(1)

Sinds september 2021 worden zeer hoge prijzen en volatiliteit op de elektriciteitsmarkten waargenomen. Zoals het Agentschap van de Europese Unie voor de samenwerking tussen energieregulators (Agency for the Cooperation of Energy Regulators — ACER) in zijn eindbeoordeling van de opzet van de groothandelsmarkt voor elektriciteit in de EU van april 2022 heeft aangegeven, komt dit voornamelijk door de hoge prijs van gas, dat wordt gebruikt voor de opwekking van elektriciteit.

(2)

De escalatie van de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne, die een partij is bij het Verdrag tot oprichting van de Energiegemeenschap (4), en de naar aanleiding daarvan sinds februari 2022 opgelegde internationale sancties hebben een gascrisis veroorzaakt, de mondiale energiemarkten verstoord, het probleem van de hoge gasprijzen verergerd en een aanzienlijke secundaire impact gehad op de elektriciteitsprijzen. De Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne heeft ook onzekerheid veroorzaakt over de levering van andere grondstoffen, zoals steenkool en ruwe olie, die worden gebruikt door elektriciteitsproductie-installaties. Die onzekerheid heeft de volatiliteit van de elektriciteitsprijzen opnieuw sterk doen toenemen. De verminderde beschikbaarheid van verschillende kernreactoren en de lage waterkrachtproductie hebben de stijging van de elektriciteitsprijzen nog versterkt.

(3)

In reactie op die situatie heeft de Commissie in haar mededeling van 13 oktober 2021, getiteld “De stijgende energieprijzen aanpakken: een toolbox met initiatieven en steunmaatregelen” een toolbox van maatregelen gepresenteerd die de Unie en haar lidstaten kunnen aanwenden om de onmiddellijke gevolgen van de hoge energieprijzen voor huishoudelijke afnemers en bedrijven aan te pakken, met inbegrip van inkomenssteun, belastingverlagingen, energiebesparingen en opslagmaatregelen en om de weerbaarheid tegen toekomstige prijsschokken te versterken. In haar mededeling van 8 maart 2022, getiteld “REPowerEU: een gemeenschappelijk Europees optreden voor betaalbaardere, veiligere en duurzamere energie” heeft de Commissie een reeks aanvullende maatregelen geschetst om de toolbox te versterken en een antwoord te bieden op de stijgende energieprijzen. Op 23 maart 2022 heeft de Commissie ook een tijdelijk staatssteunkader ingesteld om de gevolgen van de hoge energieprijzen met bepaalde subsidies te verzachten.

(4)

In haar mededeling van 18 mei 2022 heeft de Commissie het REPowerEU-plan voorgesteld waarin aanvullende maatregelen zijn ingevoerd die zijn gericht op energiebesparing, diversificatie van de energievoorziening, een aangescherpte energie-efficiëntiedoelstelling en een versnelde uitrol van hernieuwbare energie om de Unie minder afhankelijk te maken van Russische fossiele brandstoffen, met onder meer een voorstel om het streefcijfer van de Unie voor 2030 voor het bruto-eindverbruik van hernieuwbare energie op te trekken tot 45 %. Voorts werden in de mededeling van de Commissie van 18 mei 2022, getiteld “Kortetermijnmaatregelen op de energiemarkt en verbeteringen op lange termijn in de opzet van de elektriciteitsmarkt — een gedragslijn” niet alleen aanvullende kortetermijnmaatregelen voorgesteld om de hoge energieprijzen aan te pakken, maar werd ook in kaart gebracht op welke gebieden de opzet van de elektriciteitsmarkt kon worden verbeterd en werd het voornemen aangekondigd om die gebieden te beoordelen met het oog op een wijziging van het wetgevingskader.

(5)

Om de energieprijscrisis en de veiligheidsproblemen dringend aan te pakken en de prijsstijgingen voor burgers tegen te gaan, heeft de Unie meerdere rechtshandelingen vastgesteld, waaronder Verordening (EU) 2022/1032 van het Europees Parlement en de Raad tot instelling van een sterke gasopslagregeling (5), en Verordening (EU) 2022/1369 van de Raad (6) tot vaststelling van doeltreffende maatregelen ter vermindering van de vraag naar gas en elektriciteit, Verordening (EU) 2022/1854 van de Raad (7) tot vaststelling van prijsbeperkende regelingen om uitzonderlijke winsten op zowel de gas- als de elektriciteitsmarkt te voorkomen en Verordening (EU) 2022/2577 van de Raad (8) tot vaststelling van maatregelen om de vergunningsprocedures voor installaties voor hernieuwbare energie te versnellen.

(6)

Een goed geïntegreerde energiemarkt die voortbouwt op de Verordeningen (EU) 2018/1999 (9), (EU) 2019/942 (10) en (EU) 2019/943 (11) van het Europees Parlement en de Raad en de Richtlijnen (EU) 2018/2001 (12), (EU) 2018/2002 (13) en (EU) 2019/944 (14) van het Europees Parlement en de Raad, die samen doorgaans “het pakket Schone energie voor alle Europeanen” (“pakket schone energie”) worden genoemd dat in 2018 en 2019 is aangenomen, stelt de Unie in staat in alle marktomstandigheden de economische voordelen van een interne energiemarkt te benutten, de voorzieningszekerheid te waarborgen en het decarbonisatieproces te ondersteunen om de Uniedoelstelling op het gebied van klimaatneutraliteit te verwezenlijken. Grensoverschrijdende interconnectiviteit zorgt ook voor een veiligere, betrouwbaardere en efficiëntere werking van elektriciteitssystemen en voor een beter vermogen om plotselinge prijsschokken op te vangen.

(7)

Om de interne energiemarkt te versterken en de klimaat- en energietransitiedoelstellingen te verwezenlijken, moet het elektriciteitsnet van de Unie aanzienlijk worden gemoderniseerd, zodat het in staat is een sterke toename van de capaciteit voor de opwekking van hernieuwbare energie, met weersafhankelijke variabiliteit van opgewekte energie en veranderende elektriciteitsstroompatronen in de Unie, op te vangen en te voldoen aan de nieuwe vraag in verband met bijvoorbeeld elektrische voertuigen en warmtepompen. Investeringen in netten, zowel op nationale schaal als over de grenzen heen, zijn cruciaal voor de goede werking van de interne elektriciteitsmarkt, onder meer voor de voorzieningszekerheid. Dergelijke investeringen zijn nodig om hernieuwbare energie en de vraag naar hernieuwbare energie te integreren in een context waarin beide verder uit elkaar liggen dan vroeger en uiteindelijk om de klimaat- en energiedoelstellingen van de Unie te verwezenlijken. Daarom moet elke hervorming van de elektriciteitsmarkt van de Unie bijdragen tot een meer geïntegreerd Europees elektriciteitsnet, om ervoor te zorgen dat elke lidstaat, wat elektriciteit betreft, een interconnectiviteitsniveau bereikt dat in overeenstemming is met het streefcijfer voor interconnectiviteit op elektriciteitsgebied voor 2030 van ten minste 15 % op grond van artikel 4, punt d), 1), van Verordening (EU) 2018/1999, dat die interconnectiecapaciteit zoveel mogelijk wordt gebruikt voor grensoverschrijdende handel en dat het elektriciteitsnet en de connectiviteitsinfrastructuur van de Unie worden aangelegd of gemoderniseerd, zoals de Unieprojecten van gemeenschappelijk belang die zijn vastgesteld op grond van Verordening (EU) 2022/869 van het Europees Parlement en de Raad (15). Aan alle burgers en ondernemingen van de Unie moet adequate connectiviteit worden geboden, aangezien dit hen belangrijke kansen kan bieden om deel te nemen aan de energietransitie en de digitale transformatie van de Unie. Er moet bijzondere aandacht worden besteed aan de ultraperifere gebieden bedoeld in artikel 349 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU), waarin de specifieke situatie van die gebieden wordt erkend en bepaald is dat voor die gebieden specifieke maatregelen moeten worden genomen.

(8)

De huidige opzet van de elektriciteitsmarkt heeft onder meer bijgedragen aan de opkomst van nieuwe en innovatieve producten, diensten en maatregelen op de detailhandelsmarkten voor elektriciteit, die energie-efficiëntie en de invoering van hernieuwbare energie ondersteunen en meer keuzemogelijkheden bieden om consumenten te helpen hun energierekening te verlagen, onder meer via kleinschalige stroomopwekkingsinstallaties en opkomende diensten voor vraagrespons. Het potentieel van de digitalisering van het energiesysteem benutten en daarop voortbouwen, bijvoorbeeld door actieve participatie van consumenten, moet een essentieel onderdeel zijn van toekomstige elektriciteitsmarkten en -systemen in de Unie. Tegelijkertijd moeten de keuzes van de consument worden gerespecteerd, moeten consumenten kunnen profiteren van een verscheidenheid aan contractuele aanbiedingen en moeten huishoudelijke afnemers tijdens een energiecrisis worden beschermd tegen hoge energieprijzen. De integratie van het energiesysteem moet de planning en werking van het gehele energiesysteem bestrijken, over de grenzen tussen energiedragers, infrastructuren en verbruikssectoren heen, door de onderlinge verbanden te versterken op basis van synergieën en ondersteund door digitalisering, met als doel te zorgen voor veilige, betaalbare, betrouwbare en duurzame energie.

(9)

In de context van de energiecrisis heeft de huidige opzet van de elektriciteitsmarkt een aantal tekortkomingen en onverwachte consequenties aan het licht gebracht in verband met het effect van de hoge en volatiele prijzen van fossiele brandstoffen op de kortetermijnmarkten voor elektriciteit, waardoor huishoudens en ondernemingen worden blootgesteld aan aanzienlijke prijspieken, met navenante gevolgen voor hun elektriciteitsrekeningen.

(10)

Een snellere uitrol van hernieuwbare energie en schone flexibele technologieën is de meest duurzame en kosteneffectieve manier om de vraag naar fossiele brandstoffen voor elektriciteitsopwekking structureel te verminderen en direct elektriciteitsverbruik mogelijk te maken door middel van de elektrificatie van de energievraag en integratie van het energiesysteem. Hernieuwbare bronnen kunnen, dankzij hun lage operationele kosten, een positief effect hebben op de elektriciteitsprijzen in de hele Unie en het verbruik van fossiele brandstoffen verminderen.

(11)

De veranderingen in de opzet van de elektriciteitsmarkt moeten ervoor zorgen dat consumenten, ook de meest kwetsbare, de vruchten plukken van de toenemende uitrol van hernieuwbare energie en de energietransitie als geheel en hen uiteindelijk beschermen tegen energiecrises, en moeten voorkomen dat meer huishoudelijke afnemers in energiearmoede belanden. Die veranderingen moeten het effect van de hoge prijzen van fossiele brandstoffen, met name van de gasprijs, op de elektriciteitsprijzen beperken, zodat huishoudelijke afnemers en ondernemingen op langere termijn de vruchten kunnen plukken van betaalbare en zekere energie uit duurzame hernieuwbare en koolstofarme bronnen. Evenzo dragen energie-efficiënte oplossingen bij tot het verlagen van de totale energiekosten, waardoor de behoefte aan uitbreiding van het elektriciteitsnet en de opwekkingscapaciteit kan worden beperkt.

(12)

De hervorming van de opzet van de elektriciteitsmarkt heeft tot doel betaalbare en concurrerende elektriciteitsprijzen voor alle consumenten te waarborgen. Die hervorming moet als zodanig niet alleen huishoudelijke afnemers ten goede komen maar ook aan het concurrentievermogen van de industrieën van de Unie door de noodzakelijke investeringen in schone technologie om hun netto-nultransitietrajecten te verwezenlijken, te faciliteren. De energietransitie in de Unie moet worden ondersteund door een sterke basis voor schone productietechnologie. Die hervormingen zullen de betaalbare elektrificatie van de industrie en de positie van de Unie als wereldleider op het gebied van onderzoek en innovatie in schone energietechnologieën schragen.

(13)

Goed functionerende en efficiënte kortetermijnmarkten zijn een belangrijk instrument voor de integratie van hernieuwbare energie en flexibiliteitsmiddelen in de elektriciteitsmarkt en maken het mogelijk het energiesysteem op kosteneffectieve wijze te integreren.

(14)

Intradaymarkten zijn bijzonder belangrijk voor de integratie van variabele hernieuwbare energiebronnen in het elektriciteitssysteem tegen de laagste kostprijs, aangezien zij marktdeelnemers in staat stellen tekorten of overschotten aan elektriciteit dichter bij het tijdstip van levering te verhandelen. Aangezien producenten van variabele hernieuwbare energie hun productie slechts kort voor de leveringstermijn nauwkeurig kunnen inschatten, is het cruciaal dat zij hun handelsmogelijkheden optimaal benutten door middel van toegang tot een liquide markt zo kort mogelijk voor het tijdstip van levering van de elektriciteit. De gate-closuretijd van de zoneoverschrijdende intradaymarkt moet derhalve worden verkort en dichter bij de werkelijke tijd worden gebracht om marktdeelnemers maximale kansen te geven om tekorten en overschotten aan elektriciteit te verhandelen en bij te dragen tot een betere integratie van variabele hernieuwbare energiebronnen in het elektriciteitssysteem. Wanneer die verandering risico’s voor de leveringszekerheid met zich meebrengt en om een kostenefficiënte overgang naar de kortere gate-closuretijd van de zoneoverschrijdende intradaymarkt mogelijk te maken, moeten de transmissiesysteembeheerders, op basis van een effectbeoordeling en mits goedkeuring door de betrokken regulerende instantie, om een afwijking kunnen verzoeken, om een verlenging van de uitvoeringstermijn te verkrijgen. Dat verzoek moet vergezeld gaan van een actieplan met concrete stappen in de richting van de invoering van de nieuwe gate-closuretijd van de zoneoverschrijdende intradaymarkt.

(15)

Het is daarom belangrijk dat de intradaymarkten zich aanpassen aan de deelname van technologieën voor variabele hernieuwbare energie zoals zonne- en windenergie en aan de deelname van vraagrespons en energieopslag. De liquiditeit van de intradaymarkten moet worden verbeterd door de orderportefeuilles te delen tussen marktdeelnemers binnen een biedzone, ook wanneer de zoneoverschrijdende capaciteit op nul wordt gesteld of na de gate-closuretijd van de intradaymarkt. Om ervoor te zorgen dat orderportefeuilles binnen de termijn voor de koppeling van de day-ahead- en intradaymarkt tussen benoemde elektriciteitsmarktbeheerders (nominated electricity market operators — NEMO’s) worden gedeeld, moeten de NEMO’s alle orders voor day-ahead- en intradayproducten en producten met dezelfde kenmerken indienen bij de single-day-ahead- en intradaykoppeling en mogen zij de handel in day-ahead- of intradayproducten of producten met dezelfde kenmerken niet organiseren buiten de single-day-ahead- en intradaykoppeling. Om het inherente risico van discriminatie bij de handel in day-ahead- en intradayproducten binnen en buiten de single-day-ahead- en intradaykoppeling en het daaruit volgende wegvloeien van liquiditeit op de gekoppelde elektriciteitsmarkten van de Unie aan te pakken, moet die verplichting gelden voor NEMO’s, ondernemingen die direct of indirect zeggenschap uitoefenen over een NEMO en ondernemingen die direct of indirect onder zeggenschap staan van een NEMO. Om de transparantie op de markten te verbeteren, moeten marktdeelnemers, in voorkomend geval, informatie verstrekken per productie-eenheid, onverminderd de indiening van biedingen overeenkomstig het toepasselijke kader in elke lidstaat.

(16)

Daarnaast moeten kortetermijnmarkten voor elektriciteit ervoor zorgen dat kleinschalige aanbieders van flexibiliteitsdiensten kunnen deelnemen door de omvang van de minimale biedingen te verlagen.

(17)

Om de efficiënte integratie van elektriciteit uit variabele hernieuwbare energiebronnen te waarborgen en de behoefte aan elektriciteitsopwekking op basis van fossiele brandstoffen te verminderen in geval van een regionale of Uniebrede elektriciteitsprijscrisis, moeten de lidstaten van systeembeheerders kunnen verlangen dat zij de aankoop van een peak-shaving-product voorstellen dat een aanvullende vraagrespons mogelijk maakt, teneinde het verbruik in het elektriciteitssysteem te helpen verminderen. De betrokken regulerende instantie moet beoordelen in hoeverre het voorstel voor een peak-shaving-product bijdraagt aan het verminderen van de vraag naar elektriciteit en het verminderen van het effect op de groothandelsprijs voor elektriciteit tijdens piekuren. Aangezien het peak-shaving-product tot doel heeft het elektriciteitsverbruik te verminderen en te verschuiven, en teneinde een toename van broeikasgasemissies te voorkomen, mag de activering van dat product niet tot gevolg hebben dat voorbij het meetpunt wordt begonnen met opwekking op basis van fossiele brandstoffen. Aangezien het peak-shaving-product bedoeld is om uitsluitend te worden toegepast bij een regionale of Uniebrede elektriciteitsprijscrisis, kan de aankoop tot één week voor de vrijgave van extra vraagresponscapaciteit gebeuren. Systeembeheerders moeten het peak-shaving-product vóór of binnen de day-aheadmarkt kunnen activeren. Als alternatief moet het mogelijk zijn het peak-shaving-product automatisch te activeren op basis van een vooraf bepaalde elektriciteitsprijs. Om het volume van de vermindering van het elektriciteitsverbruik te verifiëren, moet de systeembeheerder een referentiewaarde hanteren die het verwachte elektriciteitsverbruik zonder activering van het peak-shaving-product weergeeft en moet hij, na raadpleging van de marktdeelnemers, een basismethode ontwikkelen. Die methode moet worden goedgekeurd door de betrokken regulerende instantie. Het ACER moet het effect van het gebruik van peak-shaving-producten op de elektriciteitsmarkt van de Unie beoordelen, er rekening mee houdend dat peak-shaving-producten de werking van de elektriciteitsmarkten niet onnodig mogen verstoren of de vraagrespons niet in de richting van piekproducten mogen heroriënteren, en moet aanbevelingen kunnen doen aan regulerende instanties, die daar rekening mee moeten houden bij hun beoordeling op nationaal niveau. Voorts moet het ACER beoordelen welke impact de ontwikkeling van peak-shaving-producten onder normale omstandigheden heeft op de elektriciteitsmarkt van de Unie. Op basis van die beoordeling moet de Commissie, in voorkomend geval, een wetgevingsvoorstel kunnen indienen tot wijziging van Verordening (EU) 2019/943 teneinde ook buiten crisissituaties op het gebied van elektriciteitsprijzen peak-shaving-producten in te voeren.

(18)

Om actief te kunnen deelnemen aan de elektriciteitsmarkten en om flexibiliteit te bieden, worden consumenten geleidelijk uitgerust met slimme meters. In een aantal lidstaten verloopt de uitrol van slimme metersystemen echter nog steeds traag. Daarom is het essentieel dat de lidstaten de voorwaarden voor installatie van slimme metersystemen verbeteren om zo snel mogelijk een volledige dekking te bereiken. Transmissiesysteembeheerders, distributiesysteembeheerders en relevante marktdeelnemers, met inbegrip van onafhankelijke aankoopgroeperingen, moeten de gegevens van specifieke meettoestellen echter kunnen gebruiken, mits de eindafnemer daarmee instemt en overeenkomstig de artikelen 23 en 24 van Richtlijn (EU) 2019/944 en andere toepasselijke Uniewetgeving, met inbegrip van de wetgeving inzake gegevensbescherming en privacy, en met name Verordening (EU) 2016/679 van het Europees Parlement en de Raad (16). Bovendien mogen transmissiesysteembeheerders en distributiesysteembeheerders alleen indien er nog geen slimme metersystemen zijn geïnstalleerd en in gevallen waarin slimme metersystemen niet voldoende gedetailleerde gegevens verstrekken, en mits de eindafnemer daarmee instemt, gegevens van specifieke meettoestellen gebruiken voor de waarneembaarheid en afwikkeling van flexibiliteitsdiensten zoals vraagrespons en energieopslag. Deze mogelijkheid om gegevens van specifieke meettoestellen te gebruiken ter wille van de waarneembaarheid en de afwikkeling moet de actieve deelname van eindafnemers aan de markt en de ontwikkeling van hun vraagrespons vergemakkelijken. Het gebruik van gegevens van die specifieke meettoestellen moet beantwoorden aan de kwaliteitseisen met betrekking tot de gegevens.

(19)

Bij deze verordening wordt een rechtsgrondslag vastgesteld voor de verwerking van persoonsgegevens overeenkomstig Verordening (EU) 2016/679. De lidstaten moeten ervoor zorgen dat alle in Verordening (EU) 2016/679 vastgelegde beginselen en verplichtingen inzake de bescherming van persoonsgegevens en gegevensminimalisatie worden nageleefd. Indien de doelstelling van onderhavige verordening kan worden bereikt zonder de verwerking van persoonsgegevens, moeten verwerkingsverantwoordelijken geanonimiseerde en geaggregeerde gegevens gebruiken.

(20)

Consumenten en leveranciers hebben doeltreffende en efficiënte termijnmarkten nodig om hun prijsgevoeligheid op de lange termijn te dekken en de afhankelijkheid van kortetermijnprijzen te verminderen. Om ervoor te zorgen dat energie-afnemers in de hele Unie ten volle kunnen profiteren van de voordelen van geïntegreerde elektriciteitsmarkten en concurrentie in de hele Unie, moet de Commissie het effect beoordelen van mogelijke maatregelen om de werking van de termijnmarkten voor elektriciteit van de Unie te verbeteren, zoals de toewijzingsfrequentie, de maturiteit en de aard van langetermijntransmissierechten, manieren om de secundaire markt te versterken en de mogelijke introductie van regionale virtuele hubs.

(21)

In het deel van de beoordeling in verband met de mogelijke introductie van regionale virtuele hubs, moet onder meer aandacht worden besteed aan de impact op reeds bestaande intergouvernementele overeenkomsten met betrekking tot grensoverschrijdende gezamenlijke eigendom van energiecentrales. Indien regionale virtuele hubs worden geïntroduceerd, moeten deze de geaggregeerde prijs van meerdere biedzones weerspiegelen en een referentieprijs bieden, die door de marktdeelnemers moet worden gebruikt om termijngerichte indekkingsproducten aan te bieden. In dat verband mogen regionale virtuele hubs niet worden opgevat als entiteiten die transacties regelen of uitvoeren. De regionale virtuele hubs zouden, door te voorzien in een referentie-prijsindex, het poolen van liquiditeiten mogelijk maken en de marktdeelnemers meer indekkingsmogelijkheden bieden. Om eenvormige voorwaarden te waarborgen voor de uitvoering van deze verordening, moeten aan de Commissie uitvoeringsbevoegdheden worden verleend om waar nodig maatregelen en instrumenten voor het ontwerp van de termijnmarkt voor elektriciteit van de Unie nader te bepalen, onder meer met betrekking tot de introductie van regionale virtuele hubs. Die bevoegdheden moeten worden uitgeoefend in overeenstemming met Verordening (EU) nr. 182/2011 van het Europees Parlement en de Raad (17).

(22)

Om de mogelijkheden van marktdeelnemers voor indekking te vergroten, moet de rol van het overeenkomstig Verordening (EU) 2016/1719 van de Commissie (18) opgerichte centrale toewijzingsplatform worden uitgebreid. Het centrale toewijzingsplatform moet fungeren als entiteit die toewijzingen aanbiedt en de handel in financiële langetermijnrechten betreffende transmissie — namens de transmissiesysteembeheerders — tussen de verschillende biedzones en, in voorkomend geval, de regionale virtuele hubs vergemakkelijkt.

(23)

Nettarieven moeten de transmissie- en distributiesysteembeheerders stimuleren om flexibiliteitsdiensten te gebruiken door verdere ontwikkeling van innovatieve oplossingen om het bestaande net te optimaliseren en flexibiliteitsdiensten aan te kopen, met name vraagrespons of energieopslag. Daartoe moeten de nettarieven zodanig worden ontworpen dat rekening wordt gehouden met de operationele en kapitaaluitgaven van systeembeheerders of een efficiënte combinatie van beide, zodat zij het elektriciteitssysteem kostenefficiënt kunnen beheren. Het vereiste van kostenoriëntatie mag geen beperking inhouden van de mogelijkheid om kosten doeltreffend te herverdelen indien locatie- of tijdsafhankelijke nettarieven worden toegepast. Dit zou verder bijdragen tot de integratie van energie uit hernieuwbare bronnen tegen de laagste kosten voor het elektriciteitssysteem en zou eindafnemers in staat stellen hun flexibiliteitsoplossingen te waarderen. De regulerende instanties zullen een centrale rol spelen door te waarborgen dat voldoende wordt geïnvesteerd in de noodzakelijke ontwikkeling, uitbreiding en versterking van het net. De regulerende instanties moeten het maatschappelijk draagvlak en het gebruik van anticiperende investeringen bevorderen om een versnelling van de netontwikkeling aan te moedigen teneinde in te spelen op de versnelde uitrol van de opwekking van hernieuwbare energie, in voorkomend geval ook in aangewezen gebieden voor de versnelde uitrol van hernieuwbare energie, en op de vraag naar slimme elektrificatie.

(24)

Hernieuwbare offshore-energiebronnen, zoals offshorewindenergie, oceaanenergie en drijvende zonnepanelen, zullen een belangrijke rol spelen bij de opbouw van een energiesysteem dat grotendeels gebaseerd is op energie uit hernieuwbare bronnen en bij het waarborgen van klimaatneutraliteit tegen 2050. De bredere en efficiënte uitrol ervan botst echter op aanzienlijke belemmeringen, die de grootschalige opschaling die nodig is om die doelstellingen te verwezenlijken in de weg staan. Ook andere offshoretechnologieën kunnen in de toekomst met soortgelijke belemmeringen worden geconfronteerd. Om het investeringsrisico voor offshoreprojectontwikkelaars te beperken, kunnen instrumenten zoals stroomafnameovereenkomsten (power purchase agreements — PPA’s) of tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen worden gebruikt om de ontwikkeling van offshoreprojecten te vergemakkelijken. Voor hybride offshoreprojecten die met meer dan één markt via een offshorebiedzone zijn verbonden, brengt de unieke topografische situatie in verband met markttoegang een extra risico mee. Om de risico’s voor dergelijke projecten te beperken, moeten transmissiesysteembeheerders compensatie verlenen indien zij, in de gevalideerde resultaten van de capaciteitsberekening, niet de in de aansluitovereenkomsten overeengekomen interconnectorcapaciteit beschikbaar hebben gesteld en/of indien zij op de kritieke netwerkelementen niet de capaciteit beschikbaar hebben gesteld overeenkomstig de capaciteitsberekeningsregels van artikel 16, lid 8, van Verordening (EU) 2019/943. Transmissiesysteembeheerders hoeven geen compensatie te betalen indien de interconnectorcapaciteit die zij beschikbaar hebben gesteld, in de gevalideerde resultaten van de capaciteitsberekening, gelijk is aan of hoger ligt dan de vereisten van de aansluitovereenkomst en indien de capaciteit die zij op kritieke netwerkelementen beschikbaar hebben gesteld in overeenstemming is met de regels van artikel 16, lid 8, van Verordening (EU) 2019/943. In aansluitovereenkomsten met beheerders van de offshoreproductie-installaties voor hernieuwbare elektriciteit moeten transmissiesysteembeheerders ernaar streven de overeengekomen totale capaciteit toe te kennen op vaste, in plaats van flexibele, basis en in overeenstemming met het kader voor aansluitovereenkomsten dat is vastgesteld in Richtlijn (EU) 2019/944. De lidstaten moeten lang genoeg op voorhand over de aansluitovereenkomst worden geïnformeerd. Er moet compensatie verschuldigd zijn indien vermindering van de beschikbare transmissiecapaciteit tot gevolg heeft dat van de totale hoeveelheid elektriciteitsopwekking die de offshoreproductie-installatie voor hernieuwbare elektriciteit anders zou hebben kunnen uitvoeren, slechts een deel aan de omliggende markten kan worden geleverd en/of indien capaciteitsbeperkingen in de overeenkomstige offshorebiedzone, ondanks de mogelijkheid om te exporteren, tot een overeenkomstige prijsdaling leiden in vergelijking met een situatie zonder capaciteitsbeperkingen. De compensatie moet worden betaald uit congestie-ontvangsten. Zij moet van toepassing zijn indien een of meer transmissiesysteembeheerders op hun respectieve interconnector minder capaciteit beschikbaar hebben gesteld om de elektriciteitsopwekkingscapaciteit uit te voeren dan de in de aansluitovereenkomst overeengekomen capaciteit, en door hen worden verleend. Indien het capaciteitstekort te wijten is aan het feit dat andere transmissiesysteembeheerders op hun kritieke netwerkelementen niet de overeenkomstig de regels voor capaciteitsberekening van artikel 16, lid 8, van Verordening (EU) 2019/943 bepaalde capaciteit beschikbaar hebben gesteld, moeten de compensatiekosten, ter wille van de regionale billijkheid, proportioneel over die transmissiesysteembeheerders worden verdeeld overeenkomstig het beginsel dat de vervuiler betaalt. Bovendien kan elke compensatie die niet onder die proportionele verdeling valt, als onderdeel van hun regelingen inzake kostendeling worden verdeeld over de partijen in de lidstaten die betrokken zijn bij het hybride offshoreproject. Die compensatie mag niet tot overcompensatie leiden en is bedoeld als tegengewicht voor de lagere inkomsten van exploitanten van installaties voor de opwekking van hernieuwbare offshore-elektriciteit als gevolg van de verminderde toegang tot onderling verbonden markten. Ze mag alleen verband houden met de voor de markt beschikbare productiecapaciteit, die afhankelijk kan zijn van het weer, met uitsluiting van niet-beschikbaarheden en onderhoudsactiviteiten van het offshoreproject. De compensatie bij een gebrek aan toegang tot het transmissienet mag niet worden geïnterpreteerd als prioritaire dispatching en moet in overeenstemming worden gebracht met de beginselen inzake non-discriminatie en maximalisering van de grensoverschrijdende handelscapaciteit op grond van artikel 16, lid 4, van Verordening (EU) 2019/943. Bovendien mag er nooit sprake zijn van dubbele compensatie voor hetzelfde risico dat onder die bepaling valt, bijvoorbeeld als het risico reeds is gedekt door een contract ter verrekening van verschillen of een andere toepasselijke steunregeling. De details van dat compensatiemechanisme en de toepassingsmethode die moet worden ontwikkeld, met inbegrip van de voorwaarden waaronder de maatregel kan vervallen, zoals voldoende vraag binnen de offshorebiedzone, bijvoorbeeld een grote elektrolyse-installatie, of rechtstreekse toegang tot een toereikend aantal markten om het risico weg te nemen, moeten nader worden uitgewerkt in een uitvoeringshandeling, in voorkomend geval middels wijzigingen in Verordening (EU) 2015/1222 van de Commissie (19).

(25)

Op de day-ahead-groothandelsmarkt worden de energiecentrales met de laagste marginale kosten eerst ingezet, maar de prijs die alle marktdeelnemers ontvangen, wordt bepaald door de laatste energiecentrale die nodig is om aan de vraag te voldoen, d.w.z. die met de hoogste marginale kosten wanneer de markt wordt gecleard. In dit verband heeft de energiecrisis aangetoond dat een stijging van de gas- en steenkoolprijzen tot uitzonderlijke en duurzame prijsstijgingen voor gas- en kolengestookte elektriciteitsopwekkingsfaciliteiten op de day-ahead-groothandelsmarkt kan leiden. Dat heeft op zijn beurt geleid tot uitzonderlijk hoge prijzen op de day-aheadmarkt in de hele Unie, aangezien gas- en kolengestookte opwekkingsfaciliteiten vaak de installaties zijn met de hoogste marginale kosten die nodig zijn om aan de vraag naar elektriciteit te voldoen.

(26)

Gezien de rol van de prijs op de day-aheadmarkt als referentie voor de prijs op andere groothandelsmarkten voor elektriciteit en het feit dat alle marktdeelnemers de clearingprijs ontvangen, hebben de technologieën met aanzienlijk lagere marginale kosten voortdurend hoge inkomsten geboekt.

(27)

Om de decarbonisatiedoelstellingen van de Unie en de in het REPowerEU-plan vastgelegde doelstellingen om energie-onafhankelijker te worden, te halen, moet de Unie de uitrol van hernieuwbare energie in een veel sneller tempo doorvoeren. Gezien de investeringsbehoeften die nodig zijn om die doelstellingen te bereiken, moet de markt ervoor zorgen dat er een prijssignaal voor de lange termijn wordt afgegeven.

(28)

In dat kader moeten de lidstaten ernaar streven de juiste marktvoorwaarden te creëren voor marktconforme instrumenten op lange termijn, zoals PPA’s. PPA’s zijn bilaterale afnameovereenkomsten tussen producenten en afnemers van elektriciteit, die op vrijwillige basis worden gesloten en gebaseerd zijn op de prijsvoorwaarden van de markt, zonder regulerend ingrijpen in de prijsstelling. PPA’s zorgen voor prijsstabiliteit op lange termijn voor de afnemer en voor de nodige zekerheid voor de producent om een investeringsbeslissing te nemen. Niettemin hebben slechts enkele lidstaten actieve PPA-markten en de kopers zijn doorgaans beperkt tot grote ondernemingen, onder andere omdat aan PPA’s een reeks belemmeringen verbonden zijn, met name de moeilijkheid om het risico van wanbetaling door de afnemer in die langetermijnovereenkomsten te dekken. De lidstaten moeten bij het bepalen van het beleid om de in hun geïntegreerde nationale energie- en klimaatplannen vastgelegde doelstellingen inzake het koolstofvrij maken van energie te verwezenlijken rekening houden met de noodzaak om een dynamische markt voor PPA’s tot stand te brengen. Bij het ontwikkelen van maatregelen die rechtstreeks van invloed zijn op PPA’s, moeten de lidstaten oog hebben voor mogelijke legitieme verwachtingen en rekening houden met de gevolgen van die maatregelen voor bestaande en toekomstige PPA’s.

(29)

Overeenkomstig Richtlijn (EU) 2018/2001 moeten de lidstaten de regelgevende en administratieve belemmeringen voor langlopende PPA’s voor hernieuwbare energie beoordelen en ongerechtvaardigde belemmeringen en onevenredige of discriminerende procedures of heffingen wegnemen en het gebruik van die PPA’s bevorderen. Daarnaast moeten de lidstaten in hun geïntegreerde nationale energie- en klimaatplannen beleidslijnen en maatregelen beschrijven die de invoering van PPA’s voor hernieuwbare energie vergemakkelijken. Onverminderd die verplichting om verslag uit te brengen over de regelgevingscontext die van invloed is op de PPA-markt, moeten de lidstaten ervoor zorgen dat instrumenten ter beperking van de financiële risico’s die verband houden met afnemers die hun langetermijnbetalingsverplichtingen in het kader van PPA’s niet nakomen, toegankelijk zijn voor afnemers die geconfronteerd worden met toetredingsdrempels op de markt voor PPA’s en die niet in financiële moeilijkheden verkeren. De lidstaten moeten kunnen besluiten een garantieregeling tegen marktprijzen op te zetten indien er geen of onvoldoende particuliere garanties beschikbaar zijn. Wanneer een lidstaat een dergelijke garantieregeling opzet, moet hij daarin bepalingen opnemen om te voorkomen dat de liquiditeit op de elektriciteitsmarkten afneemt, bijvoorbeeld door gebruik te maken van financiële PPA’s. De lidstaten zouden kunnen besluiten de aggregatie van de vraag naar PPA’s door afnemers die individueel geconfronteerd worden met toetredingsdrempels op de markt voor PPA’s te faciliteren, maar zij moeten door zich te groeperen wel een aantrekkelijk aanbod voor PPA’s kunnen bieden aan producenten. De lidstaten mogen geen steun verlenen aan PPA’s voor de aankoop van uit fossiele brandstoffen opgewekte elektriciteit. De lidstaten moeten zich kunnen beperken tot het ondersteunen van alleen garantieregelingen die de opwekking van nieuwe hernieuwbare energie ondersteunen, in overeenstemming met hun decarbonisatiebeleid, met name indien de markt voor PPA’s voor hernieuwbare energie onvoldoende ontwikkeld is. Hoewel non-discriminatie tussen consumenten het basisbeginsel moet blijven, kunnen de lidstaten besluiten die instrumenten te richten op specifieke categorieën consumenten, met toepassing van objectieve en niet-discriminerende criteria. In dat kader moeten de lidstaten een adequate coördinatie waarborgen, onder meer met faciliteiten die op het niveau van de Unie ter beschikking worden gesteld, bijvoorbeeld door de Europese Investeringsbank (EIB).

(30)

De lidstaten beschikken over verschillende instrumenten om de ontwikkeling van PPA-markten te ondersteunen bij het opzetten en toewijzen van overheidssteun. Projectontwikkelaars op het gebied van hernieuwbare energie die deelnemen aan een openbare aanbesteding voor overheidssteun, toestaan een deel van de productie voor verkoop te reserveren via een PPA, zou bijdragen tot het bevorderen en de groei van de markten voor PPA’s. Daarnaast moeten de lidstaten er in het kader van die beoordeling van inschrijvingen naar streven criteria toe te passen om de toegang tot de PPA-markt te stimuleren voor actoren die geconfronteerd worden met toetredingsdrempels, zoals kleine en middelgrote ondernemingen, waarbij de voorkeur wordt gegeven aan inschrijvers die een ondertekende PPA overleggen of toezeggen een PPA te ondertekenen voor een deel van de productie van het project bij een of meer potentiële kopers die moeilijkheden ondervinden om toegang te krijgen tot de PPA-markt.

(31)

Om bij te dragen tot de transparantie en ontwikkeling van PPA-markten op het niveau van de Unie en de lidstaten, moet het ACER een jaarlijkse beoordeling van die markten publiceren, nagaan of er behoefte is aan de opstelling en bekendmaking van facultatieve modellen voor PPA’s en die modellen ontwikkelen als dat het geval blijkt.

(32)

De lidstaten moeten bijzondere aandacht besteden aan grensoverschrijdende PPA’s en specifiek daaraan gerelateerde ongerechtvaardigde belemmeringen wegnemen, zodat consumenten in lidstaten met beperkte capaciteit zonder discriminatie toegang krijgen tot in andere regio’s opgewekte energie.

(33)

Indien de Commissie op basis van de relevante beoordeling tot de conclusie komt dat de lidstaten steun nodig hebben bij het wegnemen van belemmeringen op PPA-markten, moet zij specifieke richtsnoeren kunnen opstellen. Die richtsnoeren moeten in de eerste plaats focussen op het wegnemen van belemmeringen die de uitbreiding van PPA-markten, ook van grensoverschrijdende PPA’s, in de weg staan. Dat soort belemmeringen kan vele vormen aannemen, gaande van regelgevende belemmeringen, met name onevenredige of discriminerende procedures of heffingen, tot de rol van garanties van oorsprong of de behandeling van PPA’s bij de toegang van potentiële afnemers tot financieringsoplossingen.

(34)

Verordening (EU) 2018/1999 voorziet in het gebruik van het financieringsmechanisme van de Unie voor hernieuwbare energie als instrument om het bereiken van het bindende streefcijfer van de Unie voor hernieuwbare energie in 2030 te faciliteren. Op grond van Richtlijn (EU) 2018/2001, zoals gewijzigd bij Richtlijn (EU) 2023/2413 van het Europees Parlement en de Raad (20), moeten de lidstaten er samen naar streven om het aandeel energie uit hernieuwbare bronnen in het bruto-eindverbruik van energie in de Unie in 2030 te verhogen tot 45 %, boven het bindende streefcijfer van de Unie van 42,5 %. Daarom moet de Commissie beoordelen of maatregelen op het niveau van de Unie kunnen helpen om het aandeel van energie uit hernieuwbare bronnen in het bruto-eindverbruik van energie in de Unie met 2,5 % extra te verhogen, in aanvulling op de nationale maatregelen. In dat verband moet de Commissie nagaan of het financieringsmechanisme van de Unie voor hernieuwbare energie aangewend om op Unieniveau veilingen van hernieuwbare energie te organiseren in overeenstemming met het toepasselijke regelgevingskader.

(35)

Indien de lidstaten besluiten door de overheid gefinancierde investeringen via directe prijssteunregelingen in nieuwe koolstofarme, niet-fossiele elektriciteitsproductie-installaties te ondersteunen om de decarbonisatiedoelstellingen van de Unie te verwezenlijken, moeten die regelingen worden gestructureerd door middel van tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen of gelijkwaardige regelingen met dezelfde gevolgen, zodat zij, naast een inkomensgarantie, een opwaartse beperking van de marktinkomsten van de betrokken opwekkingsactiva omvatten. Hoewel de verplichting uit hoofde van deze verordening slechts van toepassing mag zijn op steun voor investeringen in nieuwe elektriciteitsproductie-installaties, moeten de lidstaten ook kunnen besluiten tot steunregelingen in de vorm van tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen of gelijkwaardige regelingen met dezelfde gevolgen voor nieuwe investeringen om de efficiëntie van bestaande elektriciteitsproductie-installaties aanzienlijk te vergroten (repowering), of de capaciteit ervan aanzienlijk te doen toenemen of de levensduur ervan te verlengen.

(36)

Ter wille van rechtszekerheid en voorspelbaarheid mag de verplichting om directe steunregelingen te structureren door middel van tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen of gelijkwaardige regelingen met dezelfde gevolgen van toepassing zijn op contracten in het kader van directe prijssteunregelingen voor investeringen in nieuwe elektriciteitsproductie-installaties die op of na 17 juli 2027 worden gesloten. Die overgangsperiode moet vijf jaar bedragen voor hybride offshoreprojecten die op twee of meer biedzones zijn aangesloten, gezien de complexiteit van dergelijke projecten.

(37)

De marktdeelnemers zouden vrijwillig moeten deelnemen aan directe prijssteunregelingen in de vorm van tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen of gelijkwaardige regelingen met dezelfde gevolgen.

(38)

De verplichting om gebruik te maken van tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen of gelijkwaardige regelingen met dezelfde gevolgen doet geen afbreuk aan artikel 6, lid 1, van Richtlijn (EU) 2018/2001.

(39)

Hoewel artikel 4, lid 3, tweede alinea, van Richtlijn (EU) 2018/2001 wordt gewijzigd door Richtlijn (EU) 2024/1711 van het Europees Parlement en de Raad (21), blijven de overige bepalingen van artikel 4 van Richtlijn 2018/2001, waarin ontwerpbeginselen voor de steunregelingen voor energie uit hernieuwbare bronnen zijn neergelegd, van toepassing.

(40)

Tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen of gelijkwaardige regelingen met dezelfde gevolgen zouden ervoor zorgen dat de inkomsten van producenten uit nieuwe investeringen in elektriciteitsopwekking die overheidssteun genieten, minder afhankelijk worden van de volatiele prijzen van op fossiele brandstoffen gebaseerde opwekking, die doorgaans de prijs op de day-aheadmarkt bepalen.

(41)

De ontwerpbeginselen die zijn vastgelegd in deze verordening moeten van toepassing zijn op directe prijssteunregelingen in de vorm van tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen of gelijkwaardige regelingen met dezelfde gevolgen. Bij de beoordeling van die tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen of gelijkwaardige regelingen met dezelfde gevolgen waarvoor staatssteunregels gelden, moet de Commissie nagaan of die contracten of regelingen voldoen aan de bepalingen van het Unierecht die rechtstreeks verband houden met staatssteunregels, zoals de ontwerpbeginselen voor tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen of gelijkwaardige regelingen met dezelfde gevolgen als bedoeld in deze verordening. Bij het opstellen van de tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen of gelijkwaardige regelingen met dezelfde gevolgen moeten de stimulansen voor de elektriciteitsproductie-installatie om efficiënt te functioneren en deel te nemen aan de elektriciteitsmarkten behouden blijven, met name om de marktomstandigheden te weerspiegelen. Bij haar beoordeling moet de Commissie ervoor zorgen dat het ontwerp van tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen of gelijkwaardige regelingen met dezelfde gevolgen het handelsverkeer en de mededinging op de interne markt niet onrechtmatig verstoort. De Commissie moet er met name voor zorgen dat het uitkeren van inkomsten aan ondernemingen het gelijke speelveld op de interne markt niet verstoort, met name indien er geen concurrerende biedprocedure kan worden gehouden. Tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen of gelijkwaardige regelingen met dezelfde gevolgen kunnen in looptijd variëren en kunnen onder meer op investeringen gebaseerde contracten ter verrekening van verschillen met een of meer uitoefenprijzen, een bodemprijs, of competentie- of referentiecontracten ter verrekening van verschillen omvatten. De verplichting om tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen of gelijkwaardige regelingen met dezelfde gevolgen te gebruiken is niet van toepassing op steunregelingen die niet rechtstreeks verband houden met elektriciteitsopwekking, zoals energieopslag, en waarbij geen directe prijssteun wordt verleend maar bijvoorbeeld investeringssteun in de vorm van subsidies vooraf, belastingmaatregelen of groenestroomcertificaten. Om de tegenpartijen aan te moedigen hun contractuele verplichtingen na te komen, moeten tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen of gelijkwaardige regelingen met dezelfde gevolgen boeteclausules bevatten die gelden voor gevallen van onrechtmatige eenzijdige vroegtijdige beëindiging van het contract.

(42)

Voor zover de beperking tot het vaststellen van directe prijssteunregelingen in de vorm van tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen of gelijkwaardige regelingen met dezelfde gevolgen de soorten directe prijssteunregelingen die de lidstaten met betrekking tot hernieuwbare energiebronnen in staat zijn vast te stellen, limiteert, moet deze beperking alleen gelden voor koolstofarme, niet-fossiele brandstoftechnologieën, met lage en stabiele operationele kosten, en voor technologieën die doorgaans geen flexibiliteit bieden aan het elektriciteitssysteem, met uitzondering van technologieën die zich in een vroeg stadium van de marktintroductie bevinden. Dit is noodzakelijk om ervoor te zorgen dat de economische levensvatbaarheid van opwekkingstechnologieën met hoge marginale kosten niet in gevaar wordt gebracht en om de stimulansen te behouden van de technologieën die het elektriciteitssysteem flexibiliteit kunnen bieden om hun energie op de elektriciteitsmarkt aan te bieden op basis van hun alternatieve kosten. Bovendien mag de beperking tot het vaststellen van directe prijssteunregelingen in de vorm van tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen of gelijkwaardige regelingen met dezelfde gevolgen niet van toepassing zijn op opkomende technologieën waarvan het gebruik beter met andere soorten directe prijssteunregelingen kan worden gestimuleerd. De beperking mag geen afbreuk doen aan de mogelijke vrijstelling van kleinschalige installaties voor hernieuwbare energiebronnen en demonstratieprojecten overeenkomstig Richtlijn (EU) 2018/2001 en moet rekening houden met de specifieke kenmerken van hernieuwbare-energiegemeenschappen overeenkomstig die richtlijn. Om de producenten rechtszekerheid te bieden moet de verplichting voor de lidstaten om directe prijssteunregelingen toe te passen voor de productie van elektriciteit in de vorm van tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen of gelijkwaardige regelingen met dezelfde gevolgen, alleen gelden voor investeringen in nieuwe elektriciteitsproductie-installaties die gebruikmaken van de in deze overweging gespecificeerde bronnen.

(43)

Door de opwaartse beperking van de marktinkomsten zouden directe prijssteunregelingen in de vorm van tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen of gelijkwaardige regelingen met dezelfde gevolgen een extra bron van inkomsten voor de lidstaten moeten zijn in perioden van hoge energieprijzen. Om het effect van hoge elektriciteitsprijzen op de energierekeningen van de consumenten verder te beperken, moeten de lidstaten ervoor zorgen dat inkomsten die worden geïnd van producenten die onderworpen zijn aan directe prijssteunregelingen in de vorm van tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen of gelijkwaardige regelingen met dezelfde gevolgen, of het financiële equivalent van die inkomsten, worden doorberekend aan eindafnemers, waaronder huishoudelijke afnemers, kleine en middelgrote ondernemingen en energie-intensieve ondernemingen. Bij de uitkering van de inkomsten aan huishoudelijke afnemers moeten de lidstaten met name kwetsbare afnemers en afnemers die met energiearmoede kampen kunnen bevoordelen. In het licht van de ruimere voordelen die investeringen in hernieuwbare energie, energie-efficiëntie en de inzet van koolstofarme energie voor elektriciteitsafnemers meebrengen, moeten de lidstaten de inkomsten uit tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen of gelijkwaardige regelingen met dezelfde gevolgen, dan wel het financiële equivalent van die inkomsten, ook kunnen gebruiken voor de financiering van investeringen om de elektriciteitskosten voor eindafnemers te verlagen, alsook van investeringen met betrekking tot specifieke economische activiteiten zoals investeringen in de ontwikkeling van distributienetten, hernieuwbare energiebronnen en laadinfrastructuur voor elektrische voertuigen. De lidstaten moeten dergelijke inkomsten, of het financiële equivalent ervan, ook kunnen gebruiken om de kosten van de directe prijssteunregelingen te financieren. Bij de herverdeling van de inkomsten moet ervoor worden gezorgd dat afnemers tot op zekere hoogte nog steeds worden blootgesteld aan het prijssignaal, zodat zij hun verbruik verminderen wanneer de prijzen hoog zijn, of hun verbruik verschuiven naar perioden met lagere prijzen (doorgaans perioden met een groter aandeel van de productie van energie uit hernieuwbare energiebronnen). De lidstaten moeten met name rekening kunnen houden met het verbruik in daluren om prikkels voor flexibiliteit te behouden. De lidstaten moeten ervoor zorgen dat het gelijke speelveld en de concurrentie tussen de verschillende leveranciers niet worden beïnvloed door het uitkeren van inkomsten aan de eindafnemers van elektriciteit. Die beginselen mogen niet verplicht zijn voor inkomsten uit contracten in het kader van directe prijssteunregelingen die zijn gesloten vóór de datum van toepassing van de verplichting om tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen of gelijkwaardige regelingen met dezelfde gevolgen te gebruiken. De lidstaten kunnen inkomsten uit tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen of gelijkwaardige regelingen met dezelfde gevolgen verdelen zonder dat die verdeling een regulering van de detailhandelsprijzen vormt overeenkomstig artikel 5 van Richtlijn (EU) 2019/944.

(44)

Voorts moeten de lidstaten ervoor zorgen dat de directe prijssteunregelingen of gelijkwaardige regelingen met dezelfde gevolgen, ongeacht hun vorm, de efficiënte, concurrerende en vlotte werking van de elektriciteitsmarkten niet ondermijnen, waarbij de prikkels voor producenten om te reageren op marktsignalen, onder meer het stopzetten van de productie wanneer de elektriciteitsprijzen lager liggen dan hun operationele kosten, en voor eindafnemers om hun verbruik te verminderen wanneer de elektriciteitsprijzen hoog zijn, behouden blijven. De lidstaten moeten ervoor zorgen dat steunregelingen geen belemmering vormen voor de ontwikkeling van commerciële contracten zoals PPA’s.

(45)

Aldus spelen tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen of gelijkwaardige regelingen met dezelfde gevolgen en PPA’s een complementaire rol bij het bevorderen van de energietransitie en zorgen ze er mee voor dat consumenten de voordelen genieten van hernieuwbare energie en koolstofarme energie. Met inachtneming van de bij deze verordening ingevoerde voorschriften moeten de lidstaten vrij kunnen beslissen welke instrumenten zij gebruiken om hun decarbonisatiedoelstellingen te verwezenlijken. Door middel van PPA’s dragen particuliere investeerders bij aan de uitrol van extra hernieuwbare energie en koolstofarme energie, waarbij lage en stabiele elektriciteitsprijzen op de lange termijn worden vastgezet. Evenzo wordt door middel van tweerichtingscontracten ter verrekening van verschillen of gelijkwaardige regelingen met dezelfde gevolgen namens de consumenten hetzelfde doel bereikt door overheidsinstanties. Beide instrumenten zijn noodzakelijk om de decarbonisatiedoelstellingen van de Unie te verwezenlijken door de uitrol van hernieuwbare energie en koolstofarme energie, en tegelijkertijd de voordelen van goedkope elektriciteitsopwekking voor consumenten te vergroten.

(46)

De versnelde uitrol van energie uit hernieuwbare bronnen vereist een toenemende beschikbaarheid van flexibiliteitsoplossingen om de integratie ervan in het net te waarborgen en het elektriciteitssysteem en -net in staat te stellen zich aan te passen aan de variabiliteit van elektriciteitsopwekking en -verbruik over verschillende tijdshorizonten. Om de niet-fossiele flexibiliteit te bevorderen, moeten de regulerende instanties of andere door de lidstaten aangewezen instanties of entiteiten periodiek de behoefte aan flexibiliteit in het elektriciteitssysteem op nationaal niveau beoordelen op basis van de input van de transmissie- en distributiesysteembeheerders en een gemeenschappelijke Europese methode waarover een openbare raadpleging wordt gehouden en die door het ACER wordt goedgekeurd. Bij de beoordeling van de flexibiliteitsbehoeften van het elektriciteitssysteem moet rekening worden gehouden met alle bestaande en geplande investeringen, met inbegrip van bestaande assets die nog niet op het net zijn aangesloten, met betrekking tot flexibiliteitsmiddelen zoals flexibele elektriciteitsopwekking, interconnectoren, vraagrespons, energieopslag of de productie van hernieuwbare brandstoffen, gelet op de noodzaak om het energiesysteem koolstofvrij te maken. Het ACER moet de nationale verslagen periodiek beoordelen en op Unieniveau een verslag opstellen met aanbevelingen over kwesties van grensoverschrijdend belang. Op basis van het verslag over de nationale flexibiliteitsbehoeften moeten de lidstaten een indicatieve nationale doelstelling voor niet-fossiele flexibiliteit vaststellen, met inbegrip van de specifieke bijdragen die aan die doelstelling worden geleverd door respectievelijk vraagrespons en energieopslag, die ook tot uiting moet komen in hun geïntegreerde nationale energie- en klimaatplannen overeenkomstig Verordening (EU) 2018/1999. In het licht van die plannen moet de Commissie een strategie van de Unie inzake flexibiliteit kunnen opstellen, met bijzondere aandacht voor vraagrespons en energieopslag, die in overeenstemming is met de energie- en klimaatdoelstellingen van de Unie voor 2030 en aan de doelstelling inzake klimaatneutraliteit voor 2050. De Commissie moet die strategie van de Unie vergezeld kunnen doen gaan van een wetgevingsvoorstel.

(47)

Om de indicatieve nationale doelstelling inzake niet-fossiele flexibiliteit, met inbegrip van de respectievelijke specifieke bijdragen van vraagrespons en energieopslag, te verwezenlijken, en indien niet aan de flexibiliteitsbehoeften wordt voldaan door het wegnemen van marktbelemmeringen en door bestaande investeringen, zouden de lidstaten steunregelingen voor niet-fossiele flexibiliteit moeten kunnen toepassen die bestaan uit betalingen voor de beschikbare capaciteit van niet-fossiele flexibiliteit. Voorts moeten lidstaten die reeds een capaciteitsmechanisme toepassen, bekijken of de deelname van niet-fossiele flexibiliteit, zoals vraagrespons en energieopslag, kan worden bevorderd door de criteria of kenmerken aan te passen, onverminderd de toepassing van artikel 22 van Verordening (EU) 2019/943. Lidstaten die reeds een capaciteitsmechanisme toepassen, moeten ook steunregelingen voor niet-fossiele flexibiliteit kunnen toepassen indien die regelingen noodzakelijk zijn om de indicatieve nationale doelstelling voor niet-fossiele flexibiliteit te verwezenlijken, met name door hun capaciteitsmechanismen aan te passen om de deelname van niet-fossiele flexibiliteit, zoals vraagrespons en energieopslag, verder te bevorderen. Die regelingen moeten betrekking hebben op nieuwe investeringen in niet-fossiele flexibiliteit, onder meer in bestaande activa, met inbegrip van investeringen die tot doel hebben de flexibiliteit op het gebied van vraagrespons verder te ontwikkelen.

(48)

Ter ondersteuning van de doelstellingen op het gebied van milieubescherming moet de in artikel 22, lid 4, van Verordening (EU) 2019/943 deze verordening vastgelegde CO2-emissiegrenswaarde worden beschouwd als een bovengrens. Daarom zouden de lidstaten technische prestatienormen en grenswaarden voor CO2-emissies kunnen vaststellen die de deelname aan capaciteitsmechanismen beperken tot flexibele, fossielvrije technologieën, in volledige overeenstemming met de mededeling van de Commissie van 18 februari 2022, getiteld “richtsnoeren staatssteun ten behoeve van klimaat, milieubescherming en energie”, waarin de lidstaten worden aangemoedigd om groene criteria in capaciteitsmechanismen in te voeren.

(49)

Aangezien ongecoördineerde capaciteitsmechanismen een aanzienlijke impact kunnen hebben op de interne elektriciteitsmarkt, is in het kader van het pakket schone energie een alomvattend kader ingevoerd om de behoefte aan capaciteitsmechanismen beter te beoordelen en het ontwerp ervan te verbeteren. Hoewel concurrentieverstoring en verstoring van de interne markt moeten worden beperkt, kunnen capaciteitsmechanismen, samen met een passend regelgevingskader, een belangrijke rol spelen bij het waarborgen van de toereikendheid van hulpbronnen, met name tijdens de transitie naar een koolstofvrij systeem en in geval van onvoldoende onderling verbonden energiesystemen. Daarom mogen capaciteitsmechanismen niet langer worden beschouwd als een laatste redmiddel, en moeten de noodzaak en het ontwerp ervan periodiek worden beoordeeld in het licht van de veranderingen van het regelgevingskader en de marktomstandigheden. De procedure voor de vaststelling van capaciteitsmechanismen is echter ingewikkeld gebleken. Om rekening te houden met mogelijke opties ter stroomlijning en vereenvoudiging van de aanvraagprocedure voor een capaciteitsmechanisme, en om ervoor te zorgen dat zorgpunten in verband met de toereikendheid tijdig door de lidstaten kunnen worden aangepakt en tegelijkertijd de nodige controle in te bouwen om verstoring van de interne markt te voorkomen, moet de Commissie uiterlijk 17 januari 2025 een gedetailleerd verslag indienen waarin zij die opties beoordeelt. In dat verband moet de Commissie het ACER verzoeken de methodiek voor de Europese voorzieningszekerheidsbeoordeling te wijzigen in overeenstemming met de toepasselijke procedure, naargelang het geval. Na overleg met de lidstaten moet de Commissie uiterlijk 17 april 2025 voorstellen indienen om, waar nodig, de procedure voor de beoordeling van capaciteitsmechanismen waar nodig te vereenvoudigen.

(50)

De aansluiting van nieuwe opwekkings- en verbruiksinstallaties, met name installaties voor hernieuwbare energie, op het net loopt vaak vertraging op in netaansluitingsprocedures. Een van de redenen voor die vertragingen is het gebrek aan beschikbare netcapaciteit op de door de investeerder gekozen locatie, waardoor het net moet worden uitgebreid of versterkt om de installaties op een veilige manier op het systeem aan te sluiten. Een nieuwe verplichting voor elektriciteitssysteembeheerders, zowel op transmissie- als op distributieniveau, om informatie over de in hun exploitatiegebieden beschikbare netcapaciteit voor nieuwe aansluitingen bekend te maken en bij te werken, zou investeerders gemakkelijker toegang bieden tot informatie over de beschikbaarheid van netcapaciteit binnen het systeem en aldus de besluitvorming sneller doen verlopen, waardoor op zijn beurt de vereiste uitrol van hernieuwbare energie sneller zou verlopen. De transmissiesysteembeheerders moeten die informatie regelmatig, ten minste maandelijks, bijwerken. De systeembeheerders moeten ook de criteria bekendmaken die worden gebruikt om de beschikbare netcapaciteit te bepalen, zoals de bestaande vraag- en opwekkingscapaciteit, de aannames voor de beoordeling van de mogelijke verdere integratie van extra systeemgebruikers, de relevante informatie over mogelijke energiebeperking, en de verwachtingen op het gebied van toekomstige relevante netwerkontwikkelingen.

(51)

Om het probleem van de lange antwoordtermijnen voor verzoeken om aansluiting op het net aan te pakken, moeten transmissiesysteembeheerders aan de systeemgebruikers bovendien duidelijke en transparante informatie verstrekken over de status en de behandeling van hun aansluitverzoeken. De transmissiesysteembeheerders moeten dergelijke informatie binnen drie maanden na de datum van indiening van het verzoek verstrekken en regelmatig, minstens om de drie maanden, actualiseren.

(52)

Aangezien Estland, Letland en Litouwen nog niet zijn gesynchroniseerd met het elektriciteitssysteem van de Unie, staan zij voor zeer specifieke uitdagingen bij de organisatie van balanceringsmarkten en de marktgebaseerde aankoop van ondersteunende diensten. Hoewel er vooruitgang wordt geboekt op het gebied van synchronisatie, is een van de onmisbare voorwaarden voor een stabiele synchrone werking van het systeem de beschikbaarheid van voldoende balanceringscapaciteitsreserves voor frequentieregeling. Aangezien de Baltische staten voor het frequentiebeheer afhankelijk zijn van de Russische synchrone zone, konden zij echter nog geen eigen functionerende balanceringsmarkt ontwikkelen. De Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne heeft het risico voor de voorzieningszekerheid door het ontbreken van eigen balanceringsmarkten aanzienlijk vergroot. De vereisten van artikel 6, leden 9, 10 en 11, van Verordening (EU) 2019/943 en van artikel 41, lid 2, van Verordening (EU) 2017/2195 van de Commissie (22), die bedoeld zijn om te worden toegepast op bestaande balanceringsmarkten, weerspiegelen dan ook nog niet de situatie in Estland, Letland en Litouwen, met name omdat de ontwikkeling van de balanceringsmarkt tijd en nieuwe investeringen in balanceringscapaciteit vergt. Daarom moeten Estland, Letland en Litouwen, in afwijking van die vereisten, het recht hebben om gedurende een overgangsperiode financiële langetermijncontracten te sluiten om balanceringscapaciteit aan te kopen.

(53)

De overgangsperioden voor Estland, Letland en Litouwen moeten zo spoedig mogelijk na de synchronisatie worden uitgefaseerd en worden gebruikt voor de ontwikkeling van passende marktinstrumenten die balanceringsreserves op korte termijn en andere onontbeerlijke ondersteunende diensten bieden, en mogen niet langer duren dan de tijd die nodig is voor dat proces.

(54)

Het is de bedoeling dat de Baltische staten worden gesynchroniseerd met de synchrone zone van continentaal Europa door middel van één dubbele lijn die Polen en Litouwen met elkaar verbindt. Bij synchronisatie zal de capaciteit van die lijn grotendeels moeten worden gereserveerd voor betrouwbaarheidsmarges in geval van onverwachte niet-beschikbaarheid van het Baltische systeem en daardoor onbedoeld ontstane afwijkingen. Transmissiesysteembeheerders moeten maximale capaciteit voor grensoverschrijdende handel blijven aanbieden, met inachtneming van de operationele veiligheidsgrenzen en rekening houdend met mogelijke onvoorziene gebeurtenissen in het Poolse en het Litouwse systeem, met inbegrip van uitval van hoogspanningsgelijkstroomlijnen of ontkoppeling van de Baltische staten van de synchrone zone van continentaal Europa. De specifieke situatie van die onderlinge verbinding moet in aanmerking worden genomen bij de berekening van de totale capaciteit en onvoorziene gebeurtenissen overeenkomstig artikel 16, lid 8, van Verordening (EU) 2019/943.

(55)

Capaciteitsmechanismen moeten openstaan voor deelname van alle hulpbronnen die de vereiste technische prestaties kunnen leveren, waaronder gasgestookte elektriciteitscentrales, mits zij voldoen aan de in artikel 22, lid 4, van Verordening (EU) 2019/943 vastgelegde emissiegrenswaarde en aan alle nationale emissiedrempels of andere objectieve milieucriteria die de lidstaten eventueel willen toepassen om de transitie weg van fossiele brandstoffen te versnellen.

(56)

Ter ondersteuning van de doelstellingen op het gebied van milieubescherming voorziet artikel 22, lid 4, van Verordening (EU) 2019/943 in vereisten inzake CO2-emissiegrenswaarden voor capaciteitsmechanismen. Tijdens hun overgang naar een koolstofvrij systeem en in de nasleep van de energiecrisis, moeten lidstaten die capaciteitsmechanismen toepassen die vóór 4 juli 2019 zijn goedgekeurd, bij wijze van uitzondering en als laatste reddingsmechanisme tijdelijk kunnen afwijken van die CO2-emissiegrenswaarde. Een dergelijke afwijking moet echter beperkt blijven tot bestaande opwekkingscapaciteit die vóór 4 juli 2019 met commerciële productie is begonnen, te weten vóór de datum van inwerkingtreding van Verordening (EU) 2019/943. Verzoeken om een afwijking moeten vergezeld gaan van een verslag van de betrokken lidstaat, waarin het effect van de afwijking op broeikasgasemissies en op de energietransitie wordt beoordeeld. Dat verslag moet ook een plan bevatten met mijlpalen om de deelname van opwekkingscapaciteit die niet aan de CO2-emissiegrenswaarden voldoet, in capaciteitsmechanismen uit te faseren. Indien een afwijking wordt toegestaan, moeten de betrokken lidstaten aanbestedingsprocedures kunnen organiseren, waarbij nog steeds moet worden voldaan aan alle vereisten van hoofdstuk IV van Verordening (EU) 2019/943, met uitzondering van de vereisten inzake CO2-emissiegrenswaarden. Opwekkingscapaciteit die niet aan de CO2-emissiegrenswaarden voldoet, mag niet worden aangekocht voor een periode van meer dan één jaar en voor een leveringsperiode die de duur van de afwijking overschrijdt. De aanvullende aanbestedingsprocedure die openstaat voor deelname van opwekkingscapaciteit die niet aan de CO2-emissiegrenswaarden voldoet, moet worden voorafgegaan door een aanbestedingsprocedure die gericht is op het maximaliseren van de deelname van capaciteit die wel aan de CO2-emissiegrenswaarden voldoet, onder meer door de capaciteitsprijzen genoeg te laten stijgen om investeringen in capaciteit te stimuleren.

(57)

De Commissie moet deze verordening herzien teneinde de veerkracht van de opzet van de elektriciteitsmarkt in tijden van crisis te waarborgen en ervoor te zorgen dat ze over het vermogen beschikt om de decarbonisatiedoelstellingen van de Unie te ondersteunen, de marktintegratie verder te verbeteren en de noodzakelijke investeringen in infrastructuur en de ontwikkeling van een PPA-markt te bevorderen. Op basis van die evaluatie moet de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad een omvattend verslag voorleggen dat, zo nodig, vergezeld gaat van een wetgevingsvoorstel. In dat verslag moet de Commissie met name een beoordeling maken van de doeltreffendheid van de huidige structuur en werking van de kortetermijnmarkten voor elektriciteit, van hun potentiële inefficiënties en mogelijke oplossingen en instrumenten die in crisis- of noodsituaties moeten worden toegepast, en van de geschiktheid van het wettelijke en het financieringskader van de Unie voor distributienetten. Dat verslag moet ook betrekking hebben op het vermogen om de doelstellingen van de Unie inzake hernieuwbare energie en de interne energiemarkt te verwezenlijken en op het potentieel en de levensvatbaarheid van de oprichting van een of meer Uniemarktplatforms voor PPA’s.

(58)

Voor zover een van de maatregelen waarin deze verordening voorziet staatssteun vormt, doen de bepalingen betreffende die maatregelen geen afbreuk aan de toepassing van de artikelen 107 en 108 VWEU. De Commissie is bevoegd om de verenigbaarheid van staatssteun met de interne markt te beoordelen.

(59)

De maatregelen waarin deze verordening voorziet, doen geen afbreuk aan de toepassing van de Verordeningen (EU) 2016/1011 (23) en (EU) nr. 648/2012 van het Europees Parlement en de Raad (24) en van Richtlijn 2014/65/EU van het Europees Parlement en de Raad (25).

(60)

De Verordeningen (EU) 2019/942 en (EU) 2019/943 moeten daarom dienovereenkomstig worden gewijzigd.

(61)

Daar de doelstelling van deze verordening, namelijk de opzet van de geïntegreerde elektriciteitsmarkt verbeteren, in het bijzonder om buitensporig hoge elektriciteitsprijzen te voorkomen, niet voldoende door de lidstaten kan worden verwezenlijkt, maar beter op het niveau van de Unie kan worden verwezenlijkt, kan de Unie, overeenkomstig het in artikel 5 van het Verdrag betreffende de Europese Unie neergelegde subsidiariteitsbeginsel, maatregelen nemen. Overeenkomstig het in hetzelfde artikel neergelegde evenredigheidsbeginsel, gaat deze verordening niet verder dan nodig is om die doelstelling te verwezenlijken,

1)

artikel 2 wordt als volgt gewijzigd:

2)

aan artikel 3, lid 2, wordt de volgende alinea toegevoegd:

“Dit lid is ook van toepassing op het overeenkomstig Verordening (EU) 2016/1719 opgerichte centrale toewijzingsplatform.”

3)

aan artikel 4 wordt het volgende lid toegevoegd:

4)

artikel 5 wordt als volgt gewijzigd:

5)

artikel 6, lid 9, wordt vervangen door:

6)

artikel 15 wordt als volgt gewijzigd:

1)

artikel 1 wordt als volgt gewijzigd:

2)

artikel 2 wordt als volgt gewijzigd:

3)

artikel 7 wordt als volgt gewijzigd:

4)

de volgende artikelen worden ingevoegd:

(*2)  Verordening (EU) 2016/679 van het Europees Parlement en de Raad van 27 april 2016 betreffende de bescherming van natuurlijke personen in verband met de verwerking van persoonsgegevens en betreffende het vrije verkeer van die gegevens en tot intrekking van Richtlijn 95/46/EG (algemene verordening gegevensbescherming) (PB L 119 van 4.5.2016, blz. 1).”;"

5)

artikel 8 wordt als volgt gewijzigd:

6)

artikel 9 wordt vervangen door:

(*3)  Verordening (EU) 2018/1999 van het Europees Parlement en de Raad van 11 december 2018 inzake de governance van de energie-unie en van de klimaatactie, tot wijziging van Verordeningen (EG) nr. 663/2009 en (EG) nr. 715/2009 van het Europees Parlement en de Raad, richtlijnen 94/22/EG, 98/70/EG, 2009/31/EG, 2009/73/EG, 2010/31/EU, 2012/27/EU en 2013/30/EU van het Europees Parlement en de Raad, Richtlijnen 2009/119/EG en (EU) 2015/652 van de Raad, en tot intrekking van Verordening (EU) nr. 525/2013 van het Europees Parlement en de Raad (PB L 328 van 21.12.2018, blz. 1)."

(*4)  Richtlijn (EU) 2017/1132 van het Europees Parlement en de Raad van 14 juni 2017 aangaande bepaalde aspecten van het vennootschapsrecht (PB L 169 van 30.6.2017, blz. 46)."

(*5)  Richtlijn 2014/65/EU van het Europees Parlement en de Raad van 15 mei 2014 betreffende markten voor financiële instrumenten en tot wijziging van Richtlijn 2002/92/EG en Richtlijn 2011/61/EU (PB L 173 van 12.6.2014, blz. 349)."

(*6)  Verordening (EU) nr. 648/2012 van het Europees Parlement en de Raad van 4 juli 2012 betreffende otc-derivaten, centrale tegenpartijen en transactieregisters (PB L 201 van 27.7.2012, blz. 1)."

(*7)  Verordening (EU) nr. 600/2014 van het Europees Parlement en de Raad van 15 mei 2014 betreffende markten in financiële instrumenten en tot wijziging van Verordening (EU) nr. 648/2012 (PB L 173 van 12.6.2014, blz. 84).”;"

7)

artikel 18 wordt als volgt gewijzigd:

8)

in artikel 19 wordt lid 2 vervangen door:

9)

het volgende hoofdstuk wordt ingevoegd:

(*8)   PB L 282 van 19.10.2016, blz. 4.”;"

10)

artikel 21 wordt als volgt gewijzigd:

11)

in artikel 22, lid 1, wordt punt a) geschrapt;

12)

in artikel 37, lid 1, wordt punt a) vervangen door:

;

13)

in artikel 50 wordt het volgende lid ingevoegd:

14)

aan artikel 57 wordt het volgende lid toegevoegd:

15)

artikel 59 wordt als volgt gewijzigd:

16)

in artikel 64 worden de volgende leden ingevoegd:

17)

artikel 69 wordt als volgt gewijzigd:

18)

het volgende artikel wordt ingevoegd:

19)

in bijlage I wordt punt 1.2 vervangen door: