(1)

Onafhankelijke mediadiensten spelen een unieke rol op de interne markt. Zij vormen een snel veranderende en economisch belangrijke sector en bieden tegelijkertijd toegang tot een veelheid aan standpunten en betrouwbare informatiebronnen voor zowel burgers als bedrijven, waardoor zij een functie van algemeen belang als “publieke waakhond” vervullen.

(2)

Mediadiensten spelen een cruciale rol in democratische samenlevingen, aangezien zij informatie verstrekken die een publiek goed is. Om een dergelijke essentiële maatschappelijke rol te vervullen en te gedijen op de markt, moeten aanbieders van mediadiensten hun diensten vrij en onafhankelijk kunnen aanbieden op een markt die open en transparant is en ruimte biedt aan een veelheid aan media-actoren en -standpunten.

(3)

Aanbieders van mediadiensten genieten niet alleen bescherming uit hoofde van de regels van de Unie inzake de interne markt, maar ook uit hoofde van artikel 11 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie (hierna “het Handvest” genoemd), aangezien zij belangrijk zijn voor de uitoefening van het recht op vrijheid van meningsuiting en van informatie. Artikel 11 van het Handvest bepaalt ook dat de vrijheid en de pluriformiteit van de media moeten worden geëerbiedigd en dat het recht op vrijheid van meningsuiting de vrijheid omvat om informatie te ontvangen en te verstrekken, zonder inmenging van enig openbaar gezag en ongeacht de grenzen van de lidstaten. Bovendien heeft de goede werking van de interne markt voor mediadiensten rechtstreekse gevolgen voor de rechtsstaat en de democratie, twee fundamentele waarden van de Unie die zijn verankerd in artikel 2 van het Verdrag betreffende de Europese Unie.

(4)

Door het verlies aan reclame-inkomsten in de afgelopen tien jaar, met name als gevolg van de toename van de onlineverspreiding van mediacontent en de verandering van consumptiegewoonten, zijn financiële middelen aan de traditionele mediasector onttrokken, wat gevolgen heeft voor de duurzaamheid ervan, en op zijn beurt voor de kwaliteit en diversiteit van de aangeboden content. Deze trend wijst erop dat de markt er niet in slaagt om te zorgen voor een duurzaam rendement voor onafhankelijk nieuws en kwaliteitsjournalistiek, wat collectieve goederen zijn, en om desinformatie tegen te gaan.

(5)

Zoals uiteengezet in het actieplan voor Europese democratie (1) heeft de Commissie een reeks initiatieven voorgesteld om de vrijheid en pluriformiteit van de media te ondersteunen. Zij heeft een aanbeveling over het waarborgen van de bescherming, de veiligheid en de weerbaarheid van journalisten en andere mediaprofessionals in de Europese Unie (2) goedgekeurd. Ook heeft zij een voorstel voor een richtlijn (3) en een aanbeveling (4) bekendgemaakt betreffende de bescherming van personen die deelnemen aan publieksparticipatie tegen kennelijk ongegronde of onrechtmatige gerechtelijke procedures (“strategische rechtszaken tegen publieke participatie”). Voorts heeft de Commissie verschillende acties uitgevoerd om het herstel en de transformatie van de media- en audiovisuele sector te ondersteunen, als onderdeel van het actieplan voor de media en de audiovisuele sector (5). De Commissie houdt ook nauwlettend toezicht op de omzetting en uitvoering van belangrijke wetgevingsteksten voor de mediasector, met name de richtlijn audiovisuele mediadiensten (6) en de auteursrechtrichtlijn (7).

(6)

De Commissie heeft een wetgevingsvoorstel ingediend voor een verordening tot vaststelling van een gemeenschappelijk kader voor mediadiensten in de interne markt (Europese wet inzake mediavrijheid). Dat voorstel voorziet in een reeks waarborgen in het Unierecht om de pluriformiteit van de media en de redactionele onafhankelijkheid op de interne markt te beschermen. Deze aanbeveling vergezelt de voorgestelde verordening als een instrument met onmiddellijke ingang om de redactionele onafhankelijkheid en de transparantie van media-eigendom te bevorderen.

(7)

Tegelijkertijd heeft de Commissie, als aanvulling op de wetgeving en zoals benadrukt in het actieplan voor Europese democratie, zelfreguleringsinitiatieven van de mediasector zelf actief ondersteund. Deze aanbeveling maakt deel uit van deze inspanningen.

(8)

De mediasector heeft een lange traditie van zelfregulering en heeft een aantal initiatieven op dit gebied genomen. Voortbouwend op deze initiatieven en rekening houdend met de diversiteit van de rechtstradities en -benaderingen in de lidstaten, kunnen vrijwillige praktijken worden vastgesteld die door aanbieders van mediadiensten kunnen worden gevolgd om hun veerkracht te vergroten en beter bestand te zijn tegen politieke en economische druk. De sector zou een discussie over dergelijke vrijwillige praktijken kunnen aangaan en het aan de aanbieders van mediadiensten overlaten om vrij te beslissen welke praktijken aan hun individuele behoeften en bedrijfsmodellen kunnen beantwoorden, met name rekening houdend met de specifieke behoeften van micro-, kleine en middelgrote ondernemingen in de zin van artikel 3 van Richtlijn 2013/34/EU van het Europees Parlement en de Raad (8).

(9)

Burgers moeten kunnen vertrouwen op de informatie die zij ontvangen om hun democratische rechten uit te oefenen. Zij moeten toegang hebben tot een veelheid aan standpunten en betrouwbare informatiebronnen om hun eigen mening te vormen en bij te dragen aan de democratische processen. Toegang tot betrouwbare informatie is even belangrijk om bedrijven in staat te stellen met kennis van zaken beslissingen te nemen.

(10)

Europese aanbieders van mediadiensten worden steeds vaker blootgesteld aan ongepaste inmenging in individuele redactionele beslissingen, onder meer van particuliere eigenaren en aandeelhouders, met negatieve gevolgen voor de redactionele vrijheid, het vermogen om onafhankelijk nieuws te verstrekken en dus voor de beschikbaarheid van betrouwbare informatie voor het mediapubliek. Uit de monitor voor de pluriformiteit van de media van 2022 blijkt dat er in verschillende lidstaten een hoog risico bestaat op ongepaste commerciële invloed en invloed van eigenaren (9). In het digitale tijdperk is het, vanwege de toegenomen mogelijkheid om gemakkelijk toegang te krijgen tot informatie die wordt verstrekt door in andere lidstaten gevestigde aanbieders van mediadiensten, van essentieel belang om goede praktijken op EU-niveau te bevorderen om ervoor te zorgen dat burgers en bedrijven in de Unie onafhankelijke en diverse nieuws- en actualiteitscontent ontvangen om hun mening te vormen en geïnformeerde keuzes te maken en zo bij te dragen tot een publieke ruimte op de interne markt.

(11)

Redactionele onafhankelijkheid beschermt redacteuren en journalisten tegen belangenconflicten en helpt hen om ongepaste inmenging en druk te weerstaan. Daarom is dit een voorwaarde voor de productie en verspreiding van onbevooroordeelde informatie en een essentieel aspect van mediavrijheid. Het maakt het mogelijk onafhankelijke en pluralistische mediadiensten aan te bieden en te ontvangen door burgers en bedrijven in de hele Unie. Dit is met name van belang voor aanbieders van mediadiensten die nieuws- en actualiteiteninhoud aanbieden, ongeacht het formaat ervan (met inbegrip van documentaires of tijdschriften over dergelijke kwesties). Daarom zijn de aanbevelingen met betrekking tot vrijwillige maatregelen inzake redactionele onafhankelijkheid tot dergelijke aanbieders gericht.

(12)

In dit verband hebben sommige aanbieders van mediadiensten al maatregelen, normen of mechanismen op het gebied van corporate governance ingevoerd, zoals redactionele handvesten of codes of ethische commissies om de redactionele onafhankelijkheid te beschermen. In sommige nieuwsmedia hebben journalisten inspraak over de selectie van hun hoofdredacteur of zelfs over veranderingen in media-eigendom. In bepaalde mediabedrijven hebben journalisten de status van aandeelhouder en kunnen zij deelnemen aan de strategische besluitvorming en de verdeling van de economische winst. In enkele lidstaten zijn sommige van deze bedrijfsmaatregelen wettelijk verplicht voor specifieke soorten aanbieders van mediadiensten (10). Deze en andere voorbeelden van waarborgen moeten worden gebruikt als inspiratiebron voor vrijwillige maatregelen en als basis voor voortdurend overleg onder leiding van belanghebbenden over de wijze waarop de bescherming van de redactionele onafhankelijkheid kan worden verbeterd.

(13)

Hoewel het legitiem is voor particuliere media-eigenaren om de redactionele richting voor de lange termijn te kiezen en te bepalen, is het belangrijk ervoor te zorgen dat redacteuren onafhankelijk nieuws en actualiteit kunnen brengen in hun dagelijkse werkzaamheden. Redacteuren moeten immers individuele redactionele beslissingen baseren op journalistiek onderzoek en journalistieke beoordeling en op de relevantie van de informatie voor de lezers. Ook moeten zij vrijelijk kritische standpunten kunnen uiten zonder angst voor vergelding. Er is behoefte aan een evenwichtige, door de sector geleide aanpak om de redactionele onafhankelijkheid te bevorderen en tegelijkertijd de legitieme rechten en belangen van particuliere eigenaren van aanbieders van mediadiensten te erkennen vanuit het oogpunt van zowel de vrijheid van het bedrijfsleven als hun eigen vrijheid van meningsuiting.

(14)

Zelfregulering in de media en normen voor journalistieke ethiek zijn doeltreffende instrumenten om journalisten mondiger te maken en hen te helpen ongepaste druk, ook van politieke en commerciële aard, te weerstaan, waardoor het vertrouwen van het publiek in de media wordt versterkt (11). De toepassing van journalistieke normen in de hele Unie kan echter worden verbeterd. De monitor voor de pluriformiteit van de media van 2022 wijst op de tekortkomingen bij de doeltreffende uitvoering van zelfregulering (12).

(15)

Bovendien zijn, zoals blijkt uit het door de Unie gefinancierde project “Mediaraden in het digitale tijdperk”, in slechts iets meer dan de helft van de lidstaten media- of persraden actief (13). In die lidstaten verschillen zij wat betreft hun omvang, reikwijdte van de activiteiten en soort juridische identiteit of erkenning op grond van het nationale recht, hetgeen van invloed kan zijn op hun daadwerkelijke rol. In de lidstaten waar nog geen media- of persraden zijn opgericht, ontbreekt het vertegenwoordigers van de mediagemeenschap vaak aan stimulansen om deze op te richten.

(16)

In deze aanbeveling wordt aan aanbieders van mediadiensten een niet-uitputtende en niet-cumulatieve catalogus van vrijwillige maatregelen en strategieën voorgesteld om het onafhankelijke proces van de productie van nieuwscontent te waarborgen. De aanbevolen maatregelen hebben betrekking op belangrijke elementen van dat proces, te beginnen met de voorwaarden voor onafhankelijke creatie van redactionele content, door journalisten in staat te stellen deel te nemen aan cruciale beslissingen voor de werking van mediakanalen, tot strategieën om de stabiliteit van de productie van nieuwscontent op lange termijn te waarborgen.

(17)

Niets in deze aanbeveling, die per definitie niet-bindend is, mag worden uitgelegd als een aantasting van het vrij verrichten van diensten op de interne markt of de vrijheid van meningsuiting en van informatie, met inbegrip van de persvrijheid, of als inmenging in de redactionele vrijheid of de vrijheid van ondernemerschap. De interne waarborgen mogen geenszins worden geacht media-eigenaren hun rol te ontnemen bij het vaststellen van strategische doelstellingen en het bevorderen van de groei en de financiële levensvatbaarheid van hun bedrijven. Bovendien moet worden erkend dat aanbieders van mediadiensten en journalisten een leidende rol spelen bij de ontwikkeling van interne waarborgen en zelfreguleringsinstrumenten.

(18)

Deze aanbeveling is gebaseerd op uitwisselingen met betrokken belanghebbenden, met name journalisten, mediabedrijven en hun verenigingen. Zij bouwt voort op de besprekingen op het Europees forum voor nieuwsmedia (14), met name de tweede editie van 29 november 2021, waarop de transformatie van de mediasector en de daarmee samenhangende uitdagingen werden besproken (15). Ook wordt rekening gehouden met de bestaande initiatieven van de sector, waaronder het Journalism Trust Initiative (JTI) van Verslaggevers zonder Grenzen en de partners daarvan, die tot doel hebben een gezondere informatieruimte te bevorderen die wordt ondersteund door sectoriële normen.

(19)

De aanbevolen maatregelen bouwen voort op initiatieven die nieuwe bedrijfsmodellen en samenwerkingsverbanden testen, zoals die welke worden gefinancierd in het kader van de actie “Partnerschappen voor journalistiek” die door het programma Creatief Europa wordt ondersteund (16). Zij bouwen ook voort op de financiële steunregelingen en prioriteiten die zijn uiteengezet in het actieplan voor de media en de audiovisuele sector, als onderdeel van de inspanningen op EU-niveau ter ondersteuning van een industrieel ecosysteem voor nieuwsmedia. Voorts hebben bepaalde aanbieders van mediadiensten hun toevlucht genomen tot bestuursstructuren waarin entiteiten zonder winstoogmerk, zoals trusts of stichtingen, hun kapitaal geheel of gedeeltelijk in handen hebben en in sommige gevallen een belangrijke rol spelen bij de benoeming van de raden van bestuur en de hoofdredacteuren, die worden geacht de redactionele onafhankelijkheid van de aanbieder op lange termijn te waarborgen. Andere bestuursmechanismen met soortgelijke doelstellingen zijn onder meer journalistieke aandeelhouderschapsovereenkomsten waarbij leden van het redactioneel personeel of hun vertegenwoordigende organen een deel van de aandelen controleren of de mogelijkheid hebben om de toetreding van een nieuwe meerderheidsaandeelhouder die de redactionele onafhankelijkheid kan aantasten, te weigeren. Op basis hiervan verwijzen de aanbevolen maatregelen naar mogelijke benaderingen die aanbieders van mediadiensten kunnen overwegen om hun duurzaamheid en daarmee hun weerbaarheid tegen politieke en marktdruk te vergroten, waarbij zij erop wijzen dat zij, als marktdeelnemers, het best geplaatst blijven om bedrijfsmodellen te ontwikkelen die aansluiten bij hun doelstellingen en capaciteiten, afhankelijk van de marktsegmenten waarop zij zich richten.

(20)

Deze aanbeveling heeft ook tot doel de transparantie van media-eigendom in de hele Unie verder te bevorderen. Momenteel worden de lidstaten middels internationale normen (17) en mediawetgeving van de Unie aangemoedigd sectorspecifieke maatregelen te nemen om de transparantie van media-eigendom te vergroten. In het bijzonder wordt in artikel 5, lid 2, van Richtlijn 2010/13/EU van het Europees Parlement en de Raad (18) erkend dat de lidstaten de onder hun bevoegdheid vallende aanbieders van mediadiensten kunnen verplichten informatie over hun eigendomsstructuur, met inbegrip van informatie over hun uiteindelijk begunstigden, toegankelijk te maken in overeenstemming met de algemene regels inzake transparantie betreffende de uiteindelijk begunstigden van Richtlijn (EU) 2015/849 van het Europees Parlement en de Raad (19). In de aanbeveling van de Raad van Europa van 2018 over mediapluriformiteit en transparantie van media-eigendom worden de lidstaten opgeroepen kaders op te zetten voor de openbaarmaking van nauwkeurige en actuele informatie over directe eigendom en de uiteindelijk begunstigden van mediabedrijven. Bovendien cofinanciert de Commissie de ontwikkeling van de Euromedia Ownership Monitor, die tot doel heeft een doorzoekbare en schaalbare databank op te zetten om gratis en gebruiksvriendelijke informatie over media-eigendom in de hele Unie te verstrekken.

(21)

Maatregelen ter verbetering van de transparantie van media-eigendom ten opzichte van het grote publiek zouden belangrijk zijn in het licht van de specifieke aard van mediadiensten als publiek goed (20). Aangezien de media een rol spelen bij het rapporteren over en het ter verantwoording roepen van politieke en economische belangen, is transparantie van media-eigendom een noodzakelijk onderdeel van elk ecosysteem dat tot doel heeft onderzoeksjournalistiek, mediadiversiteit en het vertrouwen van het publiek in mediaberichtgeving te bevorderen. Belanghebbenden hebben in de raadplegingen ter voorbereiding van deze aanbeveling gewezen op het gebrek aan mediaspecifieke informatie over transparantie.

(22)

Uit het bovenstaande volgt dat een alomvattende aanpak van de transparantie van media-eigendom passend is. Het zou de beschikbaarheid bevorderen van informatie over media-eigendom (of de uitoefening daarvan) door de overheid, een overheidsinstelling, een staatsbedrijf of een ander overheidsorgaan, over de belangen, banden of activiteiten van eigenaren in andere media- of niet-mediabedrijven en over alle andere belangen die van invloed kunnen zijn op de strategische besluitvorming van het mediabedrijf of zijn redactionele lijn. Het is ook passend de publicatie aan te bevelen van informatie over veranderingen in eigendom van of zeggenschap over de media, gezien het belang van actuele informatie over de eigendomsstructuur voor de afnemers van de diensten. De aanbevolen aanpak moet worden aangepast afhankelijk van het type mediakanaal en de aard van de eigendom ervan. Met name in het geval van mediakanalen die eigendom zijn van journalisten, moet alleen informatie beschikbaar worden gesteld over de eigenaren met een leidinggevende rol, bijvoorbeeld leden van de raad van bestuur.

(23)

Bijgevolg wordt met deze aanbeveling beoogd een hoge mate van transparantie van media-eigendom in de hele Unie te bevorderen door middel van vrijwillige maatregelen die zowel rechtstreeks door aanbieders van mediadiensten als door de lidstaten kunnen worden genomen, onverminderd de horizontale regels inzake eigendomstransparantie op Unieniveau uit hoofde van Richtlijn (EU) 2015/849 en de openbaarmakingsregels voor ondernemingen uit hoofde van Richtlijn (EU) 2017/1132 van het Europees Parlement en de Raad (21), alsook de bestaande systemen van gekoppelde registers op Unieniveau.

(24)

Om de follow-up van deze aanbeveling te bevorderen, zal de Commissie een regelmatige dialoog met de lidstaten en de vertegenwoordigers van aanbieders van mediadiensten en journalisten in de relevante fora, met name het Europees forum voor nieuwsmedia, faciliteren. De Commissie zal nauwlettend toezien op de maatregelen van de lidstaten en de relevante maatregelen volgen die de aanbieders van mediadiensten in het kader van de aanbeveling hebben genomen. Daartoe moet de lidstaten worden verzocht de Commissie de relevante informatie te verstrekken waarvan redelijkerwijs kan worden verwacht dat zij deze verstrekken, zodat de Commissie kan toezien op de naleving van de relevante delen van de tot hen gerichte aanbeveling. De bevindingen van de monitoring kunnen worden meegenomen in het overleg onder leiding van de belanghebbenden,

1)

2)

3)

4)

5)

6)

7)

8)

9)

10)

11)

12)

13)

14)

15)

16)

17)

18)

19)

20)

21)

22)

23)

24)

25)