(1)

Digitale technologieën hebben ons leven in snel tempo veranderd en bieden nieuwe kansen voor de samenleving, en ook voor instellingen voor cultureel erfgoed. Digitale technologieën bieden instellingen voor cultureel erfgoed meer doeltreffende instrumenten waarmee zij elementen van cultureel erfgoed kunnen digitaliseren en een breder publiek kunnen bereiken. Dit schept meer manieren voor het publiek om toegang te krijgen tot elementen van cultureel erfgoed en deze te ontdekken, te verkennen en ervan te genieten, en schept meer mogelijkheden om elementen van cultureel erfgoed te hergebruiken voor innovatieve en creatieve diensten en producten in diverse sectoren, zoals andere culturele en creatieve sectoren, alsook toerisme.

(2)

Zoals wordt beschreven in de mededeling “Digitaal Kompas 2030: de Europese aanpak voor het digitale decennium” (1), zijn digitale technologieën meer dan ooit van essentieel belang geworden om te werken, te leren, sociale contacten te onderhouden, te genieten van entertainment en toegang te krijgen tot een breed scala van diensten en producten, van gezondheidsdiensten tot cultuur.

(3)

De COVID-19-pandemie heeft de sterke en kwetsbare punten van de cultureel-erfgoedsector aan het licht gebracht, alsook de noodzaak om de digitale transformatie te versnellen om de geboden kansen optimaal te benutten. Tal van culturele instellingen leden een groot financieel verlies of moesten sluiten. Ondanks de financiële uitdagingen als gevolg van de pandemie zijn velen er toch in geslaagd hun publiek te behouden of zelfs uit te breiden door hun digitale diensten uit te breiden (bv. interactie met het publiek, delen van collecties, aanbieden van digitale instrumenten), wat eens te meer aantoont dat zij van grote waarde zijn voor de samenleving en de Europese economie.

(4)

Cultureel erfgoed is niet alleen een sleutelelement bij het opbouwen van een Europese identiteit die berust op gemeenschappelijke waarden, maar levert ook een belangrijke bijdrage aan de Europese economie, omdat het innovatie, creativiteit en economische groei stimuleert. Cultureel toerisme vertegenwoordigt bijvoorbeeld tot 40 % van alle toerisme in Europa (2) en cultureel erfgoed is een essentieel onderdeel van cultureel toerisme. Geavanceerde digitalisering van elementen van cultureel erfgoed en het hergebruik van dergelijke inhoud kan nieuwe banen opleveren, niet alleen in de cultureel-erfgoedsector, maar ook in andere culturele en creatieve sectoren, waaronder bijvoorbeeld de computerspel- en de filmindustrie. De culturele en creatieve industrieën zijn goed voor 3,95 % van de toegevoegde waarde van de EU (477 miljard EUR), bieden werk aan 8,02 miljoen mensen en omvatten 1,2 miljoen bedrijven, waarvan 99,9 % kleine en middelgrote ondernemingen zijn (3).

(5)

In de evaluatie (4) van de aanbeveling van de Commissie betreffende de digitalisering en onlinetoegankelijkheid van cultureel materiaal en digitale bewaring (2011/711/EU) werd geconcludeerd dat verschillende van de uitdagingen waarmee de cultureel-erfgoedsector tien jaar geleden werd geconfronteerd, vandaag nog steeds actueel zijn, zoals de dringende noodzaak om het Europees cultureel erfgoed, en met name bedreigd cultureel erfgoed, te beschermen en te bewaren. In de evaluatie werd echter ook erkend dat het landschap van het cultureel erfgoed de afgelopen jaren aanzienlijk was veranderd, met nieuwe behoeften, maar vooral met nieuwe mogelijkheden die de bijdrage van het cultureel erfgoed aan de Europese economie verder zouden kunnen vergroten. Daarom moet worden gezorgd voor een beleidsreactie die beantwoordt aan deze nieuwe behoeften en verwachtingen van de cultureel-erfgoedsector, van de culturele en de creatieve sector en van de samenleving in het algemeen.

(6)

Deze aanbeveling moedigt de lidstaten aan passende kaders tot stand te brengen om het herstel en de transformatie van de cultureel-erfgoedsector te bevorderen en instellingen voor cultureel erfgoed te ondersteunen om in de toekomst mondiger en veerkrachtiger te worden. Dit zal leiden tot digitalisering, hergebruik en digitale bewaring van hogere kwaliteit in de hele EU, en neveneffecten hebben in andere belangrijke sectoren van de Europese economie, zoals toerisme, onderzoek en andere culturele en creatieve sectoren.

(7)

De lidstaten benaderen cultureel erfgoed op verschillende manieren en houden in uiteenlopende mate rekening met de specifieke kenmerken en behoeften van instellingen voor cultureel erfgoed. Een alomvattende digitale strategie voor de cultureel-erfgoedsector, met een duidelijke en concrete visie en de meest geschikte middelen om die uit te voeren, zou zorgen voor een meer doeltreffende beleidsreactie en zou de sector sterker maken. Om een doeltreffende digitale transformatie te bewerkstelligen en vertrouwen en een sterke samenwerking tot stand te brengen, moeten de lidstaten alle belanghebbenden bij de voorbereiding van de strategie betrekken.

(8)

De ontwikkeling van geavanceerde digitale technologieën, zoals 3D, kunstmatige intelligentie, machinaal leren, cloud computing, datatechnologieën, virtuele realiteit en augmented reality, heeft ongekende mogelijkheden geschapen voor digitalisering, onlinetoegang en digitale bewaring. Geavanceerde digitale technologieën leiden tot meer doeltreffende processen (bv. geautomatiseerde generatie van metadata, kennisextractie, geautomatiseerde vertaling, tekstherkenning door optische karakterherkenningssystemen) en inhoud van hogere kwaliteit. Ze maken innovatieve vormen van artistieke creatie mogelijk en bieden nieuwe manieren om digitaal in aanraking te komen met culturele inhoud en ervan te genieten door cocuratie, codesign en crowdsourcing, waardoor de participatie van het publiek wordt versterkt. Ook kan worden onderzocht of kunstmatige intelligentie, blockchain en andere geavanceerde technologieën kunnen worden ingezet om cultureel erfgoed dat illegaal wordt verhandeld, automatisch te identificeren. De invoering van dergelijke geavanceerde technologieën is van grote invloed op het herstel en de groei in Europa na de COVID-19-pandemie, en de lidstaten moeten dit ondersteunen door passende maatregelen te nemen.

(9)

Bovendien moeten de lidstaten en de instellingen voor cultureel erfgoed gebruikmaken van de ongekende mogelijkheden die de geavanceerde digitale technologieën bieden om klimaatactie te stimuleren en de overgang naar een groenere en meer duurzame Europese economie te ondersteunen, zoals uiteengezet in de Europese Green Deal (5). Zo kan in 3D gedigitaliseerd cultureel erfgoed een bron zijn van relevante kennis over klimaatgerelateerde impact, aanpassing en veerkracht (3D maakt bijvoorbeeld niet-destructieve analyse van elementen van cultureel erfgoed mogelijk, visualisatie van schade en informatie voor restauratie, behoud enz.). Evenzo kunnen digitale tweelingen en aardobservatietechnologieën van cruciaal belang zijn om de veerkracht tegen klimaatverandering te vergroten en het preventieve behoud van monumenten, gebouwen en locaties van het cultureel erfgoed te ondersteunen. In dit verband is digitalisering ook een drijfveer om deskundigen te ondersteunen bij de bestrijding van milieucriminaliteit op specifieke locaties.

(10)

Het is van belang dat de lidstaten hun inspanningen voortzetten om de elementen van cultureel erfgoed te digitaliseren (6) en digitaal te bewaren. Het vaststellen van specifieke doelstellingen voor digitalisering en bewaring, gebaseerd op een evaluatie van de behoeften en op duidelijke en objectieve criteria, zou leiden tot concrete en meetbare resultaten. Dit zou vooral belangrijk zijn voor cultureel erfgoed dat bedreigd wordt. In dergelijke gevallen kan 3D-digitalisering met de grootste mate van detail zelfs een noodzaak zijn, bijvoorbeeld voor instandhoudings- en restauratiedoeleinden. Zelfs wanneer het risico op aantasting of vernietiging gering is, moet dit echter een prioriteit zijn, gezien het grote potentieel voor hergebruik van gedigitaliseerde elementen van cultureel erfgoed, bijvoorbeeld voor innovatieve ervaringen en duurzaam toerisme, ter ondersteuning van het algehele herstel en de veerkracht van de economie, in overeenstemming met de doelstellingen van de Europese Green Deal. Voorts moeten de lidstaten meer inspanningen leveren op minder gedigitaliseerde domeinen, zoals gebouwen, monumenten en locaties, en immaterieel cultureel erfgoed.

(11)

Behalve voor instandhoudings- en restauratiedoeleinden kunnen 3D-technologieën instellingen voor cultureel erfgoed ook meer mogelijkheden bieden om een breder publiek te bereiken met meer inlevende ervaringen die virtuele toegang bieden tot plaatsen die normaal ontoegankelijk zijn (bv. onder water) of tijdelijk gesloten zijn, of om personen met een visuele handicap te bereiken door bv. toegankelijke tactiele ervaringen aan te bieden. Daarom zou een bijzondere nadruk op 3D-digitalisering van bedreigd cultureel erfgoed en van de meest bezochte culturele monumenten, gebouwen en locaties de waarde en het potentieel van het cultureel erfgoed verhogen. Dit zou ook in overeenstemming zijn met de verklaring over “Samenwerking ter bevordering van de digitalisering van cultureel erfgoed” van april 2019 (7), waarin de lidstaten overeenkwamen hun inspanningen op te voeren en samen vooruitgang te boeken, onder de pijler van een pan-Europees initiatief voor 3D-digitalisering van artefacten van cultureel erfgoed, monumenten en locaties.

(12)

Digitalisering houdt echter niet automatisch in dat er ook sprake is van digitale bewaring. Om de toegang tot de gedigitaliseerde elementen van cultureel erfgoed op lange termijn te waarborgen, moeten de lidstaten de digitale bewaring van hun elementen van cultureel erfgoed zorgvuldig plannen en uitvoeren, rekening houdend met alle relevante financiële, organisatorische en technische uitdagingen op lange termijn. De digitale bewaringsdoelstellingen kunnen niet alleen betrekking hebben op de elementen van cultureel erfgoed die als prioritair voor digitalisering worden beschouwd (bv. elementen van cultureel erfgoed die gevaar lopen, de meest bezochte monumenten en locaties, of domeinen die nog niet gedigitaliseerd zijn), maar ook op eerder gedigitaliseerde elementen van cultureel erfgoed.

(13)

Het huidige financiële kader biedt de lidstaten ongekende mogelijkheden om verschillende financieringsstromen te gebruiken teneinde digitalisering en bewaring aanzienlijk te stimuleren en aanzienlijk meer capaciteit op te bouwen in de cultureel-erfgoedsector. De lidstaten moeten de actoren in de sector meer bewust maken van de financieringsmogelijkheden die Digitaal Europa, Horizon Europa (8), de fondsen in het kader van het cohesiebeleid (9), REACT-EU (10), het instrument voor technische ondersteuning (11) en de faciliteit voor herstel en veerkracht (12) bieden ter ondersteuning van de investeringen die nodig zijn voor het herstel en de digitale transformatie van de sector, voor een bredere toegang tot cultuur en voor een positief effect op lokale gemeenschappen.

(14)

De digitalisering van het Europese cultureel erfgoed vergt aanzienlijke financiële middelen. Om de financiële inspanningen te delen en tegelijkertijd de toegang van het publiek tot het cultureel erfgoed te versnellen, werken instellingen voor cultureel erfgoed samen met particuliere actoren. Veel van deze samenwerkingsregelingen verlenen echter exclusieve rechten aan de particuliere partners. Richtlijn (EU) 2019/1024 van het Europees Parlement en de Raad (13) stelt een reeks minimumregels voor hergebruik vast en voorziet in praktische regelingen om het hergebruik van bestaande documenten in het bezit van nationale overheidsinstanties van de lidstaten te vergemakkelijken. Zo moeten de instellingen voor cultureel erfgoed die onder het toepassingsgebied van de richtlijn vallen (bv. musea, archieven, bibliotheken), voldoen aan specifieke bepalingen inzake exclusiviteitsregelingen, zoals vastgelegd in artikel 12 van de richtlijn. Om een billijke en niet-discriminerende toegang voor iedereen tot het cultureel erfgoed te vergemakkelijken, moeten instellingen voor cultureel erfgoed die met de particuliere sector samenwerken, ook als zij niet onder het toepassingsgebied van bovengenoemde richtlijn vallen, ernaar streven de in artikel 12 neergelegde beginselen toe te passen.

(15)

Zoals in de Europese vaardighedenagenda wordt benadrukt (14), heeft de COVID-19-pandemie de reeds bestaande kloof op het gebied van digitale vaardigheden nog groter gemaakt, terwijl er nieuwe ongelijkheden zijn ontstaan, aangezien veel beroepsbeoefenaren niet beschikken over het vereiste niveau van digitale vaardigheden die op de werkplek nodig zijn. Dit geldt ook voor de cultureel-erfgoedsector, waar met name kleine instellingen (bijv. musea) door de digitale kloof moeite hebben om gebruik te maken van geavanceerde technologieën, zoals 3D of kunstmatige intelligentie. Daarom moeten de lidstaten, in overeenstemming met de Europese vaardighedenagenda en het eerste vlaggenschipinitiatief daarvan, het pact voor vaardigheden, en ter ondersteuning van het actieplan voor de Europese pijler van sociale rechten (15), specifieke doelstellingen vaststellen voor de bij- of omscholing van vakmensen op het gebied van cultureel erfgoed. In aanvulling hierop en voortbouwend op de Blauwdrukalliantie voor cultureel erfgoed (Charter) werken de culturele en creatieve industrieën, als een van de 14 ecosystemen die in de internemarktstrategie worden genoemd, momenteel aan een grootschalig partnerschap voor de ontwikkeling van vaardigheden, dat zich bij het pact voor de vaardigheden zou moeten aansluiten.

(16)

Instellingen voor cultureel erfgoed stuiten bij het digitaliseren en delen van cultureel erfgoed op verschillende obstakels die verband houden met auteursrechten, zoals de kosten die verbonden zijn aan het vereffenen van rechten, het gebrek aan voldoende deskundigheid op het gebied van auteursrechten bij deskundigen op het gebied van cultureel erfgoed en beperkingen aan grensoverschrijdende samenwerking tussen instellingen. Daarom zijn op EU-niveau specifieke maatregelen genomen om dergelijke uitdagingen aan te gaan. Zo bevat Richtlijn (EU) 2019/790 van het Europees Parlement en de Raad (16) betreffende het auteursrecht en de naburige rechten in de digitale interne markt diverse bepalingen tot modernisering van het kader voor auteursrechten dat regelt hoe instellingen voor cultureel erfgoed in de digitale omgeving te werk gaan. Een van de belangrijkste veranderingen die door de richtlijn worden ingevoerd, is een duidelijk kader voor de digitalisering en verspreiding van werken die uit de handel zijn en die instellingen voor cultureel erfgoed in hun collecties hebben. Voorts voorziet de richtlijn in geharmoniseerde en verplichte uitzonderingen voor het maken van kopieën voor bewaring door instellingen voor cultureel erfgoed en voor tekst- en datamining ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek. Tot slot verduidelijkt de richtlijn de status van werken van beeldende kunst die tot het publieke domein behoren, met als doel de rechtszekerheid te vergroten. De nieuwe regels inzake auteursrecht zullen met name een kerntaak van algemeen belang van instellingen voor cultureel erfgoed vergemakkelijken door de instandhouding en de beschikbaarheid van cultureel erfgoed te verbeteren en door het gebruik van werken die niet langer commercieel beschikbaar zijn, aanzienlijk te vergemakkelijken ten behoeve van de Europese cultuur en van alle burgers. De lidstaten moeten derhalve zorgen voor een doeltreffende uitvoering en toepassing van de EU-wetgeving inzake auteursrecht, zodat de instellingen voor cultureel erfgoed ten volle kunnen profiteren van het kader voor auteursrecht, zoals dat met name door Richtlijn (EU) 2019/790 is bijgewerkt.

(17)

Europeana (17) heeft een sleutelrol gespeeld bij de versterking van de samenwerking en de normalisatie over de grenzen heen, in de EU en daarbuiten. De gestandaardiseerde kaders voor het online delen van digitale inhoud en metadata, met name het Europeana Data Model (18), de verklaringen inzake rechten (19) en het Europeana Publishing Framework (20), zijn op grote schaal overgenomen door de sector van het cultureel erfgoed in Europa en internationaal. Zo maakt het Europeana Data Model een gestandaardiseerde weergave mogelijk van gegevens die in Europeana worden aangeleverd door instellingen voor cultureel erfgoed uit verschillende domeinen die verschillende formaten gebruiken. Het RightsStatements.org-kader biedt een reeks gestandaardiseerde rechtenverklaringen die door instellingen voor cultureel erfgoed kunnen worden gebruikt om de auteursrechtelijke status en de status van hergebruik van digitale objecten aan het publiek mee te delen. Interoperabiliteit blijft echter een voortdurende inspanning op het gebied van formaten en normen voor digitale inhoud en metadata, zoals in het geval van 3D of het gebruik van contextuele entiteiten en thesaurusbestanden voor semantische interoperabiliteit. In de verklaring over “Samenwerking ter bevordering van de digitalisering van cultureel erfgoed” van april 2019 zijn de lidstaten overeengekomen hun inspanningen op te voeren om interoperabiliteitsnormen en -kaders bij digitaliseringsinitiatieven verder te ontwikkelen en te bevorderen. De lidstaten en de instellingen voor cultureel erfgoed moeten derhalve hun inspanningen opvoeren om de relevante normen en kaders te ondersteunen of zich daaraan te houden, teneinde het delen en hergebruiken van gegevens te bespoedigen.

(18)

De totstandbrenging van een gemeenschappelijke Europese dataruimte voor cultureel erfgoed zal de instellingen voor cultureel erfgoed de mogelijkheid bieden om voort te bouwen op de schaal van de interne markt, in overeenstemming met de Europese datastrategie (21). Het zal het hergebruik van inhoud bevorderen en de creativiteit in diverse sectoren stimuleren, met waarde voor de gehele economie en samenleving. Het zal met name inhoud van hoge kwaliteit en efficiënte, betrouwbare en gebruiksvriendelijke toegang tot Europees digitaal cultureel erfgoed bieden. Het zal de samenwerking, partnerschappen en betrokkenheid met het netwerk van gegevenspartners (bv. musea, galerijen, bibliotheken, archieven in heel Europa), aggregators en deskundigen die werkzaam zijn op het gebied van digitaal cultureel erfgoed, verder versterken. De dataruimte zal voortbouwen op de huidige Europeana-strategie voor 2020-2025 (22), die tot doel heeft instellingen voor cultureel erfgoed te helpen bij hun digitale transformatie.

(19)

Europeana geeft momenteel toegang tot 52 miljoen elementen van cultureel erfgoed, waarvan 45 % in verschillende sectoren kan worden hergebruikt. Afbeeldingen en tekst maken 97,5 % van de elementen uit, met slechts 2,47 % audiovisuele inhoud en 0,03 % in 3D. Een grotere inbreng van gedigitaliseerde elementen van hoge kwaliteit, zoals in 3D, zou innovatie en creativiteit bevorderen door het gebruik en het hergebruik van de gedigitaliseerde elementen van cultureel erfgoed op diverse belangrijke gebieden (bijvoorbeeld onderwijs, slimme steden en milieumodellen, duurzaam toerisme en culturele creatieve sectoren). Door nog eens 40 miljoen hoogwaardige, gedigitaliseerde en gediversifieerde soorten elementen via de dataruimte beschikbaar te stellen, zou de rijkdom van het online beschikbare materiaal nog toenemen en zou tegelijkertijd ons Europees cultureel erfgoed verder worden gepromoot. Deze toename zou ook een beter hergebruik mogelijk maken en daardoor potentieel nieuwe diensten en toepassingen. Het is van belang dat de instellingen voor cultureel erfgoed, met de steun van de lidstaten, aanzienlijke bijdragen leveren aan de dataruimte.

(20)

Nationale en domein- of thematische aggregators spelen een sleutelrol in het cultureel-erfgoedlandschap door bruggen te slaan tussen de verschillende spelers binnen de cultureel-erfgoedsector en daarbuiten, op nationaal en Europees niveau. Zo verzamelen en verrijken nationale aggregators inhoud voor Europeana, geven zij toegang tot en promoten zij het cultureel erfgoed van hun land en bundelen zij waardevolle middelen en kennis voor de cultureel-erfgoedsector. Hoewel de meeste aggregators in de EU een officieel mandaat voor hun activiteiten hebben, zijn er nog veel andere die er een nodig hebben en moeite hebben om voor voldoende en duurzame middelen of organisatorische ondersteuning te zorgen. De lidstaten moeten deze uitdaging aangaan door de rol van de aggregators te versterken, passende steun te verlenen en hun bijdrage aan de gemeenschappelijke Europese dataruimte voor cultureel erfgoed te ondersteunen.

(21)

De verwachte toename van het aantal en de complexiteit van digitale elementen zal veilige, veerkrachtige, efficiënte en duurzame cloud-gebaseerde oplossingen vereisen voor de verwerking van, de toegang tot en het beheer van dergelijke datasets. De steun van de lidstaten (23) voor de Europese federatie van cloud-to-edge-infrastructuur en -diensten zal dan ook van cruciaal belang zijn voor een effectieve toegang tot gedigitaliseerde elementen van cultureel erfgoed.

(22)

Deze aanbeveling bouwt voort op en vervangt Aanbeveling 2011/711/EU,