I. Introduzzjoni

II. Il-kuntest ġuridiku

A. Id-dritt tal-Unjoni

B. Id-dritt Svediż

III. Il-fatti li wasslu għall-kawża, il-proċedura fil-kawża prinċipali u d-domandi preliminari

IV. Il-proċedura quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja

V. Analiżi ġuridika

A. Rimarki preliminari

B. Fuq l-ewwel domanda preliminari

1. L-istrajk bħala ċirkustanza li tista’ tkun ikklassifikata bħala “straordinarja”

2. Analiżi tan-natura “straordinarja” mill-aspett tal-kriterji stabbiliti mill-ġurisprudenza

a) L-istrajk ma jikkostitwixxix avveniment inerenti għall-eżerċizzju normali tal-attività tat-trasportatur tal-ajru

1) Distinzjoni bejn il-fatturi “interni” u “esterni” li għandhom effett fuq l-attivitajiet tat-trasportatur tal-ajru

2) Applikazzjoni b’analoġija tal-ġurisprudenza li tirrigwarda aspetti tekniċi fil-qasam tat-tmexxija tal-persunal

3) Il-prinċipji stabbiliti mis-sentenza Krüsemann ma japplikawx għall-każ ineżami

b) It-trasportatur tal-ajru ma għandux il-kontroll tal-istrajk ipprovokat minn sindakat tal-ħaddiema

1) Il-prinċipji stabbiliti mis-sentenza Krüsemann ma japplikawx għas-sitwazzjoni inkwistjoni fil-kawża prinċipali

2) Fuq l-interessi rispettivi tal-imsieħba soċjali u tal-konsumaturi protetti mill-Karta kif ukoll il-ħtieġa ta’ bbilanċjar

i) Osservazzjonijiet ta’ natura ġenerali

ii) Ħarsa ġenerali lejn il-ġurisprudenza li tikkonċerna r-riżoluzzjoni ta’ kunflitt ta’ interessi ta’ livell kostituzzjonali

– Il-bilanċ bejn id-drittijiet fundamentali u l-libertajiet fundamentali tas-suq intern

– Il-bilanċ bejn id-drittijiet fundamentali

3) Teħid inkunsiderazzjoni tal-konklużjonijiet ibbażati fuq l-ibbilanċjar ta’ interessi meta jiġi interpretat ir-Regolament Nru 261/2004

c) Konklużjoni intermedjarja

d) Fuq ir-rilevanza tal-“legalità” ta’ “strajk” u l-eżistenza ta’ preavviż sabiex ċirkustanza tikkwalifika bħala “straordinarja”

3. Il-kriterji sabiex jiġu stabbiliti l-“miżuri raġonevoli” li kull trasportatur tal-ajru għandu jieħu

a) Il-kunċett ta’ “miżuri raġonevoli” skont il-ġurisprudenza

b) Rimarki li jikkonċernaw it-tqassim tal-ġurisdizzjonijiet bejn il-qorti nazzjonali u l-qorti tal-Unjoni

c) Elementi ta’ interpretazzjoni li għandhom jingħataw lill-qorti tar-rinviju

1) Il-miżuri raġonevoli għandhom jevitaw il-kanċellazzjoni jew id-dewmien twil ta’ titjira

2) It-trasportatur tal-ajru għandu jeżawrixxi l-possibbiltajiet legali kollha sabiex jiddefendi l-interessi tiegħu u dawk tal-passiġġieri

3) It-trasportatur tal-ajru għandu jipprovdi riżerva ta’ ħin sabiex jilqa’ għal imprevisti eventwali

4) It-trasportatur tal-ajru għandu jieħu inkunsiderazzjoni l-preavviż li ppreċeda l-istrajk imsejjaħ mis-sindakat

5) It-trasportatur tal-ajru għandu jorganizza r-riżorsi materjali u umani sabiex jiggarantixxi l-kontinwità tal-operazzjonijiet tiegħu

6) It-trasportatur għandu jiffaċilita l-aċċess għal titjiriet ma’ linji tal-ajru oħra li ma humiex milqutin bl-istrajk

4. Risposta għall-ewwel domanda preliminari

C. Fuq it-tieni domanda preliminari

D. Fuq it-tielet domanda preliminari

VI. Konklużjoni

1.

F’din il-kawża, li għandha bħala suġġett talba għal deċiżjoni preliminari skont l-Artikolu 267 TFUE, l-Attunda tingsrätt (il-Qorti tal-Ewwel Istanza ta’ Attunda, l-Isvezja) tagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja tliet domandi preliminari li jirrigwardaw l-interpretazzjoni tal-kunċett ta’ “ċirkustanzi straordinarji” msemmi fl-Artikolu 5(3) tar-Regolament (KE) Nru 261/2004 tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tal‑11 ta’ Frar 2004 li jistabbilixxi regoli komuni dwar il-kumpens u l-assistenza għal passiġġieri fil-każ li ma jitħallewx jitilgħu u ta’ kanċellazzjoni jew dewmien twil ta’ titjiriet, u li li jħassar ir-Regolament (KEE) Nru 295/91 ( 2 ).

2.

Din it-talba tressqet fil-kuntest ta’ tilwima bejn S., passiġġier f’ajruplan, u Scandinavian Airlines System Denmark – Norway – Sweden (iktar ’il quddiem “SAS”), trasportatur tal-ajru, minħabba r-rifjut ta’ dan tal-aħħar li jikkumpensa lil dan il-passiġġier wara l-kanċellazzjoni tat-titjira tiegħu. SAS tinvoka, għal dan il-għan, iċ-“ċirkustanzi straordinarji” fis-sens tad-dispożizzjoni msemmija qabel, li huma marbutin ma’ strajk tal-persunal tagħha organizzat minn sindakat, bil-għan li jsiru talbiet għat-titjib fil-kundizzjonijiet tax-xogħol. SAS issostni, għaldaqstant, li għandha tkun eżentata mill-obbligu ta’ kumpens previst fl-Artikolu 5(1)(ċ) u fl-Artikolu 7(1) tar-Regolament Nru 261/2004.

3.

Permezz tad-domandi tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi, essenzjalment, fuq il-punt dwar jekk strajk fis-sitwazzjoni deskritta fil-punt preċedenti jistax jitqies bħala “ċirkustanza straordinarja” li teżenta lit-trasportatur tal-ajru mir-responsabbiltà tiegħu lejn il-passiġġieri, mhux biss għal dak li jikkonċerna l-ħlas ta’ kumpens imma wkoll dwar it-teħid ta’ miżuri adegwati sabiex jittaffa l-impatt ta’ dan l-istrajk. Din il-kawża tagħti lill-Qorti tal-Ġustizzja l-opportunità li tiżviluppa l-ġurisprudenza tagħha dwar l-interpretazzjoni tar-Regolament Nru 261/2004 u fuq kollox li tiċċara l-kuntest li fih ingħatat is-sentenza tas‑17 ta’ April 2018, Krüsemann ( 3 ) li, għalkemm tikkonċerna hija wkoll il-klassifikazzjoni bħala “ċirkustanza straordinarja” ta’ strajk li jaffettwa l-operazzjonijiet ta’ trasportatur tal-ajru, li fuq kollox ġiet miċħuda mill-Qorti tal-Ġustizzja, tippreżenta differenzi notevoli fuq livell ta’ kuntest fattwali meta mqabbla ma’ dak ta’ din il-kawża, li huma tali li jiġġustifikaw evalwazzjoni ġuridika differenti.

4.

Il-premessi 1, 2 u 12 sa 15 tar-Regolament Nru 261/2004 jipprovdu li:

[…]

5.

L-Artikolu 2 ta’ dan ir-regolament, intitolat “Definizzjonijiet”, jiddisponi li:

“Għall-iskopijiet ta’ dan ir-Regolament:

[…]

[…]

6.

Skont l-Artikolu 5 tal-imsemmi regolament, li huwa intitolat “Kanċellazzjoni”:

“1.   Fil-każ ta’ kanċellazzjoni ta’ titjira, il-passiġġieri in kwistjoni għandhom:

2.   Meta passiġġieri huma informati bil-kanċellazzjoni, spjegazzjoni għandha tiġi mogħtija fir-rigward ta’ trasport alternattiv possibbli.

3.   Trasportatur ta’ l-ajru li jopera m’għandux ikun obbligat iħallas kumpens skond l-Artikolu 7, jekk jista’ juri li l-kanċellazzjoni hi kkawżata minn ċirkostanzi staordinarji li ma setgħux jiġu evitati anki jekk il-miżuri raġonevoli kollha ġew meħudin.

4.   L-onustal-provi fir-rigward tal-kwistjonijiet ta’ jekk u meta l-passiġġier ġie informat bil-kanċellazzjoni tat-titjira għandha tkun ir-responsabbilitá tal-trasportatur ta’ l-ajru li jopera.”

7.

Jirriżulta mill-Artikolu 7 tar-Regolament Nru 261/2004, li huwa intitolat “Dritt għall-kumpens”:

“1.   Fejn referenza hi magħmula għal dan l-Artikolu, passiġġieri għandhom jirċievu kumpens li jammonta għal:

Fid-determinazzjoni tad-distanza, il-bażi għandha tkun l-aħħar destinazzjoni ġo liema l-fatt li l-persuna ma tħallietx titla’ jew il-kanċellazzjoni ser iddewwem il-wasla tal-passiġġier wara l-ħin skedat.

2.   Meta passiġġieri huma offruti possibiliá oħra biex jaslu fid-destinazzjoni finali tagħhom fuq titjira alternattiva skond l-Artikolu 8, il-ħin tal-wasla ta’ liema ma taqbiżx il-ħin tal-wasla skedat tat-titjira rreġistrata oriġinarjament

il-trasportatur ta’ l-ajru li jopera jista’ jnaqqas il-kumpens previst fil-paragrafu 1 bi 50.

3.   Il-kumpens imsejjaħ fil-paragrafu 1 għandu jiġi mħallas fi flus, permezz ta’ trasferiment tal-bank elettroniku, ordnijiet tal-bank jew ċekkijiet tal-bank jew, bil-ftehim iffirmat tal-passiġġier, f’irċevuti tal-vjaġġ u/jew servizzi oħrajn.

4.   Id-distanzi mogħtija fil-paragrafi 1 u 2 għandhom jiġu mkejlin permezz tal-metodu tal-great circle route.”

8.

L-Artikolu 8 ta’ dan ir-regolament, intitolat “Dritt għar-rimbors jew rotta differenti” jiddisponi li:

“1.   Fejn referenza hi magħmula għal dan l-Artikolu, passiġġieri għandhom jiġu offruti l-għażla bejn:

[…]

3.   Meta, fil-każ fejn belt, ċittá jew reġjuni hi moqdija minn bosta ajruporti, trasportatur ta’ l-ajru joffri passiġġier titjira għal ajruport alternattiv għal dak għal liema l-prenotazzjoni ġiet magħmula, il-trasportatur ta’ l-ajru li jopera għandu jħallas l-ispiża tat-trasferiment tal-passiġġier minn dak l-ajruport alternattiv jew għal dak għal liema l-prenotazzjoni ġiet magħmula, jew għal destinazzjoni oħra li qegħda fil-qrib miftehma mal-passiġġier.”

9.

L-Artikolu 9 tal-imsemmi regolament, li jirrigwarda d-“dritt li ħsieb tal-passiġġieri jiġi meħud”, jipprevedi li:

“1.   Fejn referenza hi magħmula għal dan l-Artikolu, passiġġieri għandhom jiġu offruti mingħajr ħlas:

2.   Barra minn dan, passiġġieri għandhom jiġu offruti mingħajr ħlas żewġ sejħiet bit-telefon, telex jew messaġġi bil-fax, jew e-mails.

3.   Fl-applikazzjoni ta’ dan l-Artikolu, il-trasportatur ta’ l-ajru li jopera għandu jagħti attenzjoni partikolari għall-ħtiġijiet ta’ persuni li għandhom mobbilitá mnaqqsa u kwalunkwe persuni li qegħdin magħhom, kif ukoll għall-ħtiġijiet ta’ tfal li qegħdin waħedhom.”

10.

L-Artikolu 45 tal-lagen (1976:580) om medbestämmande i arbetslivet (il-Liġi Nru 580 tal‑1976 dwar il-Parteċipazzjoni tal-Impjegati fid-Deċiżjonijiet Innegozjati), jiddisponi b’mod partikolari:

“Meta organizzazzjoni ta’ dawk li jimpjegaw, persuna li timpjega jew organizzazzjoni tal-ħaddiema jipproponu li jibdew azzjoni kollettiva jew li jestendu l-kamp ta’ applikazzjoni ta’ azzjoni li tkun għaddejja, huma għandhom javżaw lill-parti l-oħra u lill-Istitut tal-Medjazzjoni bil-miktub permezz ta’ preavviż ta’ mill-inqas sebat ijiem tax-xogħol. Il-kliem ‘jiem tax-xogħol’ ifissru kull jum ħlief għas-Sibt, il-Ħadd u l-vaganzi, kif ukoll lejlet il-festa ta’ San Ġwann, lejlet il-Milied u l‑31 ta’ Diċembru. It-terminu għandu jiġi kkalkolat b’effett mill-ġurnata li fiha tibda l-azzjoni kollettiva.”

11.

Kif jirriżulta mill-motivi tat-talba għal deċiżjoni preliminari, iċ-ċirkustanzi fattwali deskritti iktar ’il quddiem wasslu għall-kawża li tressqet quddiem il-qorti tar-rinviju. Il-vjaġġatur S. kien irriżerva post fuq titjira minn Malmö (l-Isvezja) għal Stokkolma (l-Isvezja) ma’ SAS. Din it-titjira kellha ssir fid‑29 ta’ April 2019, iżda ġiet ikkanċellata fl-istess ġurnata minħabba strajk tal-piloti ta’ SAS fin-Norveġja, fl-Isvezja u fid-Danimarka. L-istrajk tal-piloti kellu fl-isfond tiegħu t-terminazzjoni bikrija, mill-organizzazzjonijiet tal-impjegati fl-Isvezja, fin-Norveġja u fid-Danimarka rrappreżentati mill-piloti ta’ SAS, tal-ftehim kollettiv preċedenti konkluż ma’ SAS, li kellu jiskadi fl‑2020. In-negozjati għal ftehim ġdid kienu ilhom għaddejjin minn Marzu 2019. L-istrajk tal-piloti dam sebat ijiem – mis‑26 ta’ April 2019 sat‑2 ta’ Mejju 2019 – u wassal lil SAS sabiex tikkanċella iktar minn 4000 titjira, li affettwaw madwar 380000 passiġġier, fosthom lill-vjaġġatur S. Dan tal-aħħar ma ġiex offrut rotta oħra li kienet tillimita d-dewmien għal inqas minn tliet sigħat. Bi ftehim, il-vjaġġatur S. ċeda d-dritt eventwali tiegħu għall-kumpens lil Airhelp Ltd.

12.

Airhelp talbet lill-qorti tar-rinviju, jiġifieri lill-Attunda tingsrätt (il-Qorti tal-Ewwel Istanza ta’ Attunda), sabiex tordna lil SAS tħallasha l-kumpens ta’ EUR 250 previst fl-Artikolu 5(3), moqri flimkien mal-Artikolu 7 tar-Regolament Nru 261/2004, miżjud bl-interessi moratorji b’effett mill‑10 ta’ Settembru 2019 sakemm isir il-ħlas effettiv.

13.

SAS ikkontestat it-talba ta’ Airhelp minħabba li l-istrajk tal-piloti kien jikkostitwixxi, fil-fehma tagħha, “ċirkustanza straordinarja” li ma setgħetx tiġi evitata, anki kieku kienu ttieħdu l-miżuri raġonevoli kollha. Għaldaqstant, SAS ma hijiex obbligata tħallas il-kumpens mitlub.

14.

Skont SAS, in-negozjati waqfu minħabba, min-naħa, ir-rekwiżit ifformulat mis-sindakati tal-piloti sabiex iżidu l-pagi ta’ dawn tal-aħħar bi 13 % fuq tliet snin, flok b’6.5 % previsti għall-istess perijodu mill-ftehim kollettiv preċedenti u, min-naħa l-oħra, minħabba l-pretensjonijiet tagħhom dwar il-ħinijiet tax-xogħol tal-piloti.

15.

Fil‑25 ta’ April 2019, il-Medlingsinstitutet (l-Uffiċċju Nazzjonali tal-Medjazzjoni, l-Isvezja) ippreżenta lill-partijiet “rakkomandazzjoni” li tipproponi żieda annwali fil-pagi ta’ 2.3 %. SAS, li approvat ir-rakkomandazzjoni, tirrileva li ż-żieda ppjanata fil-pagi mill-medjatur kienet maħduma fuq dak li huwa indika bħala l-“marka”, jiġifieri l-perċentwali ta’ ċaqliq fil-pagi miftehma mill-industriji esportaturi sabiex tapplika għas-suq tax-xogħol Svediż, filwaqt li s-sindakati tal-piloti kienu talbu żieda fil-pagi ħafna ogħla mill-imsemmija “marka”. Issa, il-mudell Svediż tas-suq tax-xogħol jitlaq mill-prinċipju li l-marka hija normattiva għall-iffissar tal-pagi fuq is-suq tax-xogħol Svediż kollu sabiex tinżamm il-kompetittività Svediża u tistabbilizza n-negozjati tal-ftehim kollettiv.

16.

Is-sindakati tal-piloti, min-naħa tagħhom, ċaħdu din ir-rakkomandazzjoni, qabel ma bdew l-azzjonijiet kollettivi fis‑26 ta’ April 2019, kif imħabbra qabel.

17.

Din it-tilwima soċjali baqgħet sejra sa filgħaxija tat‑2 ta’ Mejju 2019, data li fiha ġie konkluż ftehim kollettiv ġdid. Dan il-ftehim ġdid ikopri perijodu ta’ tliet snin, sal‑2022, u jipprovdi b’mod partikolari li l-pagi tal-piloti sejrin jiżdiedu bi 3.5 % fl‑2019, bi 3 % fl‑2020 u b’4 % fl‑2021. Bħala total, il-pagi sejrin jiżdiedu b’10.5 % fuq tliet snin.

18.

SAS issostni li l-istrajk tal-piloti jikkostitwixxi “ċirkustanza straordinarja” fis-sens tal-Artikolu 5(3) tar-Regolament Nru 261/2004 inkwantu l-istrajk ma huwiex inerenti għall-eżerċizzju normali tal-attività tagħha u inkwantu ma jaqax taħt il-kontroll effettiv tagħha. Fil-fatt, id-deċiżjoni ta’ strajk simultanju ta’ erba’ organizzazzjonijiet sindakali ma jaqax taħt l-eżerċizzju normali tal-attività ta’ SAS, li xogħolha jikkonsisti fil-provvista ta’ servizzi ta’ trasport bl-ajru. Barra minn hekk, l-istrajkijiet huma rari ħafna fis-suq tax-xogħol Svediż u l-istrajk inkwistjoni fil-kawża prinċipali, li affettwa, bħala prinċipju, il-piloti kollha ta’ SAS, kien wieħed mill-ikbar strajkijiet fl-industrija tat-trasport bl-ajru qatt irreġistrat. Għaldaqstant, SAS ma setgħetx torganizza mill-ġdid l-attivitajiet tagħha sabiex tkun tista’ tiżgura t-titjiriet previsti. Barra minn hekk, peress li l-istrajk tal-piloti kien legali, SAS ma setgħetx tordnalhom jidħlu għax-xogħol. B’dan il-mod, l-istrajk tal-piloti ma kienx jaqa’ taħt il-kontroll effettiv tagħha.

19.

Barra minn hekk, is-soluzzjoni tas-sentenza Krüsemann, li skontha strajk selvaġġ huwa inerenti għall-eżerċizzju normali tal-attività ta’ trasportatur tal-ajru, ma hijiex trasponibbli għall-kawża prinċipali. Fil-fatt, l-istrajk tal-piloti ma kienx motivat b’miżura meħuda minn SAS, u lanqas ma kien risposta spontanja tal-persunal għal xi miżura li kienet tifforma parti mill-miżuri normali ta’ amministrazzjoni ta’ SAS.

20.

Fl-aħħar nett, peress li, skont ir-rekwiżiti tad-dritt Svediż, hija rċeviet il-preavviż tal-istrajk ġimgħa biss qabel ma beda dan l-istrajk, SAS ma setgħetx, fi kwalunkwe każ, tevita l-obbligu ta’ kumpens previst mill-Artikolu 5(1)(ċ)(i) u mill-Artikolu 7(1)(a) tar-Regolament Nru 261/2004 peress li mill-ewwel waħda minn dawn id-dispożizzjonijiet jirriżulta li trasportatur tal-ajru jista’ jevita li jħallas dan il-kumpens jekk il-kanċellazzjoni ta’ titjira sseħħ tal-inqas ġimagħtejn qabel il-ħin tat-tluq previst.

21.

L-istrajk tal-piloti li affettwa lil SAS u li kkawża l-kanċellazzjoni tat-titjira inkwistjoni fil-kawża prinċipali jikkostitwixxi “ċirkustanza straordinarja” fis-sens tal-Artikolu 5(3) tar-Regolament Nru 261/2004 peress li huwa avveniment li, min-natura u mill-oriġini tiegħu, ma huwiex inerenti għall-eżerċizzju normali tal-attività ta’ SAS u li ma jaqax taħt il-kontroll effettiv ta’ din tal-aħħar.

22.

Min-naħa tagħha, Airhelp ikkontestat li l-istrajk inkwistjoni fil-kawża prinċipali seta’ jitqies bħala “ċirkustanza straordinarja” fis-sens tad-dispożizzjoni ċċitata qabel. Il-konklużjoni tal-ftehimiet kollettivi huma, fil-fatt, parti mill-kors ordinarju tal-ħidma ta’ linja tal-ajru u f’din l-okkażjoni jistgħu jqumu tilwim soċjali.

23.

Kien ikun mistenni li, min-naħa, SAS u, min-naħa l-oħra, l-assoċjazzjonijiet tal-piloti Svediżi, Daniżi u Norveġiżi jikkonkludu ftehim kollettiv fuq il-pagi u l-kundizzjonijiet ġenerali ta’ impjieg tal-kmandanti abbord u tal-kopiloti. Madankollu, matul in-negozjati ta’ dan il-ftehim, il-partijiet kien ikollhom il-possibbiltà li jirrikorru għal azzjonijiet kollettivi, bħalma huwa l-istrajk jew il-lock-out. Il-konklużjoni tal-ftehim kollettiv mill-imsieħba soċjali kien iwassal għal tregwa soċjali obbligatorja għall-perijodu li dan ikun japplika b’mod li l-istrajk imħaddem matul il-waqfien soċjali jkun illeċitu jew selvaġġ.

24.

Fil-passat, it-tilwim bejn SAS u gruppi differenti tal-persunal wasslu, f’diversi okkażjonijiet, għal azzjonijiet kollettivi tal-impjegati dwar il-kundizzjonijiet tal-ħlas u t-titjib fil-kundizzjonijiet tax-xogħol, imma wkoll fuq il-fatt li l-impjegati kienu xtaqu jeżerċitaw ċerta influwenza fuq il-post tax-xogħol. Matul it-tilwima soċjali tal‑2012, SAS kienet sabet ruħha f’tarf il-falliment. Peress li l-azzjonisti b’maġġoranza kienu ssuġġettaw is-self addizzjonali lil SAS għal obbligi stretti ta’ ffrankar ta’ flus, l-impjegati kienu obbligati, għaldaqstant, proprju fiż-żmien tal-applikazzjoni tal-ftehim kollettiv, li jaċċettaw tnaqqis fil-pagi sabiex ma jitilfux xogħolhom. Ġie miftiehem għaldaqstant li l-piloti kellhom jaħdmu iktar u li kellhom jitilfu xahar paga fis-sena.

25.

Id-deċiżjonijiet meħudin minn SAS fl‑2012 huma raġuni sottostanti importanti għal dak li jikkonċerna l-istrajk tal-piloti tal‑2019, peress li dawn, minħabba d-diffikultajiet finanzjarji tal-kumpannija tal-ajru, wasslu għal tnaqqis kbir fir-remunerazzjonijiet u fil-kundizzjonijiet tax-xogħol tal-piloti. Issa, peress li SAS irkuprat ekonomikament fl‑2019, kellu jkun assolutament prevedibbli u raġonevoli li l-piloti jitolbu żieda fil-paga u titjib fil-kundizzjonijiet tax-xogħol matul in-negozjati l-ġodda dwar il-ftehim. Il-piloti kienu kkunsidraw li l-livell ta’ remunerazzjoni ma’ SAS kien inqas mil-livell tas-suq, filwaqt li SAS kienet qieset il-pretensjonijiet tal-pagi tagħhom bħala eċċessivi.

26.

Konsegwentement, l-istrajk inkwistjoni fil-kawża prinċipali huwa inerenti għall-eżerċizzju normali tal-attività ta’ SAS u jaqa’ taħt il-kontroll effettiv ta’ din. Għaldaqstant, l-istrajk ma jistax jitqies bħala “ċirkustanza straordinarja” fis-sens tal-Artikolu 5(3) tar-Regolament Nru 261/2004, peress li din id-dispożizzjoni għandha tiġi interpretata b’mod strett.

27.

Fid-dawl tan-natura ġdida tal-punt dwar jekk il-kunċett ta’ “ċirkustanzi straordinarji”, fis-sens tal-Artikolu 5(3) tar-Regolament Nru 261/2004, jinkludix strajk li tħabbar minn organizzazzjonijiet tal-impjegati wara preavviż u mibdi b’mod legali, l-Attunda tingsrätt (il-Qorti tal-Ewwel Istanza ta’ Attunda) iddeċidiet li tissospendi l-proċeduri u li tagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domandi li ġejjin:

28.

Id-deċiżjoni tar-rinviju, bid-data tas‑16 ta’ Jannar 2020, waslet fir-reġistru tal-Qorti tal-Ġustizzja fil‑21 ta’ Jannar 2020.

29.

Il-partijiet fil-kawża prinċipali, il-Gvern Daniż u dak Spanjol kif ukoll il-Kummissjoni Ewropea, ippreżentaw osservazzjonijiet bil-miktub fit-terminu impost mill-Artikolu 23 tal-Istatut tal-Qorti tal-Ġustizzja tal-Unjoni Ewropea.

30.

Waqt is-seduta tas‑16 ta’ Diċembru 2020, il-mandatarji ad litem tal-partijiet fil-kawża prinċipali, tal-Gvern Daniż, Franċiż, Spanjol u dak Ġermaniż, kif ukoll tal-Kummissjoni, ippreżentaw l-osservazzjonijiet tagħhom.

31.

It-trasport bl-ajru ta’ passiġġieri jikkostitwixxi settur importanti tal-ekonomija tal-Unjoni Ewropea. Fl-Istati Membri twaqqfu diversi linji tal-ajru li fil-preżent jiddominaw f’dan is-settur fuq skala internazzjonali u dawn saru għaldaqstant, b’xi mod, emblemi tal-ispirtu tal-impriża Ewropea. Billi jiżguraw it-trasport ta’ passiġġieri għad-diversi rkejjen tad-dinja, dawn il-linji tal-ajru jikkontribwixxu għat-tqarrib tal-persuni, u jiffaċilitaw l-iskambji kummerċjali u kulturali. Dan jispjega li l-istrajkijiet spiss jitqiesu minn dawk li jiddependu minn trasport bl-ajru affidabbli bħala tfixkil sfortunat li jista’ jkollu konsegwenzi serji għall-passiġġieri u l-linji tal-ajru stess. Din il-perspettiva tirriskja madankollu li tnessi li l-istrajkijiet jistgħu jkunu motivati minn raġunijiet, bħala prinċipju, leġittimi, jiġifieri mix-xewqa tal-impjegati li jtejbu l-kundizzjonijiet tax-xogħol tagħhom. Barra minn hekk, huwa ċar li l-interessi tal-linja tal-ajru, li bħala persuna li timpjega finalment iġġorr ir-riskju tal-impriża, ma jistgħux jiġu injorati. Dawn il-kunsiderazzjonijiet kollha jenfasizzaw il-fatt li, ġeneralment, waqt strajk ikun hemm diversi interessi li jkunu f’kunflitt. Għaldaqstant, it-tneħħija tal-kunflitt b’mod li jippermetti li jittieħdu inkunsiderazzjoni l-interessi tal-partijiet kollha tinvolvi verament sfida.

32.

F’din il-kawża, il-Qorti tal-Ġustizzja ma hijiex mitluba ssolvi t-tilwima bejn SAS u l-impjegati tagħha, peress li din diġà ssolviet internament permezz tal-awtonomija tan-negozjati tagħhom. Il-Qorti tal-Ġustizzja għandha tinterpreta r-Regolament Nru 261/2004, b’mod li l-konsumatur ikun suffiċjentement protett f’każ ta’ strajk tal-persunal, filwaqt li tieħu inkunsiderazzjoni l-fatt li l-ordinament ġuridiku tal-Unjoni jirrikonoxxi l-libertà tal-assoċjazzjoni fil-qasam sindakali u d-dritt għan-negozjati u għall-azzjonijiet kollettivi, peress li dawn id-drittijiet fundamentali huma stabbiliti rispettivament fl-Artikolu 12 u fl-Artikolu 28 tal-Karta għad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea (iktar ’il quddiem il-“Karta”). Fil-fatt, peress li l-protezzjoni tal-konsumatur huwa l-għan leġiżlattiv ta’ dan ir-regolament, il-Qorti tal-Ġustizzja sejra jkollha tipprovdi kriterji ċari li jippermettu li jiġi stabbilit b’ċertezza liema kategoriji ta’ strajkijiet jistgħu jiġu kklassifikati bħala “ċirkustanzi straordinarji” fis-sens tal-Artikolu 5(3) tar-Regolament Nru 261/2004 u li jeżentaw lit-trasportatur tal-ajru jekk ikun il-każ, mill-obbligu tiegħu li jħallas kumpens lill-passiġġieri minħabba l-konsegwenzi li jirriżultaw minnhom. Il-fatt li l-qrati nazzjonali ttrattaw din id-domanda b’mod differenti ( 4 ) turi l-ħtieġa għall-Qorti tal-Ġustizzja li tagħmel xi kjarifiki. Tali livell ta’ iktar ċertezza legali jkun ta’ benefiċċju wkoll għall-imsieħba soċjali.

33.

Il-Qorti tal-Ġustizzja għamlet l-ewwel pass bis-sentenza Krüsemann iċċitata diġà fl-introduzzjoni tal-konklużjonijiet tiegħi ( 5 ). Madankollu, fid-dawl taċ-ċirkustanzi speċifiċi tal-kawża, jiġifieri l-ħruġ fuq “strajk selvaġġ”, organizzat mill-impjegati stess (u mhux mis-sindakat) bħala reazzjoni għat-“tħabbir sorpriża” mit-trasportatur tal-ajru ta’ ristrutturazzjoni tal-impriża, din is-sentenza ma jidhirlix li hija tali li tirrispondi għall-punti legali kollha li jistgħu jqumu. Għaldaqstant, jeħtieġ li tiġi żviluppata ġurisprudenza iktar wiesgħa, li tistabbilixxi l-prinċipji ġenerali, li minnha l-imsemmija sentenza Krüsemann, meħud kont tal-partikolarità tagħha, tista’ ċertament tkun tagħmel parti.

34.

Għall-kuntrarju, jidhirli li ebda konklużjoni utli għas-soluzzjoni ta’ din il-kawża ma tista’ tinstilet mis-sentenza Finnair ( 6 ), fejn il-Qorti tal-Ġustizzja ntalbet tiddeċiedi fuq il-punt dwar jekk rifjut ta’ imbark setax ikun iġġustifikat minħabba riorganizzazzjoni tat-titjiriet li seħħet wara “ċirkustanzi straordinarji”. Irrid ninnota li, permezz tad-domanda preliminari tagħha, il-qorti tar-rinviju kienet qiegħda tirreferi għal strajk tal-persunal tal-ajruport fil-post tat-tluq tat-titjira kkonċernata. Il-Qorti tal-Ġustizzja rriproduċiet l-evalwazzjoni tal-qorti fir-raġunament tagħha u probabbilment ma eskludietx li l-istrajk jista’ jikkostitwixxi tali ċirkustanza, mingħajr madankollu ma eżaminatu fid-dettall ( 7 ). Ċertament, wieħed jista’ jara hemmhekk konferma taċita min-naħa tal-Qorti tal-Ġustizzja tal-evalwazzjoni magħmula mill-qorti tar-rinviju. Iżda jista’ jkun li l-Qorti tal-Ġustizzja deliberatament evitat li tieħu pożizzjoni fuq punt legali li effettivament ma kienx il-qofol tal-kawża. Fi kwalunkwe każ, ikun ippreferut li l-Qorti tal-Ġustizzja tiddeċiedi espressament fuq kwistjoni daqshekk importanti għat-trasport bl-ajru. Fid-dawl tal-ambigwità li taffettwa l-interpretazzjoni ta’ din is-sentenza, pjuttost ma ninkludihiex bħala indikazzjoni tal-istat attwali tal-ġurisprudenza fir-raġunament tiegħi.

35.

Qabel ma nibda l-analiżi tad-domandi preliminari magħmula lill-Qorti tal-Ġustizzja, jeħtieġ li jitfakkru fil-qosor il-fażijiet tal-analiżi ġuridika li għandhom isiru sabiex jiġi stabbilit jekk trasportatur tal-ajru jistax ikun eżentat mill-obbligu li jħallas kumpens skont l-Artikolu 5(1)(ċ) u l-Artikolu 7(1) tar-Regolament Nru 261/2004, wara l-kanċellazzjoni jew dewmien twil ta’ titjira. L-ewwel nett, jeħtieġ li tiġi kkonstatata l-eżistenza ta’ “ċirkustanza straordinarja” skont il-kriterji żviluppati fil-ġurisprudenza. Madankollu, irrid infakkar li, anki kieku din il-kundizzjoni kienet issodisfatta f’dan il-każ, it-trasportatur seta’ jkun eżentat biss kieku kien f’pożizzjoni li juri li ħa l-“miżuri raġonevoli” kollha sabiex jevita l-konsegwenzi ta’ din iċ-ċirkustanza. F’dan il-kuntest, nosserva konnessjoni bejn id-domandi preliminari u l-imsemmija fażijiet tal-analiżi ġuridika. Filwaqt li dawn id-domandi jikkonċernaw, mill-aspett formali, il-klassifikazzjoni ta’ sitwazzjoni bħala “ċirkustanza straordinarja”, ċerti aspetti jistgħu jirriżultaw pjuttost rilevanti fil-kuntest tal-eżami tal-“miżuri raġonevoli” li t-trasportatur tal-ajru huwa obbligat jieħu. Id-domandi preliminari sejrin jiġu eżaminati iktar ’il quddiem fl-ordni li saru mill-qorti tar-rinviju.

36.

Kif ġie indikat fl-introduzzjoni ta’ dawn il-konklużjonijiet ( 8 ), il-qorti tar-rinviju tixtieq tkun taf, essenzjalment, jekk strajk fis-sitwazzjoni deskritta fl-ewwel domanda preliminari jistax jitqies bħala “ċirkustanza straordinarja” fis-sens tal-Artikolu 5(3) tar-Regolament Nru 261/2004. Peress li dan il-punt legali huwa l-qofol ta’ din il-kawża, l-analiżi tiegħi sejra tiffoka fuq dan il-punt.

37.

F’dan ir-rigward, irrid infakkar mill-ewwel li, skont il-ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja, għall-finijiet tal-interpretazzjoni ta’ dispożizzjoni tad-dritt tal-Unjoni, jeħtieġ li jittieħed inkunsiderazzjoni mhux biss il-kliem tagħha, iżda wkoll il-kuntest tagħha u l-għanijiet imfittxija mil-leġiżlazzjoni li minnha tifforma parti ( 9 ). Għalkemm ir-Regolament Nru 261/2004 ma jiddefinixxix espressament il-kunċett ta’ “ċirkustanza straordinarja”, il-leġiżlatur tal-Unjoni indika li din tista’ tkun teżisti fil-preżenza ta’ avvenimenti, bħalma huma dawk imsemmija fil-premessa 14 ta’ dan ir-regolament. F’dan il-kuntest, għandu jiġi kkonstatat li din il-premessa ssemmi, b’mod partikolari, “strajkijiet li jaffettaw l-operazzjoni ta’ trasportatur ta’ l-ajru li jopera” ( 10 ). Peress li l-premessi ta’ att ġuridiku, anki jekk ma għandhomx valur ġuridiku minnhom infushom, jistgħu jservu ta’ għajnuna għall-interpretazzjoni li tippermetti li tintwera r-rieda tal-leġiżlatur ( 11 ), din ir-referenza għall-istrajk jidhirli li hija partikolarment rilevanti għall-finijiet tar-risposta li għandha tingħata għall-ewwel domanda.

38.

Barra minn hekk, il-Qorti tal-Ġustizzja ddikjarat diversi drabi li ċ-ċirkustanzi li jistgħu jiġu kklassifikati bħala straordinarji, fis-sens tal-Artikolu 5(3) tar-Regolament Nru 261/2004, meta dawn ikunu “relatati ma’ avveniment li, skont dawk elenkati fil-premessa 14 ta’ dan ir-regolament, mhuwiex inerenti għall-eżerċizzju normali tal-attività tat-trasportatur tal-ajru kkonċernat u jaħrab mill-kontroll effettiv tiegħu minħabba n-natura jew l-oriġini tiegħu” ( 12 ). Ċertament, il-Qorti tal-Ġustizzja ppreċiżat li ċ-ċirkustanzi msemmija f’din il-premessa ma kinux neċessarjament u awtomatikament raġunijiet ta’ eżenzjoni mill-obbligu ta’ kumpens ( 13 ). Il-formulazzjoni tal-premessa 14 tindika, effettivament, li l-istrajkijiet jistgħu jikkostitwixxu tali ċirkustanzi mingħajr ma’ din il-konklużjoni tkun meħtieġa f’kull każ ( 14 ). Għaldaqstant, jeħtieġ li tiġi eżaminata l-possibbiltà ta’ tali klassifikazzjoni każ b’każ bl-għajnuna ta’ kriterji speċifiċi.

39.

Jirriżulta mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja li jekk ikunu ssodisfatti ż-żewġ kundizzjonijiet kumulattivi, dan ikun jippermetti li ċ-ċirkustanzi madwar ċerti avvenimenti jistgħu jiġu kklassifikati bħala straordinarji. L-ewwel kundizzjoni hija li l-avveniment relatat ma jkunx inerenti għall-eżerċizzju normali tal-attività tat-trasportatur tal-ajru kkonċernat. It-tieni kundizzjoni hija li l-avveniment ma jkunx jaqa’ taħt il-kontroll effettiv tat-trasportatur tal-ajru kkonċernat minħabba n-natura u l-oriġini tiegħu ( 15 ).

40.

Kif sejjer jiġi espost fl-analiżi iktar ’il quddiem, dawn il-kundizzjonijiet ikunu ssodisfatti f’każ ta’ strajk organizzat minn sindakat bħal fil-kawża prinċipali. Id-deċiżjoni ta’ ħruġ fuq strajk tittieħed mir-rappreżentanti sindakali tal-impjegati fil-kuntest tal-awtonomija tagħhom fil-qasam tan-negozjati kollettivi u, għaldaqstant, taqa’ barra mill-istrutturi deċiżjonali tat-trasportatur tal-ajru kkonċernat. Anki jekk l-istrajk jagħmel parti mill-ħajja ekonomika ta’ kull impriża, din tal-aħħar ma teżerċita ebda kontroll fuq id-deċiżjonijiet li jittieħdu minn sindakat. Minn dan isegwi li normalment it-trasportatur tal-ajru ma għandu ebda influwenza ġuridikament sinjifikattiva fuq il-fatt li jkun seħħ jew ma seħħx strajk, anki jekk ikun involut il-persunal tiegħu stess.

41.

Għal dak li jikkonċerna l-ewwel kriterju, jirriżulta mill-ġurisprudenza li “l-oriġini” tal-avveniment li jkun ikkawża l-kanċellazzjoni jew id-dewmien tat-titjira għandu jittieħed inkunsiderazzjoni fl-evalwazzjoni. Kif ċerti partijiet interessati indikaw fl-osservazzjonijiet tagħhom, jeħtieġ li ssir distinzjoni bejn l-avvenimenti li l-“oriġini” tagħhom hija “interna” u dawk li l-oriġini tagħhom hija “esterna” għat-trasport bl-ajru. Skont dan l-approċċ, huma biss l-avvenimenti li l-oriġini tagħhom hija “interna” li jistgħu jitqiesu bħala “marbuta intrinsikament” mal-eżerċizzju tal-attivitajiet tat-trasportatur tal-ajru.

42.

Fil-ġurisprudenza li tikkonċerna l-ħsara teknika li taffettwa l-funzjonament ta’ ajruplan, il-Qorti tal-Ġustizzja għamlet distinzjoni ċara bejn il-fatturi “interni” u “esterni” li għandhom effett fuq l-attività tat-trasportatur tal-ajru, mingħajr madankollu ma nqdiet espressament b’din it-terminoloġija. Din hija waħda mir-raġunijiet li għalihom nipproponi li jintuża dan l-approċċ sabiex tissolva l-problema inkwistjoni. Sabiex nispjega aħjar ir-rilevanza ta’ din id-distinzjoni, jeħtieġ li nibda billi nfakkar fil-qosor il-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja f’dan il-qasam billi nenfasizza t-tagħlim li wieħed jista’ jislet minnha.

43.

Fis-sentenza Wallentin-Herrmann ( 16 ), il-Qorti tal-Ġustizzja rrifjutat li teżenta lit-trasportatur tal-ajru mir-responsabbiltà tiegħu lejn il-passiġġieri minħabba li l-fatt li r-riżoluzzjoni ta’ problema teknika dovuta għal-nuqqas ta’ manutenzjoni ta’ apparat kienet inerenti għall-eżerċizzju normali tal-attività tat-trasportatur tal-ajru. Fir-raġunament tagħha, il-Qorti tal-Ġustizzja bbażat ruħha fuq l-osservazzjoni li t-trasportaturi tal-ajru kienu, regolarment, jiffaċċjaw, fl-eżerċizzju tal-attività tagħhom, problemi tekniċi differenti, fid-dawl tal-kundizzjonijiet partikolari li fihom isir it-trasport bl-ajru u l-livell ta’ sofistikazzjoni teknoloġika tal-ajruplani. Il-Qorti tal-Ġustizzja rrilevat li kien preċiżament sabiex jiġu evitati tali problemi, u sabiex wieħed jipprepara ruħu kontra inċidenti li jaffettwaw is-sigurtà tat-titjiriet li dawn l-apparati huma suġġetti għal kontrolli regolari partikolarment stretti, li jiddaħħlu fil-kundizzjonijiet operattivi ta’ kuljum tal-impriżi tat-trasport bl-ajru. Għalhekk il-Qorti kkonkludiet li l-eżistenza ta’ problemi tekniċi li jaffettwaw il-funzjonament ta’ ajruplan ma kinitx taqa’ taħt il-kunċett ta’ “ċirkustanza straordinarja” fis-sens tal-Artikolu 5(3) tar-Regolament Nru 261/2004 ( 17 ).

44.

Din il-ġurisprudenza ġiet imtennija fis-sentenza van der Lans ( 18 ), li kienet tirrigwarda l-punt dwar jekk ħsara kkawżata minn difett prematur ta’ ċerti komponenti tal-ajruplan kinitx tikkostitwixxi tali ċirkustanza. F’din il-kawża, il-Qorti tal-Ġustizzja tat risposta fin-negattiv, billi ppreċiżat li tali ħsara tibqa’ intrinsikament marbuta mas-sistema ta’ funzjonament kumplessa ħafna tal-apparat, liema sistema tintuża mit-trasportatur tal-ajru f’kundizzjonijiet, b’mod partikolari tat-temp, li spiss huma diffiċli jekk mhux estremi, fejn barra minn hekk huwa mifhum li kull komponent ta’ ajruplan jista’ jinbidel. Il-Qorti tal-Ġustizzja kkonkludiet li tali inċident huwa inerenti għall-eżerċizzju normali tal-attività tat-trasportatur tal-ajru, billi dan it-trasportatur jiffaċċja, regolarment, dan it-tip ta’ problemi tekniċi ( 19 ).

45.

Jien pjuttost ninterpreta l-ġurisprudenza ċċitata iktar ’il fuq fis-sens li t-trasportatur tal-ajru huwa responsabbli li jiżgura l-manutenzjoni u l-funzjonament tajjeb tal-inġenji tiegħu sabiex josserva debitament l-obbligi kuntrattwali tiegħu lejn il-passiġġieri. Fi kliem ieħor, it-trasportatur tal-ajru ma jistax jinvoka problemi tekniċi li huwa obbligat jidentifika u jsolvi fil-kuntest tal-amministrazzjoni abitwali tal-impriża bil-għan li jaħrab mill-imsemmija obbligi.

46.

Dan premess, nixtieq niġbed l-attenzjoni għall-fatt li, fis-sentenzi ċċitati iktar ’il fuq, il-Qorti tal-Ġustizzja ma eskludietx li l-problemi tekniċi jistgħu eventwalment jaqgħu taħt “ċirkustanzi straordinarji”, sa fejn ikunu joħorġu minn avvenimenti li ma humiex inerenti għall-eżerċizzju normali tal-attività tat-trasportatur tal-ajru kkonċernat u li ma jaqgħux taħt il-kontroll effettiv ta’ dan tal-aħħar. Skont il-Qorti tal-Ġustizzja, dan ikun il-każ, pereżempju, fejn il-kostruttur tal-apparati li jikkostitwixxu l-flotta tat-trasportatur tal-ajru kkonċernat, jew minn awtorità kompetenti, jiżvelaw li dawn l-apparati, meta jkunu diġà qegħdin jintużaw, ikollhom difett moħbi ta’ fabbrikazzjoni li jaffettwa s-sigurtà tat-titjiriet. L-istess jgħodd għall-preżenza ta’ ħsarat ikkawżati lill-ajruplani minn atti ta’ sabotaġġ jew ta’ terroriżmu ( 20 ).

47.

Fil-fehma tiegħi, din ir-riżerva fil-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja tammonta għal rikonoxximent li, anki għal dak li jirrigwarda ħsarat tekniċi, hemm fatturi “esterni” li t-trasportatur tal-ajru ma jistax jinżamm responsabbli għalihom, għax inkella jkun qiegħed jintalab jagħmel l-impossibbli sabiex jevita dan it-tip ta’ avvenimenti li jistgħu jaffettwaw l-operazzjonijiet tiegħu ( 21 ). Fil-fatt, peress li t-trasportatur tal-ajru spiss ma jkollu ebda għarfien tad-difetti moħbija fil-fabbrikazzjoni jew tal-aġir ta’ terzi persuni intiż li jfixkel l-attivitajiet tiegħu, li huma limitati pjuttost għall-amministrazzjoni ta’ kuljum tal-impriża, ma jidhirx li jkun ġust li tiġi imposta obbligazzjoni fuqu, kważi mingħajr limitu, sabiex jevita kull problema teknika li tista’ jkollha effett fuq il-funzjonament tal-ajruplani.

48.

Ir-raġunament espost fil-punt preċedenti huwa wkoll il-bażi ta’ ġurisprudenza żviluppata sussegwentement mill-Qorti tal-Ġustizzja, li skontha, meta l-ħsara kkonċernata tkun toriġina esklużivament minn ħabta ma’ oġġett “barrani”, din il-ħsara ma tistax titqies bħala li hija intrinsikament marbuta mas-sistema ta’ funzjonament tal-apparat.

49.

Dan kien il-każ fil-kawża li wasslet għas-sentenza Pešková u Peška ( 22 ), li kienet tirrigwarda ħsara lil ajruplan ikkawżata minn ħabta bejnu u tajra, kif ukoll fil-kawża li wasslet għas-sentenza Germanwings ( 23 ), dwar ħsara f’tajer minħabba residwi mobbli, fuq il-pista tal-ajruport. Għall-fini ta’ kompletezza, jeħtieġ li jsir riferiment ukoll għas-sentenza Moens ( 24 ), mogħtija iktar reċentement, li kellha bħala suġġett il-klassifikazzjoni bħala “ċirkustanza straordinarja” tal-preżenza ta’ petrol, li ma kienx ġej minn ajruplan tat-trasportatur li għamel din it-titjira, fuq pista ta’ ajruport li wasslet għall-għeluq ta’ din il-pista u, konsegwentement, għal dewmien twil għat-titjira. Fis-sentenzi msemmija iktar ’il fuq, il-Qorti tal-Ġustizzja waslet għal konklużjonijiet li ċ-ċirkustanzi inkwistjoni ma kinux inerenti, min-natura u oriġini tagħhom, għall-eżerċizzju normali tal-attività tat-trasportatur tal-ajru kkonċernat.

50.

L-analiżi tal-ġurisprudenza preċedenti tikkonforma għaldaqstant it-teżi adottata iktar ’il fuq ( 25 ), li skontha l-Qorti tal-Ġustizzja għandha t-tendenza li tagħmel distinzjoni bejn fatturi “interni” u “esterni” taċ-ċirkustanzi kollha li għandhom l-effett li jfixklu l-attivitajiet tat-trasportatur tal-ajru, fejn huma biss dawk li jaqgħu taħt din l-aħħar kategorija li huma tali li jiġu kklassifikati bħala “straordinarji”.

51.

Peress li din id-distinzjoni ma hijiex bilfors limitata għall-qasam tekniku, jeħtieġ li tiġi estiża għall-qasam tat-tmexxija tal-persunal, billi tiġi applikata b’analoġija għall-avvenimenti li jistgħu jkollhom effett fuq dan tal-aħħar. Fl-aħħar mill-aħħar, it-trasportatur tal-ajru, bħala impriża, jistrieħ mhux biss fuq l-ajruplani tiegħu, imma wkoll fuq il-persunal tiegħu. Fil-fatt, il-persunal ta’ linja tal-ajru huwa essenzjali sabiex jiżgura l-funzjonament tagħha inkwantu huwa jieħu ħsieb firxa sħiħa ta’ kompiti, li jinkludu s-sewqan tal-ajruplan, jieħdu ħsieb is-sigurtà tal-passiġġieri kif ukoll is-servizz abbord ( 26 ). Ir-riżorsi materjali u umani jikkostitwixxu għaldaqstant elementi inseparabbli ta’ kull impriża li topera fis-settur tat-trasport bl-ajru tal-passiġġieri.

52.

Għaldaqstant jidher li huwa loġiku li tiġi imposta lit-trasportatur tal-ajru r-responsabbiltà li jorganizza l-persunal tiegħu u li jassenja l-kompiti b’mod li jkun jista’ jiggarantixxi l-kontinwità tal-operazzjonijiet minkejja l-eżistenza ta’ inċidenti ta’ tfixkil bħalma hija l-assenza ta’ ċerti membri tal-persunal tiegħu, marbuta mal-leave annwali jew mal-leave tal-mard, li huma wkoll irregolati mid-dritt tal-Unjoni ( 27 ), mil-leġiżlazzjoni soċjali nazzjonali u mill-ftehimiet kollettivi tax-xogħol. Sa fejn tali inċidenti purament “interni” jikkonċernaw biss lill-organizzazzjoni tar-riżorsi materjali u umani ta’ impriża, li għalihom din hija esklużivament responsabbli, jidher li huwa loġiku li dawn jiġu kkunsidrati intrinsikament marbuta mal-funzjonament tagħha. Għaldaqstant, jimmeritaw li jiġu kklassifikati bħala inċidenti “inerenti” għall-attività ta’ trasportatur tal-ajru, bħal ta’ kull impriża oħra.

53.

Madankollu, is-sitwazzjoni hija differenti meta l-persunal jirreaġixxi għal fatturi “esterni” li ma jaqgħux taħt il-kontroll tat-trasportatur tal-ajru. Dan huwa l-każ meta jkun hemm azzjoni industrijali li tissejjaħ minn sindakat ta’ ħaddiema. Bħala assoċjazzjonijiet ta’ persuni li l-għan tagħhom huwa li jiddefendu l-interessi professjonali komuni, is-sindakati, bil-formazzjoni tagħhom, jevitaw l-influwenza tal-persuni li jimpjegaw fuq livell strutturali. Fil-fatt, is-sindakati ma jagħmlux parti mill-istruttura deċiżjonali tal-impriża u lanqas mis-sistema tal-operat jew tal-funzjonament tal-impriża. Peress li s-sindakat jagħmel talbiet dwar il-pagi, u jitlob lill-persunal sabiex jieqaf mix-xogħol sabiex jisforza lill-persuna li timpjega sabiex taċċetta dawn it-talbiet, l-attivitajiet tiegħu għandhom jitqiesu bħala fattur “estern” li jista’ jfixkel b’mod sostanzjali l-funzjonament tat-trasportatur tal-ajru. Din il-konstatazzjoni tapplika indipendentement mill-fatt li l-ordinament ġuridiku tal-Unjoni jirrikonoxxi l-libertà ta’ assoċjazzjoni fil-qasam sindakali kif ukoll id-dritt għan-negozjati u għall-azzjonijiet kollettivi, inkluż l-istrajk, li fuqhom sejjer indur iktar tard fil-kuntest tal-analiżi tiegħi.

54.

Il-kawża hawnhekk hija eżempju tajjeb tal-firxa tat-tfixkil li trasportatur tal-ajru jista’ jsofri fl-operazzjonijiet tiegħu wara azzjonijiet kollettivi organizzati mis-sindakati. Jirriżulta mill-proċess li l-istrajk inkwistjoni huwa deskritt bħala li kien ta’ skala kbira, minħabba li pparteċipaw fih l-organizzazzjonijiet tal-impjegati fl-Isvezja, fin-Norveġja u fid-Danimarka. Fil-fatt, it-trasportatur tal-ajru kien affettwat simultanjament minn azzjonijiet kollettivi fit-tliet pajjiżi li fihom dan jeżerċita l-ikbar parti tal-attività tiegħu. Barra minn hekk, għandu jiġi nnotat li l-istrajk inbeda fuq sejħa tas-sindakati li jirrappreżentaw lill-piloti tal-ajruplani, jiġifieri settur tal-persunal li l-qorti tar-rinviju tiddeskrivi ġustament bħala “indispensabbli għall-operazzjoni tat-titjira”. Dan l-istrajk dam sebat ijiem, b’mod li t-trasportatur tal-ajru kellu jikkanċella iktar minn 4000 titjira, ħaġa li affettwat madwar 380000 passiġġier. Skont il-kalkoli ta’ SAS li din ressqet għall-konjizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja, kieku kull passiġġier kellu dritt għall-kumpens fil-forma ta’ somma f’daqqa previst fl-Artikolu 7, dan kien ikun jinvolvi spiża ta’ madwar EUR 117000000. It-theddida ta’ strajk imtawwal setgħet twassal għal dannu anki ikbar. Dawn il-konstatazzjonijiet juru li l-waqfien tal-operazzjonijiet ipprovokat minn strajk sindakali huwa differenti ħafna, f’termini ta’ kwalità u firxa, mill-każ tas-soltu fejn ċerti membri tal-persunal ma jidħlux għax-xogħol minħabba leave annwali jew leave tal-mard. Konsegwentement, jidhirli li l-istrajk għandu jkun ittrattat b’mod differenti fuq il-livell ġuridiku.

55.

Is-sentenza Krüsemann, li fiha l-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li strajk selvaġġ ma kienx jikkostitwixxi “ċirkustanza straordinarja”, ma tannullax din l-evalwazzjoni, peress li din is-sentenza hija limitata għaċ-ċirkustanzi ta’ din il-kawża. Fil-fatt, jeħtieġ li tinġibed l-attenzjoni għall-fatt li l-Qorti tal-Ġustizzja kkunsidrat, f’din l-okkażjoni, li l-oriġini tal-istrajk kien “intern”, jiġifieri t-tħabbir tar-ristrutturazzjoni tal-impriża, u li ma kienx hemm parteċipazzjoni mis-sindakati jew mir-rappreżentanti tal-persunal.

56.

B’mod iktar konkret, il-Qorti tal-Ġustizzja kkonstatat, fl-ewwel lok, li t-trasportatur tal-ajru kien ikkomunika l-pjan ta’ ristrutturazzjoni tiegħu lill-persunal b’“aħbar sorpriża” u, fit-tieni lok, li l-istrajk ma kienx organizzat mir-rappreżentanti tal-persunal imma mill-ħaddiema stess li ħarġu fuq leave tal-mard. Jirriżulta mill-analiżi tal-motivi ta’ din is-sentenza Krüsemann li l-klassifikazzjoni tal-istrajk bħala “inerenti” għall-eżerċizzju normali tal-attività tat-trasportatur tal-ajru kienet manifestament motivata miċ-ċirkustanzi speċifiċi tal-kawża. B’mod partikolari, fil-punt 42 tal-imsemmjia sentenza, il-Qorti tal-Ġustizzja inkludiet referenza “[għall]-kundizzjonijiet imsemmija fil-punti 38 u 39” ( 28 ), li jagħtu biss sunt tal-elementi fattwali tal-kawża prinċipali. Il-kuntest speċifiku, b’mod partikolari l-miżura ta’ amministrazzjoni adottata mit-trasportatur u li tista’ tinvolvi deterjorament tal-kundizzjonijiet ta’ xogħol tal-impjegati, jippermetti li tingħata spjegazzjoni għaliex il-Qorti tal-Ġustizzja twasslet sabiex tikkonkludi b’mod daqshekk kategoriku li “[]t-trasportaturi bl-ajru jistgħu jkunu affaċjati, fl-eżerċizzju normali tal-attivitajiet tagħhom, minn nuqqas ta’ qbil, jew saħansitra minn kunflitti, mal-membri tal-persunal tagħhom jew ma parti minn dan il-persunal”.

57.

Għall-kuntrarju, jidhirli li ebda konklużjoni ma tista’ ssir għal dak li jirrigwarda l-klassifikazzjoni ta’ strajk li jissejjaħ f’daqqa, minħabba nuqqas ta’ qbil bejn sindakat u l-persuna li timpjega, kif inhu l-każ f’din il-kawża. Ma hemm ebda ħjiel li SAS kienet ħabbret jew adottat xi miżura kwalunkwe li tista’ tipprovoka ċaħda min-naħa tal-persunal. L-istrajk inkwistjoni jidher pjuttost li kellu motivazzjoni iktar ġenerali. Jirriżulta mill-proċess li s-sindakati ddeċidew li jsejħu l-istrajk fl‑2019 quddiem il-falliment, jew in-nuqqas ta’ progress, tan-negozjati mal-persuna li timpjega. F’dan ir-rigward, għandu jiġi rilevat li s-sindakati tterminaw b’mod prematur il-ftehim kollettiv konkluż ma’ SAS, u fetħu għaldaqstant it-triq għan-negozjati kollettivi, bir-riskji kollha li dan l-approċċ jinvolvi. Fil-fatt, il-ftuħ tan-negozjati ma huwiex garanzija li jintlaqgħu t-talbiet. Iktar jinvolvi li jinsab ftehim mal-parti fuq in-naħa l-oħra. Għaldaqstant, il-kronoloġija tal-avvenimenti li wasslu għall-istrajk tidher li bdiet bit-terminazzjoni tal-imsemmi ftehim kollettiv fuq l-inizjattiva tas-sindakati stess u l-falliment manifest tal-isforzi tagħhom sabiex jiksbu konċessjonijiet fil-pagi min-naħa tal-persuna li timpjega. Għall-kuntrarju, ir-referenza li Airhelp tagħmel għall-ftehim konkluż ma’ SAS fl-2012 minn Airhelp, jiġifieri, seba’ snin qabel l-avvenimenti rilevanti għall-finijiet tal-eżami ta’ din il-kawża, li fih is-sindakati aċċettaw tnaqqis fil-pagi sabiex jiżguraw l-irkuprar ta’ din il-linja tal-ajru ( 29 ), jidhirli li hija vaga wisq sabiex tkun tista’ tistabbilixxi rabta kawżali diretta mal-fatt li seħħ l-istrajk.

58.

Bl-istess mod, il-fatt li, f’din il-kawża, ma huwiex il-persunal innifsu, iżda pjuttost l-assoċjazzjoni indipendenti tal-impriża li tfixkel il-funzjonament tat-trasportatur tal-ajru permezz tal-assenteiżmu tal-persunal jeskludi kull applikazzjoni tal-prinċipji żviluppati fis-sentenza Krüsemann għal dan il-każ. Konsegwentement, għandu jiġi kkunsidrat li l-istrajk imsejjaħ mis-sindakat, mingħajr ma hemm xejn x’jiġi kkritikat kontra l-persuna li timpjega, huwa fattur “estern” għall-attivitajiet tat-trasportatur tal-ajru.

59.

Jidhirli li l-portata tas-sentenza Krüsemann għandha tkun limitata sa fejn huwa possibbli għaċ-ċirkustanzi speċifiċi li wasslu għaliha, inkella l-premessa 14 tar-Regolament Nru 261/2004 ssir bla sens. Ninnota li din il-premessa ma tħalli ebda dubju meta tikklassifika l-istrajk bħala li jista’ jikkostitwixxi “ċirkustanza straordinarja”. Indipendentement min-natura indikattiva a priori, kif ukoll mill-fatt li huwa evidentement neċessarju li jiġi evalwat, każ b’każ, jekk iċ-ċirkustanzi msemmija f’din il-premessa jissodisfawx iż-żewġ kundizzjonijiet kumulattivi msemmija iktar ’il fuq ( 30 ), ir-referenza għall-istrajk għandha tinftiehem bħala indikazzjoni qawwija min-naħa tal-leġiżlatur tal-Unjoni favur tali klassifikazzjoni ( 31 ).

60.

Għal dak li jirrigwarda l-iżvilupp futur tal-ġurisprudenza, u apparti l-kawża li għandna quddiemna, jidher li huwa opportun li waqt l-evalwazzjoni tan-natura inerenti tal-istrajk għall-eżerċizzju normali tal-attività tat-trasportatur tal-ajru, issir distinzjoni bejn fatturi li jfixklu purament “interni” u l-fatturi “esterni”.

61.

Min-naħa, ċerti strajkijiet joriġinaw minn kunflitt fi ħdan l-impriża stess, kif kien il-każ tal-kawża li wasslet għas-sentenza Krüsemann. Min-naħa l-oħra, hemm strajkijiet li jistgħu jkollhom effett fuq l-operazzjonijiet tat-trasportatur tal-ajru, anki jekk, min-natura u l-oriġini tagħhom, huma marbutin mat-tmexxija tal-impriża, iżda jiddependu pjuttost fuq ir-rieda ta’ entità terza, pereżempju strajk tal-kontrolluri tal-ajru, tal-fornituri tal-karburant, tal-persunal tal-assistenza fuq l-art jew, b’mod ġenerali, strajk politiku li jkopri diversi servizzi pubbliċi fit-territorju kollu ta’ Stat Membru ( 32 ). F’dan il-każ, ikun ċertament sproporzjonat li jiġi impost fuq it-trasportatur tal-ajru l-obbligu li jieħu ħsieb li l-attivitajiet tiegħu ma jiġux imfixkla u li jiżgura t-trasport tal-passiġġieri akkost ta’ kollox. Tali obbligu jkun f’ċerti każijiet kważi impossibbli li jiġi osservat.

62.

Dan huwa iktar u iktar minnu peress li t-tip ta’ strajkijiet imsemmija fil-punt preċedenti huma kkaratterizzati bil-fatt li jaffettwaw prinċipalment il-kundizzjonijiet ġenerali li jirregolaw l-attività ekonomika tat-trasportatur tal-ajru, li fuqhom dan tal-aħħar ġeneralment ma għandu ebda influwenza. Għaldaqstant, jidher xieraq li dan it-tip ta’ strajkijiet ma jitqisux bħala avveniment “inerenti” għall-eżerċizzju normali tal-attività tat-trasportatur tal-ajru.

63.

Minn dan isegwi li strajk ipprovokat mis-sindakat tal-persunal ta’ trasportatur tal-ajru, f’kundizzjonijiet bħalma huma dawk tal-kawża prinċipali, ma jistax jitqies bħala avveniment “inerenti” għall-attivitajiet ta’ dan tal-aħħar.

64.

Kif ġie indikat qabel, it-trasportatur tal-ajru ma għandu ebda kontroll fuq l-attivitajiet jew is-setgħa deċiżjonali ta’ sindakat. Dan tal-aħħar ma jagħmilx parti mill-istruttura tal-impriża u l-persuna li timpjega lanqas ma tipparteċipa fil-proċess deċiżjonali intern tas-sindakat. Dawn huma żewġ entitajiet distinti li, barra minn hekk, mhux dejjem jirrappreżentaw l-istess interessi fuq livell soċjali. Dan premess, huwa normali li sindakat jeżerċita l-funzjoni tiegħu li jiddefendi lill-ħaddiema b’mod indipendenti u mingħajr interferenza mill-persuna li timpjega. Għall-kuntrarju, is-sindakat jista’ jinfluwenza l-funzjonament ta’ impriża b’mod deċiżiv billi jordna lill-ħaddiema li huwa jirrappreżenta sabiex jieqfu mix-xogħol sabiex jisforzaw lill-impriża taċċetta t-talbiet tagħhom. Dejjem jekk l-istrajk ikun “legali”, il-persuna li timpjega ma tistax tinqeda bil-mezzi li joħorġu mid-dritt industrijali u mid-dritt proċedurali sabiex tipprekludih. Peress li l-istrajk mibdi mis-sindakat jikkostitwixxi fattur “estern” li fuqu t-trasportatur tal-ajru ma għandu ebda influwenza, jidher koerenti li jiġi konkluż li dan ma jaqax taħt il-kontroll effettiv tiegħu.

65.

Fil-punti segwenti, sejjer nippreżenta xi argumenti insostenn tat-teżi li skontha l-istrajk, kif deskritt mill-qorti tar-rinviju fl-ewwel domanda preliminari, ma jikkostitwixxix avveniment “kontrollabbli”. Sabiex nibda ( 33 ), sejjer nesponi r-raġunijiet li jwassluni sabiex nikkunsidra li l-prinċipji stabbiliti mis-sentenza Krüsemann ma humiex applikabbli għas-sitwazzjoni inkwistjoni fil-kawża prinċipali. B’dan il-mod, sejjer nieħu l-okkażjoni sabiex nissuġġetta l-kriterju ta’ “responsabbiltà” fis-sejħien tal-istrajk, użat mill-Qorti tal-Ġustizzja fl-imsemmija sentenza, għal analiżi kritika fir-rigward tal-utilità tiegħu. Sussegwentement, sejjer nispjega r-rwol tas-sindakati tal-ħaddiema u tal-persuni li jimpjegaw fil-kuntest tal-imsemmi “djalogu soċjali”, bil-għan li nuri li dawn, iktar milli qegħdin f’relazzjoni ta’ subordinazzjoni, huma, fir-realtà, imsieħba ugwali, ħaġa li teskludi li jiġi kkunsidrat li l-persuna li timpjega qiegħda f’pożizzjoni li tinfluwenza unilateralment l-iżvilupp tal-istrajk u li, konsegwentement, għandha kontroll effettiv tiegħu. Għal dan il-għan, sejjer infakkar, fl-ewwel lok, id-dispożizzjonijiet tal-Karta li jipproteġu l-interessi rispettivi tagħhom sabiex nipproponi, fit-tieni lok, li jsir ibbilanċjar tal-interessi inkwistjoni fil-livell tad-dritt primarju ( 34 ). Sejjer nuri, bl-għajnuna ta’ xi eżempji meħuda mill-ġurisprudenza, il-mod li bih il-Qorti tal-Ġustizzja solviet il-kunflitti ta’ interessi ta’ natura kostituzzjonali fl-ordinament ġuridiku tal-Unjoni ( 35 ). L-għan ta’ tali bbilanċjar huwa li jwassal għal interpretazzjoni tar-Regolament Nru 261/2004 li hija konformi mad-drittijiet fundamentali, li tippermetti li jiġu rrikonċiljati l-interessi involuti. Sejjer nispiċċa bi ftit linji gwida li jikkonċernaw l-interpretazzjoni tal-imsemmi regolament u, b’mod partikolari tal-kunċett ta’ “ċirkustanza straordinarja” ( 36 ). Il-konklużjoni intermedjarja tiegħi, qabel ma ndur fuq ir-rilevanza ta’ aspetti oħra marbutin mal-istrajk, sejra tkun li ż-żewġ kriterji żviluppati mill-ġurisprudenza sabiex tiġi kkaratterizzata “ċirkustanza straordinarja”, fis-sens tal-Artikolu 5(3) tar-Regolament Nru 261/2004, kif interpretata fid-dawl tal-premessa 14 ta’ dan ir-regolament, huma ssodisfatti f’dan il-każ ( 37 ).

66.

Il-konklużjonijiet tal-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza Krüsemann ma jidhrux li huma trasponibbli għas-sitwazzjoni inkwistjoni fil-kawża prinċipali peress li huma marbutin maċ-ċirkustanzi speċifiċi tal-imsemmija kawża. Kif diġà ġie indikat, il-Qorti tal-Ġustizzja stabbilixxiet f’din is-sentenza li l-istrajk selvaġġ kien parzjalment taħt il-“kontroll effettiv” tal-linja tal-ajru peress li hija kienet l-oriġini tad-deċiżjoni tal-imsemmi trasportatur tal-ajru. Huwa wkoll rilevanti għal komprensjoni aħjar ta’ din is-sentenza il-fatt li l-Qorti tal-Ġustizzja rrilevat li l-imsemmi strajk selvaġġ kien waqaf wara ftehim li t-trasportatur tal-ajru kien ikkonkluda mar-rappreżentanti tal-ħaddiema. Huwa għaldaqstant possibbli li jiġi dedott minn dawn il-konstatazzjonijiet li l-Qorti tal-Ġustizzja apparentement rat rabta bejn, min-naħa, il-miżura mħabbra mil-linja tal-ajru u, min-naħa l-oħra, ir-riżoluzzjoni mgħaġġla tal-kunflitt, eventwalment permezz tar-revoka tal-imsemmija miżura.

67.

Issa, għandu jiġi kkonstatat li, f’din il-kawża, l-istrajk bl-ebda mod ma kien reazzjoni għal xi miżura li hija riżultat tat-tmexxija tal-impriża. Għall-kuntrarju, meħud kont tal-kunsiderazzjonijiet espressi preċedentement ( 38 ) u fl-assenza ta’ kull indikazzjoni kuntrarja, wieħed għandu jassumi li huma biss it-talbiet dwar il-pagi tal-ħaddiema li wasslu għall-istrajk. Konsegwentement, it-trasportatur tal-ajru ma jistax jitqies esklużivament “responsabbli”, minħabba l-aġir tiegħu, għall-bidu tal-istrajk. Minn dan isegwi li l-prinċipji stabbiliti fis-sentenza Krüsemann ma jsibux mod kif japplikaw f’din il-kawża.

68.

Dan premess, irrid nammetti li għandi ċertu tħassib b’dan il-kriterju ta’ “responsabbiltà” għall-bidu tal-istrajk, li jidher li fuqu huwa bbażat ir-raġunament tal-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza Krüsemann ( 39 ), u, b’mod partikolari, fir-rigward tal-fatt li għandu jiġi applikat f’din il-kawża bil-għan li jrendi kemm lis-sindakat kif ukoll lit-trasportatur tal-ajru “responsabbli” għas-sitwazzjoni. Inkwantu l-Qorti tal-Ġustizzja ma għandha ebda informazzjoni li tikkonċerna l-kundizzjonijiet tax-xogħol tal-impjegati ma’ SAS, jidhirli li ma huwiex xieraq li jiġi deċiż jekk it-talbiet dwar il-pagi min-naħa tas-sindakat kinux iġġustifikati jew le. Barra minn hekk, tali klassifikazzjoni tiddependi mill-perspettiva tal-imsieħba soċjali kif ukoll mill-kuntest soċjoekonomiku f’kull Stat Membru. Kif sejjer nispjega iktar ’il quddiem fid-dettall, huwa l-obbligu pjuttost tal-imsieħba soċjali li jinnegozjaw u li jiffissaw liberament, mingħajr l-intervent tal-Istat jew tal-istituzzjonijiet, il-pagi u l-kundizzjonijiet tax-xogħol fil-kuntest tal-awtonomija tagħhom dwar il-pagi ( 40 ).

69.

Lil hinn minn dawn il-kunsiderazzjonijiet, nosserva li l-imsemmi kriterju ta’ “responsabbiltà” jirriskja li jkollu utilità pjuttost limitata fil-prattika. Wieħed ma għandux jinsa li l-kuntest soċjoekonomiku fi Stat Membru jista’ jevolvi wkoll b’mod awtonomu għad-detriment tal-kundizzjonijiet tax-xogħol, anki mingħajr l-intervent tal-persuna li timpjega, pereżempju wara inflazzjoni li jkollha impatt fuq is-saħħa tax-xiri taċ-ċittadini jew wara żieda fl-għoli tal-ħajja marbuta ma’ fatturi oħra. F’dan il-każ, il-persuna li timpjega ma tistax raġonevolment tinżamm responsabbli għad-deterjorazzjoni tas-sitwazzjoni tal-impjegati. Dan juri li l-imsemmi kriterju ma huwiex kapaċi li jiġi applikat għas-sitwazzjonijiet kollha konċepibbli. Fil-fehma tiegħi, dawn huwa partikolarment il-każ f’ċirkustanzi bħalma huma dawk tal-kawża prinċipali fejn ma huwiex possibbli li tiġi identifikata raġuni waħda u unika għas-sejħa tal-istrajk.

70.

Jeħtieġ li jiġi rrilevat mill-ewwel li d-djalogu soċjali huwa rrikonoxxut, skont l-Artikolu 151 TFUE, bħala li huwa wieħed mill-għanijiet tal-Unjoni. Huwa “jafferma l-post ċentrali u oriġinali fil-governanza demokratika tal-Ewropa” ( 41 ). F’dan il-kuntest, l-ewwel paragrafu tal-Artikolu 152 TFUE jistabbilixxi l-prinċipju ta’ awtonomija tal-imsieħba soċjali billi jipprovdi li l-Unjoni “tirrikonoxxi u tippromwovi r-rwol ta’ l-imsieħba soċjali fil-livell tagħha, filwaqt li tqis id-diversità tas-sistemi nazzjonali” u li hija “tiffaċilita d-djalogu bejn is-sħab soċjali, waqt li tirrispetta l-awtonomija tagħhom” ( 42 ).

71.

Inkwantu l-imsieħba soċjali jibbenefikaw bl-istess mod mill-awtonomija dwar il-pagi msemmija iktar ’il fuq u inkwantu jinsabu għaldaqstant fuq livell ta’ ugwaljanza, wieħed ma jistax jippreżumi verament li t-trasportatur tal-ajru għandu l-“kontroll” tas-sitwazzjoni minħabba li huwa seta’ jċedi kompletament it-talbiet dwar il-pagi sabiex jevita l-waqfien mix-xogħol. L-istess bħalma wieħed ma jistax jippretendi li l-persunal jirrinunzja għal strajk legalment permess, peress li dan ikun jirrappreżenta, għaldaqstant, rinunzja għal talbiet li f’għajnejhom ikunu ġġustifikati, wieħed ma jistax jeżiġi li t-trasportatur tal-ajru jirreaġixxi għall-waqfien mix-xogħol billi jċedi mingħajr eżitazzjoni t-talbiet kollha tal-ħaddiema sabiex jevita t-talbiet għall-kumpens min-naħa tal-passiġġieri.

72.

F’dan ir-rigward, jeħtieġ li jitfakkar li l-interessi tal-imsieħba soċjali huma, bħala prinċipju, protetti b’mod ekwivalenti mill-ordinament ġuridiku tal-Unjoni, jiġifieri mingħajr ma dan jirrikonoxxi lil xi wieħed jew l-ieħor xi pożizzjoni ta’ prevalenza. Fil-fatt, il-ħaddiema u r-rappreżentanti sindakali tagħhom jistgħu jipprevalixxu ruħhom mil-libertà ta’ assoċjazzjoni, mid-dritt għan-negozjati u għall-azzjonijiet kollettivi, inkluż l-istrajk, peress li dawn huma kollha drittijiet fundamentali ggarantiti mill-Artikolu 12(1) u mill-Artikolu 28 tal-Karta, filwaqt li l-persuni li jimpjegaw jistgħu jitolbu d-dritt li jinnegozjaw kif ukoll il-libertà ta’ intrapriża, li din tal-aħħar hija stabbilita fl-Artikolu 16 tal-Karta, sabiex jiddefendu l-interessi rispettivi tagħhom. Jekk wieħed jippretendi li xi wieħed minn dawn it-tnejn huwa obbligat jirrinunzja għall-interessi tiegħu, dan ikun ifisser li s-sustanza ta’ dawn id-drittijiet tiġi injorata.

73.

Bħala imsieħba soċjali, huma jikkondividu r-responsabbiltà li jaslu fi ftehim permezz tan-negozjati. Tali approċċ għandu vantaġġi inkontestabbli meta mqabbel ma’ miżuri oħra li l-Avukat Ġenerali Jacobs għamel sunt tagħhom b’mod qasir u preċiż fil-konklużjonijiet minnu ppreżentati fil-kawża Albany ( 43 ). Skontu, “il-ftehimiet kollettivi konklużi bejn l-imsieħba soċjali jistgħu jevitaw kunflitti tax-xogħol li jiswew ħafna flus, inaqqsu l-ispejjeż inerenti għall-kompromess grazzi għan-negozjati kollettivi li jimxu ma’ regoli partikolari, u jżidu l-prevedibbiltà kif ukoll it-trasparenza. Ċertu bilanċ fis-saħħa rispettiva tan-negozjaturi jiffavorixxi l-adozzjoni ta’ soluzzjonijiet ibbilanċjati għal kull imsieħeb kif ukoll għas-soċjetà kollha”. Barra minn hekk, inkwantu l-konsumaturi jkollhom l-interessi tagħhom ippreġudikati bl-istrajks tal-persunal li għandhom effett li jfixklu t-trasport ta’ passiġġieri, huma jibbenefikaw minnu wkoll jekk jinstab ftehim malajr kemm jista’ jkun permezz ta’ kompromess. L-interessi tagħhom jimmeritaw għaldaqstant li jittieħdu debitament inkunsiderazzjoni mill-imsieħba soċjali.

74.

L-osservazzjonijiet preċedenti juru li l-kawża prinċipali tinvolvi interessi opposti – tal-inqas fuq ċerti aspetti. Peress li dawn l-interessi huma protetti permezz tad-drittijiet fundamentali stabbiliti fil-Karta, u peress li jibbenefikaw għaldaqstant minn status kostituzzjonali, jeħtieġ li dawn jiġu bbilanċjati sabiex jiġi solvut il-kunflitt b’mod effettiv ( 44 ). Il-ħtieġa ta’ tali approċċ jirriżulta mill-fatt li, spiss, id-drittijiet fundamentali ma jistgħux jiġu ggarantiti mingħajr restrizzjonijiet, b’mod partikolari jekk ikunu f’kunflitt ma’ interessi leġittimi oħra protetti mid-dritt tal-Unjoni, kif jirriżulta mid-dispożizzjonijiet rilevanti tal-Karta. Fl-ewwel lok, l-Artikolu 52(1) tal-Karta jipprovdi li l-eżerċizzju tad-drittijiet u libertajiet jista’ jkun limitat jekk “ikun meħtieġ u fejn ġenwinament jintlaħqu l-objettivi ta’ interess ġenerali rikonoxxuti mill-Unjoni jew il-ħtieġa li jiġu protetti d-drittijiet u l-libertajiet ta’ oħrajn” ( 45 ). Fit-tieni lok, l-Artikolu 28 tal-Karta stess jissuġġetta l-użu tal-istrajk għall-osservanza tal-“liġi tal-Unjoni”, li tinkludi drittijiet oħra ggarantiti mill-Karta. Minn dan isegwi li d-dritt tal-istrajk jista’ jkollu ċerti limiti sabiex tiġi protetta l-libertà ta’ intrapriża msemmija diġà, li wkoll lanqas tikkostitwixxi prerogattiva assoluta ( 46 ), kif ukoll l-interessi tal-konsumaturi, imsemmijin fl-Artikolu 38 tal-Karta.

75.

Il-konklużjonijiet li għandhom jintlaħqu mill-ibbilanċjar għandhom jittieħdu inkunsiderazzjoni fl-interpretazzjoni tar-Regolament Nru 261/2004. Irrid infakkar li, skont ġurisprudenza stabbilita ( 47 ), id-dritt tal-Unjoni, inkluż id-dritt sekondarju, għandu jiġi interpretat fid-dawl tad-drittijiet fundamentali stabbiliti fil-Karta. L-għan ta’ tali bbilanċjar huwa li tingħata interpretazzjoni tar-Regolament Nru 261/2004 li tkun konformi mad-drittijiet fundamentali inkwantu tirrikonċilja l-interessi rispettivi. Il-prinċipju tal-unità tal-ordinament ġuridiku tal-Unjoni jeżiġi wkoll li jiġu evitati l-inkoerenzi fl-evalwazzjoni globali tal-interessi leġittimi involuti.

76.

Il-ħarsa ġenerali lejn il-ġurisprudenza ppreżentata iktar ’il fuq hija intiża li turi l-mod li bih il-Qorti tal-Ġustizzja solviet il-kunflitti ta’ interessi ta’ livell kostituzzjonali fl-ordinament ġuridiku tal-Unjoni. Sejjer insemmi, bħala eżempju, il-kunflitti bejn id-drittijiet fundamentali u l-libertajiet fundamentali tas-suq intern, imma wkoll bejn id-drittijiet fundamentali stess. Indipendentement mit-terminoloġija applikabbli, il-każijiet li sejjer nippreżenta għandhom komuni l-fatt li d-drittijiet soċjali huma opposti għad-drittijiet ekonomiċi, l-istess bħal fil-kawża prinċipali. Din il-ħarsa lejn il-ġurisprudenza sejra ssir b’xi riflessjonijiet fuq l-interpretazzjoni tar-Regolament Nru 261/2004.

77.

L-approċċ propost ifakkar dak li ġie segwit fil-kawża li tat lok għas-sentenza The International Transport Workers’ Federation u The Finnish Seamen’s Union ( 48 ), fejn il-Qorti tal-Ġustizzja kellha tirrikonċilja d-dritt li tittieħed azzjoni kollettiva, inkluż id-dritt tal-istrajk, mal-libertà ta’ stabbiliment. Irrid infakkar li l-imsemmija kawża kellha bħala suġġett rinviju għal deċiżjoni preliminari li jirrigwarda l-interpretazzjoni tal-Artikolu 43 KE (li sar l-Artikolu 49 TFUE). B’mod iktar preċiż, il-qorti tar-rinviju xtaqet, essenzjalment, tkun taf jekk impriża privata setgħetx tinvoka din il-libertà fundamentali kontra l-azzjoni kollettiva meħuda kontriha minn sindakat. Fl-imsemmija sentenza, il-Qorti tal-Ġustizzja stabbilixxiet, wara li enfasizzat in-natura fundamentali tad-dritt tal-istrajk fl-ordinament ġuridiku tal-Unjoni, li din ma kinitx ta’ natura tali li ma taqax taħt il-kamp ta’ applikazzjoni tal-libertajiet fundamentali tas-suq intern ( 49 ). Sussegwentement, wara li kkonkludiet li l-azzjonijiet kollettivi inkwistjoni kienu jikkostitwixxu restrizzjonijiet għal-libertà ta’ stabbiliment, il-Qorti tal-Ġustizzja eżaminat jekk dawn kinux ukoll iġġustifikati ( 50 ). Huwa importanti li jiġi rrilevat li l-Qorti tal-Ġustizzja rrikonoxxiet li d-dritt li tittieħed azzjoni kollettiva li għandha bħala għan il-protezzjoni tal-ħaddiema kien jikkostitwixxi interess leġittimu li jiġġustifika, bħala prinċipju, restrizzjoni għal waħda mil-libertajiet fundamentali ggarantiti mit-trattat ( 51 ).

78.

Madankollu, il-Qorti tal-Ġustizzja ma naqsitx milli tfakkar li l-Komunità kienet tinvolvi mhux biss suq intern ikkaratterizzat bit-tneħħija, bejn l-Istati Membri, tal-ostakoli għall-moviment liberu ta’ merkanzija, persuni, servizzi u kapitali, iżda wkoll politika fil-qasam soċjali. Il-Qorti tal-Ġustizzja kkonkludiet għaldaqstant li peress li l-Komunità ma għandhiex biss għan ekonomiku, iżda wkoll għan soċjali, id-drittijiet li jirriżultaw mid-dispożizzjonijiet tat-Trattat dwar il-moviment liberu tal-merkanzija, tal-persuni, tas-servizzi u tal-kapitali għandhom jiġu bbilanċjati mal-għanijiet imfittxija mill-politika soċjali, fosthom, b’mod partikolari, it-titjib fil-kundizzjonijiet tal-ħajja u tax-xogħol, li jippermetti li dawn ikollhom l-istess progress, protezzjoni soċjali adegwata u d-djalogu soċjali ( 52 ). Filwaqt li bbażat ruħha fuq l-ibbilanċjar tal-interessi diverġenti, il-Qorti tal-Ġustizzja tat imbagħad indikazzjonijiet dwar l-interpretazzjoni tal-Artikolu 43 KE lill-qorti nazzjonali b’mod li tippermettilha tiddeċiedi l-kawża li kienet imressqa quddiemha.

79.

Is-sentenzi Scarlet Extended ( 53 ) u SABAM ( 54 ) jidhirli li huma rilevanti wkoll, meħud kont tad-diffikultà f’din il-kawża. F’dawn is-sentenzi, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet dwar il-bilanċ li għandu jiġi stabbilit bejn il-protezzjoni tad-dritt tal-proprjetà intellettwali, li jaqa’ taħt id-dritt fundamentali tal-proprjetà stabbilit fl-Artikolu 17 tal-Karta, u dak tal-libertà ta’ intrapriża, imsemmija diġà. Dawn il-kawżi oriġinaw minn tilwim bejn, min-naħa, soċjetà ta’ ġestjoni li kienet tirrappreżenta lill-awturi, kompożituri u edituri ta’ opri mużikali u, min-naħa l-oħra, impriżi li kienu joperaw pjattaforma ta’ network soċjali diġitali kif ukoll fornitur ta’ aċċess għall-internet. B’mod iktar konkret, ir-rikorrenti fil-kawża prinċipali, kienet talbet lill-qrati nazzjonali sabiex jikkundannaw lill-konvenuti jieqfu jiksru d-dritt tal-awtur. Il-qrati nazzjonali kienu sussegwentement ressqu t-talbiet għal deċiżjoni preliminari lill-Qorti tal-Ġustizzja sabiex jiġi stabbilit jekk id-dritt tal-Unjoni kienx jippermetti lill-Istati Membri jawtorizzaw qorti nazzjonali tagħti ordni ta’ waqfien kontra l-konvenuti u li tordnalhom jinstallaw sistema ta’ filtrazzjoni kapaċi li tidentifika fajls elettroniċi li jkun fihom opri mużikali, ċinematografiċi jew awdjoviżwali li fuqhom ir-rikorrenti ppretendiet li kellha drittijiet tal-proprjetà intellettwali, sabiex timblokka t-tqegħid għad-dispożizzjoni tal-pubbliku tal-imsemmija opri li jkunu jiksru d-dritt tal-awtur.

80.

Anki jekk il-Qorti tal-Ġustizzja nnotat mill-ewwel l-importanza tad-dritt tal-proprjetà intellettwali, hija ssuġġerixxiet b’mod ċar li minn imkien ma jirriżulta mill-Artikolu 17(2) tal-Karta, u lanqas mill-ġurisprudenza li tali dritt “huwa intanġibbli u li għalhekk il-protezzjoni tiegħu għandha tiġi żgurata b’mod assolut” ( 55 ). Għall-kuntrarju, il-Qorti tal-Ġustizzja indikat li l-protezzjoni ta’ dan id-dritt “[kellha] tiġi bbilanċjata ma’ dik ta’ drittijiet fundamentali oħra” ( 56 ). Il-Qorti tal-Ġustizzja talbet lill-awtoritajiet u lill-qrati nazzjonali sabiex jiżguraw “ekwilibriju ġust” bejn il-protezzjoni tad-dritt tal-proprjetà intellettwali, li minnu kienu jgawdu l-proprjetarji kollha ta’ drittijiet tal-awtur, u dik tal-libertà ta’ impriża li minnha kienu jgawdu l-konvenuti skont l-Artikolu 16 tal-Karta ( 57 ) ( 58 ). Il-Qorti tal-Ġustizzja kkonkludiet li l-ordni sabiex tiġi implimentata s-sistema ta’ filtrazzjoni kontenzjuża ma kinitx tissodisfa r-rekwiżit li jiġi żgurat tali bilanċ bejn id-drittijiet fundamentali, filwaqt li bbażat ruħha fuq sensiela ta’ argumenti li jistgħu jiġu interpretati bħala linji gwida għall-interpretazzjoni mill-qrati tar-rinviju. B’mod iktar konkret, il-Qorti tal-Ġustizzja kkritikat l-effetti ta’ tali sistema ta’ filtrazzjoni, minħabba li setgħet taffettwa d-dritt tal-utenti għall-protezzjoni tad-data ta’ natura personali kif ukoll għal-libertà tagħhom li jirċievu jew jikkomunikaw informazzjoni, fejn dawn id-drittijiet huma protetti mill-Artikoli 8 u 11 tal-Karta ( 59 ). Barra minn hekk, hija sostniet li tali ordni jikkawża ksur karatteristiku tal-libertà ta’ intrapriża tal-konvenuti peress li dan jobbligahom jistabbilixxu sistema informatika kumplessa, għolja, permanenti u bi spejjeż tagħhom biss ( 60 ). Għaldaqstant, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li d-dritt tal-Unjoni “[interpretat] fid-dawl tar-rekwiżiti li jirriżultaw mill-protezzjoni tad-drittijiet fundamentali applikabbli”, kellu jiġi interpretat fis-sens li jipprekludi ordni lil konvenuti sabiex jistabbilixxu sistema ta’ filtrazzjoni ( 61 ).

81.

Fl-aħħar nett, għandu jsir riferiment għas-sentenza McDonagh ( 62 ), mogħtija fl-istess qasam ta’ dritt bħall-kawża ineżami, fejn il-Qorti tal-Ġustizzja eżaminat jekk l-Artikolu 5(1)(b) u l-Artikolu 9 tar-Regolament Nru 261/2004, li jimponu fuq it-trasportatur tal-ajru l-obbligu li jieħu ħsieb lill-passiġġieri li t-titjira tagħhom tkun ġiet ikkanċellata, kinux kompatibbli mal-Artikoli 16 u 17 tal-Karta, li jiggarantixxu, rispettivament il-libertà ta’ intrapriża u d-dritt għall-proprjetà. Il-Qorti tal-Ġustizzja osservat, l-ewwel nett, li l-libertà ta’ intrapriża u d-dritt għall-proprjetà ma kinux prerogattivi assoluti, iżda kellhom jittieħdu inkunsiderazzjoni fid-dawl tal-funzjoni tagħhom fis-soċjetà ( 63 ). Il-Qorti tal-Ġustizzja semmiet li l-Artikolu 52(1) tal-Karta jaċċetta li jista’ jkun hemm limitazzjonijiet għall-eżerċizzju ta’ drittijiet stipulati minnha ( 64 ). Hija fakkret li “fil-każ ta’ kunflitt bejn diversi drittijiet protetti mill-ordinament ġuridiku tal-Unjoni, din l-evalwazzjoni għandha ssir fl-osservanza tal-konċiljazzjoni neċessarja tar-rekwiżiti marbuta mal-protezzjoni ta’ dawn id-diversi drittijiet u ta’ bilanċ ġust bejniethom” ( 65 ). Il-Qorti tal-Ġustizzja osservat ġustament li l-Artikoli 16 u 17 tal-Karta ma kinux l-uniċi drittijiet fundamentali li għandhom jittieħdu inkunsiderazzjoni fil-kuntest tal-ibbilanċjar biż-żieda tal-Artikolu 38 tagħha li, bħall-Artikolu 169 TFUE, huwa intiż sabiex jiżgura, fil-politika tal-Unjoni, livell għoli ta’ protezzjoni tal-konsumaturi, inklużi l-passiġġieri tal-ajru ( 66 ). Il-Qorti tal-Ġustizzja stabbilixxiet għaldaqstant li l-“Artikol[u] 5(1)(b) u [l-Artikolu] 9 tar-Regolament Nru 261/2004 [kellhom] jiġu kkunsidrati bħala li huma konformi mar-rekwiżit ta’ konċiljazzjoni tad-diversi drittijiet fundamentali eżistenti u ta’ stabbiliment ta’ bilanċ ġust bejniethom” ( 67 ). Il-Qorti tal-Ġustizzja kkonkludiet li d-dispożizzjonijiet imsemmija iktar ’il fuq kienu konformi mal-Artikoli 16 u 17 tal-Karta.

82.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, jidhirli li l-interpretazzjoni tar-Regolament Nru 261/2004 li għandha tingħata f’din il-kawża għandha żżomm il-bilanċ tal-poteri bejn l-imsieħba soċjali. B’mod iktar konkret, hija għandha tippermetti lill-ħaddiema jirrikorru għall-azzjonijiet kollettivi mingħajr ma teżiġi li t-trasportatur tal-ajru jsofri żvantaġġi intollerabbli li jistgħu jheddu l-eżistenza tal-impriża. Jidhirli li huwa ċar li tali riżultat ma jkun fl-interess ta’ ħadd. Abbażi ta’ dawn l-osservazzjonijiet ta’ natura ġenerali, sejjer nippreżenta iktar ’il quddiem xi linji gwida li sejrin jgħinu lill-Qorti tal-Ġustizzja tagħmel dan l-ibbilanċjar neċessarju li sejjer jinfluwenza l-interpretazzjoni tar-Regolament Nru 261/2004.

83.

Jien nifhem l-argument imressaq minn ċerti partijiet interessati fil-kuntest ta’ din il-kawża, li skontu għandu jkun aċċettat li t-trasportatur tal-ajru jista’ jipprevalixxi ruħu minn “ċirkustanza straordinarja” f’każ ta’ strajk tal-persunal tiegħu stess meta, l-istess bħall-ħaddiema, jipprova jimbotta l-interessi tiegħu fil-kuntest ta’ negozjati. F’dan ir-rigward, għandi nfakkar li l-għan tar-Regolament Nru 261/2004 huwa li l-konsumatur ikun protett, kif jirriżulta mill-premessa 1 tiegħu. Permezz tal-adozzjoni tar-Regolament Nru 261/2004, il-leġiżlatur ried jibbilanċja l-interessi tal-passiġġieri tal-ajru u dawk tat-trasportaturi tal-ajru ( 68 ). Għall-kuntrarju, ma riedx jipproteġi d-dritt tal-ħaddiema li, f’każ ta’ kunflitt ta’ interessi, jirrikorru għal azzjonijiet kollettivi sabiex jiddefendu l-interessi tagħhom, inkluż l-istrajk.

84.

Jekk jingħata d-dritt għall-kumpens lill-passiġġieri f’każ ta’ kanċellazzjoni jew dewmien twil ta’ titjira, meta dan ikun ikkawżat fil-kuntest ta’ strajk tal-ħaddiema, ikun hemm ir-riskju li dan id-dritt għall-kumpens jiġi “strumentalizzat” għall-finijiet ta’ azzjonijiet industrijali. Fil-fatt, il-ħaddiema jkollhom il-possibbiltà li jipprovokaw numru kbir ta’ talbiet għall-kumpens min-naħa tal-passiġġieri kontra t-trasportatur tal-ajru, li jeżerċitaw għaldaqstant pressjoni supplimentari fuq il-mexxejja tal-impriża u jikkawżaw preġudizzju ekonomiku serju lil din tal-aħħar li, mingħajr possibbiltà li tkun eżentata, ikollha bħala prinċipju l-obbligu li tħallas il-kumpensi f’każ ta’ kanċellazzjonijiet jew ta’ dewmien twil. Dan jippreżumi piż finanzjarju kunsiderevoli għat-trasportaturi tal-ajru ( 69 ).

85.

F’dan il-kuntest, għandi niġbed l-attenzjoni għall-fatt li trasportatur tal-ajru ġeneralment jingħata trattament inqas vantaġġuż meta pparagunat ma’ aġenti ekonomiċi oħra li jkunu jinsabu f’ċirkustanzi simili. Kif indikaw waqt is-seduta ċerti partijiet interessati, ir-Regolament Nru 261/2004 jimponilu l-obbligu ta’ kumpens kważi “awtomatiku”, filwaqt li aġenti ekonomiċi oħra jkunu jistgħu, bħala prinċipju, jipprevalixxu ruħhom mid-dispożizzjonijiet u minn klawżoli ta’ eżenzjoni previsti rispettivament fil-leġiżlazzjonijiet nazzjonali fil-qasam tal-kumpens għad-danni u fil-kuntratti nnifishom sabiex jopponu validament talbiet għal kumpens għad-danni ( 70 ). Peress li huwa diffiċli li wieħed jifhem din l-inugwaljanza fit-trattament, tqum il-kwistjoni dwar jekk huwiex meħtieġ li tingħata interpretazzjoni “rettifikattiva” tar-Regolament Nru 261/2004 b’mod li tkun prevista possibbiltà ta’ eżenzjoni għat-trasportatur tal-ajru.

86.

Skont l-Artikolu 13 tar-Regolament Nru 261/2004, meta trasportatur tal-ajru li jopera jħallas kumpens jew jonora l-obbligi l-oħra li huwa għandu skont l-imsemmi regolament, ebda dispożizzjoni minn dan tal-aħħar ma tista’ tiġi interpretata bħala li tillimita d-dritt tiegħu li jitlob kumpens minn kwalunkwe persuna, inklużi terzi persuni, skond id-dritt nazzjonali applikabbli. Jirriżulta mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja li tali kumpens jista’ jnaqqas, jew saħansitra jeskludi, l-ispiża finanzjarja sostnuta mit-trasportatur ( 71 ). Madankollu, niddubita li t-telf finanzjarju li jirriżulta mill-obbligu eventwali ta’ ħlas ta’ kumpens lill-passiġġieri f’każ ta’ strajk jista’ jkun ikkumpensat bi dritt ipotetiku tat-trasportatur tal-ajru li jitlob kumpens lil terzi persuni abbażi ta’ din id-dispożizzjoni ( 72 ). Suġġett għal dak li jista’ jipprovdi d-dritt nazzjonali applikabbli f’każ partikolari, tali talba għall-kumpens wisq probabbli trid tkun indirizzata kontra l-persuna, fiżika jew ġuridika, li tkun meqjusa li kkawżat id-dannu. Madankollu, wieħed ma jistax jeskludi li tali talba tirriżulta bla suċċess f’każ ta’ strajk “legali”, jiġifieri fid-dawl ta’ azzjoni kollettiva mmexxija kontra l-persuna li timpjega skont id-dritt nazzjonali fil-qasam soċjali u tax-xogħol ( 73 ). Konsegwentement, sa fejn tali għażla ma tidhirx li tista’ titwettaq mingħajr eċċezzjonijiet, jidhirli li ma hijiex tali li ttaffi d-dannu kkawżat mill-istrajk u għaldaqstant li tissodisfa l-interessi tat-trasportatur tal-ajru.

87.

Anki jekk huwa minnu li d-dritt għall-azzjonijiet kollettivi kien maħsub bil-għan li jgħin lill-ħaddiema jaffermaw l-interessi tagħhom fil-konfront tal-persuna li timpjega u li r-rikonoxximent eventwali mill-Qorti tal-Ġustizzja tad-dritt tal-passiġġieri li jiksbu kumpens f’każ ta’ strajk tal-persunal tat-trasportatur tal-ajru jikkontribwixxi sabiex jintlaħaq dan l-għan, jidhirli li jekk ir-Regolament Nru 261/2004 jiġi interpretat f’dan is-sens, dan ikun imur lil hinn minn dak li huwa meħtieġ sabiex ikunu protetti l-ħaddiema. Niddubita ħafna li r-riżultat deskritt fil-punti preċedenti, jiġifieri l-iżbilanċjar tal-poteri b’mod sproporzjonat favur l-impjegati, kien previst mil-leġiżlatur tal-Unjoni.

88.

Il-protezzjoni mogħtija mill-Artikolu 16 tal-Karta tinvolvi l-libertà li tiġi eżerċitata attività ekonomika jew kummerċjali, il-libertà ta’ kuntrattazzjoni, kif ukoll il-kompetizzjoni libera, kif jirriżulta mill-ispjegazzjonijiet relatati ma’ dan l-artikolu li, skont it-tielet subparagrafu tal-Artikolu 6(1) TUE u l-Artikolu 52(7) tal-Karta, għandhom jittieħdu inkunsiderazzjoni għall-interpretazzjoni ta’ din tal-aħħar ( 74 ). It-trasportatur tal-ajru, bħala l-persuna li timpjega, għandu d-dritt li jiddefendi l-interessi tiegħu u li jeżiġi r-riżoluzzjoni ta’ kull tilwima mal-persunal permezz ta’ negozjati. Barra minn hekk, peress li huwa jġorr ir-riskju finanzjarju, it-trasportatur tal-ajru għandu d-dritt li jadotta l-miżuri ta’ ġestjoni li huwa jikkunsidra xierqa sabiex jiżgura s-sopravivenza tal-impriża. Huwa għandu d-dritt ukoll li jkun protett minn kull tfixkil min-naħa ta’ terzi persuni, inkluż l-abbuż eventwali ta’ dritt ( 75 ), li jista’ jipperikola l-eżistenza tiegħu ( 76 ). Issa, ir-riżultat deskritt fil-punti preċedenti jkollu preċiżament bħala konsegwenza li jċaħħad de facto lill-persuna li timpjega mid-dritt għad-difiża effettiva tal-interessi tiegħu, peress li l-alternattiva għall-fatt li jċedi għat-talbiet tal-persunal tkun li jaċċetta r-riskju ta’ falliment tal-impriża, ħaġa li jidhirli li hija inkompatibbli mal-garanziji tad-drittijiet fundamentali previsti mill-Karta.

89.

Lanqas ma jidhirli li huwa neċessarju li, sabiex jintlaħaq l-għan leġiżlattiv tar-Regolament Nru 261/2004, jeħtieġ li jiġi rrikonoxxut dritt għall-kumpens tal-passiġġieri fil-każijiet kollha ta’ strajk. Il-ħarsien ta’ dan l-interess huwa diġà żgurat bil-fatt li l-passiġġieri kkonċernati b’kanċellazzjoni jew dewmien twil tat-titjira tagħhom wara strajk tal-ħaddiema jkomplu jkollhom dritt għal rimbors jew għal rotta differenti, skont l-Artikolu 8, kif ukoll għal assistenza skont l-Artikolu 9 tar-Regolament Nru 261/2004. Dan juri li hemm mezzi proporzjonati li jippermettu li jkun protett il-konsumatur, filwaqt li jittieħed inkunsiderazzjoni l-interess leġittimu tal-impjegati u tal-persuni li jimpjegaw sabiex jinnegozjaw u jikkonkludu ftehimiet kollettivi.

90.

Jirriżulta mill-elementi preċedenti li strajk ipprovokat minn sindakat fil-kundizzjonijiet deskritti f’dawn il-konklużjonijiet ma jaqax taħt il-kontroll ta’ trasportatur tal-ajru. Bħala persuna li jimpjega, it-trasportatur tal-ajru għandu d-dritt u r-responsabbiltà li jinnegozja ftehim mal-impjegati fil-kuntest tal-awtonomija dwar il-pagi li minnha jibbenefikaw l-imsieħba soċjali. Għall-kuntrarju, ma jistax jinżamm esklużivament responsabbli għall-konsegwenzi li jirriżultaw mill-azzjonijiet kollettivi tal-persunal.

91.

L-eżami tiegħi tal-fatti jwassluni sabiex nikkonkludi li ż-żewġ kriterji li l-ġurisprudenza żviluppat għall-finijiet sabiex tiddefinixxi “ċirkustanza straordinarja” fis-sens tal-Artikolu 5(3) tar-Regolament Nru 261/2004, kif interpretat fid-dawl tal-premessa 14 ta’ dan ir-regolament, huma ssodisfatti f’dan il-każ.

92.

Jeħtieġ, konsegwentement, li bħala konklużjoni intermedjarja jingħad, li strajk organizzat fuq sejħa ta’ sindakat, fil-kuntest tal-eżerċizzju tad-dritt ta’ strajk mill-persunal tat-trasportatur tal-ajru, bil-għan li jesprimu t-talbiet dwar it-titjib tal-kundizzjonijiet tax-xogħol, meta l-imsemmi strajk ma jinbediex b’deċiżjoni minn qabel tal-impriża, imma bit-talbiet tal-ħaddiema, jaqa’ taħt il-kunċett ta’ “ċirkustanza straordinarja” fis-sens tal-Artikolu 5(3) tar-Regolament Nru 261/2004.

93.

Kif diġà ġie indikat f’dawn il-konklużjonijiet, il-fatt li l-istrajk ikun “legali”, jiġifieri li l-azzjoni kollettiva tkun inbdiet minn sindakat b’mod konformi mar-regoli nazzjonali fil-qasam tad-dritt industrijali, jista’ jkollu ċerta effett fuq il-marġni ta’ manuvrar li tgawdi minnu l-persuna li timpjega li tkun tinsab f’tali sitwazzjoni ( 77 ). L-istess japplika għall-punt dwar jekk l-istrajk ikunx tħabbar wara “preavviż”, peress li dan l-aspett huwa, barra minn hekk, irregolat ukoll mid-dritt nazzjonali. Dawn iż-żewġ aspetti huma marbutin mill-qrib u, għaldaqstant, jimmeritaw li jkunu eżaminati flimkien fid-dawl tar-rilevanza tagħhom għall-eżami tal-punt dwar jekk il-passiġġieri tal-ajru għandhomx dritt għal kumpens.

94.

Qabelxejn, nixtieq nenfasizza li, b’kuntrast ma’ dak li tissuġġerixxi l-qorti tar-rinviju permezz tad-domanda preliminari tagħha, ma jidhirlix li huwa adegwat, mill-aspett ġuridiku, li jiġu analizzati dawn l-aspetti mill-perspettiva tal-“kontroll effettiv” ta’ ċirkustanza, bħala kriterju rilevanti sabiex din tiġi kklassifikata bħala “straordinarja” fis-sens tal-Artikolu 5(3) tar-Regolament Nru 261/2004. Jidhirli li jkun iktar xieraq li dawn jiġu eżaminati mill-perspettiva tal-“miżuri raġonevoli” li t-trasportatur huwa obbligat jieħu sabiex jevita l-konsegwenzi tipikament marbuta mal-eżistenza ta’ “ċirkustanza straordinarja”, jiġifieri l-kanċellazzjoni jew id-dewmien twil ta’ titjira ( 78 ). Diversi raġunijiet, li sejjer nesponi iktar ’il quddiem, jimmilitaw favur li l-imsemmija aspetti jiġu analizzati f’dan l-istadju tal-analiżi ġuridika.

95.

Fl-ewwel lok, huwa stabbilit li dawn l-aspetti jaqgħu esklużivament taħt id-dritt nazzjonali. Fi kliem ieħor, huwa d-dritt nazzjonali li jistabbilixxi r-rekwiżiti regolamentari li magħhom dawn iridu jkunu konformi u, finalment, jekk strajk huwiex “legali” jew le. Jien naqbel mal-fehma tal-Qorti tal-Ġustizzja, kif tirriżulta mill-motivi tas-sentenza Krüsemann, li skontha l-konsegwenza tal-fatt li ssir distinzjoni bejn l-istrajkijiet li, abbażi tad-dritt nazzjonali applikabbli, huma legali u dawk li ma humiex legali sabiex jiġi ddeterminat jekk dawn għandhomx jiġu kklassifikati bħala “ċirkustanzi straordinarji”, tkun li d-dritt għall-kumpens tal-passiġġieri jiġi suġġett għal-leġiżlazzjoni industrijali rispettiva ta’ kull Stat Membru, li għalhekk jippreġudika l-għanijiet tar-Regolament Nru 261/2004, previsti fil-premessi 1 u 4 tiegħu, li jiġi żgurat livell ogħli ta’ protezzjoni tal-passiġġieri u kundizzjonijiet armonizzati għall-eżerċizzju tal-attivitajiet ta’ trasportatur bl-ajru fit-territorju tal-Unjoni ( 79 ). Konsegwentement, il-“legalità” eventwali ta’ strajk ma għandhiex titqies bħala kriterju deċiżiv sabiex jiġi stabbilit jekk dan jikkostitwixxix “ċirkustanza straordinarja”.

96.

Fit-tieni lok, jekk issir distinzjoni skont il-“legalità” ta’ strajk dan iwassal sabiex jiġu kkontestati l-kunsiderazzjonijiet li fuqhom hija bbażata l-analiżi magħmula f’dawn il-konklużjonijiet, li minnha jirriżulta li strajk, kif deskritt fl-ewwel domanda preliminari, ma jaqax taħt il-“kontroll effettiv” tat-trasportatur tal-ajru minħabba li l-oriġini u l-evoluzzjoni sussegwenti tiegħu ma jiddependux biss mir-rieda tal-persuna li timpjega, imma wkoll mill-intenzjonijiet tas-sindakat tal-ħaddiema, li, kif spjegajt fid-dettall, jikkostitwixxi entità awtonoma li fuqha l-persuna li timpjega ma għandha ebda influwenza ( 80 ). Preċiżament minħabba dawn il-motivi, wieħed ma jistax jeskludi li s-sindakat jiddeċiedi eventwalment li jsejjaħ l-istrajk, indipendentement mill-punt dwar jekk tali approċċ jirriżultax li huwa konformi jew le mar-regoli nazzjonali fil-qasam tad-dritt industrijali. Dan japplika b’mod partikolari għall-osservanza tal-preavviż. Irrid nosserva li, f’tali każ, l-illegalità eventwali tal-azzjonijiet kollettivi mibdija minn sindakat iwasslu biss għall-possibbiltà tal-persuna li timpjega sabiex titlob lill-qrati kompetenti sabiex jordnaw il-waqfien tiegħu. Madankollu, peress li tali proċedura tieħu l-ħin, wieħed ma jistax jeskludi r-riskju li d-deċiżjoni ġudizzjarja tittieħed biss wara li l-persuna li timpjega tkun diġà sofriet dannu ekonomiku kbir. Dawn il-kunsiderazzjonijiet juru, fil-fehma tiegħi, b’mod ċar li l-“legalità” ta’ strajk ma tikkostitwixxix, waħidha, kriterju xieraq sabiex tiġi stabbilita n-natura “straordinarja” ta’ inċident.

97.

Fit-tielet lok, nikkunsidra li r-risposta għad-domanda dwar jekk strajk organizzat fuq sejħa ta’ sindakat ta’ ħaddiema għandux ikun ikklassifikat bħala “ċirkustanza straordinarja” hija tant importanti mill-aspett taċ-ċertezza legali li ma għandhiex titħalla għal dak li jista’ jinqala’ bla ħsieb. Issa, dan ikun preċiżament il-każ jekk wieħed ikun obbligat jivverifika kull darba jekk kinux ġew osservati r-rekwiżiti tad-dritt nazzjonali fir-rigward tal-mod li jiġi debitament organizzat strajk tal-ħaddiema ta’ linja tal-ajru. Il-konsegwenza tkun approċċ estremament każistiku, jiġifieri aleatorju, li bilkemm ikun differenti mill-prattika ġudizzjarja attwali. Għal raġunijiet marbutin mal-prevedibbiltà tal-ġurisprudenza u bil-għan li l-qorti tar-rinviju tingħata kriterji ċari u sempliċi għall-evalwazzjoni tagħha, nipproponi li l-Qorti tal-Ġustizzja tirrikonoxxi b’mod ġenerali li strajk, kif deskritt fl-ewwel domanda preliminari, jikkostitwixxi “ċirkustanza straordinarja” u li l-fatturi li jikkaratterizzaw il-kwistjoni fil-kawża prinċipali, bħalma huma l-konformità mar-regoli nazzjonali fil-qasam tad-dritt industrijali li jippreskrivu inter alia l-osservanza tal-preavviż, jistgħu jkollhom biss rwol fil-kuntest tal-eżami tal-punt dwar jekk trasportatur tal-ajru ħax “miżuri raġonevoli”.

98.

Tali approċċ għal dak li jikkonċerna l-applikazzjoni tar-Regolament Nru 261/2004 jkollu l-vantaġġ li jissemplifika l-analiżi u li jippermetti lill-qorti nazzjonali li tevalwa ċ-ċirkustanzi tal-każ partikolari. Barra minn hekk, dan ma jinvolvi ebda żvantaġġ lill-passiġġieri tal-ajru, peress li ċ-“ċirkustanzi straordinarji” kollha ma humiex eżenzjonijiet. Fil-fatt, tali klassifikazzjoni tal-istrajk ma teskludix a priori d-dritt għall-kumpens tal-passiġġieri affettwati, imma tagħti pjuttost il-possibbiltà li jittieħdu inkunsiderazzjoni diversi aspetti rilevanti, fosthom, il-legalità tal-istrajk u l-osservanza ta’ preavviż, u li għaldaqstant wieħed jasal għal konklużjoni iktar mifruxa.

99.

Skont il-kunsiderazzjonijiet preċedenti, jeħtieġ li jiġi stabbilit liema huma l-miżuri imsejħa “raġonevoli” li t-trasportatur tal-ajru għandu jieħu sabiex jevita l-konsegwenzi ta’ strajk bħalma huwa dak tal-kawża prinċipali. Permezz tad-domanda preliminari tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi dwar ir-rilevanza ta’ ċerti elementi fattwali, b’mod iktar konkret il-fatt li l-istrajk tħabbar lilu filwaqt li ġie osservat it-terminu ta’ preavviż impost mid-dritt nazzjonali. Għaldaqstant, dawn l-elementi għandhom jiġu eżaminati individwalment fid-dawl tal-kriterji żviluppati fil-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja.

100.

Kif diġà ġie indikat fir-rimarki preliminari tiegħi ( 81 ), jirriżulta minn din il-ġurisprudenza li, fil-każ ta’ okkorrenza ta’ “ċirkustanza straordinarja”, it-trasportatur tal-ajru jinħeles mill-obbligu tiegħu ta’ kumpens previst fl‑Artikolu 5(1)(ċ) u fl-Artikolu 7(1) tar-Regolament Nru 261/2004 biss jekk ikun f’pożizzjoni li jipprova li adotta l-miżuri xierqa għas-sitwazzjoni billi jimplimenta l-mezzi kollha f’termini ta’ persunal jew ta’ materjal u l-mezzi finanzjarji li huwa kellu sabiex jevita li din iċ-ċirkustanza twassal għall-kanċellazzjoni jew għad-dewmien twil tat-titjira kkonċernata, mingħajr madankollu ma jkun jista’ jiġi rikjest minnu li jagħmel sagrifiċċji mhux tollerabbli fid-dawl tal-kapaċitajiet tal-impriża tiegħu fil-mument rilevanti ( 82 ).

101.

Għaldaqstant, il-Qorti tal-Ġustizzja adottat tifsira flessibbli u individwalizzata tal-kunċett ta’ “miżura raġonevoli”, li tħalli lill-qorti nazzjonali l-kompitu li tevalwa jekk, fiċ-ċirkustanzi tal-każ, it-trasportatur bl-ajru setax jitqies li adotta l-miżuri kollha xierqa għas-sitwazzjoni ( 83 ), filwaqt li tindika li għandhom jittieħdu inkunsiderazzjoni biss il-miżuri li jistgħu effettivament jaqgħu taħt il-kompetenza tiegħu, bl-esklużjoni ta’ dawk li jaqgħu taħt il-kompetenza ta’ terzi ( 84 ).

102.

Għandi nikkonstata li, minkejja n-natura flessibbli u individwalizzata ta’ dan l-approċċ, il-ġurisprudenza ċċitata iktar ’il fuq timponi, fl-interess tal-protezzjoni tal-konsumaturi, kundizzjonijiet ta’ eżenzjoni partikolarment stretti, li jobbligaw lit-trasportatur tal-ajru li jagħmel dak kollu li huwa oġġettivament possibbli bir-riżorsi disponibbli sabiex jevita l-kanċellazzjoni jew id-dewmien twil ta’ titjira. Barra minn hekk, wieħed ma għandux jinsa li l-obbligu tat-trasport jimplika li l-passiġġier jasal fid-destinazzjoni finali tiegħu fl-iqsar żmien u mhux biss fil-post tad-destinazzjoni tat-titjira b’konnessjoni ( 85 ). Għaldaqstant, it-trasportatur tal-ajru ma jistax validament jallega li “ssodisfa parzjalment” dan l-obbligu.

103.

Huwa b’dawn l-imsemmija kriterji f’moħħna li jeħtieġ li jiġi stabbilit x’jimplika r-rekwiżit li jittieħdu l-“miżuri raġonevoli” kollha għall-finijiet li tiġi evitata l-kanċellazzjoni ta’ titjira wara strajk tal-persunal tat-trasportatur tal-ajru f’kuntest bħal dak eżaminat f’dan il-każ.

104.

Qabel ma nipproċedi għall-eżami ta’ dawn l-aspetti, għandi nfakkar li r-rwol tal-Qorti tal-Ġustizzja fil-proċedura stabbilita fl-Artikolu 267 TFUE huwa limitat sabiex tiċċara l-portata tal-kunċett ta’ “miżuri raġonevoli”. Fil-fatt, hija l-Qorti tal-Ġustizzja li għandha tagħti lill-qrati nazzjonali l-elementi ta’ interpretazzjoni u l-gwida neċessarja sabiex din tal-aħħar tkun tista’ tagħmel hija stess evalwazzjoni ġuridika tal-fatti u tapplika d-dispożizzjonijiet tar-Regolament Nru 261/2004 b’mod konformi mal-interpretazzjoni miksuba. L-osservanza tat-tqassim tal-ġurisdizzjonijiet bejn il-qorti nazzjonali u l-qorti tal-Unjoni hija kruċjali sabiex jiġi ggarantit il-funzjonament tajjeb tas-sistema ġudizzjarja stabbilita mit-trattati ( 86 ).

105.

Sabiex tippermetti lill-Qorti tal-Ġustizzja teżerċita l-ġurisdizzjoni tagħha, il-qorti tar-rinviju trid tiġbor il-fatti bir-reqqa, b’mod li tippermetti lill-Qorti tal-Ġustizzja tifhem il-kwistjonijiet tal-kawża li għandhom jiġu deċiżi. F’dan il-kuntest, wieħed ma jistax jissottovaluta r-responsabbiltà li l-qorti tar-rinviju għandha tassumi għal dak li jikkonċerna l-istabbiliment tal-fatti, peress li ma jistax jiġi eskluż li jkun hemm aspetti rilevanti li għandhom jittieħdu inkunsiderazzjoni fl-analiżi ta’ din id-domanda preliminari li l-Qorti tal-Ġustizzja ma tindunax bihom, mingħajr l-informazzjoni neċessarja, pereżempju għal dak li jikkonċerna r-riżorsi loġistiċi, tekniċi u finanzjarji li jkollu għad-dispożizzjoni tiegħu t-trasportatur tal-ajru. Il-livell ta’ preċiżjoni tal-gwida li l-Qorti tal-Ġustizzja tagħti lill-qorti tar-rinviju jkun jiddependi ħafna mill-informazzjoni miġbura.

106.

L-elementi ta’ interpretazzjoni li ġejjin huma intiżi li jagħtu lill-qorti tar-rinviju l-gwidi neċessarji sabiex hija tkun tista’ tagħmel hija stess l-evalwazzjoni tal-fatti b’mod speċifiku u effikaċi.

107.

L-ewwel nett, jeħtieġ li jiġi osservat li l-miżuri raġonevoli li għandu jieħu t-trasportatur tal-ajru skont l-Artikolu 5(3) tar-Regolament Nru 261/2004 għandhom ikunu intiżi li jevitaw lill-passiġġieri l-konsegwenzi sfavorevoli tipiċi u, konsegwentement, prevedibbli ta’ “ċirkustanza straordinarja”, jiġifieri l-kanċellazzjoni jew id-dewmien twil tat-titjira inkwistjoni. Għaldaqstant, fid-dawl tal-konklużjoni intermedjarja adottata, li skontha l-istrajk, kif deskritt fid-domanda preliminari, għandu jkun ikklassifikat bħala “ċirkustanza straordinarja” ( 87 ), il-qorti tar-rinviju ma hijiex bilfors obbligata tivverifika jekk l-okkorrenza tal-istrajk innifsu setgħetx tkun evitata mit-trasportatur tal-ajru. Tali konklużjoni jidhirli li hija loġika, peress li, fl-aħħar mill-aħħar, huwa inerenti għall-kunċett ta’ “ċirkustanza straordinarja” li din ma tkunx tista’ tkun imbassra mill-partijiet ikkonċernati.

108.

Madankollu tkun meħtieġa evalwazzjoni iktar mifruxa jekk jirriżulta li l-istrajk huwa illegali minħabba li ma josservax ir-rekwiżiti tad-dritt nazzjonali fil-qasam soċjali u industrijali. L-aspett tal-“legalità” ta’ strajk, imqajjem mill-qorti tar-rinviju, jista’ effettivament jieħu ċerta rilevanza meta l-kwistjoni tkun li jiġu stabbiliti l-“miżuri raġonevoli” li t-trasportatur tal-ajru huwa obbligat jieħu ( 88 ). Nikkunsidra li r-responsabbiltà tat-trasportatur tal-ajru għandha tinkludi l-obbligu li jeżawrixxi l-possibbiltajiet legali kollha sabiex jiddefendi l-interessi tiegħu u, indirettament, dawk tal-passiġġieri, inkluż li jadixxi lill-qrati kompetenti għar-riżoluzzjoni tat-tilwimiet fil-qasam tad-dritt industrijali. L-għan ta’ tali pass jikkonsisti f’li l-qrati kompetenti jintalbu jikkonstataw l-illegalità tal-azzjonijiet kollettivi u, jekk ikun il-każ, jordnaw il-waqfien tagħhom ( 89 ).

109.

F’dan ir-rigward, għandi nirrileva li l-Artikolu 28 tal-Karta jipproteġi d-dritt tal-ħaddiema għal azzjonijiet kollettivi biss “skond il-liġi ta’ l-Unjoni u l-liġijiet u l-prattiċi nazzjonali”. Din il-preċiżazzjoni għandha bħala għan li tiddefinixxi l-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt fundamentali. Minnu nnifsu, l-Artikolu 28 tal-Karta ma jagħmel ebda dikjarazzjoni fuq ċerti aspetti kruċjali, bħalma huma l-kundizzjonijiet li strajk legali għandu jissodisfa, u jħalli f’idejn il-liġi li għaliha jirreferi sabiex tispeċifikahom ( 90 ). L-Artikolu 52(6) tal-Karta, li skontu “[g]ħandha tittieħed kunsiderazzjoni sħiħa tal-liġijiet u l-prattiċi nazzjonali kif speċifikat f’din il-Karta” għandu jiġi interpretat fl-istess sens ( 91 ).

110.

Jeħtieġ li jiġi nnotat li l-kompetenzi leġiżlattivi tal-Unjoni fl-oqsma li jaqgħu taħt il-kamp ta’ applikazzjoni huma limitati ħafna. Fil-fatt, l-Artikolu 153(1)(f) TFUE jipprovdi li l-Parlament u l-Kunsill jistgħu jadottaw, permezz ta’ direttivi, rekwiżiti minimi għar-“rappreżentanza u d-difiża kollettiva ta’ l-interessi tal-ħaddiema u s-sidien” ( 92 ). Madankollu, jirriżulta mill-Artikolu 153(5) TFUE li din id-dispożizzjoni “la [tapplika] għall-pagi, la għad-dritt ta’ assoċjazzjoni, la għad-dritt ta’ l-istrike u lanqas għad-dritt li jiġi mpost lock out” ( 93 ). Minn dan isegwi li l-Unjoni ma għandha ebda kompetenza leġiżlattiva li tawtorizzaha tadotta regoli li jirrigwardaw l-eżerċizzju tad-dritt għall-istrajk ( 94 ). Barra minn hekk, din hija r-raġuni li għaliha ċerti direttivi li jagħmlu riferiment għan-negozjati u azzjonijiet kollettivi jastjenu milli jirregolaw, huma stess, dawn l-aspetti. Minkejja dan il-fatt, wieħed ma jistax ċertament jeskludi li l-Qorti tal-Ġustizzja tiddefinixxi fil-futur, permezz tal-ġurisprudenza, is-sustanza ta’ dan id-dritt abbażi tat-tradizzjonijiet kostituzzjonali komuni għall-Istati Membri ( 95 ).

111.

Fl-assenza ta’ dispożizzjonijiet rilevanti fil-livell tad-dritt tal-Unjoni, huwa d-dritt nazzjonali li għandu japplika. Ir-riferiment għal-“liġijiet u l-prattiċi nazzjonali” għandu jiġi interpretat bħala subordinazzjoni għal kundizzjoni ta’ legalità, stabbilita mid-dritt nazzjonali. Konsegwentement, huwa possibbli li jiġi konkluż li l-ħaddiema ma jistgħux jinvokaw validament id-dritt stabbilit fl-Artikolu 28 tal-Karta jekk huma jiksru r-regoli li jirregolaw l-użu tal-azzjonijiet kollettivi. Ma hemm ebda dubju li l-libertà ta’ intrapriża tat-trasportatur tal-ajru, protett mill-Artikolu 16 tal-Karta, għandu jipprevali f’każ ta’ kunflitt. Dan premess, huwa t-trasportatur tal-ajru li għandu jinvoka d-drittijiet tiegħu billi juża r-rimedji disponibbli. L-Istati Membri għandhom min-naħa tagħhom, jipprovdu r-rimedji neċessarji sabiex jiżguraw protezzjoni ġudizzjarja effettiva tal-imsieħba soċjali f’każ ta’ kunflitt, kif jeżiġu t-tieni subparagrafu tal-Artikolu 19(1) TUE u l-Artikolu 47 tal-Karta.

112.

Barra minn hekk, jeħtieġ li jittieħed inkunsiderazzjoni l-fatt li, iktar ma jkun twil il-perijodu li jifred l-avveniment li jikkostitwixxi “ċirkustanza straordinarja” mill-ħin tat-tluq jew tal-wasla ta’ titjira li tista’ tkun affettwata mill-avveniment, iktar tkun estiża l-marġni ta’ manuvrar tat-trasportatur tal-ajru. Fi kliem ieħor, jekk huwa jkollu biżżejjed ħin, it-trasportatur jista’ normalment jirrikorri għal diversi soluzzjonijiet sabiex iwassal lill-passiġġier ikkonċernat sad-destinazzjoni finali tiegħu. Għall-kuntrarju, dawn is-soluzzjonijiet huma limitati ħafna, jiġifieri kważi ineżistenti, jekk ma jkollux ħin ( 96 ). Minn dan isegwi li t-trasportatur tal-ajru għandu jipprovdi għal riżerva ta’ ħin adegwat sabiex jilqa’ għal imprevisti eventwali.

113.

Fil-fatt, il-Qorti tal-Ġustizzja fakkret, fis-sentenza Eglītis u Ratnieks ( 97 ), li trasportatur tal-ajru raġonevoli jippjana r-riżorsi tiegħu fiż-żmien opportun sabiex jkollu ċertu riżerva ta’ żmien, sabiex ikun f’pożizzjoni li jipprovdi soluzzjonijiet oħra. L-ippjanar bir-reqqa u razzjonali tal-itinerarji mit-trasportatur tal-ajru huwa għaldaqstant kruċjali sabiex jipprevjeni d-diffikultajiet u l-inkonvenjenzi għall-passiġġieri, ikkawżati mill-kanċellazzjonijiet tat-titjiriet u mid-dewmien twil, skont l-għan imsemmi fil-premessa 12 tar-Regolament Nru 261/2004.

114.

L-argumenti li għadni kif ressaqt insostenn tan-neċessità li tiġi pprovduta riżerva ta’ ħin adegwat sabiex jilqa’ għall-imprevisti eventwali huma wkoll rilevanti f’kuntest bħal dak tal-kawża prinċipali fejn is-sindakat sejjaħ l-istrajk wara li osserva t-terminu ta’ preavviż previst mil-leġiżlazzjoni nazzjonali ( 98 ). Meħud kont tal-importanza li l-Qorti tal-Ġustizzja tagħti liż-żamma ta’ riżerva ta’ ħin, jidhirli li jkun irresponsabbli min-naħa tat-trasportatur tal-ajru li ma jużax dan il-ħin addizzjonali sabiex jeżawrixxi l-possibbiltajiet kollha bil-għan li jtaffi l-impatt tal-istrajk fuq l-attivitajiet tiegħu. Dan huwa partikolarment minnu għal sitwazzjoni bħalma hija dik tal-kawża prinċipali, fejn l-assoċjazzjonijiet tal-piloti kienu taw preavviż fit‑2 ta’ April 2019, fejn ħabbru strajk b’effett mis‑26 ta’ April 2019. Għaldaqstant, SAS kellha diversi ġimgħat, jiġifieri terminu itwal mit-terminu minimu (tal-inqas sebat ijiem tax-xogħol) previst mil-leġiżlazzjoni Svediża, sabiex tagħmel l-arranġamenti neċessarji. Konsegwentement, jeħtieġ li tingħata risposta lill-qorti tar-rinviju li, fil-pjanijiet tiegħu, it-trasportatur huwa obbligat jieħu inkunsiderazzjoni l-fatt li l-eżerċizzju tad-dritt tal-istrajk ġie mħabbar lilu filwaqt li ġie osservat it-terminu tal-preavviż impost mill-leġiżlazzjoni nazzjonali.

115.

Għall-finijiet ta’ eżawriment tal-argument, jeħtieġ li jiġi osservat li f’ċerti każijiet tista’ tqum il-kwistjoni li tikkonċerna l-applikabbiltà tal-eżenzjonijiet previsti fl-Artikolu 5(1)(ċ) tar-Regolament Nru 261/2004. Jirriżulta minn din id-dispożizzjoni li, f’każ ta’ kanċellazzjoni ta’ titjira, il-passiġġieri kkonċernati għandhom dritt għal kumpens skont l-Artikolu 7 tal-imsemmi regolament “jkollhom id-dritt għal kumpens mil-trasportatur ta’ l-ajru li jopera skond l-Artikolu 7, kemm-il darba: huma informati bil-kanċellazzjoni” permezz ta’ preavviż li jista’ jvarja minn ġimagħtejn għal inqas minn sebat ijiem qabel il-ħin tat-tluq previst. Skont is-sitwazzjoni inkwistjoni, dan ir-rekwiżit jista’ eventwalment iwassal għal sovrappożizzjoni tal-kamp ta’ applikazzjoni tal-imsemmija dispożizzjonijiet, jiġifieri fil-każijiet fejn il-leġiżlazzjoni nazzjonali tipprovdi li s-sejħa tal-istrajk għandha sseħħ b’terminu ta’ preavviż speċifiku.

116.

Madankollu, nikkunsidra li din il-possibbiltà ma hijiex, minnha waħidha, suxxettibbli li tikkontesta l-applikabbiltà tad-dispożizzjonijiet li jagħtu dritt għal kumpens, jiġifieri l-Artikolu 5(1)(ċ) u l-Artikolu 7(1) tar-Regolament Nru 261/2004, li huma s-suġġett ta’ din it-talba għal deċiżjoni preliminari. Barra minn hekk, sa fejn SAS ma tallegax li rrikorriet għall-eżenzjonijiet elenkati fl-Artikolu 5(1)(ċ) tal-imsemmi regolament sabiex ma jkollhiex tħallas il-kumpensi lill-passiġġieri, din il-problema jidhirli li hija ipotetika biss u, għaldaqstant, barra mis-suġġett għall-finijiet tal-analiżi ta’ din il-kawża.

117.

Diġà ġie spjegat f’dawn il-konklużjonijiet ( 99 ) li t-trasportatur tal-ajru jistrieħ fuq riżorsi materjali u umani sabiex jiżgura l-funzjonament tal-impriża. Huwa bl-applikazzjoni b’analoġija tal-ġurisprudenza li tikkonċerna d-dritt għall-kumpens f’każ ta’ difett tekniku tal-ajruplan li nipproponi li tiġi imposta fuq it-trasportatur tal-ajru r-responsabbiltà li jorganizza l-impjegati tiegħu u li jassenja r-rwoli b’mod li jkun jista’ jiggarantixxi l-kontinwità tal-operazzjonijiet tiegħu minkejja l-okkorrenza ta’ inċidenti li jfixklu. Dan l-approċċ huwa konformi mal-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja, li teżiġi espressament li t-trasportatur tal-ajru “jimplimenta l-mezzi kollha f’termini ta’ persunal jew ta’ materjal u l-mezzi finanzjarji li huwa kellu, sabiex jiġi evitat li din twassal għat-tħassir jew għad-dewmien twil tat-titjira kkonċernata” ( 100 ). Dan jeżiġi, evidentement, sforz f’termini ta’ riorganizzazzjoni tal-persunal. Għaldaqstant, bħalma t-trasportatur tal-ajru huwa obbligat jiżgura li jkollu biżżejjed persunal sabiex jissostitwixxi lil dawk li jkunu assenti minħabba l-leave annwali u l-leave tal-mard ( 101 ), jidhirli li jkun koerenti li t-trasportatur tal-ajru jkun rikjest li jkollu, sa fejn possibbli, persunal biżżejjed sabiex jieħu fuqu x-xogħol tal-kollegi li jistrajkjaw jekk neċessarju.

118.

F’dan ir-rigward, huwa importanti li jiġi nnotat li r-riferiment fid-domanda preliminari għall-fatt li l-istrajk jikkonċerna lill-“piloti tal-linji tal-ajru li huma impjegati minn trasportatur tal-ajru” kif ukoll għall-fatt li l-istrajk inbeda b’mod legali “skont id-dritt nazzjonali” iqajjem żewġ aspetti li jistgħu jillimitaw kunsiderevolment il-marġni ta’ manuvrar tal-persuna li timpjega waqt l-użu ta’ miżuri ta’ riorganizzazzjoni tal-persunal u li l-qorti tar-rinviju għandha tieħu inkunsiderazzjoni fil-kuntest tal-evalwazzjoni tal-fatti tagħha. Dawn huma limitazzjonijiet ta’ natura fattwali u regolamentari.

119.

Għal dak li jikkonċerna l-limitazzjonijiet fattwali, jeħtieġ li jiġi osservat li l-piloti tal-ajruplani jeżerċitaw funzjoni ċentrali fil-qasam tat-trasport bl-ajru ta’ passiġġieri, peress li dan jirrekjedi sens kbir ta’ responsabbiltà u kontroll perfett tal-aspetti tekniċi marbutin mal-operazzjoni tal-ajruplani. Din hija r-raġuni li għaliha l-piloti huma suġġetti għal taħriġ speċifiku u estensiv, segwit b’taħriġ perijodiku. Għaldaqstant, il-qorti tar-rinviju ġustament sostniet li huma “indispensabbli għat-twettiq ta’ titjira”. Fid-dawl tal-fatt li l-piloti tal-ajruplani ma jistgħux ikunu ssostitwiti utilment b’membri oħra tal-ekwipaġġ li jeżerċitaw funzjonijiet differenti, jidhirli li huwa raġonevoli li t-trasportatur tal-ajru jkun rikjest li jiżgura, sa fejn huwa possibbli, il-kontinwità fl-operat. Għaldaqstant, hija l-qorti tar-rinviju li għandha tevalwa jekk, u sa fejn, tali kontinwità fl-operat kienet iggarantita f’dan il-każ.

120.

Fuq livell regolamentari, jeħtieġ li jiġi rrilevat li l-fatt li l-leġiżlazzjoni nazzjonali tipprojbixxi lill-impriża milli tirrekluta persunal sabiex tissostitwixxi lil min jistrajkja jista’ jirriżulta rilevanti għall-analiżi. Għandi nfakkar li l-ġurisprudenza ma tikklassifikax bħala “raġonevoli” il-miżuri li jistgħu jikkostitwixxu “sagrifiċċju mhux tollerabbli fid-dawl tal-kapaċitajiet tal-impriża”, iżda evidentement tirreferi għal dawk li huma tollerabbli fuq livell personali, tekniku u ekonomiku. Anki jekk il-Qorti tal-Ġustizzja għadha ma ddeċidietx espliċitament fuq il-punt dwar jekk dan il-kunċett jinkludix ukoll il-miżuri legalment ammissibbli, jien ma għandi ebda dubju li jeħtieġ li tingħata risposta fl-affermattiv. Id-dritt tal-Unjoni ma jistax jirrikjedi lit-trasportatur li jikser deliberatament id-dritt nazzjonali u dan iktar u iktar meta l-Artikolu 28 tal-Karta jiggarantixxi lill-ħaddiema id-dritt li jirrikorru għal azzjonijiet kollettivi “skond […] l-liġijiet u l-prattiċi nazzjonali”, kif diġà indikajt. Għaldaqstant, sa fejn din id-dispożizzjoni tirreferi għad-dritt nazzjonali u dan jispeċifika l-portata tad-dritt tal-istrajk ( 102 ), billi jistabbilixxi l-limiti għall-poteri tal-persuna li timpjega, din tal-aħħar hija obbligata li tosservahom.

121.

Minn dan isegwi li l-fatt li d-dritt nazzjonali jipprojbixxi eventwalment ir-reklutaġġ tal-persunal sabiex jissostitwixxi lil dawk li jistrajkjaw jikkostitwixxi fatt li huwa ta’ importanza partikolari u għandu, għaldaqstant, jittieħed inkunsiderazzjoni fil-kuntest tal-evalwazzjoni tal-“miżuri raġonevoli” li t-trasportatur tal-ajru kellu potenzjalment jieħu.

122.

Ir-responsabbiltà tat-trasportatur tal-ajru lejn il-passiġġieri ma jiqfux malli jseħħ l-istrajk. Għall-kuntrarju, huwa obbligat jiffaċilita l-aċċess tal-passiġġieri għal titjiriet ma’ linji tal-ajru oħra li ma humiex milqutin bl-istrajk, suġġett li fuqu s-sentenza Transportes Aéreos Portugueses ( 103 ) tagħti indikazzjonijiet preċiżi. Għandi nfakkar li l-Qorti tal-Ġustizzja indikat li, “fil-każ tal-okkorrenza ta’ ċirkustanza straordinarja, it-trasportatur tal-ajru li jkollu l-intenzjoni jeżenta ruħu mill-obbligu tiegħu li jikkumpensa lill-passiġġieri, […] ma jistax, fil-prinċipju, sempliċement joffri lill-passiġġieri kkonċernati rotta differenti lejn id-destinazzjoni finali tagħhom permezz tat-titjira sussegwenti operata minnu stess u li tasal fid-destinazzjoni l-għada tal-jum inizjalment previst għall-wasla tagħhom” ( 104 ).

123.

Il-Qorti tal-Ġustizzja kkunsidrat f’din is-sentenza li “[]d-diliġenza meħtieġa minn dan it-trasportatur tal-ajru sabiex ikun jista’ jiġi eżentat mill-obbligu tiegħu ta’ kumpens jippreżumi li huwa jimplimenta l-mezzi kollha għad-dispożizzjoni tiegħu sabiex jiżgura rotta differenti li tkun raġonevoli, sodisfaċenti u li sseħħ fl-iqsar żmien, li fosthom hemm it-tfittxija ta’ titjiriet oħrajn diretti jew indiretti operati potenzjalment minn trasportaturi tal-ajru oħrajn li jappartjenu jew le għall-istess alleanza tal-linji tal-ajru u li tasal b’inqas dewmien mit-titjira sussegwenti tat-trasportatur tal-ajru kkonċernat” ( 105 ).

124.

Skont il-Qorti tal-Ġustizzja, “[g]ħaldaqstant huwa biss jekk ma jkun hemm ebda post disponibbli fuq titjira oħra diretta jew indiretta li tippermetti lill-passiġġier ikkonċernat jasal fid-destinazzjoni finali tiegħu b’inqas dewmien mit-titjira sussegwenti tat-trasportatur tal-ajru kkonċernat jew jekk tali rotta differenti tkun tikkostitwixxi għal dan it-trasportatur tal-ajru sagrifiċċju mhux tollerabbli fid-dawl tal-kapaċitajiet tal-impriża tiegħu fil-mument rilevanti li l-imsemmi trasportatur tal-ajru għandu jitqies li implimenta l-mezzi kollha għad-dispożizzjoni tiegħu sabiex iqiegħed lill-passiġġier inkwistjoni fuq rotta differenti permezz tat-titjira sussegwenti operata minnu stess” ( 106 ).

125.

Jirriżulta mill-imsemmija sentenza ċċitata iktar ’il fuq li t-trasportatur huwa, bħala prinċipju, obbligat li jipprovdi wkoll il-possibbiltà li jiżgura rotta differenti fuq titjiriet diretti jew indiretti mħaddma eventwalment minn trasportaturi tal-ajru oħra sakemm it-twettiq ta’ tali rotta differenti ma tikkostitwixxix “sagrifiċċju mhux tollerabbli” għal dan it-trasportatur tal-ajru fid-dawl tal-kapaċitajiet tal-impriża tiegħu, ħaġa li għandha tiġi evalwata mill-qorti tar-rinviju.

126.

Fid-dawl ta’ dawn l-elementi kollha, jeħtieġ li tingħata risposta għall-ewwel domanda li strajk segwit mill-piloti tal-ajruplani impjegati ma’ trasportatur tal-ajru u li huma indispensabbli għat-twettiq ta’ titjira, ta’ daqs bħal dak tal-kawża prinċipali ( 107 ), għandu jitqies bħala “ċirkustanza straordinarja” fis-sens tal-Artikolu 5(3) tar-Regolament Nru 261/2004, meta dan ikun imħabbar minn organizzazzjonijiet ta’ impjegati wara preavviż u msejjaħ legalment skont id-dritt nazzjonali bħala azzjoni kollettiva intiża li tħajjar lit-trasportatur tal-ajru sabiex iżid il-pagi, jagħti xi benefiċċji jew ibiddel il-kundizzjonijiet tax-xogħol sabiex jissodisfa t-talbiet tal-organizzazzjonijiet tal-impjegati.

127.

F’kundizzjonijiet bħalma huma dawk tal-kawża prinċipali, it-trasportatur tal-ajru għandu l-obbligu li jieħu miżuri raġonevoli intiżi li jevitaw il-kanċellazzjoni jew id-dewmien twil ta’ titjira. B’mod partikolari, huwa għandu jeżawrixxi l-possibbiltajiet legali kollha sabiex jiddefendi l-interessi tiegħu u dawk tal-passiġġieri, jipprovdi riżerva ta’ ħin suffiċjenti sabiex jilqa’ għall-imprevisti eventwali, jieħu inkunsiderazzjoni l-preavviż li jkun ippreċeda l-istrajk imsejjaħ mis-sindakat, jorganizza r-riżorsi materjali u umani tiegħu sabiex jiżgura l-kontinwità fl-operazzjonijiet u jiffaċilita l-aċċess għal titjiriet ma’ linji tal-ajru oħra li ma humiex milqutin mill-istrajk.

128.

Permezz tat-tieni domanda preliminari tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi lill-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tippreċiża, għall-finijiet tal-evalwazzjoni dwar jekk strajk jikkostitwixxix “ċirkustanza straordinarja” fis-sens tal-Artikolu 5(3) tar-Regolament Nru 261/2004, x’inhi l-importanza li għandha tingħata, jekk ikun il-każ, għan-natura raġonevoli tat-talbiet imressqa mill-organizzazzjonijiet tal-impjegati u, b’mod partikolari, għall-fatt li ż-żieda tal-impjegati hija ħafna ogħla miż-żidiet tal-impjegati li ġeneralment jiġu applikati fis-swieq tax-xogħol nazzjonali rilevanti.

129.

Fid-dawl tar-risposta li nipproponi li tingħata għall-ewwel domanda preliminari, jidhirli li ma għadux meħtieġ li tiġi eżaminata t-tieni domanda preliminari. Għaldaqstant, l-osservazzjonijiet segwenti sejrin jissemmew biss għal raġunijiet ta’ kompletezza u ta’ ċarezza.

130.

Nixtieq nindika mill-ewwel li jien naqbel kompletament mal-fehma espressa mill-partijiet fil-kawża prinċipali fis-sens li ma hijiex il-Qorti tal-Ġustizzja li għandha teżamina l-mertu tal-punt dwar jekk talba hijiex “raġonevoli” jew le. Hemm il-biża’ li jekk il-Qorti tal-Ġustizzja jew il-qorti nazzjonali adita b’kawża li tikkonċerna l-applikazzjoni tar-Regolament Nru 261/2004 kellha titwassal sabiex tevalwa l-pożizzjonijiet rispettivi tal-imsieħba soċjali, hija tirriskja li tindaħal fin-negozjati tagħhom, ħaġa li twassal sabiex tippreġudika l-prinċipju tal-awtonomija dwar il-pagi. Issa, kif ġie spjegat f’dawn il-konklużjonijiet, din l-awtonomija timplika li huma l-imsieħba soċjali li għandhom jinnegozjaw u jiffissaw b’mod liberu, mingħajr l-intervent tal-Istat jew tal-istituzzjonijiet, il-pagi u l-kundizzjonijiet tax-xogħol. Għall-fini ta’ kompletezza, irrid niġbed l-attenzjoni għall-fatt li, fi kwalunkwe każ, il-Qorti tal-Ġustizzja ma għandhiex elementi suffiċjenti sabiex tipprova tiddeċiedi fuq dan il-punt b’mod informat ( 108 ).

131.

Konsegwentement, nipproponi li l-Qorti tal-Ġustizzja tastjeni milli tirrispondi għal din id-domanda preliminari. Il-Qorti tal-Ġustizzja sejra tevita għaldaqstant li tieħu pożizzjoni favur parti jew oħra, sabiex ma tirriskjax li tippreġudika l-awtonomija tal-imsieħba soċjali fil-qasam tan-negozjati kollettivi.

132.

It-tielet domanda preliminari hija intiża li tistabbilixxi, għall-finijiet tal-evalwazzjoni tal-kunċett ta’ “ċirkustanza straordinarja” fis-sens tal-Artikolu 5(3) tar-Regolament Nru 261/2004, l-importanza li għandha tingħata, jekk ikun il-każ, għall-fatt li t-trasportatur tal-ajru, li jkollu l-intenzjoni li jevita strajk, jaċċetta proposta ta’ konċiljazzjoni mressqa minn organu nazzjonali responsabbli għall-medjazzjoni tal-kunflitti kollettivi, filwaqt li l-organizzazzjonijiet tal-impjegati ma jaċċettawx din il-proposta.

133.

Meħud kont tar-risposta proposta għall-ewwel domanda preliminari, jien ma narax il-ħtieġa li tiġi eżaminata t-tielet domanda preliminari. Madankollu, sejjer nittrattaha fil-kuntest tal-analiżi tiegħi għall-fini ta’ kompletezza u ta’ ċarezza.

134.

F’dan ir-rigward, jeħtieġ li mill-ewwel jiġi nnotat li l-utilità tad-diversi mekkaniżmi ta’ riżoluzzjoni ta’ tilwim, inkluż il-medjazzjoni, ma tistax tkun sopravvalutata. Dawn il-mekkaniżmi jikkostitwixxu mezzi adegwati li jippermettu lill-imsieħba soċjali li jsibu ftehim li jieħu inkunsiderazzjoni l-interessi tagħhom ( 109 ). Fil-fehma tiegħi, ma tantx hemm dubju li l-użu tal-medjazzjoni għandha fl-ewwel lok tinftiehem bħala ġest ta’ rieda tajba li juri impenn sinċier sabiex jinstab kompromess fit-tul.

135.

Dan premess, nikkunsidra li, sa fejn l-ordinament ġuridiku tal-Unjoni jirrikonoxxi espressament id-dritt tal-imsieħba soċjali li jsolvu l-kwistjonijiet tagħhom liberament permezz ta’ negozjati u fuq livell ta’ ugwaljanza ( 110 ), ikun inkoerenti li jintalab li huma jinqdew b’mekkaniżmu speċifiku ta’ riżoluzzjoni ta’ kwistjonijiet. Pjuttost jaqa’ taħt l-awtonomija tagħhom li jagħżlu l-mezz xieraq sabiex jaslu fi ftehim kif ukoll li jaċċettaw (jew jiċħdu) proposta ta’ konċiljazzjoni, skont l-interessi rispettivi tagħhom. Għaldaqstant, ma jistgħux jiġu kkritikati li jfittxu l-interessi tagħhom bil-mod li l-iktar jaqblilhom.

136.

Huwa preċiżament dan il-marġni ta’ manuvrar wiesa’ li jispjega, fost fatturi oħra, li l-istrajk isir avveniment li ma jaqax taħt il-“kontroll effettiv” tal-imsieħba soċjali, kull wieħed meqjus individwalment, kif diġà ġie spjegat fil-kuntest tal-eżami tal-kriterji li jaqgħu taħt il-kunċett ta’ “ċirkustanza straordinarja” ( 111 ). Inkwantu kull imsieħeb soċjali jibqa’ liberu li jiċħad proposta ta’ ftehim (u, jekk ikun il-każ, jippreżenta kontroproposta), wieħed ma jistax raġonevolment jafferma li l-istrajk, bħala espressjoni tal-eżistenza ta’ nuqqas kbir ta’ ftehim, jikkostitwixxi avveniment “kontrollabbli” għat-trasportatur tal-ajru.

137.

Barra minn hekk, għandi nirrileva f’dan il-kuntest ċerta xebh mas-suġġett tat-tieni domanda preliminari, minħabba l-fatt li d-domanda inkwistjoni hija intiża, evidentement sabiex tistaqsi lill-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tiddeċiedi, essenzjalment, fuq in-natura “raġonevoli” tal-pożizzjoni ta’ negozjar tal-partijiet. Issa, għar-raġunijiet li diġà esponejt fil-kuntest tal-eżami tat-tieni domanda preliminari, il-Qorti tal-Ġustizzja sejra jkollha tastjeni milli tieħu pożizzjoni favur xi parti jew oħra.

138.

F’każ li l-Qorti tal-Ġustizzja tiddeċiedi madankollu li tirrispondi għal din id-domanda preliminari, jien inkun nixtieq nesprimi r-riżervi tiegħi fir-rigward tal-approċċ eventwali li jkun jikkonsisti f’li l-qorti tar-rinviju tintalab tapplika kriterji marbutin mal-attitudni jew l-aġir tal-imsieħba soċjali qabel u matul l-istrajk ( 112 ). Jidhirli li dan it-tip ta’ kriterji huwa pjuttost suxxettibbli li jsir fattur ieħor ta’ inċertezza għall-prassi ġudizzjarja, inkwantu dawn il-kriterji jiftħu t-triq għall-każistika li l-evoluzzjoni tagħha hija diffiċli li wieħed jipprevediha. Fil-fatt, inkwantu l-attitudni jew l-aġir tal-imsieħba soċjali jistgħu jvarjaw kunsiderevolment minn kawża għal oħra skont l-aspetti li jkunu involuti, hemm il-biża’ li r-riżultat ta’ kawża partikolari jsir imprevedibbli.

139.

F’każ fejn dawn il-kriterji jkunu kkunsidrati bħala rilevanti mill-Qorti tal-Ġustizzja, nibża’, barra minn hekk, li qorti ċivili li tkun mitluba taqta’ kwistjoni bħalma hija dik f’dan il-każ, tkun inevitabbilment affaċċjata bi kwistjonijiet sensittivi fil-qasam tad-dritt industrijali li ma jaqgħux taħt il-ġurisdizzjoni tagħha. Madankollu, kieku l-kwistjoni kellha titressaq quddiem qorti nazzjonali speċjalizzata fid-dritt industrijali, hemm ir-riskju li din il-qorti tqis iċ-ċirkustanzi tal-kawża b’mod differenti mill-qorti ċivili. Issa, dan kollu jkun imur preċiżament kontra l-għan li l-Qorti tal-Ġustizzja għandha tfittex, jiġifieri d-determinazzjoni tal-kriterji oġġettivi kapaċi li jippromwovu ċ-ċertezza legali u li jevitaw id-deċiżjonijiet ġudizzjarji diverġenti ( 113 ). Inkwantu din il-kawża tirrigwarda biss l-interpretazzjoni tar-Regolament Nru 261/2004, huwa rrakkomandat li jiġi evitat li jiddaħħlu kunsiderazzjonijiet li jaqgħu taħt qasam tad-dritt distint, jiġifieri d-dritt industrijali.

140.

L-osservazzjonijiet preċedenti huma iktar u iktar rilevanti peress li r-Regolament Nru 261/2004, bħala att tal-Unjoni, jeħtieġ interpretazzjoni awtonoma sabiex jiżgura l-applikazzjoni uniformi fl-Istati Membri kollha. Peress li, l-ewwel nett, diversi aspetti marbutin mad-dritt industrijali u mqajma fil-kuntest ta’ din il-kawża jaqgħu taħt il-ġurisdizzjoni tal-leġiżlatur nazzjonali ( 114 ), u għaldaqstant jistgħu jvarjaw ħafna bejn l-Istati Membri u, it-tieni nett, li d-dispożizzjonijiet applikabbli ta’ dan ir-regolament ma fihom ebda riferiment għad-dritt nazzjonali, jien ma narax għaliex dawn l-aspetti għandhom jintużaw bħala kriterji ta’ interpretazzjoni tal-kunċett ta’ “ċirkustanza straordinarja”.

141.

Għar-raġunijiet esposti hawn fuq, nipproponi li l-Qorti tal-Ġustizzja ma tirrispondix għat-tielet domanda preliminari.

142.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, nipproponi li l-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi kif ġej għad-domandi preliminari magħmula mill-Attunda tingsrätt (il-Qorti tal-Ewwel Istanza ta’ Attunda, l-Isvezja):