(1)

Het bewustzijn van de verantwoordelijkheden van bedrijven met betrekking tot de negatieve effecten van hun waardeketens op de mensenrechten werd prominent in de jaren 90, toen nieuwe offshoringpraktijken bij de productie van kleding en schoeisel de aandacht vestigden op de slechte arbeidsomstandigheden waarmee veel werknemers, inclusief kinderen, in wereldwijde waardeketens te maken hadden. Tegelijkertijd werden veel olie-, gas-, en mijnbouwbedrijven, alsook levensmiddelenbedrijven actief in steeds verder afgelegen gebieden, waarbij inheemse bevolkingen vaak werden verdreven zonder enige vorm van adequate raadpleging of compensatie.

(2)

Omdat er steeds meer mensenrechtenschendingen en gevallen van milieuaantasting aan het licht kwamen, werd de behoefte steeds nijpender om te garanderen dat bedrijven de mensenrechten eerbiedigen en dat slachtoffers toegang tot de rechter krijgen, met name wanneer de waardeketens van bepaalde bedrijven zich uitstrekken tot landen met zwakke rechtssystemen en een gebrekkige rechtshandhaving, en om bedrijven overeenkomstig de nationale wetgeving verantwoordelijk te houden voor de schade die zij berokkenen of waartoe zij bijdragen. In dit licht verwelkomde de Raad voor de mensenrechten van de Verenigde Naties (VN) in 2008 unaniem het kader “Protect, Respect and Remedy”. Dat kader was gebaseerd op drie pijlers: de plicht van de staat om bescherming te bieden tegen mensenrechtenschendingen door derden, waaronder bedrijven, door middel van passende beleidsmaatregelen, regelgeving en berechting; de verantwoordelijkheid van bedrijven om de mensenrechten te eerbiedigen, hetgeen inhoudt dat zij met passende zorgvuldigheid moeten handelen om te voorkomen dat zij de rechten van anderen schenden, en dat zij de negatieve effecten die zij teweegbrengen moeten corrigeren; betere toegang voor slachtoffers tot doeltreffende rechtsmiddelen, zowel gerechtelijk als buitengerechtelijk.

(3)

Na het kader volgden de “leidende beginselen van de VN inzake bedrijfsleven en mensenrechten”, die in 2011 door de Raad voor de mensenrechten van de VN werden aangenomen. Deze leidende beginselen vormden de eerste wereldwijde norm voor passende zorgvuldigheid en boden ondernemingen niet-bindende kaderrichtsnoeren om hun verantwoordelijkheid met betrekking tot de eerbiediging van de mensenrechten in de praktijk te brengen. Vervolgens ontwikkelden andere internationale organisaties normen voor passende zorgvuldigheid die op deze leidende beginselen gebaseerd waren. In de richtsnoeren voor multinationale ondernemingen van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) uit 2011 wordt uitgebreid verwezen naar passende zorgvuldigheid en de OESO heeft ook richtsnoeren ontwikkeld om ondernemingen in specifieke sectoren en toeleveringsketens te helpen passende zorgvuldigheideisen toe te passen. In 2016 richtte het Comité van Ministers van de Raad van Europa een aanbeveling betreffende mensenrechten en het bedrijfsleven tot zijn lidstaten, waarin deze werden opgeroepen wetgeving en andere maatregelen vast te stellen om ervoor te zorgen dat ondernemingen voor de Europese rechter burgerlijk, administratief en strafrechtelijk aansprakelijk kunnen worden gesteld voor mensenrechtenschendingen in hun waardeketen. In 2018 keurde de OESO de algemene richtsnoeren inzake de zorgvuldigheidseisen voor verantwoord zakelijk gedrag goed. Evenzo keurde de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) in 2017 de tripartiete beginselverklaring betreffende multinationale ondernemingen en sociaal beleid goed, waarin ondernemingen worden aangemoedigd om zorgvuldigheidsmechanismen in te voeren voor het detecteren, voorkomen en beperken van bestaande en potentiële negatieve effecten met betrekking tot internationaal erkende mensenrechten, en het verantwoorden van de manier waarop zij deze effecten aanpakken. De beginselen inzake kinderrechten en bedrijven die in 2012 werden ontwikkeld door het “Global Compact”-initiatief van de VN, Save the Children en UNICEF, omvatten belangrijke overwegingen betreffende de negatieve effecten van bedrijfsactiviteiten, en UNICEF heeft een reeks richtlijnen ontwikkeld betreffende de passende zorgvuldigheid van bedrijven met betrekking tot kinderen. In 2013 heeft het VN-comité voor de Rechten van het Kind in algemene opmerking nr. 16 een uitgebreide reeks verplichtingen van staten vastgesteld met betrekking tot de effecten van het bedrijfsleven op de rechten van kinderen, waaronder de verplichting voor bedrijven om passende zorgvuldigheid betreffende kinderrechten te betrachten.

(4)

Ondernemingen beschikken momenteel dus over een aanzienlijk aantal internationale zorgvuldigheidsinstrumenten die hen kunnen helpen om hun verantwoordelijkheden op het gebied van mensenrechten na te komen. Deze instrumenten zijn van groot belang voor ondernemingen die hun plicht om de mensenrechten te beschermen serieus nemen, maar de vrijwillige aard van de instrumenten kan hun doeltreffendheid belemmeren en hun effect is bescheiden gebleken: slechts een beperkt aantal ondernemingen past vrijwillig passende zorgvuldigheid toe met betrekking tot de effecten van hun activiteiten en die van hun zakelijke relaties op de mensenrechten. Dit wordt nog versterkt door de buitensporige nadruk die veel ondernemingen leggen op het maximaliseren van de winst op korte termijn.

(5)

De bestaande internationale instrumenten inzake passende zorgvuldigheid zijn er niet in geslaagd de slachtoffers van negatieve gevolgen voor de mensenrechten en het milieu toegang tot de rechter en verhaalsmogelijkheden te bieden, omdat zij buitengerechtelijk en vrijwillig van aard zijn. Staten zijn eerstverantwoordelijk voor de bescherming van de mensenrechten en het bieden van toegang tot de rechter, en het gebrek aan rechterlijke mechanismen om ondernemingen aansprakelijk te stellen voor schade die in hun waardeketen wordt veroorzaakt, mag en kan niet naar behoren worden gecompenseerd door de ontwikkeling van particuliere klachtenmechanismen. Hoewel dergelijke mechanismen nuttig zijn om noodhulp en snelle compensatie voor beperkte schade te bieden, moeten zij strikt worden gereguleerd door overheidsinstanties en mogen zij geen afbreuk doen aan het recht van slachtoffers op toegang tot de rechter en het recht op een eerlijk en openbaar proces voor een onafhankelijke rechtbank.

(6)

De Unie heeft op zeer specifieke terreinen verplichte kaderregelingen van passende zorgvuldigheid aangenomen teneinde activiteiten te bestrijden die de belangen van de Unie of haar lidstaten schaden, zoals de financiering van terrorisme of ontbossing. In 2010 heeft de Unie Verordening (EU) nr. 995/2010 van het Europees Parlement en de Raad (2) vastgesteld, op grond waarvan alle marktdeelnemers die hout en houtproducten op de interne markt brengen, worden onderworpen aan zorgvuldigheidseisen, en handelaren in de distributieketen worden verplicht om basisinformatie te verstrekken over de leverancier en de koper, zodat het traceren van hout en de houtproducten kan worden verbeterd. Bij Verordening (EU) 2017/821 van het Europees Parlement en de Raad (3) wordt een Uniesysteem ingesteld voor passende zorgvuldigheid in de toeleveringsketen teneinde gewapende groepen, terroristische groeperingen en/of veiligheidstroepen zo weinig mogelijk kansen te geven om handel te drijven in tin, tantaal en wolfraam, de overeenkomstige ertsen, en goud.

(7)

In Richtlijn 2014/95/EU van het Europees Parlement en de Raad (4) wordt een andere, algemenere en aanvullende benadering toegepast, gebaseerd op transparantie en duurzaamheid, waarbij ondernemingen met meer dan 500 werknemers worden verplicht informatie bekend te maken over het beleid dat zij voeren met betrekking tot milieu-, sociale en personeelsaangelegenheden, de bestrijding van corruptie en omkoping en de eerbiediging van mensenrechten, met inbegrip van passende zorgvuldigheid.

(8)

In sommige lidstaten heeft de noodzaak om ondernemingen responsiever te maken met betrekking tot mensenrechten, milieu en goed bestuur geleid tot de vaststelling van nationale wetgeving inzake passende zorgvuldigheid. In Nederland zijn ondernemingen die actief zijn op de Nederlandse markt op grond van de wet inzake de zorgplicht met betrekking tot kinderarbeid verplicht om na te gaan of er sprake is van een redelijk vermoeden dat de geleverde goederen of diensten tot stand zijn gekomen met behulp van kinderarbeid en, in het geval van een redelijk vermoeden, een actieplan vast te stellen en uit te voeren. In Frankrijk zijn sommige grote ondernemingen op grond van de wet inzake zorgplicht voor moedermaatschappijen en opdrachtgevende ondernemingen verplicht een zorgvuldigheidsplan goed te keuren, te publiceren en uit te voeren om door de onderneming, haar dochterondernemingen, onderaannemers of leveranciers veroorzaakte mensenrechten-, gezondheids- en veiligheids- en milieurisico’s te detecteren en voorkomen. Het Franse recht voorziet in bestuursrechtelijke aansprakelijkheid voor het niet nakomen van de wettelijke zorgvuldigheidseisen, en in burgerrechtelijke aansprakelijkheid voor ondernemingen om veroorzaakte schade te vergoeden. In veel andere lidstaten is er een debat gaande over de invoering van verplichte zorgvuldigheidseisen voor ondernemingen, en sommige lidstaten, waaronder Duitsland, Zweden, Oostenrijk, Finland, Denemarken en Luxemburg, overwegen momenteel dergelijke wetgeving goed te keuren.

(9)

In 2016 spraken acht nationale parlementen hun steun uit voor een “groenekaartinitiatief”, waarbij de Commissie werd verzocht wetgeving voor te stellen om ervoor te zorgen dat bedrijven verantwoording afleggen voor mensenrechtenschendingen. Het ging om de parlementen van Estland, Litouwen, Slowakije en Portugal, de Nederlandse Tweede Kamer, de Italiaanse Senaat, de Franse Nationale Vergadering en het Hogerhuis van het Verenigd Koninkrijk.

(10)

Het gebrek aan harmonisatie van de wetgeving kan een negatieve invloed hebben op de vrijheid van vestiging. Verdere harmonisatie is dan ook van essentieel belang om oneerlijke concurrentievoordelen te voorkomen. Voor het creëren van een gelijk speelveld is het van belang dat de regels van toepassing zijn op alle ondernemingen die actief zijn op de Europese interne markt, ongeacht of deze ondernemingen binnen of buiten de Unie gevestigd zijn.

(11)

Er zijn aanzienlijke verschillen tussen de wet- en regelgeving van de lidstaten inzake zorgvuldigheidseisen, met inbegrip van civielrechtelijke aansprakelijkheid, die van toepassing zijn op in de Unie gevestigde ondernemingen. Toekomstige handelsbelemmeringen die voortvloeien uit de verschillende ontwikkelingen van dergelijke nationale wetten moeten worden voorkomen.

(12)

Teneinde een gelijk speelveld te waarborgen, moet de verantwoordelijkheid die ondernemingen hebben om de mensenrechten te eerbiedigen op grond van internationale normen, worden omgezet in een wettelijke verplichting op Unieniveau. Door waarborgen voor de bescherming van mensenrechten, milieu en goed bestuur op elkaar af te stemmen, moet deze richtlijn garanderen dat alle binnen of buiten de Unie gevestigd grote ondernemingen en alle beursgenoteerde of hoogrisico-kmo’s die actief zijn op de interne markt, zich moeten houden aan geharmoniseerde vereisten inzake passende zorgvuldigheid, waardoor regelgevingsversnippering wordt voorkomen en de werking van de interne markt zal verbeteren.

(13)

De vaststelling van verplichte zorgvuldigheidseisen op het niveau van de Unie zou gunstig zijn voor bedrijven omdat deze resulteert in harmonisatie, rechtszekerheid en een gegarandeerd gelijk speelveld, en zou de ondernemingen waarop zij van toepassing zijn een concurrentievoordeel kunnen opleveren, aangezien samenlevingen steeds meer van ondernemingen verlangen dat zij ethisch en duurzaam worden. Door een norm voor passende zorgvuldigheid voor de Unie vast te stellen, kan deze richtlijn bijdragen aan het ontstaan van een wereldwijde norm voor verantwoord zakelijk gedrag.

(14)

Deze richtlijn heeft tot doel bestaande en mogelijke negatieve effecten op de mensenrechten, het milieu en goed bestuur in de waardeketen te voorkomen en te beperken, en te garanderen dat ondernemingen aansprakelijk kunnen worden gehouden voor deze effecten en dat iedereen die daardoor schade heeft geleden, zijn recht op een eerlijk proces voor een rechter en het recht op schadeloosstelling overeenkomstig de nationale wetgeving doeltreffend kan uitoefenen.

(15)

Het is niet de bedoeling dat deze richtlijn reeds geldende sectorspecifieke Uniewetgeving inzake passende zorgvuldigheid vervangt of de invoering van aanvullende sectorspecifieke Uniewetgeving verhindert. De toepassing ervan doet dan ook geen afbreuk aan andere zorgvuldigheidseisen die zijn vastgelegd in sectorspecifieke wetgeving van de Unie — in het bijzonder Verordening (EU) nr. 995/2010 en Verordening (EU) 2017/821 –, tenzij de zorgvuldigheidseisen van deze richtlijn ten aanzien van mensenrechten, het milieu en goed bestuur strikter zijn.

(16)

De uitvoering van deze richtlijn mag op geen enkele wijze aanleiding geven tot verlaging van het algemene niveau van bescherming van de mensenrechten of het milieu. Met name mogen er geen gevolgen zijn voor andere bestaande op nationaal, Europees of internationaal niveau vastgestelde aansprakelijkheidskaders op het gebied van onderaanneming, detachering en toeleveringsketens. Dat een onderneming heeft voldaan aan haar verplichtingen inzake passende zorgvuldigheid uit hoofde van deze richtlijn, wil niet zeggen dat haar verplichtingen op grond van andere aansprakelijkheidskaders worden versoepeld of komen te vervallen, en een op grond van een ander aansprakelijkheidskader tegen de onderneming ingeleide juridische procedure mag derhalve niet op die grond worden afgewezen.

(17)

De richtlijn moet van toepassing zijn op alle grote ondernemingen waarvoor de wetgeving van een lidstaat geldt, die zijn gevestigd op het grondgebied van de Unie of die actief zijn op de Europese interne markt, ongeacht of het een particuliere onderneming of een staatsbedrijf betreft en ongeacht de economische sector waarin het actief is, inclusief de financiële sector. Deze richtlijn moet ook van toepassing zijn op alle beursgenoteerde en hoogrisico-kmo’s (*1).

(18)

In het zorgvuldigheidsproces wordt een evenredigheidsfactor ingebouwd, aangezien dit proces afhankelijk is van de ernst en waarschijnlijkheid van de negatieve effecten die een onderneming veroorzaakt, waartoe zij bijdraagt of die aan haar activiteiten gekoppeld kunnen worden, de sector waarin de onderneming actief is, de omvang van de onderneming, de aard en context (inclusief geografisch) van haar activiteiten, haar bedrijfsmodel, haar positie in de waardeketen en de aard van haar producten en diensten. Een grote onderneming waarvan alle directe zakelijke relaties in de Unie gevestigd zijn, of een kleine of middelgrote onderneming die na een risicobeoordeling tot de conclusie komt dat zij geen potentiële of daadwerkelijke negatieve effecten bij haar zakelijke relaties heeft vastgesteld, kan een verklaring in die zin publiceren, met inbegrip van de risicobeoordeling met de relevante gegevens, informatie en methodologie, die in elk geval moet worden herzien ingeval zich wijzigingen voordoen in de bedrijfsactiviteiten, zakelijke relaties of operationele context van de onderneming.

(19)

Om aan hun zorgvuldigheidsverplichtingen te voldoen, moeten ondernemingen die eigendom zijn of onder zeggenschap staan van de staat diensten uitbesteden aan ondernemingen die hebben voldaan aan hun zorgvuldigheidsverplichtingen. De lidstaten worden aangemoedigd geen staatssteun te verstrekken, ook niet door middel van overheidsfinanciering, overheidsopdrachten, exportkredietinstellingen of leningen met overheidssteun, aan ondernemingen die niet voldoen aan de doelstellingen van deze richtlijn.

(20)

In deze richtlijn wordt onder passende zorgvuldigheid de verplichting van een onderneming verstaan om alle evenredige en passende maatregelen te nemen en zich alle inspanningen te getroosten die binnen haar mogelijkheden liggen om negatieve effecten op de mensenrechten, het milieu en goed bestuur in haar waardeketen te voorkomen, en dergelijke effecten aan te pakken wanneer zij zich voordoen. In de praktijk bestaat passende zorgvuldigheid uit een proces dat door een onderneming wordt ingesteld voor het detecteren, beoordelen, voorkomen, beperken, wegnemen, monitoren en meedelen van, het verstrekken van informatie over en het verantwoorden, aanpakken en corrigeren van de potentiële en/of daadwerkelijke negatieve effecten op de mensenrechten, met inbegrip van sociale, vakbonds- en arbeidsrechten, het milieu, met inbegrip van de bijdrage aan klimaatverandering, en goed bestuur, van haar eigen activiteiten en die van haar zakelijke relaties in de waardeketen. Ondernemingen die onder deze richtlijn vallen, mogen hun zorgvuldigheidsverplichtingen niet overdragen op leveranciers.

(21)

Bijlage xx bevat een lijst van bedrijfsgerelateerde negatieve effecten op de mensenrechten. Voor zover zij relevant zijn voor ondernemingen moet de Commissie in die bijlage de negatieve effecten opnemen op de mensenrechten die worden genoemd in de internationale mensenrechtenverdragen die bindend zijn voor de Unie of de lidstaten, het Internationaal Statuut van de Rechten van de Mens, het internationale humanitaire recht, de mensenrechteninstrumenten van de Verenigde Naties inzake de rechten van personen die behoren tot bijzonder kwetsbare groepen of gemeenschappen, en de beginselen inzake grondrechten die zijn opgenomen in de Verklaring betreffende de fundamentele principes en rechten op het werk van de IAO, evenals de rechten die worden erkend in het IAO-verdrag betreffende vrijheid van organisatie en de effectieve erkenning van het recht op collectieve onderhandelingen, het IAO-verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van gedwongen of verplichte arbeid, het IAO-verdrag inzake de daadwerkelijke afschaffing van kinderarbeid en het IAO-verdrag inzake de uitbanning van discriminatie met betrekking tot werkgelegenheid en beroep. Deze effecten omvatten voorts, maar zijn niet beperkt tot, negatieve effecten met betrekking tot andere rechten die worden erkend in de tripartiete beginselverklaring betreffende multinationale ondernemingen en sociaal beleid en in diverse IAO-verdragen, zoals die betreffende de vrijheid van vereniging, collectieve onderhandelingen, minimumleeftijd, gezondheid en veiligheid op de werkvloer en gelijke beloning, en de rechten die worden erkend in het Verdrag inzake de rechten van het kind, het Afrikaans Handvest van de rechten van de mens en de volkeren, de Amerikaanse Conventie van de rechten van de mens, het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, het Europees Sociaal Handvest, het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie en nationale grondwetten en wetten waarin mensenrechten worden erkend of ten uitvoer worden gelegd. De Commissie moet ervoor zorgen dat de lijst van effecten redelijk en realistisch is.

(22)

Negatieve effecten op het milieu houden vaak nauw verband met negatieve effecten op de mensenrechten. De speciale rapporteur van de VN voor mensenrechten en milieu heeft verklaard dat volledige uitoefening van de mensenrechten niet mogelijk is zonder dat het recht op leven, gezondheid, voedsel, water en ontwikkeling en het recht op een veilig, schoon, gezond en duurzaam milieu worden gewaarborgd. Voorts heeft de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in resolutie 64/292 het recht op veilig en schoon drinkwater en op sanitaire voorzieningen erkend als mensenrecht. De COVID-19-pandemie heeft niet alleen duidelijk gemaakt dat een veilige en gezonde werkomgeving van belang is, maar ook dat ondernemingen moeten garanderen dat zij geen gezondheidsrisico’s in hun waardeketens veroorzaken of hiertoe bijdragen. Daarom moeten deze rechten in de werkingssfeer van de richtlijn worden opgenomen.

(23)

Bijlage xxx bevat een lijst van bedrijfsgerelateerde negatieve effecten op het milieu, van tijdelijke of permanente aard, die relevant zijn voor ondernemingen. De lijst dient onder meer, maar niet uitsluitend te omvatten: afvalproductie, diffuse verontreiniging en broeikasgasemissies die ertoe leiden dat de aarde opwarmt met meer dan 1,5 graad Celsius boven pre-industriële niveaus, ontbossing en andere effecten op het klimaat, lucht-, bodem- en waterkwaliteit, het duurzame gebruik van natuurlijke hulpbronnen, biodiversiteit en ecosystemen. De Commissie moet ervoor zorgen dat de lijst van effecten redelijk en realistisch is. Om bij te dragen tot de interne samenhang van de wetgeving van de Unie en om rechtszekerheid te bieden, wordt deze lijst opgesteld in overeenstemming met Verordening (EU) 2020/852 van het Europees Parlement en de Raad (5).

(24)

Bijlage xxxx bevat een lijst van bedrijfsgerelateerde negatieve effecten op goed bestuur, die relevant zijn voor ondernemingen. De lijst dient onder meer te omvatten: niet-naleving van de OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen, hoofdstuk VII inzake de bestrijding van omkoping, het aanzetten tot omkoping en afpersing, en de beginselen van het OESO-verdrag inzake bestrijding van omkoping van buitenlandse ambtenaren bij internationale zakelijke transacties, en situaties van corruptie en omkoping waarbij een onderneming op een manier die in strijd is met de wet ongepaste invloed uitoefent op, of ongepaste geldelijke voordelen biedt aan, ambtenaren teneinde privileges of een oneerlijke gunstige behandeling te verkrijgen, waaronder situaties waarin een onderneming op ongepaste wijze betrokken raakt bij lokale politieke activiteiten, illegale bijdragen aan campagnes doet of de toepasselijke belastingwetgeving niet naleeft. De Commissie moet ervoor zorgen dat de lijst van effecten redelijk en realistisch is.

(25)

Negatieve effecten op de mensenrechten, het milieu en goed bestuur zijn niet genderneutraal. Ondernemingen worden aangemoedigd een genderperspectief in hun zorgvuldigheidsprocessen te integreren. Zij kunnen de brochure van de Verenigde Naties “Gender Dimensions of the Guiding Principles on Business and Human Rights” als richtsnoer gebruiken.

(26)

Potentiële of daadwerkelijke negatieve effecten op de mensenrechten, het milieu en het bestuur kunnen in conflictgebieden specifiek en meer uitgesproken zijn. Daarom moeten ondernemingen die in conflictgebieden actief zijn aan passende zorgvuldigheidsverplichtingen inzake mensenrechten, milieu en goed bestuur voldoen, hun verplichtingen uit hoofde van het internationaal humanitair recht nakomen, en verwijzen naar bestaande internationale normen en richtsnoeren, met inbegrip van de Verdragen van Genève en de bijbehorende aanvullende protocollen.

(27)

De lidstaten worden aangemoedigd toezicht te houden op de ondernemingen die onder hun jurisdictie vallen en die activiteiten of zakelijke relaties in conflictgebieden hebben, en dienovereenkomstig de nodige maatregelen te nemen om de mensenrechten, het milieu en goed bestuur te beschermen, in overeenstemming met hun wettelijke verplichtingen, met inachtneming van de specifieke en meer uitgesproken risico’s die zich in die gebieden voordoen.

(28)

Bedrijfsactiviteiten hebben een effect op het volledige scala aan rechten zoals bedoeld in het Verdrag inzake de rechten van het kind en andere relevante internationale normen. De kinderjaren zijn een unieke periode van lichamelijke, geestelijke, emotionele en spirituele ontwikkeling en schendingen van de rechten van het kind, zoals blootstelling aan geweld of misbruik, kinderarbeid, ongepaste marketing, of onveilige producten of milieugevaren, kunnen levenslange, onomkeerbare gevolgen hebben die zelfs meerdere generaties treffen. Mechanismen voor de zorgvuldigheidsverplichting en de verantwoordingsplicht voor ondernemingen waarin onvoldoende rekening is gehouden met kinderen zijn mogelijk niet doeltreffend als het gaat om de bescherming van hun rechten.

(29)

Schendingen van of negatieve effecten op mensenrechten- en sociale, milieu- en klimaatnormen door ondernemingen kunnen voortvloeien uit hun eigen activiteiten of die van hun zakelijke relaties, in het bijzonder leveranciers, onderaannemers en investeerders. Om doeltreffend te zijn, moeten de zorgvuldigheidsverplichtingen van ondernemingen de hele waardeketen omvatten, waarbij een risicogebaseerde benadering wordt gevolgd en een prioriteitenstrategie wordt vastgesteld op grond van beginsel 17 van de leidende beginselen van de VN. Het kan echter lastig zijn om alle ondernemingen die een rol vervullen in de waardeketen te achterhalen. De Commissie moet instrumenten evalueren en voorstellen om ondernemingen te helpen met de traceerbaarheid van hun waardeketens. Daartoe kunnen onder meer innovatieve informatietechnologieën behoren zoals blockchain, die het mogelijk maken om alle gegevens te traceren, en waarvan de ontwikkeling moet worden aangemoedigd om de administratieve kosten tot een minimum te beperken en dubbel werk te vermijden voor ondernemingen die passende zorgvuldigheid betrachten.

(30)

Passende zorgvuldigheid is in de eerste plaats een preventief mechanisme dat ondernemingen ertoe verplicht om alle evenredige en passende maatregelen te nemen en zich alle inspanningen te getroosten die binnen hun mogelijkheden liggen om potentiële of daadwerkelijke negatieve effecten te detecteren en aan te pakken, alsook beleid en maatregelen aan te nemen om deze effecten weg te nemen, te voorkomen, te beperken, te monitoren, er informatie over te verstrekken, ze aan te pakken, ze onder controle te krijgen en verantwoording af te leggen over de manier waarop ze worden aangepakt. Ondernemingen moeten een document kunnen voorleggen waarin zijn hun zorgvuldigheidsstrategie met betrekking tot elk van die fasen openbaar maken, met inachtneming van de regels inzake vertrouwelijkheid van commerciële gegevens. Deze zorgvuldigheidsstrategie moet naar behoren worden geïntegreerd in de algehele strategie van de onderneming. De strategie moet jaarlijks worden geëvalueerd en wanneer dit na een dergelijke evaluatie noodzakelijk wordt geacht, moet zij worden aangepast.

(31)

Ondernemingen die geen risicoverklaringen publiceren, mogen niet worden vrijgesteld van mogelijke controles of onderzoeken door de bevoegde autoriteiten van de lidstaten om ervoor te zorgen dat zij voldoen aan de verplichtingen uit hoofde van deze richtlijn, en zij kunnen aansprakelijk worden gesteld overeenkomstig het nationale recht.

(32)

Ondernemingen moeten een intern proces voor het in kaart brengen van waardeketens opzetten waarbij alle evenredige en passende inspanningen worden geleverd om hun zakelijke relaties in hun waardeketen vast te stellen.

(33)

Commerciële vertrouwelijkheid als bedoeld in deze richtlijn dient van toepassing te zijn op alle informatie die voldoet aan de vereisten om te worden beschouwd als een “bedrijfsgeheim” overeenkomstig Richtlijn (EU) 2016/943 van het Europees Parlement en de Raad (6), namelijk informatie die geheim is in die zin dat zij, in haar geheel dan wel in de juiste samenstelling en ordening van haar bestanddelen, niet algemeen bekend is bij of gemakkelijk toegankelijk is voor personen binnen de kringen die zich gewoonlijk bezighouden met de desbetreffende soort informatie, dat zij handelswaarde bezit omdat zij geheim is, en dat de informatie door de persoon die rechtmatig daarover beschikt onderworpen is aan redelijke maatregelen, gezien de omstandigheden, om deze geheim te houden.

(34)

Het moet bij passende zorgvuldigheid niet gaan om het afvinken van een lijstje, maar risico’s en effecten moeten in een constant proces worden beoordeeld, aangezien zij dynamisch zijn en kunnen veranderen naar aanleiding van nieuwe zakelijke relaties of contextuele ontwikkelingen. Ondernemingen moeten hun zorgvuldigheidsstrategieën derhalve constant monitoren en zo nodig aanpassen. Deze strategieën moeten gericht zijn op het aanpakken van alle bestaande en potentiële negatieve effecten, maar indien een beleid inzake prioriteitstelling vereist is, moet wel rekening worden gehouden met de aard en context (inclusief geografisch) van de bedrijfsactiviteiten, alsook de ernst en de waarschijnlijkheid van het negatieve effect. Certificeringsregelingen van derden kunnen een aanvulling vormen op zorgvuldigheidsstrategieën, op voorwaarde dat ze adequaat zijn in termen van het toepassingsgebied en voldoen aan passende niveaus van transparantie, onpartijdigheid, toegankelijkheid en betrouwbaarheid. Certificering door derden mag echter op geen enkele manier reden zijn voor het rechtvaardigen van een afwijking van de in deze richtlijn vastgestelde verplichtingen of gevolgen hebben voor de mogelijke aansprakelijkheid van een onderneming.

(35)

Als een dochteronderneming is opgenomen in de zorgvuldigheidsstrategie van haar moedermaatschappij, dan wordt de dochteronderneming pas geacht te hebben voldaan aan de verplichting om een zorgvuldigheidsstrategie vast te stellen wanneer zij in haar jaarlijkse rapportage duidelijk aangeeft dat dit het geval is. Een dergelijke verplichting is noodzakelijk om te zorgen voor transparantie voor het publiek zodat de bevoegde nationale autoriteiten passende onderzoeken kunnen uitvoeren. De dochteronderneming dient ervoor te zorgen dat de moedermaatschappij over voldoende relevante informatie beschikt om voor haar rekening de nodige zorgvuldigheid te betrachten.

(36)

De passende controlefrequentie binnen een bepaalde periode, zoals impliciet begrepen in de term “regelmatig”, moet worden bepaald in het licht van de waarschijnlijkheid en ernst van negatieve effecten. Hoe waarschijnlijker en ernstiger de effecten zijn, hoe regelmatiger de nalevingscontrole moet worden uitgevoerd.

(37)

Ondernemingen moeten eerst proberen potentiële of daadwerkelijke effecten op de mensenrechten, het milieu of goed bestuur in onderling overleg met de belanghebbenden aan te pakken en op te lossen. Een onderneming die voldoende invloed heeft om negatieve effecten te voorkomen of te beperken, moet daar gebruik van maken. Een onderneming die haar invloed wenst te vergroten kan bijvoorbeeld capaciteitsopbouw of andere stimulansen aan de gelieerde onderneming aanbieden, of met andere actoren samenwerken. Wanneer een negatief effect niet kan worden voorkomen of beperkt en de invloed niet kan worden vergroot, kan in laatste instantie de samenwerking met een leverancier of andere zakelijke relatie op verantwoorde wijze worden beëindigd.

(38)

Gedegen zorgvuldigheid vereist dat alle belanghebbenden op doeltreffende en zinvolle wijze worden geraadpleegd en dat met name vakbonden naar behoren worden betrokken. Door belanghebbenden te raadplegen en betrekken, kunnen ondernemingen potentiële en daadwerkelijke negatieve effecten exacter detecteren en een doeltreffender zorgvuldigheidsstrategie opzetten. Deze richtlijn vereist derhalve dat overleg met en betrokkenheid van de belanghebbenden in alle fasen van het zorgvuldigheidsproces wordt verzekerd. Voorts kunnen dit overleg en deze betrokkenheid een stem geven aan spelers die groot belang hebben bij de duurzaamheid van een onderneming op de lange termijn. Door de betrokkenheid van belanghebbenden kunnen de resultaten en winstgevendheid van ondernemingen op de lange termijn beter worden, aangezien hun toegenomen duurzaamheid positieve geaggregeerde economische effecten heeft.

(39)

Bij het in deze richtlijn bedoelde overleg met belanghebbenden moeten ondernemingen ervoor zorgen dat, wanneer de belanghebbenden inheemse volkeren zijn, dit overleg wordt gevoerd in overeenstemming met internationale mensenrechtennormen zoals de Verklaring van de Verenigde Naties over de rechten van inheemse volkeren (7), met inbegrip van vrije, voorafgaande en geïnformeerde instemming en het recht van inheemse volkeren op zelfbeschikking.

(40)

Het begrip “belanghebbende” omvat alle personen wier rechten en belangen kunnen worden aangetast door de beslissingen van een onderneming. Daartoe behoren dus werknemers, lokale gemeenschappen, kinderen, inheemse volkeren, verengingen van burgers en aandeelhouders, en organisaties die als statutair doel hebben te garanderen dat de mensenrechten en sociale rechten, klimaat- en milieunormen en normen van goed bestuur worden geëerbiedigd, zoals vakbonden en maatschappelijke organisaties.

(41)

Om te voorkomen dat niet wordt geluisterd naar kritische belanghebbenden of dat zij in het zorgvuldigheidsproces worden gemarginaliseerd, moet de richtlijn relevante belanghebbenden het recht verlenen op veilig en zinvol overleg met betrekking tot de zorgvuldigheidsstrategie van de onderneming en moet een passende betrokkenheid van vakbonden en werknemersvertegenwoordigers worden gewaarborgd.

(42)

Ondernemingen moeten op verzoek aan potentieel betrokken belanghebbenden relevante informatie over hun zorgvuldigheidsstrategie verstrekken, op een wijze die aansluit bij de situatie van die belanghebbenden, bijvoorbeeld rekening houdend met de officiële taal van het land van de belanghebbenden, hun niveau van geletterdheid en hun toegang tot het internet. Ondernemingen mogen echter niet worden verplicht om hun volledige zorgvuldigheidsstrategie openbaar te maken op een wijze die aansluit bij de situatie van de belanghebbende, en het vereiste om relevante informatie te verstrekken moet in verhouding staan tot de aard, situatie en grootte van de onderneming.

(43)

Procedures voor het uiten van klachten moeten waarborgen dat de anonimiteit of vertrouwelijkheid van deze klachten, in overeenstemming met de toepasselijke nationale wetgeving, alsook de veiligheid en fysieke en juridische integriteit van alle klagers, met inbegrip van mensenrechtenverdedigers en milieuactivisten, worden beschermd. Indien het gaat om klokkenluiders, moeten de klachtenprocedures in overeenstemming zijn met Richtlijn (EU) 2019/1937 van het Europees Parlement en de Raad (8).

(44)

Ondernemingen moeten worden verplicht om zich alle evenredige en passende inspanningen te getroosten die binnen hun mogelijkheden liggen om hun leveranciers en onderaannemers aan te wijzen en relevante informatie toegankelijk te maken voor het publiek, met inachtneming van de commerciële vertrouwelijkheid. Om volledig doeltreffend te zijn, kan passende zorgvuldigheid niet worden beperkt tot het niveau direct onder en boven het bedrijf in de toeleveringsketen, maar moet zij betrekking hebben op al degenen waarvan tijdens het zorgvuldigheidsproces is bepaald dat zij een groot risico vormen. In deze richtlijn moet echter rekening worden gehouden met het feit dat niet alle ondernemingen over dezelfde middelen en capaciteiten beschikken om al hun leveranciers en onderaannemers aan te wijzen, en daarom moeten op die verplichting de beginselen van redelijkheid en evenredigheid van toepassing zijn, hetgeen door de ondernemingen geenszins mag worden opgevat als een excuus om niet te voldoen aan hun verplichting om in dat opzicht alle nodige inspanningen te leveren.

(45)

Om zorgvuldigheidseisen in de cultuur en de structuur van een onderneming te integreren, moeten de leden van bestuurs-, leidinggevende en toezichthoudende organen van de onderneming verantwoordelijk zijn voor de vaststelling en uitvoering van haar duurzaamheids- en zorgvuldigheidsstrategieën.

(46)

Onderlinge afstemming van de inspanningen op het gebied van passende zorgvuldigheid en vrijwillige samenwerkingsacties van ondernemingen op sectoraal of sectoroverschrijdend niveau kunnen positief bijdragen aan de consistentie en doeltreffendheid van hun zorgvuldigheidsstrategieën. Hiertoe kunnen lidstaten de vaststelling van actieplannen voor passende zorgvuldigheid op sectoraal of sectoroverschrijdend niveau aanmoedigen. Belanghebbenden moeten bij de vaststelling van deze plannen worden betrokken. De ontwikkeling van dergelijke collectieve maatregelen mag de verantwoordelijkheid van een afzonderlijke onderneming om een zorgvuldigheidstest uit te voeren en om overeenkomstig de nationale wetgeving aansprakelijk te worden gesteld voor schade die zij veroorzaakt of waartoe zij bijdraagt, geenszins tenietdoen.

(47)

Om doeltreffend te zijn moet een kaderregeling inzake passende zorgvuldigheid een klachtenmechanisme op bedrijfs- of sectoraal niveau omvatten, en om te garanderen dat dergelijke mechanismen doeltreffend zijn, moeten ondernemingen bij de ontwikkeling van klachtenmechanismen rekening houden met het standpunt van de belanghebbenden. Deze mechanismen moeten belanghebbenden in staat stellen redelijke punten van zorg aan te kaarten en moeten fungeren als een systeem voor het vroegtijdig detecteren van risico’s en voor bemiddeling. Zij moeten legitiem, toegankelijk, voorspelbaar, rechtvaardig, transparant, compatibel met rechten en een bron van permanent leren zijn en moeten gebaseerd zijn op betrokkenheid en dialoog. Via de klachtenmechanismen moeten suggesties kunnen worden gedaan over de manier waarop de betrokken onderneming kan omgaan met potentiële en daadwerkelijke negatieve effecten. Ook moeten passende corrigerende maatregelen kunnen worden voorgesteld wanneer bij bemiddeling duidelijk wordt dat een onderneming negatieve effecten heeft veroorzaakt of hiertoe heeft bijgedragen.

(48)

Klachtenmechanismen mogen de lidstaten echter niet ontheffen van hun voornaamste plicht om de mensenrechten te beschermen en toegang tot de rechter en rechtsmiddelen te bieden.

(49)

De lidstaten moeten een of meer nationale autoriteiten aanwijzen om de juiste uitvoering door ondernemingen van hun zorgvuldigheidsverplichtingen te monitoren en om een passende handhaving van deze richtlijn te garanderen. Deze nationale autoriteiten moeten onafhankelijk zijn en moeten over de juiste bevoegdheden en middelen beschikken om hun taken uit te voeren. Zij moeten bevoegd zijn om de nodige controles uit te voeren, op eigen initiatief of naar aanleiding van gemotiveerde en redelijke klachten die zij ontvangen van belanghebbenden en derde partijen, en om doeltreffende, evenredige en afschrikkende administratieve sancties op te leggen, rekening houdend met de ernst en het herhaalde karakter van de inbreuken, zodat zij kunnen garanderen dat ondernemingen de verplichtingen uit hoofde van de nationale wetgeving nakomen. Op Unieniveau moet de Commissie een Europees netwerk voor passende zorgvuldigheid tussen bevoegde autoriteiten opzetten om onderlinge samenwerking te verzekeren.

(50)

De Commissie en de lidstaten worden aangemoedigd om te voorzien in administratieve boetes die qua omvang vergelijkbaar zijn met de boetes die momenteel worden opgelegd op het gebied van mededinging en gegevensbescherming.

(51)

De nationale autoriteiten worden aangemoedigd om samen te werken en informatie te delen met de nationale contactpunten (NCP’s) van de OESO en met de nationale mensenrechtenorganisaties in hun land.

(52)

In overeenstemming met de leidende beginselen van de VN inzake bedrijfsleven en mensenrechten zijn ondernemingen die passende zorgvuldigheid toepassen niet per definitie ontheven van aansprakelijkheid wanneer zij mensenrechtenschendingen of milieuschade veroorzaken of hiertoe bijdragen. Een robuust en adequaat zorgvuldigheidsproces kan ondernemingen echter helpen te voorkomen dat er schade ontstaat.

(53)

Bij de invoering van een aansprakelijkheidsregeling moeten de lidstaten zorgen voor een weerlegbaar vermoeden dat een bepaald bewijsniveau vereist. De bewijslast zou worden verschoven van slachtoffer naar onderneming, waarbij een onderneming zou moeten aantonen dat zij geen zeggenschap heeft over een bedrijfseenheid die betrokken is bij mensenrechtenschendingen.

(54)

Verjaringstermijnen kunnen redelijk en passend worden geacht indien zij het recht van slachtoffers op toegang tot de rechter niet beperken, rekening houdend met de praktische problemen waarmee potentiële klagers worden geconfronteerd. Slachtoffers van negatieve effecten op het gebied van mensenrechten, milieu en goed bestuur moeten voldoende tijd krijgen om gerechtelijke stappen te ondernemen, rekening houdend met hun geografische locatie, hun middelen en de algemene moeilijkheid om ontvankelijke vorderingen voor de rechtbanken van de Unie in te dienen.

(55)

Het recht op een doeltreffende voorziening in rechte is een internationaal erkend mensenrecht, dat is neergelegd in artikel 8 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en in artikel 2, lid 3, van het Internationaal Verdrag inzake burgerrechten en politieke rechten, en is tevens een grondrecht van de Unie (artikel 47 van het Handvest). Staten zijn via gerechtelijke, administratieve, wetgevende of andere passende middelen verplicht te waarborgen dat personen die het slachtoffer zijn van mensenrechtenschendingen als gevolg van handelspraktijken toegang hebben tot een doeltreffende voorziening in rechte, hetgeen ook in de leidende beginselen inzake bedrijfsleven en mensenrechten is vastgelegd. Derhalve wordt in deze richtlijn specifiek verwezen naar deze verplichting, overeenkomstig de Eerste beginselen en richtsnoeren van de VN inzake het recht op verhaal en schadevergoeding van de slachtoffers van grove schendingen van het internationaal recht inzake de mensenrechten en ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht.

(56)

Grote ondernemingen worden aangemoedigd om adviescomités op te richten die hun bestuursorganen moeten adviseren op het gebied van passende zorgvuldigheid, en om in deze comités belanghebbenden op te nemen.

(57)

Vakbonden moeten de nodige middelen ontvangen om hun rechten op het gebied van passende zorgvuldigheid uit te oefenen, onder meer om contact te kunnen leggen met de vakbonden en werknemers van ondernemingen waarmee hun onderneming een zakelijke relatie heeft.

(58)

De lidstaten moeten gebruikmaken van bestaande aansprakelijkheidsregelingen of indien nodig aanvullende wetgeving invoeren om te garanderen dat ondernemingen in overeenstemming met de nationale wetgeving aansprakelijk kunnen worden gesteld voor schade die voortvloeit uit negatieve effecten op mensenrechten, het milieu en goed bestuur waartoe zij, of bedrijfseenheden onder hun gezag, aanleiding hebben gegeven of bijgedragen door handelingen of door nalatigheid, tenzij de ondernemingen kunnen aantonen zij alle nodige zorgvuldigheid in overeenstemming met deze richtlijn hebben betracht om de schade in kwestie te voorkomen of dat de schade zich ook zou hebben voorgedaan indien alle nodige zorgvuldigheid betracht was.

(59)

Om te zorgen voor duidelijkheid, zekerheid en samenhang tussen de praktijken van ondernemingen, moet de Commissie richtsnoeren opstellen in overleg met de lidstaten en de OESO en met de hulp van een aantal gespecialiseerde organen, met name het Bureau van de Europese Unie voor de grondrechten, het Europees Milieuagentschap en het Uitvoerend Agentschap voor kleine en middelgrote ondernemingen. Een aantal internationale organisaties heeft al richtsnoeren inzake zorgvuldigheidseisen opgesteld en deze kunnen door de Commissie als referentie worden gebruikt wanneer zij op grond van deze richtlijn specifiek voor ondernemingen in de Unie richtsnoeren opstelt. Deze richtlijn moet de volledige harmonisatie van de normen tussen de lidstaten beogen. In aanvulling op algemene richtsnoeren die alle bedrijven en met name kleine en middelgrote ondernemingen moeten helpen bij de toepassing van passende zorgvuldigheidseisen in hun processen, moet de Commissie overwegen om sectorspecifieke richtsnoeren op te stellen en een regelmatig bijgewerkte lijst met landeninformatiebladen verstrekken om ondernemingen te helpen de potentiële en daadwerkelijke negatieve effecten van hun zakelijke activiteiten op de mensenrechten, het milieu en goed bestuur in een bepaald gebied te beoordelen. Op deze informatiebladen moet met name worden aangegeven welke verdragen van degene die worden genoemd in de bijlagen xx, xxx en xxxx bij deze richtlijn door het land in kwestie zijn geratificeerd.

(60)

Teneinde de lijst van negatieve effecten bij te werken, dient de bevoegdheid om handelingen in de zin van artikel 290 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie vast te stellen aan de Commissie te worden gedelegeerd wat betreft wijzigingen van de bijlagen xx, xxx en xxxx bij deze richtlijn. Het is van bijzonder belang dat de Commissie bij haar voorbereidende werkzaamheden tot passende raadplegingen overgaat, onder meer op deskundigenniveau, en dat die raadplegingen gebeuren in overeenstemming met de beginselen die zijn vastgelegd in het Interinstitutioneel Akkoord van 13 april 2016 over beter wetgeven (9). Met name om te zorgen voor gelijke deelname aan de voorbereiding van gedelegeerde handelingen ontvangen het Europees Parlement en de Raad alle documenten op hetzelfde tijdstip als de deskundigen van de lidstaten, en hebben hun deskundigen systematisch toegang tot de vergaderingen van de deskundigengroepen van de Commissie die zich bezighouden met de voorbereiding van de gedelegeerde handelingen.

(61)

Omdat de doelstellingen van deze richtlijn niet voldoende door de lidstaten kunnen worden verwezenlijkt, maar vanwege de omvang of de gevolgen van het optreden beter door de Unie kunnen worden verwezenlijkt, kan de Unie, overeenkomstig het in artikel 5 van het Verdrag betreffende de Europese Unie neergelegde subsidiariteitsbeginsel, maatregelen nemen. Overeenkomstig het in hetzelfde artikel neergelegde evenredigheidsbeginsel gaat deze richtlijn niet verder dan nodig is om deze doelstellingen te verwezenlijken,