SENTENZA TAL-QORTI TAL-ĠUSTIZZJA (Awla Manja)

18 ta’ Diċembru 2014 ( *1 )

“Rinviju għal deċiżjoni preliminari — Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea — Artikoli 19(2) u 47 — Direttiva 2004/83/KE — Livelli minimi dwar il-kundizzjonijiet għall-għoti tal-istatus ta’ refuġjat jew tal-istatus mogħti permezz tal-protezzjoni sussidjarja — Persuna li tista’ tibbenefika mill-protezzjoni sussidjarja — Artikolu 15(b) — Tortura jew trattament jew sanzjonijiet inumani jew degradanti imposti fuq applikant fil-pajjiż ta’ oriġini tiegħu — Artikolu 3 — Regoli iktar favorevoli — Applikant li jbati minn marda serja — Assenza ta’ trattament adatt disponibbli fil-pajjiż ta’ oriġini — Direttiva 2008/115/KE — Ritorn ta’ ċittadini ta’ pajjiż terz b’residenza irregolari — Artikolu 13 — Azzjoni ġudizzjarja b’effett sospensiv — Artikolu 14 — Salvagwardji sakemm iseħħ ir-ritorn — Bżonnijiet bażiċi”

Fil-Kawża C‑562/13,

li għandha bħala suġġett talba għal deċiżjoni preliminari skont l-Artikolu 267 TFUE, imressqa mill-cour du travail de Brussell (il-Belġju), permezz ta’ deċiżjoni tal-25 ta’ Ottubru 2013, li waslet fil-Qorti tal-Ġustizzja fil-31 ta’ Ottubru 2013, fil-proċedura

Centre public d’action sociale d’Ottignies-Louvain-la-Neuve

Moussa Abdida,

IL-QORTI TAL-ĠUSTIZZJA (Awla Manja),

komposta minn V. Skouris, President, K. Lenaerts, Viċi President, M. Ilešič, L. Bay Larsen (Relatur), T. von Danwitz, J.-C. Bonichot u K. Jürimäe, Presidenti ta’ Awla, A. Rosas, E. Juhász, A. Arabadjiev, C. Toader, M. Safjan, D. Šváby, M. Berger u A. Prechal, Imħallfin,

Avukat Ġenerali: Y. Bot,

Reġistratur: V. Tourrès, Amministratur,

wara li rat il-proċedura bil-miktub u wara s-seduta tal-24 ta’ Ġunju 2014,

wara li kkunsidrat l-osservazzjonijiet ippreżentati:

—	għas-centre public d’action sociale d’Ottignies-Louvain-la-Neuve, minn V. Vander Geeten, avukat,

—	għal M. Abdida, minn O. Stein, avukat,

—	għall-Gvern Belġjan, minn C. Pochet u T. Materne, bħala aġenti, assistiti minn J.-J. Masquelin, D. Matray, J. Matray, C. Piront u N. Schynts, avukati,

—	għall-Gvern Franċiż, minn F.-X. Bréchot u D. Colas, bħala aġenti,

—	għall-Gvern tar-Renju Unit, minn C. Banner, barrister,

—	għall-Kummissjoni Ewropea, minn M. Condou-Durande u R. Troosters, bħala aġenti,

wara li semgħet il-konklużjonijiet tal-Avukat Ġenerali, ippreżentati fis-seduta tal-4 ta’ Settembru 2014,

tagħti l-preżenti

Sentenza

It-talba għal deċiżjoni preliminari tirrigwarda l-interpretazzjoni tad-Direttiva tal-Kunsill 2003/9/KE, tas-27 ta’ Jannar 2003, li tistabbilixxi standards minimi għall-akkoljenza ta’ dawk li jfittxu ażil (ĠU Edizzjoni Speċjali bil-Malti, Kapitolu 19, Vol. 6, p. 101), tad-Direttiva tal-Kunsill 2004/83/KE, tad-29 ta’ April 2004, dwar livelli stabbiliti minimi għall-kwalifika u l-istat ta’ ċittadini nazzjonali ta’ pajjiżi terzi jew persuni mingħajr stat bħala refuġjati jew bħala persuni li nkella jeħtieġu protezzjoni internazzjonali u l-kontenut tal-protezzjoni mogħtija (ĠU Edizzjoni Speċjali bil-Malti, Kapitolu 19, Vol. 7, p. 96, u rettifiki ĠU 2005, L 204, p. 24 u ĠU 2011, L 278, p. 13), tad-Direttiva tal-Kunsill 2005/85/KE, tal-1 ta’ Diċembru 2005, dwar standards minimi għal proċeduri fl-Istati Membri għall-għoti u l-irtirar tal-istatus ta’ rifuġjat (ĠU 2006 L 175M, p. 168, u rettifika ĠU 2006, L 236, p. 36) kif ukoll tal-Artikoli 1 sa 4, 19(2), 20, 21 u 47 tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea (iktar ’il quddiem il-“Karta”).

2	Din it-talba ġiet ippreżentata fil-kuntest ta’ kawża bejn is-centre public d’action sociale ta’ Ottignies-Louvain-la-Neuve (iktar ’il quddiem iċ-“CPAS”) u M. Abdida, ċittadin Niġerjan, dwar id-deċiżjoni ta’ dan l-organu li tiġi rtirata l-għajnuna soċjali mogħtija lil M. Abdida.

Il-kuntest ġuridiku

Il-Konvenzjoni Ewropea għall-Protezzjoni tad-Drittijiet tal-Bniedem u tal-Libertajiet Fundamentali

Il-Konvenzjoni Ewropea għall-Protezzjoni tad-Drittijiet tal-Bniedem u tal-Libertajiet Fundamentali, iffirmata f’Ruma fl-4 ta’ Novembru 1950 (iktar ’il quddiem il-“KEDB”), tipprovdi fl-Artikolu 3 tagħha, intitolat “Il-projbizzjoni tat-tortura”:

“Ħadd ma għandu jkun assoġġettat għal tortura jew għal pieni jew trattamenti inumani jew degradanti.”

4	L-Artikolu 13 ta’ din il-konvenzjoni huwa fformulat kif ġej: “Kull min ikollu miksura d-drittijiet u l-libertajiet tiegħu kontemplati f’din il-Konvenzjoni għandu jkollu rimedju effettiv quddiem awtorità nazzjonali għalkemm dak il-ksur ikun sar minn persuni li jkunu qed jaġixxu f’kariga uffiċjali.”

Id-dritt tal-Unjoni

Id-Direttiva 2003/9

L-Artikolu 3 tad-Direttiva 2003/9, intitolat “Skop”, jipprovdi:

“1. Din id-Direttiva għandha tapplika għaċ-ċittadini ta’ pajjiżi terzi u persuni bla stat kollha li jagħmlu applikazzjoni għal ażil fil-konfini jew fit-territorju ta’ Stat Membru għaż-żmien kollu li huma permessi joqgħodu fit-territorju bħala min ifittex ażil [...]

[...]

4. L-Istati Membri jistgħu jiddeċiedu li japplikaw din id-Direttiva f’konnessjoni ma’ proċeduri biex ikunu deċiżi applikazzjonijiet għal għamliet ta’ protezzjoni barra dik li toħroġ mill-Konvenzjoni [dwar l-istatus tar-refuġjati, iffirmata f’Ġinevra fit-28 ta’ Lulju 1951 (Ġabra tat-Trattati tan-Nazzjonijiet Uniti, Vol. 189, p. 150, Nru 2545 (1954))] għal ċittadin ta’ pajjiżi terzi u persuni bla stat li jinstabu li mhumiex refuġjati.”

Id-Direttiva 2004/83

L-Artikolu 1 tad-Direttiva 2004/88, intitolat “Kontenut tas-suġġett u skop”, jgħid:

“L-għan ta’ din id-Direttiva tal-Kunsill huwa li tippreskrivi livelli stabbiliti minimi għall-kwalifika ta’ ċittadini nazzjonali ta’ pajjiżi terzi jew persuni mingħajr stat bħala refuġjati jew bħala persuni li nkella jeħtieġu protezzjoni internazzjonali u l-kontenut tal-protezzjoni mogħtija.”

L-Artikolu 2(ċ) u (g) ta’ din id-direttiva jipprovdi:

“Għall-finijiet ta’ din id-Direttiva:

[...]

ċ)

‘refuġjat’ ifisser ċittadin nazzjonali ta’ pajjiż terz li, minħabba f’biża’ bir-raġun li jiġi persegwitat għar-raġunijiet ta’ razziżmu, reliġjon, nazzjonalità, opinjoni politika jew sħubija ta’ grupp soċjali partikolari, huwa barra mill-pajjiż ta’ nazzjonalita u ma jistax, jew minħabba f’din il-biża, ma jixtieqx japprofitta ruħu jew ruħha mill-protezzjoni ta’ dak il-pajjiż […]

[...]

‘persuna eliġibbli għal protezzjoni sussidjarja’ tfisser ċittadin nazzjonali ta’ pajjiż terz jew persuna mingħajr stat li ma tikkwalifikax bħala refuġjat imma rigward min intwerew raġunijiet sostanzjali sabiex jitwemmen li l-persuna interessata, jekk tirritorna lejn il-pajjiż ta’ oriġini tiegħu jew tagħha, jew fil-każ ta’ persuna mingħajr stat, lejn il-pajjiż ta’ residenza abitwali ta’ qabel tiegħu jew tagħha, jiffaċċja riskju veru li jsofri periklu serju kif definit fl-Artikolu 15, u li għalihom l-Artikolu 17(1) u (2) ma japplikawx, u ma jistax, jew, minħabba f’dan ir-riskju, ma jixtieqx japprofitta ruħu jew ruħha mill-protezzjoni ta’ dak il-pajjiż;

[...]

‘applikazzjoni għal protezzjoni internazzjonali’ tfisser talba magħmula minn ċittadin nazzjonali ta’ pajjiż terz jew persuna mingħajr stat għal protezzjoni minn Stat Membru, li tista’ tinftiehem li tfittex stat ta’ refuġjat jew stat ta’ protezzjoni sussidjarja, u li ma titlobx espliċitament tip ieħor ta’ protezzjoni, barra mill-iskop ta’ din id-Direttiva, li tista’ ssir applikazzjoni separata għaliha.”

L-Artikolu 3 tal-imsemmija direttiva jippreċiża:

“L-Istati Membri jistgħu jdaħħlu jew jżommu livelli stabbiliti aktar favorevoli biex jistabbilixxu min jikkwalifika bħala refuġjat jew bħala persuna eliġibbli għal protezzjoni sussidjarja, u biex jistabbilixxu l-kontenut ta’ protezzjoni internazzjonali, sakemm u safejn dawk il-livelli stabbiliti huma kompatibbli ma’ din id-Direttiva.”

L-Artikolu 15 tad-Direttiva 2004/83, li jinsab fil-Kapitolu V, intitolat “Kwalifika għal protezzjoni sussidjarja”, jipprovdi taħt it-titolu “Periklu serju”:

“Periklu serju jikkonsisti minn:

a)	piena kapitali jew eżekuzzjoni; jew

b)	tortura jew trattament inuman jew degradanti jew kastig ta’ applikant fil-pajjiż ta’ oriġini; jew

ċ)	theddida serja u individwali għal ħajja ta’ pajżan jew persuna minħabba fi vjolenza indiskriminatorja f’sitwazzjonijiet ta’ konflitt armat internazzjonali jew intern.”

Id-Direttiva 2005/85

L-Artikolu 3 ta’ din id-direttiva, intitolat “Ambitu ta’ applikazzjoni”, huwa fformulat kif ġej:

“1. Din id-Direttiva għandha tapplika għall-applikazzjonijiet kollha għall-ażil magħmula fit-territorju, inklużi dawk magħmula fil-fruntiera jew fiż-żoni ta’ transitu, ta’ l-Istati Membri u għall-irtirar ta’ l-status ta’ rifuġjat.

[...]

3. Fejn Stati Membri jużaw jew jintroduċu proċedura li fiha l-applikazzjonijiet għall-ażil jiġu eżaminati kemm bħala applikazzjonijiet abbażi tal-Konvenzjoni ta’ Ġinevra kif ukoll bħala applikazzjonijiet għal tipi oħra ta’ protezzjoni internazzjonali mogħtija taħt iċ-ċirkostanzi definiti mill-Artikolu 15 tad-Direttiva 2004/83/KE, dawn għandhom japplikaw din id-Direttiva matul il-proċedura kollha tagħhom.

4. Barra minn hekk, l-Istati Membri jistgħu jiddeċiedu li japplikaw din id-Direttiva fi proċeduri sabiex jiġu deċiżi applikazzjonijiet għal kull tip ta’ protezzjoni internazzjonali.”

Id-Direttiva 2008/115/KE

Il-premessi 2 u 12 tad-Direttiva 2008/115/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill, tas-16 ta’ Diċembru 2008, dwar standards u proċeduri komuni fl-Istati Membri għar-ritorn ta’ ċittadini ta’ pajjiżi terzi li jkunu qegħdin fil-pajjiż illegalment (ĠU L 348, p. 98) huma fformulati kif ġej:

“(2)	Il-Kunsill Ewropew ta’ Brussell ta’ l-4 u l-5 ta’ Novembru 2004 sejjaħ għat-twaqqif ta’ politika effettiva ta’ tneħħija u ripatrijazzjoni, mibnija fuq standards komuni, għar-ritorn ta’ persuni b’mod uman u b’rispett sħiħ lejn id-drittijiet fundamentali u tad-dinjità tagħhom.

[...]

(12)	Għandha tiġi indirizzata s-sitwazzjoni ta’ ċittadini ta’ pajjiżi terzi li jkunu qegħdin fil-pajjiż illegalment, iżda li għadhom ma jistgħux jiġu mneħħija. Il-kondizzjonijiet bażiċi tagħhom ta’ sussistenza għandhom jiġu definiti skond il-leġislazzjoni nazzjonali. [...]”

L-Artikolu 3(4) ta’ din id-direttiva jipprovdi:

“Għall-finijiet ta’ din id-Deċiżjoni għandhom japplikaw id-definizzjonijiet li ġejjin:

[...]

4)	‘deċiżjoni ta’ ritorn’ tfisser deċiżjoni jew att amministrattiv jew ġudizzjarju, li jgħid jew jiddikjara li s-soġġorn ta’ ċittadin ta’ pajjiż terz hija illegali u li jimponi jew jiddikjara l-obbligu ta’ ritorn.”

L-Artikolu 5 tal-imsemmija direttiva jgħid:

“Fl-implimentazzjoni ta’ din id-Direttiva, l-Istati Membri għandhom jieħdu kont dovut ta’:

[...]

c)	l-istat tas-saħħa taċ-ċittadin ta’ pajjiż terz konċernat u,

jirrispettaw il-prinċipju ta’ non-refoulement.”

L-Artikolu 9 tad-Direttiva 2008/115, intitolat “Posponiment ta’ tneħħija”, jipprovdi, fil-paragrafu 1 tiegħu:

“L-Istati Membri għandhom jipposponu t-tneħħija:

a)	meta hija tikser il-prinċipju ta’ non-refoulement jew

b)	sakemm jingħata effett sospensiv skond l-Artikolu 13(2).”

L-Artikolu 12(1) tal-imsemmija direttiva jipprevedi:

“Deċiżjonijiet ta’ ritorn u, jekk maħruġa, deċiżjonijiet ta’ projbizzjoni fuq id-dħul u deċiżjonijiet ta’ tneħħija, għandhom jinħarġu bil-miktub u jagħtu raġunijiet fil-fatt u fid-dritt kif ukoll informazzjoni dwar ir-rimedji legali disponibbli.

[...]”

L-Artikolu 13(1) u (2) tal-istess direttiva jgħid:

“1. Iċ-ċittadin konċernat ta’ pajjiż terz għandu jingħata dritt għal rimedju effettiv li jappella kontra jew li jitlob reviżjoni tad-deċiżjonijiet relatati mar-ritorn, kif imsemmi fl-Artikolu 12(1) quddiem awtorità ġudizzjarja jew amministrattiva kompetenti jew korp kompetenti magħmul minn membri imparzjali u li jgawdu minn salvagwardji ta’ indipendenza.

2. L-awtorità jew il-korp imsemmijin fil-paragrafu 1 hawn fuq għandhom ikollhom is-setgħa li jirrivedu deċiżjonijiet relatati mar-ritorn, kif imsemmi fl-Artikolu 12(1), inkluża l-possibbiltà li jiġi sospiż temporanjament l-infurzar tagħhom, dment li ma tkunx diġà applikabbli sospensjoni temporanja taħt il-leġislazzjoni nazzjonali.”

L-Artikolu 14(1) tad-Direttiva 2008/115 jippreċiża:

“L-Istati Membri għandhom, bl-eċċezzjoni tas-sitwazzjoni koperta fl-Artikoli 16 u 17, jiżguraw li safejn ikun possibbli jiġu kkunsidrati l-prinċipji li ġejjin fir-rigward ta’ ċittadini ta’ pajjiżi terzi matul il-perijodu għal tluq volontarju mogħti skond l-Artikolu 7 u matul perijodi li fihom it-tneħħija tkun ġiet posposta skond l-Artikolu 9:

[...]

b)	jingħataw kura tas-saħħa f’emerġenza u trattament essenzjali ta’ mard;

[...]”

Id-dritt Belġjan

L-Artikolu 9b(1) tal-Liġi tal-15 ta’ Diċembru 1980 dwar l-aċċess fit-territorju, ir-residenza, l-istabbiliment u t-tneħħija tal-barranin, fil-verżjoni applikabbli għall-fatti tal-kawża (iktar ’il quddiem il-“Liġi tal-15 ta’ Diċembru 1980”), jgħid:

“Il-barrani li jirrisjedi fil-Belġju li jipprova l-identità tiegħu skont il-paragrafu 2 u li għandu marda li toħloq riskju reali għal ħajtu jew għall-integrità fiżika tiegħu jew riskju reali ta’ trattament inuman jew degradanti meta ma jkun hemm ebda kura adatta fil-pajjiż ta’ oriġini tiegħu jew fil-pajjiż fejn jirrisjedi, jista’ jitlob l-awtorizzazzjoni ta’ residenza fir-Renju tal-Belġju mill-Ministru jew mid-delegat tiegħu.”

L-Artikolu 48/4 tal-Liġi tal-15 ta’ Diċembru 1980 huwa fformulat kif ġej:

“§ 1. L-istatus ta’ protezzjoni sussidjarja jingħata lill-barrani li ma jistax jitqies li huwa refuġjat u li ma jkunx jista’ jibbenefika mill-Artikolu 9b, u li fir-rigward tiegħu jeżistu motivi serji li wieħed jemmen li, jekk jintbagħat lura lejn il-pajjiż ta’ oriġini tiegħu jew, fil-każ ta’ persuna mingħajr Stat, fil-pajjiż li fiha kellu r-residenza abitwali tiegħu, huwa jaffaċċja r-riskju reali li jiltaqa’ mal-perikli serji msemmija fil-paragrafu (2) u li ma jkunx jista’ jew, fid-dawl ta’ dan ir-riskju, ma jixtieqx jinvoka l-protezzjoni ta’ dan il-pajjiż u dan, sakemm ma jkunx kopert mill-klawżoli ta’ esklużjoni msemmija fl-Artikolu 55/4.

§ 2. Għandhom jitqiesu li huma perikli serji:

a)	il-piena tal-mewt jew l-eżekuzzjoni; jew

b)	it-tortura jew it-trattamenti jew sanzjonijiet inumani jew degradanti jew kastig ta’ applikant fil-pajjiż ta’ oriġini; jew

c)	it-theddid serju u individwali għall-ħajja jew għall-persuna ta’ ċivili minħabba vjolenza indiskriminata f’sitwazzjonijiet ta’ kunflitt bl-armi internazzjonali.”

20	L-Artikoli 39/82, 39/84 u 39/85 tal-Liġi tal-15 ta’ Diċembru 1980 jipprevedu diversi proċeduri intiżi għas-sospensjoni ta’ deċiżjonijiet amministrattivi dwar ir-residenza u t-tneħħija ta’ barranin.

Il-kawża prinċipali u d-domandi preliminari

21	Fil-15 ta’ April 2009, M. Abdida ppreżenta applikazzjoni għal awtorizzazzjoni ta’ residenza għal raġunijiet mediċi, skont l-Artikolu 9b tal-Liġi tal-15 ta’ Diċembru 1980, motivata bil-fatt li huwa jbati minn marda partikolarment serja.

22	Din l-applikazzjoni ntlaqgħet fl-4 ta’ Diċembru 2009. Konsegwentement, M. Abdida bbenefika mill-għajnuna soċjali mogħtija miċ-CPAS.

Permezz ta’ deċiżjoni tas-6 ta’ Ġunju 2011, l-applikazzjoni għal awtorizzazzjoni ta’ residenza ppreżentata minn M. Abdida ġiet miċħuda, abbażi tal-fatt li l-pajjiż ta’ oriġini ta’ dan tal-aħħar huwa mgħammar b’infrastruttrura medika adatta għall-kura ta’ persuni li jbatu mill-istess marda tiegħu. Fid-29 ta’ Ġunju 2011, din id-deċiżjoni ġiet innotifikata lil M. Abdida b’ordni li huwa jitlaq mit-territorju Belġjan.

24	Fis-7 ta’ Lulju 2011, M. Abdida ppreżenta appell mid-deċiżjoni dwar iċ-ċaħda tal-applikazzjoni ta’ residenza quddiem il-Conseil du contentieux des étrangers.

25	Fit-13 ta’ Lulju 2011, iċ-CPAS iddeċidiet li tirtira l-għoti tal-għajnuna soċjali u rrifjutat l-għoti ta’ għajnuna medika urġenti fil-konfront ta’ M. Abdida. Iċ-CPAS irrivediet din id-deċiżjoni fis-27 ta’ Lulju 2011 u awtorizzat l-għajnuna medika urġenti.

26	Fil-5 ta’ Awwissu 2011, M. Abdida ppreżenta appell mid-deċiżjoni taċ-CPAS li tiġi rtirata l-għajnuna soċjali tiegħu quddiem it-Tribunal du travail de Nivelles.

Permezz ta’ sentenza tad-9 ta’ Settembru 2011, din il-qorti laqgħet dan l-appell u kkundannat liċ-CPAS tħallas lil M. Abdida għajnuna soċjali ekwivalenti għal kumpens għad-dħul għal persuna waħda billi kkunsidrat, b’mod partikolari, li d-dritt għal għajnuna soċjali huwa kundizzjoni indispensabbli għall-eżerċizzju effettiv ta’ appell u li għaldaqstant, l-għajnuna soċjali lil M. Abdida għandha tissokta sakemm tingħata deċiżjoni dwar l-appell li huwa ppreżenta kontra d-deċiżjoni ta’ ċaħda tal-applikazzjoni ta’ residenza tiegħu li ttieħdet fil-konfront tiegħu.

28	Fis-7 ta’ Ottubru 2011, iċ-CPAS appellat minn din is-sentenza quddiem il-Cour du travail de Bruxelles.

Din il-qorti tikkonstata li, b’applikazzjoni tar-regoli nazzjonali rilevanti, ebda azzjoni ġudizzjarja sospensiva ma hija disponibbli għal M. Abdida kontra d-deċiżjoni ta’ ċaħda tal-applikazzjoni ta’ residenza tiegħu u li, sakemm tingħata deċiżjoni dwar l-appell tiegħu, ma huwa intitolat għal ebda forma ta’ għajnuna soċjali għajr dik tal-assistenza medika urġenti.

F’dawn iċ-ċirkustanzi, il-Cour d’appel de Bruxelles iddeċidiet li tissospendi l-proċedura u li tagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domandi preliminari li ġejjin:

“1)

Id-Direttivi [2004/83, 2005/85/KE u 2003/9/KE] għandhom jiġu interpretati fis-sens li jobbligaw lill-Istat Membru li jipprovdi li l-barrani li ‘jbati minn marda tali li tikkawża riskju reali għal ħajtu jew l-integrità fiżika jew riskju reali ta’ trattament inuman jew degradanti meta ma jeżisti ebda trattament adegwat fil-pajjiż ta’ oriġini tiegħu’, għandu dritt għall-protezzjoni sussidjarja fis-sens tal-Artikolu 15[(b)] tad-Direttiva [2004/83],

—	li jipprovdi rimedju b’effetti ta’ sospensjoni tad-deċiżjoni amministrattiva li tirrifjuta d-dritt ta’ residenza u/jew il-protezzjoni sussidjarja u li tordna t-tluq mit-territorju,

—	tieħu responsabbiltà, fil-kuntest tas-sistema tagħha ta’ għajnuna soċjali jew ta’ akkoljenza, għall-bżonnijiet elementari minbarra dawk mediċi tar-rikorrent, sakemm tingħata deċiżjoni dwar ir-rikors ippreżentat kontra din id-deċiżjoni amministrattiva?

Fil-każ ta’ risposta fin-negattiv, il-[Karta] u, b’mod partikolari, l-Artikoli 1 sa 3 tagħha [...], l-Artikolu 4 tagħha [...], l-Artikolu 19[2] tagħha [...], l-Artikoli 20 u 21 tagħha [...] u/jew l-Artikolu 47 tagħha [...], jobbligaw lill-Istat Membru li jittrasponi d-Direttivi [2004/83, 2005/85 u 2003/9] jipprovdi r-rimedju b’effetti ta’ sospensjoni u t-teħid ta’ responsabbiltà għall-bżonnijiet elementari msemmija [fl-ewwel] domanda?”

Fuq id-domandi preliminari

Permezz tad-domandi tagħha, li għandhom jiġu eżaminati flimkien, il-qorti tar-rinviju essenzjalment tistaqsi jekk id-Direttivi 2003/9, 2004/83 u 2005/85, moqrija, skont il-każ, flimkien mal-Artikoli 1 sa 4, 19(2), 20, 21 u 47 tal-Karta, għandhomx jiġu interpretati fis-sens li Stat Membru, li l-awtoritajiet kompetenti tiegħu jkunu adottaw deċiżjoni li tiċħad it-talba ta’ ċittadin ta’ pajjiż terz li jiġi awtorizzat jirrisjedi f’dan l-Istat Membru abbażi ta’ leġiżlazzjoni nazzjonali, bħal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali, li tipprevedi li barrani li jsofri minn marda li timplika riskju serju għall-ħajja tiegħu jew għall-integrità fiżika tiegħu jew għal trattament inuman jew degradanti jista’ jiġi awtorizzat jirrisjedi fl-imsemmi Stat Membru, meta ma jkun jeżisti ebda trattament adatt fil-pajjiż tal-oriġini ta’ dan il-barrani jew fil-pajjiż terz fejn kien jirrisjedi qabel, u li tordna lill-imsemmi ċittadin ta’ pajjiż terz iħalli t-territorju ta’ dan l-istess Stat Membru, għandu jipprevedi rimedju b’effett sospensiv kontra din id-deċiżjoni u jipprovdi l-bżonnijiet bażiċi tal-istess ċittadin ta’ pajjiż terz sakemm tingħata deċiżjoni dwar l-appell mill-imsemmija deċiżjoni.

Qabelxejn, għandu jiġi kkonstatat li mid-deċiżjoni tar-rinviju jirriżulta li dawn id-domandi huma bbażati fuq il-premessa li l-applikazzjonijiet ippreżentati skont il-leġiżlazzjoni nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali jikkostitwixxu applikazzjonijiet għal protezzjoni internazzjonali fis-sens tad-Direttiva 2004/83 u għalhekk jaqgħu fil-kamp ta’ applikazzjoni ta’ din id-direttiva.

Madankollu, kif jirriżulta mill-punti 27, 41, 45 u 46 tas-sentenza M’Bodj (C-542/13, EU:2014:425), l-Artikoli 2(ċ) u (e), 3 u 15 tad-Direttiva 2004/83 għandhom jiġu interpretati fis-sens li l-applikazzjonijiet ippreżentati skont din il-leġiżlazzjoni nazzjonali ma jikkostitwixxux applikazzjonijiet għal protezzjoni internazzjonali fis-sens tal-Artikolu 2(g) ta’ din id-direttiva. Isegwi li s-sitwazzjoni ta’ ċittadin ta’ pajjiż terz li jkun ippreżenta tali applikazzjoni ma taqax fil-kamp ta’ applikazzjoni tal-imsemmija direttiva, kif iddefinit fl-Artikolu 1 tagħha.

F’dak li jirrigwarda d-Direttiva 2005/85, mill-Artikolu 3 tagħha jirriżulta li hija tapplika mhux biss għall-applikazzjonijiet għal ażil, iżda wkoll għall-applikazzjonijiet għal protezzjoni sussidjarja meta Stat Membru jistabbilixxi proċedura unika li fil-kuntest tagħha applikazzjoni tiġi eżaminata fid-dawl taż-żewġ tipi ta’ protezzjoni internazzjonali (sentenzi M., C‑277/11, EU:C:2012:744, punt 79, u N., C‑604/12, EU:C:2014:302, punt 39), u li l-Istati Membri jistgħu jiddeċiedu li japplikaw id-direttiva għal tipi oħra ta’ applikazzjonijiet għal protezzjoni internazzjonali.

35	Huwa paċifiku li l-applikazzjonijiet ippreżentati abbażi tal-leġiżlazzjoni nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali ma jikkostitwixxux applikazzjonijiet għal protezzjoni internazzjonali.

Id-Direttiva 2003/9 lanqas ma tapplika f’sitwazzjoni bħal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali peress li, minn naħa, l-Artikolu 3(1) u (4) tagħha jillimita l-applikazzjoni tagħha għall-applikazzjonijiet ta’ ażil, filwaqt li jippreċiża li l-Istati Membri jistgħu jiddeċiedu li japplikaw din id-direttiva fl-ipproċessar ta’ applikazzjonijiet ta’ tipi oħra ta’ protezzjoni, u min-naħa l-oħra, mill-proċess li għandha l-Qorti tal-Ġustizzja ma jirriżultax li r-Renju tal-Belġju ddeċieda li japplika l-imsemmija direttiva għall-applikazzjonijiet ippreżentati abbażi tal-leġiżlazzjoni nazzjonali inkwistjoni fil-kawża prinċipali.

Fid-dawl ta’ dan, fil-kuntest tal-proċedura ta’ kooperazzjoni bejn il-qrati nazzjonali u l-Qorti tal-Ġustizzja stabbilita fl-Artikolu 267 TFUE, hija l-Qorti tal-Ġustizzja li għandha tagħti lill-qorti nazzjonali risposta utli li tippermettilha taqta’ l-kawża li tkun tressqet quddiemha. Konsegwentement, anki jekk, formalment, il-qorti tar-rinviju tkun irreferiet biss għad-Direttivi 2003/9, 2004/83 u 2005/85, tali fatt ma jostakolax lill-Qorti tal-Ġustizzja milli tipprovdi l-elementi kollha ta’ interpretazzjoni tad-dritt tal-Unjoni li jistgħu jkunu utli għas-sentenza tal-kawża quddiemha, irrispettivament minn jekk din il-qorti tkunx irreferiet għalihom fir-rinviju tad-domandi tagħha. F’dan ir-rigward, hija l-Qorti tal-Ġustizzja li għandha tislet, mill-informazzjoni kollha pprovduta mill-qorti nazzjonali, u b’mod partikolari, mill-motivazzjoni tad-deċiżjoni tar-rinviju, il-punti tad-dritt tal-Unjoni li għandhom jiġu interpretati fid-dawl tas-suġġett tal-kawża (ara, f’dan is-sens, sentenzi Fuß, C‑243/09, EU:C:2010:609, punti 39 u 40, kif ukoll Hadj Ahmed, C‑45/12, EU:C:2013:390, punt 42).

Fil-każ ineżami, id-domandi magħmula mill-qorti tar-rinviju jirrigwardaw il-karatteristiċi ta’ appell minn deċiżjoni li tordna lil M. Abdida jitlaq mit-territorju tal-Belġju minħabba r-residenza illegali tiegħu fil-Belġju, kif ukoll is-salvagwardji li għandhom jiġu offerti lil M. Abdida sakemm tingħata deċiżjoni dwar l-appell li huwa ppreżenta minn din id-deċiżjoni.

Huwa paċifiku li l-imsemmija deċiżjoni tikkostitwixxi att amministrattiv li jiddikjara l-illegalità tar-residenza ta’ ċittadin ta’ pajjiż terz u li jistabbilixxi obbligu ta’ ritorn. Għaldaqstant, hija għandha tiġi kklassifikata bħala “deċiżjoni ta’ ritorn” fis-sens tal-Artikolu 3(4) tad-Direttiva 2008/115.

40	L-Artikoli 13 u 14 tad-Direttiva 2008/115 jistabbilixxu regoli dwar ir-rimedji ġudizzjarji disponibbli fir-rigward ta’ deċiżjonijiet ta’ ritorn u s-salvagwardji offruti lil ċittadini ta’ pajjiżi terzi, li fir-rigward tagħhom tkun ittieħdet tali deċiżjoni, sakemm iseħħ ir-ritorn.

Għaldaqstant, għandu jiġi ddeterminat jekk l-imsemmija artikoli għandhomx jiġu interpretati fis-sens li jipprekludu leġiżlazzjoni nazzjonali li ma tikkonferixxix effett sospensiv fuq appell minn deċiżjoni ta’ ritorn bħal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali u li ma tipprevedix l-għoti ta’ bżonnijiet bażiċi liċ-ċittadin ta’ pajjiż terz ikkonċernat sakemm tingħata deċiżjoni fuq l-appell minn tali deċiżjoni.

42	F’dan ir-rigward, għandu jiġi enfasizzat li l-interpretazzjoni tad-dispożizzjonijiet tad-Direttiva 2008/115 għandha ssir, kif tfakkar il-premessa 2 tagħha, b’osservanza sħiħa tad-drittijiet fundamentali u tad-dinjità tal-persuni kkonċernati.

Fir-rigward, l-ewwel nett, tal-karatteristiċi tal-appell li għandu jkun disponibbli minn deċiżjoni ta’ ritorn bħal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali, mill-Artikolu 13(1) tad-Direttiva 2008/115, moqri flimkien mal-Artikolu 12(1) tagħha, jirriżulta li ċittadin ta’ pajjiż terz għandu jkollu rimedju ġudizzjarju effettiv sabiex jikkontesta deċiżjoni ta’ ritorn meħuda fil-konfront tiegħu.

Min-naħa l-oħra, l-Artikolu 13(2) ta’ din id-direttiva jipprevedi li l-awtorità jew l-istanza li hija kompetenti sabiex tiddeċiedi dwar dan l-appell tista’ tissospendi temporanjament l-eżekuzzjoni tad-deċiżjoni ta’ ritorn ikkontestata, sakemm sospensjoni temporanja ma tkunx diġà applikabbli bis-saħħa tal-leġiżlazzjoni nazzjonali. Isegwi li l-imsemmija direttiva ma teżiġix li r-rimedju ġudizzjarju previst fl-Artikolu 13(1) tagħha jkollu neċessarjament effett sospensiv.

Madankollu, il-karatteristiċi ta’ tali rimedju ġudizzjarju għandhom jiġu ddeterminati konformement mal-Artikolu 47 tal-Karta li jikkostitwixxi riaffermazzjoni tal-prinċipju ta’ protezzjoni ġudizzjarja effettiva (ara, f’dan is-sens, is-sentenzi Unibet, C‑432/05, EU:C:2007:163, punt 37, u Agrokonsulting-04, C‑93/12, EU:C:2013:432, punt 59) u li jistabbilixxi li kull persuna li tkun ġarrbet ksur tad-drittijiet u tal-libertajiet tagħha ggarantiti mid-dritt tal-Unjoni għandha dritt għal rimedju effettiv quddiem qorti skont il-kundizzjonijiet previsti fl-imsemmi artikolu.

46	F’dan ir-rigward, għandu jiġi rrilevat li l-Artikolu 19(2) tal-Karta jippreċiża, b’mod partikolari, li ħadd ma għandu jitneħħa mit-territorju lejn Stat fejn hemm riskju serju li jkun suġġett għal trattament inuman jew degradanti.

Mill-ġurisprudenza tal-Qorti Ewropea għad-Drittijiet tal-Bniedem li, skont l-Artikolu 52(3) tal-Karta, għandha tittieħed inkunsiderazzjoni għall-interpretazzjoni tal-Artikolu 19(2) tagħha, jirriżulta li, filwaqt li persuni li ma għandhomx in-nazzjonalità li huma suġġetti għal deċiżjoni li tawtorizza t-tneħħija tagħhom mit-territorju ma jistgħux, fil-prinċipju, jinvokaw dritt li jibqgħu fit-territorju ta’ Stat Membru u jkomplu jibbenefikaw mill-għajnuna u mis-servizzi mediċi, soċjali jew oħrajn ipprovduti minn dan l-Istat, id-deċiżjoni li jitneħħa mit-territorju barrani li jsofri minn marda fiżika jew mentali serja lejn pajjiż fejn il-faċilitajiet ta’ trattament ta’ din il-marda huma inferjuri għal dawk disponibbli fl-imsemmi Stat tista’ tqajjem kwistjoni taħt l-Artikolu 3 tal-KEDB, f’każijiet eċċezzjonali ħafna, meta l-kunsiderazzjonijiet umanitarji li jimmilitaw kontra l-imsemmija tkeċċija jkunu imperattivi (ara, b’mod partikolari, Il-Qorti Ewropea għad-Drittijiet tal-Bniedem, sentenza N vs Ir-Renju Unit, tas-27 ta’ Mejju 2008, p. 42).

Għaldaqstant, fil-każijiet ferm eċċezzjonali, fejn it-tneħħija ta’ ċittadin ta’ pajjiż terz li jbati minn marda serja lejn pajjiż li fih ma jkunx hemm trattamenti adatti tkun tikser il-prinċipju ta’ non-refoulement, l-Istati Membri ma jkunux jistgħu, skont l-Artikolu 5 tad-Direttiva 2008/115, moqri fid-dawl tal-Artikolu 19(2) tal-Karta, jordnaw tali tneħħija.

49	Għaldaqstant, l-eżekuzzjoni ta’ deċiżjoni ta’ ritorn li timplika t-tneħħija ta’ ċittadin ta’ pajjiż terz li jbati minn marda serja lejn pajjiż li fih ma jkunx hemm trattamenti adatti tista’, f’ċerti każijiet, tikkostitwixxi ksur tal-Artikolu 5 tad-Direttiva 2008/115.

Dawn il-każijiet ferm eċċezzjonali huma kkaratterizzati mill-gravità u min-natura irreparabbli tad-dannu li jirriżulta mit-tneħħija ta’ ċittadin ta’ pajjiż terz lejn pajjiż li fih ikun hemm riskju serju li jkun suġġett għal trattament inuman jew degradanti. L-effettività tal-appell minn deċiżjoni ta’ ritorn li l-eżekuzzjoni tagħha tista’ tesponi liċ-ċittadin ta’ pajjiż terz inkwistjoni għal riskju serju ta’ deterjorament gravi u irriversibbli tal-istat ta’ saħħa tiegħu, teżiġi, f’dawn il-kundizzjonijiet, li ċ-ċittadin ta’ pajjiż terz ikun jista’ jressaq appell b’effett sospensiv, sabiex jiġi żgurat li d-deċiżjoni ta’ ritorn ma tiġix eżegwita qabel ma awtorità kompetenti jkollha l-possibbiltà teżamina lment ibbażat fuq ksur tal-Artikolu 5 tad-Direttiva 2008/115, moqri fid-dawl tal-Artikolu 19(2) tal-Karta.

51	Din l-interpretazzjoni hija kkorroborata mill-ispjegazzjonijiet marbuta mal-Artikolu 47 tal-Karta, li jgħidu li l-ewwel paragrafu ta’ dan l-artikolu huwa bbażat fuq l-Artikolu 13 tal-KEDB (sentenza eżami mill-ġdid Arango Jaramillo et vs BEI, C‑334/12 RX‑II, EU:C:2013:134, punt 42).

Fil-fatt, il-Qorti Ewropea għad-Drittijiet tal-Bniedem iddeċidiet li, meta Stat jiddeċiedi li jirritorna barrani lejn pajjiż fejn ikun hemm raġunijiet sostanzjali għalfejn l-applikant ikun espost għal riskju serju ta’ trattament li jmur kontra l-Artikolu 3 tal-KEDB, id-dritt għal rimedju effettiv stabbilit fl-Artikolu 13 tal-KEDB jeżiġi li l-persuni kkonċernati jkollhom għad-dispożizzjoni tagħhom, ipso jure, rimedju sospensiv kontra l-eżekuzzjoni tal-miżura li tippermetti t-tneħħija tagħhom (ara, b’mod partikolari, Qorti Ewropea għad-Drittijiet tal-Bniedem, sentenzi Gebremedhin vs Franza, tas-26 ta’ April 2007, p. 67, kif ukoll Hirsi Jamaa et vs L‑Italja, tat-23 ta’ Frar 2012, p. 200).

Minn dak li ntqal jirriżulta li l-Artikoli 5 u 13 tad-Direttiva 2008/115, moqrija flimkien mal-Artikoli 19(2) u 47 tal-Karta, għandhom jiġu interpretati fis-sens li jipprekludu leġiżlazzjoni nazzjonali li ma tipprevedix rimedju b’effett sospensiv kontra deċiżjoni ta’ ritorn li l-eżekuzzjoni tagħha tista’ tesponi liċ-ċittadin ta’ pajjiż terz inkwistjoni għal riskju serju ta’ deterjorament gravi u irriversibbli tal-istat ta’ saħħa tiegħu.

Fir-rigward, it-tieni nett, tal-għoti ta’ bżonnijiet bażiċi lil ċittadin ta’ pajjiż terz f’sitwazzjoni bħal dik fil-kawża prinċipali, filwaqt li mill-premessa 12 tad-Direttiva 2008/115 jirriżulta li l-bżonnijiet bażiċi ta’ ċittadini ta’ pajjiżi terzi li jkunu residenti irregolari, iżda li jkunux għadhom jistgħu jitneħħew mit-territorju, għandhom jiġu ddefiniti skont il-leġiżlazzjoni nazzjonali, xorta jibqa’ l-fatt li din il-leġiżlazzjoni għandha tkun kompatibbli mal-obbligi li jirriżultaw minn din id-direttiva.

55	L-Artikolu 14 tal-imsemmija direttiva jipprevedi ċerti salvagwardji sakemm iseħħ ir-ritorn, b’mod partikolari matul il-perijodi li fir-rigward tagħhom it-tneħħija tkun ġiet ipprorogata skont l-Artikolu 9 tal-istess direttiva.

56	Skont l-Artikolu 9(1)(b) tad-Direttiva 2008/115, l-Istati Membri għandhom jipprorogaw it-tneħħija sakemm jissokta l-effett sospensiv mogħti skont l-Artikolu 13(2) ta’ din id-direttiva.

Mill-istruttura ġenerali tad-Direttiva 2008/115, li għandha tittieħed inkunsiderazzjoni għall-interpretazzjoni tad-dispożizzjonijiet tagħha (ara, f’dan is-sens, is-sentenza Abdullahi, C‑394/12, EU:C:2013:813, punt 51), jirriżulta li l-Artikolu 9(1)(b) ta’ din id-direttiva għandu jkopri s-sitwazzjonijiet kollha li fihom Stat Membru għandu jissospendi l-eżekuzzjoni ta’ deċiżjoni ta’ ritorn wara li jkun ġie ppreżentat appell minn din id-deċiżjoni.

Minn dak li ntqal jirriżulta li, sakemm iseħħ ir-ritorn, l-Istati Membri għandhom joffru lil ċittadin ta’ pajjiż terz li jbati minn marda serja, li jkun ippreżenta appell minn deċiżjoni ta’ ritorn li l-eżekuzzjoni tagħha tista’ tesponih għal riskju serju ta’ deterjorament gravi u irriversibbli tal-istat ta’ saħħa tiegħu, is-salvagwardji li huma stabbiliti fl-Artikolu 14 ta’ din id-direttiva.

B’mod partikolari, f’sitwazzjoni bħal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali, l-Istat Membru kkonċernat huwa marbut, b’applikazzjoni tal-Artikolu 14(1)(b) tal-imsemmija direttiva, jipprovdi, sa fejn huwa possibbli, bżonnijiet bażiċi lil ċittadin ta’ pajjiż terz li jbati minn marda serja fil-każ li huwa stess ma jkollux il-mezzi li jipprovdi għall-bżonnijiet tiegħu.

Fil-fatt, f’tali sitwazzjoni, kieku ma kienx hemm ir-rekwiżit simultanju tal-għoti ta’ bżonnijiet bażiċi liċ-ċittadin ta’ pajjiż terz ikkonċernat, ir-rekwiżit ta’ kura medika urġenti u ta’ trattament indispensabbli tal-mard, previst fl-Artikolu 14(1)(b) tad-Direttiva 2008/115, ikun jista’ jiċċaħħad minn effett reali.

61	Madankollu, għandu jiġi rrilevat li huma l-Istati Membru li għandhom jiddeterminaw l-għamla tal-għoti tal-bżonnijiet bażiċi taċ-ċittadin ta’ pajjiż terz ikkonċernat.

Isegwi li l-Artikolu 14(1)(b) għandu jiġi interpretat fis-sens li jipprekludi leġiżlazzjoni nazzjonali li ma tipprovdix l-għoti, sa fejn huwa possibbli, ta’ bżonnijiet bażiċi lil ċittadin ta’ pajjiż terz li jbati minn marda serja, sabiex tiggarantixxi li l-kura medika urġenti u t-trattament indispensabbli tal-mard ikunu jistgħu jipproduċu l-effetti tagħhom, matul il-perijodu li fih l-Istat Membru jkun marbut jipposponi t-tneħħija ta’ dan iċ-ċittadin ta’ pajjiż terz wara li jkun ġie ppreżentat appell minn deċiżjoni ta’ ritorn li tkun ittieħdet fil-konfront tiegħu.

Fid-dawl ta’ dak li ntqal, ir-risposta li għandha tingħata għad-domandi magħmula għandha tkun li l-Artikoli 5 u 13 tad-Direttiva 2008/115, moqrija fid-dawl tal-Artikoli 19(2) u 47 tal-Karta, kif ukoll l-Artikolu 14(1)(b) ta’ din id-direttiva, għandhom jiġu interpretati fis-sens li jipprekludu leġiżlazzjoni nazzjonali:

—

li ma tagħtix effett sospensiv għal appell minn deċiżjoni li tordna lil ċittadin ta’ pajjiż terz li jbati minn marda serja jitlaq mit-territorju ta’ Stat Membru, meta l-eżekuzzjoni ta’ din id-deċiżjoni tista’ tesponi lil dan iċ-ċittadin ta’ pajjiż terz għal riskju serju ta’ deterjorament gravi u irriversibbli tal-istat ta’ saħħa tiegħu, u

—

li ma tipprevedix l-għoti, sa fejn huwa possibbli, ta’ bżonnijiet bażiċi lill-imsemmi ċittadin ta’ pajjiż terz, sabiex jiġi ggarantit li l-kura medika urġenti u t-trattament indispensabbli tal-mard ikunu jistgħu jiġu effettivament ipprovduti, matul il-perijodu li fih dan l-Istat Membru jkun marbut jipposponi t-tneħħija tal-istess ċittadin ta’ pajjiż terz wara li jkun ġie ppreżentat appell.

Fuq l-ispejjeż

Peress li l-proċedura għandha, fir-rigward tal-partijiet fil-kawża prinċipali, in-natura ta’ kwistjoni mqajma quddiem il-qorti tar-rinviju, hija din il-qorti li tiddeċiedi fuq l-ispejjeż. L-ispejjeż sostnuti għas-sottomissjoni tal-osservazzjonijiet lill-Qorti tal-Ġustizzja, minbarra dawk tal-imsemmija partijiet, ma jistgħux jitħallsu lura.

Għal dawn il-motivi, Il-Qorti tal-Ġustizzja (Awla Manja) taqta’ u tiddeċiedi:

L-Artikoli 5 u 13 tad-Direttiva 2008/115 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill, tas-16 ta’ Diċembru 2008, dwar standards u proċeduri komuni fl-Istati Membri għar-ritorn ta’ ċittadini ta’ pajjiżi terzi li jkunu qegħdin fil-pajjiż illegalment, moqrija fid-dawl tal-Artikoli 19(2) u 47 tal-Karta, kif ukoll l-Artikolu 14(1)(b) ta’ din id-direttiva, għandhom jiġu interpretati fis-sens li jipprekludu leġiżlazzjoni nazzjonali:

—

li ma tipprevedix l-għoti, sa fejn huwa possibbli, ta’ bżonnijiet bażiċi lill-imsemmi ċittadin ta’ pajjiż terz, sabiex jiġi ggrantit li l-kura medika urġenti u t-trattament indispensabbli tal-mard ikunu jistgħu jiġu effettivament ipprovduti, matul il-perijodu li fih dan l-Istat Membru jkun marbut jipposponi t-tneħħija tal-istess ċittadin ta’ pajjiż terz wara li jkun ġie ppreżentat appell.

Firem

( *1 ) Lingwa tal-kawża: il-Franċiż.