maximaal 185 dagen vóór de tests	≤1 %	0,98-1,02	≤2 %	≥ 0,990
Debieten van batchbemonstering (1)	qV	Maximaal 370 dagen vóór de tests	≤1 %	0,98-1,02	≤2 %	≥ 0,990
Gasverdelers	x/x span	Maximaal 370 dagen vóór de tests	≤0,5 % x max	0,98-1,02	≤2 % x max	≥ 0,990
Gasanalysatoren	x	Maximaal 35 dagen vóór de tests	≤0,5 % x max	0,99-1,01	≤1 % x max	≥ 0,998
PM-balans	m	Maximaal 370 dagen vóór de tests	≤1 % m max	0,99-1,01	≤1 % m max	≥ 0,998
Standalonedrukken	p	Maximaal 370 dagen vóór de tests	≤1 % p max	0,99-1,01	≤1 % p max	≥ 0,998
Analoog-digitaalconversie van standalonetemperatuursignalen	T	Maximaal 370 dagen vóór de tests	≤1 % T max	0,99-1,01	≤1 % T max	≥ 0,998

8.1.5.   Verificatie van de systeemrespons en updating-registratie van continue gasanalysatoren

In dit onderdeel wordt een algemene procedure beschreven om bij continue gasanalysatoren de systeemrespons en de updating-registratie te verifiëren. Zie punt 8.1.6 voor de verificatieprocedures voor analysatoren van het type met compensatie.

8.1.5.1.   Reikwijdte en frequentie

Deze verificatie moet worden uitgevoerd na de installatie of vervanging van een voor continue bemonstering gebruikte gasanalysator. Deze verificatie moet ook worden uitgevoerd als het systeem zodanig wordt geherconfigureerd dat de systeemrespons verandert. Deze verificatie is noodzakelijk bij continue gasanalysatoren die voor transiënte testscycli (NRTC en LSI-NRTC) of de RMC worden gebruikt, maar niet bij batchgasanalysesystemen of continue gasanalysesystemen die alleen voor tests volgens een NRSC met specifieke modi worden gebruikt.

8.1.5.2.   Meetprincipes

Deze test verifieert of de updating- en registratiefrequenties overeenkomen met de totale systeemrespons bij een snelle wijziging in de waarde van de concentraties bij de bemonsteringssonde. De gasanalysesystemen moeten zodanig worden geoptimaliseerd dat hun totale respons op een snelle wijziging in de concentratie met een passende frequentie wordt geüpdatet en geregistreerd om te voorkomen dat informatie verloren gaat. Deze test verifieert ook of continue gasanalysesystemen een minimumresponstijd halen.

De systeeminstellingen moeten bij de controle van de responstijd precies dezelfde zijn als bij de meting tijdens de eigenlijke test (druk, debiet, filterinstellingen op de analysator en alle overige factoren die de responstijd beïnvloeden). De responstijd moet worden bepaald met gasomschakeling direct aan de inlaat van de bemonsteringssonde. De voorzieningen voor gasomschakeling moeten zodanige specificaties hebben dat zij de omschakeling in minder dan 0,1 s uitvoeren. De voor de test gebruikte gassen moeten een concentratiewijziging van ten minste 60 % van de volledige schaal (FS) veroorzaken.

Het concentratieverloop van elk gasbestanddeel moet worden geregistreerd.

8.1.5.3.   Systeemvereisten

a)

De systeemresponstijd moet ≤ 10 s zijn met een stijgtijd van ≤ 5 s voor alle gemeten bestanddelen (CO, NOx, 2 en HC) en alle toegepaste bereiken. Alle gegevens (concentratie, brandstof- en luchtstromen) moeten met hun gemeten responstijd worden verschoven voordat de emissieberekeningen van bijlage VII worden uitgevoerd.

b)

Om een aanvaardbare updating- en registratiefrequentie ten opzichte van de totale systeemrespons aan te tonen, moet het systeem voldoen aan een van de volgende criteria: i) het product van de gemiddelde stijgtijd en de frequentie waarmee het systeem een geüpdatete concentratie registreert, moet ten minste 5 zijn. De gemiddelde stijgtijd mag in geen geval meer dan 10 s bedragen; ii) de frequentie waarmee het systeem de concentratie registreert, moet ten minste 2 Hz zijn (zie ook tabel 6.7).

8.1.5.4.   Procedure

Om de respons van elk continu gasanalysesysteem te verifiëren, wordt de volgende procedure toegepast:

a)

volg voor de instelling van het analysesysteem de start- en bedieningsinstructies van de fabrikant van het instrument. Het meetsysteem wordt zo nodig bijgesteld om de prestaties te optimaliseren. Deze verificatie wordt uitgevoerd terwijl de analysator op dezelfde wijze werkt als bij emissietests. Als de analysator zijn bemonsteringssysteem met andere analysatoren deelt en als de gasstroom naar de andere analysatoren de responstijd van het systeem zal beïnvloeden, worden de andere analysatoren in werking gesteld en bediend terwijl deze verificatietest plaatsvindt. Deze verificatietest mag tegelijkertijd op verscheidene analysatoren worden uitgevoerd wanneer deze een bemonsteringssysteem delen. Als tijdens emissietests analoge of realtime digitale filters worden gebruikt, worden die filters tijdens deze verificatie op dezelfde wijze gebruikt;

b)

bij apparatuur om de systeemresponstijd te valideren, wordt aanbevolen zo kort mogelijke gasoverbrengingsleidingen tussen alle verbindingen te gebruiken en wordt een nulluchtbron op één inlaat van een snelwerkende driewegklep (2 inlaten, 1 uitlaat) aangesloten om de stroom van nulgas en gemengd ijkgas naar de inlaat van de sonde of naar een T-stuk dicht bij de uitlaat van de sonde van het bemonsteringssysteem te regelen. Gewoonlijk is het gasdebiet hoger dan het monsterdebiet van de sonde en wordt het overschot uit de inlaat van de sonde afgevoerd. Als het gasdebiet lager is dan het sondedebiet, worden de gasconcentraties bijgesteld om de verdunning door in de sonde gezogen omgevingslucht te compenseren. Er mogen binaire of multigasijkgassen worden gebruikt. Voor het mengen van de ijkgassen mag een gasmengvoorziening worden gebruikt. Het gebruik van een gasmengvoorziening wordt aanbevolen om in N2 verdunde ijkgassen met in lucht verdunde ijkgassen te mengen. Meng een ijkgas van NO–CO–CO2–C3H8–CH4 (aangevuld met N2) met een gasverdeler gelijkmatig met een ijkgas van NO2, aangevuld met gezuiverde synthetische lucht. In voorkomend geval mogen in plaats van gemengd ijkgas van NO-CO-CO2-C3H8-CH4, aangevuld met N2, ook standaard binaire ijkgassen worden gebruikt; in dit geval worden voor elke analysator afzonderlijke responstests uitgevoerd. Sluit de gasverdeleruitlaat op de andere inlaat van de driewegklep aan. Sluit de klepuitlaat aan op een overflow bij de sonde van het gasanalysesysteem of op een overflowfitting tussen de sonde en de overbrengingsleiding naar alle geverifieerde analysatoren. Kies een zodanige opstelling dat drukschommelingen door het stopzetten van de stroom door de gasmengvoorziening worden vermeden. Gasbestanddelen die bij deze verificatie niet relevant zijn voor de analysatoren, worden weggelaten. Als alternatief mogen gasflessen met enkelvoudige gassen worden gebruikt en mogen de responstijden afzonderlijk worden gemeten;

c)

verzamel de gegevens als volgt: i) zet de klep om zodat de nulgasstroom op gang komt; ii) laat de stroom stabiliseren om rekening te houden met vertragingen in de overbrenging en de traagste volledige respons van de analysator; iii) start de gegevensregistratie met de tijdens de emissietests gebruikte frequentie. Elke geregistreerde waarde moet een door de analysator gemeten unieke geüpdatete concentratie zijn; interpolatie of filtrering mag niet worden toegepast om geregistreerde waarden te veranderen; iv) zet de klep om zodat de gemengde ijkgassen naar de analysatoren stromen. Registreer dit tijdstip als t 0; v) houdt rekening met vertragingen in de overbrenging en de traagste volledige respons van de analysator; vi) schakel de stroom om zodat nulgas naar de analysator stroomt. Registreer dit tijdstip als t 100; vii) houdt rekening met vertragingen in de overbrenging en de traagste volledige respons van de analysator; viii) herhaal de stappen van punt c), iv) tot en met vii) om zeven complete cycli te registreren en te eindigen met nulgas dat naar de analysatoren stroomt; ix) zet de registratie stop.

8.1.5.5.   Evaluatie van de prestaties

Aan de hand van de gegevens uit punt 8.1.5.4, onder c), wordt voor elke analysator de gemiddelde stijgtijd berekend.

a)

Als ervoor wordt gekozen de overeenstemming met punt 8.1.5.3, onder b), i), aan te tonen, wordt de volgende procedure toegepast. Vermenigvuldig de stijgtijden (in s) met hun respectieve registratiefrequentie in Hertz (1/s). De waarde voor elk resultaat moet ten minste 5 zijn. Als de waarde minder dan 5 is, wordt de registratiefrequentie verhoogd of wordt de stijgtijd vergroot door de stromen bij te stellen of het ontwerp van het bemonsteringssysteem te wijzigen. Ook mogen digitale filters worden geconfigureerd om de stijgtijd te vergroten.

b)	Als ervoor wordt gekozen de overeenstemming met punt 8.1.5.3, onder b), ii), aan te tonen, volstaat het om de overeenstemming met die bepaling aan te tonen.

8.1.6.   Verificatie van de responstijd bij analysatoren van het type met compensatie

8.1.6.1.   Reikwijdte en frequentie

Deze verificatie moet worden uitgevoerd om de respons van een continue gasanalysator te bepalen wanneer de respons van één analysator door die van een andere wordt gecompenseerd om een gasemissie te kwantificeren. Bij deze controle moet waterdamp als gasbestanddeel worden beschouwd. Deze verificatie is noodzakelijk bij continue gasanalysatoren die voor transiënte testcycli (NRTC en LSI-NRTC) of de RMC worden gebruikt. Deze verificatie is niet noodzakelijk bij batchgasanalysatoren of continue gasanalysatoren die alleen voor tests volgens een NRSC met specifieke modi worden gebruikt. Deze verificatie is niet van toepassing op de correctie voor water dat bij de nabewerking uit het monster is verwijderd. Deze verificatie moet na de eerste installatie (d.w.z. bij de inbedrijfstelling van de meetcel) worden uitgevoerd. Na een grote onderhoudsbeurt mag punt 8.1.5 worden toegepast om te verifiëren of de respons uniform is, op voorwaarde dat alle vervangen onderdelen op een bepaald punt een verificatie van de uniforme respons onder vochtige omstandigheden hebben ondergaan.

8.1.6.2.   Meetprincipes

Deze procedure verifieert de synchronisatie en de uniforme respons van continu gecombineerde gasmetingen. Bij deze procedure moet ervoor worden gezorgd dat alle compensatiealgoritmen en vochtigheidscorrecties in werking zijn gesteld.

8.1.6.3.   Systeemvereisten

De in punt 8.1.5.3, onder a), voorgeschreven algemene responstijd en stijgtijd gelden ook voor analysatoren van het type met compensatie. Voorts moet, als de registratiefrequentie van de updatefrequentie van het continu gecombineerde/gecompenseerde signaal verschilt, de laagste van deze twee frequenties voor de in punt 8.1.5.3, onder b), i), voorgeschreven verificatie worden toegepast.

8.1.6.4.   Procedure

Alle procedures in punt 8.1.5.4, onder a) tot en met c), worden toegepast. Voorts worden ook de responstijd en de stijgtijd van waterdamp gemeten als een op de gemeten waterdamp gebaseerd compensatiealgoritme wordt toegepast. In dit geval wordt ten minste een van de gebruikte kalibratiegassen (met uitzondering van NO2) als volgt bevochtigd:

Als het systeem geen monsterdroger gebruikt om water uit het monstergas te verwijderen, wordt het ijkgas bevochtigd door het gasmengsel door een gesloten vat te voeren dat het gas tot het hoogste, tijdens de emissiebemonstering verwachte monsterdauwpunt bevochtigt door het door gedistilleerd water te laten borrelen. Als het systeem tijdens de tests een monsterdroger gebruikt die de verificatie heeft doorstaan, mag het bevochtigde gasmengsel voorbij de monsterdroger worden ingevoerd door het in een gesloten vat bij 298 ± 10 K (25 ± 10 oC) of een hogere temperatuur dan het dauwpunt door gedistilleerd water te laten borrelen. Voorbij het vat moet het bevochtigde gas in elk geval op een temperatuur van ten minste 5 K (5 oC) boven zijn lokale dauwpunt in de leiding worden gehouden. Het is echter mogelijk gasbestanddelen weg te laten die bij deze verificatie niet relevant zijn voor de analysatoren. Als bepaalde gasbestanddelen niet gevoelig zijn voor watercompensatie, mag de responscontrole voor deze analysatoren zonder bevochtiging worden uitgevoerd.

8.1.7.   Meten van de motorparameters en de omgevingsomstandigheden

De motorfabrikant past interne kwaliteitsprocedures toe die herleidbaar zijn naar erkende nationale of internationale standaarden. Zo niet gelden de volgende procedures.

8.1.7.1.   Kalibratie van het koppel

8.1.7.1.1.   Reikwijdte en frequentie

Alle koppelmeetsystemen, met inbegrip van dynamometerkoppelmeetopnemers en -systemen, worden bij de eerste installatie en na een grote onderhoudsbeurt gekalibreerd door middel van o.m. een aan een gewicht gerelateerde referentiekracht of hefboomlengte. Goede ingenieursinzichten worden toegepast om te bepalen of de kalibratie moet worden herhaald. Om de output van de koppelsensor te lineariseren, worden de instructies van de fabrikant van de koppelopnemer gevolgd. Andere kalibratiemethoden zijn toegestaan.

8.1.7.1.2.   Kalibratie met gewichten

Bij deze techniek wordt een bekende kracht uitgeoefend door bekende gewichten op een bekende afstand aan een hefboomarm te hangen. Zorg dat de hefboom met de gewichten loodrecht op de zwaartekracht (d.w.z. horizontaal) en loodrecht op de draaias van de dynamometer staat. Voor elk toepasselijk koppelmeetbereik worden ten minste zes kalibratiegewichtcombinaties toegepast, waarbij de gewichten gelijkmatig over het bereik worden verdeeld. Tijdens het kalibreren laat men de dynamometer schommelen of draaien om de statische wrijvingshysteresis te beperken. De kracht van elk gewicht wordt bepaald door de internationaal herleidbare massa ervan met de lokale versnelling van de zwaartekracht van de aarde te vermenigvuldigen.

8.1.7.1.3.   Kalibratie van rekstrookjes of proving rings

Bij deze techniek wordt kracht uitgeoefend door gewichten aan een hefboomarm te hangen (bij de bepaling van het referentiekoppel worden deze gewichten en de lengte van de hefboomarm niet gebruikt) of door de dynamometer met verschillende koppels te gebruiken. Voor elk toepasbaar koppelmeetbereik worden ten minste zes krachtcombinaties toegepast, waarbij de krachten gelijkmatig over het bereik worden verdeeld. Tijdens het kalibreren laat men de dynamometer schommelen of draaien om de statische wrijvingshysteresis te beperken. In dit geval wordt het referentiekoppel bepaald door de krachtoutput van de referentiemeter (bv. een rekstrookje of proving ring) te vermenigvuldigen met zijn effectieve hefboomarmlengte die wordt gemeten vanaf het punt waar de krachtmeting wordt uitgevoerd tot de draaias van de dynamometer. Zorg dat deze lengte loodrecht op de meetas van de referentiemeter en loodrecht op de draaias van de dynamometer wordt gemeten.

8.1.7.2.   Kalibratie van druk, temperatuur en dauwpunt

De instrumenten worden bij de eerste installatie gekalibreerd voor het meten van de druk, de temperatuur en het dauwpunt. De kalibratie wordt overeenkomstig de instructies van de fabrikant van het instrument en goede ingenieursinzichten herhaald.

Bij temperatuurmeetsystemen met thermokoppel-, RTD- of thermistorsensoren wordt de kalibratie van het systeem uitgevoerd zoals in punt 8.1.4.4 is beschreven voor de lineariteitsverificatie.

8.1.8.   Stroomgerelateerde metingen

8.1.8.1.   Kalibratie van de brandstofstroom

Brandstofstroommeters worden bij de eerste installatie gekalibreerd. De kalibratie wordt overeenkomstig de instructies van de fabrikant van het instrument en goede ingenieursinzichten herhaald.

8.1.8.2.   Kalibratie van de inlaatluchtstroom

Inlaatluchtstroommeters worden bij de eerste installatie gekalibreerd. De kalibratie wordt overeenkomstig de instructies van de fabrikant van het instrument en goede ingenieursinzichten herhaald.

8.1.8.3.   Kalibratie van de uitlaatgasstroom

Uitlaatgasstroommeters worden bij de eerste installatie gekalibreerd. De kalibratie wordt overeenkomstig de instructies van de fabrikant van het instrument en goede ingenieursinzichten herhaald.

8.1.8.4.   Kalibratie van de verdunde uitlaatgasstroom (CVS)

8.1.8.4.1.   Overzicht

a)	In dit onderdeel wordt beschreven hoe stroommeters bij verdunduitlaatgasbemonsteringssystemen met constant volume (CVS-systemen) moeten worden gekalibreerd.

b)

Deze kalibratie wordt uitgevoerd terwijl de stroommeter in zijn permanente positie is geïnstalleerd. Deze kalibratie wordt uitgevoerd nadat delen van de stroomconfiguratie zijn gewijzigd die de kalibratie van de stroommeter kunnen beïnvloeden, die zich vóór of voorbij de stroommeter kunnen bevinden. Deze kalibratie wordt uitgevoerd bij de eerste installatie van het CVS-systeem en telkens als een corrigerende maatregel geen oplossing biedt om aan de in punt 8.1.8.5 voorgeschreven verificatie van de verdunde uitlaatgasstroom (nl. propaancontrole) te voldoen.

c)

Een CVS-stroommeter wordt gekalibreerd met behulp van een referentiestroommeter zoals een subsonische venturistroommeter, een langestraalstroomkop, een makkelijketoegangsopening, een laminairestroomelement, een stel kritischestroomventuri's of een ultrasone stroommeter. Er wordt een referentiestroommeter gebruikt die grootheden rapporteert die met een onzekerheid van maximaal ± 1 % internationaal herleidbaar zijn. De respons van deze referentiestroommeter op de stroom wordt als referentiewaarde gebruikt om de CVS-stroommeter te kalibreren.

d)	Een scherm of andere drukrestrictie vóór de referentiestroommeter waardoor de stroom vóór die meter zou kunnen worden beïnvloed, mag niet worden gebruikt, tenzij de stroommeter met een dergelijke drukrestrictie is gekalibreerd.

e)	Bij de in punt 8.1.8.4 beschreven kalibratiesequentie gaat het om de aanpak op molaire basis. De hiermee overeenkomende sequentie voor de aanpak op massabasis is beschreven in punt 2.5 van bijlage VII.

f)

Naar keuze van de fabrikant mag de CFV of SSV ook voor de kalibratie uit zijn permanente positie worden verwijderd, mits aan de volgende voorschriften wordt voldaan wanneer zij in de CVS worden geïnstalleerd: 1) bij installatie van de CFV of SSV in de CVS worden goede ingenieursinzichten toegepast om te controleren of er geen lekkage optreedt tussen de CVS-inlaat en de venturi; 2) na de venturikalibratie ex situ worden bij CFV's alle venturistroomcombinaties en bij een SSV ten minste 10 stroompunten geverifieerd door middel van een propaancontrole zoals beschreven in punt 8.1.8.5. Het resultaat van de propaancontrole voor elk venturistroompunt mag de in punt 8.1.8.5.6 beschreven tolerantie niet overschrijden. 3) Om de kalibratie ex situ voor een CVS met meer dan één CFV te verifiëren, wordt de volgende verificatie uitgevoerd: i) leid met een apparaat met constant debiet een constante stroom propaan naar de verdunningstunnel; ii) meet, met constante propaanstroom, de koolwaterstofconcentraties bij ten minste 10 verschillende stroomsnelheden voor een SSV-stroommeter of bij alle mogelijke stroomcombinaties voor een CFV-stroommeter; iii) meet aan het begin en het einde van deze test de achtergrondconcentratie van koolwaterstof in de verdunningslucht. Trek, voordat de regressieanalyse van punt iv) wordt verricht, de gemiddelde achtergrondconcentratie van elke meting bij elk stroompunt af; iv) verricht een machtsregressie van alle gepaarde waarden van het debiet en de gecorrigeerde concentratie om een relatie in de vorm y = a × × Xb te vinden, waarbij de concentratie als onafhankelijke variabele en het debiet als afhankelijke variabele wordt gebruikt. Voor elk gegevenspunt moet het verschil tussen het gemeten debiet en de door de gevonden kromme vertegenwoordigde waarde worden berekend. Het verschil moet op elk punt minder dan ± 1 % afwijken van de desbetreffende regressiewaarde. De waarde van b moet tussen – 1,005 en – 0,995 liggen. Als de resultaten niet aan deze grenswaarden voldoen, worden corrigerende maatregelen overeenkomstig punt 8.1.8.5.1, onder a), genomen.

8.1.8.4.2.   Kalibratie van PDP

Bij de kalibratie van een verdringerpomp (PDP) wordt een vergelijking voor de relatie tussen de stroom en het PDP-toerental opgesteld, waarin de stroomlekkage via afdichtingen van de PDP als functie van de PDP-inlaatdruk wordt uitgedrukt. Voor elk toerental waarmee men de PDP laat draaien, moet een unieke vergelijkingscoëfficiënt worden vastgesteld. Een PDP-stroommeter wordt als volgt gekalibreerd:

a)	sluit het systeem aan zoals afgebeeld in figuur 6.5;

b)	de lekken tussen de kalibratiestroommeter en de PDP moeten minder bedragen dan 0,3 % van de totale stroom op het laagste gekalibreerde stroompunt; bijvoorbeeld bij de hoogste drukrestrictie en het laagste PDP-toerentalpunt;

c)	handhaaf, terwijl de PDP draait, bij de PDP-inlaat een constante temperatuur die niet meer dan ± 2 % van de gemiddelde absolute inlaattemperatuur (T in) afwijkt;

d)	stel het PDP-toerental in op het eerste toerentalpunt waarop hij moet kalibreren;

e)	zet de variabele restrictor volledig open;

f)

laat de PDP ten minste 3 minuten draaien om het systeem te stabiliseren. Registreer vervolgens, terwijl de PDP continu draait, de gemiddelde waarden van ten minste 30 s verzamelde gegevens van elk van de volgende grootheden: i) het gemiddelde debiet van de referentiestroommeter, ; ii) de gemiddelde temperatuur bij de PDP-inlaat, T in;; iii) de gemiddelde statische absolute druk bij de PDP-inlaat, p in; iv) de gemiddelde statische absolute druk bij de PDP-uitlaat, p out; v) het gemiddelde PDP-toerental, n PDP;

g)	sluit de restrictorklep geleidelijk om de absolute druk bij de inlaat naar de PDP p in te verminderen;

h)	herhaal de stappen in punt 8.1.8.4.2, onder f) en g), om in ten minste zes restrictorstanden gegevens te registreren die het volledige bereik van mogelijke drukken tijdens het gebruik bij de PDP-inlaat weerspiegelen;

i)	kalibreer de PDP met behulp van de verzamelde gegevens en de vergelijkingen in bijlage VII;

j)	herhaal de stappen onder f) tot en met i) van dit punt voor elk toerental waarmee men de PDP laat draaien;

k)	gebruik de vergelijkingen in onderdeel 3 van bijlage VII (berekeningen op molaire basis) of onderdeel 2 van bijlage VII (berekeningen op massabasis) om de PDP-stroomvergelijking voor emissietests op te stellen;

l)	verifieer de kalibratie door een CVS-verificatie (propaancontrole) uit te voeren zoals beschreven in punt 8.1.8.5;

m)	de PDP mag niet onder de tijdens de kalibratie geteste laagste inlaatdruk worden gebruikt.

8.1.8.4.3.   Kalibratie van CFV

Bij de kalibratie van een kritischestroomventuri (CFV) wordt zijn afvoercoëfficiënt (C d) bij de laagste verwachte statische differentiaaldruk tussen de CFV-inlaat en –uitlaat geverifieerd. Een CFV-stroommeter wordt als volgt gekalibreerd:

a)	sluit het systeem aan zoals afgebeeld in figuur 6.5;

b)	stel voorbij de CFV een aanjager in werking;

c)	handhaaf, terwijl de CFV werkt, bij de CFV-inlaat een constante temperatuur die niet meer dan ± 2 % van de gemiddelde absolute inlaattemperatuur (T in) afwijkt;

d)	de lekken tussen de kalibratiestroommeter en de CFV moeten minder bedragen dan 0,3 % van de totale stroom bij de hoogste drukrestrictie;

e)

zet de variabele restrictor volledig open. In plaats van een variabele restrictor mag men de druk voorbij de CFV laten variëren door het toerental van de aanjager te veranderen of een beheerst lek in te voeren. Houd er rekening mee dat sommige aanjagers onder niet-belaste omstandigheden beperkingen hebben;

f)

laat de CFV ten minste 3 minuten werken om het systeem te stabiliseren. Registreer, terwijl de CFV blijft werken, de gemiddelde waarden van ten minste 30 s verzamelde gegevens van elk van de volgende grootheden: i) het gemiddelde debiet van de referentiestroommeter, ; ii) facultatief, het gemiddelde dauwpunt van de kalibratielucht, T dew. Zie bijlage VII voor de toelaatbare hypothesen tijdens emissiemetingen; iii) de gemiddelde temperatuur bij de venturi-inlaat, T in; iv) de gemiddelde statische absolute druk bij de venturi-inlaat, p in; v) de gemiddelde statische differentiaaldruk tussen de CFV-inlaat en de CFV-uitlaat, Δp CFV;

g)	sluit de restrictorklep geleidelijk om de absolute druk bij de inlaat naar de CFV p in te verminderen;

h)

herhaal de stappen onder f) en g) van dit punt om in ten minste tien restrictorstanden gemiddelde gegevens te registreren, zodat het meest volledige, tijdens de tests verwachte praktische bereik van Δp CFV wordt getest. Het is niet nodig kalibratieonderdelen of CVS-onderdelen te verwijderen om bij de laagst mogelijke drukrestricties te kalibreren;

i)	bepaal C d en de hoogste toelaatbare drukverhouding r zoals beschreven in bijlage VII;

j)	gebruik C d om de CFV-stroom tijdens een emissietest te bepalen. De CFV mag niet worden gebruikt boven de hoogste toegestane r, zoals bepaald overeenkomstig bijlage VII;

k)	verifieer de kalibratie door een CVS-verificatie (propaancontrole) uit te voeren zoals beschreven in punt 8.1.8.5;

l)

als de CVS wordt geconfigureerd om parallel meer dan één CFV te doen werken, moet de CVS op een van de volgende wijzen worden gekalibreerd: i) elke combinatie van CFV's wordt overeenkomstig dit onderdeel en bijlage VII gekalibreerd. Zie bijlage VII voor instructies voor het berekenen van de debieten bij deze optie; ii) elke CFV wordt overeenkomstig dit punt en bijlage VII gekalibreerd. Zie bijlage VII voor instructies voor het berekenen van de debieten bij deze optie.

8.1.8.4.4.   Kalibratie van SSV

Bij de kalibratie van een subsonische venturi (SSV) wordt zijn kalibratiecoëfficiënt (C d) voor het verwachte bereik van inlaatdrukken bepaald. Een SSV-stroommeter wordt als volgt gekalibreerd:

a)	sluit het systeem aan zoals afgebeeld in figuur 6.5;

b)	stel voorbij de SSV een aanjager in werking;

c)	de lekken tussen de kalibratiestroommeter en de SSV moeten minder bedragen dan 0,3 % van de totale stroom bij de hoogste drukrestrictie;

d)	handhaaf, terwijl de SSV werkt, bij de SSV-inlaat een constante temperatuur die niet meer dan ± 2 % van de gemiddelde absolute inlaattemperatuur (T in) afwijkt;

e)

stel de variabele restrictor of aanjager met variabel toerental in op een debiet dat groter is dan het grootste, tijdens de tests verwachte debiet. De debieten mogen niet buiten de gekalibreerde waarden worden geëxtrapoleerd, zodat wordt aanbevolen ervoor te zorgen dat een reynoldsgetal (Re) bij de SSV-hals bij het grootste gekalibreerde debiet groter is dan het grootste tijdens de tests verwachte Re;

f)

laat de SSV ten minste 3 minuten werken om het systeem te stabiliseren. Registreer, terwijl de SSV blijft werken, het gemiddelde van ten minste 30 s verzamelde gegevens van elk van de volgende grootheden: i) het gemiddelde debiet van de referentiestroommeter ( ); ii) facultatief, het gemiddelde dauwpunt van de kalibratielucht, T dew). Zie bijlage VII voor de toelaatbare hypothesen; iii) de gemiddelde temperatuur bij de venturi-inlaat (T in); iv) de gemiddelde statische absolute druk bij de venturi-inlaat (p in); v) de statische differentiaaldruk tussen de statische druk bij de venturi-inlaat en de statische druk bij de venturihals (Δp SSV);

g)	sluit de restrictorklep geleidelijk of verlaag het toerental van de aanjager om het debiet te verminderen;

h)	herhaal de stappen onder f) en g) van dit punt om bij ten minste tien debieten gegevens te registreren;

i)	bepaal aan de hand van de verzamelde gegevens en de vergelijkingen in bijlage VII een functionele vorm van C d versus Re;

j)	verifieer de kalibratie door een CVS-verificatie (propaancontrole) uit te voeren zoals beschreven in punt 8.1.8.5, met behulp van de nieuwe vergelijking C d versus Re;

k)	de SSV mag alleen tussen de gekalibreerde minimum- en maximumdebieten worden gebruikt;

l)	gebruik de vergelijkingen in onderdeel 3 van bijlage VII (berekeningen op molaire basis) of onderdeel 2 van bijlage VII (berekeningen op massabasis) om de SSV-stroom tijdens een test te bepalen.

8.1.8.4.5.   Ultrasone kalibratie (gereserveerd)

Figuur 6.5

Schema's voor het kalibreren van een CVS met verdunde uitlaatgasstroom

8.1.8.5.   Verificatie van de CVS en het batchbemonsteringssysteem (propaancontrole)

8.1.8.5.1.   Inleiding

a)

Een propaancontrole dient als verificatie van de CVS om na te gaan of er een discrepantie is in de gemeten waarden van de verdunde uitlaatgasstroom. Een propaancontrole dient ook als batchbemonsteringsverificatie om na te gaan of er een discrepantie is in een batchbemonsteringssysteem dat een monster uit een CVS neemt, zoals beschreven onder f). Met behulp van goede ingenieursinzichten en veilige werkwijzen mag deze controle ook met een ander gas dan propaan (bv. CO2 of CO) worden uitgevoerd. Een mislukte propaancontrole kan op een of meer problemen wijzen die misschien een van de volgende corrigerende maatregelen vergen: i) incorrecte kalibratie van de analysator. De FID-analysator moet geherkalibreerd, gerepareerd of vervangen worden; ii) op de CVS-tunnel, de verbindingen en sluitingen en het HC-bemonsteringssysteem moeten lekcontroles worden uitgevoerd overeenkomstig punt 8.1.8.7; iii) er moet een verificatie op slechte menging worden uitgevoerd overeenkomstig punt 9.2.2; iv) er moet een verificatie op koolwaterstofverontreiniging in het bemonsteringssysteem worden uitgevoerd overeenkomstig punt 7.3.1.2; v) wijziging in de CVS-kalibratie. Er moet een kalibratie in situ van de CVS-stroommeter worden uitgevoerd overeenkomstig punt 8.1.8.4; vi) andere problemen met de hardware of software voor het verifiëren van de CVS of het bemonsteringssysteem. Het CVS-systeem, de CVS-verificatiehardware en de software moeten op discrepanties worden gecontroleerd.

b)

Bij een propaancontrole wordt een referentiemassa of een referentiedebiet van C3H8 als tracergas in een CVS gebruikt. Als een referentiedebiet wordt gebruikt, moet elk niet-ideaal gasgedrag van C3H8 in de referentiestroommeter worden gecompenseerd. Zie onderdeel 2 van bijlage VII (berekeningen op massabasis) of onderdeel 3 van bijlage VII (berekeningen op molaire basis), waarin beschreven wordt hoe bepaalde stroommeters gekalibreerd en gebruikt moeten worden. In punt 8.1.8.5 en bijlage VII mogen geen ideale gashypothesen worden toegepast. De propaancontrole vergelijkt de berekende massa geïnjecteerd C3H8 aan de hand van HC-metingen en CVS-debietmetingen met de referentiewaarde.

8.1.8.5.2.   Methode om een bekende hoeveelheid propaan in het CVS-systeem te brengen

De totale nauwkeurigheid van het CVS-bemonsterings- en -analysesysteem wordt bepaald door een bekende massa van een verontreinigend gas in het systeem te brengen terwijl het normaal functioneert. Het verontreinigende gas wordt geanalyseerd en overeenkomstig bijlage VII wordt de massa ervan berekend. Er wordt een van de volgende twee technieken toegepast:

a)

meting volgens een gravimetrische techniek moet als volgt plaatsvinden: de massa van een kleine met koolstofmonoxide of propaan gevulde fles wordt bepaald met een nauwkeurigheid van ± 0,01 g. Gedurende 5 tot 10 minuten laat men het CVS-systeem werken zoals bij een normale uitlaatemissietest, terwijl in het systeem koolstofmonoxide of propaan wordt ingespoten. De hoeveelheid afgevoerd zuiver gas wordt door differentiaalweging bepaald. Vervolgens wordt een gasmonster met de gebruikelijke apparatuur (bemonsteringszak of integratiemethode) geanalyseerd en wordt de massa van het gas berekend;

b)

meting met een kritische stroomopening moet als volgt plaatsvinden: een bekende hoeveelheid zuiver gas (koolstofmonoxide of propaan) wordt via een gekalibreerde kritische opening in het CVS-systeem gebracht. Indien de inlaatdruk hoog genoeg is, is het door de kritische stroomopening geregelde debiet onafhankelijk van de uitlaatdruk van de opening (kritische stroom). Men laat het CVS-systeem ongeveer 5 à 10 minuten werken zoals bij een normale uitlaatemissietest. Vervolgens wordt een gasmonster geanalyseerd met de gebruikelijke apparatuur (bemonsteringszak of integratiemethode) om de massa van het gas te berekenen.

8.1.8.5.3.   Voorbereiding van de propaancontrole

De propaancontrole wordt als volgt voorbereid:

a)	als in plaats van een referentiedebiet een referentiemassa van C3H8 wordt gebruikt, wordt een cilinder met C3H8 gevuld. Bepaal de referentiemassa van de C3H8 in de cilinder tot op ± 0,5 % van de hoeveelheid C3H8 die naar verwachting zal worden gebruikt;

b)	kies een passend debiet voor de CVS en C3H8;

c)	kies in de CVS een C3H8-injectiepoort. Die poort moet zich zo dicht mogelijk bevinden bij de plaats waar motoruitlaatgas in de CVS wordt gevoerd. Sluit de C3H8-cilinder op het injectiesysteem aan;

d)	stel de CVS in werking en stabiliseer de CVS;

e)	warmtewisselaars in het bemonsteringssysteem worden voorverwarmd of voorgekoeld;

f)	verwarmde en gekoelde onderdelen zoals bemonsteringsleidingen, filters, koelers en pompen, laat men op hun bedrijfstemperatuur stabiliseren;

g)	voer zo nodig aan de vacuümzijde van het HC-bemonsteringssysteem een lekcontrole uit zoals beschreven in punt 8.1.8.7.

8.1.8.5.4.   Voorbereiding van het HC-bemonsteringssysteem voor de propaancontrole

De lekcontrole aan vacuümzijde van het HC-bemonsteringssysteem mag worden uitgevoerd overeenkomstig punt g). Als deze procedure wordt gevolgd, mag de HC-verontreinigingsprocedure van punt 7.3.1.2 worden toegepast. Als de lekcontrole aan vacuümzijde niet overeenkomstig punt g) wordt uitgevoerd, wordt het HC-bemonsteringssysteem als volgt op nul gezet, geijkt en op verontreiniging gecontroleerd:

a)	kies het laagste HC-analysatorbereik dat de voor het CVS- en C3H8-debiet verwachte C3H8-concentratie kan meten;

b)	zet de HC-analysator op nul met nullucht die bij de analysatorpoort wordt ingevoerd;

c)	ijk de HC-analysator met C3H8-ijkgas dat bij de analysatorpoort wordt ingevoerd;

d)	voer nullucht bij de HC-sonde of in een fitting tussen de HC-sonde en de overbrengingsleiding af;

e)	meet de stabiele HC-concentratie van het HC-bemonsteringssysteem op het ogenblik dat de nullucht wordt afgevoerd. Vul bij HC-batchmeting de batchrecipiënt (bv. een zak) en meet de concentratie van de afgevoerde HC;

f)

als de concentratie van de afgevoerde HC meer dan 2 μmol/mol bedraagt, mag de procedure niet worden voortgezet zolang de verontreiniging niet is verwijderd. Bepaal de bron van de verontreiniging en neem een corrigerende maatregel, zoals het schoonmaken van het systeem of het vervangen van verontreinigde delen;

g)

registreer, als de concentratie van de afgevoerde HC niet meer dan 2 μmol/mol bedraagt, deze waarde als x HCinit en gebruik ze om voor HC-verontreiniging te corrigeren zoals beschreven in onderdeel 2 van bijlage VII (berekeningen op massabasis) of onderdeel 3 van bijlage VII (berekeningen op molaire basis).

8.1.8.5.5.   Uitvoering van de propaancontrole

a)

De propaancontrole wordt als volgt uitgevoerd: i) sluit bij HC-batchbemonstering schone opslagmedia, zoals lege zakken, aan; ii) bedien de HC-meetinstrumenten volgens de instructies van de fabrikant; iii) meet en registreer de achtergrondconcentratie van HC in de verdunningslucht, indien correctie voor die concentratie is voorzien; iv) zet alle integreervoorzieningen op nul; v) begin de bemonstering en start alle stroomintegreervoorzieningen; vi) voer C3H8 af met het gekozen debiet. Start de integratie van het referentiedebiet van C3H8, indien dit referentiedebiet wordt gebruikt; vii) blijf C3H8 afvoeren totdat er ten minste genoeg C3H8 is afgevoerd om een nauwkeurige kwantificering van de referentie-C3H8 en de gemeten C3H8 te waarborgen; viii) sluit de C3H8-cilinder af en zet de bemonstering voort totdat voldoende rekening is gehouden met de vertragingen als gevolg van de overbrenging van de monsters en de analysatorrespons; ix) zet de bemonstering en alle integreervoorzieningen stop.

b)

Als voor de meting een kritische stroomopening wordt gebruikt, mag voor de propaancontrole de volgende procedure als alternatieve methode voor punt 8.1.8.5.5, onder a), worden toegepast: i) sluit bij HC-batchbemonstering schone opslagmedia, zoals lege zakken, aan; ii) bedien de HC-meetinstrumenten volgens de instructies van de fabrikant; iii) meet en registreer de achtergrondconcentratie van HC in de verdunningslucht, indien correctie voor die concentratie is voorzien; iv) zet alle integreervoorzieningen op nul; v) laat de inhoud van de C3H8-referentiecilinder met het gekozen debiet ontsnappen; vi) begin de bemonstering en start alle stroomintegreervoorzieningen zodra is bevestigd dat de HC-concentratie stabiel is; vii) blijf de inhoud van de cilinder afvoeren totdat er ten minste genoeg C3H8 is afgevoerd om een nauwkeurige kwantificering van de referentie-C3H8 en de gemeten C3H8 te waarborgen; viii) zet alle integreervoorzieningen stop; ix) sluit de C3H8-referentiecilinder af.

8.1.8.5.6.   Evaluatie van de propaancontrole

Na de test wordt de volgende procedure gevolgd:

a)	analyseer de batchmonsters zo snel mogelijk, als batchbemonstering is toegepast;

b)	verricht na de HC-analyse een verontreinigings- en achtergrondcorrectie;

c)	bereken op basis van de CVS- en HC-gegevens de totale C3H8-massa zoals beschreven in bijlage VII, aan de hand van de molaire massa van C3H8 (M C3H8) in plaats van de effectieve molaire massa van HC (M HC);

d)

bepaal, als een referentiemassa (gravimetrische techniek) wordt gebruikt, de propaanmassa van de cilinder tot op ± 0,5 % en bepaal de C3H8-referentiemassa door de propaanmassa van de lege cilinder van de propaanmassa van de volle cilinder af te trekken. Bepaal, als een kritische stroomopening (meting met een kritische stroomopening) wordt gebruikt, de propaanmassa door het debiet met de duur van de test te vermenigvuldigen;

e)	trek de C3H8-referentiemassa af van de berekende massa. Als het verschil minder dan ± 3,0 % van de referentiemassa bedraagt, heeft de CVS deze verificatie doorstaan.

8.1.8.5.7.   Verificatie van het secundaire verdunningssysteem voor deeltjesmateriaal

Als de propaancontrole moet worden herhaald om het secundaire verdunningssysteem voor deeltjesmateriaal te verifiëren, wordt voor deze verificatie de volgende procedure van de punten a) tot en met d) toegepast:

a)

configureer het HC-bemonsteringssysteem om een monster te nemen dicht bij de plaats waar het opslagmedium (bv. een PM-filter) van het batchbemonsteringssysteem zich bevindt. Als de absolute druk op die plaats te laag is om een HC-monster te nemen, mag het monster uit de pompuitlaat van het batchbemonsteringssysteem worden genomen. Let goed op bij het nemen van een monster uit de uitlaat van de pomp, want als zich voorbij een stroommeter van een batchbemonsteringssysteem een anders aanvaardbaar pomplek bevindt, wordt de propaancontrole mogelijk ten onrechte niet doorstaan;

b)	herhaal de propaancontrole zoals beschreven in dit punt, waarbij echter HC uit het batchbemonsteringssysteem wordt bemonsterd;

c)	bereken de C3H8-massa, waarbij eventuele secundaire verdunning door het batchbemonsteringssysteem in aanmerking wordt genomen;

d)	trek de C3H8-referentiemassa af van de berekende massa. Als het verschil minder dan ± 5 % van de referentiemassa bedraagt, heeft het bemonsteringssysteem deze verificatie doorstaan. Zo niet moet een corrigerende maatregel worden genomen.

8.1.8.5.8.   Verificatie van de monsterdroger

Als een vochtigheidssensor wordt gebruikt om het dauwpunt bij de uitlaat van de monsterdroger continu te meten, is deze controle niet noodzakelijk zolang ervoor wordt gezorgd dat de vochtigheid bij de uitlaat van de droger onder de bij de controle voor quenching, interferentie en compensatie toegepaste minimumwaarden ligt.

a)

Als, zoals toegestaan in punt 9.3.2.3.1, een monsterdroger wordt gebruikt om water uit het monstergas te verwijderen, moeten de prestaties bij thermische koelers bij de installatie en na een grote onderhoudsbeurt worden geverifieerd. Bij osmotische membraandrogers moeten de prestaties bij de installatie, na een grote onderhoudsbeurt en maximaal 35 dagen vóór de tests worden geverifieerd.

b)

Water kan de analysator beletten de relevante uitlaatgasbestanddelen naar behoren te meten en wordt daarom soms verwijderd voordat het monstergas de analysator bereikt. Zo kan water negatief interfereren met de NOx-respons van een CLD via demping door botsing (quenching) en kan het positief interfereren met een NDIR-analysator door een soortgelijke respons als CO te veroorzaken.

c)	De monsterdroger moet voldoen aan de specificaties van punt 9.3.2.3.1 voor het dauwpunt (T dew) en de absolute druk (p total) voorbij de osmotische membraandroger of de thermische koeler.

d)

Om de prestaties van de monsterdroger te bepalen, wordt de volgende verificatieprocedure toegepast of er worden goede ingenieursinzichten toegepast om een ander protocol te ontwikkelen: i) maak de nodige verbindingen door middel van leidingen van polytetrafluorethyleen („PTFE”) of roestvrij staal; ii) bevochtig N2 of gezuiverde lucht door deze door gedistilleerd water te laten borrelen in een gesloten vat dat het gas tot het hoogste, tijdens de emissiebemonstering verwachte monsterdauwpunt bevochtigt; iii) voer het bevochtigde gas voorbij de monsterdroger in; iv) houd voorbij het vat de temperatuur van het bevochtigde gas ten minste 5 oC boven zijn dauwpunt; v) meet het dauwpunt (T dew) en de druk (p total) van het bevochtigde gas zo dicht mogelijk bij de inlaat van de monsterdroger om na te gaan of het dauwpunt het hoogste is dat tijdens de emissiebemonstering werd verwacht; vi) meet het dauwpunt (T dew) en de druk (p total) van het bevochtigde gas zo dicht mogelijk bij de uitlaat van de monsterdroger; vii) de monsterdroger voldoet aan de verificatie als het resultaat van punt d), vi), minder is dan het dauwpunt volgens de specificaties van de monsterdroger in punt 9.3.2.3.1, plus 2 oC, of als de molfractie uit punt d), vi), kleiner is dan die volgens de specificaties van de monsterdroger, plus 0,002 mol/mol of 0,2 vol.- %. Opgemerkt zij dat bij deze verificatie het monsterdauwpunt in absolute temperatuur (Kelvin) wordt uitgedrukt.

8.1.8.6.   Periodieke kalibratie van het partiëlestroommeetsysteem voor deeltjesmateriaal en de bijbehorende meetsystemen voor ruw uitlaatgas

8.1.8.6.1.   Specificaties voor de differentiaalstroommeting

Om bij partiëlestroomverdunningssystemen een evenredig monster van het ruwe uitlaatgas te nemen, is de nauwkeurigheid van de monsterstroom qm p van bijzonder belang als deze niet direct wordt gemeten, maar door differentiaalstroommeting wordt bepaald met vergelijking (6-20):

q m p = q m dew — q m dw

(6-20)

waarbij:

qm p	=	massadebiet van het monster van het uitlaatgas dat het partiëlestroomverdunningssysteem binnenstroomt
qm dw	=	massadebiet van de verdunningslucht (op natte basis)
qm dew	=	massadebiet van het verdunde uitlaatgas op natte basis

In dit geval moet de maximumfout van het verschil zo zijn dat qm p tot op ± 5 % nauwkeurig is wanneer de verdunningsverhouding minder dan 15 bedraagt. Deze kan worden berekend aan de hand het kwadratisch gemiddelde van de fouten van elk instrument.

Een aanvaardbare nauwkeurigheid van q mp kan worden verkregen met een van de volgende methoden:

a)	de absolute nauwkeurigheid van qm dew en qm dw bedraagt ± 0,2 %, hetgeen een nauwkeurigheid van qm p van ≤ 5 % bij een verdunningsverhouding van 15 mogelijk maakt. Bij hogere verdunningsverhoudingen zullen echter grotere fouten optreden;

b)	de kalibratie van qm dw ten opzichte van qm dew wordt zodanig uitgevoerd dat voor qm p dezelfde nauwkeurigheid wordt verkregen als onder a). Zie punt 8.1.8.6.2 voor details;

c)	de nauwkeurigheid van q mp wordt indirect bepaald op basis van de nauwkeurigheid van de verdunningsverhouding die door een tracergas, bv. CO2, is bepaald. Voor q mp is nagenoeg dezelfde nauwkeurigheid vereist als volgens methode a);

d)	De absolute nauwkeurigheid van qm dew en qm dw ligt binnen ± 2 % van het volledige schaalbereik, waarbij de maximumfout van het verschil tussen qm dew en qm dw binnen 0,2 % ligt en de lineariteitsfout binnen ± 0,2 % van de hoogste tijdens de test waargenomen qm dew ligt.

8.1.8.6.2.   Kalibratie van de differentiaalstroommeting

Om een evenredig monster van het ruwe uitlaatgas te nemen, moet het partiëlestroomverdunningssysteem periodiek worden gekalibreerd met een precisiestroommeter die herleidbaar is naar internationale en/of nationale standaarden. De stroommeter of de stroommeetinstrumenten moeten volgens een van de volgende procedures worden gekalibreerd, en wel zodanig dat de bemonsteringsstroom qm p naar de tunnel aan de nauwkeurigheidseisen van punt 8.1.8.6.1 voldoet:

a)

verbind de stroommeter voor qm dw in serie met de stroommeter voor qm dew en kalibreer het verschil tussen beide stroommeters voor ten minste vijf instelpunten, waarbij de stroomwaarden liggen op gelijke afstanden tussen de laagste waarde voor qm dw tijdens de test en de waarde voor qm dew tijdens de test. Een omloop om de verdunningstunnel is toegestaan;

b)

verbind een gekalibreerd stroommeetapparaat in serie met de stroommeter voor qm dew en controleer de nauwkeurigheid voor de tijdens de test gebruikte waarde. Verbind het gekalibreerde stroommeetapparaat in serie met de stroommeter voor qm dw en controleer de nauwkeurigheid van ten minste vijf instellingen die corresponderen met een verdunningsverhouding tussen 3 en 15, gerelateerd aan de tijdens de test gebruikte qm dew;

c)

koppel de overbrengingsleiding TL (zie figuur 6.7) los van het uitlaatsysteem en sluit een gekalibreerd stroommeetapparaat met een passend bereik om qm p te meten, op de overbrengingsleiding aan. Stel qm dew in op de tijdens de test gebruikte waarde en stel qm dw achtereenvolgens in op ten minste vijf waarden die corresponderen met verdunningsverhoudingen tussen 3 en 15. Als alternatief mag in een speciaal kalibratiestroomtraject worden voorzien met een omloop om de tunnel heen, maar waarbij de totale luchtstroom en de verdunningsluchtstroom door de bijbehorende meters worden gevoerd zoals bij de werkelijke test;

d)

leid een tracergas in de uitlaatgasoverbrengingsleiding TL. Dit tracergas mag een bestanddeel van het uitlaatgas zijn, zoals CO2 of NOx. Meet het tracergasbestanddeel na verdunning in de tunnel. Dit moet worden uitgevoerd voor vijf verdunningsverhoudingen tussen 3 en 15. De nauwkeurigheid van de monsterstroom moet aan de hand van de verdunningsverhouding r d worden bepaald met vergelijking (6-21): q m p = q m dew /r d (6-21)

Om de nauwkeurigheid van qm p te kunnen waarborgen, wordt rekening gehouden met de nauwkeurigheid van de gasanalyseapparatuur.

8.1.8.6.3.   Bijzondere voorschriften voor differentiaalstroommeting

Een controle van de koolstofstroom met echt uitlaatgas wordt sterk aanbevolen om meet- en regelproblemen te detecteren en de goede werking van het partiëlestroomsysteem te verifiëren. Ten minste telkens als er een nieuwe motor wordt gemonteerd of de configuratie van de meetcel ingrijpend wordt gewijzigd, wordt de koolstofstroom gemeten.

De motor moet draaien bij het hoogste koppel en toerental of bij een andere statische modus waarbij 5 % of meer CO2 wordt geproduceerd. Het partiële-stroombemonsteringssysteem moet functioneren met een verdunningsfactor van circa 15:1.

Indien een controle op de koolstofstroom wordt uitgevoerd, wordt aanhangsel 2 van bijlage VII toegepast. De koolstofdebieten worden berekend met de vergelijkingen in aanhangsel 2 van bijlage VII. Alle koolstofdebieten moeten tot op 5 % na overeenkomen.

8.1.8.6.3.1.   Controle vóór de test

Binnen twee uur vóór uitvoering van de test wordt de volgende controle verricht.

Controleer met de methode die ook voor de kalibratie wordt gebruikt (zie punt 8.1.8.6.2), de nauwkeurigheid van de stroommeters voor ten minste twee punten, waaronder de stroomwaarden voor qm dw die corresponderen met verdunningsverhoudingen tussen 5 en 15 voor de tijdens de test toegepaste waarde van qm dew.

Indien aan de hand van gegevens van de in punt 8.1.8.6.2 beschreven kalibratieprocedure kan worden aangetoond dat de kalibratie van de stroommeters gedurende een langere periode stabiel blijft, mag de controle vóór de test vervallen.

8.1.8.6.3.2.   Bepaling van de omzettingstijd

De systeeminstellingen voor de evaluatie van de omzettingstijd moeten dezelfde zijn als tijdens de metingen van de eigenlijke test. De in punt 2.4 van aanhangsel 5 van deze bijlage en figuur 6-11 gedefinieerde omzettingstijd wordt bepaald met de volgende methode.

Plaats een onafhankelijke referentiestroommeter met een voor de bemonsteringsstroom geschikt meetbereik in serie met de sonde en verbind de meter nabij de sonde. Voor de grootte van de bij de responstijdmeting toegepaste stap moet de stroommeter een omzettingstijd van minder dan 100 ms hebben, waarbij de stroomdrukrestrictie laag genoeg is om de dynamische prestaties van het partiëlestroomverdunningssysteem naar goede ingenieursinzichten niet te beïnvloeden. Verander abrupt de toevoer van de uitlaatgasstroom (of van de luchtstroom indien de uitlaatgasstroom wordt berekend) van het partiëlestroomverdunningssysteem van een lage stroom tot ten minste 90 % van de volledige schaal. De abrupte verandering wordt op dezelfde wijze geactiveerd als de anticiperende regeling bij de eigenlijke test. Registreer de impuls voor de abrupte verandering van de uitlaatgasstroom en de respons van de stroommeter met een frequentie van ten minste 10 Hz.

Bepaal op grond van deze gegevens de omzettingstijd voor het partiëlestroomverdunningssysteem; dit is de tijd vanaf het in werking treden van de impuls voor de abrupte verandering tot aan het punt van 50 % van de respons van de stroommeter. Bepaal op gelijkaardige wijze de omzettingstijd van het qmp-signaal (d.w.z. de monsterstroom van uitlaatgas naar het partiëlestroomverdunningssysteem) en die van het qmew,i-signaal (d.w.z. het door de uitlaatgasstroommeter aangegeven massadebiet van het uitlaatgas op natte basis). Deze signalen worden gebruikt bij de regressiecontroles die na elke test worden uitgevoerd (zie punt 8.2.1.2).

Herhaal de berekening voor ten minste vijf op- en neerwaartse impulsen en bereken het gemiddelde van de resultaten. Trek de interne omzettingstijd (< 100 ms) van de referentiestroommeter van deze waarde af. Indien anticiperende regeling vereist is, wordt overeenkomstig punt 8.2.1.2 de anticiperende waarde van het partiëlestroomverdunningssysteem toegepast.

8.1.8.7.   Lekcontrole aan vacuümzijde

8.1.8.7.1.   Reikwijdte en frequentie

Bij de eerste installatie van het bemonsteringssysteem, na een grote onderhoudsbeurt zoals het veranderen van voorfilters en maximaal acht uur vóór elke bedrijfscyclussequentie moet met een van de in dit onderdeel beschreven lektests worden gecontroleerd of er aan vacuümzijde geen significante lekken zijn. Deze controle geldt niet voor volledigestroomdelen van een CVS-verdunningssysteem.

8.1.8.7.2.   Meetprincipes

Een lek kan worden gedetecteerd als een kleine hoeveelheid stroom wordt gemeten wanneer de stroom nul moet zijn, als de verdunning wordt gedetecteerd van een bekende concentratie ijkgas die door de vacuümzijde van een bemonsteringssysteem stroomt, of als bij een leeggemaakt systeem een drukverhoging wordt gemeten.

8.1.8.7.3.   Lektest voor lekken met laag debiet

Een bemonsteringssysteem wordt als volgt op lekken met laag debiet getest:

a)

sluit het uiteinde van de sonde van het systeem op een van de volgende wijzen af: i) sluit het uiteinde van de monstersonde met een dop of stop af; ii) koppel de overbrengingsleiding bij de sonde los en sluit deze met een dop of stop af; iii) sluit in de leiding tussen een sonde en een overbrengingsleiding een lekdichte klep;

b)

stel alle vacuümpompen in werking. Verifieer na stabilisatie of de stroom door de vacuümzijde van het bemonsteringssysteem minder dan 0,5 % van het normale debiet van het systeem tijdens het gebruik bedraagt. De typische stromen door de analysator en de omloop mogen worden geschat als benadering van het normale debiet van het systeem tijdens het gebruik.

8.1.8.7.4.   Lektest voor verdunning van ijkgas

Voor deze test mag gelijk welke gasanalysator worden gebruikt. Als hiervoor een FID wordt gebruikt, wordt elke HC-verontreiniging in het bemonsteringssysteem overeenkomstig onderdeel 2 of 3 van bijlage VII betreffende HC-bepaling gecorrigeerd. Misleidende resultaten moeten worden vermeden door alleen analysatoren te gebruiken met een herhaalbaarheid van 0,5 % of beter bij de voor deze test gebruikte ijkgasconcentratie. De lekcontrole aan vacuümzijde wordt als volgt uitgevoerd:

a)	bereid de gasanalysator voor zoals bij emissietests;

b)	leid ijkgas naar de analysatorpoort en verifieer of de ijkgasconcentratie ten minste met de verwachte meetnauwkeurigheid en herhaalbaarheid wordt gemeten;

c)

leid afgevoerd ijkgas naar een van de volgende locaties in het bemonsteringssysteem: i) het uiteinde van de monstersonde; ii) de overbrengingsleiding wordt bij de aansluiting op de sonde losgekoppeld en het ijkgas wordt aan het open uiteinde van de overbrengingsleiding afgevoerd; iii) een driewegklep die in de leiding tussen een sonde en haar overbrengingsleiding is geplaatst;

d)

verifieer of de gemeten concentratie van het afgevoerde ijkgas niet meer dan ± 0,5 % van de ijkgasconcentratie afwijkt. Als de gemeten waarde lager is dan verwacht, duidt dit op een lek; is de gemeten waarde echter hoger dan verwacht, dan kan dit op een probleem met het ijkgas of de analysator zelf wijzen. Een gemeten waarde die hoger is dan verwacht, duidt niet op een lek.

8.1.8.7.5.   Lektest voor daling van het vacuüm

Om deze test uit te voeren, moet op het volume van de vacuümzijde van het bemonsteringssysteem een vacuüm worden toegepast en moet een daling in het toegepaste vacuüm als lekkage worden beschouwd. Om deze test uit te voeren, moet het volume van de vacuümzijde van het bemonsteringssysteem tot op ± 10 % van haar werkelijke volume bekend zijn. Bij deze test moeten ook meetinstrumenten worden gebruikt die voldoen aan de specificaties van de punten 8.1 en 9.4.

De lektest voor daling van het vacuüm wordt als volgt uitgevoerd:

a)

sluit het uiteinde van de sonde van het systeem zo dicht mogelijk bij de opening van de sonde op een van de volgende wijzen af: i) sluit het uiteinde van de monstersonde met een dop of stop af; ii) de overbrengingsleiding bij de sonde wordt losgekoppeld en met een dop of stop afgesloten; iii) sluit in de leiding tussen een sonde en een overbrengingsleiding een lekdichte klep;

b)	stel alle vacuümpompen in werking. Er wordt een vacuüm getrokken dat representatief is voor normale bedrijfsomstandigheden. Bij monsterzakken wordt aanbevolen de normale afpompprocedure tweemaal te herhalen om ingevangen volumes zo veel mogelijk te beperken;

c)

zet de bemonsteringspompen uit en sluit het systeem af. Meet en registreer de absolute druk van het ingevangen gas en facultatief de absolute temperatuur van het systeem. Laat het gas stabiliseren en wacht lang genoeg om een lek van 0,5 % een drukverandering van ten minste tienmaal de resolutie van de drukopnemer te laten veroorzaken. Registreer opnieuw de druk en facultatief de temperatuur;

d)

bereken het lekdebiet op basis van een aangenomen waarde van nul voor afgepompte zakvolumes en op basis van bekende waarden voor het volume van het bemonsteringssysteem, de initiële en de einddruk, de facultatieve temperaturen en de verstreken tijd. Verifieer of het lekdebiet door daling van het vacuüm minder dan 0,5 % van het normale debiet van het systeem tijdens het gebruik bedraagt met vergelijking (6-22): (6-22) waarbij: qV leak = lekdebiet door daling van het vacuüm, mol/s V vac = geometrisch volume van de vacuümzijde van het bemonsteringssysteem, m3 R = molaire gasconstante, J/(mol · K) p 2 = absolute druk aan vacuümzijde op tijdstip t 2, Pa T 2 = absolute temperatuur aan vacuümzijde op tijdstip t 2, K p 1 = absolute druk aan vacuümzijde op tijdstip t 1, Pa T 1 = absolute temperatuur aan vacuümzijde op tijdstip t 1, K t 2 = tijdstip aan het einde van de lektest voor daling van het vacuüm, s t 1 = = tijdstip aan het begin van de lektest voor daling van het vacuüm, s

8.1.9.   CO- en CO2-metingen

8.1.9.1.   H2O-interferentieverificatie bij CO2-NDIR-analysatoren

8.1.9.1.1.   Reikwijdte en frequentie

Als CO2 met een NDIR-analysator wordt gemeten, moet de hoeveelheid H2O-interferentie na de eerste installatie van de analysator en na elke grote onderhoudsbeurt worden geverifieerd.

8.1.9.1.2.   Meetprincipes

H2O kan met de respons van een NDIR-analysator op CO2 interfereren. Als de NDIR-analysator gebruikmaakt van compensatiealgoritmen waarvoor metingen van andere gassen worden gebruikt om deze interferentie te verifiëren, moeten die metingen simultaan worden verricht om de compensatiealgoritmen tijdens de verificatie van de interferentie van de analysator te testen.

8.1.9.1.3.   Systeemvereisten

Een CO2-NDIR-analysator moet een H2O-interferentie hebben die binnen (0,0 ± 0,4) mmol/mol (van de verwachte gemiddelde CO2-concentratie) ligt.

8.1.9.1.4.   Procedure

De interferentieverificatie wordt als volgt uitgevoerd:

a)	de CO2-NDIR-analysator wordt gestart, in werking gesteld, op nul gezet en geijkt zoals vóór een emissietest;

b)

creëer een bevochtigd testgas door nullucht die aan de specificaties van punt 9.5.1 voldoet, in een gesloten vat door gedistilleerd water te laten borrelen. Als het monster niet door een droger wordt geleid, regel dan de temperatuur van het vat om een H2O-niveau te genereren dat ten minste even hoog is als het tijdens de tests verwachte maximumniveau. Als het monster tijdens de tests door een droger wordt geleid, regel dan de temperatuur van het vat om een H2O-niveau te genereren dat ten minste even hoog is als het in punt 9.3.2.3.1 voorgeschreven niveau;

c)	houd voorbij het vat de temperatuur van het bevochtigde testgas ten minste 5 K boven zijn dauwpunt;

d)	voer het bevochtigde testgas in het bemonsteringssysteem. Het bevochtigde testgas mag voorbij de eventueel tijdens de tests gebruikte monsterdroger worden ingevoerd;

e)	meet de watermolfractie (x H2O) van het bevochtigde testgas zo dicht mogelijk bij de inlaat van de analysator. Zo moeten bijvoorbeeld het dauwpunt (T dew) en de absolute druk (p total) worden gemeten om x H2O te berekenen;

f)	pas goede ingenieursinzichten toe om, vanaf het punt waar x H2O wordt gemeten tot aan de analysator, condensatie in de overbrengingsleidingen, fittingen of kleppen te voorkomen;

g)	laat de analysator enige tijd met rust om de respons te laten stabiliseren. De stabilisatietijd moet tijd omvatten om de overbrengingsleiding te reinigen en rekening te houden met de analysatorrespons;

h)	registreer, terwijl de analysator de concentratie van het monster meet, 30 s verzamelde gegevens. Bereken het rekenkundige gemiddelde van die gegevens. De analysator voldoet aan de interferentieverificatie als deze waarde maximaal (0,0 ± 0,4) mmol/mol bedraagt.

8.1.9.2.   H2O-en CO2-interferentieverificatie bij CO-NDIR-analysatoren

8.1.9.2.1.   Reikwijdte en frequentie

Als de CO met een NDIR-analysator wordt gemeten, moet de hoeveelheid H2O- en CO2-interferentie na de eerste installatie van de analysator en na elke grote onderhoudsbeurt worden geverifieerd.

8.1.9.2.2.   Meetprincipes

H2O en CO2 kunnen positief interfereren met een NDIR-analysator door een soortgelijke respons als CO te veroorzaken. Als de NDIR-analysator gebruikmaakt van compensatiealgoritmen waarvoor metingen van andere gassen worden gebruikt om deze interferentie te verifiëren, moeten die metingen simultaan worden verricht om de compensatiealgoritmen tijdens de verificatie van de interferentie van de analysator te testen.

8.1.9.2.3.   Systeemvereisten

Een CO-NDIR-analysator moet een gecombineerde H2O- en CO2-interferentie hebben die binnen ± 2 % van de verwachte gemiddelde CO-concentratie ligt.

8.1.9.2.4.   Procedure

De interferentieverificatie wordt als volgt uitgevoerd:

a)	de CO-NDIR-analysator wordt gestart, in werking gesteld, op nul gezet en geijkt zoals vóór een emissietest;

b)

creëer een bevochtigd CO2-testgas door een CO2-ijkgas in een gesloten vat door gedistilleerd water te laten borrelen. Als het monster niet door een droger wordt geleid, regel dan de temperatuur van het vat om een H2O-niveau te genereren dat ten minste even hoog is als het tijdens de tests verwachte maximumniveau. Als het monster tijdens de tests door een droger wordt geleid, regel dan de temperatuur van het vat om een H2O-niveau te genereren dat ten minste even hoog is als het in punt 9.3.2.3.1.1 voorgeschreven niveau. Er moet een CO2-ijkgasconcentratie worden gebruikt die ten minste even hoog is als de tijdens de tests verwachte maximumconcentratie;

c)	voer het bevochtigde CO2-testgas in het bemonsteringssysteem. Het bevochtigde CO2-testgas mag voorbij de eventueel tijdens de tests gebruikte monsterdroger worden ingevoerd;

d)	meet de watermolfractie (x H2O) van het bevochtigde testgas zo dicht mogelijk bij de inlaat van de analysator. Zo moeten bijvoorbeeld het dauwpunt (T dew) en de absolute druk (p total) worden gemeten om x H2O te berekenen;

e)	pas goede ingenieursinzichten toe om, vanaf het punt waar x H2O wordt gemeten tot aan de analysator, condensatie in de overbrengingsleidingen, fittingen of kleppen te voorkomen;

f)	laat de analysator enige tijd met rust om de respons te laten stabiliseren;

g)	registreer, terwijl de analysator de concentratie van het monster meet, de output ervan gedurende 30 s. Bereken het rekenkundige gemiddelde van die gegevens;

h)	de analysator voldoet aan de interferentieverificatie als het resultaat van g) van dit punt voldoet aan de tolerantie in punt 8.1.9.2.3;

i)

de interferentieprocedures voor CO2 en H2O mogen ook afzonderlijk worden uitgevoerd. Als de toegepaste CO2- en H2O-niveaus hoger zijn dan de tijdens de tests verwachte maximumniveaus, wordt elke waargenomen interferentiewaarde evenredig verlaagd door deze te vermenigvuldigen met het quotiënt van de verwachte maximumconcentratie en de bij deze procedure gebruikte werkelijke concentratie. Bij de afzonderlijke interferentieprocedures mogen H2O-concentraties worden gebruikt die lager zijn dan de tijdens de tests verwachte maximumniveaus (tot een H2O-gehalte van 0,025 mol/mol), mits de waargenomen H2O-interferentie evenredig wordt verhoogd door deze te vermenigvuldigen met het quotiënt van de verwachte maximale H2O-concentratie en de bij deze procedure gebruikte werkelijke concentratie. De som van de twee aangepaste interferentiewaarden moet voldoen aan de tolerantie in punt 8.1.9.2.3.

8.1.10.   Koolwaterstofmetingen

8.1.10.1.   FID-optimalisering en -verificatie

8.1.10.1.1.   Reikwijdte en frequentie

Bij alle FID-analysatoren moet de FID bij de eerste installatie worden gekalibreerd. De kalibratie wordt zo nodig op basis van goede ingenieursinzichten herhaald. Bij een FID die HC meet, worden de volgende stappen uitgevoerd:

a)	de respons van een FID op verscheidene koolwaterstoffen moet bij de eerste installatie van de analysator en na een grote onderhoudsbeurt worden geoptimaliseerd. De FID-respons op propyleen en tolueen moet tussen 0,9 en 1,1 liggen in vergelijking met propaan;

b)	de methaanresponsfactor (CH4-responsfactor) van een FID moet bij de eerste installatie van de analysator en na een grote onderhoudsbeurt worden bepaald zoals beschreven in punt 8.1.10.1.4;

c)	de methaanrespons (CH4-respons) moet maximaal 185 dagen vóór de tests worden geverifieerd.

8.1.10.1.2.   Kalibratie

Er moeten goede ingenieursinzichten worden toegepast om een kalibratieprocedure te ontwikkelen, zoals bv. op basis van de instructies van de fabrikant van de FID-analysator en de door hem aanbevolen frequentie om de FID te kalibreren. De FID wordt gekalibreerd met C3H8-kalibratiegassen die voldoen aan de specificaties van punt 9.5.1. Hij wordt gekalibreerd op basis van een koolstofgetal van één (C1).

8.1.10.1.3.   HC-FID-responsoptimalisering

Deze procedure geldt alleen voor FID-analysatoren die HC meten.

a)

Pas voor de eerste inwerkingstelling van het instrument en de basisinstelling ervan met FID-brandstof en nullucht de voorschriften van de fabrikant van het instrument en goede ingenieursinzichten toe. Verwarmde FID's moeten zich binnen hun voorgeschreven bedrijfstemperatuurbereik bevinden. De FID-respons moet worden geoptimaliseerd om te voldoen aan de eis inzake de koolwaterstofresponsfactoren en de zuurstofinterferentiecontrole overeenkomstig punt 8.1.10.1.1, onder a), en punt 8.1.10.2 bij het meest gebruikelijke analysatorbereik dat tijdens de emissietests wordt verwacht. Volgens de aanbeveling van de fabrikant van het instrument en naar goede ingenieursinzichten mag een hoger analysatorbereik worden gebruikt om de FID nauwkeurig te optimaliseren als het gebruikelijke analysatorbereik lager is dan het door de fabrikant van het instrument voor de optimalisering gespecificeerde minimumbereik.

b)

Verwarmde FID's moeten zich binnen hun voorgeschreven bedrijfstemperatuurbereik bevinden. De FID-respons moet worden geoptimaliseerd bij het meest gebruikelijke analysatorbereik dat tijdens de emissietests wordt verwacht. Bij het volgens de aanbevelingen van de fabrikant ingestelde brandstof- en luchtdebiet moet een ijkgas in de analysator worden gevoerd.

c)

Voor de optimalisering worden de volgende stappen i) tot en met iv) uitgevoerd of wordt de door de fabrikant van het instrument gespecificeerde procedure gevolgd. Facultatief mogen voor de optimalisering de in SAE-document nr. 770141 beschreven procedures worden toegepast: i) bepaal de respons bij een bepaalde brandstofstroom aan de hand van het verschil tussen de ijkgas- en de nulgasrespons; ii) stel de brandstofstroom stapsgewijs bij onder en boven de specificatie van de fabrikant. Registreer de ijkgas- en nulgasrespons bij die brandstofstromen; iii) zet het verschil tussen de ijkgas- en nulgasrespons uit en stel de brandstofstroom bij naar de rijke kant van de curve. Dit is de begininstelling voor het debiet, waarvoor wellicht verdere optimalisering nodig is afhankelijk van de resultaten van de koolwaterstofresponsfactoren en de zuurstofinterferentiecontrole overeenkomstig punt 8.1.10.1.1, onder a), en punt 8.1.10.2; iv) stel, indien de zuurstofinterferentie of de koolwaterstofresponsfactoren niet aan de volgende specificaties voldoen, de luchtstroom stapsgewijs bijgesteld onder en boven de specificaties van de fabrikant, waarbij voor elke stroom punt 8.1.10.1.1, onder a), en punt 8.1.10.2 worden herhaald.

d)	De optimale debieten en/of drukken voor de FID-brandstof en de branderlucht worden bepaald en zij worden bemonsterd en voor toekomstige referentie geregistreerd.

8.1.10.1.4.   Bepaling van de CH4-responsfactor bij een HC-FID

Aangezien FID-analysatoren meestal een andere respons hebben op CH4 dan op C3H8, moet na optimalisering van de FID de CH4-responsfactor van elke HC-FID-analysator (RF CH4[THC-FID]) worden bepaald. De meest recente, overeenkomstig dit onderdeel gemeten RF CH4[THC-FID] wordt in de berekeningen voor het bepalen van HC, zoals beschreven in onderdeel 2 van bijlage VII (berekeningen op massabasis) of onderdeel 3 van bijlage VII (berekeningen op molaire basis), gebruikt om voor de CH4-respons te corrigeren. RF CH4[THC-FID] wordt als volgt bepaald:

a)	kies een C3H8-ijkgasconcentratie om de analysator vóór de emissietests te ijken. Er mogen alleen ijkgassen worden gekozen die voldoen aan de specificaties van punt 9.5.1, en de C3H8-concentratie van het gas moet worden geregistreerd;

b)	kies een CH4-ijkgas dat voldoet aan de specificaties van punt 9.5.1 en registreer de CH4-concentratie van het gas;

c)	bedien de FID-analysator volgens de instructies van de fabrikant;

d)	er moet worden bevestigd dat de FID-analysator met C3H8 is gekalibreerd. De kalibratie moet worden uitgevoerd op basis van een koolstofgetal van één (C1);

e)	zet de FID op nul met een nulgas dat bij de emissietests wordt gebruikt;

f)	ijk de FID met het gekozen C3H8-ijkgas;

g)	voer het onder b) gekozen CH4-ijkgas bij de monsterpoort van de FID-analysator in;

h)	laat de analysatorrespons stabiliseren. De stabilisatietijd mag tijd omvatten om de analysator te reinigen en rekening te houden met de respons ervan;

i)	registreer, terwijl de analysator de CH4-concentratie meet, 30 s verzamelde gegevens en bereken het rekenkundige gemiddelde van deze waarden;

j)	deel de gemiddelde gemeten concentratie door de geregistreerde ijkconcentratie van het CH4-kalibratiegas. Het resultaat is de responsfactor van de FID-analysator voor CH4 (RF CH4[THC-FID]).

8.1.10.1.5.   Verificatie van de methaanrespons (CH4-respons) van een HC-FID

Als de overeenkomstig punt 8.1.10.1.4 verkregen waarde van RF CH4[THC-FID] niet meer dan ± 5,0 % van zijn recentste eerder bepaalde waarde afwijkt, doorstaat de HC-FID de methaanresponsverificatie.

a)

Eerst moet worden geverifieerd of de druk en/of het debiet van de brandstof-, branderlucht- en monsterstroom van de FID niet meer dan ± 0,5 % afwijken van hun recentste eerder geregistreerde waarden zoals beschreven in punt 8.1.10.1.3. Als deze debieten moeten worden bijgesteld, wordt een nieuwe RF CH4[THC-FID] bepaald zoals beschreven in punt 8.1.10.1.4. Geverifieerd wordt of de bepaalde waarde van RF CH4[THC-FID] binnen de in punt 8.1.10.1.5 gespecificeerde tolerantie ligt.

b)	Als RF CH4[THC-FID] niet binnen de in punt 8.1.10.1.5 gespecificeerde tolerantie ligt, wordt de FID-respons opnieuw geoptimaliseerd zoals beschreven in punt 8.1.10.1.3.

c)

Er wordt een nieuwe RF CH4[THC-FID] bepaald zoals beschreven in punt 8.1.10.1.4. Deze nieuwe waarde van RF CH4[THC-FID] wordt in de berekeningen voor het bepalen van HC, zoals beschreven in onderdeel 2 van bijlage VII (berekeningen op massabasis) of onderdeel 3 van bijlage VII (berekeningen op molaire basis), gebruikt.

8.1.10.2.   Verificatie van de O2-interferentie bij een FID voor niet-stoichiometrisch ruw uitlaatgas

8.1.10.2.1.   Reikwijdte en frequentie

Als FID-analysatoren worden gebruikt om ruw uitlaatgas te meten, moet de hoeveelheid O2-interferentie van de FID bij de eerste installatie en na een grote onderhoudsbeurt worden geverifieerd.

8.1.10.2.2.   Meetprincipes

Veranderingen in de O2-concentratie van het ruwe uitlaatgas kunnen de FID-respons beïnvloeden door de FID-vlamtemperatuur te wijzigen. De brandstof-, branderlucht- en monsterstroom van de FID moeten worden geoptimaliseerd om aan deze verificatie te voldoen. De prestaties van de FID moeten worden geverifieerd met de compensatiealgoritmen voor O2-interferenties van de FID die tijdens een emissietest actief zijn.

8.1.10.2.3.   Systeemvereisten

Elke tijdens de tests gebruikte FID-analysator moet voldoen aan de verificatie van de O2-interferentie volgens de procedure van dit onderdeel.

8.1.10.2.4.   Procedure

De O2-interferentie van de FID wordt als volgt bepaald, rekening houdend met het feit dat een of meer gasverdelers mogen worden gebruikt om de voor het uitvoeren van deze verificatie vereiste referentiegasconcentraties te creëren:

a)

kies drie ijkreferentiegassen die voldoen aan de specificaties in punt 9.5.1 en een concentratie C3H8 bevatten om de analysatoren vóór de emissietests te ijken. Kies CH4-ijkreferentiegassen voor FID's die met een niet-methaancutter op CH4 zijn gekalibreerd. De drie balansgasconcentraties moeten zo worden gekozen dat de O2- en N2-concentraties de tijdens de tests verwachte minimale, maximale en intermediaire O2-concentraties vertegenwoordigen. De eis tot het gebruik van de gemiddelde O2-concentratie kan worden weggelaten als de FID wordt gekalibreerd met ijkgas dat met de gemiddelde verwachte zuurstofconcentratie in evenwicht is gebracht;

b)	er moet worden bevestigd dat de FID-analysator aan alle specificaties van punt 8.1.10.1 voldoet;

c)	start en bedien de FID-analysator zoals vóór een emissietest. Ongeacht de luchtbron van de FID-brander tijdens de tests moet voor deze verificatie nullucht als luchtbron worden gebruikt;

d)	zet de analysator op nul;

e)	ijk de analysator met een ijkgas dat tijdens de emissietests wordt gebruikt;

f)

controleer de nulrespons met het nulgas dat tijdens de emissietests wordt gebruikt. Er moet worden overgegaan naar de volgende stap als de gemiddelde nulrespons van 30 s verzamelde gegevens niet meer dan ± 0,5 % afwijkt van de ijkreferentiewaarde die onder e) is gebruikt, zo niet wordt de procedure opnieuw gestart bij d);

g)	controleer de analysatorrespons met het ijkgas dat de tijdens de tests verwachte kleinste O2-concentratie heeft. Registreer de gemiddelde respons van 30 s gestabiliseerde monstergegevens als x O2minHC;

h)

controleer de nulrespons van de FID-analysator met het nulgas dat tijdens de emissietests wordt gebruikt. De volgende stap wordt gezet als de gemiddelde nulrespons van 30 s gestabiliseerde monstergegevens niet meer dan ± 0,5 % afwijkt van de ijkreferentiewaarde die onder e) is gebruikt, zo niet wordt de procedure opnieuw gestart bij d);

i)	controleer de analysatorrespons met het ijkgas dat de tijdens de tests verwachte gemiddelde O2-concentratie heeft. Registreer de gemiddelde respons van 30 s gestabiliseerde monstergegevens als x O2avgHC;

j)

controleer de nulrespons van de FID-analysator met het nulgas dat tijdens de emissietests wordt gebruikt. De volgende stap wordt gezet als de gemiddelde nulrespons van 30 s gestabiliseerde monstergegevens niet meer dan ± 0,5 % afwijkt van de ijkreferentiewaarde die onder e) is gebruikt, zo niet wordt de procedure opnieuw gestart bij d);

k)	controleer de analysatorrespons met het ijkgas dat de tijdens de tests verwachte hoogste O2-concentratie heeft. Registreer de gemiddelde respons van 30 s gestabiliseerde monstergegevens als x O2maxHC;

l)

controleer de nulrespons van de FID-analysator met het nulgas dat tijdens de emissietests wordt gebruikt. De volgende stap wordt gezet als de gemiddelde nulrespons van 30 s gestabiliseerde monstergegevens niet meer dan ± 0,5 % afwijkt van de ijkreferentiewaarde die onder e) is gebruikt, zo niet wordt de procedure opnieuw gestart bij d);

m)

bereken het procentuele verschil tussen x O2maxHC en de referentiegasconcentratie ervan. Bereken het procentuele verschil tussen x O2avgHC en de referentiegasconcentratie ervan. Bereken het procentuele verschil tussen x O2minHC en de referentiegasconcentratie ervan. Bepaal het grootste procentuele verschil van de drie. Dit is de O2-interferentie;

n)

als de O2-interferentie binnen ± 3 % ligt, voldoet de FID aan de O2-interferentieverificatie; zo niet worden een of meer van de volgende maatregelen genomen om de tekortkoming te corrigeren: i) herhaal de verificatie om na te gaan of er tijdens de procedure een fout is gemaakt; ii) kies voor de emissietests nul- en ijkgassen met een hogere of lagere O2-concentratie en herhaal de verificatie; iii) stel het branderlucht-, brandstof- en monsterdebiet van de FID bij. Er zij op gewezen dat, als deze debieten op een THC-FID worden bijgesteld om aan de O2-interferentieverificatie te voldoen, de RF CH4 bij de volgende RF CH4-verificatie moet worden gereset. Herhaal na de bijstelling de O2-interferentieverificatie en bepaal RF CH4; iv) repareer of vervang de FID en herhaal de O2-interferentieverificatie.

8.1.10.3.   Penetratiefracties van de niet-methaancutter (gereserveerd)

8.1.11.   NOx-metingen

8.1.11.1.   Verificatie van CO2- en H2O-quench bij een CLD-analysator

8.1.11.1.1.   Reikwijdte en frequentie

Als een CLD-analysator wordt gebruikt om NOx te meten, moet de hoeveelheid H2O- en CO2-quench na de eerste installatie van de CLD-analysator en na elke grote onderhoudsbeurt worden geverifieerd.

8.1.11.1.2.   Meetprincipes

H2O en CO2 kunnen negatief interfereren met de NOx-respons van een CLD via demping door botsing (quenching), wat de chemiluminescentie die een CLD gebruikt om NOx te detecteren, hindert. Met deze procedure en de berekeningen in punt 8.1.11.2.3 wordt de quench bepaald en worden de quenchresultaten evenredig verhoogd voor de grootste molfractie van H2O en de hoogste CO2-concentratie die tijdens de emissietests worden verwacht. Als de CLD-analysator gebruikmaakt van compensatiealgoritmen voor quenching waarvoor meetinstrumenten voor H2O en/of CO2 worden gebruikt, wordt de quench beoordeeld terwijl deze instrumenten zijn ingeschakeld en de compensatiealgoritmen worden toegepast.

8.1.11.1.3.   Systeemvereisten

Voor de meting van verdund uitlaatgas mag de gecombineerde H2O- en CO2-quench van een CLD-analysator niet hoger zijn dan ± 2 %. Voor de meting van ruw uitlaatgas mag de gecombineerde H2O- en CO2-quench van een CLD-analysator niet hoger zijn dan ± 2,5 %. De gecombineerde quench is de som van de overeenkomstig punt 8.1.11.1.4 bepaalde CO2-quench en de overeenkomstig punt 8.1.11.1.5 bepaalde H2O-quench. Als niet aan deze vereisten wordt voldaan, wordt een corrigerende maatregel genomen door de analysator te repareren of te vervangen. Voordat de emissietests worden uitgevoerd, wordt nagegaan of de analysator dankzij de corrigerende maatregel weer naar behoren functioneert.

8.1.11.1.4.   Procedure voor de verificatie van de CO2-quench

De volgende methode of de door de fabrikant van het instrument voorgeschreven methode mag worden toegepast om de CO2-quench te bepalen met behulp van een gasverdeler die binaire ijkgassen met nulgas als verdunningsmiddel mengt en voldoet aan de specificaties in punt 9.4.5.6, of goede ingenieursinzichten moeten worden toegepast om een ander protocol te ontwikkelen:

a)	maak de nodige verbindingen van roestvrijstalen of PTFE-leidingen;

b)	configureer de gasverdeler zo dat nagenoeg gelijke hoeveelheden van de ijk- en verdunningsgassen met elkaar worden gemengd;

c)	gebruik de CLD-analysator in de bedrijfsmodus waarin hij alleen NO detecteert in plaats van de totale NOx indien de analysator een dergelijke bedrijfsmodus heeft;

d)	gebruik een CO2-ijkgas dat aan de specificaties van punt 9.5.1 voldoet en een concentratie van ongeveer tweemaal de tijdens de emissietests verwachte hoogste CO2-concentratie heeft;

e)

gebruik een NO-ijkgas dat aan de specificaties van punt 9.5.1 voldoet en een concentratie van ongeveer tweemaal de tijdens de emissietests verwachte hoogste NO-concentratie heeft. Volgens de aanbeveling van de fabrikant van het instrument en naar goede ingenieursinzichten mag een hogere concentratie worden toegepast om een nauwkeurige verificatie te verkrijgen als de verwachte NO-concentratie lager is dan het door de fabrikant van het instrument voor de verificatie gespecificeerde minimumbereik;

f)

zet de CLD-analysator op nul en ijk de analysator. Gebruik voor het ijken van de CLD-analysator via de gasverdeler het NO-ijkgas van punt e). Sluit het NO-ijkgas op de ijkpoort van de gasverdeler aan; sluit een nulgas op de verdunningsmiddelpoort van de gasverdeler aan; pas dezelfde nominale mengverhouding toe als onder b); en gebruik de NO-outputconcentratie van de gasverdeler om de CLD-analysator te ijken. Pas zo nodig correcties van de gaseigenschappen toe om een nauwkeurige gasverdeling te waarborgen;

g)	sluit het CO2-ijkgas op de ijkpoort van de gasverdeler aan;

h)	sluit het NO-ijkgas op de verdunningsmiddelpoort van de gasverdeler aan;

i)

stabiliseer de output van de gasverdeler terwijl NO en CO2 door de gasverdeler stromen. Bepaal de CO2-concentratie van de gasverdeleroutput en corrigeer daarbij zo nodig de gaseigenschappen om een nauwkeurige gasverdeling te waarborgen. Registreer deze concentratie (x CO2act) en gebruik haar bij de berekeningen voor de quenchverificatie overeenkomstig punt 8.1.11.2.3. In plaats van een gasverdeler mag ook een andere eenvoudige gasmengvoorziening worden gebruikt. Gebruik in dat geval een analysator om de CO2-concentratie te bepalen. Als een NDIR in combinatie met een eenvoudige gasmengvoorziening wordt gebruikt, moet hij voldoen aan de voorschriften van dit onderdeel en met het CO2-ijkgas van punt d) worden geijkt. Controleer van tevoren de lineariteit van de NDIR-analysator over het volledige bereik tot tweemaal de tijdens de tests verwachte hoogste CO2-concentratie;

j)

de NO-concentratie moet voorbij de gasverdeler met de CLD-analysator worden gemeten. Laat de analysator enige tijd met rust om de respons te laten stabiliseren. De tijd die nodig is om de verbindingsbuis te reinigen en rekening te houden met de analysatorrespons, mag bij de stabilisatietijd worden gerekend. Registreer, terwijl de analysator de concentratie van het monster meet, de output van de analysator gedurende 30 seconden. Bereken met deze gegevens de rekenkundig gemiddelde concentratie (x NOmeas). Registreer de waarde van x NOmeas en gebruik haar in de berekeningen voor de quenchverificatie overeenkomstig punt 8.1.11.2.3;

k)	bereken de werkelijke NO-concentratie bij de gasverdeleruitlaat (x NOact) op basis van de ijkgasconcentraties en x CO2act met vergelijking (6-24). Gebruik de berekende waarde in de berekeningen voor de quenchverificatie met vergelijking (6-23);

l)	gebruik de overeenkomstig de punten 8.1.11.1.4 en 8.1.11.1.5 geregistreerde waarden voor de berekening van de quench overeenkomstig punt 8.1.11.2.3.

8.1.11.1.5.   Procedure voor de verificatie van de H2O-quench

De volgende methode of de door de fabrikant van het instrument voorgeschreven methode mag worden toegepast om de H2O-quench te bepalen of goede ingenieursinzichten moeten worden toegepast om een ander protocol te ontwikkelen:

a)	maak de nodige verbindingen van roestvrijstalen of PTFE-leidingen;

b)	gebruik de CLD-analysator in de bedrijfsmodus waarin hij alleen NO detecteert in plaats van de totale NOx indien de analysator een dergelijke bedrijfsmodus heeft;

c)

gebruik een NO-ijkgas dat aan de specificaties van punt 9.5.1 voldoet en ongeveer de tijdens de emissietests verwachte hoogste concentratie heeft. Volgens de aanbeveling van de fabrikant van het instrument en naar goede ingenieursinzichten mag een hogere concentratie worden toegepast om een nauwkeurige verificatie te verkrijgen als de verwachte NO-concentratie lager is dan het door de fabrikant van het instrument voor de verificatie gespecificeerde minimumbereik;

d)	zet de CLD-analysator op nul en ijk de analysator. Gebruik voor het ijken van de CLD-analysator het NO-ijkgas van punt c) en registreer de ijkgasconcentratie als x NOdry; gebruik deze waarde in de berekeningen voor de quenchverificatie overeenkomstig punt 8.1.11.2.3;

e)

bevochtig het NO-ijkgas door het in een gesloten vat door gedistilleerd water te laten borrelen. Als het monster van bevochtigd NO-ijkgas bij deze verificatietest niet door een monsterdroger gaat, moet de temperatuur van het vat worden geregeld om een H2O-niveau te genereren dat ongeveer gelijk is aan de tijdens de emissietests verwachte grootste molfractie van H2O. Als het monster van bevochtigd NO-ijkgas niet door een monsterdroger gaat, wordt de gemeten H2O-quench in de berekeningen voor de quenchverificatie overeenkomstig punt 8.1.11.2.3 evenredig aangepast voor de grootste tijdens de emissietests verwachte molfractie van H2O. Als het monster van bevochtigd NO-ijkgas bij deze verificatietest door een droger gaat, wordt de temperatuur van het vat geregeld om een H2O-niveau te genereren dat ten minste even hoog is als het in punt 9.3.2.3.1 voorgeschreven niveau. In dit geval wordt de gemeten H2O-quench in de berekeningen voor de quenchverificatie overeenkomstig punt 8.1.11.2.3 niet evenredig aangepast;

f)

voer het bevochtigde NO-testgas in het bemonsteringssysteem. Het mag worden ingevoerd vóór of voorbij een monsterdroger die tijdens de emissietests wordt gebruikt. Al naargelang het punt waarop het wordt ingevoerd, wordt de desbetreffende berekeningsmethode onder e) gekozen. Opgemerkt zij dat de monsterdroger aan de verificatie van punt 8.1.8.5.8 moet voldoen;

g)

meet de molfractie van H2O in het bevochtigde NO-ijkgas. Als een monsterdroger wordt gebruikt, moet de molfractie van H2O in het bevochtigde NO-ijkgas (x H2Omeas) voorbij de monsterdroger worden gemeten. Aanbevolen wordt de meting van x H2Omeas zo dicht mogelijk bij de inlaat van de CLD-analysator te verrichten. x H2Omeas mag aan de hand van de meting van het dauwpunt (T dew) en de absolute druk (p total) worden berekend;

h)

pas goede ingenieursinzichten toe om, vanaf het punt waar x H2Omeas wordt gemeten tot aan de analysator, condensatie in de overbrengingsleidingen, fittingen of kleppen te voorkomen. Aanbevolen wordt het systeem zo te ontwerpen dat de wandtemperaturen in de overbrengingsleidingen, fittingen en kleppen vanaf het punt waar x H2Omeas wordt gemeten tot aan de analysator, ten minste 5 K boven het lokale dauwpunt van het monstergas liggen;

i)

meet de concentratie van het bevochtigde NO-ijkgas met de CLD-analysator. Laat de analysator enige tijd met rust om de respons te laten stabiliseren. De tijd die nodig is om de verbindingsbuis te reinigen en rekening te houden met de analysatorrespons, mag bij de stabilisatietijd worden gerekend. Registreer, terwijl de analysator de concentratie van het monster meet, de output van de analysator gedurende 30 seconden. Bereken het rekenkundige gemiddelde van deze gegevens (x NOwet). Registreer de waarde van x NOwet en gebruik haar in de berekeningen voor de quenchverificatie overeenkomstig punt 8.1.11.2.3.

8.1.11.2.   Berekeningen voor de verificatie van de CLD-quench

De berekeningen voor de verificatie van de CLD-quench worden uitgevoerd zoals beschreven in dit punt.

8.1.11.2.1.   Tijdens de tests verwachte hoeveelheid water

Maak een schatting van de grootste, tijdens de emissietests verwachte molfractie van water (x H2Oexp). Deze schatting moet worden gemaakt voor de plaats waar het bevochtigde NO-ijkgas overeenkomstig punt 8.1.11.1.5, onder f), wordt ingevoerd. Bij het schatten van de grootste verwachte molfractie van water wordt de grootste verwachte hoeveelheid water in de verbrandingslucht, de brandstofverbrandingsproducten en de verdunningslucht (in voorkomend geval) in aanmerking genomen. Als tijdens de verificatietest het bevochtigde NO-ijkgas vóór een monsterdroger in het bemonsteringssysteem wordt gevoerd, hoeft de grootste verwachte molfractie van water niet te worden geschat en wordt x H2Oexp gelijkgesteld aan x H2Omeas.

8.1.11.2.2.   Tijdens de tests verwachte hoeveelheid CO2

Maak een schatting van de grootste, tijdens de emissietests verwachte CO2-concentratie (x CO2exp ). Deze schatting moet worden gemaakt voor de plaats waar de gemengde NO- en CO2-ijkgassen overeenkomstig punt 8.1.11.1.4, onder j), in het bemonsteringssysteem worden gevoerd. Bij het schatten van de grootste verwachte CO2-concentratie wordt de grootste verwachte hoeveelheid CO2 in de brandstofverbrandingsproducten en de verdunningslucht in aanmerking genomen.

8.1.11.2.3.   Berekeningen voor gecombineerde H2O- en CO2-quench

De gecombineerde H2O- en CO2-quench wordt berekend met vergelijking (6-23):

(6-23)

waarbij:

quench	=	hoeveelheid CLD-quench
x NOdry	=	gemeten NO-concentratie vóór een bubbler overeenkomstig punt 8.1.11.1.5, onder d)
x NOwet	=	gemeten NO-concentratie voorbij een bubbler overeenkomstig punt 8.1.11.1.5, onder i)
x H2Oexp	=	grootste, tijdens de emissietests verwachte molfractie van water overeenkomstig punt 8.1.11.2.1
x H2Omeas	=	gemeten molfractie van water tijdens de quenchverificatie overeenkomstig punt 8.1.11.1.5, onder g)
x NOmeas	=	gemeten NO-concentratie wanneer NO-ijkgas met CO2-ijkgas wordt gemengd overeenkomstig punt 8.1.11.1.4, onder j)
x NOact	=	werkelijke NO-concentratie wanneer NO-ijkgas met CO2-ijkgas wordt gemengd overeenkomstig punt 8.1.11.1.4, onder k), en berekend met vergelijking (6-24)
x CO2exp	=	grootste, tijdens de emissietests verwachte CO2-concentratie overeenkomstig punt 8.1.11.2.2
x CO2act	=	werkelijke CO2-concentratie wanneer NO-ijkgas met CO2-ijkgas wordt gemengd overeenkomstig punt 8.1.11.1.4, onder i)

(6-24)

waarbij:

x NOspan	=	concentratie van het in de gasverdeler gevoerde NO-ijkgas overeenkomstig punt 8.1.11.1.4, onder e)
x CO2span	=	concentratie van het in de gasverdeler gevoerde CO2-ijkgas overeenkomstig punt 8.1.11.1.4, onder d)

8.1.11.3.   Verificatie van de HC- en H2O-interferentie bij een NDUV-analysator

8.1.11.3.1.   Reikwijdte en frequentie

Als NOx met een NDUV-analysator wordt gemeten, moet de hoeveelheid H2O- en koolwaterstofinterferentie na de eerste installatie van de analysator en na elke grote onderhoudsbeurt worden geverifieerd.

8.1.11.3.2.   Meetprincipes

Koolwaterstoffen en H2O kunnen positief interfereren met een NDUV-analysator door een soortgelijke respons als NOx te veroorzaken. Als de NDUV-analysator gebruikmaakt van compensatiealgoritmen waarvoor metingen van andere gassen worden gebruikt om deze interferentie te verifiëren, moeten die metingen simultaan worden verricht om de algoritmen tijdens de verificatie van de interferentie van de analysator te testen.

8.1.11.3.3.   Systeemvereisten

Een NOx-NDUV-analysator moet een gecombineerde H2O- en HC-interferentie hebben die binnen ± 2 % van de gemiddelde NOx-concentratie ligt.

8.1.11.3.4.   Procedure

De interferentieverificatie wordt als volgt uitgevoerd:

a)	de NOx-NDUV-analysator wordt volgens de instructies van de fabrikant gestart, bediend, op nul gezet en geijkt;

b)

aanbevolen wordt voor deze verificatie uitlaatgas aan de motor te onttrekken. Om het NOx in het uitlaatgas te kwantificeren, wordt gebruikgemaakt van een CLD die voldoet aan de specificaties van punt 9.4. De CLD-respons wordt als referentiewaarde gebruikt. Ook het HC wordt in het uitlaatgas gemeten met een FID-analysator die voldoet aan de specificaties van punt 9.4. De FID-respons wordt als referentiewaarde voor koolwaterstof gebruikt;

c)	als tijdens de tests een monsterdroger wordt gebruikt, wordt het motoruitlaatgas vóór die droger in de NDUV-analysator geleid;

d)	laat de analysator enige tijd met rust om de respons te laten stabiliseren. De tijd die nodig is om de verbindingsbuis te reinigen en rekening te houden met de analysatorrespons, mag bij de stabilisatietijd worden gerekend;

e)	registreer, terwijl alle analysatoren de concentratie van het monster meten, 30 s verzamelde gegevens en bereken het rekenkundige gemiddelde voor de drie analysatoren;

f)	trek de gemiddelde waarde van de CLD af van de gemiddelde waarde van de NDUV;

g)

vermenigvuldig dit verschil met het quotiënt van de verwachte gemiddelde HC-concentratie en de tijdens de verificatie gemeten HC-concentratie. De analysator voldoet aan de interferentieverificatie van dit punt als het resultaat binnen ± 2 % van de bij de standaard verwachte NOx-concentratie ligt, zoals beschreven in vergelijking (6-25):

(6-25)

waarbij:

	=	door de CLD gemeten gemiddelde concentratie van NOx [μmol/mol] of [ppm]
	=	door de NDUV gemeten gemiddelde concentratie van NOx [μmol/mol] of [ppm]
	=	gemeten gemiddelde concentratie van HC [μmol/mol] of [ppm]
	=	bij de standaard verwachte gemiddelde concentratie van HC [μmol/mol] of [ppm]
	=	= bij de standaard verwachte gemiddelde concentratie van NOx [μmol/mol] of [ppm]

8.1.11.4   NO2-opname door monsterdroger

8.1.11.4.1.   Reikwijdte en frequentie

Als een monsterdroger wordt gebruikt om een monster vóór een NOx-meetinstrument te drogen, maar geen NO2/NO-omzetter vóór de monsterdroger wordt gebruikt, wordt deze verificatie verricht voor de NO2-opname door de monsterdroger. Deze verificatie wordt na de eerste installatie en na elke grote onderhoudsbeurt uitgevoerd.

8.1.11.4.2.   Meetprincipes

Met een monsterdroger wordt water verwijderd dat de NOx-meting kan beïnvloeden. Vloeibaar water dat in een verkeerd ontworpen koelbad achterblijft, kan echter NO2 uit het monster verwijderen. Als een monsterdroger wordt gebruikt zonder dat daarvoor een NO2/NO-omzetter is geplaatst, zou de monsterdroger dus vóór de NOx-meting NO2 uit het monster kunnen verwijderen.

8.1.11.4.3.   Systeemvereisten

De monsterdroger moet zodanig zijn ontworpen dat bij de verwachte maximumconcentratie van NO2 ten minste 95 % van de totale NO2 kan worden gemeten.

8.1.11.4.4.   Procedure

Om de prestaties van de monsterdroger te verifiëren, wordt de volgende procedure toegepast:

a)	instellen van het instrument: volg de start- en bedieningsinstructies van de fabrikant van de analysator en de monsterdroger. Stel de analysator en de monsterdroger zo nodig bij om de prestaties te optimaliseren;

b)

instellen van de apparatuur en verzamelen van gegevens: i) de gasanalysator(en) voor de totale NOx wordt/worden op nul gezet en geijkt zoals vóór emissietests; ii) kies het NO2-kalibratiegas (balansgas van droge lucht) dat ongeveer de tijdens de tests verwachte hoogste NO2-concentratie heeft. Volgens de aanbeveling van de fabrikant van het instrument en naar goede ingenieursinzichten mag een hogere concentratie worden toegepast om een nauwkeurige verificatie te verkrijgen als de verwachte NO2-concentratie lager is dan het door de fabrikant van het instrument voor de verificatie gespecificeerde minimumbereik; iii) voer dit kalibratiegas bij de sonde of overflowfitting van het gasbemonsteringssysteem af. Laat het gas enige tijd met rust voor de stabilisatie van de totale NOx-respons, waarbij alleen rekening wordt gehouden met vertragingen in de overbrenging en de respons van het instrument; iv) bereken het gemiddelde van 30 s geregistreerde totale NOx-gegevens en registreer deze waarde als x NOxref; v) zet de NO2-kalibratiegasstroom stop; vi) verzadig vervolgens het bemonsteringssysteem door de output van een dauwpuntgenerator die op een dauwpunt van 323 K (50 oC) is ingesteld, naar de sonde of overflowfitting van het bemonsteringssysteem af te voeren. De output van de dauwpuntgenerator wordt ten minste 10 minuten lang via het bemonsteringssysteem en de monsterdroger bemonsterd totdat de monsterdroger naar verwachting een constante hoeveelheid water verwijdert; vii) zet het systeem onmiddellijk terug om het NO2-kalibratiegas dat is gebruikt om x NOxref te bepalen, weer af te voeren. Laat het gas enige tijd met rust voor de stabilisatie van de totale NOx-respons, waarbij alleen rekening wordt gehouden met vertragingen in de overbrenging en de respons van het instrument. Bereken het gemiddelde van 30 s geregistreerde totale NOx-gegevens en registreer deze waarde moet als x NOxmeas; viii) corrigeer de waarde van x NOxmeas naar x NOxdry op basis van de resterende waterdamp die bij de uitlaattemperatuur en –druk van de monsterdroger door de monsterdroger is gegaan;

c)	evaluatie van de prestaties: als x NOxdry minder dan 95 % van x NOxref bedraagt, wordt de monsterdroger gerepareerd of vervangen.

8.1.11.5.   Verificatie van de conversie door de NO2/NO-omzetter

8.1.11.5.1.   Reikwijdte en frequentie

Als een analysator wordt gebruikt die alleen NO meet om NOx te bepalen, moet vóór die analysator een NO2/NO-omzetter worden gebruikt. Deze verificatie moet na de installatie van de omzetter, na elke grote onderhoudsbeurt en maximaal 35 dagen vóór een emissietest plaatsvinden. De verificatie moet met deze frequentie worden herhaald om na te gaan of de katalytische werking van de NO2/NO-omzetter niet is verslechterd.

8.1.11.5.2.   Meetprincipes

Een NO2/NO-omzetter zet het NO2 in het uitlaatgas om in NO, waardoor de totale NOx kan worden bepaald met een analysator die alleen NO meet.

8.1.11.5.3.   Systeemvereisten

De NO2/NO-omzetter moet zodanig zijn ontworpen dat bij de verwachte maximumconcentratie van NO2 ten minste 95 % van de totale NO2 kan worden gemeten.

8.1.11.5.4   Procedure

Om de prestaties van een NO2/NO-omzetter te verifiëren, wordt de volgende procedure toegepast:

a)	volg voor de instelling van de analysator en de NO2/NO-omzetter de start- en bedieningsinstructies van de fabrikanten van die instrumenten. Stel de analysator en de omzetter zo nodig bij om de prestaties te optimaliseren;

b)	sluit de inlaat van een ozonisator aan op een nullucht- of zuurstofbron en de uitlaat op één poort van een drieweg T-fitting. Sluit op een andere poort een NO-ijkgas aan en op de laatste poort de inlaat van de NO2/NO-omzetter;

c)

verricht bij het uitvoeren van deze controle de volgende stappen: i) zet de luchttoevoer van de ozonisator uit, schakel de ozonisator uit en zet de NO2/NO-omzetter in de omloopmodus (NO-modus). Laat de stroom stabiliseren, echter uitsluitend om rekening te houden met vertragingen in de overbrenging en de respons van het instrument; ii) regel de NO-stroom en de nulgasstroom zodanig dat de NO-concentratie bij de analysator nabij de tijdens de tests verwachte piekconcentratie van totale NOx ligt. Het NO2-gehalte van het gasmengsel moet minder dan 5 % van de NO-concentratie bedragen. Bepaal de NO-concentratie door het gemiddelde van 30 s verzamelde gegevens van de analysator te berekenen en registreer deze waarde als x NOref. Volgens de aanbeveling van de fabrikant van het instrument en naar goede ingenieursinzichten mag een hogere concentratie worden toegepast om een nauwkeurige verificatie te verkrijgen als de verwachte NO-concentratie lager is dan het door de fabrikant van het instrument voor de verificatie gespecificeerde minimumbereik; iii) zet de O2-toevoer van de ozonisator aan en regel het O2-debiet zodanig dat het door de analysator gemeten NO ongeveer 10 % minder bedraagt dan x NOref. Bepaal de NO-concentratie door het gemiddelde van 30 s verzamelde gegevens van de analysator te berekenen en registreer deze waarde als x NO+O2mix; iv) schakel de ozonisator in en regel het ozongeneratiedebiet zodanig dat het door de analysator gemeten NO ongeveer 20 % van x NOref bedraagt, terwijl ten minste 10 % niet-gereageerd NO wordt gehouden. Bepaal de NO-concentratie door het gemiddelde van 30 s verzamelde gegevens van de analysator te berekenen en registreer deze waarde als x NOmeas; v) zet de NOx-analysator in de NOx-modus en meet de totale NOx. Bepaal de NOx-concentratie door het gemiddelde van 30 s verzamelde gegevens van de analysator te berekenen en registreer deze waarde als x NOxmeas; vi) schakel de ozonisator uit, maar handhaaf de gasstroom door het systeem. De NOx-analysator geeft de hoeveelheid NOx in het NO+O2-mengsel aan. Bepaal de NOx-concentratie door het gemiddelde van 30 s verzamelde gegevens van de analysator te berekenen en registreer deze waarde als x NOx+O2mix; vii) zet de O2-toevoer uit. De NOx-analysator geeft de hoeveelheid NOx in het oorspronkelijke NO-in-N2-mengsel aan. Bepaal de NOx-concentratie door het gemiddelde van 30 s verzamelde gegevens van de analysator te berekenen en registreer deze waarde als x NOxref. Deze waarde mag niet meer dan 5 % boven de waarde van x NOref liggen;

d)	evaluatie van de prestaties: bereken de efficiëntie van de NOx-omzetter door de verkregen concentraties te gebruiken in vergelijking (6-26): (6-26)

e)	als het resultaat minder dan 95 % bedraagt, moet de NO2/NO-omzetter worden gerepareerd of vervangen.

8.1.12.   PM-metingen

8.1.12.1.   Verificatie van de PM-balans en het weegproces

8.1.12.1.1.   Reikwijdte en frequentie

In dit onderdeel worden drie verificaties beschreven:

a)	onafhankelijke verificatie van de PM-balansprestaties maximaal 370 dagen vóór het wegen van het filter (de filters);

b)	op nul zetten en ijken van de balans maximaal 12 uur vóór het wegen van het filter (de filters);

c)	verificatie of de massabepaling van de referentiefilters vóór en na een filterweegsessie kleiner is dan een gespecificeerde tolerantie.

8.1.12.1.2.   Onafhankelijke verificatie

De fabrikant van de balans (of een door hem goedgekeurde vertegenwoordiger) moet de prestaties van de balans maximaal 370 dagen vóór de tests volgens interne auditprocedures verifiëren.

8.1.12.1.3.   Op nul zetten en ijken

De prestaties van de balans worden geverifieerd door ze met ten minste één kalibratiegewicht op nul te zetten en te ijken, waarbij alle voor deze verificatie gebruikte gewichten aan de specificaties in punt 9.5.2 moeten voldoen. Er wordt een manuele of geautomatiseerde procedure toegepast:

a)

bij een manuele procedure wordt de balans op nul gezet en met ten minste één kalibratiegewicht geijkt. Als normaliter gemiddelde waarden worden verkregen door het weegproces te herhalen om de nauwkeurigheid en precisie van de PM-metingen te verbeteren, wordt hetzelfde procedé toegepast om de prestaties van de balans te verifiëren;

b)	een geautomatiseerde procedure wordt uitgevoerd met interne kalibratiegewichten die automatisch worden gebruikt om de prestaties van de balans te verifiëren. Deze interne kalibratiegewichten moeten voor deze verificatie aan de specificaties in punt 9.5.2 voldoen.

8.1.12.1.4.   Wegen van het referentiemonster

Alle massa-aflezingen tijdens een weegsessie worden geverifieerd door de referentiemedia voor PM-monsters (bv. filters) vóór en na een weegsessie te wegen. Een weegsessie mag zo kort zijn als men wil, maar niet langer dan 80 uur, en mag massa-aflezingen zowel vóór als na de test omvatten. Opeenvolgende massabepalingen van elk referentiemedium voor PM-monsters moeten dezelfde waarde opleveren op ± 10 μg of ± 10 % van de verwachte totale PM-massa na, waarbij de grootste waarde van toepassing is. Als opeenvolgende wegingen van PM-monsterfilters niet aan dit criterium voldoen, alle afzonderlijke testfiltermassa-aflezingen tussen de opeenvolgende referentiefiltermassabepalingen in ongeldig verklaard. Deze filters mogen tijdens een andere weegsessie opnieuw worden gewogen. Als na de test een filter ongeldig wordt verklaard, is het testinterval ongeldig. De verificatie wordt als volgt uitgevoerd:

a)	bewaar ten minste twee exemplaren van ongebruikte PM-monstermedia in de PM-stabilisatieomgeving. Deze exemplaren worden als referentie gebruikt. Als referentie moeten ongebruikte filters van hetzelfde materiaal en met dezelfde afmetingen worden gekozen;

b)	stabiliseer de referenties in de PM-stabilisatieomgeving. Zij worden als gestabiliseerd beschouwd als ze ten minste 30 minuten in de PM-stabilisatieomgeving zijn gebleven die ten minste in de daaraan voorafgaande 60 minuten voldeed aan de specificaties van punt 9.3.4.4;

c)	gebruik de balans verschillende keren met een referentiemonster zonder de waarden te registreren;

d)	zet de balans op nul en ijk de balans. Plaats een testmassa (bv. een kalibratiegewicht) op de balans en verwijder deze vervolgens weer om er zeker van te zijn dat de balans binnen de normale stabilisatietijd naar een aanvaardbare nulaflezing terugkeert;

e)

weeg elk van de referentiemedia (bv. filters) en registreer de massa's ervan. Als normaliter gemiddelde waarden worden verkregen door het weegproces te herhalen om de nauwkeurigheid en precisie van de metingen van de massa van referentiemedia (bv. filters) te verbeteren, wordt hetzelfde procedé toegepast om de gemiddelde massa van de bemonsteringsmedia (bv. filters) te meten;

f)	registreer het dauwpunt, de temperatuur en de luchtdruk in de omgeving van de balans;

g)	gebruik de geregistreerde omgevingsomstandigheden om de resultaten voor de opwaartse kracht te corrigeren zoals beschreven in punt 8.1.13.2. Registreer de voor de opwaartse kracht gecorrigeerde massa van elk van de referenties;

h)	trek de voor de opwaartse kracht gecorrigeerde referentiemassa van elk van de referentiemedia (bv. filters) af van de eerder gemeten en geregistreerde, voor de opwaartse kracht gecorrigeerde massa;

i)

als de waargenomen massa van een van de referentiefilters meer verandert dan in dit onderdeel is toegestaan, moeten alle PM-massabepalingen sinds de laatste geslaagde validering van de massa van referentiemedia (bv. filters) ongeldig worden verklaard. Referentiefilters voor PM-monsters mogen worden verwijderd als de massa van maar één van de filters met meer dan de toegestane hoeveelheid is veranderd en er met zekerheid een bijzondere oorzaak voor de verandering van de filtermassa kan worden vastgesteld die andere in gebruik zijnde filters niet zou hebben beïnvloed. Dan kan de validering als geslaagd worden beschouwd. In dit geval worden de verontreinigde referentiemedia bij het bepalen van de naleving van punt j) niet meegerekend, maar wordt het verontreinigde referentiefilter verwijderd en vervangen;

j)

als een van de referentiemassa's meer verandert dan in dit punt 8.1.13.1.4 is toegestaan, worden alle PM-resultaten die zijn verkregen tussen de twee tijdstippen waarop de referentiemassa's werden bepaald, ongeldig verklaard. Als referentiemedia voor PM-monsters overeenkomstig punt i) worden verwijderd, moet er ten minste één referentiemassaverschil beschikbaar zijn dat voldoet aan de criteria van punt 8.1.13.1.4. Zo niet moeten alle PM-resultaten die zijn verkregen tussen de twee tijdstippen waarop de massa van de referentiemedia (bv. filters) werd bepaald, ongeldig worden verklaard.

8.1.12.2.   Correctie van een PM-monsterfilter voor de opwaartse kracht

8.1.12.2.1.   Algemeen

PM-monsterfilters moeten voor hun opwaartse kracht in de lucht worden gecorrigeerd. De correctie voor de opwaartse kracht is afhankelijk van de dichtheid van het monstermedium, de luchtdichtheid en de dichtheid van het kalibratiegewicht dat is gebruikt om de balans te kalibreren. Bij de correctie voor de opwaartse kracht wordt geen rekening gehouden met de opwaartse kracht van het deeltjesmateriaal zelf, omdat de PM-massa meestal maar 0,01 tot 0,10 % van het totale gewicht vertegenwoordigt. Een correctie voor deze kleine massafractie zou hooguit 0,010 % zijn. De voor de opwaartse kracht gecorrigeerde waarden zijn de tarramassa's van de PM-monsters. Deze voor de opwaartse kracht gecorrigeerde waarden van de weging van het filter vóór de test worden vervolgens van de voor de opwaartse kracht gecorrigeerde waarden van de weging van het overeenkomstige filter na de test afgetrokken om de massa van het tijdens de test uitgestoten deeltjesmateriaal te bepalen.

8.1.12.2.2.   Dichtheid van het PM-monsterfilter

Verschillende PM-monsterfilters hebben een verschillende dichtheid. De bekende dichtheid van het monstermedium wordt toegepast of bij een aantal gebruikelijke bemonsteringsmedia wordt een van de volgende dichtheden toegepast:

a)	bij PTFE-gecoat borosilicaatglas wordt een monstermediumdichtheid van 2 300 kg/m3 toegepast;

b)	bij media met PTFE-membraan (-folie) en met een integrale steunring van polymethylpenteen die 95 % van de massa van het medium vertegenwoordigt, wordt een monstermediumdichtheid van 920 kg/m3 toegepast;

c)	bij media met PTFE-membraan (-folie) en met een integrale steunring van PTFE wordt een monstermediumdichtheid van 2 144 kg/m3 toegepast.

8.1.12.2.3.   Luchtdichtheid

Aangezien de omgeving van een PM-balans strikt op een omgevingstemperatuur van 295 ± 1 K (22 ± 1 oC) en een dauwpunt van 282,5 ± 1 K (9,5 ± 1 oC) moet worden geregeld, is de luchtdichtheid voornamelijk een functie van de luchtdruk. Daarom wordt een correctie voor de opwaartse kracht gespecificeerd die alleen afhankelijk is van de luchtdruk.

8.1.12.2.4.   Dichtheid van het kalibratiegewicht

De aangegeven dichtheid van het materiaal van het metalen kalibratiegewicht wordt toegepast.

8.1.12.2.5.   Berekening van de correctie

Het PM-monsterfilter wordt voor de opwaartse kracht gecorrigeerd met vergelijking (6-27):

(6-27)

waarbij:

m cor	=	voor de opwaartse kracht gecorrigeerde PM-monsterfiltermassa
m uncor	=	niet voor de opwaartse kracht gecorrigeerde PM-monsterfiltermassa
ρ air	=	luchtdichtheid in de omgeving van de balans
ρ weight	=	dichtheid van het kalibratiegewicht dat is gebruikt om de balans te ijken
ρ media	=	dichtheid van het PM-monsterfilter

met:

(6-28)

waarbij:

p abs	absolute druk in de omgeving van de balans
M mix	molaire massa van de lucht in de omgeving van de balans
R	molaire gasconstante
T amb	absolute omgevingstemperatuur in de omgeving van de balans

8.2.   Validering van een instrument voor een test

8.2.1.   Validering van evenredige stroomregeling bij batchbemonstering en minimale verdunningsverhouding bij PM-batchbemonstering

8.2.1.1.   Evenredigheidscriteria bij CVS

8.2.1.1.1.   Evenredige stromen

Bij elk paar stroommeters moeten het geregistreerde monsterdebiet en totale debiet of hun 1 Hz-gemiddelden worden gebruikt voor de statistische berekeningen in aanhangsel 3 van bijlage VII. Bepaal de standaardfout van de schatting (SEE) van het monsterdebiet ten opzichte van het totale debiet. Voor elk testinterval moet worden aangetoond dat SEE kleiner was dan of gelijk aan 3,5 % van het gemiddelde monsterdebiet.

8.2.1.1.2.   Constante stromen

Bij elk paar stroommeters moeten het geregistreerde monsterdebiet en totale debiet of hun 1 Hz-gemiddelde worden gebruikt om aan te tonen dat elk debiet op ± 2,5 % van het respectieve gemiddelde of beoogde debiet na constant was. In plaats van het respectieve debiet van elk type meter te registreren, mogen de volgende opties worden toegepast:

a)

optie kritischestroomventuri: bij kritischestroomventuri's worden de geregistreerde venturi-inlaatcondities of hun 1 Hz-gemiddelde gebruikt. Er moet worden aangetoond dat de stroomdichtheid bij de venturi-inlaat tijdens elk testinterval op ± 2,5 % van de gemiddelde of beoogde dichtheid na constant was. Bij een kritischestroomventuri voor CVS kan dat door aan te tonen dat de absolute temperatuur bij de venturi-inlaat tijdens elk testinterval op ± 4 % van de gemiddelde of beoogde absolute temperatuur na constant was;

b)

optie verdringerpomp: de geregistreerde pompinlaatcondities of hun 1 Hz-gemiddelde worden gebruikt. Er moet worden aangetoond dat de stroomdichtheid bij de pompinlaat tijdens elk testinterval op ± 2,5 % van de gemiddelde of beoogde dichtheid na constant was. Bij een CVS-pomp kan dat door aan te tonen dat de absolute temperatuur bij de pompinlaat tijdens elk testinterval op ± 2 % van de gemiddelde of beoogde absolute temperatuur na constant was.

8.2.1.1.3.   Demonstratie van evenredige bemonstering

Voor elk evenredig batchmonster zoals een zak of PM-filter moet worden aangetoond dat evenredige bemonstering werd gehandhaafd met een van de volgende methoden, rekening houdend met het feit dat maximaal 5 % van het totale aantal gegevenspunten als uitschieters mag worden weggelaten.

Op basis van goede ingenieursinzichten moet met een ingenieursanalyse worden aangetoond dat het evenredige-stroomregelsysteem onder alle tijdens de tests verwachte omstandigheden evenredige bemonstering garandeert. Zo mogen CFV's voor zowel de monsterstroom als de totale stroom worden gebruikt als wordt aangetoond dat zij altijd dezelfde inlaatdruk en -temperatuur hebben en dat zij altijd onder kritischestroomomstandigheden werken.

De gemeten of berekende stromen en/of tracergasconcentraties (bv. CO2) worden gebruikt om bij PM-batchbemonstering de minimale verdunningsverhouding tijdens het testinterval te bepalen.

8.2.1.2.   Validering van partiëlestroomverdunningssystemen

Om een partiëlestroomverdunningssysteem zo te regelen dat een evenredig monster van het ruwe uitlaatgas wordt genomen, is een snelle systeemrespons vereist; dit wordt de snelheid van het partiëlestroomverdunningssysteem genoemd. De omzettingstijd voor het systeem wordt bepaald volgens de procedure van punt 8.1.8.6.3.2. De eigenlijke regeling van het partiëlestroomverdunningssysteem wordt op de op dat moment gemeten omstandigheden gebaseerd. Indien de gecombineerde omzettingstijd van de uitlaatgasstroommeting en het partiëlestroomsysteem ≤ 0,3 s is, mag onlineregeling worden toegepast. Indien de omzettingstijd meer dan 0,3 s bedraagt, moet anticiperende regeling volgens een vooraf vastgelegde testprocedure worden toegepast. In dat geval moet de gecombineerde stijgtijd ≤ 1 s zijn en de gecombineerde reactietijd ≤ 10 s. De totale systeemrespons moet zo zijn dat een representatief deeltjesmonster qm p,i (monsterstroom van uitlaatgas in het partiëlestroomverdunningssysteem) wordt verkregen dat evenredig is met de uitlaatgasmassastroom. Om de evenredigheid te bepalen wordt met een gegevensverzamelfrequentie van ten minste 5 Hz een regressieanalyse van qm p,i versus qm ew,i (uitlaatgasmassadebiet op natte basis) uitgevoerd, waarbij aan de volgende criteria moet worden voldaan:

a)	de correlatiecoëfficiënt r 2 van de lineaire regressie tussen qm p,i en qm ew,i mag niet minder dan 0,95 bedragen;

b)	de standaardfout van de schatting van qm p,i over qm ew,i mag niet meer dan 5 % van de maximumwaarde van qm p bedragen;

c)	de qm p-intercept van de regressielijn moet binnen ± 2 % van de maximumwaarde van qm p liggen.

Anticiperende regeling is vereist als de gecombineerde omzettingstijd van het deeltjessysteem (t 50,P) en het uitlaatgasmassastroomsignaal (t 50,F) > 0,3 s is. In dat geval wordt een voorafgaande test uitgevoerd en wordt het uitlaatgasmassastroomsignaal van de voorafgaande test gebruikt om de monsterstroom naar het deeltjessysteem te regelen. Een correcte regeling van het partiële verdunningssysteem wordt verkregen als het tijdpad van qm ew,pre van de voorafgaande test, dat qm p regelt, met een anticipatietijd van t 50,P + t 50,F wordt verschoven.

Om de correlatie tussen qm p,i en qm ew,i vast te stellen, worden de tijdens de eigenlijke test verzamelde gegevens gebruikt, waarbij qm ew,i voor de tijd met t 50,F wordt gesynchroniseerd ten opzichte van qm p,i (t 50,P speelt bij de synchronisatie geen rol). De tijdsverschuiving tussen qm ew en qm p is het verschil tussen hun respectieve omzettingstijden die werden vastgesteld in punt 8.1.8.6.3.2.

8.2.2.   Validering van het bereik en het verloop van de gasanalysator en correctie van het verloop

8.2.2.1.   Validering van het bereik

Als een analysator tijdens de test op enig moment boven 100 % van zijn bereik heeft gewerkt, worden de volgende stappen uitgevoerd:

8.2.2.1.1.   Batchbemonstering

Bij batchbemonstering wordt het monster opnieuw geanalyseerd met het laagste analysatorbereik dat een maximumrespons van het instrument onder 100 % oplevert. Het resultaat wordt gerapporteerd bij het laagste bereik waarmee de analysator tijdens de hele test onder 100 % van zijn bereik werkt.

8.2.2.1.2.   Continue bemonstering

Bij continue bemonstering wordt de hele test met het eerstvolgende hogere analysatorbereik herhaald. Als de analysator weer boven 100 % van zijn bereik werkt, wordt de test met het eerstvolgende hogere bereik herhaald. De test wordt verder herhaald totdat de analysator tijdens de hele test voortdurend onder 100 % van zijn bereik werkt.

8.2.2.2.   Validering en correctie van het verloop

Als het verloop maximaal ± 1 % bedraagt, kunnen de gegevens zonder enige correctie of na correctie worden geaccepteerd. Bij een verloop van meer dan ± 1 % worden er voor elke verontreinigende stof met een grenswaarde voor de specifieke emissies, alsook voor CO2, twee reeksen specifieke emissieresultaten berekend of wordt de test ongeldig verklaard. Eén reeks wordt berekend met gegevens van vóór de verloopcorrectie en de andere na correctie van alle gegevens voor het verloop overeenkomstig punt 2.6 van bijlage VII en aanhangsel 1 van bijlage VII. De vergelijking wordt gemaakt als percentage van de ongecorrigeerde resultaten. Het verschil tussen de ongecorrigeerde en de gecorrigeerde specifieke emissiewaarden moet binnen ± 4 % van hetzij de ongecorrigeerde specifieke emissiewaarden, hetzij de desbetreffende grenswaarde liggen (de grootste waarde is van toepassing). Als dit niet het geval is, is de hele test ongeldig.

8.2.3.   Voorconditionering en tarraweging van de media voor PM-bemonstering (bv. filters)

Vóór een emissietest worden de volgende stappen uitgevoerd om de filtermedia voor PM-bemonstering en de apparatuur voor PM-metingen voor te bereiden:

8.2.3.1.   Periodieke verificaties

Zorg ervoor dat de omgeving van de balans en die voor de PM-stabilisatie voldoen aan de periodieke verificaties in punt 8.1.12. Weeg het referentiefilter net voordat de testfilters worden gewogen om een goed referentiepunt te hebben (zie punt 8.1.12.1 voor details over de procedure). De verificatie van de stabiliteit van de referentiefilters moet na de op de test volgende stabilisatieperiode, onmiddellijk vóór de weging na de test plaatsvinden.

8.2.3.2.   Visuele inspectie

Inspecteer de ongebruikte monsterfiltermedia visueel op defecten en verwijder defecte filters.

8.2.3.3.   Aarding

Gebruik elektrisch geaarde pincetten of een aardingskabel voor het verplaatsen van PM-filters zoals beschreven in punt 9.3.4.

8.2.3.4.   Ongebruikte monstermedia

Plaats ongebruikte monstermedia in een of meer open houders in de PM-stabilisatieomgeving. Als filters worden gebruikt, mogen zij in de onderste helft van een filtercassette worden geplaatst.

8.2.3.5.   Stabilisatie

Stabiliseer de monstermedia in de PM-stabilisatieomgeving. Een ongebruikt monstermedium kan als gestabiliseerd worden beschouwd als het ten minste 30 minuten in de PM-stabilisatieomgeving is gebleven die voldeed aan de specificaties van punt 9.3.4. Indien echter een massa van 400 μg of meer wordt verwacht, moet het monstermedium gedurende ten minste 60 minuten worden gestabiliseerd.

8.2.3.6.   Weging

De monstermedia worden als volgt automatisch of manueel gewogen:

a)	volg bij automatische weging de instructies van de fabrikant van het systeem om de monsters voor te bereiden voor de weging; het kan bijvoorbeeld nodig zijn de monsters in een speciale houder te plaatsen;

b)	bij manuele weging moeten goede ingenieursinzichten worden toegepast;

c)	facultatief wordt substitutieweging toegestaan (zie punt 8.2.3.10);

d)	zodra een filter is gewogen, wordt het teruggelegd in het petrischaaltje en afgedekt.

8.2.3.7.   Correctie voor de opwaartse kracht

Corrigeer het gemeten gewicht overeenkomstig punt 8.1.13.2 voor de opwaartse kracht.

8.2.3.8.   Herhaling

De filtermassametingen mogen naar goede ingenieursinzichten worden herhaald om de gemiddelde massa van het filter te bepalen en uitschieters van de berekening van het gemiddelde uit te sluiten.

8.2.3.9.   Tarraweging

Ongebruikte tarragewogen filters worden in schone filtercassettes geladen en de geladen cassettes worden in een afgedekte of gesloten houder geplaatst voordat ze naar de meetcel worden gebracht voor bemonstering.

8.2.3.10.   Substitutieweging

Als substitutieweging wordt toegepast, wordt vóór en na elke weging van een PM-bemonsteringsmedium (bv. een filter) een referentiegewicht gemeten. Hoewel substitutieweging meer metingen vergt, corrigeert zij voor het nulverloop van een balans en steunt zij slechts voor een klein bereik op de lineariteit van de balans. Deze optie is bijzonder geschikt voor het kwantificeren van totale PM-massa's van minder dan 0,1 % van de massa van het monstermedium. Zij is echter wellicht niet geschikt voor totale PM-massa's die meer dan 1 % van de massa van het monstermedium bedragen. Als substitutieweging wordt toegepast, moet dat zowel bij de weging vóór als na de test gebeuren. Bij de weging vóór en na de test moet hetzelfde substitutiegewicht worden gebruikt. De massa van het substitutiegewicht wordt voor de opwaartse kracht gecorrigeerd als de dichtheid van het substitutiegewicht minder dan 2,0 g/cm3 bedraagt. De volgende stappen zijn een voorbeeld van substitutieweging:

a)	gebruik elektrisch geaarde pincetten of een aardingskabel, zoals beschreven in punt 9.3.4.6;

b)	gebruik een statische neutralisator zoals beschreven in punt 9.3.4.6 om de statische elektrische lading bij elk object zo veel mogelijk te beperken voordat het op de balansschaal wordt geplaatst;

c)

kies een substitutiegewicht dat voldoet aan de specificaties voor kalibratiegewichten in punt 9.5.2. Het substitutiegewicht moet ook dezelfde dichtheid hebben als het gewicht dat is gebruikt om de microbalans te ijken, en moet vrijwel dezelfde massa hebben als een ongebruikt monstermedium (bv. een filter). Als filters worden gebruikt, moet bij gangbare filters met een diameter van 47 mm de massa van het gewicht ongeveer 80 tot 100 mg bedragen;

d)	registreer de van de stabiele balans afgelezen waarde en verwijder het kalibratiegewicht;

e)	weeg een ongebruikt bemonsteringsmedium (bv. een nieuw filter) en registreer de van de stabiele balans afgelezen waarde en het dauwpunt, de temperatuur en de luchtdruk van de omgeving van de balans;

f)	weeg het kalibratiegewicht opnieuw en registreer de van de stabiele balans afgelezen waarde;

g)

bereken het rekenkundige gemiddelde van de twee kalibratiegewichtaflezingen die meteen vóór en na de weging van het ongebruikte monster zijn geregistreerd. Trek die gemiddelde waarde van de voor het ongebruikte monster afgelezen waarde af en tel vervolgens de op het certificaat van het kalibratiegewicht aangegeven werkelijke massa erbij op. Registreer dit resultaat. Dit is het tarragewicht van het ongebruikte monster zonder correctie voor de opwaartse kracht;

h)	herhaal deze substitutieweegstappen voor de overige ongebruikte monstermedia;

i)	volg zodra de weging is voltooid, de in de punten 8.2.3.7 tot en met 8.2.3.9 gegeven instructies.

8.2.4.   Conditioneren en wegen van PM-monsters na de test

Om de monsterfilters tegen verontreiniging uit de omgeving te beschermen, worden de gebruikte PM-monsterfilters in afgedekte of gesloten houders geplaatst of worden de filterhouders gesloten. De aldus beschermde belaste filters worden naar de conditioneerkamer voor PM-filters teruggebracht. De PM-monsterfilters worden vervolgens geconditioneerd en gewogen.

8.2.4.1.   Periodieke verificatie

Zorg ervoor dat de weeg- en PM-stabilisatieomgeving aan de periodieke verificaties in punt 8.1.13.1 hebben voldaan. Na afloop van de tests worden de filters teruggebracht naar de weeg- en PM-stabilisatieomgeving. De weeg- en PM-stabilisatieomgeving moet aan de in punt 9.3.4.4 voorgeschreven omgevingsomstandigheden voldoen; als dit niet het geval is, blijven de testfilters bedekt totdat de juiste omstandigheden zijn bereikt.

8.2.4.2.   Verwijdering uit gesloten houders

De PM-monsters worden in de PM-stabilisatieomgeving uit de gesloten houders gehaald. De filters mogen vóór of na de stabilisatie uit hun cassettes worden gehaald. Wanneer een filter uit een cassette wordt gehaald, wordt de bovenste helft van de cassette van de onderste helft gescheiden met een daarvoor bestemde separator.

8.2.4.3.   Elektrische aarding

Voor het verplaatsen van PM-monsters wordt gebruikgemaakt van elektrisch geaarde pincetten of een aardingskabel zoals beschreven in punt 9.3.4.5.

8.2.4.4.   Visuele inspectie

De genomen PM-monsters en de bijbehorende filtermedia worden visueel geïnspecteerd. Als blijkt dat de condities van het filter of het genomen PM-monster zijn aangetast of als het deeltjesmateriaal met een ander oppervlak dan het filter in contact komt, mag het monster niet worden gebruikt om de deeltjesemissies te bepalen. Bij contact met een ander oppervlak wordt dat oppervlak schoongemaakt voordat verder wordt gegaan.

8.2.4.5.   Stabilisatie van PM-monsters

Om PM-monsters te stabiliseren, worden zij in een of meer open houders in de PM-stabilisatieomgeving geplaatst zoals beschreven in punt 9.3.4.3. Een PM-monster is gestabiliseerd als het gedurende een van de volgende perioden in de PM-stabilisatieomgeving is gebleven die voldeed aan de specificaties van punt 9.3.4.3:

a)

als op het oppervlak van een filter een totale PM-concentratie van meer dan 0,353 μg/mm2 wordt verwacht, uitgaande van een belasting van 400 μg op het beroete oppervlak van een filter met een diameter van 38 mm, wordt het filter vóór de weging ten minste 60 minuten aan de stabilisatieomgeving blootgesteld;

b)	als op het oppervlak van een filter een totale PM-concentratie van minder dan 0,353 μg/mm2 wordt verwacht, wordt het filter vóór de weging ten minste 30 minuten aan de stabilisatieomgeving blootgesteld;

c)	als de tijdens de test op het oppervlak van een filter te verwachten totale PM-concentratie niet bekend is, wordt het filter vóór de weging ten minste 60 minuten aan de stabilisatieomgeving blootgesteld.

8.2.4.6.   Bepaling van de filtermassa na de test

De procedures van punt 8.2.3 (punten 8.2.3.6 tot en met 8.2.3.9) worden herhaald om de filtermassa na de test te bepalen.

8.2.4.7.   Totale massa

Elke voor de opwaartse kracht gecorrigeerde tarramassa van een filter wordt van zijn respectieve voor de opwaartse kracht gecorrigeerde filtermassa na de test afgetrokken. Het resultaat is de totale massa m total die bij de emissieberekeningen in bijlage VII wordt gebruikt.

9.   Meetapparatuur

9.1.   Specificatie van de motordynamometer

9.1.1.   Asarbeid

Er wordt een motordynamometer gebruikt die de juiste eigenschappen bezit om de bedrijfscyclus in kwestie uit te voeren en die aan specifieke cyclusvalideringscriteria kan voldoen. De volgende dynamometers mogen worden gebruikt:

a)	wervelstroom- of waterremdynamometers;

b)	op wisselstroom of gelijkstroom draaiende dynamometers;

c)	een of meer dynamometers.

9.1.2.   Transiënte testcycli (NRTC en LSI-NRTC)

Om het koppel te meten, mag een meetcel of inlinekoppelmeter worden gebruikt.

Bij gebruik van een meetcel moet het koppelsignaal worden overgebracht op de motoras en moet de traagheid van de dynamometer in aanmerking worden genomen. Het werkelijke motorkoppel is het koppel dat op de meetcel wordt afgelezen, plus het traagheidsmoment van de rem, vermenigvuldigd met de hoekversnelling. Het regelsysteem moet deze berekening realtime uitvoeren.

9.1.3.   Motoraccessoires

De arbeid van motoraccessoires die nodig zijn om de motor van brandstof te voorzien, te smeren of op te warmen, om vloeibaar koelmiddel naar de motor te laten circuleren of om uitlaatgasnabehandelingssystemen te doen werken, moet in aanmerking worden genomen en die accessoires moeten overeenkomstig punt 6.3 worden gemonteerd.

9.1.4.   Bevestiging van de motor en assysteem voor krachtoverbrenging (categorie NRSh)

Indien nodig om een motor van categorie NRSh behoorlijk te testen, wordt de motor op de door de fabrikant gespecificeerde wijze op de testbank bevestigd en wordt het door de fabrikant gespecificeerde assysteem voor krachtoverbrenging gebruikt om de motor met het draaisysteem van de dynamometer te verbinden.

9.2.   Verdunningsprocedure (indien van toepassing)

9.2.1.   Verdunningscondities en achtergrondconcentraties

Gasvormige bestanddelen mogen ruw of verdund worden gemeten, terwijl PM-meting meestal verdunning vergt. Verdunning kan worden verkregen met een volledige- of partiëlestroomverdunningssysteem. Wanneer verdunning wordt toegepast, mag het uitlaatgas met omgevingslucht, synthetische lucht of stikstof worden verdund. Voor het meten van gasvormige emissies moet de temperatuur van het verdunningsmiddel ten minste 288 K (15 oC) bedragen. Voor PM-bemonstering wordt de temperatuur van het verdunningsmiddel gespecificeerd in punt 9.2.2 voor CVS en in punt 9.2.3 voor PFD met variabele verdunningsverhouding. De doorstromingscapaciteit van het verdunningssysteem moet groot genoeg zijn om watercondensatie in de verdunnings- en bemonsteringssystemen volledig uit te sluiten. Ontvochtiging van de verdunningslucht voordat deze het verdunningssysteem binnenstroomt, is toegestaan als de luchtvochtigheid hoog is. De wanden van de verdunningstunnel, alsook de massastroomleidingen voorbij de tunnel, mogen worden verwarmd of geïsoleerd ter voorkoming van neerslag van waterhoudende bestanddelen van een gasfase naar een vloeibare fase (hierna „watercondensatie” genoemd).

Voordat een verdunningsmiddel met uitlaatgas wordt gemengd, mag het worden voorgeconditioneerd door de temperatuur of vochtigheid ervan te verhogen of te verlagen. Uit het verdunningsmiddel mogen bestanddelen worden verwijderd om hun achtergrondconcentraties te verminderen. Voor het verwijderen van bestanddelen of het compenseren voor achtergrondconcentraties gelden de volgende bepalingen:

a)	de concentraties van de bestanddelen in het verdunningsmiddel mogen worden gemeten en gebruikt om compensatie voor achtergrondeffecten op de testresultaten toe te passen. Zie bijlage VII voor de berekeningen voor de compensatie voor achtergrondconcentraties;

b)

voor de meting van de achtergrondconcentraties van verontreinigende gassen en deeltjes zijn de volgende afwijkingen van de onderdelen 7.2, 9.3 en 9.4 toegestaan: i) evenredige bemonstering is niet vereist; ii) er mogen onverwarmde bemonsteringssystemen worden gebruikt; iii) er mag continu worden bemonsterd, ongeacht of batchbemonstering wordt toegepast voor verdunde emissies; iv) er mag batchbemonstering worden toegepast, ongeacht of continu wordt bemonsterd voor verdunde emissies;

c)

om rekening te houden met achtergrond-PM zijn de volgende opties beschikbaar: i) om achtergrond-PM te verwijderen, wordt het verdunningsmiddel gefiltreerd met hoogrendementsdeeltjesfilters (HEPA-filters) die een initieel opvangrendement van ten minste 99,97 % hebben (zie artikel 2, punt 19, voor de procedures in verband met het filtratierendement van HEPA-filters); ii) om zonder HEPA-filtratie voor achtergrond-PM te corrigeren, mag het achtergrond-PM niet meer dan 50 % van het op het monsterfilter opgevangen netto-PM vertegenwoordigen; iii) achtergrondcorrectie van netto-PM met HEPA-filtratie is zonder drukrestrictie toegestaan.

9.2.2.   Volledigestroomsysteem

Volledigestroomverdunning; constantvolumebemonstering (CVS). De volledige ruwuitlaatgasstroom wordt in een verdunningstunnel verdund. Een constante stroom mag worden gehandhaafd door de temperatuur en de druk bij de stroommeter binnen de grenzen te houden. Als de stroom niet constant is, moet hij direct worden gemeten om evenredige bemonstering mogelijk te maken. Het systeem moet als volgt worden ontworpen (zie figuur 6.6):

a)	er wordt een tunnel gebruikt met roestvrijstalen binnenoppervlakken. De volledige verdunningstunnel moet elektrisch worden geaard. Voor motorcategorieën waarvoor geen PM- en PN-grenswaarden gelden, mogen ook niet-geleidende materialen worden gebruikt;

b)	de uitlaatgastegendruk mag door het verdunningsluchtinlaatsysteem niet kunstmatig worden verlaagd. De statische druk op de plaats waar ruw uitlaatgas in de tunnel wordt gevoerd, mag niet meer dan ± 1,2 kPa afwijken van de luchtdruk;

c)

voor een betere vermenging moet het ruwe uitlaatgas in de tunnel worden gevoerd door het met de stroom mee langs de hartlijn van de tunnel te richten. Een fractie van de verdunningslucht mag radiaal vanuit het binnenoppervlak van de tunnel worden ingevoerd om de interactie van het uitlaatgas met de tunnelwanden zo veel mogelijk te beperken;

d)	verdunningsmiddel: bij PM-bemonstering moet de temperatuur van de verdunningsmiddelen (omgevingslucht, synthetische lucht of stikstof zoals aangegeven in punt 9.2.1) dicht bij de ingang van de verdunningstunnel op 293 tot 325 K (20 tot 52 oC) worden gehouden;

e)

voor de verdunde uitlaatgasstroom moet het reynoldsgetal Re ten minste 4 000 zijn, waarbij Re op de binnendiameter van de verdunningstunnel is gebaseerd. Re is gedefinieerd in bijlage VII. Om te verifiëren of de vermenging adequaat is, moet een bemonsteringssonde zowel verticaal als horizontaal door de tunneldiameter worden gevoerd. Als de analysatorrespons op een afwijking van meer dan ± 2 % van de gemiddelde gemeten concentratie wijst, moet het debiet van de CVS worden verhoogd of moet een mengplaat of -opening worden geïnstalleerd om de vermenging te verbeteren;

f)

voorconditionering voor de stroommeting: het verdunde uitlaatgas mag worden geconditioneerd voordat het debiet ervan wordt gemeten, op voorwaarde dat deze conditionering voorbij de verwarmde HC- of PM-monstersondes plaatsvindt, en wel als volgt: i) er mogen stroomgelijkrichters en/of drukschommelingsdempers worden gebruikt; ii) er mag een filter worden gebruikt; iii) er mag een warmtewisselaar worden gebruikt om de temperatuur vóór een stroommeter te regelen, maar er moeten maatregelen worden genomen om watercondensatie te voorkomen;

g)

watercondensatie: watercondensatie is een functie van vochtigheid, druk, temperatuur en concentraties van andere bestanddelen zoals zwavelzuur. Deze parameters variëren naargelang de vochtigheid van de motorinlaatlucht, de vochtigheid van de verdunningslucht, de lucht-brandstofverhouding van de motor en de samenstelling van de brandstof, inclusief de hoeveelheid waterstof en zwavel in de brandstof; Om ervoor te zorgen dat een stroom wordt gemeten die overeenkomt met een gemeten concentratie, moet watercondensatie tussen de plaats van de monstersonde en de inlaat van de stroommeter in de verdunningstunnel worden voorkomen, ofwel moet watercondensatie worden toegestaan en moet de vochtigheid bij de inlaat van de stroommeter worden gemeten. De wanden van de verdunningstunnel of de massastroomleidingen voorbij de tunnel mogen worden verwarmd of geïsoleerd om watercondensatie te voorkomen. In de hele verdunningstunnel moet watercondensatie worden voorkomen. Bepaalde uitlaatgasbestanddelen kunnen door de aanwezigheid van vocht worden verdund of verwijderd. Bij PM-bemonstering ondergaat de al proportionele stroom die van de CVS komt, een of meer secundaire verdunningen om de verlangde totale verdunningsverhouding te bereiken zoals getoond in figuur 9.2 en vermeld in punt 9.2.3.2;

h)	de minimale totale verdunningsverhouding moet tussen 5:1 en 7:1 liggen en voor de primaire verdunningsfase ten minste 2:1 bedragen op basis van het maximale uitlaatgasdebiet van de motor tijdens de testcyclus of het testinterval;

i)	de totale verblijftijd in het systeem moet tussen 0,5 en 5 s bedragen, gemeten vanaf het punt waar het verdunningsmiddel in de filterhouder(s) wordt geleid;

j)	de verblijftijd in het secundaire verdunningssysteem, indien aanwezig, moet ten minste 0,5 s bedragen, gemeten vanaf het punt waar het secundaire verdunningsmiddel in de filterhouder(s) wordt geleid.

Om de massa van de deeltjes te bepalen, zijn een deeltjesbemonsteringssysteem, een deeltjesbemonsteringsfilter, een gravimetrische balans en een weegkamer met beheerste temperatuur en vochtigheid nodig.

Figuur 6.6

Voorbeelden van bemonsteringsconfiguraties met volledigestroomverdunning

9.2.3.   Partiëlestroomverdunningssysteem (PFD-systeem)

9.2.3.1.   Beschrijving van een partiëlestroomsysteem

In figuur 6.7 wordt een schematische voorstelling van een PFD-systeem getoond. Het is een algemene schematische voorstelling ter illustratie van de principes van monsterneming, verdunning en PM-bemonstering. Het is niet de bedoeling om aan te geven dat alle in de figuur beschreven onderdelen noodzakelijk zijn voor andere mogelijke bemonsteringssystemen waarmee monsters moeten kunnen worden opgevangen. Andere configuraties die niet met deze schematische voorstelling overeenkomen, zijn toegestaan op voorwaarde dat zij hetzelfde doel hebben, namelijk monsters opvangen, verdunnen en PM-bemonstering. Zij moeten voldoen aan andere criteria zoals vermeld in punt 8.1.8.6 (periodieke kalibratie) en 8.2.1.2 (validering) voor PFD met variabele verdunning en in punt 8.1.4.5 en tabel 8.2 (lineariteitsverificatie) en punt 8.1.8.5.7 (verificatie) voor PFD met constante verdunning.

Zoals geïllustreerd in figuur 6.7, wordt het ruwe uitlaatgas of de primaire verdunde stroom van de uitlaatpijp EP, respectievelijk van CVS via de bemonsteringssonde SP en de overbrengingsleiding TL naar de verdunningstunnel gevoerd. De totale stroom door de tunnel wordt bijgesteld met een stroomregelaar en de bemonsteringspomp P van het deeltjesbemonsteringssysteem (PSS). Bij proportionele ruwuitlaatgasbemonstering wordt de verdunningsluchtstroom geregeld door de stroomregelaar FC1, die qm ew (uitlaatgasmassadebiet op natte basis) of qm aw (inlaatluchtmassadebiet op natte basis) en qm f (brandstofmassadebiet) als stuursignalen voor de gewenste uitlaatgassplitsing kan gebruiken. De monsterstroom naar de verdunningstunnel DT is het verschil tussen de totale stroom en de verdunningsluchtstroom. Het verdunningsluchtdebiet wordt gemeten met de stroommeter FM1, het totale debiet met de stroommeter van het deeltjesbemonsteringssysteem. De verdunningsverhouding wordt aan de hand van deze twee debieten berekend. Bij bemonstering met een constante verdunnningsverhouding van ruw of verdund uitlaatgas als functie van de uitlaatgasstroom (bv. secundaire verdunning bij PM-bemonstering), is het verdunningsluchtdebiet gewoonlijk constant en geregeld door de stroomregelaar FC1 of de verdunningsluchtpomp.

De verdunningslucht (omgevingslucht, synthetische lucht of stikstof) moet met een PM-luchtfilter met hoog rendement (HEPA-filter) worden gefiltreerd.

Figuur 6.7

Schema van het partiëlestroomverdunningssysteem (type totale bemonstering)

a	=	motoruitlaatgas of primaire verdunde stroom
b	=	facultatief
c	=	PM-bemonstering

Onderdelen van figuur 6.7:

DAF	:	verdunningsluchtfilter
DT	:	verdunningstunnel of secundair verdunningssysteem
EP	:	uitlaatpijp of primair verdunningssysteem
FC1	:	stroomregelaar
FH	:	filterhouder
FM1	:	stroommeter die het verdunningsluchtdebiet meet
P	:	bemonsteringspomp
PSS	:	PM-bemonsteringssysteem
PTL	:	PM-overbrengingsleiding
SP	:	bemonsteringssonde voor ruw of verdund uitlaatgas
TL	:	overbrengingsleiding

Massadebieten die alleen van toepassing zijn bij proportionele ruwuitlaatgasbemonstering PFD:

qm ew	=	massadebiet van het uitlaatgas op natte basis
qm aw	=	massadebiet van de inlaatlucht op natte basis
qm f	=	brandstofmassadebiet

9.2.3.2.   Verdunning

De temperatuur van de verdunningsmiddelen (omgevingslucht, synthetische lucht of stikstof zoals aangegeven in punt 9.2.1) moet dicht bij de ingang van de verdunningstunnel op 293 tot 325 K (20 tot 52 oC) worden gehouden.

Ontvochtiging van de verdunningslucht voordat deze het verdunningssysteem binnenstroomt, is toegestaan. Het partiëlestroomverdunningssysteem moet zijn ontworpen om uit de motoruitlaatgasstroom een proportioneel monster van het ruwe uitlaatgas te nemen, waarmee op afwijkingen in het uitlaatgasdebiet wordt gereageerd, en om verdunningslucht aan dit monster toe te voegen teneinde bij het testfilter een in punt 9.3.3.4.3 voorgeschreven temperatuur te bereiken. Hiervoor is het van essentieel belang dat de verdunningsverhouding zo wordt bepaald dat aan de nauwkeurigheidseisen van punt 8.1.8.6.1 wordt voldaan.

Om ervoor te zorgen dat een stroom wordt gemeten die overeenkomt met een gemeten concentratie, moet watercondensatie tussen de plaats van de monstersonde en de inlaat van de stroommeter in de verdunningstunnel worden voorkomen, ofwel moet watercondensatie worden toegestaan en moet de vochtigheid bij de inlaat van de stroommeter worden gemeten. Het PFD-systeem mag worden verwarmd of geïsoleerd om watercondensatie te voorkomen. In de hele verdunningstunnel moet watercondensatie worden voorkomen.

De minimale verdunningsverhouding moet tussen 5:1 en 7:1 liggen op basis van het maximale uitlaatgasdebiet van de motor tijdens de testcyclus of het testinterval.

De verblijftijd in het systeem moet tussen 0,5 en 5 s bedragen, gemeten vanaf het punt waar het verdunningsmiddel in de filterhouder(s) wordt geleid.

Om de massa van de deeltjes te bepalen, zijn een deeltjesbemonsteringssysteem, een deeltjesbemonsteringsfilter, een gravimetrische balans en een weegkamer met beheerste temperatuur en vochtigheid nodig.

9.2.3.3.   Toepasbaarheid

PFD mag worden toegepast om tijdens een transiënte bedrijfscyclus (NRTC en LSI-NRTC), een NRSC met specifieke modi of een RMC bij continue of batchbemonstering van PM en verontreinigende gassen een proportioneel ruwuitlaatgasmonster te nemen.

Het systeem mag ook worden gebruikt bij een eerder verdund uitlaatgas waarvan, via een constante verdunningsverhouding, een al proportionele stroom wordt verdund (zie figuur 9.2). Zo wordt met een CVS-tunnel een secundaire verdunning uitgevoerd om de voor PM-bemonstering vereiste totale verdunningsverhouding te verkrijgen.

9.2.3.4.   Kalibratie

De kalibratie van de PFD om een proportioneel ruwuitlaatgasmonster te nemen, wordt beschreven in punt 8.1.8.6.

9.3.   Bemonsteringsprocedures

9.3.1.   Algemene bemonsteringsvoorschriften

9.3.1.1.   Ontwerp en bouw van de sonde

Een sonde is de eerste fitting in een bemonsteringssysteem. Zij steekt in een ruwe of verdunde uitlaatgasstroom waarvan een monster moet worden genomen, zo uit dat haar binnen- en buitenoppervlakken in contact zijn met het uitlaatgas. Een monster wordt vanuit een sonde naar een overbrengingsleiding gevoerd.

De binnenoppervlakken van monstersondes moeten van roestvrij staal zijn of, bij bemonstering van ruw uitlaatgas, van een niet-reactief materiaal dat bestand is tegen de temperaturen van ruw uitlaatgas. De monstersondes moeten worden geplaatst waar de bestanddelen tot hun gemiddelde monsterconcentratie worden gemengd en waar de interferentie met andere sondes zo veel mogelijk wordt beperkt. Alle sondes moeten liefst vrij blijven van invloeden van grenslagen, zog en wervelingen, met name dicht bij de uitlaat van een uitlaatpijp van een meter voor ruw uitlaatgas, waar onopzettelijke verdunning kan plaatsvinden. Het doorblazen of doorspoelen van een sonde mag een andere sonde tijdens tests niet beïnvloeden. Om een monster van meer dan een bestanddeel te nemen, mag een en dezelfde sonde worden gebruikt op voorwaarde dat de sonde voor elk bestanddeel aan alle specificaties voldoet.

9.3.1.1.1.   Mengkamer (categorie NRSh)

Bij het testen van machines van categorie NRSh mag gebruik worden gemaakt van een mengkamer indien de fabrikant dat toestaat. De mengkamer is een facultatief onderdeel van een bemonsteringssysteem voor ruw gas, dat tussen de geluiddemper en de monstersonde wordt geplaatst. De vorm en de afmetingen van de mengkamer en de leidingen vóór en na de kamer moeten zodanig zijn dat de kamer ervoor zorgt dat op de plaats van de monstersonde een goed gemengd, homogeen monster ontstaat en voorkomen wordt dat de kamer sterke schommelingen of resonanties veroorzaakt die van invloed zijn op de emissieresultaten.

9.3.1.2.   Overbrengingsleidingen

De lengte van de overbrengingsleidingen die een genomen monster vanaf een sonde naar een analysator, opslagmedium of verdunningssysteem voeren, moet zo veel mogelijk worden beperkt door de analysatoren, opslagmedia en verdunningssystemen zo dicht mogelijk bij de sondes te plaatsen. Het aantal bochten in de overbrengingsleidingen moet zo klein mogelijk worden gehouden en alle onvermijdelijke bochten moeten een zo groot mogelijke straal hebben.

9.3.1.3.   Bemonsteringsmethoden

Voor continue en batchbemonstering (zie punt 7.2) gelden de volgende voorwaarden:

a)	als bij een constant debiet wordt onttrokken, moet ook de bemonstering bij een constant debiet plaatsvinden;

b)	als bij een variabel debiet wordt onttrokken, moet men het monsterdebiet in verhouding tot het variërende debiet laten variëren;

c)	evenredige bemonstering moet worden gevalideerd zoals beschreven in punt 8.2.1.

9.3.2.   Gasbemonstering

9.3.2.1.   Bemonsteringssondes

Om gasvormige emissies te bemonsteren, worden een- of meerpoortsondes gebruikt. De sondes mogen in gelijk welke richting ten opzichte van de ruwe of verdunde uitlaatgasstroom worden geplaatst. Bij bepaalde sondes moeten de monstertemperaturen als volgt worden geregeld:

a)	bij sondes die NOx aan verdund uitlaatgas onttrekken, moet de wandtemperatuur van de sonde worden geregeld om watercondensatie te voorkomen;

b)	bij sondes die koolwaterstoffen aan het verdunde uitlaatgas onttrekken, wordt aanbevolen de wandtemperatuur op circa 191 °C te regelen om contaminatie zo veel mogelijk te beperken.

9.3.2.1.1.   Mengkamer (categorie NRSh)

Wanneer overeenkomstig punt 9.3.1.1.1 een mengkamer wordt gebruikt, moet het inwendige volume van de mengkamer ten minste tien keer zo groot zijn als de cilinderinhoud van de motor die wordt getest. De mengkamer wordt zo dicht mogelijk bij de geluiddemper van de motor aangesloten en moet een minimale binnenoppervlaktemperatuur van 452 K (179 oC) hebben. De fabrikant mag het ontwerp van de mengkamer specificeren.

9.3.2.2.   Overbrengingsleidingen

Er moeten overbrengingsleidingen worden gebruikt met binnenoppervlakken van roestvrij staal, PTFE, VitonTM of een ander materiaal dat betere eigenschappen voor emissiebemonstering bezit. Het moet een niet-reactief materiaal zijn dat bestand is tegen uitlaatgastemperaturen. Inlinefilters mogen worden gebruikt als het filter en de behuizing ervan als volgt aan dezelfde temperatuurvoorschriften voldoen als de overbrengingsleidingen:

a)	bij NOx-overbrengingsleidingen vóór hetzij een NO2/NO-omzetter die aan de specificaties van punt 8.1.11.5 voldoet, hetzij een koeler die aan de specificaties van punt 8.1.11.4 voldoet, moet een monstertemperatuur worden gehandhaafd die watercondensatie voorkomt;

b)

bij THC-overbrengingsleidingen moet over de hele leiding een wandtemperatuur van (191 ± 11) oC worden gehandhaafd. Bij bemonstering van ruw uitlaatgas mag een niet-verwarmde, geïsoleerde overbrengingsleiding direct op een sonde worden aangesloten. De lengte en de isolatie van de overbrengingsleiding moeten zijn ontworpen om de hoogste verwachte ruwuitlaatgastemperatuur tot niet minder dan 191 oC te koelen, gemeten bij de uitlaat van de overbrengingsleiding. Bij bemonstering van verdund uitlaatgas is tussen de sonde en de overbrengingsleiding een maximaal 0,92 m lange overgangszone toegestaan om de wandtemperatuur naar (191 ± 11) oC te laten overgaan.

9.3.2.3.   Onderdelen om monsters te conditioneren

9.3.2.3.1.   Monsterdrogers

9.3.2.3.1.1.   Eisen

Monsterdrogers mogen worden gebruikt om vocht uit het monster te verwijderen en zo het effect van water op metingen van gasvormige emissies te verminderen. De gebruikte monsterdrogers moeten aan de eisen in de punten 9.3.2.3.1.1 en 9.3.2.3.1.2 voldoen. In vergelijking (7-13) wordt een vochtgehalte van 0,8 vol.- % gebruikt.

Bij de hoogste verwachte waterdampconcentratie H m moet de waterverwijderingstechniek de vochtigheid op ≤ 5 g water/kg droge lucht (of ongeveer 0,8 vol.- % H2O) houden, wat gelijk is aan 100 % relatieve vochtigheid bij 277,1 K (3,9 oC) en 101,3 kPa. Deze specificatie van de vochtigheid komt overeen met ongeveer 25 % relatieve vochtigheid bij 298 K (25 oC) en 101,3 kPa. Dit kan worden aangetoond door:

a)	de temperatuur aan de uitlaat van de monsterdroger te meten;

b)	de vochtigheid vlak vóór de CLD te meten;

de verificatieprocedure van punt 8.1.8.5.8 uit te voeren.

9.3.2.3.1.2.   Toegestaan type monsterdrogers en procedure voor het schatten van het vochtgehalte na de droger

Beide in dit punt beschreven typen monsterdrogers mogen worden gebruikt:

a)

als een osmotische membraandroger vóór een gasanalysator of opslagmedium wordt gebruikt, moet hij voldoen aan de temperatuurspecificaties van punt 9.3.2.2. Voorbij een osmotische membraandroger worden het dauwpunt (T dew) en de absolute druk (p total) voortdurend gemeten. De hoeveelheid water wordt overeenkomstig bijlage VII berekend aan de hand van de continu geregistreerde waarden van T dew en p total, hun tijdens een test waargenomen piekwaarden of hun alarminstelpunten. Bij gebrek aan een directe meting wordt de nominale p total gegeven door de laagste tijdens de tests verwachte absolute druk van de droger;

b)

vóór een THC-meetsysteem voor compressieontstekingsmotoren mag geen thermische koeler worden gebruikt. Als een thermische koeler vóór een NO2/NO-omzetter of in een bemonsteringssysteem zonder NO2/NO-omzetter wordt gebruikt, moet de koeler voldoen aan de prestatiecontrole voor NO2-verlies van punt 8.1.11.4. Voorbij een thermische koeler worden het dauwpunt (T dew) en de absolute druk (p total) voortdurend gemeten. De hoeveelheid water wordt overeenkomstig bijlage VII berekend aan de hand van de continu geregistreerde waarden van T dew en p total, hun tijdens een test waargenomen piekwaarden of hun alarminstelpunten. Bij gebrek aan een directe meting wordt de nominale p total gegeven door de laagste tijdens de tests verwachte absolute druk van de thermische koeler. Als voor de mate van verzadiging in de thermische koeler van een veronderstelling kan worden uitgegaan, mag T dew aan de hand van het bekende rendement van de koeler en de continue meting van de koelertemperatuur (T chiller) worden berekend. Als de waarden van T chiller niet continu worden geregistreerd, mag de tijdens een test waargenomen piekwaarde of de alarminstelwaarde ervan worden gebruikt als constante waarde om een constante hoeveelheid water overeenkomstig bijlage VII te bepalen. Als kan worden aangenomen dat T chiller gelijk is aan T dew, mag overeenkomstig bijlage VII T chiller in plaats van T dew worden gebruikt. Indien een constante temperatuurafwijking tussen T chiller en T dew als gevolg van een bekende en vaste mate van heropwarming van het monster tussen de koeleruitlaat en de plaats van de temperatuurmeting kan worden verondersteld, mag deze veronderstelde temperatuurafwijking in de emissieberekeningen worden ingecalculeerd. De geldigheid van de bij dit punt toegestane veronderstellingen moet met een ingenieursanalyse of met gegevens worden aangetoond.

9.3.2.3.2.   Monsterpompen

Vóór een analysator of opslagmedium voor gas moeten er monsterpompen worden gebruikt. De gebruikte monsterpompen moeten binnenoppervlakken hebben van roestvrij staal, PTFE of een ander materiaal dat betere eigenschappen voor emissiebemonstering bezit. Bij bepaalde monsterpompen moeten de temperaturen als volgt worden geregeld:

a)	als een NOx-monsterpomp wordt gebruikt vóór hetzij een NO2/NO-omzetter die aan de specificaties van punt 8.1.11.5 voldoet, hetzij een koeler die aan de specificaties van punt 8.1.11.4 voldoet, moet deze worden verwarmd om watercondensatie te voorkomen;

b)	als een THC-monsterpomp vóór een THC-analysator of –opslagmedium wordt gebruikt, moeten de binnenoppervlakken ervan tot 464 ± 11 K (191 ± 11 oC) worden verwarmd.

9.3.2.3.3.   Ammoniakwassers

Bij alle gasbemonsteringssystemen mogen ammoniakwassers worden gebruikt ter voorkoming van NH3-interferentie, vergiftiging van de NO2/NO-omzetter en afzettingen in het bemonsteringssysteem of de analysatoren. De ammoniakwasser moet overeenkomstig de aanbevelingen van de fabrikant worden geïnstalleerd.

9.3.2.4.   Monsteropslagmedia

Bij zakbemonstering worden gasvolumes opgeslagen in voldoende reine recipiënten die zo min mogelijk gas verliezen of gaspermeatie toestaan. Er worden goede ingenieursinzichten toegepast om aanvaardbare drempelwaarden voor de reinheid en permeatie van de opslagmedia vast te stellen. Om een recipiënt schoon te maken, mag hij herhaaldelijk worden gereinigd en leeggemaakt en mag hij worden verwarmd. Er moet gebruik worden gemaakt van een flexibele recipiënt (bv. een zak) binnen een omgeving met temperatuurregeling, of van een stijve recipiënt met temperatuurregeling die eerst is leeggemaakt of die een verplaatsbare inhoud heeft, zoals een zuiger-cilinderopstelling. Er moeten recipiënten worden gebruikt die voldoen aan de specificaties in onderstaande tabel 6.6.

Tabel 6.6

Materialen van recipiënten voor batchbemonstering van gassen

CO, CO2, O2, CH4, C2H6, C3H8, NO, NO2  (2)	polyvinylfluoride (PVF) (3), bv. TedlarTM, polyvinylideenfluoride (3), bv. KynarTM, polytetrafluorethyleen (4) bv. TeflonTM of roestvrij staal (4)
HC	polytetrafluorethyleen (5) of roestvrij staal (5)

9.3.3.   PM-bemonstering

9.3.3.1.   Bemonsteringssondes

Er moet gebruik worden gemaakt van PM-sondes met een enkele opening aan het uiteinde. De PM-sondes worden tegen de stroom in gericht.

De PM-sonde mag worden beschermd met een hoedje dat aan de voorschriften in figuur 6.8 voldoet. In dat geval mag de in punt 9.3.3.3 beschreven voorklasseervoorziening niet worden gebruikt.

Figuur 6.8

Schema van een bemonsteringssonde met een hoedvormige voorklasseervoorziening

9.3.3.2.   Overbrengingsleidingen

Om de temperatuurverschillen tussen de overbrengingsleidingen en de uitlaatgasbestanddelen zo veel mogelijk te beperken, wordt het gebruik van geïsoleerde of verwarmde overbrengingsleidingen of een verwarmde omhulling aanbevolen. Er moeten overbrengingsleidingen worden gebruikt die niet met PM reageren en waarvan de binnenkant elektrisch geleidend is. Aanbevolen wordt PM-overbrengingsleidingen van roestvrij staal te gebruiken; andere materialen moeten dezelfde bemonsteringsprestaties hebben als roestvrij staal. De binnenkant van de PM-overbrengingsleidingen moet elektrisch geaard zijn.

9.3.3.3.   Voorklasseervoorziening

Het gebruik van een voorklasseervoorziening om deeltjes met grote diameter te verwijderen, is toegestaan op voorwaarde dat zij in het verdunningssysteem meteen vóór de filterhouder wordt geïnstalleerd. Er mag maar één voorklasseervoorziening worden gebruikt. Als een hoedvormige sonde wordt gebruikt (zie figuur 6.8), is een voorklasseervoorziening verboden.

De PM-voorklasseervoorziening mag een traagheidsimpactor of een cycloonafscheider zijn. Zij moet van roestvrij staal gemaakt zijn. De voorklasseervoorziening moet volgens opgave binnen het debietbereik waarvoor zij wordt gebruikt ten minste 50 % van het PM verwijderen bij een aerodynamische diameter van 10 μm en niet meer dan 1 % van het PM bij een aerodynamische diameter van 1 μm. De uitlaat van de voorklasseervoorziening moet worden geconfigureerd met een omloop om het deeltjesmateriaalmonsterfilter, zodat de stroom van de voorziening kan worden gestabiliseerd alvorens een test te starten. Het PM-monsterfilter moet maximaal 75 cm voorbij de uitgang van de voorklasseervoorziening worden geplaatst.

9.3.3.4.   Monsterfilter

Het verdunde uitlaatgas moet worden bemonsterd met een filter dat tijdens de testsequentie voldoet aan de voorschriften van de punten 9.3.3.4.1 tot en met 9.3.3.4.4.

9.3.3.4.1.   Filterspecificatie

Alle filtertypen moeten een opvangrendement van ten minste 99,7 % hebben. De door de fabrikant van het monsterfilter verrichte metingen die in zijn productratings tot uiting komen, mogen worden gebruikt om aan te tonen dat aan deze eis is voldaan. Het filter moet bestaan uit:

a)	met fluorkoolstof (PTFE) gecoate glasvezel; of

b)	een membraan van fluorkoolstof (PTFE).

Als de verwachte netto-PM-massa op het filter meer dan 400 μg bedraagt, mag een filter met een initieel opvangrendement van ten minste 98 % worden gebruikt.

9.3.3.4.2.   Filtergrootte

De nominale filterdiameter moet 46,50 ± 0,6 mm bedragen (ten minste 37 mm werkzame diameter). Met voorafgaande goedkeuring van de goedkeuringsinstantie mogen filters met een grotere diameter worden gebruikt. Aanbevolen wordt te zorgen voor evenredigheid tussen het filter en het beroete oppervlak.

9.3.3.4.3.   Regeling van de verdunning en temperatuur van PM-monsters

Bij een CVS-systeem worden de PM-monsters ten minste eenmaal vóór de overbrengingsleidingen verdund en bij een PFD-systeem ten minste eenmaal voorbij de overbrengingsleidingen (zie punt 9.3.3.2 met betrekking tot de overbrengingsleidingen). De monstertemperatuur wordt geregeld op 320 ± 5 K (47 ± 5 oC), gemeten op gelijk welk punt binnen 200 mm vóór of 200 mm voorbij de PM-opslagmedia. Het is de bedoeling dat het PM-monster voornamelijk wordt verwarmd of gekoeld door de in punt 9.2.1, onder a), gespecificeerde verdunningscondities.

9.3.3.4.4.   Filteraanstroomsnelheid

De filteraanstroomsnelheid moet 0,90 tot 1,00 m/s bedragen en minder dan 5 % van de geregistreerde stroomwaarden mag dit bereik overschrijden. Bij een totale PM-massa van meer dan 400 μg mag de filteraanstroomsnelheid worden verlaagd. De aanstroomsnelheid moet worden gemeten als het volumedebiet van het monster bij de druk vóór het filter en de temperatuur van het filteroppervlak, gedeeld door het blootgestelde oppervlak van het filter. De uitlaatpijp- of CVS-tunneldruk moet worden gebruikt voor de druk vóór het filter als de drukval vanaf het PM-bemonsteringssysteem tot aan het filter minder dan 2 kPa bedraagt.

9.3.3.4.5.   Filterhouder

Om turbulente depositie zo veel mogelijk te beperken en te zorgen voor een gelijkmatige PM-depositie op het filter, moet voor de overgang van de binnendiameter van de overbrengingsleiding naar de blootgestelde diameter van het filteroppervlak een divergente kegeltophoek van 12,5° (vanaf het midden) worden gebruikt. Voor die overgang moet roestvrij staal worden gebruikt.

9.3.4.   PM-stabilisatieomgeving en weegomgeving voor gravimetrische analyse

9.3.4.1.   Omgeving voor gravimetrische analyse

In dit onderdeel worden de twee omgevingen beschreven die nodig zijn om deeltjesmateriaal voor gravimetrische analyse te stabiliseren en te wegen: de PM-stabilisatieomgeving waarin de filters vóór de weging worden opgeslagen; en de weegomgeving waarin de balans zich bevindt. De twee omgevingen mogen zich in een dezelfde ruimte bevinden.

Zowel de stabilisatie- als de weegomgeving wordt vrijgehouden van verontreinigingen zoals stof, aerosolen of halfvluchtig materiaal, die de PM-monsters zouden kunnen verontreinigen.

9.3.4.2.   Reinheid

De reinheid van de PM-stabilisatieomgeving wordt met referentiefilters geverifieerd zoals beschreven in punt 8.1.12.1.4.

9.3.4.3.   Temperatuur van de kamer

De kamer (of ruimte) waarin de deeltjesfilters worden geconditioneerd en gewogen, wordt gedurende het conditioneren en wegen van de filters op een temperatuur van 295 ± 1 K (22 ± 1 oC) gehouden. De vochtigheid wordt op een dauwpunt van 282,5 ± 1 K (9,5 ± 1 oC) en een relatieve vochtigheid van 45 ± 8 % gehouden. Als de stabilisatie- en de weegomgeving gescheiden zijn, wordt de stabilisatieomgeving op 295 ± 3 K (22 ± 3 oC) gehouden.

9.3.4.4.   Verificatie van de omgevingsomstandigheden

Bij het gebruik van meetinstrumenten die voldoen aan de specificaties van punt 9.4, moeten de volgende omgevingsomstandigheden worden geverifieerd:

a)	het dauwpunt en de omgevingstemperatuur worden geregistreerd. Aan de hand van deze waarden wordt bepaald of de stabilisatieomgeving en de weegomgeving ten minste gedurende de 60 minuten voorafgaand aan het wegen van de filters binnen de toleranties van punt 9.3.4.3 zijn gebleven;

b)

binnen de weegomgeving wordt de luchtdruk continu geregistreerd. Een aanvaardbaar alternatief is een barometer te gebruiken die de luchtdruk buiten de weegomgeving meet, op voorwaarde dat kan worden gegarandeerd dat de luchtdruk bij de balans nooit meer dan ± 100 Pa van de gedeelde luchtdruk afwijkt. Er moet voor worden gezorgd dat op het ogenblik waarop elk PM-monster wordt gewogen, de recentste luchtdruk wordt geregistreerd. Deze waarde wordt gebruikt om overeenkomstig punt 8.1.12.2 de correctie voor de opwaartse kracht voor het PM te berekenen.

9.3.4.5.   Installatie van de balans

De balans wordt als volgt geïnstalleerd:

a)	op een trillingsisolatieplatform om hem tegen geluid en trillingen van buitenaf te beschermen;

b)	beschermd tegen convectieve luchtstromen met een elektrisch geaard tochtscherm met statische dissipatie.

9.3.4.6.   Statische elektrische lading

In de omgeving van de balans wordt de statische elektrische lading zo veel mogelijk beperkt, en wel als volgt:

a)	de balans wordt elektrisch geaard;

b)	als de PM-monsters handmatig worden verplaatst, worden roestvrijstalen pincetten gebruikt;

c)	de pincetten worden van een aardingskabel voorzien of de operateur wordt zodanig met een aardingskabel verbonden dat de aardingskabel en de balans een gemeenschappelijke aarding hebben;

d)	om de statische lading uit de PM-monsters te verwijderen, wordt gebruikgemaakt van een neutralisator van statische elektriciteit die samen met de balans elektrisch is geaard.

9.4.   Meetinstrumenten

9.4.1.   Inleiding

9.4.1.1.   Toepassingsgebied

Dit punt bevat de eisen voor meetinstrumenten en bijbehorende systemen in verband met emissietests. Het betreft onder meer laboratoriuminstrumenten voor het meten van motorparameters, omgevingsomstandigheden, stroomgerelateerde parameters en emissieconcentraties (ruw of verdund).

9.4.1.2.   Typen instrumenten

Elk in deze verordening genoemd instrument moet worden gebruikt zoals beschreven in de verordening zelf (zie tabel 6.5 voor de met deze instrumenten gemeten grootheden). Telkens wanneer een in deze verordening genoemd instrument op een andere dan de beschreven wijze wordt gebruikt of er in plaats daarvan een ander instrument wordt gebruikt, zijn de gelijkwaardigheidsbepalingen van punt 5.1.1 van toepassing. Wanneer voor een bepaalde meting meer dan een instrument wordt gespecificeerd, duidt de typegoedkeurings- of certificeringsinstantie op verzoek een ervan aan als referentie-instrument voor het aantonen dat een alternatieve procedure gelijkwaardig is met de gespecificeerde procedure.

9.4.1.3.   Redundante systemen

Voor alle in dit punt beschreven meetinstrumenten geldt dat, met voorafgaande toestemming van de typegoedkeurings- of certificeringsinstantie, voor de berekening van testresultaten voor één test gegevens van meerdere instrumenten mogen worden gebruikt. De resultaten van alle metingen worden geregistreerd en de ruwe gegevens worden behouden. Deze eis geldt ongeacht of de metingen al dan niet in de berekeningen worden gebruikt.

9.4.2.   Gegevensregistratie en regeling

Het testsysteem moet in staat zijn gegevens te updaten, gegevens te registreren en systemen op vraag van de operator, alsook de dynamometer, de bemonsteringsapparatuur en de meetinstrumenten, te regelen. Er moet gebruik worden gemaakt van gegevensverzamel- en regelsystemen die met de in tabel 6.7 gespecificeerde minimumfrequentie kunnen registreren (deze tabel is niet van toepassing op tests volgens de NRSC met specifieke modi).

Tabel 6.7

Minimumfrequenties voor gegevensregistratie en regeling

Toepasselijk onderdeel van het testprotocol	Gemeten waarden	Minimale bevel- en regelfrequentie	Minimale registratiefrequentie
7.6.	Toerental en koppel tijdens een stapsgewijze motorkarakteristiekbepaling	1 Hz	1 gemiddelde waarde per stap
7.6.	Toerental en koppel tijdens een motorkarakteristiekbepaling met continue toerentalverhoging	5 Hz	1 Hz-gemiddelde
7.8.3.	Referentie- en feedbacktoerentallen en -koppels voor transiënte bedrijscycli (NRTC en LSI-NRTC)	5 Hz	1 Hz-gemiddelde
7.8.2.	Referentie- en feedbacktoerentallen en -koppels voor NRSC met specifieke modi en RMC	1 Hz	1 Hz
7.3.	Continue concentraties van analysatoren voor ruw uitlaatgas	n.v.t.	1 Hz
7.3.	Continue concentraties van analysatoren voor verdund uitlaatgas	n.v.t.	1 Hz
7.3.	Batchconcentraties van analysatoren voor ruw of verdund uitlaatgas	n.v.t.	1 gemiddelde waarde per testinterval
7.6. 8.2.1.	Verdunduitlaatgasdebiet van een CVS met een warmtewisselaar vóór de stroommeting	n.v.t.	1 Hz
7.6. 8.2.1.	Verdunduitlaatgasdebiet van een CVS zonder warmtewisselaar vóór de stroommeting	5 Hz	1 Hz-gemiddelde
7.6. 8.2.1.	Inlaatlucht- of uitlaatgasdebiet (bij transiënte meting ruw uitlaatgas)	n.v.t.	1 Hz-gemiddelde
7.6. 8.2.1.	Verdunningslucht, indien actief geregeld	5 Hz	1 Hz-gemiddelde
7.6. 8.2.1.	Monsterstroom van een CVS met warmtewisselaar	1 Hz	1 Hz
7.6. 8.2.1.	Monsterstroom van een CVS zonder warmtewisselaar	5 Hz	1 Hz-gemiddelde

9.4.3.   Specificaties met betrekking tot de prestaties van meetinstrumenten

9.4.3.1.   Overzicht

Het gehele testsysteem moet voldoen aan alle toepasselijke criteria voor kalibraties, verificaties en de testvalidering in punt 8.1, met inbegrip van de voorschriften van de punten 8.1.4 en 8.2 inzake lineariteitscontrole. De instrumenten moeten voor alle tijdens de tests te gebruiken bereiken voldoen aan de specificaties in tabel 6.7. Voorts moeten alle van de fabrikanten van de instrumenten ontvangen documenten worden bewaard waaruit blijkt dat de instrumenten aan de specificaties in tabel 6.7 voldoen.

9.4.3.2.   Voorschriften voor onderdelen

Tabel 6.8 geeft de specificaties van koppel-, toerental- en drukopnemers, temperatuur- en dauwpuntsensoren en andere instrumenten. Het volledige systeem voor het meten van de gegeven fysische en/of chemische grootheid moet voldoen aan de lineariteitsverificatievoorschriften in punt 8.1.4. Voor metingen van gasvormige emissies mogen analysatoren worden gebruikt met compensatiealgoritmen die een functie zijn van andere gemeten gasvormige bestanddelen en van de brandstofeigenschappen bij de specifieke motortest. Een compensatiealgoritme mag alleen compensatie bieden voor verschuivingen en mag niet van invloed zijn op de grootte (d.w.z. geen vertekening).

Tabel 6.8

Aanbevolen specificaties met betrekking tot de prestaties van meetinstrumenten

Meetinstrument	Symbool van de gemeten grootheid	Stijgtijd van het volledige systeem	Updatefrequentie van de registratie	Nauwkeurigheid (3)	Herhaalbaarheid (3)
Motortoerentalopnemer	n	1 s	1 Hz-gemiddelde	2,0 % van pt. of 0,5 % van max.	1,0 % van pt. of 0,25 % van max.
Motorkoppelopnemer	T	1 s	1 Hz-gemiddelde	2,0 % van pt. of 1,0 % van max.	1,0 % van pt. of 0,5 % van max.
Brandstofstroommeter (brandstoftotalisator)		5 s (n.v.t.)	1 Hz (n.v.t.)	2,0 % van pt. of 1,5 % van max.	1,0 % van pt. of 0,75 % van max.
Meter voor totaal verdund uitlaatgas (CVS) (met warmtewisselaar vóór meter)		1 s (5 s)	1 Hz-gemiddelde (1 Hz)	2,0 % van pt. of 1,5 % van max.	1,0 % van pt. of 0,75 % van max.
Meters voor verdunningslucht, inlaatlucht, uitlaatgas en monsterstroom		1 s	1 Hz-gemiddelde van 5 Hz-monsters	2,5 % van pt. of 1,5 % van max.	1,25 % van pt. of 0,75 % van max.
Continue analysator ruw uitlaatgas	x	5 s	2 Hz	2,0 % van pt. of 2,0 % van meas.	1,0 % van pt. of 1,0 % van meas.
Continue analysator verdund uitlaatgas	x	5 s	1 Hz	2,0 % van pt. of 2,0 % van meas.	1,0 % van pt. of 1,0 % van meas.
Continue gasanalysator	x	5 s	1 Hz	2,0 % van pt. of 2,0 % van meas.	1,0 % van pt. of 1,0 % van meas.
Batchgasanalysator	x	n.v.t.	n.v.t.	2,0 % van pt. of 2,0 % van meas.	1,0 % van pt. of 1,0 % van meas.
Gravimetrische PM-balans	m PM	n.v.t.	n.v.t.	zie punt 9.4.11.	0,5 μg
Traagheids-PM-balans	m PM	5 s	1 Hz	2,0 % van pt. of 2,0 % van meas.	1,0 % van pt. of 1,0 % van meas.

9.4.4.   Meting van de motorparameters en de omgevingsomstandigheden

9.4.4.1.   Toerental- en koppelsensoren

9.4.4.1.1.   Toepassing

De instrumenten voor het meten van de arbeidsinput en –output tijdens de werking van de motor moeten voldoen aan de specificaties van dit punt. Er worden sensoren, opnemers en meters aanbevolen die voldoen aan de specificaties in tabel 6.8. Alle systemen voor het meten van de arbeidsinput en –output moeten voldoen aan de lineariteitsverificatievoorschriften in punt 8.1.4.

9.4.4.1.2.   Asarbeid

De arbeid en het vermogen worden berekend aan de hand van de output van de toerental- en koppelopnemers overeenkomstig punt 9.4.4.1. Alle systemen voor het meten van toerental en koppel moeten voldoen aan de kalibratie- en verificatievoorschriften in de punten 8.1.7 en 8.1.4.

Het koppel dat door de traagheid van met het vliegwiel verbonden versnellende en vertragende onderdelen zoals de aandrijfas- en dynamometerrotor wordt teweeggebracht, moet zo nodig op basis van goede ingenieursinzichten worden gecompenseerd.

9.4.4.2.   Drukopnemers en temperatuur- en dauwpuntsensoren

Alle systemen voor het meten van druk, temperatuur en dauwpunt moeten voldoen aan de kalibratievoorschriften in punt 8.1.7.

De drukopnemers moeten in een omgeving met temperatuurregeling worden geplaatst of moeten voor temperatuurwijzigingen over hun verwachte werkingsbereik worden gecompenseerd. De materialen van de opnemers moeten compatibel zijn met de vloeistof die wordt gemeten.

9.4.5.   Stroommetingen

Bij elk type stroommeter (brandstofstroommeter, inlaatluchtstroommeter, stroommeter voor ruw of verdund uitlaatgas, monsterstroommeter) moet de stroom zo nodig worden geconditioneerd om te voorkomen dat een zog, wervelingen, circulatiestromen of debietwisselingen de nauwkeurigheid of herhaalbaarheid van de meter beïnvloeden. Bij bepaalde meters kan dit door een rechte leiding van voldoende lengte (bv. een lengte van ten minste 10 pijpdiameters) of speciaal ontworpen bochtstukken, vinvormige stabilisatoren of meetdiafragma's (of pneumatische drukschommelingsdempers bij de brandstofstroommeter) te gebruiken om vóór de meter een stabiel en voorspelbaar snelheidsprofiel tot stand te brengen.

9.4.5.1.   Brandstofstroommeter

Het volledige systeem voor het meten van de brandstofstroom moet voldoen aan de kalibratievoorschriften in punt 8.1.8.1. Bij elke meting van de brandstofstroom moet rekening worden gehouden met brandstof die via een omloop om de motor heen stroomt of die van de motor naar de brandstoftank terugkeert.

9.4.5.2.   Inlaatluchtstroommeter

Het volledige systeem voor het meten van de inlaatluchtstroom moet voldoen aan de kalibratievoorschriften in punt 8.1.8.2.

9.4.5.3.   Stroommeter voor ruw uitlaatgas

9.4.5.3.1.   Voorschriften voor onderdelen

Het volledige systeem voor het meten van de ruwe uitlaatgasstroom moet voldoen aan de lineariteitsvoorschriften in punt 8.1.4. Elke meter voor ruw uitlaatgas moet zodanig zijn ontworpen dat wijzigingen in de thermodynamische toestand, de vloeistofeigenschappen en de samenstelling van het ruwe uitlaatgas naar behoren worden gecompenseerd.

9.4.5.3.2.   Responstijd van de stroommeter

Om een partiëlestroomverdunningssysteem zo te regelen dat een evenredig monster van het ruwe uitlaatgas wordt genomen, moet de responstijd van de stroommeter sneller zijn dan aangegeven in tabel 9.3. Bij partiëlestroomverdunningssystemen met onlineregeling moet de responstijd van de stroommeter voldoen aan de specificaties van punt 8.2.1.2.

9.4.5.3.3.   Koeling van het uitlaatgas

Dit punt is niet van toepassing op koeling van uitlaatgas als gevolg van het ontwerp van de motor, bijvoorbeeld met watergekoelde uitlaatspruitstukken of turbocompressoren.

Koeling van het uitlaatgas vóór de stroommeter is toegestaan met de volgende beperkingen:

a)	voorbij de koeling mag er geen PM worden bemonsterd;

b)	als de koeling de uitlaatgastemperatuur van meer dan 475 K (202 oC) tot minder dan 453 K (180 oC) doet dalen, mag er voorbij de koeling geen HC worden bemonsterd;

c)	als de koeling watercondensatie veroorzaakt, mag er voorbij de koeling geen NOx worden bemonsterd tenzij de koeler voldoet aan de verificatie van de prestaties in punt 8.1.11.4;

d)	als de koeling watercondensatie veroorzaakt voordat de stroom een stroommeter bereikt, moeten dauwpunt T dew en druk p total bij de inlaat van de stroommeter worden gemeten. Deze waarden moeten bij de emissieberekeningen overeenkomstig bijlage VII worden gebruikt.

9.4.5.4.   Verdunningsluchtmeters en stroommeters voor verdund uitlaatgas

9.4.5.4.1.   Toepassing

Voor het bepalen van het momentane debiet van een verdunde uitlaatgasstroom of de totale verdunde uitlaatgasstroom tijdens een testinterval wordt een stroommeter voor verdund uitlaatgas gebruikt. Het debiet van een ruwe uitlaatgasstroom of de totale ruwe uitlaatgasstroom tijdens een testinterval mag worden berekend aan de hand van het verschil tussen een stroommeter voor verdund uitlaatgas en een verdunningsluchtmeter.

9.4.5.4.2.   Voorschriften voor onderdelen

Het volledige systeem voor het meten van de verdunde uitlaatgasstroom moet voldoen aan de kalibratie- en verificatievoorschriften in de punten 8.1.8.4 en 8.1.8.5. De volgende meters mogen worden gebruikt:

a)

bij constantvolumebemonstering (CVS) van de totale verdunde uitlaatgasstroom, mogen een kritischestroomventuri (CFV) of meerdere parallel geschakelde kritischestroomventuri's, een verdringerpomp (PDP), een subsonische venturi (SSV) of een ultrasone stroommeter (UFM) worden gebruikt. Gecombineerd met een daarvóór geplaatste warmtewisselaar, zal een CFV of een PDP ook als passieve stroomregelaar functioneren door de temperatuur van het verdunde uitlaatgas in een CVS-systeem constant te houden;

b)

bij het partiëlestroomverdunningssysteem (PFD-systeem) mag de combinatie van een stroommeter met een actief stroomregelsysteem worden toegepast om de evenredige bemonstering van uitlaatgasbestanddelen te handhaven. Om evenredige bemonstering te handhaven mogen de totale stroom van verdund uitlaatgas of een of meer monsterstromen, dan wel een combinatie van deze stromen worden geregeld.

Bij alle andere verdunningssystemen mag een laminair stroomelement, een ultrasone stroommeter, een subsonische venturi, een kritischestroomventuri of meerdere parallel geschakelde kritischestroomventuri's, een positieveverplaatsingsmeter, een thermischemassameter, een middelingspitotbuis of een hittedraadanemometer worden gebruikt.

9.4.5.4.3.   Koeling van het uitlaatgas

Het verdunde uitlaatgas vóór een stroommeter voor verdund uitlaatgas mag worden gekoeld op voorwaarde dat de volgende bepalingen in acht worden genomen:

a)	voorbij de koeling mag er geen PM worden bemonsterd;

b)	als de koeling de uitlaatgastemperatuur van meer dan 475 K (202 oC) tot minder dan 453 K (180 oC) doet dalen, mag er voorbij de koeling geen HC worden bemonsterd;

c)	als de koeling watercondensatie veroorzaakt, mag er voorbij de koeling geen NOx worden bemonsterd tenzij de koeler voldoet aan de verificatie van de prestaties in punt 8.1.11.4;

d)	als de koeling watercondensatie veroorzaakt voordat de stroom een stroommeter bereikt, moeten dauwpunt T dew en druk p total bij de inlaat van de stroommeter worden gemeten. Deze waarden moeten bij de emissieberekeningen overeenkomstig bijlage VII worden gebruikt.

9.4.5.5.   Monsterstroommeter voor batchbemonstering

Voor het bepalen van de monsterdebieten of de totale bemonsterde stroom tijdens een testinterval in een batchbemonsteringssysteem wordt een monsterstroommeter gebruikt. Het verschil tussen twee stroommeters mag worden gebruikt om de monsterstroom in een verdunningstunnel bijvoorbeeld voor PM-meting met partiële stroomverdunning of met secundaire verdunningsstroom te berekenen. De specificaties voor differentiaalstroommeting om een evenredig monster van het ruwe uitlaatgas te nemen zijn opgenomen in punt 8.1.8.6.1 en die voor de kalibratie van de differentiaalstroommeting in punt 8.1.8.6.2.

Het volledige systeem voor de monsterstroommeter moet voldoen aan de kalibratievoorschriften in punt 8.1.8.

9.4.5.6.   Gasverdeler

Er mag een gasverdeler worden gebruikt om kalibratiegassen te mengen.

Er wordt gebruikgemaakt van een gasverdeler die gassen mengt overeenkomstig de specificaties van punt 9.5.1 en volgens de tijdens de tests verwachte concentraties. Er mogen kritischestroomgasverdelers, capillaire gasverdelers of gasverdelers met thermischemassameter worden gebruikt. Zo nodig worden viscositeitscorrecties toegepast (als dat niet door de interne software van de gasverdeler wordt gedaan) om te zorgen voor een correcte gasverdeling. Het gasverdelersysteem moet voldoen aan de lineariteitsverificatievoorschriften in punt 8.1.4.5. Facultatief mag de mengvoorziening worden gecontroleerd met een instrument dat van nature lineair is, bv. door NO-gas te gebruiken met een CLD. De ijkwaarde van het instrument wordt bijgesteld met het direct op het instrument aangesloten ijkgas. De gasverdeler wordt bij de gebruikte instellingen gecontroleerd en de nominale waarde wordt met de gemeten concentratie van het instrument vergeleken.

9.4.6.   CO- en CO2-metingen

Er moet een niet-dispersieve infraroodanalysator (NDIR-analysator) worden gebruikt om bij continue of batchbemonstering de CO- en CO2-concentratie in ruw of verdund uitlaatgas te meten.

Het NDIR-systeem moet voldoen aan de kalibratie- en verificatievoorschriften in punt 8.1.8.1.

9.4.7.   Koolwaterstofmetingen

9.4.7.1.   Vlamionisatiedetector

9.4.7.1.1.   Toepassing

Een verwarmde vlamionisatiedetector (HFID-analysator) wordt gebruikt om bij continue of batchbemonstering de koolwaterstofconcentratie in ruw of verdund uitlaatgas te meten. De koolwaterstofconcentratie wordt bepaald op basis van een koolstofgetal van één (C1). De verwarmde FID-analysatoren moeten alle aan emissies blootgestelde oppervlakken op een temperatuur van 464 ± 11 K (191 ± 11 oC) houden. Bij motoren op aardgas en lpg en SI-motoren mag ook een niet-verwarmde vlamionisatiedetector (FID) als koolwaterstofanalysator worden gebruikt.

9.4.7.1.2.   Voorschriften voor onderdelen

Het FID-systeem voor het meten van THC moet voldoen aan alle verificatievoorschriften voor het meten van koolwaterstoffen in punt 8.1.10.

9.4.7.1.3.   FID-brandstof en branderlucht

De FID-brandstof en de branderlucht moeten voldoen aan de specificaties van punt 9.5.1. De FID-brandstof en de branderlucht mogen niet mengen voordat zij in de FID-analysator stromen om ervoor te zorgen dat de FID-analysator met een diffusievlam en niet met een voorgemengde vlam werkt.

9.4.7.1.4.   Gereserveerd

9.4.7.1.5.   Gereserveerd

9.4.7.2.   Gereserveerd

9.4.8.   NOx-metingen

Voor NOx-meting zijn twee meetinstrumenten gespecificeerd die beide mogen worden gebruikt op voorwaarde dat zij voldoen aan de criteria van punt 9.4.8.1, respectievelijk 9.4.8.2. De chemiluminescentiedetector moet als referentieprocedure worden gebruikt om met elke in punt 5.1.1 voorgestelde alternatieve meetprocedure te vergelijken.

9.4.8.1.   Chemiluminescentiedetector

9.4.8.1.1.   Toepassing

Bij continue of batchbemonstering wordt een aan een NO2/NO-omzetter gekoppelde chemiluminescentiedetector (CLD) gebruikt om de NOx-concentratie in ruw of verdund uitlaatgas te meten.

9.4.8.1.2.   Voorschriften voor onderdelen

Het CLD-systeem moet voldoen aan de voorschriften in punt 8.1.11.1 betreffende de quenchverificatie. Er mag een verwarmde of niet-verwarmde CLD worden gebruikt en de gebruikte CLD mag bij luchtdruk of onder vacuüm functioneren.

9.4.8.1.3.   NO2/NO-omzetter

Vóór de CLD moet een interne of externe NO2/NO-omzetter worden geplaatst die voldoet aan de verificatievoorschriften in punt 8.1.11.5, terwijl de omzetter met een omloop moet worden geconfigureerd om deze verificatie te vergemakkelijken.

9.4.8.1.4.   Effecten van vochtigheid

Alle CLD-temperaturen moeten worden gehandhaafd om watercondensatie te voorkomen. Om vóór een CLD vocht uit een monster te verwijderen, moet een van de volgende configuraties worden gebruikt:

a)	een CLD wordt aangesloten voorbij een droger of koeler die zich voorbij een NO2/NO-omzetter bevindt die voldoet aan de verificatievoorschriften in punt 8.1.11.5;

b)	een CLD wordt aangesloten voorbij een droger of thermische koeler die voldoet aan de verificatievoorschriften in punt 8.1.11.4.

9.4.8.1.5.   Responstijd

Er mag een verwarmde CLD worden gebruikt om de responstijd van de CLD te verbeteren.

9.4.8.2.   Niet-dispersieve ultravioletanalysator

9.4.8.2.1.   Toepassing

Een niet-dispersieve ultravioletanalysator (NDUV-analysator) wordt gebruikt om bij continue of batchbemonstering de NOx-concentratie in ruw of verdund uitlaatgas te meten.

9.4.8.2.2.   Voorschriften voor onderdelen

Het NDUV-systeem moet voldoen aan de verificatievoorschriften in punt 8.1.11.3.

9.4.8.2.3.   NO2/NO-omzetter

Als de NDUV-analysator alleen NO meet, wordt een interne of externe NO2/NO-omzetter die aan de verificatievoorschriften in punt 8.1.11.5 voldoet, vóór de NDUV-analysator geplaatst. De omzetter wordt met een omloop geconfigureerd om deze verificatie te vergemakkelijken.

9.4.8.2.4.   Effecten van vochtigheid

De NDUV-temperatuur moet worden gehandhaafd om watercondensatie te voorkomen, tenzij een van de volgende configuraties wordt gebruikt:

a)	een NDUV wordt aangesloten voorbij een droger of koeler die zich voorbij een NO2/NO-omzetter bevindt die voldoet aan de verificatievoorschriften in punt 8.1.11.5;

b)	een NDUV wordt aangesloten voorbij een droger of thermische koeler die voldoet aan de verificatievoorschriften in punt 8.1.11.4.

9.4.9.   O2-metingen

Voor de meting van de O2-concentratie in ruw of verdund uitlaatgas wordt bij continue of batchbemonstering een paramagnetische detector (PMD-analysator) of een magnetopneumatische detector (MPD-analysator) gebruikt.

9.4.10.   Metingen van de lucht-brandstofverhouding

Bij continue bemonstering mag een zirkoniumanalysator (ZrO2-analysator) worden gebruikt om de lucht-brandstofverhouding in ruw uitlaatgas te meten. O2-metingen mogen samen met inlaatlucht- of brandstofstroommetingen worden gebruikt om het uitlaatgasdebiet overeenkomstig bijlage VII te berekenen.

9.4.11.   PM-metingen met gravimetrische balans

Voor het wegen van het op monsterfiltermedia opgevangen netto-PM wordt een balans gebruikt.

Als minimumvoorschrift geldt dat de balansresolutie gelijk moet zijn aan of lager dan de in tabel 6.8 aanbevolen herhaalbaarheid van 0,5 microgram. Als de balans interne kalibratiegewichten gebruikt voor routine-ijking en lineariteitsverificaties, moeten de kalibratiegewichten voldoen aan de specificaties in punt 9.5.2.

De balans moet voor een optimale stabilisatietijd en stabiliteit op haar locatie worden geconfigureerd.

9.4.12.   Metingen van ammoniak (NH3)

Er mag een fouriertransformatie-infraroodanalysator (FTIR), een niet-dispersieve ultravioletanalysator (NDUV) of een laser-infraroodanalysator worden gebruikt volgens de instructies van de fabrikant van het instrument.

9.5.   Analysegassen en massastandaarden

9.5.1.   Analysegassen

De analysegassen moeten voldoen aan de nauwkeurigheids- en zuiverheidsspecificaties van dit onderdeel.

9.5.1.1.   Gasspecificaties

De volgende gasspecificaties moeten in acht worden genomen:

a)

er worden gezuiverde gassen gebruikt om met kalibratiegassen te mengen en de meetinstrumenten zodanig bij te stellen dat een nulrespons wordt verkregen op een nulkalibratiestandaard. De verontreiniging van de gebruikte gassen mag in de gascilinder of bij de uitlaat van een nulgasgenerator niet hoger zijn dan de hoogste van de volgende waarden: i) 2 % verontreiniging, gemeten ten opzichte van de bij de standaard verwachte gemiddelde concentratie. Als bijvoorbeeld een CO-concentratie van 100,0 μmol/mol wordt verwacht, zou het zijn toegestaan een nulgas te gebruiken met een CO-verontreiniging van minder dan of gelijk aan 2,000 μmol/mol; ii) een verontreiniging zoals gespecificeerd in tabel 6.9, die geldt voor ruwe of verdunde metingen; iii) een verontreiniging zoals gespecificeerd in tabel 6.10, die geldt voor ruwe metingen. Tabel 6.9 Verontreinigingsgrenswaarden voor ruwe of verdunde metingen [μmol/mol = ppm] Bestanddeel Gezuiverde synthetische lucht (4) Gezuiverd N2  (4) THC (C1-equivalent) ≤ 0,05 μmol/mol ≤ 0,05 μmol/mol CO ≤ 1 μmol/mol ≤ 1 μmol/mol CO2 ≤ 1 μmol/mol ≤ 10 μmol/mol O2 0,205 tot 0,215 mol/mol ≤ 2 μmol/mol NOx ≤ 0,02 μmol/mol ≤ 0,02 μmol/mol Tabel 6.10 Verontreinigingsgrenswaarden voor ruwe metingen [μmol/mol = ppm] Bestanddeel Gezuiverde synthetische lucht (5) Gezuiverd N2  (5) THC (C1-equivalent) ≤ 1 μmol/mol ≤ 1 μmol/mol CO ≤ 1 μmol/mol ≤ 1 μmol/mol CO2 ≤ 400 μmol/mol ≤ 400 μmol/mol O2 0,18 tot 0,21 mol/mol — NOx ≤ 0,1 μmol/mol ≤ 0,1 μmol/mol

b)

bij een FID-analysator worden de volgende gassen gebruikt: i) FID-brandstof met een H2-concentratie van 0,39 tot 0,41 mol/mol, rest He of N2. Het mengsel mag niet meer dan 0,05 μmol/mol THC bevatten; ii) FID-branderlucht die voldoet aan de specificaties van gezuiverde lucht onder a); iii) FID-nulgas. Vlamionisatiedetectoren worden op nul gezet met gezuiverd gas dat voldoet aan de specificaties onder a), behalve dat bij gezuiverd gas de O2-concentratie onbepaald is; iv) FID-propaanijkgas. De THC-FID wordt met ijkconcentraties van propaan (C3H8) geijkt en gekalibreerd. Hij wordt gekalibreerd op basis van een koolstofgetal van één (C1). v) gereserveerd;

c)

de volgende gasmengsels moeten worden gebruikt, met gassen die herleidbaar zijn tot op ± 1,0 % van de werkelijke waarde naar internationaal en/of nationaal erkende standaarden of andere goedgekeurde gasstandaarden: i) gereserveerd; ii) gereserveerd; iii) C3H8, rest gezuiverde synthetische lucht en/of N2 (naargelang het geval); iv) CO, rest gezuiverd N2; v) CO2, rest gezuiverd N2; vi) NO, rest gezuiverd N2; vii) NO2, rest gezuiverde synthetische lucht; viii) O2, rest gezuiverd N2; ix) C3H8, CO, CO2, NO, rest gezuiverd N2; x) C3H8, CH4, CO, CO2, NO, rest gezuiverd N2;

d)

gassen van andere soorten dan die onder c) mogen worden gebruikt (bv. methanol in lucht om responsfactoren te bepalen), op voorwaarde dat zij herleidbaar zijn tot op ± 3,0 % van de werkelijke waarde naar internationaal en/of nationaal erkende standaarden en zij voldoen aan de stabiliteitsvoorschriften van punt 9.5.1.2;

e)

eigen kalibratiegassen mogen met een precisiemengvoorziening zoals een gasverdeler worden gegenereerd om gassen met gezuiverd N2 of met gezuiverde synthetische lucht te mengen. Als de gasverdelers voldoen aan de specificaties van punt 9.4.5.6 en de gassen die worden gemengd, voldoen aan de voorschriften onder a) en c) van dit punt, worden de desbetreffende mengsels geacht te voldoen aan de voorschriften van dit punt 9.5.1.1.

9.5.1.2.   Concentratie en houdbaarheidsdatum

De concentratie van elke kalibratiegasstandaard en de door de gasleverancier aangegeven houdbaarheidsdatum worden geregistreerd.

a)	Geen enkel kalibratiegas mag na de houdbaarheidsdatum worden gebruikt, tenzij dit uit hoofde van punt b) is toegestaan.

b)	Kalibratiegassen mogen na de houdbaarheidsdatum opnieuw worden geëtiketteerd en gebruikt als dat van tevoren door de typegoedkeurings- of certificeringsinstantie wordt goedgekeurd.

9.5.1.3.   Overbrenging van gassen

De gassen worden van hun bron naar de analysatoren overgebracht met onderdelen die bestemd zijn om alleen die gassen te regelen en over te brengen.

De bewaartijd van alle kalibratiegassen wordt gerespecteerd. De door de fabrikant aangegeven einddatum van de houdbaarheidsduur van de kalibratiegassen wordt geregistreerd.

9.5.2.   Massastandaarden

Voor de PM-balans worden kalibratiegewichten gebruikt die zijn gecertificeerd als tot op ± 0,1 % herleidbaar naar internationaal en/of nationaal erkende standaarden. De kalibratiegewichten mogen worden gecertificeerd door gelijk welk kalibratielaboratorium dat bevoegd is voor de herleidbaarheid naar internationaal en/of nationaal erkende standaarden. Er moet op worden toegezien dat het laagste kalibratiegewicht niet meer dan tienmaal de massa van een ongebruikt PM-monstermedium heeft. In het kalibratierapport wordt ook de dichtheid van de gewichten aangegeven.

---

(1)  De kalibraties en verificaties volgens de instructies van de fabrikant van het meetsysteem en naar goede ingenieursinzichten vaker uitvoeren.

(2)  De CVS-verificatie is niet vereist bij systemen die op ± 2 % na overeenkomen op basis van een chemische balans van koolstof of zuurstof van de inlaatlucht, de brandstof en het verdunde uitlaatgas.

(1)  In plaats van het standaardvolumedebiet mag het molaire debiet als grootheid worden gebruikt. In dat geval mag in de overeenkomstige lineariteitscriteria in plaats van het maximale standaardvolumedebiet het maximale molaire debiet worden gebruikt.

(2)  Op voorwaarde dat watercondensatie in de recipiënt wordt voorkomen.

(3)  Tot 313 K (40 °C).

(4)  Tot 475 K (202 °C).

(5)  Bij 464 ± 11 K (191 ± 11 °C).

(3)  De nauwkeurigheid en de herhaalbaarheid worden bepaald met dezelfde verzamelde gegevens zoals beschreven in punt 9.4.3, en worden gebaseerd op absolute waarden. „pt.” staat voor de bij de emissiegrenswaarde verwachte totale gemiddelde waarde; „max.” staat voor de tijdens de bedrijfscyclus bij de emissiegrenswaarde verwachte piekwaarde en niet voor het maximumbereik van het instrument; „meas.” staat voor het tijdens de bedrijfscyclus gemeten werkelijke gemiddelde.

(4)  Deze zuiverheidsniveaus hoeven niet herleidbaar te zijn naar internationaal en/of nationaal erkende standaarden.

(5)  Deze zuiverheidsniveaus hoeven niet herleidbaar te zijn naar internationaal en/of nationaal erkende standaarden.