32002D0071

Beschikking van de Commissie

van 3 juli 2001

betreffende de staatssteun die Duitsland ten gunste van KHK Verbindetechnik GmbH Brotterode heeft verleend

(kennisgeving geschied onder nummer C(2001) 1781)

(Slechts de tekst in de Duitse taal is authentiek)

(Voor de EER relevante tekst)

(2002/71/EG)

DE COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN

Gelet op het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap, inzonderheid op artikel 88, lid 2,

Gelet op de Overeenkomst betreffende de Europese Economische Ruimte, inzonderheid op artikel 62, lid 1, onder a),

Na de belanghebbenden overeenkomstig de genoemde artikelen(1) te hebben aangemaand hun opmerkingen kenbaar te maken en gezien deze opmerkingen,

Overwegende hetgeen volgt:

I. DE PROCEDURE

(1) Bij brief van 14 juni 1999 werd de Commissie in kennis gesteld van de steunmaatregel die Duitsland ten gunste van KHK Verbindetechnik GmbH Brotterode (KHK) heeft verleend. Duitsland verstrekte de Commissie verdere informatie bij brieven van 8 oktober 1999, 20 december 1999, 13 januari 2000, 27 maart 2000 en 3 juli 2000.

(2) De Commissie heeft Duitsland bij brief van 17 oktober 2000 in kennis gesteld van haar besluit om ten aanzien van deze steunmaatregel de procedure van artikel 88, lid 2, van het EG-Verdrag in te leiden.

(3) Het besluit van de Commissie tot inleiding van de procedure werd gepubliceerd in het Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen(2). De Commissie heeft de belanghebbenden aangemaand hun opmerkingen ten aanzien van de betreffende steunmaatregel kenbaar te maken.

(4) De Commissie heeft de van de belanghebbenden ontvangen standpunten aan Duitsland doen toekomen, om haar in de gelegenheid te stellen zich hierover uit te spreken.

II. GEDETAILLEERDE BESCHRIJVING VAN DE STEUN

1. De onderneming

(5) KHK werd in 1996 opgericht, toen de curator de activa van het in faillissement verkerende Metallverarbeitung Brotterode GmbH (MVB)(3) verkocht.

(6) De faillissementsprocedure ten aanzien van MVB werd ingeleid op 1 juli 1996. Tijdens zijn zoektocht naar een nieuwe investeerder hield de curator de productie gaande. Hij ging in onderhandeling met zes gegadigden. Ten slotte werden vier particulieren, waaronder drie werknemers van MVB, uitgekozen als beste bieders. Deze particuliere investeerders richtten de nieuwe onderneming KHK op. KHK kocht een deel van de productiefaciliteiten van MVB aan in het kader van een afsplitsingsconstructie (Auffanglösung). De activa van MVB, in het bijzonder de noodzakelijke gebouwen en machines, werden voor 1,2 miljoen DEM door de curator aan KHK verkocht.

(7) De onderneming is gevestigd in Brotterode, Thüringen, een steunontvangende regio in de zin van artikel 87, lid 3, onder a), van het EG-Verdrag. KHK valt in de categorie "kleine en middelgrote ondernemingen" (KMO) en produceert radiatormantels, metalen beugels voor het beklimmen van bijvoorbeeld elektriciteitsmasten, en kogelkop-ankers, die in de bouwnijverheid worden gebruikt bij het transport van prefab-betonproducten.

2. De herstructurering

(8) Het herstructureringsplan bestond in hoofdzaak uit:

a) concentratie van de activiteiten op één plaats;

b) modernisering van het productieapparaat;

c) automatisering van het productieproces;

d) een aanzienlijke personeelsinkrimping;

e) een vermindering van het assortiment, dat beperkt wordt tot producten die een positieve cashflow genereren;

f) de ontwikkeling van een nieuwe productlijn.

(9) MVB bestond uit vijf fabrieken, verspreid over het grondgebied van de stad Brotterode. KHK kocht een van de bestaande fabrieksruimtes en de bijbehorende stukken grond. Op deze locatie werden de productiefaciliteiten geconcentreerd. KHK investeerde in de automatisering van meerdere productielijnen. De productie gebeurde computergestuurd. Door een verbouwing konden de energievoorziening en het verwarmingssysteem van de fabrieksruimte worden gescheiden van het overige productieapparaat van MVB.

(10) Van de drie oorspronkelijk van MVB overgenomen productlijnen werden er twee met succes door KHK voortgezet, namelijk die van radiatormantels en die van metalen klimbeugels. De productlijn pneumatische werktuigen werd opgeheven. In 1998 begon KHK met de fabricage van kogelkop-ankers, die in de bouwnijverheid worden gebruikt bij het transport van prefab-betonproducten. De producten van KHK worden uitsluitend afgenomen door Duitse groothandelaren.

(11) Bij het faillissement in 1996 had MVB 48 werknemers en een omzet van 3,515 miljoen DEM. KHK begon haar activiteiten in 1996 met in totaal 18 werknemers. In 2000 waren er 27 personeelsleden; de omzet bedroeg 4,6 miljoen DEM en het balanstotaal 180000 DEM.

(12) In de aanmelding werd als herstructureringsperiode 1996 tot 1999 opgegeven, en als totale kosten van het saneringsplan 2,291 miljoen DEM.

>RUIMTE VOOR DE TABEL>

(13) De financiering van het project uit openbare middelen is als volgt opgebouwd:

>RUIMTE VOOR DE TABEL>

(14) Volgens de in de aanmelding verstrekte informatie is de investeringsbijdrage als volgt opgebouwd:

>RUIMTE VOOR DE TABEL>

(15) Met de lening van 960000 DEM kocht KHK de activa van MVB. Vervolgens verleende een particuliere bank de onderneming een kredietlijn ten belope van 213000 DEM (maximaal 300000 DEM) en een investeringskrediet ten belope van 415000 DEM. Beide kredieten worden door dezelfde zekerheden gedekt, dat wil zeggen de persoonlijke garantie van de investeerders, een zekerheidsrecht (Grundschuld) op het bedrijfsterrein ten belope van 715000 DEM, overdracht van de eigendomstitel van activa als zekerheidstelling en een globale overdracht van de vorderingen op grond van verleende diensten en geleverde producten. Bovendien is door de Bürgschaftsbank Thüringen een honoreringsgarantie(4) van 80 % (332000 DEM) verleend voor het investeringskrediet, dat op zijn beurt volledig wordt geherfinancierd door de Kreditanstalt für Wiederaufbau (KfW) in het kader van het goedgekeurde ERP-Aufbauprogramm (ERP-regeling)(5).

(16) Bij haar besluit tot inleiding van de procedure betwijfelde de Commissie of het investeringskrediet van 415000 DEM in zijn geheel kan worden aangemerkt als eigen bijdrage van de investeerder in de zin van de Communautaire kaderregeling voor reddings- en herstructureringssteun aan ondernemingen in moeilijkheden(6) ("de kaderregeling"), omdat het krediet, afgezien van het onderpand dat door de investeerder/de onderneming, is verstrekt, ook voor 80 % (332000 DEM) wordt gewaarborgd door een garantie van de deelstaat. Voorts werd vastgesteld dat het krediet door de KfW is geherfinancierd in het kader van haar door de Commissie goedgekeurde ERP-regeling en bovendien is gewaarborgd met activa die in hoofdzaak door middel van de toegekende steunmiddelen zijn verkregen.

(17) Daarenboven twijfelde de Commissie eraan of het krediet van 213000 DEM (het rekening-courantkrediet) tegen marktvoorwaarden werd toegekend en bijgevolg als een bijdrage van de investeerder in de zin van de kaderregeling kan worden beschouwd, aangezien voor dit krediet activa in onderpand zijn gegeven die met overheidssteun zijn verworven.

(18) Om bovenstaande redenen betwijfelde de Commissie of de bijdrage van de investeerder aan de herstructurering als een belangrijke bijdrage in de zin van de kaderregeling kan worden beschouwd en of de steun bijgevolg in verhouding staat tot de kosten en baten van de herstructurering.

III. OPMERKINGEN VAN BELANGHEBBENDEN

(19) De Commissie ontving opmerkingen van KHK. De onderneming benadrukt dat het herstructureringsplan volledig is uitgevoerd en dat de bedrijfsresultaten in 2000 met een omzet van 4,6 miljoen DEM en een balanstotaal van 180000 DEM de verwachtingen overtreffen. Zonder de financiële ondersteuning door de BvS en de deelstaat Thüringen had de onderneming evenwel niet kunnen worden opgericht en zouden derhalve alle arbeidsplaatsen verloren zijn gegaan. De aandeelhouders van de onderneming zijn vastbesloten de activiteiten met succes voort te zetten en hebben zich bovendien financieel aan de onderneming verbonden door persoonlijke garanties te verstrekken.

IV. OPMERKINGEN VAN DUITSLAND

(20) Duitsland stelt vast dat de twijfel van de Commissie ten aanzien van de beide kredieten berust op het feit dat deze ten minste deels werden gewaarborgd met activa van de onderneming die met de aan KHK toegekende steun werden verworven. Volgens Duitsland concludeert de Commissie uit het feit dat de met staatssteun bekostigde activa vervolgens als onderpand dienden voor een lening van een particuliere bank, dit krediet zelf steunelementen bevat. Dit zou een ontoelaatbare dubbele telling van de steun tot gevolg hebben, waardoor de conclusie zelf ook ontoelaatbaar zou zijn. Zo zou de BvS-lening eenmaal voor 100 % als steunmaatregel ad hoc meetellen en nog eens als steunelement in het door de commerciële bank toegekende krediet.

(21) Volgens Duitsland diende de Commissie - los van de ontoelaatbaarheid van deze conclusie - in een dergelijk geval de hoogte van het steunelement te bepalen. Het zou echter nauwelijks zijn aan te geven welk gedeelte van de middelen die aangewend werden voor de verwerving van de later als waarborg dienende activa, uit overheidssteun afkomstig was. Er bestaat geen formule aan de hand waarvan de hoogte van het steunelement in het krediet zich laat vaststellen, en omdat de steun niet kwantificeerbaar is, ontbreekt een bruikbaar resultaat.

(22) Duitsland wijst erop dat de Commissie bij haar conclusie over het hoofd ziet dat de steun juist is bedoeld om de begunstigde in staat te stellen deel te nemen aan volledig commercieel handelsverkeer. Het "doorwerken" van de steun in de economische ontwikkeling van de onderneming ligt reeds in de steun besloten. Volgens de conclusie van de Commissie zou de steunintensiteit toenemen met elke economische ontwikkeling die verband lijkt te houden met de oorspronkelijk toegekende steun.

(23) Bovendien moet de Commissie volgens Duitsland in aanmerking nemen dat de kredieten tevens zijn gewaarborgd door hoofdelijke garanties van de investeerders, een overdracht van de eigendomstitel van activa als zekerheidstelling en een globale overdracht van de vorderingen op grond van verleende diensten en geleverde producten. De verwerving van activa met behulp van steunmiddelen zou niet tot de conclusie mogen leiden dat met deze activa gewaarborgde kredieten op hun beurt verdere steunelementen bevatten.

(24) Met betrekking tot het investeringskrediet van 415000 DEM stelt Duitsland vast dat het steunelement bij dit krediet naar haar mening hoogstens de door de deelstaat gegarandeerde 80 % van het krediet omvat, dat wil zeggen 332000 DEM.

(25) Ten aanzien van het bedrijfsmiddelenkrediet van 213000 DEM betoogt Duitsland dat de Deutsche Bank AG een particuliere bank is en dat dit krediet tegen marktvoorwaarden is toegekend. Bijgevolg zou dit krediet overeenkomstig de vaste praktijk van de Commissie als investeerdersbijdrage moeten worden beoordeeld. Duitsland verklaart dat de kredietlijn een plafond heeft van 300000 DEM en een rentevoet van 9 % en door investeerdersgaranties (417000 DEM), een zekerheidsrecht (Grundschuld) op het bedrijfsterrein (715000 DEM), de overdracht van de eigendomstitel van activa, als zekerheidstelling alsmede een algehele overdracht van de vorderingen op grond van verleende diensten en geleverde producten is gewaarborgd. Volgens Duitsland komen deze voorwaarden overeen met hetgeen op de markt gebruikelijk is.

(26) Bovendien licht Duitsland toe dat de kredietlijn voor maximaal 300000 DEM, die KHK werd verleend door de Deutsche Bank, in zijn geheel als investeerdersbijdrage dient te worden beoordeeld. Hoewel de onderneming hiervan tot op heden nog maar 213000 DEM heeft gebruikt, is niet uit te sluiten dat men door onvoorziene behoefte aan kasmiddelen ook een beroep moet doen op de resterende 87000 DEM. In elk geval staat de onderneming het volledige bedrag van 300000 DEM ter beschikking. Derhalve zouden de herstructureringskosten voor de onderneming in totaal op 2,378 miljoen DEM moeten worden geraamd.

(27) Ten slotte merkt Duitsland iets op over de grootte van de onderneming en het relevante gebied. Duitsland benadrukt dat KHK een KMO is en dat het een management buy-out door voormalige werknemers van de onderneming betreft. De onderneming is gevestigd in een streek die overeenkomstig artikel 87, lid 3, onder a), van het EG-Verdrag door een ernstig gebrek aan werkgelegenheid voor steun in aanmerking komt. Door de investeringen in KHK blijven 24 arbeidsplaatsen behouden in de regio, hetgeen bijdraagt aan de economische ontwikkeling ervan.

V. BEOORDELING VAN DE STEUNMAATREGEL

(28) Overeenkomstig artikel 87, lid 1, van het EG-Verdrag zijn steunmaatregelen van de staten of in welke vorm ook met staatsmiddelen bekostigd, die de mededinging door begunstiging van bepaalde ondernemingen of bepaalde producties vervalsen of dreigen te vervalsen, onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt, voorzover deze steun het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloedt. Volgens de vaste rechtspraak van het Hof van Justitie en het gerecht van eerste aanleg van de Europese Gemeenschappen is er sprake van ongunstige beïnvloeding van het handelsverkeer indien de begunstigde onderneming een economische activiteit uitoefent waarbij handelsverkeer tussen lidstaten plaatsvindt.

(29) De Commissie stelt vast dat de aangemelde steunmaatregel uit openbare middelen is bekostigd ten gunste van één enkele onderneming, die daardoor minder kosten had dan normaliter het geval zou zijn bij de uitvoering van het aangemelde herstructureringsplan. Bovendien produceert de begunstigde, KHK, metalen onderdelen waarin intracommunautair wordt gehandeld. Derhalve is op de steunmaatregel in kwestie artikel 87, lid 1, van het EG-Verdrag van toepassing.

1. Herstructureringssteun

(30) Het aangemelde plan betreft de herstructurering van de onderneming overeenkomstig het door de investeerders ingediende herstructureringsplan. De Commissie stelt vast dat de herstructureringssteun ten gunste van ondernemingen in moeilijkheden getoetst dient te worden aan de kaderregeling.

(31) De Commissie stelt vast dat de pas geregistreerde onderneming KHK delen van het MVB-kapitaal heeft overgenomen om een herstructurering mogelijk te maken. De MVB-activa werden overeenkomstig de regels van de Duitse insolventiewetgeving in het kader van een openbare biedingsprocedure verkocht. Uit de documenten die bij de aanmelding zijn verstrekt, concludeert de Commissie dat de MVB-activa tegen marktprijzen zijn verkocht aan de hoogstbiedenden.

(32) Het begrip "onderneming in moeilijkheden" is in de regel niet van toepassing op een pas opgerichte onderneming. In verband met het bijzondere karakter van het transformatieproces in de nieuwe Duitse deelstaten heeft de Commissie de richtsnoeren evenwel ook op de zogenaamde Auffanglösungen (opsplitsingsconstructies) van toepassing verklaard(7), indien de verkoop van delen van de activa ertoe dient voortzetting van de activiteiten van een insolvente onderneming mogelijk te maken. De problemen van de nieuwe Duitse deelstaten in het algemeen, en die van het bedrijfsleven in het bijzonder, rechtvaardigen de toepassing van de richtsnoeren op dit soort ondernemingen.

(33) KHK is gevestigd in een van de nieuwe Duitse deelstaten. De verkoop omvatte alle activa van het voormalige MVB die nodig waren om de overgenomen productielijnen in bedrijf te houden. De economisch rendabele activiteiten van de MVB werden voortgezet. De activatransactie vormt derhalve een echte Auffanglösung, zodat de maatregelen ten gunste van KHK als herstructureringsmaatregelen kunnen worden aangemerkt.

(34) Er zij op gewezen dat op 9 oktober 1999 nieuwe Communautaire richtsnoeren voor reddings- en herstructureringssteun aan ondernemingen in moeilijkheden(8) van kracht werden. Overeenkomstig punt 101 onderzoekt de Commissie de verenigbaarheid met de gemeenschappelijke markt van niet-aangemelde steunmaatregelen op de grondslag van de nieuwe richtsnoeren, indien de steun, of een gedeelte daarvan, na bekendmaking van de richtsnoeren is toegekend, en in alle andere gevallen op grondslag van de kaderregeling die van kracht was bij het toekennen van de steun. Aangezien alle steunmaatregelen in het onderhavige geval zijn verleend vóór het in werking treden van deze nieuwe richtsnoeren, worden zij getoetst aan de kaderregeling van 1994(9).

(35) Zoals wordt uiteengezet in de kaderregeling, kan reddings- en herstructureringssteun volgens de Commissie bijdragen aan de ontwikkeling van bepaalde vormen van economische bedrijvigheid zonder de voorwaarden waaronder het handelsverkeer plaatsvindt zodanig te veranderen dat het gemeenschappelijk belang wordt geschaad in de zin van artikel 87, lid 3, onder c), van het EG-Verdrag, mits aan de in de kaderregeling beschreven voorwaarden is voldaan.

(36) De Commissie stelt vast dat van het totaal van 1643000 DEM aan openbare middelen die voor de tweede herstructurering zijn aangemeld, 653000 DEM in het kader van goedgekeurde regelingen toegekende steun betreft. Bijgevolg worden deze steunmaatregelen gekwalificeerd als bestaande steun in de zin van artikel 1, onder b), punt ii), van Verordening (EG) nr. 659/1999 van de Raad van 22 maart 1999 tot vaststelling van nadere bepalingen voor de toepassing van artikel 93 van het EG-Verdrag(10), en bijgevolg hoeft de Commissie in de onderhavige beschikking niet te oordelen over de verenigbaarheid ervan met de gemeenschappelijke markt. Bij de beoordeling van de evenredigheid van de overige steun overeenkomstig punt 3.2.2, onder iii), van de kaderregeling wordt echter wel rekening gehouden met de bestaande steun ten bedrage van 653000 DEM.

(37) Overeenkomstig de kaderregeling moet de steun in verhouding staan tot de kosten en baten van de herstructurering. In punt 3.2.2, onder iii), van de kaderregeling is vastgelegd dat de steun tot het voor de herstructurering noodzakelijke minimum moet worden beperkt en in verhouding dient te staan tot de voordelen die daarvan door de Commissie worden verwacht. Van de begunstigden wordt een aanzienlijke bijdrage uit eigen middelen aan het herstructureringsplan verwacht.

(38) Bij haar besluit tot inleiding van de procedure betwijfelde de Commissie of beide door de Deutsche Bank aan de onderneming verstrekte kredieten als bijdrage van de investeerder konden worden aangemerkt, aangezien deze werden gewaarborgd met door middel van steunmiddelen verworven activa. Bijgevolg twijfelde de Commissie eraan of de bijdrage van de investeerder als "aanzienlijk" in de zin van de kaderregeling diende te worden aangemerkt.

2. Het investeringskrediet ten belope van 415000 DEM

(39) Bij het inleiden van de procedure werd betwijfeld of het investeringskrediet ten belope van 415000 DEM als bijdrage van de investeerder kan worden aangemerkt, aangezien dit krediet, los van de door de investeerder/onderneming gestelde zekerheden(11), voor 80 % van het bedrag (332000 DEM) is gewaarborgd door een garantie van de deelstaat. Bovendien werd het krediet geherfinancierd op grond van een goedgekeurde steunregeling.

(40) De Commissie stelt vast dat de staatsgarantie werd verleend in het kader van een goedgekeurde garantieregeling(12). Overeenkomstig de bepalingen van deze regeling kan de steunintensiteit van garanties ten behoeve van ondernemingen in moeilijkheden oplopen tot 100 %. Er zij op gewezen dat Duitsland in haar opmerkingen over het inleiden van de procedure een andere mening was toegedaan dan in de aanmelding, door te stellen dat het steunelement van het betreffende krediet ten hoogste 80 % van de kredietsom, dat wil zeggen maximaal 332000 DEM, bedraagt. Duitsland rekent enkel de resterende 83000 DEM tot de bijdrage van de investeerder.

(41) Dit overwegende, en gelet op het feit dat KHK een onderneming in moeilijkheden was toen het krediet werd verleend en de kredietverstrekkende bank om de honoreringsgarantie verzocht, meent de Commissie dat de honoreringsgarantie voor 80 % van het krediet, dat wil zeggen een bedrag van 332000 DEM, als steun moet worden aangemerkt.

(42) Afgezien van de garantie dient te worden geconstateerd dat het krediet weliswaar door een particuliere bank werd verleend, maar door de KfW in het kader van het ERP-Aufbauprogramm werd geherfinancierd. Deze regeling betreft een goedgekeurde steunregeling om voor de overname van ondernemingen gesubsidieerde leningen te verstrekken aan particulieren, indien de voortzetting van de activiteiten van de onderneming daardoor wordt gewaarborgd en de betrokken particulieren niet over de noodzakelijke financiële middelen beschikken.

(43) De Commissie stelt vast dat de lening voor twaalf jaar is toegekend (1997-2009) tegen 5 % rente per jaar tot 31 maart 2007, en tussen 2000 en 2009 in gelijke tranches dient te worden terugbetaald. Het referentietarief bedroeg in maart 1997, toen het krediet werd verstrekt, 6,86 %. Aangezien de onderneming destijds in moeilijkheden verkeerde en een van de voorwaarden voor kredietverlening krachtens de goedgekeurde regeling inhield dat er geen andere financiering voorhanden was, moet worden verondersteld dat er geen bank bereid was om de onderneming een krediet van gelijke hoogte tegen marktvoorwaarden te verstrekken.

(44) Derhalve - aangezien een vergelijking met een commercieel rentetarief niet mogelijk is - wordt het rentepercentage van 5 %, overeenkomstig de Mededeling van de Commissie over de methode waarmee de referentie- en disconteringspercentages worden vastgesteld(13), afgetrokken van het referentiepercentage van 6,86 % + 4 %. Het verschil van 5,86 % tussen deze percentages wordt aangemerkt als steun ten gunste van de onderneming voor de 20 % van de lening waarop de garantie geen betrekking heeft. De looptijd van de lening in aanmerking genomen levert een disconteringsberekening van het gesubsidieerde rentetarief naar de waarde in 1997 een steunbedrag op van 24966 DEM.

3. Het rekening-courantkrediet van 213000 DEM (maximaal 300000 DEM)

(45) Bij het inleiden van de procedure betwijfelde de Commissie of het rekening-courantkrediet van 213000 DEM tegen marktvoorwaarden werd verleend en derhalve als bijdrage van de investeerder kan worden beschouwd, aangezien het door met staatssteun verworven activa is gewaarborgd.

(46) Wanneer de Commissie onderzoekt of een lening tegen marktvoorwaarden is verleend, toetst zij gewoonlijk de kredietvoorwaarden en de feiten uit het standpunt van de kredietverlenende bank. De Commissie kan dan tot de slotsom komen dat de lening tegen marktvoorwaarden is verstrekt, indien het een particuliere bank betreft, de rente overeenkomt met de marktvoorwaarden, en de zekerheden overeenstemmen met de vaste praktijk van de bank en door de kredietnemer zijn gesteld.

(47) De Commissie stelt vast dat ondernemingen in de regel hun activa/toekomstige inkomsten aanwenden als garantie voor bedrijfskredieten. Dit zijn de meest gangbare garanties, die ook door de banken worden gevraagd. Zonder inzet van de activa van een onderneming zou financiering van activiteiten, investeringen, enz. niet mogelijk zijn.

(48) Voorts stelt de Commissie vast dat zij in eerdere gevallen waarop de kaderregeling van toepassing was het gebruik van staatssteun voor de verwerving van activa van de onderneming in moeilijkheden heeft toegestaan(14). De Commissie is het met Duitsland eens dat de steun juist is bedoeld om de begunstigde in staat te stellen deel te nemen aan het commerciële handelsverkeer. Ook stemt de Commissie ermee in dat ondernemingen in de regel hun vaste activa, vorderingen, enz. als garantie gebruiken voor langlopende externe financiering van hun activiteiten en/of voor kredieten voor verdere investeringen.

(49) Op grond hiervan meent de Commissie dat het feit dat de met staatssteun verworven activa werden gebruikt als garantie voor een krediet, op zich niet de conclusie rechtvaardigt dat het krediet niet tegen marktvoorwaarden werd verleend en bijgevolg een steunelement bevat.

(50) De Commissie stelt vast dat het krediet - afgezien van de grond en de machines - tevens met een overdracht van vorderingen en van het eigendom van eindproducten aan de bank, alsook met een persoonlijke garantie van de vier aandeelhouders is gewaarborgd. Het rentetarief bedraagt 9 %. Er zijn in verband met het rekening-courantkrediet derhalve geen aanwijzingen dat het krediet niet tegen marktvoorwaarden werd verleend. Derhalve merkt de Commissie het krediet als externe financiering in de zin van de kaderregeling aan.

(51) Voorts wijst de Commissie op de opmerking van Duitsland dat het door de Duitse bank aan KHK toegekende rekening-courantkrediet van maximaal 300000 DEM, in zijn geheel als bijdrage van de investeerders dient te worden aangemerkt omdat de onderneming tot dusverre nog maar 213000 DEM heeft aangesproken, hoewel haar een totaalbedrag van 300000 DEM ter beschikking staat om in de behoefte aan kasmiddelen te voorzien tijdens het herstructureringsproces.

(52) De Commissie stelt vast dat in het aangemelde herstructureringsplan rekening werd gehouden met een financieringsbehoefte van in totaal 2291000 DEM. In het herstructureringsplan dienen de totale herstructureringskosten en de verdeling hiervan tussen overheid en begunstigde vermeld te worden. Volgens de verdeling in de aanmelding gold slechts 213000 DEM van het kaskrediet als investeerdersbijdrage. Aangezien een wijziging van het herstructureringsplan alleen onder bepaalde omstandigheden kan worden onderzocht en de herstructureringsperiode in 1999 eindigde, komt de Commissie tot de slotsom dat er geen aanleiding is om het aangemelde herstructureringsplan met terugwerkende kracht te wijzigen. Derhalve worden in totaal 2291000 DEM als de totale kosten van de herstructurering aangemerkt, en 213000 DEM als bijdrage van de investeerder middels de kredietlijn van de Deutsche Bank ter financiering van deze kosten.

4. De evenredigheid van de steun

(53) Op basis van de verklaringen in de overwegingen 39 tot en met 52 gaat de Commissie ervan uit dat de openbare financiering van de herstructurering als volgt is opgebouwd:

>RUIMTE VOOR DE TABEL>

(54) De Commissie stelt vast dat de steun in de vorm van de deelstaatgarantie en het gesubsidieerde rentetarief ten belope van 356966 DEM op goedgekeurde steunregelingen berust. Derhalve worden deze maatregelen als bestaande steun in de zin van artikel 1, onder b), punt ii), van Verordening (EG) nr. 659/1999 gekwalificeerd, en bijgevolg hoeft de verenigbaarheid met de gemeenschappelijke markt in de onderhavige beschikking niet door de Commissie te worden beoordeeld. Bij de beoordeling van de evenredigheid van de steun overeenkomstig punt 3.2.2, onder iii), van de kaderregeling zal overigens wel rekening worden gehouden met deze bestaande steun.

(55) Aangezien de steunelementen van het krediet van 415000 DEM 356996 DEM bedragen, moet nog worden onderzocht of de resterende 58034 DEM als bijdrage van de investeerder in de zin van de kaderregeling moet worden aangemerkt.

(56) In de kaderregeling is vastgelegd dat van de begunstigden doorgaans een belangrijke bijdrage aan het herstructureringsplan uit eigen middelen of door externe financiering wordt verwacht. Het begrip "externe financiering" is in de praktijk van de Commissie opgevat als financiering tegen marktvoorwaarden.

(57) De Commissie stelt vast dat in het onderhavige geval één enkel krediet meerdere steunelementen bevat. Als voor het door de Commissie te onderzoeken krediet uitsluitend een deelstaatgarantie of een rentesubsidie was verleend, dan zou dit onderzoek kunnen uitwijzen dat het deel van de maatregel dat niet door openbare middelen gedekt is, en waarvan het risico door de particuliere bank of met andere zekerheden is gedekt, als bijdrage van de investeerder dient te worden aangemerkt, mits de andere kredietvoorwaarden overeen zouden komen met hetgeen op de markt gebruikelijk is.

(58) In het onderhavige geval kan deze conclusie echter niet worden getrokken. Ten eerste gelden voor het niet door de garantie gedekte deel geen marktvoorwaarden, aangezien het rentetarief door de overheid wordt gesubsidieerd. Voorts kan na onderzoek van het steunelement in het gesubsidieerde rentetarief, het andere deel van het krediet vanwege de deelstaatgarantie niet worden aangemerkt als tegen marktvoorwaarden toegekend.

(59) De Commissie is derhalve van mening dat door de cumulerende werking van de verschillende steunelementen het resterende bedrag van 58034 DEM niet kan worden aangemerkt als financiering tegen marktvoorwaarden.

(60) Op basis van de verklaringen in de overwegingen 55 tot en met 59 gaat de Commissie ervan uit dat de bijdrage van de investeerder aan de herstructurering als volgt is opgebouwd:

>RUIMTE VOOR DE TABEL>

(61) De Commissie stelt vast dat de steunintensiteit van de herstructurering 86 % bedraagt en de bijdrage van de investeerder 11,5 %(15).

(62) De Commissie stelt vast dat KHK een KMO is in een voor steun in aanmerking komende streek en momenteel 27 werknemers in dienst heeft. Volgens de gedragslijn die de Commissie in het verleden steeds heeft aangehouden ten aanzien van Oost-Duitse ondernemingen keurde zij steun aan KMO's goed wanneer er sprake was van een vergelijkbaar hoge bijdrage van de investeerder(16). In deze gevallen sorteerden de goedgekeurde steunmaatregelen een beperkt effect op de liquiditeit, zodat de onderneming geen extra middelen ter beschikking kwamen, die zouden kunnen worden gebruikt voor agressief en marktvervalsend gedrag ten opzichte van de concurrentie. Bovendien droegen de investeerders zelf met eigen kapitaal bij aan de herstructurering.

(63) In het onderhavige geval wordt het grootste deel van de steun in het kader van een goedgekeurde steunregeling toegekend (1,01 miljoen DEM). De "ad hoc"-steun, een onder bepaalde voorwaarden terug te betalen lening ten belope van 960000 DEM, werd gebruikt om de activa van de onderneming te verwerven. De steunmaatregelen hadden derhalve een beperkt effect op de liquiditeit. Bovendien zijn beide kredieten die de onderneming zijn verleend, gewaarborgd met persoonlijke garanties van de vier investeerders. Aldus droegen de investeerders met eigen kapitaal zelf bij aan de herstructurering.

(64) De Commissie is derhalve van mening dat de bijdrage van de begunstigden kan worden aangemerkt als belangrijk in de zin van de kaderregeling. Bijgevolg meent de Commissie dat de steun voldoet aan de voorwaarde van punt 3.2.2, onder iii), van de kaderregeling, namelijk dat steunmaatregelen in verhouding moeten staan tot de kosten en baten van de herstructurering.

VI. CONCLUSIE

(65) De Commissie is van mening dat Duitsland door het verlenen van de steun artikel 88, lid 3, van het EG-Verdrag heeft geschonden. De Commissie acht de steun echter met artikel 87, lid 3, onder c), van het EG-Verdrag verenigbaar, aangezien zij strookt met de Communautaire kaderregeling van 1994 voor reddings- en herstructureringssteun aan ondernemingen in moeilijkheden,

HEEFT DE VOLGENDE BESCHIKKING GEGEVEN:

Artikel 1

De steun ten belope van 491000 EUR (960000 DEM), die Duitsland ten gunste van KHK Verbindetechnik GmbH Brotterode heeft verleend, is overeenkomstig artikel 87, lid 3, onder c), van het EG-Verdrag met de gemeenschappelijke markt verenigbaar.

Artikel 2

Deze beschikking is gericht tot de Bondsrepubliek Duitsland.

Gedaan te Brussel, 3 juli 2001.

Voor de Commissie

Mario Monti

Lid van de Commissie

(1) PB C 27 van 27.1.2001, blz. 30.

(2) Zie voetnoot 1.

(3) In het besluit van de Commissie om de formele onderzoeksprocedure in te leiden wordt in punt 3 vastgesteld dat de steunmaatregelen in verband met de eerste privatisering met de gemeenschappelijke markt verenigbaar zijn, aangezien zij met de Treuhand-regelingen en andere door de Commissie goedgekeurde steunregelingen stroken. Derhalve worden in deze beschikking alleen steunmaatregelen in het kader van de tweede privatisering beoordeeld. Zie voetnoot 1.

(4) Garantierichtlijn van de Aufbaubank Thüringen, steunmaatregel nr. N 117/96, goedgekeurd door de Commissie op 27 december 1996.

(5) Investeringskrediet van de Duitse Bank, herfinanciering voor 100 % door de Kreditanstalt für Wiederaufbau (KfW) in het kader van het ERP-Aufbauprogramm, steunmaatregel nr. N 563/c/94, goedgekeurd door de Commissie op 1 december 1994.

(6) PB C 368 van 23.12.1994, blz. 12.

(7) Zie de goedkeuringen van de Commissie van 16 en 30 april 1997: steunmaatregelen nrs. N 874/96 en NN 139/96 ten gunste van Union Werkzeugmaschinen GmbH, brief D/3428 van 2.5.1997; steunmaatregel nr. N 892/96 ten gunste van Foron Haus- und Küchentechnik GmbH, brief D/4047 van 28.5.1997. Deze interpretatie is verwoord in voetnoot 10 bij punt 7 van de sinds 1999 geldende versie van de Communautaire richtsnoeren voor reddings- en herstructureringssteun aan ondernemingen in moeilijkheden (PB C 288 van 9.10.1999, blz. 2): "De enige uitzondering op deze regel vormen de eventuele gevallen die door de Bundesanstalt für vereinigungsbedingte Sonderaufgaben worden behandeld in het kader van zijn privatiseringsopdracht en andere soortgelijke gevallen in de nieuwe deelstaten, en wel met betrekking tot ondernemingen die na een liquidatie of een overname van activa die vóór 31 december 1999 zijn geschied, zijn opgericht.".

(8) PB C 288 van 9.10.1999, blz. 2.

(9) Zie voetnoot 6.

(10) PB L 83 van 27.3.1999, blz. 1.

(11) Persoonlijke garantie van de investeerders, een zekerheidsrecht (Grundschuld) op het bedrijfsterrein, een overdracht van de eigendomstitel van activa als zekerheidsstelling en een globale overdracht van vorderingen op grond van verleende diensten en geleverde producten.

(12) Garantierichtlijn van de Aufbaubank Thüringen, steunmaatregel nr. N 117/96.

(13) PB C 273 van 9.9.1997, blz. 3.

(14) Sysma Antriebstechnik GmbH (steunmaatregel nr. N 220/98), Finow Rohrleitungssystem- und Anlagenbau (steunmaatregel nr. NN 3/98), Schiess Wema GmbH (steunmaatregel nr. NN 68/98), Auerbach Maschinenfabrik GmbH (steunmaatregel nr. NN 46/98), Thüringer Pianoforte GmbH (steunmaatregel nr. N 18/2000).

(15) Het resterende kredietbedrag van 58034 DEM, dat overeenkomt met 2,5 % van de herstructureringskosten, wordt evenmin als investeerdersbijdrage of als steun aangemerkt.

(16) Steunmaatregelen nrs. NN 131/96 GMB Magnete Bitterfeld (12 %), NN 61/98 Stahl- und Maschinenbau Rostock (12 %) en C 27/98 Draiswerke (11 %).