52009DC0215

[pic] | COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN |

Brussel, 5.5.2009

COM(2009) 215 definitief

MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN DE RAAD, HET EUROPEES PARLEMENT EN HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITÉ

Bijdragen aan een duurzame ontwikkeling: de rol van Fair Trade en niet-gouvernementele handelsgerelateerde programma's om duurzaamheid te waarborgen

MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN DE RAAD, HET EUROPEES PARLEMENT EN HET EUROPEES ECONOMISCH EN SOCIAAL COMITÉ

Bijdragen aan een duurzame ontwikkeling: de rol van Fair Trade en niet-gouvernementele handelsgerelateerde programma's om duurzaamheid te waarborgen

INHOUDSOPGAVE

1. Inleiding 4

2. De ontwikkeling van fair trade sinds 1999 5

3. Toepassing van duurzaamheidscriteria 6

4. Beleidsoverwegingen 8

4.1. Bijdragen aan een duurzame ontwikkeling 8

4.2. Particuliere handelsgerelateerde programma's om duurzaamheid te waarborgen en de WTO 9

4.3. Overheidsopdrachten 10

4.4. EU-steun 11

5. Conclusies: de rol van de overheid en van marktdeelnemers ten aanzien van Fair Trade en andere particuliere handelsgerelateerde programma's om duurzaamheid te waarborgen 12

BIJLAGE I 14

BIJLAGE II 15

BIJLAGE III 16

BIJLAGE IV 18

BIJLAGE V 19

1. Inleiding

Deze mededeling gaat in op de stand van zaken ten aanzien van Fair Trade en andere niet-gouvernementele (d.w.z. particuliere) handelsgerelateerde programma's om duurzaamheid te waarborgen. De Commissie erkent al lang dat consumenten door hun aankoopbeslissingen het streven naar een duurzame ontwikkeling kunnen ondersteunen. Deze mededeling speelt in op een toenemende belangstelling, die niet alleen tot uiting komt op politiek niveau maar ook in een toename van de fairtradeaankopen door de consumenten in de EU. Op politiek niveau keurde het Europees Parlement in 2006 een verslag over eerlijke handel (Fair Trade) en ontwikkeling goed[1]. Het verslag wijst op de noodzaak het bewustzijn van de consumenten te vergroten en op het gevaar van misbruik door bedrijven die zich op de fairtrademarkt begeven zonder aan de certificeringscriteria te voldoen. Bovendien wordt in het verslag erkend dat Fair Trade tot de particuliere sector behoort en in essentie op vrijwilligheid gebaseerd is, en dat een te sterke regulering meer kwaad dan goed doet.

In het verkennend advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) uit 2005 werd gekeken naar "garantiesystemen voor consumenten". De belangrijkste conclusies van dit advies betroffen de noodzaak vast te stellen of er behoefte is aan een gezaghebbende kwaliteitsbeoordeling voor dergelijke waarborgprogramma's en de vraag of de definities centraal moeten worden voorgeschreven. In juni 2006 keurde de Europese Raad zijn vernieuwde strategie voor duurzame ontwikkeling goed en moedigde hij de lidstaten aan duurzame producten, waaronder fairtradeproducten, te bevorderen[2].

Jaarlijks kopen de consumenten in de EU voor ongeveer 1,5 miljard euro aan gecertificeerde fairtradeproducten, 70 keer meer dan in 1999, toen de Commissie een mededeling over dit onderwerp goedkeurde. Dit succes onderstreept de noodzaak dat consumenten, overheidsdiensten en andere belanghebbenden, waaronder producentenorganisaties in ontwikkelingslanden, het werkelijke effect van fair trade meten.

In deze mededeling wordt de term "fair trade" gebruikt in overeenstemming met de normen die zijn vastgesteld door de internationale organisaties op het gebied van normalisering en conformiteitsbeoordeling die lid zijn van de ISEAL Alliance[3], en die worden toegepast door de fairtradeorganisaties. Met "andere particuliere programma's om duurzaamheid te waarborgen" wordt gerefereerd aan andere labelprogramma's die ten doel hebben de consumenten te informeren over de duurzaamheid van de productie van het product. (Bijlage I geeft een kort overzicht van termen en organisaties.)

Deze mededeling geeft een update van de ontwikkelingen sinds de mededeling van de Commissie over fair trade uit 1999[4] en bevat een aantal eerste opmerkingen over de rol van de overheid en de belanghebbenden met betrekking tot Fair Trade en andere particuliere programma's om duurzaamheid te waarborgen. De onderwerpen die aan de orde komen, zijn van belang voor diverse beleidsgebieden van de EU: consumentenbescherming, economische en sociale ontwikkeling, handel, maatschappelijk verantwoord ondernemen, milieu en interne markt. Zo nodig kan deze mededeling worden gevolgd door gerichtere initiatieven op een of meer beleidsgebieden.

Deze mededeling gaat niet over duurzaamheids- en labelprogramma's van de overheid (zoals de Europese Milieukeur).

2. De ontwikkeling van fair trade sinds 1999

De markantste ontwikkelingen hebben zich sinds 1999 voorgedaan op de nationale markten waar al gecertificeerde fairtradeproducten voorkwamen. In reactie op de mededeling van 1999 waarin werd opgeroepen een enkel label te gebruiken en werd gewezen op de noodzaak van een onafhankelijke verificatie en controle, is het fairtradekeurmerk met succes ingevoerd[5].

In het VK herkende in 2008 meer dan 70% van de consumenten het fairtradekeurmerk (in 2000 waren het nog maar 12%)[6] en in Frankrijk in 2005 74% (tegen 9% in 2000)[7]. Wereldwijd werd tot eind 2007 voor meer dan 2,3 miljard euro aan fairtradeproducten verkocht[8] (maar nog steeds veel minder dan aan biolevensmiddelen wordt uitgegeven en minder dan 1% van de totale handel)[9]. Europa is met 60-70% van de verkopen wereldwijd de thuismarkt van fair trade, maar met grote verschillen tussen de snelst groeiende markt, Zweden, en de nieuwere lidstaten, waar het concept nog vrij nieuw is.

Fair Trade heeft bij de voorlichting over verantwoordelijkheid en solidariteit een pioniersrol vervuld; het heeft daarmee invloed op andere organisaties uitgeoefend en tot de opkomst van andere duurzaamheidsregelingen geleid. Handelsgerelateerde particuliere duurzaamheidsinitiatieven hanteren uiteenlopende sociale of ecologische controlenormen[10]; deze zijn gegroeid in aantal en marktaandeel. De bekendste sociale norm is wellicht SA8000, waartoe in 1997 het initiatief werd genomen door Social Accountability International (SAI)[11]. Waarborgen die zowel op sociale als op milieucriteria gebaseerd zijn, zijn bijvoorbeeld Utz Certified en de Rainforest Alliance (RA).

Handelsgerelateerde duurzaamheidsinitiatieven die in verschillende delen van Europa door een aantal ondernemingen zijn opgezet, lopen uiteen van nationale regelingen om de resultaten van sociale audits te bundelen tot grensoverschrijdende initiatieven waaraan de overheid enige steun verleent, zoals het Ethical Trading Initiative (ETI)[12]. Het door marktdeelnemers verrichte achtergrondwerk om aan normen te voldoen en controle uit te oefenen op de toepassing ervan hoeft niet tot uiting te komen in een certificering of in een label ten behoeve van de consument; toepassing en controle van normen kan worden beschouwd als een inspanning van een onderneming op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO)[13], wat niet altijd wordt aangegeven op het product. MVO-activiteiten kunnen worden geïntensiveerd wanneer een onderneming zich vastlegt op een erkende set van criteria of doelstellingen, zoals via UN Global Compact[14].

De particuliere labelmarkten kunnen worden ingedeeld in:

1. het eigenlijke Fair Trade;

2. andere gecertificeerde nicheproducten, die formeel niet aan Fair Trade deelnemen, maar wel proberen consumenten bewust te maken van duurzaamheidsthema's (Rainforest Alliance, Utz Certified);

3. producten waarop basisnormen van toepassing zijn waarvan het de bedoeling is dat zij door een volledige bedrijfstak worden toegepast (bv. Common Code for the Coffee Community (4C); Ethical Tea Partnership);

4. andere ("naamloze" grondstoffen).

Een producent kan producten van alle vier categorieën verkopen. Het kan lastig voor de consument zijn om de betekenis van de verschillende duurzaamheidsprogramma's te beoordelen. Tegen deze complexe en nog in ontwikkeling zijnde achtergrond moeten de politieke en institutionele ontwikkelingen worden beoordeeld.

3. Toepassing van duurzaamheidscriteria

Particuliere handelsgerelateerde duurzaamheidsprogramma's hanteren uiteenlopende criteria om de duurzaamheid van producten te beoordelen en/of te waarborgen. Vaak berusten deze criteria op een of meer van de drie pijlers van duurzame ontwikkeling: ontwikkeling op economisch, ecologische en sociaal gebied, soms gekoppeld aan internationale normen en overeenkomsten. Sommige programma's richten zich op een bepaald onderwerp en een specifieke doelstelling (bv. de CO2-voetafdruk voor de beperking van de klimaatverandering), terwijl andere stoelen op criteria die betrekking hebben op een ruimere context van duurzame ontwikkeling.

Deze sectie beschrijft de eerste van bovengenoemde categorieën[15], Fair Trade, dat op de markten waarop het werkzaam is vaak door consumenten wordt herkend. Deze herkenning gaat gepaard met veel begrip voor de onderwerpen die Fair Trade aan de orde stelt. De door Fair Trade toegepaste criteria en normen behoren tot de uitgebreidste en meest ambitieuze omdat zij betrekking hebben op allerlei onderwerpen en voorwaarden die van invloed zijn op de producenten in ontwikkelingslanden, waaronder met name een minimumprijs voor de producent en een premie voor de gemeenschap van de producent.

Fair Trade-criteria

De door de Fair Trade-beweging gedefinieerde criteria, die in het verslag van het Europees Parlement uit 2006 worden aangehaald, zijn:

- een eerlijke producentenprijs , met een gegarandeerd eerlijk loon, die de kosten van duurzame productie en duurzaam leven dekt. Deze prijs moet ten minste even hoog zijn als de minimumprijs en -beloning van Fair Trade, voor zover die door de internationale Fair Trade-organisaties zijn vastgesteld,

- een deel van de betaling dient vooraf te geschieden , indien de producent daarom verzoekt,

- een langdurige, stabiele relatie met producenten en de betrokkenheid van producenten bij het vaststellen van Fair Trade-normen,

- transparantie en traceerbaarheid gedurende de hele leveringsketen om de juiste consumenteninformatie te garanderen,

- productievoorwaarden die de acht fundamentele arbeidsnormen van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) in acht nemen ,

- respect voor het milieu, bescherming van de mensenrechten (met name van vrouwen en kinderen) en respect voor traditionele productiemethoden die de economische en sociale ontwikkeling bevorderen,

- capaciteitsopbouw en zelfstandigheid voor producenten, met name kleinschalige, gemarginaliseerde producenten en arbeiders in ontwikkelingslanden, hun organisaties evenals de respectieve gemeenschappen, teneinde de duurzaamheid van Fair Trade te waarborgen,

- steun voor productie en markttoegang voor producentenorganisaties,

- bewustmakingsactiviteiten over Fair Trade-productie en –handelsbetrekkingen, de taken en doelstellingen van Fair Trade en de algehele onrechtvaardigheid van internationale handelsregels,

- het monitoren en controleren van de naleving van deze criteria, waarbij organisaties in het Zuiden een grotere rol dienen te spelen om een vermindering van de kosten en een grotere lokale participatie in het certificeringsproces tot stand te brengen,

- regelmatige effectanalyses van de Fair Trade-activiteiten.

4. BELEIDSOVERWEGINGEN

4.1. Bijdragen aan een duurzame ontwikkeling

Een van de belangrijkste kenmerken van Fair Trade en andere particuliere programma's om duurzaamheid te waarborgen is dat het gaat om een dynamische mechanisme dat in essentie op vrijwilligheid is gebaseerd en waarvan de ontwikkeling gelijke tred houdt met de bewustwording en de eisen van de maatschappij en de consument. Naarmate het begrip voor de uitdagingen op duurzaamheidsgebied toeneemt, komen ook de particuliere handelsgerelateerde programma's om duurzaamheid te waarborgen tot ontwikkeling. In sommige gevallen gaat het bij deze programma's om wegbereiders die het bewustzijn bevorderen en de interesse van de consument en zijn begrip voor nieuwe en toekomstige uitdagingen inzake duurzame ontwikkeling doen toenemen. Nichemarkten en nicheprogramma's kunnen invloed uitoefenen op de beleidsvorming van het normale bedrijfsleven en de overheid.

De Commissie is van mening dat het niet haar taak is de criteria voor particuliere handelsgerelateerde programma's om duurzaamheid te waarborgen en hun belang voor doelstellingen inzake duurzame ontwikkeling te classificeren of te reguleren. Regulering van criteria en normen zou het dynamische karakter van particuliere initiatieven op dit gebied beperken en in de weg kunnen staan aan de verdere ontwikkeling van Fair Trade en andere particuliere programma's en hun normen.

Een duurzame ontwikkeling kan worden gediend door programma's die de prioriteit bepalen van ecologische, sociale of economische elementen. Voor een goede functionering van de markt is het belangrijk dat consumenten en producenten toegang hebben tot betrouwbare informatie over de programma's. In dit verband kunnen enige elementen worden aangegeven die van belang zijn voor de beoordeling van goede praktijken die marktdeelnemers volgens de Commissie moeten toepassen.

Normen en criteria moeten objectief zijn en mogen niet discrimineren, teneinde (onbedoelde) negatieve gevolgen, vooral voor producenten in ontwikkelingslanden, te vermijden. De Commissie juicht lopende inspanningen om de definities te verduidelijken toe, zoals de publicatie van een Fair Trade-handvest. Om de consumenten in staat te stellen een gefundeerde keuze te maken, moeten de normen en criteria op een transparante manier worden toegepast. Tot de informatie die consumenten en producenten kunnen verlangen om vertrouwen in de markt te behouden, behoort ook informatie over het aandeel van de prijsopslag die aan de producenten wordt overgemaakt[16].

In het ideale geval moet er een onafhankelijk toezicht zijn om te waarborgen dat de producten het resultaat zijn van werkwijzen die zijn uitgevoerd volgens een aantal specifieke criteria waarbij ecologische, economische en sociale overwegingen met elkaar in evenwicht zijn. De aard en de resultaten van het controleproces moeten kunnen worden geïnspecteerd[17]. De Commissie moedigt de betrokken partijen daarom aan hun evaluatiemethoden te verbeteren, zodat de consumenten in staat worden gesteld gefundeerde keuzes te maken.

Er is meer duidelijkheid en inzicht nodig ten aanzien van het werkelijke effect van de particuliere duurzaamheidsprogramma's op de producenten in de ontwikkelingslanden en ook op hun omgeving in ruimere zin. In het ideale geval krijgen consumenten op de een of andere wijze een objectieve beoordeling van het effect van programma's. Op dit gebied verwacht de Commissie gezien de lopende werkzaamheden verbeteringen en ziet zij uit naar vorderingen die de basis voor verdere beleidsoverwegingen zouden kunnen vormen[18].

Bijlage IV bevat een lijst van aspecten van waarborgprogramma's voor de consumenten, als vastgesteld door het Europees Economisch en Sociaal Comité. De Commissie moedigt alle betrokkenen aan verder te werken aan afspraken over de fundamentele eisen die redelijkerwijs aan een programma mogen worden gesteld, hoewel zij bemoeienis met de vaststelling van passende duurzaamheidsnormen voor particuliere programma's blijft vermijden.

Beginselen om het effect van particuliere handelsgerelateerde programma's om duurzaamheid te waarborgen te maximaliseren: handhaven van het niet-gouvernementele karakter van particuliere programma's in de gehele EU; onderzoeken van de ruimte voor mogelijke synergieën tussen programma's en vergroten van de duidelijkheid voor consumenten en producenten; maken van afspraken over redelijke fundamentele eisen; vergelijken van objectieve feiten over de effecten van verschillende particuliere handelsgerelateerde programma's om duurzaamheid te waarborgen. |

- 4.2. Particuliere handelsgerelateerde programma's om duurzaamheid te waarborgen en de WTO

Liberalisering van de handel kan kansen bieden voor economische groei en duurzame ontwikkeling. Ontwikkeling en de integratie van ontwikkelingslanden, en met name de minst ontwikkelde, in de wereldeconomie zijn doelstellingen die centraal staan in het handelsbeleid van de WTO en de EU.

Multilaterale liberalisering van de handel via de WTO is de meeste effectieve manier om de wereldhandel uit te breiden en te beheren en kan ertoe bijdragen kansen te scheppen voor economische groei en duurzame ontwikkeling. Maar liberalisering van de handel alleen is niet voldoende; het effect van het handelsbeleid op de groei, ontwikkeling en duurzaamheid wordt deels bepaald door regelgeving en beleid op allerlei andere gebieden die van invloed zijn op groei en duurzame ontwikkeling.

Particuliere initiatieven die in essentie op basis van vrijwilligheid functioneren, zijn in overeenstemming met een niet-discriminerend multilateraal handelssysteem. Interventies van overheidswege of regelgevingsmechanismen met betrekking tot programma's om labels te verlenen, hoeven op zich nog niet problematisch te zijn, maar hierbij moet wel rekening worden gehouden met de WTO-verplichtingen, in het bijzonder om ervoor te zorgen dat deze programma's transparant functioneren en niet discrimineren.

Beginsel in verband met de WTO: ervoor zorgen dat de programma's voor het verlenen van labels transparant zijn en niet discrimineren. |

- 4.3. Overheidsopdrachten

Een terrein waarop belangrijke ontwikkelingen plaatsvinden, is dat van de overheidsopdrachten. Overheden geven het equivalent van 16% van het bbp van de EU uit en vormen daarom een uiterst belangrijke strategische markt.

Om beter te kunnen reageren op de behoefte van de aanbestedende diensten aan richtsnoeren voor duurzame overheidsaanbestedingen, heeft de Commissie onlangs een mededeling over overheidsopdrachten voor een beter milieu goedgekeurd[19] (in aanvulling op haar richtsnoeren inzake groene overheidsopdrachten) en werkt zij momenteel aan een soortgelijke gids voor sociale aanbestedingen. Samen vormen deze gidsen een uitvoerige gids voor duurzame overheidsopdrachten.

Veel diensten hebben het in hun aanbestedingen over duurzame doelstellingen of "eerlijke handel". Andere lidstaten gaan verder en eisen specifiek een "Fair Trade-label of een gelijkwaardig label". Volgens de Europese regels voor overheidsopdrachten kunnen aanbestedende diensten die fairtradeproducten willen kopen, geen specifieke labels eisen, omdat dit de toegang tot de opdracht zou beperken voor producten die niet gecertificeerd zijn, maar wel aan soortgelijke normen voor een duurzame handel voldoen.

Indien een aanbestedende dienst voornemens is fairtradeproducten aan te schaffen, kan hij in de technische specificaties voor die producten een omschrijving geven van de relevante duurzaamheidscriteria, die moeten worden gekoppeld aan het onderwerp van de opdracht en moeten voldoen aan de andere EU-regels inzake overheidsopdrachten, met inbegrip van de fundamentele beginselen van gelijke behandeling en transparantie. Deze criteria moeten betrekking hebben op de kenmerken of prestaties van de producten (bv. glazen vervaardigd van gerecycleerd materiaal) of op het productieproces van de producten (bv. biologisch geteeld).

Aanbestedende diensten die producten willen aanschaffen waarvan de duurzaamheid gewaarborgd is, mogen niet zonder meer het concept van een specifiek label in de technische specificaties van hun aankopen opnemen. In plaats daarvan moeten zij kijken naar de subcriteria die bijvoorbeeld aan het Fair Trade-label ten grondslag liggen en mogen zij alleen subcriteria gebruiken die voor het onderwerp van hun aankopen van belang zijn. Aanbestedende diensten moeten gegadigden altijd de mogelijkheid bieden door het gebruik van fairtradelabels of anderszins te bewijzen dat zij aan deze normen voldoen.

In de uitvoeringsclausules kunnen ook ecologische en sociale criteria worden opgenomen, mits deze gekoppeld zijn aan de uitvoering van de desbetreffende opdracht (bv. minimumloon voor arbeiders die bij de uitvoering van de opdracht betrokken zijn) en op overeenkomstige wijze voldoen aan de andere hierboven in verband met de technische specificaties genoemde eisen.

Beginselen die kunnen helpen de potentiële bijdrage van besluiten inzake overheidsopdrachten aan duurzame ontwikkeling te realiseren: waarborgen dat er geschikte richtsnoeren zijn met betrekking tot de wijze waarop duurzame overheidsopdrachten moeten worden uitgevoerd. |

- 4.4. EU-steun

De Commissie verleent vooral via haar ontwikkelingssamenwerkingsinstrumenten (hoofdstuk 19 van de begroting) en door middel van cofinanciering met ngo's financiële steun aan Fair Trade en voor andere activiteiten ter bevordering van een duurzame handel. Tussen 2007 en 2008 werd 19,466 miljoen euro uitgetrokken voor diverse door ngo's uitgevoerde, gecofinancierde acties. De meeste van deze acties hadden betrekking op bewustmakingscampagnes binnen de EU.

Acties op het gebied van de landbouw of de plattelandsontwikkeling die worden gefinancierd in het kader van meerjarige nationale strategiedocumenten en indicatieve programma's, omvatten activiteiten die bijdragen tot het vergemakkelijken van fair trade. Ook de bijzondere kaderregeling voor bijstand ten behoeve van traditionele ACS-leveranciers van bananen en de begeleidende maatregelen bij het suikerprotocol hebben ertoe bijgedragen landbouwers te helpen hun producten via de fairtradeniche te verkopen. Aan het andere uiteinde van de keten kunnen projecten ter ondersteuning van de ontwikkeling van de handel en de particuliere sector ook bijdragen tot vergemakkelijking van handelsactiviteiten, waaronder fair trade.

In de begrotingsjaren 2008 en 2009 zijn speciaal voor acties in verband met fair trade aanvullende kredieten ter warde van 1 miljoen euro per jaar in de handelsbegroting opgenomen (hoofdstuk 20). Deze kredieten zullen worden gebruikt om de financiering in het kader van de ontwikkelingsinstrumenten aan te vullen[20].

De EG ondersteunt projecten op het gebied van fair trade doorgaans naar aanleiding van subsidieverzoeken van ngo's voor cofinancieringsacties op dit gebied; de projecten behelzen meestal bewustmakingsacties binnen de EU. De Commissie overweegt meer aandacht te besteden aan ondersteuning van effectbeoordelingen, inspanningen om de markt transparanter te maken en de beoordeling van moeilijkheden bij de uitvoering van programma's en het verkrijgen van certificering. Dit zou verder kunnen worden ondersteund door soortgelijke acties van EU-lidstaten om studies naar het effect van fair trade te financieren.

Een door de UNCTAD voortgezet project van de Commissie betreft de ontwikkeling van een internetportaal voor programma's inzake duurzaamheidsclaims. Met het project wordt beoogd vergelijkbare informatie te verschaffen over de inhoud en de werkwijze van allerlei soorten bestaande programma's, wat zowel de consumenten als de producenten ten goede zal komen. Hierdoor moet het duidelijker worden hoe de verschillende programma's met de relevante criteria omgaan en moeten belanghebbenden de mogelijkheid krijgen ideeën uit te wisselen.

Beginselen die de EU helpen haar directe steun aan programma's optimaal te gebruiken: vaststellen van doelgebieden in het kader van bestaande begrotingsbepalingen, zoals studies ter verduidelijking van de effecten van verschillende programma's, steun voor inspanningen de markt transparanter te maken en kosten-batenanalyses van de verleende steun. |

- 5. Conclusies: de rol van de overheid en van marktdeelnemers ten aanzien van Fair Trade en andere particuliere handelsgerelateerde programma's om duurzaamheid te waarborgen

Wegens de potentiële bijdrage van Fair Trade en andere handelsgerelateerde programma's om duurzaamheid te waarborgen aan een duurzame ontwikkeling is de Commissie voornemens haar betrokkenheid voort te zetten en dergelijke programma's te blijven steunen. Zo nodig kan deze mededeling worden gevolgd door aanvullende initiatieven op een of meer beleidsgebieden. In deze fase:

- herhaalt de Commissie dat het belangrijk is de niet-gouvernementele aard van Fair Trade en soortgelijke programma's om duurzaamheid te waarborgen in de gehele EU te handhaven. Regulering door de overheid kan de functionering van dynamische particuliere programma's verstoren;

- stelt de Commissie vast dat Fair Trade een belangrijke plaats op de EU-markt veroverd heeft en bij veel consumenten bekend is, wat verband houdt met de ontwikkeling en de transparantie van de normen en beginselen die aan het programma ten grondslag liggen;

- stelt de Commissie vast dat er veel verschillende soorten particuliere programma's zijn die kunnen bijdragen aan duurzaamheidsdoelstellingen, maar dat het grote aantal het gevaar in zich bergt dat de consument hierdoor in verwarring raakt. De Commissie ziet ruimte voor verdere reflectie over de beginselen teneinde het effect van particuliere handelsgerelateerde programma's om duurzaamheid te waarborgen te maximaliseren, maar zij wil niet zo ver gaan vast te stellen welke duurzaamheidsnormen geschikt zijn en in deze particuliere programma's zouden moeten worden toegepast. Uiteraard moeten door de overheid vastgestelde duurzaamheidsgerelateerde normen en wetgeving wel worden nageleefd.

In deze context:

- herinnert de Commissie eraan dat het uiterst belangrijk is dat de voorlichting aan de consumenten over de normen van particuliere duurzaamheidsprogramma's transparant en geschikt is en dat het van voordeel kan zijn afspraken te maken over de fundamentele eisen die redelijkerwijs aan een programma mogen worden gesteld, zoals onafhankelijk toezicht;

- herinnert de Commissie eraan dat een nadere evaluatie van het effect van particuliere duurzaamheidsprogramma's een zeer belangrijke stap voorwaarts zou kunnen betekenen;

- is de Commissie voornemens te onderzoeken of er ruimte is voor verdere dialoog, samenwerking en, in voorkomend geval, convergentie tussen particuliere labelprogramma's, teneinde mogelijke synergieën te bevorderen en de duidelijkheid voor de consument te vergroten.

Wat overheidsopdrachten betreft:

- wijst de Commissie op het belang inkoopdiensten van de overheid richtsnoeren te geven om hen te helpen door hun beslissingen optimaal bij te dragen aan een duurzame ontwikkeling;

- wijst de Commissie erop dat een aanbestedende dienst die voornemens is producten aan te schaffen waarvan de duurzaamheid gewaarborgd is, alleen criteria mag gebruiken die betrekking hebben op het onderwerp van zijn aankoop en ook de andere relevante EU-voorschriften inzake overheidsopdrachten moet naleven. Aanbestedende diensten moeten gegadigden altijd de mogelijkheid bieden door het gebruik van fairtradelabels of anderszins te bewijzen dat zij aan deze normen voldoen.

Wat de financiering betreft:

- is de Commissie voornemens relevante Fair Trade-activiteiten en andere activiteiten ter bevordering van een duurzame handel op dezelfde wijze als tot nu toe te blijven financieren. Dit sluit niet uit dat ook meer gerichte acties kunnen worden gefinancierd om de gestelde prioriteiten te bereiken;

- herinnert de Commissie eraan dat de resultaten van analyses van het effect van particuliere programma's om duurzaamheid te waarborgen op parameters voor duurzame ontwikkeling moeten worden beoordeeld, waaronder ook de effecten voor de economische, sociale en ontwikkelingscriteria in de producerende landen. Omdat deze particuliere programma's gericht zijn op de arbeids- en leefomstandigheden van de producenten in ontwikkelingslanden, is de Commissie van oordeel dat aan dit aspect speciale aandacht moet worden besteed. De effecten van verschillende particuliere programma's moeten onderling worden vergeleken om een basis te verschaffen voor mogelijke nieuwe initiatieven op dit terrein.

BIJLAGE I

DEFINITIE VAN FAIR TRADE

De fairtradenormen, die het resultaat zijn van overleg tussen belanghebbenden en deskundigen, zijn vastgesteld overeenkomstig de eisen van de International Social and Environment Accreditations and Labelling Alliance (ISEAL) . Deze alliantie is een orgaan voor formele samenwerking tussen leidende internationale organisaties op het gebied van normalisering en conformiteitsbeoordeling op sociaal en milieugebied.

Er zijn twee internationale organisaties die fairtradenormen vaststellen en fairtradeorganisaties wereldwijd overeenkomstig de ISEAL-beginselen certificeren: Fairtrade Labelling Organizations International (FLO) en de World Fair Trade Organization (WFTO), voorheen de International Fair Trade Association, IFAT). De WFTO is geassocieerd lid van de ISEAL Alliance. Deze twee normaliseringsorganisaties hebben het " Charter of Fair Trade principles " opgesteld.

Volgens dit handvest van fairtradebeginselen (januari 2009) wordt fair trade (op basis van de FINE-definitie uit 2001) als volgt gedefinieerd:

" Fair trade is een handelspartnerschap dat is gebaseerd op dialoog, transparantie en respect en dat streeft naar meer gelijkheid in de internationale handel. Het draagt bij aan een duurzame ontwikkeling door het aanbieden van betere handelsvoorwaarden aan en het veilig stellen van de rechten van gemarginaliseerde producenten en arbeiders, met name in het zuiden. Fairtradeorganisaties (gesteund door consumenten) zijn actief betrokken bij de ondersteuning van producenten, bij het verhogen van het bewustzijn en bij het strijden voor veranderingen in de regels en de praktijk van de conventionele internationale handel."

Deze definitie wordt gebruikt in deze mededeling.

Fairtrade Labelling Organizations International (FLO) is een vereniging waarbij 23 organisaties, handelaren en externe deskundigen betrokken zijn. De organisatie ontwikkelt en beoordeelt Fairtrade-normen en geeft steun aan door Fairtrade gecertificeerde producenten door hen te helpen een Fairtrade-certificering te verkrijgen en te behouden en munt te slaan uit kansen die zich op de markt voordoen. De FLO stelt de normen vast, waarna een afzonderlijk internationaal certificeringsbedrijf – FLO-CERT – de producenten regelmatig op basis van deze normen inspecteert en certificeert en toezicht houdt op de goederenstroom tussen de producenten en de importeurs.

Verder heeft de World Fair Trade Organization (WFTO) een systeem ontwikkeld waarbij de certificering gebeurt door een onafhankelijke derde: het beheerssysteem voor duurzame fair trade.

Het is niet eenvoudig een onderscheid te maken tussen door ngo's geïnitieerde doelgerichte initiatieven, waarvan het voornaamste doel is een bijdrage te leveren aan een duurzame ontwikkeling, en algemene initiatieven die in de eerste plaats bedrijfsgericht zijn, maar daarnaast beogen bij te dragen aan een duurzame ontwikkeling. Hierbij kan men denken aan supermarkten die behalve gecertificeerde fairtradeproducten ook eigen fairtrademerken aanbieden.

BIJLAGE II

DE MEDEDELING OVER FAIR TRADE UIT 1999

De in de mededeling uit 1999 naar voren gekomen thema's zijn herhaaldelijk aan de orde gekomen. Op Europees niveau werd in de verslag van het Europees Parlement uit 2006 (het "Schmidt-verslag") en het verkennend advies van het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) uit 2005 (rapporteur: Richard Adams) aandacht besteed aan Fair Trade en soortgelijke particuliere duurzaamheidsprogramma's. In juni 2006 keurde de Europese Raad zijn vernieuwde strategie voor duurzame ontwikkeling goed en noemde in zijn oproep aan de lidstaten om duurzame producten te bevorderen ook fair trade[21].

Ook in tal van beleidsdocumenten van de EG zijn punten aan de orde gekomen die van belang zijn voor het gebruik van duurzaamheidslabels: de mededeling "Ketens van landbouwbasisproducten, afhankelijkheid en armoede"; het EU-beleid ten aanzien van Afrika; het Actieplan voor katoen; de "Hulp voor handel"-strategie, die in oktober 2007 door de Raad is goedgekeurd, en het groenboek van de Commissie over de kwaliteit van landbouwproducten (oktober 2008)[22]. Desondanks blijft de mededeling van de Commissie over "fair trade" uit 1999 de uitgebreidste verklaring van het standpunt van de Commissie ten aanzien van wat toen "fair trade" werd genoemd.

In de mededeling werd aandacht besteed aan drie belangrijke onderwerpen: i) de ontwikkeling van "fair trade" en "ethische handel" moet op een coherente manier worden behandeld; ii) "fair trade" moet op basis van vrijwilligheid bijdragen aan een duurzame ontwikkeling, en bij de betrokkenheid van de EG moeten de WTO-verplichtingen in acht worden genomen; iii) de programma's moeten voldoen aan de behoeften van de producenten in de ontwikkelingslanden en moeten de consumenten in staat stellen gefundeerde keuzes te maken.

BIJLAGE III

CRITERIA VOOR GOEDE LANDBOUW- EN ZAKENPRAKTIJKEN EN SOCIALE EN MILIEUCRITERIA

Deze bijlage, die betrekking heeft op punt 3 van de mededeling, geeft voorbeelden van gecertificeerde producten waarmee de bewustmaking van de consument voor duurzaamheidsthema's wordt beoogd.

Certificeringsprogramma's bevatten doorgaans criteria voor goede landbouw- en zakenpraktijken en sociale en milieucriteria. De Utz Certified Code of Conduct (een gedragscode die momenteel al wordt toegepast op koffie en binnenkort zal worden uitgebreid tot cacao, thee en palmolie) bevat elementen als boekhoudnormen, een minimaal en gedocumenteerd gebruik van chemische gewasbeschermingsmiddelen, bescherming van werknemersrechten en toegang tot gezondheidszorg en onderwijs voor werknemers en de leden van hun gezin. Op sociaal terrein is de bescherming van de werknemers gebaseerd op de nationale wetgeving en op de ILO-overeenkomsten, maar zij heeft daarnaast ook betrekking op huisvesting, schoon drinkwater en opleiding voor de werknemers. De milieucriteria betreffen het voorkomen van bodemerosie, het gebruik van water en energie, duurzame energiebronnen en ontbossing.

Andere particuliere programma's zijn meer op het milieu gericht: zoals de naam al zegt behoort de Rainforest Alliance hierbij, maar in de praktijk combineert het certificeringsprogramma van RA zowel ecologische als sociale aspecten:

- sociaal en ecologisch beheerssysteem;

- instandhouding van ecosystemen;

- bescherming van flora en fauna;

- instandhouding van watervoorraden;

- behoorlijke behandeling en goede arbeidsomstandigheden voor werknemers;

- gezondheid en veiligheid op het werk;

- betrekkingen met lokale gemeenschappen;

- geïntegreerd gewasbeheer;

- bodembeheer en bodembescherming;

- geïntegreerd afvalbeheer.

Bij een derde in punt 3 van het verslag genoemd type gaat het om normen die zijn uitgewerkt met de bedoeling dat zij in de gehele bedrijfstak worden toegepast en zich niet alleen richten op een nichemarkt van kieskeurige consumenten. Een voorbeeld van een dergelijk initiatief is de Common Code for the Coffee Community (4C) Association, die de afgelopen vijf jaar heeft gewerkt aan de vaststelling van de grondslagen voor een duurzame ontwikkeling binnen de koffiesector. De normen van deze vereniging, die gebaseerd zijn op de millenniumdoelstellingen voor ontwikkeling van de Verenigde Naties, sluiten de ergste vormen van sociale, ecologische en economische praktijken bij de productie en de verwerking van en de handel in groene koffie uit. De definities zijn hoofdzakelijk gebaseerd op de Verklaring van de rechten van de mens van de VN en op bestaande VN-overeenkomsten en -normen en in de regel ook op de nationale wetgeving. Wanneer de tien ergste praktijken eenmaal zijn uitgeroeid, moeten de deelnemers ook de andere in de code genoemde parameters verbeteren.

BIJLAGE IV

Aspecten van waarborgprogramma's voor de consumenten, als vastgesteld door het Europees Economisch en Sociaal Comité a) Beheer van het programma Wie heeft in laatste instantie de controle over het programma? b) Doelstellingen van het programma Zijn de doelstellingen duidelijk omschreven? c) Toepassingsgebied van het programma Wordt met het programma het eigenlijke "probleem" in zijn gangbare definitie aangepakt? d) Normen of voorwaarden van het programma Komen de doelstellingen tot uitdrukking in de voor het programma vastgestelde en gecontroleerde normen? e) Effectbeoordeling Vindt er een geloofwaardige evaluatie van de effecten van het programma op de doelstellingenplaats? f) Onafhankelijke toetsing Vindt er een onafhankelijke toetsing van het functioneren van het programma plaats? g) Kosten-batenanalyse Bestaat er een procedure voor de toetsing en evaluatie van de verhouding tussen de door leveranciers, groothandelaars en consumenten gedragen kosten van het programma enerzijds en de bij de verwezenlijking van de doelstellingen geboekte vooruitgang anderzijds? h) Publieke beweringen Komen de publieke beweringen van gecertificeerde bedrijven of leveranciers overeen met de doelstellingen, normen en resultaten van het betreffende programma? |

BIJLAGE V

THEMATISCHE PROGRAMMA'S "COFINANCIERING MET EUROPESE NGO's" en "NIET-OVERHEIDSACTOREN EN LOKALE AUTORITEITEN IN ONTWIKKELING" |

Projecten in 2007 en 2008 waarbij de bevordering van fair trade tot de doelstellingen en/of activiteiten behoort |

Jaar contract | Titel | Overeenkomstsluitende partij | Nationaliteit | Begroting | DAC-code |

2008 | ESTRATEGIA PARA EL FORTALECIMIENTO DE INICIATIVAS COMUNITARIAS PRODUCTIVAS ACORDES CON EL DESARROLLO SUSTENTABLE | FUNDACION TIERRA VIVA | Venezuela | 49968 | 15150 |

2008 | COMPETITIVIDAD PRODUCTIVA Y COMERCIAL DE LA RED DEPARTAMENTAL DE PEQUEÑOS PRODUCTORES DE HABA CONVENCIONAL Y ORGÁNICA (ASOHABA) EN EL MERCADO COMUNITARIO Y DE COMERCIO JUSTO | CREDI FUTURO ASOCIACION | 380000 | 43040 |

2008 | Cafe amigable con la naturaleza Santa Cruz - Bolivia | ASOCIACION CENTRO DE PROMOCION AGROPECUARIA CAMPESINA | Bolivia | 515267 | 43040 |

2008 | OntunLan, N''do Botor - Turismo Socialmente responsavel no sector de Quinhamel | INSTITUTO MARQUES DE VALLE FLOR FUNDACAO | Portugal | 496389,32 | 33210 |

2008 | Espaço por um Comércio Justo: alternativas em rede | CENTRO DE INFORMACAO E DOCUMENTACAOAMILCAR CABRAL ASSOCIACAO | Consortium | 370011,99 | 15150 |

2008 | Decent Life - decent work. Enhancing international strategies and policies of trade unions | SUDWIND DIE AGENTUR FUR SUD NORD BILDUNGS UND OFFENTLICHKEITSARBEIT GMBH | Consortium | 662264 | 99820 |

2008 | Mobilizing for a sector dialogue for the improvement of working conditions in the globalized toy industry | SUDWIND DIE AGENTUR FUR SUD NORD BILDUNGS UND OFFENTLICHKEITSARBEIT GMBH | Consortium | 929043 | 99820 |

2008 | F.R.A.M.E. (Fair and Responsible Action in MEditerranean area ) | CONSORZIO CTM-ALTROMERCATO SOCIETACOOPERATIVA | Consortium | 494821 | 99820 |

2008 | Network Sustainable Consumption | SUDWIND DIE AGENTUR FUR SUD NORD BILDUNGS UND OFFENTLICHKEITSARBEIT GMBH | Consortium | 647023 | 99820 |

2008 | Creating Coherence. Trade for Development: Development Aid for Trade | MOVIMENTO PER L AUTOSVILUPPOL INTERSCAMBIO E LA SOLIDARIETA | Consortium | 968233 | 99820 |

2008 | A NETWORK FOR THE DEVELOPMENT | PROVINCE OF PESARO AND URBINO | Consortium | 115621 | 99820 |

2008 | Frauen und Globalisierung: Decent work for ALL! – Informations- und Mobilisierungskampagne für menschenwürdige Arbeit für Frauen in der globalen Exportindustrie am Beispiel Bekleidung | CHRISTLICHE INITIATIVE ROMERO EV | Consortium | 720446 | 99820 |

2008 | Verantwortliche Öffentliche Beschaffung und Menschenwürdige Arbeit JETZT!– Öffentlichkeits-, Bewusstseins- und Lobbykampagne zur Durchsetzung sozialer und ökologischer Beschaffung von Öffentlicher Hand und privaten Institutionen | CHRISTLICHE INITIATIVE ROMERO EV | Consortium | 701163 | 99820 |

2008 | Local capacity building for Fairtrade in Sweden, Finland and Estonia | FORENINGEN FOR RATTVISEMARKT SVERIGE | Consortium | 823148 | 99820 |

2008 | Network of Schools and Local Communities contributing to the achievement of the MDGs | POLSKA AKCJA HUMANITARNA | Consortium | 999000 | 99820 |

2008 | Fair Flowers - a gift to all involved. Raising the awareness of local authorities, consumers and traders on the production of cut flowers in developing countries | FIAN FOODFIRST INFORMATIONS & AKTIONS NETWERK SEKTION DER BUNDESREPUBLIK DEUTSCHLAND EV | Consortium | 669087 | 99820 |

2008 | A case for poverty reduction: Consumer awareness and action in 6 EU member states | CONSUMERS INTERNATIONAL LBG | Consortium | 857713 | 99820 |

2008 | Introducing the MADE-BY label for sustainable fashion in the United Kingdom | STICHTING INTERKERKELIJKE AKTIE VOOR LATIJNS AMERIKA SOLIDARIDAD | Consortium | 770000 | 99820 |

2008 | La sensibilisation sur les interdépendances entre Nord et Sud : un enjeu pour la mobilisation des citoyens européens en faveur du développement. | ASSOCIATION FRERES DES HOMMES | France | 789205,5 | 99820 |

2007 | Export Trade from Kenya – Enabling the poor to share the fruits. | AFRICA NOW LBG | Royaume-Uni | 408000 | 31191 |

2007 | Appui aux familles vulnérables dans deux zones cotonnières du Mali | ASSOCIATION VETERINAIRES SANS FRONTIERES - CENTRE INTERNATIONAL DE COOPERATION POUR LE DEVELOPPEMENT AGRICOLE VSF CICDA | France | 740614,53 | 43040 |

2007 | Empowering Emerging Farmers through fair trade development in South Africa | STICHTING INTERKERKELIJKE AKTIE VOOR LATIJNS AMERIKA SOLIDARIDAD | Pays-Bas | 1000000 | 33120 |

2007 | PUBLIC AFFAIRS - Mobilising action for Fair Trade Public Procurement | STICHTING EUROPEAN FAIR TRADE ASSOCIATION | The Netherlands | 568200 | 99820 |

2007 | Campaign for sustainable purchasing of computers: Making public purchasing in Europe work for development by raising awareness ot the working conditions and environmental issues in the global supply chain of computers. | WELTWIRTSCHAFT, OKOLOGIE & ENTWICKLUNG - WEED EV | Germany | 1038334,5 | 99820 |

2007 | Enlarging FAIR | PANGEA - NIENTE TROPPO SOCIETA COOPERATIVA SOCIALE SCSARL | Italy | 448198,2 | 99820 |

2007 | Expanding Fair Trade Awareness in Slovakia and the Czech Republic | NADACIA INTEGRA | Slovakia | 202779 | 99820 |

2007 | Fair consumption | MAGOSFA KORNYEZETI NEVELESI ES OKOTURISZTIKAI ALAPITVANY | 99880,26 | 99820 |

2007 | Supermarkets, supply chains and poverty reduction | WAR ON WANT | United Kingdom | 360000 | 99820 |

2007 | Decent work, trade and development: raising awareness among trade unions and women´s groups of the employment implications of international trade relations | WAR ON WANT | United Kingdom | 720000 | 99820 |

2007 | Education for Global Sustainability, Responsible Consumption and Fair Trade | UUSI TUULI RY | 496579,78 | 99820 |

2007 | FEEDING AND FUELLING EUROPE | MAGYAR TERMESZETVEDOK SZOVETSEGE | Hungary | 1078521,66 | 99820 |

2007 | Médiatiser la face invisible du développement | ASSOCIATION COMITE FRANCAIS POUR LASOLIDARITE INTERNATIONALE | France | 346591,06 | 99820 |

19.466.102,80 |

.

[1] Verslag van het Europees Parlement over eerlijke handel (Fair Trade) en ontwikkeling (2005/2245(INI)), het "Schmidt-verslag".

[2] "De lidstaten moeten (…) voorlichtingscampagnes ondersteunen ten behoeve van duurzame producten, zoals producten van de biologische landbouw, fairtradeproducten en milieuvriendelijke producten."http://register.consilium.europa.eu/pdf/nl/06/st10/st10117.nl06.pdf, blz. 13.

[3] International Social And Environment Accreditations and Labelling Aliance.

[4] COM(1999) 619 van 29.11.1999. In bijlage II is informatie over de mededeling van de Commissie uit 1999 opgenomen.

[5] Zie nadere informatie over definities in bijlage 1.

[6] Fairtrade Foundation, 2008.

[7] OESO, Trade Policy Working Paper No. 47, PArt 1, 10 januari 2007.

[8] Fairtrade Labelling Organizations International, 2008.

[9] Land, P. & Andersen, M, "What is the world market for certified products", Commodities and Trade Technical Paper, OESO.

[10] Zie ook het portaal voor een verantwoord beheer van de leveringsketen, die is opgezet door de European Alliance on CSR; www.csr-supplychain.org.

[11] Volgens SAI wordt SA 8000 wereldwijd gebruikt door detailhandelaren, merkbedrijven en andere werkgevers met een jaaromzet van 175 miljard Amerikaanse dollar; www.sa-intl.org.

[12] Andere initiatieven die in dit verband moeten worden genoemd, zijn het Business Social Compliance Initiative (http://www.bsci-eu.com/) en het Global Social Compliance Programme (http://www.ciesnet.com/2-wwedo/2.2-programmes/2.2.gscp.background.asp).

[13] Mededeling (2006) 136 van 22 maart 2006 "Europa moet een voorbeeld worden op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen".

[14] www.unglobalcompact.org.

[15] In bijlage III worden de andere in deze sectie bedoelde particuliere duurzaamheidsprogramma's gepresenteerd.

[16] In het verslag van het Britse Lagerhuis over fair trade en ontwikkeling (juni 2007) werd een label voorgesteld waarop wordt aangegeven welk percentage van de prijs naar de producent gaat.

[17] In bijlage IV is een lijst opgenomen van door het EESC genoemde aspecten van waarborgprogramma's voor consumenten.

[18] De ISEAL Alliance is bezig met een onderzoek naar goede praktijken voor het meten van het effect van normen en certificering.

[19] Mededeling van de Commissie - Overheidsopdrachten voor een beter milieu: COM(2008) 400 van 16 juli 2008.

[20] In bijlage V zijn voorbeelden van de huidige financiering opgenomen.

[21] http://register.consilium.europa.eu/pdf/nl/06/st10/st10117.nl06.pdf , blz. 13.

[22] In het groenboek van de Commissie over de kwaliteit van landbouwproducten komt fair trade aan de orde in het kader van regelingen voor de certificering van de voedselkwaliteit. Er is nog een mededeling van de Commissie over hetzelfde onderwerp gepland. Groenboek over de kwaliteit van landbouwproducten: productnormen, landbouwvoorschriften en kwaliteitsregelingen (COM (2008) 641 definitief van 15 oktober 2008).