1. 

It-talba għal deċiżjoni preliminari tirrigwarda l-interpretazzjoni tad-dispożizzjonijiet tal-Artikolu 107(1) TFUE dwar l-għajnuna mill-Istat. It-tilwima qamet fil-kuntest ta’ tilwima bejn l-Istituto nazionale della previdenza sociale (iktar ’il quddiem l-“INPS”) (Istituzzjoni Nazzjonali tas-Sigurtà Soċjali, l-Italja) minn naħa, u Azienda Napoletana Mobilità SpA (iktar ’il quddiem l-“ANM”) min-naħa l-oħra, fir-rigward ta’ jekk din tal-aħħar kinitx obbligata tħallas kontribuzzjonijiet tas-sigurtà soċjali lill-INPS fir-rigward ta’ membri tal-persunal fuq kuntratti ta’ taħriġ u esperjenza ta’ xogħol bejn l-1997 u l-2001.

2. 

ANM hija kumpannija li hija kompletament proprjetà tal-Muniċipalità ta’ Napoli u li tipprovdi servizzi tat-trasport urban f’din il-muniċipalità ( 2 ).

3. 

Bid-deċiżjoni tagħha 2000/128/KE tal-11 ta’ Mejju 1999 dwar għajnuna mogħtija mill-Italja biex tippromwovi l-impjiegi ( 3 ), il-Kummissjoni Ewropea ddikjarat parzjalment inkompatibbli mas-suq komuni għajnuna mogħtija mill-Italja fil-forma ta’ tnaqqis tal-kontribuzzjonijiet tas-sigurtà soċjali pagabbli mill-persuni li jimpjegaw relatati ma’ kuntratti ta’ taħriġ u ta’ xogħol u l-konverżjoni ta’ kuntratti ta’ taħriġ u esperjenza ta’ xogħol f’kuntratti għal żmien indeterminat ( 4 ). Abbażi ta’ din id-deċiżjoni, l-INPS talab il-ħlas ta’ kontribuzzjonijiet tas-sigurtà soċjali mingħand ANM relatati mal-perjodu 1997‑2001 sabiex tirkupra tali tnaqqis. Fil-kawża prinċipali, ANM ipprovat tistabbilixxi, inter alia, li hija ma kinitx obbligata tħallas dawn is-somom.

4. 

Id-domanda li għandha tingħata risposta mill-Qorti tal-Ġustizzja hija dik jekk id-Deċiżjoni 2000/128 tapplikax għal kumpannija bħal ANM. Wara kollox, din il-kumpannija tipprovdi servizzi ta’ trasport pubbliku lokali “taħt sistema essenzjalment mingħajr kompetizzjoni, minħabba n-natura esklużiva tas-servizz ipprovdut” ( 5 ). Kwistjoni kritika hija dik jekk il-kummerċ bejn l-Istati Membri huwiex affettwat u jekk il-kompetizzjoni hijiex imfixkla jew mhedda li tiġi mfixkla kif meħtieġ mill-Artikolu 107(1) TFUE.

5.

L-Artikoli 1 sa 3 tad-Deċiżjoni 2000/128 jipprovdu:

“Artikolu 1

1.   L-għajnuna mogħtija illegalment mill-Italja minn Novembru 1995 għall-ingaġġ ta’ ħaddiema permezz ta’ kuntratti ta’ taħriġ u ta’ esperjenza ta’ xogħol previsti mil-Liġijiet Nri 863/84, 407/90, 169/91 u 451/94, hija kompatibbli mas-suq komuni u mal-Ftehim taż-ŻEE sakemm tkun tikkonċerna:

2.   L-għajnuna mogħtija għal kuntratti ta’ taħriġ u ta’ esperjenza ta’ xogħol li ma tissodisfax ir-rekwiżiti msemmija fil-paragrafu 1 hija inkompatibbli mas-suq komuni.

Artikolu 2

1.   L-għajnuna mogħtija mill-Italja skont l-Artikolu 15 tal-Liġi Nru 196/97 għat-trasformazzjoni ta’ kuntratti ta’ taħriġ u ta’ esperjenza ta’ xogħol f’kuntratti għal żmien indeterminat hija kompatibbli mas-suq komuni u mal-Ftehim ŻEE sakemm jirrispettaw ir-rekwiżit ta’ ħolqien nett ta’ impjiegi kif iddefinit fil-linji gwida tal-Komunità dwar għajnuna għax-xogħol.

In-numru ta’ impjegati ta’ impriża għandu jiġi kkalkolat mingħajr ma jitqiesu l-impjiegi li rriżultaw mit-trasformazzjoni u l-impjiegi maħluqa permezz ta’ kuntratti għal żmien determinat jew li ma jiggarantixxux biżżejjed stabbilità tal-impjieg.

2.   L-għajnuna għat-trasformazzjoni ta’ kuntratti tat-taħriġ u ta’ esperjenza ta’ xogħol f’kuntratti għal żmien indeterminat li ma tissodisfax ir-rekwiżit imsemmi fil-paragrafu 1 hija inkompatibbli mas-suq komuni.

Artikolu 3

L-Italja għandha tadotta l-miżuri kollha neċessarji sabiex tirkupra mingħand il-benefiċjarji l-għajnuna li ma tissodisfax ir-rekwiżiti tal-Artikoli 1 u 2 mogħtija diġà b’mod illegali.

L-irkupru għandu jsir skont il-proċeduri tal-liġi Taljana. L-ammonti li għandhom jiġu rkuprati għandhom jinkludu l-imgħaxijiet mid-data meta tħallset l-għjnuna sad-data tal-irkupru effettiv tagħha. L-imgħax għandu jiġi kkalkolat abbażi tar-rata ta’ referenza użata biex tiġi kkalkolata l-għotja ekwivalenti ta’ għajnuna reġjonali.”

6.

Bejn Novembru 1995 u Mejju 2001 ( 6 ), ANM ingaġġat persunal għal skopijiet ta’ taħriġ vokazzjonali u wara integrathom fil-kumpannija. Dan ir-reklutaġġ sar fil-forma ta’ kuntratti ta’ taħriġ u ta’ xogħol, fis-sens tal-Liġi Taljana 863/1984, kif emendata bil-Liġijiet Taljani 407/1990, 169/1991 u 451/1994. Sussegwentement, ANM ittrasformat ċerti kuntratti ta’ taħriġ u ta’ xogħol f’kuntratti “għal żmien indeterminat” (kuntratti ta’ xogħol għal żmien indeterminat) skont il-Liġi Taljana 451/1994.

7.

Id-dispożizzjonijiet nazzjonali inkwistjoni stabbilixxew eżenzjoni totali mill-kontribuzzjonijiet tas-sigurtà soċjali għal perjodu ta’ taħriġ ta’ sentejn għall-kumpaniji li joperaw f’żoni fejn ir-rata tal-qgħad kienet ogħla mill-medja nazzjonali. L-eżenzjoni ġiet estiża b’sena fil-każ ta’ trasformazzjoni ta’ kuntratti ta’ taħriġ u ta’ xogħol f’kuntratti għal żmien indeterminat. ANM ibbenefikat minn dawn l-eżenzjonijiet fir-rigward tal-kuntratti ta’ taħriġ u ta’ xogħol inkwistjoni u t-trasformazzjoni sussegwenti tagħhom.

8.

Bid-Deċiżjoni 2000/128, il-Kummissjoni ddikjarat lil dak ir-regolament nazzjonali bħala parzjalment inkompatibbli mal-projbizzjoni stabbilita fl-Artikolu 107(1) TFUE.

9.

L-INPS, bħala l-korp fdat bl-implimentazzjoni tad-Deċiżjoni 2000/128, bagħtet żewġ talbiet ta’ ħlas lill-ANM, wieħed għal EUR 7 429 436.76, fir-rigward ta’ kuntratti ta’ taħriġ u ta’ xogħol għall-perjodu bejn l-1997 u l-2001, u ieħor għal EUR 2 266 014.05, fir-rigward tat-trasformazzjoni sussegwenti ta’ tali kuntratti u li huma relatati mal-perjodu bejn l-1999 u l-2001.

10.

ANM ressqet rikors quddiem it-Tribunale di Napoli (il-Qorti Distrettwali ta’ Napoli, l-Italja) fir-rigward tad-deċiżjoni tal-INPS li tirkupra dawn is-somom. Ir-rikors ta’ ANM ġie milqugħ minn dik il-qorti fuq il-bażi li d-Deċiżjoni 2001/128 ma kellhiex effett dirett minħabba li ma kinitx biżżejjed preċiża u mingħajr kundizzjonijiet.

11.

L-INPS appella quddiem il-Corte d’appello di Napoli (il-Qorti tal-Appell, Napoli, l-Italja) li laqgħet id-deċiżjoni tat-Tribunale di Napoli (il-Qorti Distrettwali ta’ Napoli, l-Italja) iżda bbażat id-deċiżjoni tagħha fuq motivi differenti. Il-Corte d’appello di Napoli (il-Qorti tal-Appell, Napoli) qieset li d-Deċiżjoni 2000/128 hija parti mill-ordinament ġuridiku Taljan iżda li ma kinitx applikabbli fil-każ preżenti billi t-tnaqqis fil-kontribuzzjonijiet tas-sigurtà soċjali mogħti lil ANM ma kienx jaffettwa l-kummerċ bejn l-Istati Membri u ma setax ifixkel il-kompetizzjoni peress li din il-kumpannija kienet tipprovdi servizzi ta’ trasport pubbliku lokali fuq bażi mhux kompetittiva.

12.

L-INPS appella mid-deċiżjoni tal-Corte d’appello di Napoli (il-Qorti tal-Appell, Napoli) quddiem il-Corte suprema di cassazione, Sezione Lavoro (il-Qorti Suprema tal-Kassazzjoni, Diviżjoni tax-Xogħol, l-Italja) li rreferiet id-domanda li ġejja lill-Qorti tal-Ġustizzja:

“Id-[Deċiżjoni 2000/128] tapplika wkoll fir-rigward tal-persuni li jimpjegaw li jeżerċitaw attività ta’ trasport pubbliku lokali – taħt sistema essenzjalment mingħajr kompetizzjoni, minħabba n-natura esklużiva tas-servizz ipprovdut – u li kienu bbenefikaw minn tnaqqis fil-kontribuzzjonijiet soċjali bħala konsegwenza tal-konklużjoni ta’ kuntratti ta’ taħriġ u ta’ xogħol, b’effett mid-dħul fis-seħħ tal-Liġi Nru 407 tal-1990, fir-rigward, f’dan il-każ, tal-perijodu bejn [Mejju]1997 u Mejju 2001?”

13.

Ġew ippreżentati osservazzjonijiet bil-miktub mill-INPS, minn ANM, mill-Gvern Taljan u mill-Kummissjoni.

14.

Fl-aħħar tal-parti bil-miktub tal-proċedura, il-Qorti tal-Ġustizzja kkunsidrat li kien meħtieġ li tintalab kjarifika mill-qorti tar-rinviju skont l-Artikolu 101 tar-Regoli tal-Proċedura tal-Qorti tal-Ġustizzja fuq tliet kwistjonijiet. Din it-talba ntbagħtet lill-qorti tar-rinviju fit-13 ta’ Diċembru 2018. Wara li ngħata numru ta’ estensjonijiet għat-terminu tar-risposta, il-qorti tar-rinviju ppreżentat ir-risposta tagħha għal din it-talba fir-reġistru tal-Qorti tal-Ġustizzja fit-13 ta’ Marzu 2019.

15.

Fl-ewwel lok, il-qorti tar-rinviju ntalbet tiċċara t-termini “sistema essenzjalment mingħajr kompetizzjoni, minħabba n-natura esklużiva tas-servizz ipprovdut” imsemmija fid-domanda preliminari. B’mod partikolari, il-qorti tar-rinviju ntalbet tispeċifika jekk kinitx qedha tirreferi għall-allokazzjoni diretta lil ANM tas-servizzi tat-trasport lokali inkwistjoni u jekk il-Muniċipalità ta’ Napoli setgħetx legalment tagħti tali servizzi lil fornituri oħra. Fit-tieni lok, il-qorti tar-rinviju ntalbet tindika jekk is-suq tat-trasport pubbliku lokali Taljan kienx miftuħ, fiż-żmien rilevanti, kompletament jew parzjalment, għall-kompetizzjoni u, jekk iva, sa liema punt. Fit-tielet lok, il-qorti tar-rinviju ntalbet tindika l-attivitajiet kollha eżerċitati minn ANM fiż-żmien rilevanti.

16.

Barra minn hekk, skont l-Artikolu 61 tar-Regoli tal-Proċedura tagħha, il-Qorti tal-Ġustizzja stiednet lill-partijiet sabiex jadottaw pożizzjoni waqt is-seduta dwar ir-risposta tal-qorti tar-rinviju għat-talba għal kjarifika u biex jikkonċentraw is-sottomissjonijiet orali tagħhom fuq it-tliet kwistjonijiet inkwistjoni u kull impatt li t-tweġiba jista’ jkollha fuq id-domanda preliminari riferita.

17.

L-INPS, ANM, il-Gvern Taljan u l-Kummissjoni ppreżentaw osservazzjonijiet waqt is-seduta tat-3 ta’ April 2019.

18.

Għandu jitfakkar li, skont il-ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja, il-klassifikazzjoni ta’ miżura nazzjonali bħala “għajnuna mill-Istat”, fis-sens tal-Artikolu 107(1) TFUE, tirrikjedi li l-kundizzjonijiet kollha segwenti jkunu ssodisfatti. L-ewwel nett, għandu jkun hemm intervent mill-Istat jew permezz ta’ riżorsi tal-Istat. It-tieni nett, l-intervent għandu jkollu effett fuq il-kummerċ bejn l-Istati Membri. It-tielet nett, l-intervent għandu jagħti vantaġġ selettiv lir-riċevitur. Ir-raba’ nett, l-intervent għandu jwassal għal distorsjoni jew jhedded li jwassal għal distorsjoni tal-kompetizzjoni ( 7 ).

19.

Huma t-tieni u r-raba’ kriterji stabbiliti fl-Artikolu 107(1) TFUE li huma s-suġġett tar-rinviju preliminari ( 8 ).

20.

Qabel kollox ninnota li ma hemm l-ebda suġġeriment fil-fajl quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja, suġġett għall-verifika mill-qorti tar-rinviju, li l-eżenzjonijiet mis-sigurtà soċjali mogħtija lil ANM kienu fid-dawl ta’ kumpens għall-provvista ta’ servizz pubbliku jew servizz ta’ interess ekonomiku ġenerali ( 9 ). Miżura mill-Istat ma taqax taħt l-Artikolu 107(1) TFUE ( 10 ) jekk titqies bħala kumpens għas-servizzi pprovduti mill-impriżi benefiċjarji biex iwettqu obbligi ta’ servizz pubbliku, b’mod li dawk l-impriżi ma jgawdux minn vantaġġ finanzjarju reali u b’hekk il-miżura ma jkollhiex l-effett li tqegħdhom f’pożizzjoni kompetittiva iktar favorevoli minn dik tal-impriżi li jikkompetu magħhom. Sabiex tali kumpens ma jiġix ikklassifikat bħala għajnuna mill-Istat f’każ partikolari, għandhom ikunu ssodisfatti l-kriterji previsti fil-punti 88 sa 93 tas-sentenza tal-24 ta’ Lulju 2003, Altmark Trans u Regierungspräsidium Magdeburg (C‑280/00, EU:C:2003:415) ( 11 ).

21.

L-għajnuna inkwistjoni fid-Deċiżjoni 2000/128 kienet skema jew programm li kienu japplikaw għal diversi setturi u reġjuni pjuttost milli għal entità partikolari. Skont l-Artikolu 3 ta’ din id-deċiżjoni, l-Italja kienet obbligata tieħu l-miżuri kollha meħtieġa biex tirkupra l-għajnuna illegali mingħand il-benefiċjarji.

22.

Fil-każ ta’ programm ta’ għajnuna, il-Kummissjoni tista’ tillimita ruħha li tistudja l-karatteristiċi tal-programm inkwistjoni sabiex tevalwa, fil-motivi tad-deċiżjoni tagħha, jekk, minħabba l-arranġamenti previsti minn dan il-programm, dan tal-aħħar jagħti vantaġġ sinjifikattiv lill-benefiċjarji meta pparagunat mal-kompetituri tagħhom u x’aktarx ikun ta’ profitt għal impriżi partikolari li jipparteċipaw fil-kummerċ bejn l-Istati Membri. B’hekk, f’deċiżjoni li tirrigwarda tali programm, il-Kummissjoni ma hijiex marbuta li twettaq evalwazzjoni tal-għajnuna mogħtija f’każijiet individwali abbażi ta’ tali skema ( 12 ). Huwa biss fl-istadju tal-irkupru tal-għajnuna li jkun neċessarju li tiġi evalwata s-sitwazzjoni ta’ kull impriża kkonċernata. F’dan ir-rigward huwa l-Istat Membru li għandu jivverifika s-sitwazzjoni individwali ta’ kull impriża kkonċernata minn tali operazzjoni ta’ rkupru ( 13 ).

23.

Fil-premessi 64 sa 66 u 98 tad-Deċiżjoni 2000/128, il-Kummissjoni sabet li l-għajnuna inkwistjoni tfixkel il-kompetizzjoni u taffettwa l-kummerċ bejn l-Istati Membri jew x’aktarx tagħmel hekk “fejn l-impriżi li jirċievu l-għajnuna jesportaw uħud mill-prodotti tagħhom lejn Stati Membri oħra; bl-istess mod, anki meta dawn l-impriżi ma jesportawx il-prodotti tagħhom, il-produzzjoni nazzjonali tkun iffavorita għaliex impriżi stabbiliti fi Stati Membri oħra jkollhom inqas ċans li jesportaw il-prodotti tagħhom lejn is-suq Taljan” ( 14 ).

24.

Qabel ma jipproċedu għall-irkupru ta’ vantaġġ, l-awtoritajiet nazzjonali għandhom madankollu jivverifikaw, f’kull każ individwali, jekk il-vantaġġ mogħti kienx, f’idejn il-benefiċjarju tiegħu, kapaċi li jfixkel il-kompetizzjoni u jaffettwa l-kummerċ intra-Komunitarju. Din il-verifika addizzjonali hija essenzjali għall-klassifikazzjoni ta’ vantaġġi individwali riċevuti bħala għajnuna mill-Istat ( 15 ).

25.

Għalhekk, fil-kuntest preżenti, kien meta l-INPS fittxet li tirkupra l-għajnuna mogħtija lil benefiċjarju speċifiku bħal ANM li qamet il-kwistjoni dwar jekk il-kummerċ bejn l-Istati Membri kienx affettwat u jekk il-kompetizzjoni ġietx imfixkla minn dik l-għotja partikolari, u jekk deċiżjoni li ssib tali effett tistax tiġi kkontestata quddiem il-qrati nazzjonali ( 16 ).

26.

Fil-fehma tiegħi, għall-inqas mal-ewwel daqqa t’għajn, ir-risposta għad-domanda magħmula lill-Qorti tal-Ġustizzja, tinsab fil-ġurisprudenza kostanti tal-Qorti tal-Ġustizzja. Dawn il-prinċipji ġew iddikjarati mill-ġdid u applikati reċentement fil-qasam tat-trasport urban lokali fis-sentenza tal-14 ta’ Jannar 2015, Eventech (C‑518/13, EU:C:2015:9). Din il-kawża kienet tikkonċerna l-prattika ta’ Transport for London li tippermetti lit-taxis ta’ Londra (taxis suwed) jużaw mogħdijiet tal-karozzi tal-linja f’toroq pubbliċi matul is-sigħat meta jkunu fis-seħħ ir-restrizzjonijiet tat-traffiku relatati ma’ dawn il-mogħdijiet, filwaqt li jipprojbixxu vetturi tal-kiri privati (minicabs) milli jużaw dawn il-mogħdijiet, ħlief sabiex jittellgħu u jitniżżlu passiġġieri li jkunu pprenotaw dawn il-vetturi.

27.

Fil-punti 65 sa 69 ta’ dik is-sentenza, il-Qorti tal-Ġustizzja kkonstatat li hija ġurisprudenza stabbilita li għall-finijiet ta’ kategorizzazzjoni ta’ miżura nazzjonali bħala għajnuna mill-Istat, huwa meħtieġ, mhux li jiġi stabbilit li l-għajnuna għandha effett reali fuq il-kummerċ bejn l-Istati Membri u li l-kompetizzjoni ġiet attwalment distorta, iżda biss li jiġi eżaminat jekk l-għajnuna hijiex kapaċi li taffettwa l-kummerċ u toħloq distorsjoni tal-kompetizzjoni ( 17 ). B’mod partikolari, meta għajnuna mogħtija minn Stat Membru ssaħħaħ il-pożizzjoni ta’ impriża meta mqabbla ma’ impriżi oħra li jikkompetu fil-kummerċ intra-Komunitarju, dawn tal-aħħar għandhom jitqiesu bħala milquta minn dik l-għajnuna. F’dan ir-rigward, ma huwiex meħtieġ li l-impriżi benefiċjarji jipparteċipaw huma stess fil-kummerċ intra-Komunitarju. Meta Stat Membru jagħti għajnuna lil impriża, l-attività kummerċjali tas-suq intern tista’ tibqa’ kif inhi jew tiżdied, bil-konsegwenza li l-opportunitajiet għall-impriżi stabbiliti fi Stati Membri oħra li jippenetraw is-suq ta’ dak l-Istat Membru jonqsu. Barra minn hekk, skont il-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja, ma jeżisti ex ante ebda limitu jew perċentwali li taħthom jista’ jitqies li l-kummerċ bejn l-Istati Membri ma huwiex affettwat. L-ammont relattivament żgħir ta’ għajnuna jew id-daqs relattivament żgħir tal-impriża li tirċievi tali għajnuna, bħala tali, ma jeskludix il-possibbiltà li l-kummerċ bejn l-Istati Membri jista’ jiġi affettwat. Għaldaqstant, il-kundizzjoni li l-għajnuna għandha tkun ta’ natura li tolqot il-kummerċ bejn l-Istati Membri, ma tiddependix fuq in-natura lokali jew reġjonali tas-servizzi ta’ trasport ipprovduti jew mill-kobor tas-settur tal-attività kkonċernat ( 18 ).

28.

Il-Qorti tal-Ġustizzja kkunsidrat li kien konċepibbli li l-politika relatata mal-mogħdijiet tal-karozzi tal-linja kellha l-effett li tirrendi inqas attraenti l-provvista ta’ servizzi mill-minicabs f’Londra, bil-konsegwenza li jonqsu l-opportunitajiet tal-impriżi stabbiliti fi Stati Membri oħra li jippenetraw dan is-suq ( 19 ).

29.

Fir-rigward tal-kundizzjoni dwar id-distorsjoni tal-kompetizzjoni, fil-prinċipju, l-għajnuna intiża biex impriża ma tinħeles milli tidħol fi spejjeż li normalment kien ikollha tħallas għall-ġestjoni tagħha ta’ kuljum jew għall-attivitajiet normali tagħha, toħloq distorsjoni għall-kundizzjonijiet tal-kompetizzjoni ( 20 ).

30.

Mill-ġurisprudenza msemmija iktar ’il fuq huwa ċar li l-livell minimu sabiex jiġi kkonstatat li miżura Statali tista’ taffettwa l-kummerċ u tfixkel il-kompetizzjoni huwa baxx ( 21 ). Dan huwa suġġett għall-kundizzjoni li l-għajnuna mill-Istat inkwistjoni ma tkunx de minimis, f’liema każ l-għajnuna titqies li ma għandha l-ebda effett fuq il-kummerċ bejn l-Istati Membri u li ma tfixkilx jew thedded li tfixkel il-kompetizzjoni ( 22 ). Peress li l-valur għal ANM tal-miżura tal-Istat inkwistjoni fil-kawża prinċipali kien ta’ madwar EUR 10 miljuni u ngħata fuq perijodu ta’ ħames snin, dan ma setax, fil-prinċipju, jitqies bħala de minimis, irrispettivament minn liema regoli tal-Unjoni dwar l-għajnuna mill-Istat de minimis setgħu kienu applikabbli ratione temporis ( 23 ).

31.

Għaldaqstant inqis li l-affermazzjoni ta’ ANM li, peress li ġiet stabbilita espressament għall-finijiet ta’ tmexxija ta’ servizzi ta’ trasport pubbliku fil-Muniċipalità ta’ Napoli, din ma taqax taħt il-kamp ta’ applikazzjoni tad-Deċiżjoni 2000/128 minħabba n-natura lokali tas-servizzi inkwistjoni, ma tistax, fil-prinċipju, tintlaqa’.

32.

Madankollu, sabiex it-tieni u r-raba’ kriterji li jinsabu fl-Artikolu 107(1) TFUE japplikaw fil-kawża prinċipali, huwa imperattiv fil-kuntest tal-kawża prinċipali li l-INPS turi li ANM tikkompeti ma’ impriżi oħra fi swieq li ma humiex de jure ( 24 ) magħluqa għall-kompetizzjoni.

33.

Fil-fehma tiegħi, jekk is-suq għall-provvista ta’ servizzi ta’ trasport fil-Muniċipalità ta’ Napoli kien fiż-żmien rilevanti potenzjalment miftuħ għal ċertu livell ta’ kompetizzjoni ( 25 ), u għalhekk ma kienx suġġett għal monopolju legali jew, jekk ANM kienet attiva fi swieq oħra miftuħa għal ċertu livell ta’ kompetizzjoni, huwa probabbli li l-miżura statali inkwistjoni kienet kapaċi tfixkel il-kompetizzjoni u taffettwa l-kummerċ bejn l-Istati Membri, minkejja n-natura lokali tas-servizzi tat-trasport ipprovduti li kienu limitati għall-muniċipalità ta’ Napoli.

34.

Għall-finijiet ta’ kjarezza, nemmen li huwa importanti li jiġi ddefinit il-kunċett ta’ “monopolju legali” fil-kuntest preżenti. F’dan ir-rigward, naħseb li ma tistax titejjeb id-definizzjoni mogħtija fin-nota ta’ qiegħ il-paġna 272 tal-Avviż tal-Kummissjoni dwar il-kunċett ta’ għajnuna mill-Istat kif imsemmi fl-Artikolu 107(1) tat-Trattat dwar il-Funzjonament tal-Unjoni Ewropea (C/2016/2946) ( 26 ) li tiddikjara li “Monopolju legali jeżisti fejn servizz partikolari jkun riżervat mil-liġi jew minn miżuri regolatorji lil fornitur esklużiv, bi projbizzjoni ċara għal kull operatur ieħor li jipprovdi dan is-servizz (lanqas biex jissodisfa domanda residwa possibbli minn ċerti gruppi ta’ klijenti). Madankollu, is-sempliċi fatt li l-provvediment ta’ servizz pubbliku jingħata lil impriża speċifika ma jfissirx li tali impriża tgawdi monopolju legali”. Barra minn hekk, huwa ovvju li l-monopolju legali riżervat bil-liġi għandu jkun konformi mad-dritt tal-Unjoni, b’mod partikolari, mar-regoli dwar l-akkwist pubbliku.

35.

F’tali ċirkustanzi u fid-dawl tas-sentenzi tal-24 ta’ Lulju 2003, Altmark Trans u Regierungspräsidium Magdeburg (C‑280/00, EU:C:2003:415, punt 78), u tal-14 ta’ Jannar 2015, Eventech (C‑518/13, EU:C:2015:9, punti 66 sa 70), jekk is-suq għall-provvista ta’ servizzi ta’ trasport fil-Muniċipalità ta’ Napoli kien fiż-żmien rilevanti de jure miftuħ għal ċertu livell ta’ kompetizzjoni u għalhekk ma kienx suġġett għal monopolju legali, ma huwiex irrealistiku li wieħed jassumi li l-provvista ta’ servizzi ta’ trasport minn entità bħal ANM setgħet ġiet miżmuma jew miżjuda minħabba l-miżura tal-Istat inkwistjoni bir-riżultat li l-impriżi stabbiliti fi Stati Membri oħra kien ikollhom inqas opportunità li jipprovdu servizzi tat-trasport tagħhom fil-Muniċipalità ta’ Napoli. Barra minn hekk, anki kieku s-suq għall-provvista ta’ servizzi ta’ trasport fil-muniċipalità ta’ Napoli kien fiż-żmien rilevanti de jure magħluq għall-kompetizzjoni ( 27 ), kieku l-attivitajiet ta’ ANM madankollu ma kinux limitati għal dak is-servizz u għal dak is-suq ġeografiku partikolari, il-miżura statali inkwistjoni setgħet tiffaċilita l-espansjoni tagħha għal swieq oħra miftuħa għall-kompetizzjoni ( 28 ) sakemm xi possibbiltà ta’ sussidju inkroċjat bejn is-suq li fuqu ANM setgħet tgawdi minn monopolju legali u kwalunkwe suq (swieq) ieħor li setgħet topera fih ma kienx eskluż b’mod effettiv u trasparenti permezz ta’ kontabbiltà separata fir-rigward tad-diversi attivitajiet ( 29 ).

36.

Għaldaqstant, id-domandi prinċipali li għandhom jiġu indirizzati mill-qorti tar-rinviju huma, fl-ewwel lok, jekk is-suq inkwistjoni kienx de jure miftuħ għal ċertu livell ta’ kompetizzjoni matul il-perijodu rilevanti inkwistjoni u, fit-tieni lok, jekk ANM operatx matul dak il-perijodu fi swieq oħra (ġeografiċi u/jew prodott/servizz) miftuħa għal ċertu livell ta’ kompetizzjoni u, jekk għamlet hekk, jekk ġietx eskluża kwalunkwe possibbiltà ta’ sussidju inkroċjat.

37.

Fir-rigward tal-ewwel domanda, fir-risposta tagħha għat-talba għal kjarifika indirizzata lilha mill-Qorti tal-Ġustizzja, il-qorti tar-rinviju indikat li, skont is-sottomissjonijiet ta’ ANM dwar il-kwistjoni, it-termini “sistema essenzjalment mingħajr kompetizzjoni, minħabba n-natura esklużiva tas-servizz ipprovdut” jirreferu għall-fatt li, fil-prattika, ma kien hemm l-ebda kundizzjonijiet kompetittivi fis-suq ikkonċernat peress li n-netwerk kollu tas-servizzi tat-trasport urban fil-Muniċipalità ta’ Napoli ma kienx suġġett għal proċedura ta’ sejħa għall-offerti kompetittiva ( 30 ), iżda pjuttost kien suġġett għal għotja diretta. ANM ikkonfermat li l-għoti dirett inkwistjoni kien konformi kemm mad-dritt tal-Unjoni kif ukoll dik nazzjonali ( 31 ). ANM ikkonfermat li kellha dritt esklużiv fir-rigward tas-servizzi kollha tat-trasport skedat fit-territorju inkwistjoni b’tali mod li ma kien hemm l-ebda servizz simili għaliha u ma setgħetx tiġi ssostitwita minn servizz simili.

38.

Fil-fehma tiegħi, is-sempliċi fatt li l-għoti dirett inkwistjoni seta’ kien konformi mal-liġi tal-akkwist pubbliku tal-Unjoni u dik nazzjonali ma jeskludix ukoll il-fatt li seta’ kien hemm distorsjoni tal-kompetizzjoni potenzjali jew li l-kummerċ bejn l-Istati Membri seta ġie affettwat. Minflok għandha tiġi indirizzata d-domanda jekk ANM gawdietx minn monopolju legali fir-rigward tal-ġestjoni tat-trasport urban fil-Muniċipalità ta’ Napoli jew jekk taħt il-liġi nazzjonali l-konċessjoni inkwistjoni, jew parti minnha, setgħetx tingħata lil entità oħra permezz, inter alia, ta’ proċedura ta’ sejħa għall-offerti kompetittiva. Kieku kien hemm il-possibbiltà li tintuża proċedura ta’ sejħa għall-offerti kompetittiva ( 32 ), allura seta’ kien hemm xi kompetizzjoni għas-suq ikkonċernat u l-għotja diretta nnifisha setgħet tikkontribwixxi għal, jew taggrava, id-distorsjoni tal-kompetizzjoni potenzjali jew setgħet affettwat il-kummerċ bejn l-Istati Membri ( 33 ).

39.

Waqt is-seduta quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja fit-3 ta’ April 2019, kien hemm diverġenza kunsiderevoli bejn ANM u l-partijiet l-oħra fir-rigward tal-portata u t-tifsira reali tal-liġi Taljana dwar il-kwistjoni, b’mod partikolari, l-Artikolu 18 tad-Digriet Leġiżlattiv Nru 422/1997. Il-Qorti tal-Ġustizzja ma għandhiex il-kompetenza li tinterpreta l-liġi nazzjonali. Għalhekk inqis, abbażi tal-osservazzjonijiet tal-INPS, ta’ ANM, tal-Gvern Taljan u tal-Kummissjoni waqt is-seduta tat-3 ta’ April 2019, li l-qorti tar-rinviju għandha tivverifika, mhux biss jekk l-Artikolu 18 tad-Digriet Leġiżlattiv Nru 422/1997 u/jew dispożizzjonijiet oħra tal-liġi nazzjonali ppermettewx l-għotja diretta tal-konċessjoni inkwistjoni lil ANM, iżda fil-fatt kienet tirrikjedi dan. Jidher li huwa plawżibbli ( 34 ), minn qari ħafif tal-Artikolu 18(2) tad-Digriet Leġiżlattiv Nru 422/1997, li ċertu livell ta’ kompetizzjoni fir-rigward tas-suq inkwistjoni seta’ kien possibbli fiż-żmien relevanti ( 35 ). L-iskop ta’ dan l-eżerċizzju huwa li jiġi ddeterminat jekk ANM kellhiex monopolju legali fir-rigward tas-suq rilevanti.

40.

Fir-rigward tat-tieni domanda, ANM ikkonfermat fl-osservazzjonijiet bil-miktub tagħha li hija ma kinitx topera barra mill-provinċja ( 36 ) ta’ Napoli matul il-perijodu rilevanti. ANM sostniet ukoll li skont l-istatuti tagħha (li kienu fis-seħħ mis-27 ta’ Ġunju 1995 sal-2001) hija kienet topera biss fil-Muniċipalità ta’ Napoli. Barra minn hekk, hija sostniet li skont il-ġurisprudenza nazzjonali, hija ma setgħetx topera barra mill-provinċja ta’ Napoli. Madankollu ninnota li skont l-Artikolu 3(2) u l-Artikolu 3(3) tal-istatut tagħha datat 6 ta’ April 1992, ANM setgħet, f’ċerti ċirkustanzi, topera barra minn dik il-muniċipalità.

41.

ANM issostni wkoll li hija ma wettqet l-ebda attività oħra ħlief l-operazzjoni ta’ sistema ta’ trasport pubbliku urban sal-1 ta’ Jannar 2013 meta ngħaqdet ma’ kumpannija oħra, Napolipark, li tamministra faċilitajiet ta’ parkeġġ tal-karozzi. Minħabba d-data inkwistjoni u l-mogħdija kunsiderevoli ta’ żmien minn meta ngħatat il-miżura tal-Istat, ma nikkunsidrax li din l-attività hija ta’ rilevanza ratione temporis għall-finijiet tal-evalwazzjoni tal-impatt attwali jew potenzjali fuq il-kompetizzjoni jew il-kummerċ bejn l-Istati Membri tal-miżura inkwistjoni. Madankollu nixtieq ninnota li skont l-Artikolu 4 tal-contratto di servizio (kuntratt għal servizzi) tas-27 ta’ Ġunju 1997 bejn il-Muniċipalità ta’ Napoli u l-ANM, l-għan tal-konċessjoni huwa iktar milli sempliċement l-immaniġġjar tat-trasport urban, iżda jinkludi wkoll l-immaniġġjar ta’ lottijiet ta’ parkeġġ.

42.

Għaldaqstant, fid-dawl ta’ dawn il-kunsiderazzjonijiet, il-qorti tar-rinviju għandha tivverifika jekk ANM operatx barra l-Muniċipalità ta’ Napoli jew f’suq ta’ prodott/servizz ieħor matul il-perjodu relevanti u, jekk iva, jekk ġietx eskluża kwalunkwe possibbiltà ta’ sussidju inkroċjat.

43.

Għalhekk nipproponi li d-domanda magħmula mill-Corte suprema di cassazione, Sezione Lavoro (il-Qorti Suprema tal-Kassazzjoni, Diviżjoni tax-Xogħol, l-Italja) għandha tiġi mwieġba kif ġej:

Id-Deċiżjoni 2000/128/KE tal-11 ta’ Mejju 1999 dwar għajnuna mogħtija mill-Italja biex tippromwovi l-impjiegi (ĠU L 42, p. 1) hija applikabbli għal persuna li timpjega bħal Azienda Napoletana Mobilità SpA li operat servizzi tat-trasport pubbliku lokali u li bbenefikat matul il-perijodu bejn Mejju 1997 u Mejju 2001 minn tnaqqis fil-kontribuzzjonijiet tas-sigurtà soċjali wara li daħlet f’kuntratti ta’ taħriġ u ta’ esperjenza ta’ xogħol wara d-dħul fis-seħħ tal-Liġi Nru 407 tal-1990, sakemm ma bbenefikatx minn monopolju legali li rriżerva permezz tal-liġi jew permezz ta’ miżuri regolatorji, b’mod konformi mal-liġi tal-Unjoni, il-provvista ta’ dawk is-servizzi lil fornitur esklużiv bl-esklużjoni ta’ kull operatur ieħor u sakemm ma kienx jopera fuq ebda suq ġeografiku jew prodott/servizz ieħor.