8.10.2015   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 332/8

Rapporteurs:

de heer Carmelo CEDRONE en de heer Joost VAN IERSEL

1.1.

Na zes jaar financiële en economische crisis lijkt het moeilijker dan ooit om de economische en sociale toekomst te voorspellen. Gezien de geopolitieke en economische vraagstukken zal slechts een solide EMU de toekomst stabiliteit kunnen bieden.

1.2.

De EMU is nog steeds fragiel, getuige de diagnose en de SWOT-analyse hierna. Volgens het EESC vereisen de aanhoudende onevenwichtigheden en het scheppen van vertrouwen in Europa een doeltreffender en democratischer economisch bestuur, met name in de eurozone.

1.3.

Het EESC beseft dat voor doorslaggevende besluiten niet over één nacht ijs mag worden gegaan, maar twee zaken verdienen dringend aandacht: a) Europa kan het zich niet veroorloven besluiten jarenlang uit te stellen; b) eerste voorwaarde is dat de eurozone het eens is over de principes van het vereiste economisch beleid, dat met doeltreffend bestuur moet worden gevoerd.

1.4.

Naast economische governance zijn democratische legitimiteit, een stevig beleidskader en een gedeeld gevoel van een gemeenschappelijke bestemming vereist. Daartoe zijn concrete maatregelen nodig in het kader van het huidige Verdrag en regelgeving. Op middellange termijn moet een herziening van het Verdrag het institutionele bestel afstemmen op de vereisten van een daadwerkelijke economische en politieke unie.

1.5.

We hebben behoefte aan een samenhangend stelsel van de Europese Raad, nationale regeringen, het Europees Parlement, nationale parlementen en de Europese Commissie dat getuigt van democratische legitimiteit, verantwoordingsplicht en transparantie, en dat in staat is doeltreffend op te treden in het belang van de burgers en de economische actoren.

1.6.

Het is duidelijk geworden dat de huidige regels die het fundament van de EU vormen, en vooral van de eurozone, in wettelijk, institutioneel en democratisch opzicht verwarring hebben gesticht. Daarom moet er een nieuwe aanpak worden ontwikkeld. Gezien de politieke en economische dynamiek kan de EU haar huidige institutionele bestel niet langer handhaven. Daarom acht het Comité het essentieel om het integratieproces van de eurozone te verdiepen.

1.7.

Vanuit deze optiek legt het Comité een routekaart voor met de volgende fasen:

2.1.

De EMU heeft al een uitgebreid „acquis”. Er is een gemeenschappelijke munt en een centrale bank; in zekere zin is coördinatie van het begrotings- en economisch beleid gewaarborgd; landen krijgen bindende besluiten voorgelegd die in beginsel hun economische en begrotingsautonomie beperken, er worden voorwaarden gesteld aan expansionistische maatregelen in de lidstaten en zij krijgen economische en sociale hervormingen opgelegd.

2.2.

Dit houdt in dat de EMU een federatie „in itinere” is die momenteel als „hoedster” fungeert, maar nog niet gezamenlijk optreedt. De doelgerichtheid van de EMU is sterker dan elders en heeft bijgedragen tot een „publieke ruimte” voor debat. De EMU vergt een grotere overdracht van soevereiniteit van de lidstaten, hoewel het beheer ervan hoofdzakelijk in handen blijft van een technocratische structuur.

2.3.

Deze Unie moet voltooid worden door de voorwaarden te scheppen die nodig zijn om te garanderen dat de deelnemende landen of de landen die willen toetreden, niet alleen stabiliteit, maar ook ontwikkeling en welvaart kunnen bereiken. Toetreden tot de eurozone moet voor deze landen voordeliger zijn dan niet meedoen.

2.4.

Het uitbreken van de financiële crisis in 2008 en de latere ontwikkelingen waren, samen met de rampzalige gevolgen voor de reële economie en de Europese samenleving, een waarschuwing voor degenen die tot op dat ogenblik dachten dat de architectuur van de EMU min of meer bevredigend zou blijven werken en dat overloopeffecten de convergentie tussen de lidstaten harmonieus zouden bevorderen.

2.5.

Kort na de eerste schokken begonnen de Europese instellingen te zoeken naar kortetermijnoplossingen voor de meest urgente problemen. Dat er mechanismen zijn gekomen om de EMU, de euro en de eurozone intact te houden, is een prestatie van formaat. Anderzijds was er sprake van vertragingen en ernstige fouten: zo was er geen gemeenschappelijk plan om groei en werkgelegenheid te bevorderen.

2.6.

Een groot succes is ook dat onder zeer moeilijke omstandigheden, ten minste gedeeltelijk, productieve vooruitgang is geboekt om de EMU een steviger basis te verschaffen. Het EESC is ingenomen met elk van deze stappen, maar had kritiek op de beperkingen ervan en kwam met andere voorstellen om de crisis aan te pakken.

2.7.

De financiële en economische crisis is uitgemond in een aanhoudende economische recessie met opvallende economische onevenwichtigheden tussen nationale economieën. Grote delen van de EU verkeren zes jaar later in een verre van benijdenswaardige situatie, met lage groei en instabiele werkgelegenheid. De economische en sociale gevolgen spreken voor zichzelf.

2.8.

Ondanks alle vooruitgang blijft de EMU onvoltooid. De situatie is heel complex. Ondanks hoopvolle tekenen van herstel houden in enkele landen de economische stagnatie en armoede aan en komen er weinig nieuwe banen bij, wat grotendeels het gevolg is van diverse diepgewortelde oorzaken, die tijdens de crisis zichtbaarder en meer op de voorgrond zijn getreden: geschiedenis, bestuurlijke tradities (of het ontbreken daarvan), uiteenlopende groei, verschillende economische en sociale structuren en verschillend buitenlands beleid.

2.9.

In de eurozone heerst onenigheid tussen voorstanders van een op stabiliteit gebouwde unie, gebaseerd op economische convergentie en hervormingen in de lidstaten, en bepleiters van een regelrechte begrotingsunie. Die verdeeldheid leidt ook tot verschil van mening over het op nationaal en EU-niveau te voeren economisch beleid, zowel in de politiek als tussen sociale partners.

2.10.

Uiteenlopende standpunten en praktijken hebben het wantrouwen versterkt, niet alleen in de politiek, maar ook bij het brede publiek in de verschillende landen, hoe oppervlakkig de wederzijdse kritiek ook lijkt. Deze ontwikkeling is een zichzelf vervullende voorspelling geworden, doet eventuele speelruimte voor beleidsmakers teniet en zorgt voor heel wat eurofobie onder de burgers.

2.11.

Nu de EMU vooral door intergouvernementele besluitvorming en technocratisch beheer wordt gekenmerkt, heeft het gebrek aan democratische legitimiteit en geloofwaardigheid ernstige gevolgen die ook de contrasten tussen de partnerlanden doen toenemen.

2.12.

De EU is hierop geen uitzondering. Andere grote landen zoals de VS, China, Rusland, India en Brazilië, en een zeer groot aantal kleinere landen hebben ook te lijden onder vergelijkbare moeilijke omstandigheden. Maar het kost de EU, en vooral de eurozone, in vergelijking met de VS en Azië („de Aziatische fabriek)” onmiskenbaar veel moeite om problemen op te lossen.

2.13.

In principe is het EESC van mening dat hoewel vele verschillende en ingewikkelde aspecten de feitelijke staat van de Europese economie bepalen, doeltreffender politiek beheer van de EMU aanzienlijk kan bijdragen aan een stabielere aanpak van de huidige en toekomstige problemen. In ieder geval is een sterkere EMU onontbeerlijk zijn voor het waarborgen van bepaalde grote Europese belangen in de wereld.

2.14.

Het Comité beseft dat afdoende oplossingen op dit moment niet binnen handbereik liggen. Ook beseft het dat de huidige dynamiek, complexiteit en dilemma’s een solide routekaart in de weg staan. Anderzijds: als de huidige institutionele en bestuurlijke tekortkomingen nog lang aanhouden, zullen blijvende schadelijke gevolgen voor het vertrouwen en de economische productie niet uitblijven. Het EESC acht vertragingen, gelatenheid en de afwezigheid van een plan voor de toekomst derhalve onaanvaardbaar.

2.15.

Het EESC meent daarom dat een serieus debat over een solide architectuur van de EMU, met een consensus over de economische en sociale doelstellingen, alsook over de governance, niet te vermijden valt.

2.16.

Sinds het begin van de EMU gaat het debat over meer of minder Europese integratie eigenlijk over nationale soevereiniteit. Het EESC onderstreept dat dit een schijnparadigma is, aangezien nationale soevereiniteit tanende is. Binnen het huidige paradigma van globalisering en de bijhorende uitdagingen ziet het EESC geen haalbaar alternatief om gemeenschappelijke of gedeelde soevereiniteit in de EU, en vooral in de eurozone, beter te verankeren. Een en ander vereist een solide samengevoegd economisch bestuur of een economische regering. In dezelfde geest is de toekomst van de EMU dus nauw verbonden met andere cruciale „soevereine” beleidsgebieden, zoals de ontwikkeling van het Gemeenschappelijk Veiligheids- en Defensiebeleid en die van de Energie-Unie.

4.1.1.

De fundamentele vragen voor de Economische en Monetaire Unie, die een wezenlijke overdracht van nationale bevoegdheden aan de Unie vergt, houden verband met de democratische dimensie ervan, vooral met de parlementaire dimensie, de doeltreffendheid van de besluitvorming, de naleving van de beginselen verantwoordingsplicht en loyale samenwerking, alsook met de transparantie (zichtbaarheid) van de werkwijze. Volgens het EESC vergen deze uitdagingen een politieke unie die deelname van de burgers herstelt en verzekert, alsook de inbreng van alle partijen die bij de Europese integratie betrokken zijn.

4.1.2.

Een politieke unie tot stand brengen is een proces dat stapsgewijs verloopt. Bepaalde voorwaarden en maatregelen zullen zonder wijziging van de verdragen van de Unie kunnen worden gerealiseerd. Voor andere is hoe dan ook een verdragsherziening vereist.

4.1.3.

In verband met de verantwoordingsplicht en de wederzijdse samenwerking pleit het EESC ervoor om de op nationaal niveau gehanteerde vormen van deelname ook op het niveau van de Unie naar behoren toe te passen, vooral wat betreft:

4.1.4.

In elke lidstaat en in de hele EU is de democratische kwestie een belangrijk zwak punt (de rol van de trojka in het kader van de nieuwe economische governance zegt al genoeg). Het verband tussen vertegenwoordigers en vertegenwoordigden vervaagt steeds meer, een feit dat de crisis heeft blootgelegd. Vandaar de noodzaak en de urgentie om werk te maken van de voltooiing van de Economische en Monetaire Unie in haar vier vormen of pijlers van integratie: de bankenunie, de begrotingsunie, de economische unie (waar voor het EESC ook de sociale unie toe behoort) en tot slot de politieke unie.

4.1.5.

Om tot deze politieke unie te komen, op basis van landen die dit willen en op grond van gedifferentieerde integratie, stelt het EESC voor om bijtijds te kiezen voor een conventie, die de taak krijgt oplossingen te vinden die verdergaan dan het Verdrag van Lissabon. Het EESC zegt toe voorstellen uit te werken voor een doeltreffende deelname van maatschappelijke organisaties aan de werkzaamheden van zo’n conventie.

4.2.1.

De ruimte die in de Economische en Monetaire Unie gereserveerd is voor de representatieve democratie is die van het Europees Parlement, waar de leden zetelen uit landen die zijn toegetreden tot de eenheidsmunt of zich op toetreding voorbereiden.

4.2.2.

De bekrachtiging van de representatieve democratie binnen de EMU is pas volledig als de besluitvorming rekening houdt met de dubbele — de nationale en de Europese — legitimiteit, een essentieel aspect van het Europese model, een systeem sui generis.

4.2.3.

Deze politieke context biedt een gunstiger basis voor nauwere samenwerking en afstemming tussen de Eurotop en/of de Eurogroep; in dit geval ook met de landen die toetreding tot de eurozone voorbereiden, het EP en de nationale parlementen. In het verlengde van de voorgaande paragraaf kunnen de ministers van de eurozone en van de landen die toetreding overwegen, wetgevende taken uitoefenen, samen met het EP, voor kwesties die de EMU betreffen.

4.2.4.

Het optreden van de Raad moet worden versterkt door de inspanningen van de nationale overheden, die gelijk op moeten gaan met deze ontwikkeling, vooral door onderlinge uitwisseling van ambtenaren en uitgebreidere bilaterale betrekkingen.

4.2.5.

Het EESC benadrukt dat uitbreiding van stemming met gekwalificeerde meerderheid en, op een bepaald moment, de afschaffing van eenparigheid van stemmen, de verdere integratie in de politieke unie mogelijk zullen maken.

4.2.6.

De samenwerking en de beter gestructureerde afstemming in de politieke unie zullen dan ook het beleid op voor de EMU essentiële gebieden doeltreffender maken. De Unie als geheel zal hiervan groot voordeel genieten.

4.2.7.

Zoals vermeld in de tabel in punt 5 kan er veel gedaan worden zonder het verdrag te wijzigen. Het grootste deel van het EMU-beleid kan rechtstreeks worden uitgevoerd via versterkte samenwerking tussen de landen; het zou beter zijn als de EMU over een soort permanente versterkte samenwerking beschikt waarmee ze ook en beter kan optreden via de Europese afgevaardigden van de eurolanden en de kandidaat-eurolanden.

4.2.8.

Het EESC stelt voor om de methode van de „Jumboraad” binnen de eurogroep nieuw leven in te blazen, om zo gelegenheid te bieden tot regelmatig overleg tussen de bevoegde ministers voor financiële, economische en sociale zaken enerzijds, en de sociale partners en maatschappelijke organisaties anderzijds.

4.3.1.

Na een overgangsperiode, mogelijk uitmondend in een Verdragswijziging, moet een bestuursorgaan voor de EMU vorm krijgen. De voorzitter hiervan dient in alle opzichten op te treden als minister van economische en financiële zaken van de eurozone, met een rol als vicevoorzitter van de Commissie, vergelijkbaar met de positie van de hoge vertegenwoordiger voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid.

4.3.2.

In het Europese model sui generis zal de (kleinere en doeltreffende) Europese Commissie een wezenlijke rol blijven spelen. De „communautaire methode” en het huidige initiatiefrecht van de EC hebben ook een bijzondere betekenis voor de verdieping van de EMU. Deze rol moet in de politieke Unie gewaarborgd zijn.

4.3.3.

De Europese Commissie moet een „duale” rol behouden, als schakel tussen de EU en de EMU, totdat een volwaardige uitvoerende raad van de EMU is opgericht. Onverminderd het huidige initiatiefrecht van de Europese Commissie zouden er manieren moeten worden gevonden om het EP volwaardig bij het proces te betrekken teneinde de legitimiteit van een nieuw wetgevingsvoorstel te waarborgen.

4.3.4.

Het EESC stelt voor een permanente voorzitter voor de eurogroep te benoemen, die in Brussel beter rechtstreeks kan werken met de Commissie, het EP, de nationale regeringen en parlementen. Volgens de door voorzitter Juncker gebruikte methode zou een vicevoorzitter van de Commissie de vergaderingen van de eurogroep kunnen leiden. Hij/zij zou de EMU aldus ook in internationale organen kunnen vertegenwoordigen.

4.4.1.

Deze overwegingen moeten ons sterken in de gedachte om nauwere, constructievere betrekkingen op te bouwen met de Europese burgers en om manieren te vinden om ze bij het openbare leven te betrekken. Vooral in de eurozone moet gezorgd worden voor solide mechanismen om de sociale partners en maatschappelijke organisaties over specifieke zaken te raadplegen, omdat zij een belangrijke rol spelen op beleidsterreinen die rechtstreeks de gevolgen van de EMU ondervinden. Vaak beïnvloeden ze ook het beleid op nationaal niveau. Het EESC, dat de deelname van het maatschappelijk middenveld aan het EU-besluitvormingsproces verzekert, kan op Europees niveau — onverminderd de rol van de sociale partners in de sociale dialoog — faciliterend optreden voor maatschappelijke organisaties, door middel van:

5.1.

Voor de verwezenlijking van deze vier unies, die overeenkomen met de vier pijlers van het EESC (2) is volgens het verslag van de vier voorzitters een reeks (beleids)maatregelen nodig die bij ongewijzigd verdrag kunnen worden doorgevoerd (1e kolom van de hierna volgende tabel). Over andere moet gezamenlijk worden beslist, op Europees niveau (eurozone), op basis van een nieuwe methode voor besluitvorming en met nieuwe instrumenten, door gebruik te maken van de versterkte samenwerking uit het huidige verdrag (2e kolom van de tabel), of door middel van verdragswijzigingen, of, indien nodig, een nieuw verdrag voor de EMU (3e kolom van de tabel). Tot slot vat de tabel deze fasen samen en bevat het institutionele voorstellen en voorbereidende initiatieven voor de politieke pijler van de EMU (vierde kolom).

5.2.

Overzichtsschema van de opties om de EMU te voltooien (3)