1.

L-evalwazzjoni tal-effetti (jew effetti sinjifikattivi) ta’ ċerti “proġetti” jew ta’ ċerti “pjanijiet u programmi” fuq l-ambjent hija waħda mill-istrumenti prinċipali tad-dritt tal-Unjoni sabiex jintlaħaq livell għoli ta’ protezzjoni tiegħu.

2.

L-evalwazzjoni ambjentali tal-proġetti hija rregolata mid-Direttiva 2011/92/UE ( 2 ); u dik dwar il-pjanijiet u programmi, mid-Direttiva 2001/42/KE ( 3 ). Fir-rigward ta’ din tal-aħħar, il-Qorti tal-Ġustizzja ordnat, sa issa, u sakemm ma hemmx żball min-naħa tiegħi, sbatax-il sentenza, li minnhom, perċentwali kunsiderevoli jirriżultaw minn domandi preliminari magħmula mill-qrati Belġjani.

3.

Ir-Raad voor Vergunningsbetwistingen (il-Kunsill tal-Kontenzjuż tal-Permessi, il-Belġju) jagħmel sensiela ta’ domandi lill-Qorti tal-Ġustizzja li huma relatati mal-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva ESIE, fejn jissuġġerixxilha, b’mod partikolari, li tikkunsidra mill-ġdid il-ġurisprudenza stabbilita tagħha li tirriżulta mis-sentenza tat‑22 ta’ Marzu 2012, Inter-Environnement Bruxelles et ( 4 ).

4.

Din l-istess qorti teħtieġ tkun taf jekk il-qrati nazzjonali humiex ser ikunu jistgħu jżommu temporanjament l-effetti tal-leġiżlazzjoni nazzjonali inkwistjoni fil-kawża, fl-ipoteżi li ma kinux kompatibbli mad-dritt tal-Unjoni, konformement mal-ġurisprudenza li tirriżulta mis-sentenza tat‑28 ta’ Frar 2012, Inter-Environnement Wallonie u Terre walonne ( 5 ).

5.

Skont l-Artikolu 1:

“L-għan ta’ din id-Direttiva hu li jsiru disposizzjonijiet għal livell għoli ta’ protezzjoni ta’ l-ambjent u biex issir kontribuzzjoni għall-integrazzjoni tal-konsiderazzjonijiet ambjentali fil-preparazzjoni u l-adozzjoni ta’ pjanijiet u programmi bil-għan li jkun jippromwovi l-iżvilupp sostenibbli, billi jkun assigurat li, skond din id-Direttiva, issir stima ambjentali ta’ ċerti pjanijiet u programmi li x’aktarx ikollhom effetti sinifikanti fuq l-ambjent.”

6.

Skont l-Artikolu 2:

“Għall-għanijiet ta’ din id-Direttiva:

[...]”.

7.

L-Artikolu 3 jipprevedi:

“1.   L-istima ambjentali, skond l-Artikoli 4 sa 9, għandha ssir għall-pjanijiet u l-programmi msemmija fil-paragrafi 2 sa 4 li x’aktarx ikollhom effetti ambjentali sinifikanti.

2.   Bla ħsara għall-paragrafu 3, stima ambjentali għandha ssir għall-pjanijiet u l-programmi kollha,

3.   Pjanijiet u programmi msemmija fil-paragrafu 2 li jistabbilixxu l-użu ta’ żoni żgħar fil-livell lokali u modifiki żgħar għall-pjanijiet u l-programmi msemmija fil-paragrafu 2 jkunu jeħtieġu stima ambjentali biss meta l-Istati Membri jistabbilixxu li dawn x’aktarx ikollhom effetti ambjentali sinifikanti.

[...]”.

8.

Id-Digriet tal-Gvern tal-Vlaanderen, tal‑1 ta’ Ġunju 1995, li jipprovdi dispożizzjonijiet ġenerali u settorjali fil-qasam tal-iġjene tal-ambjent (iktar ’il quddiem, il-“VLAREM II”), adottat b’eżekuzzjoni ta’ dispożizzjonijiet preċedenti ta’ dan il-gvern ( 7 ), saritlu emenda rilevanti fl‑2011 ( 8 ), li tikkonsisti miż-żieda tas-sezzjoni 5.20.6, intitolata “Installazzjoni ta’ produzzjoni ta’ elettriku permezz ta’ enerġija eolika”.

9.

F’din is-sezzjoni 5.20.6 huma miġbura regoli dwar il-parks eoliċi li jikkonċernaw il-projjezzjoni ta’ dell, aspetti partikolari tas-sigurtà u l-istorbju ta’ dawn l-installazzjonijiet ta’ produzzjoni ta’ enerġija eolika.

10.

Il-Komunikazzjoni hija maħsuba għall-kunsilli tal-gvernijiet lokali, għall-kunsilliera lokali, għall-gvernaturi tal-provinċji, għall-membri tal-kumitati permanenti (provinċjali) u għall-uffiċjali kompetenti fil-qasam tal-awtorizzazzjonijiet.

11.

Hija tistabbilixxi l-linji gwida tal-Gvern tal-Vlaanderen bil-għan li joffri biżżejjed opportunitajiet ta’ żvilupp għall-enerġija eolika tal-art jnaqqsu l-effetti tagħha f’diversi oqsma (b’mod partikolari fuq in-natura, il-pajsaġġ, l-ambjent tal-ħabitats u tal-ħajja, l-ekonomija, l-istorbju, is-sigurtà, l-effiċjenza enerġetika, eċċ.).

12.

Għal kull wieħed minn dawn l-oqsma huma mfassla regoli li —bħalma jseħħ b’dawk tal-VLAREM II— jindirizzaw b’iktar dettall kwistjonijiet bħall-istorbju, il-projjezzjoni ta’ dell, is-sigurtà u n-natura tal-installazzjonijiet eoliċi.

13.

Il-Komunikazzjoni tistrieħ fuq il-pilastri importanti ta’ żvilupp territorjali u konsum ta’ enerġija sostenibbli, kif ukoll fuq il-vantaġġi tal-enerġija eolika u l-valur miżjud tagħha fir-rigward ta’ sorsi oħra tal-enerġija.

14.

Il-prinċipju territorjali ta’ raggrupament (clustering) jokkupa pożizzjoni ċentrali: permezz tar-raggrupament, fl-ikbar dimensjoni possibbli, tal-arbli eoliċi għandha tiġi ggarantita l-konservazzjoni tal-ispazju miftuħ li jkun jifdal f’reġjun urbanizzat ħafna bħal dak tal-Vlaanderen.

15.

Il-Komunikazzjoni tiddeskrivi, fl-aħħar nett, ir-rwol tal-hekk imsejjaħ Windwerkgroep (il-Grupp ta’ ħidma eoliku) li xogħlu huwa li jagħżel il-postijiet għall-parks eoliċi ta’ daqs kbir u li jipproponihom lill-Minister van Ruimtelijke Ordening (il-Ministru għall-Ippjanar tat-Territorju tal-Gvern tal-Vlaanderen). Barra minn hekk, dan il-grupp ta’ ħidma jipprovdi konsulenzi rigward it-talbiet ta’ awtorizzazzjonijiet partikolari.

16.

Fil‑25 ta’ Marzu 2011, il-kumpannija NV Electrabel (iktar ’il quddiem “Electrabel”) ressqet talba għal awtorizzazzjoni urbanistika quddiem l-amministrazzjoni kompetenti sabiex tinstalla tmien arbli eoliċi. Matul il-proċeduri hija rtirat it-talba għal wieħed minnhom.

17.

Permezz ta’ deċiżjoni tat‑30 ta’ Novembru 2016, l-uffiċjal kompetenti ( 10 ) ta l-awtorizzazzjoni, suġġetta għal kundizzjonijiet, għal ħames arbli eoliċi tul l-awtostrada E40, fil-komuni ta’ Aalter u ta’ Nevele ( 11 ). Fil-motivazzjoni ta’ din id-deċiżjoni riferiment għal-leġiżlazzjoni rilevanti, inklużi l-VLAREM II u l-Komunikazzjoni.

18.

L-awtorizzazzjoni ngħatat wara li ġew eżaminati l-oġġezzjonijiet u l-osservazzjonijiet ippreżentati, li jindirizzaw, fost oħrajn, l-impatt fuq il-valur ta’ pajsaġġi xeniċi, it-tniġġis akustiku, l-ippjanar tat-territorju, il-projjezzjoni ta’ dell u s-sigurtà ( 12 ).

19.

Ħames rikorrenti talbu lill-qorti tar-rinviju sabiex tħassar id-deċiżjoni tat‑30 ta’ Novembru 2016. Huma argumentaw li din l-aħħar deċiżjoni kienet ibbażata fuq corpus leġiżlattiv (il-VLAREM II u l-Komunikazzjoni) li ma huwiex kompatibbli mal-Artikolu 2(a), u mal-Artikolu 3(2)(a) tad-Direttiva ESIE, minħabba li ġie adottat mingħajr l-evalwazzjoni rilevanti dwar l-impatt fuq l-ambjent.

20.

L-amministrazzjoni tal-Vlaanderen hija tal-opinjoni li dan il-corpus leġiżlattiv ma jikkostitwixxi l-ebda pjan jew programm skont it-tifsira tad-Direttiva ESIE, peress li ma jistabbilixxix sistema koerenti u sħiħa biżżejjed għall-implimentazzjoni tal-proġetti eoliċi.

21.

Il-qorti tar-rinviju tistaqsi, minkejja l-informazzjoni prodotta mis-sentenza D’Oultremont et ( 13 ), dwar il-validità tal-korp leġiżlattiv kollu tal-Vlaanderen (il-VLAREM II u l-Komunikazzjoni) u dwar il-bażi legali tal-permessi inkwistjoni tal-arbli eoliċi, jekk kien jidher li dan il-korp kien jirrikjedi evalwazzjoni tal-impatt fuq l-ambjent.

22.

Barra minn hekk, il-qorti tar-rinviju tistieden lill-Qorti tal-Ġustizzja tikkunsidra mill-ġdid il-ġurisprudenza stabbilita, li bdiet permezz tas-sentenza Inter-Environnement Bruxelles et, dwar is-sintamma “meħtieġa minħabba dispożizzjonijiet leġiżlattivi, regolatorji jew amministrattivi” tal-Artikolu 2(a) tad-Direttiva ESIE ( 14 ).

23.

Skont il-qorti nazzjonali, il-Qorti tal-Ġustizzja għandha tiffavorixxi interpretazzjoni iktar marbuta mal-intenzjoni tal-leġiżlatur tal-Unjoni, li ser twasslu sabiex jillimita l-applikazzjoni ta’ din id-dispożizzjoni għall-atti li għandhom jiġu adottati b’mod obbligatorju mil-leġiżlatur nazzjonali u mhux sempliċement għall-atti indikati f’qafas ta’ dispożizzjonijiet legali jew regolatorji nazzjonali. Hija tiddikjara li din l-interpretazzjoni kienet dik li ġiet proposta inizjalment mill-Avukat Ġenerali Kokott fil-konklużjonijiet tagħha tal-kawża Inter-Environnement Bruxelles et ( 15 ).

24.

F’dan il-kuntest, ir-Raad voor Vergunningsbetwistingen (il-Kunsill tal-Kontenzjuż tal-Permessi) jagħmel id-domandi preliminari li ġejjin lill-Qorti tal-Ġustizzja:

“L-Artikolu 2(a) u l-Artikolu 3(2)(a) tad-Direttiva 2001/42/KEE (iktar ’il quddiem id-‘Direttiva ESIE’) jimponu li l-Artikolu 99 tal-besluit van de Vlamse [Vlaamse] regering [van 23 december 2001] tot wijziging van het besluit van de Vlaamse Regering van 6 februari 1991 houdende de vaststelling van het Vlaams reglement betreffende de milieuvergunning en van het besluit van de Vlaamse regering van 1 juni 1995 houdende algemene en sectorale bepalingen inzake milieuhygiëne (id-digriet li jemenda d-digriet tal-Gvern tal-Vlaanderen tas‑6 ta’ Frar 1999 li jistabbilixxi l-leġiżlazzjoni tal-Vlaanderen li tikkonċerna l-permess tal-ambjent u d-digriet tal-Gvern tal-Vlaanderen tal‑1 ta’ Ġunju 1995 li jipprovdi dispożizzjonijiet ġenerali u settorjali fil-qasam tal-iġjene tal-ambjent) tat-23 ta’ Diċembru 2011 jiġi kklassifikat bħala ‘pjan jew programm’ fis-sens tad-dispożizzjonijiet tad-Direttiva fir-rigward tal-aġġornament tad-digrieti ċċitati iktar ’il fuq għall-iżvilupp tat-teknika, liema artikolu jinserixxi fil-VLAREM II is-Sezzjoni 5.20.6 dwar l-installazzjonijiet ta’ produzzjoni ta’ elettriku permezz ta’ enerġija eolika u [l-Omzendbrief ‘Afwegingskader en randvoorwaarden voor de inplanting van windturbines’ van 2006 (i] ċ-ċirkolari ‘qafas ta’ evalwazzjoni u kundizzjonijiet meħtieġa sabiex jiġu installati arbli eoliċi’ tal-2006 [ikkunsidrati flimkien imsemmija l-‘istrumenti preżenti’] li jinkludu t-tnejn li huma dispożizzjonijiet differenti għall-installazzjoni ta’ arbli eoliċi fosthom miżuri relatati mas-sigurtà, u skont iż-żoni planoloġiċi għall-projjezzjoni ta’ dell iddefinita kif ukoll ir-regoli ta’ storbju? Jekk ikun jidher li kellha titwettaq evalwazzjoni ambjentali qabel l-adozzjoni ta’ dawn l-istrumenti, il-Kunsill jista’ jindika matul iż-żmien l-effetti legali tan-natura illegali ta’ dawn l-istrumenti? Ċertu numru ta’ domandi sekondarji għandhom isiru f’dan ir-rigward:

25.

Ġew ippreżentati osservazzjonijiet bil-miktub mir-rikorrenti fil-kawża prinċipali A et, mill-Gvern Belġjan, dawk tal-Pajjiżi l-Baxxi u tar-Renju Unit, kif ukoll mill-Kummissjoni.

26.

Fis-seduta tad‑9 ta’ Diċembru 2019 intervjenew A et, l-intervenjenti fil-proċedura nazzjonali Organisatie voor Duurzame Energie Vlaanderen VZM (l-Organizzazzjoni tal-Vlaanderen tal-Enerġija Rinnovabbli VZM), il-Gvern Belġjan u dak tal-Pajjiżi l-Baxxi, kif ukoll il-Kummissjoni.

27.

Il-qorti tar-rinviju fformulat disa’ domandi, li jistgħu jinġabru fi tnejn:

28.

Qabel ma tirrispondi għal dawn id-domandi, peress li r-Raad voor Vergunningsbetwistingen (il-Kunsill tal-Kontenzjuż tal-Permessi) jagħmel għall-ewwel darba domanda preliminari lill-Qorti tal-Ġustizzja, huwa meħtieġ li jiġi ċċarat jekk dan huwiex qorti jew tribunal skont l-Artikolu 267 TFUE ( 16 ).

29.

Skont l-informazzjoni pprovduta, dan il-Kunsill huwa qorti stabbilita fl‑2009 permezz tal-Artikolu 4.8.1 tal-Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening (il-Kodiċi tal-Vlaanderen tal-ippjanar tat-territorju), li jirrikonoxxi r-rikorsi kontra d-deċiżjonijiet ta’ reġistrazzjoni u ta’ għoti jew rifjut tal-awtorizzazzjonijiet urbanistiċi jew ta’ diviżjoni ta’ rqajja’ ta’ art, tal-awtorizzazzjonijiet ambjentali u tal-esproprjazzjonijiet.

30.

Hija meqjusa bħala qorti indipendenti, ikkostitwita minn tmien imħallfin tad-dritt amministrattiv, li r-riżoluzzjonijiet tagħha jistgħu jiġu kkontestati f’appell ippreżentat quddiem il-Kunsill tal-Istat. Hija taqta’ l-kawżi permezz ta’ proċedura kontradittorja u billi tapplika r-regoli ġuridiċi tar-Reġjun tal-Vlaanderen fir-rigward tal-ambjent u tal-urbaniżmu.

31.

Dan kollu jindika, għaldaqstant, li tista’ tiġi kklassifikata bħala qorti xierqa sabiex tagħmel użu mill-Artikolu 267 TFUE.

32.

Id-Direttiva ESIE timplimenta l-prinċipju ta’ integrazzjoni u protezzjoni tal-ambjent (l-Artikoli 11 TFUE u 191 TFUE) billi tirrikjedi l-evalwazzjoni tal-impatt fuq l-ambjent fit-tħejjija u fl-approvazzjoni tal-pjanijiet u l-programmi li jista’ jkollhom effetti sinjifikattivi fuq l-ambjent.

33.

Għalkemm il-kelma “strateġika” ma tidher imkien fit-titolu jew fit-test tad-Direttiva, ġeneralment tissejjaħ id-“Direttiva dwar l-evalwazzjoni ambjentali strateġika”, minħabba li din tal-aħħar tinsab f’livell ogħla (iktar strateġiku) minn dak tad-Direttiva EEA.

34.

Id-Direttiva ESIE ma fihiex rekwiżiti sostantivi għall-awtorizzazzjoni ta’ proġetti, iżda għandha l-għan li tiggarantixxi, fuq kollox, li għall-approvazzjoni ta’ ċerti pjanijiet u programmi jittieħdu inkunsiderazzjoni l-impatti tagħhom fuq l-ambjent. Għaldaqstant, essenzjalment hija direttiva ta’ proċedura, li tindika lill-Istati Membri l-istadji li għandhom isegwu sabiex jidentifikaw u jevalwaw l-effetti fuq l-ambjent ta’ pjanijiet u programmi partikolari.

35.

Interpretata b’dan il-mod, l-evalwazzjoni ambjentali strateġika (iktar ’il quddiem, l-“ESIE”) għandha l-għan li tassisti lill-uffiċjali politiċi sabiex jieħdu deċiżjonijiet fondati sew, abbażi ta’ informazzjoni oġġettiva u tar-riżultati tal-konsultazzjonijiet mal-pubbliku, mal-partijiet ikkonċernati u mal-awtoritajiet kompetenti.

36.

Id-Direttiva ESIE u d-Direttiva EEA jikkumplimentaw lil xulxin: l-ewwel waħda tfittex li tantiċipa l-analiżi tal-impatt fuq l-ambjent ( 17 ) lejn il-fażi tal-ippjanar strateġiku tal-azzjonijiet mill-awtoritajiet nazzjonali. L-istudju tal-impatt fuq l-ambjent li timponi huwa, għaldaqstant, usa’ jew iktar globali minn dak li jikkorrispondi għal proġett partikolari.

37.

Minn din il-premessa huwa diffiċli li jiġi speċifikat sa fejn ir-rekwiżit tad-Direttiva ESIE jista’ jmur. Huwa ċar li dan imur lil hinn mill-evalwazzjoni ta’ proġetti individwali, iżda wkoll li ma għandux jiġi estiż għall-bqija tal-leġiżlazzjoni ta’ Stat Membru li jaffettwaw l-ambjent.

38.

Ma huwiex ċertament sempliċi, għaldaqstant, li ssir distinzjoni bejn: i) il-proġetti li jħallu impatt fuq l-ambjent, suġġetti għad-Direttiva EEA; ii) il-pjanijiet u programmi li jħallu impatt sinjifikattivi fuq l-ambjent, suġġetti għad-Direttiva ESIE; u iii) il-leġiżlazzjoni nazzjonali b’xi impatt fuq l-ambjent, li huma esklużi mill-analiżi tal-impatt fuq l-ambjent. Id-delimitazzjonijiet bejn dawn it-tliet kategoriji huma l-bażi tad-domandi preliminari tal-qorti tar-rinviju.

39.

L-implimentazzjoni tad-Direttiva ESIE qajmet ħafna diffikultajiet għall-awtoritajiet tal-Istati Membri, li l-Kummissjoni ppruvat tnaqqas ( 18 ). Huwa essenzjali li jkun hemm distinzjoni dwar x’jiġi mifhum bi pjanijiet u programmi u, li jiġi identifikat liema minn dawn it-tnejn għandhom effetti sinjifikattivi fuq l-ambjent.

40.

Ir-regoli li jirregolaw il-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva ESIE jinġabru, prinċipalment, f’żewġ artikoli relatati ma’ xulxin:

41.

Mill-kombinazzjoni ta’ dawn il-preċetti joħorġu, fil-verità, erba’ rekwiżiti li l-analiżi tagħhom titwettaq iktar ’il quddiem, kemm sabiex jiġu esposti d-delimitazzjonijiet tagħhom b’mod ġenerali, kif ukoll sabiex jiġi ddeterminat jekk leġiżlazzjoni reġjonali bħal din inkwistjoni tissodisfahomx jew le.

42.

L-ewwel rekwiżit, li l-evalwazzjoni tiegħu normalment ma tqajjimx problemi ermenewtiċi, huwa li l-leġiżlazzjoni nazzjonali ġiet adottata jew imfassla minn awtorità ta’ Stat Membru, fil-livell nazzjonali, reġjonali jew lokali.

43.

Il-qorti tar-rinviju tiddikjara li l-awtoritajiet reġjonali tal-Vlaanderen approvaw is-sezzjoni 5.20.6 tal-VLAREM II fit-tfassil tad-Digriet dwar l-awtorizzazzjonijiet ambjentali. Hija tindika wkoll ( 19 ) li kemm l-Artikolu 5.20.6 kif ukoll il-Komunikazzjoni ġew adottati sabiex jimplimentaw id-Direttiva 2009/28/KE ( 20 ).

44.

Il-Gvern Belġjan jikkunsidra, madankollu, li din l-ewwel kundizzjoni ma hijiex issodisfatta bl-Artikolu 5.20.6 tal-VLAREM II, mhux għax dawn id-dispożizzjonijiet ma humiex attribwibbli għall-amministrazzjoni reġjonali iżda għax ma għandhomx dimensjoni programmatika jew ta’ ppjanar. Dan l-argument ser nindirizzah iktar ’il quddiem, għalkemm nippreċiża li n-natura regolatorja ta’ dan l-artikolu jidhirli li ma hijiex ikkontestata.

45.

Fir-rigward tal-komunikazzjoni, hija l-qorti tar-rinviju li għandha tippreċiża l-karatteristiċi tagħha fid-dritt intern, li dwarhom hemm nuqqas ta’ qbil bejn il-partijiet.

46.

Skont l-informazzjoni li għandha l-Qorti tal-Ġustizzja, jidher li l-komunikazzjoni ġiet imfassla u approvata bħala att amministrattiv mingħajr ma dan jimplika stricto sensu li r-Reġjun tal-Vlaanderen jeżerċita s-setgħa leġiżlattiva jew regolatorja. B’hekk hija espressa r-rieda tal-amministrazzjoni tal-Vlaanderen sabiex twettaq (fit-termini indikati fil-komunikazzjoni stess) l-applikazzjoni tar-regoli dwar l-installazzjoni tal-parks eoliċi.

47.

B’mod iktar konkret, skont il-Gvern Belġjan, il-komunikazzjoni tinkorpora l-linji gwida li l-awtorità reġjonali għandha l-għan li ssegwi meta teżerċita setgħa diskrezzjonali f’każijiet partikolari, bħall-għoti ta’ permessi għall-installazzjoni ta’ arbli eoliċi.

48.

Suġġett, ninsisti, għall-evalwazzjoni tal-qorti tar-rinviju, inqis li, jekk il-kontenut tal-Komunikazzjoni jorbot lill-amministrazzjoni reġjonali tal-Vlaanderen, li adottatha bħala regola għall-azzjoni futura tagħha ( 21 ), tista’ tkun konformi mal-kunċett ta’ pjan jew programm tad-Direttiva ESIE. Dan ma jiġrix jekk ikun test nieqes minn kull obbligatorjetà ġuridika, inkluż ad intra.

49.

Skont it-tieni inċiż tal-Artikolu 2(a) tad-Direttiva ESIE, il-pjanijiet jew il-programmi adottati mill-awtoritajiet ta’ Stat Membru, li jaqgħu fil-kamp ta’ applikazzjoni tiegħu, huma dawk “meħtieġa permezz ta’ disposizzjonijiet leġislattivi, regolatorji jew amministrattivi”.

50.

Mis-sentenza Inter-Environnement Bruxelles et, fis-sens u għall-applikazzjoni tad-Direttiva ESIE, għandhom jitqiesu bħala “meħtieġa” l-pjanijiet u l-programmi li l-adozzjoni tagħhom taqa’ f’qafas ta’ dispożizzjonijiet legali jew regolatorji nazzjonali li għandhom jiddeterminaw liema awtoritajiet huma kompetenti sabiex japprovawhom kif ukoll il-proċedura tat-tfassil tagħhom ( 22 ).

51.

B’din l-interpretazzjoni, il-Qorti tal-Ġustizzja wettqet qari ġeneruż tad-Direttiva ESIE, fejn ikkunsidrat li din tapplika għall-pjanijiet u l-programmi koperti mid-dispożizzjonijiet legali jew regolatorji nazzjonali, kemm jekk l-adozzjoni tagħhom hija obbligatorja kif ukoll fakultattiva.

52.

Fil-kawża Inter-Environnement Bruxelles et, l-Avukat Ġenerali Kokott ipproponiet interpretazzjoni iktar restrittiva: ser tkun rikjesta ESIE biss għall-pjanijiet u l-programmi li l-adozzjoni tagħhom kienet obbligatorja, peress li tkun imposta minn regola tad-dritt intern ( 23 ).

53.

Il-qorti tar-rinviju tistieden lill-Qorti tal-Ġustizzja temenda l-ġurisprudenza tagħha u sabiex tallinjaha ma’ din l-interpretazzjoni iktar restrittiva. Il-Gvern Brittaniku jappoġġja din il-proposta, li ġiet kondiviża wkoll mis-Supreme Court (il-Qorti Suprema, ir-Renju Unit) fis-sentenza tal-HS2 Action Alliance ( 24 ). Il-Gvern Belġjan ukoll għamel dan, b’mod sussidjarju, fl-osservazzjonijiet bil-miktub tiegħu iżda biddel din il-pożizzjoni fis-seduta. Il-partijiet A, B, C, D u E, il-Kummissjoni u l-Gvern Olandiż jopponu din l-idea u jikkonfermaw l-appoġġ tagħhom għal din il-ġurisprudenza: l-ebda wieħed minnhom, u lanqas, finalment, il-Gvern Belġjan, ma jappoġġjaw tibdil ġurisprudenzjali fis-sens li tissuġġerixxi l-qorti tar-rinviju.

54.

Il-Qorti tal-Ġustizzja għandha tabbanduna l-interpretazzjoni tagħha tal-espressjoni “meħtieġa permezz ta’ disposizzjonijiet leġislattivi, regolatorji jew amministrattivi” jew inkella għandha tikkonfermaha?

55.

Min-naħa tiegħi nirrikonoxxi li f’din il-kontroversja, hemm raġunijiet qawwija favur teżi waħda jew oħra ( 25 ). Jekk, fl-aħħar nett, nagħżel li nissuġġerixxi lill-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tikkonferma l-ġurisprudenza tagħha, dan nagħmlu għaliex, bħalma ġie enfasizzat f’dan ir-rigward, ma tressaq l-ebda argument ġdid li jxaqleb il-miżien favur it-tibdil tagħha.

56.

L-assenza ta’ argumenti ġodda huwa simili għar-ripetizzjoni, mill-qorti tar-rinviju u minn dawk li jiddefendu din il-pożizzjoni, ta’ dak li diġà ġie espost mill-Avukat Ġenerali Kokott, li l-Qorti tal-Ġustizzja, f’diversi sentenzi rripetuti sa mill‑2012, ma tikkondividix ( 26 ).

57.

F’dawn iċ-ċirkustanzi, ma nsibx biżżejjed raġunijiet sabiex nipproponi soluzzjoni oħra. F’okkażjonijiet simili ddikjarajt li ( 27 ), fil-konfront ta’ dawn iċ-ċirkustanzi, nemmen li huwa iktar prudenti li nagħżel l-istabbiltà tal-ġurisprudenza, jiġifieri, li nagħti prevalenza lill-kriterju ta’ stare decisis bħala wieħed iktar adattat għar-rekwiżiti taċ-ċertezza legali.

58.

Il-punt ewlieni tal-problema jinsab fit-tip ta’ interpretazzjoni tad-Direttiva ESIE li għandha ssir:

59.

B’riskju li nirrepeti l-argumenti ta’ kontroversja li, nerġa’ ngħid, ma tantx fiha innovazzjonijiet, ser nillimita ruħi sabiex nenfasizza l-bażijiet ermenewtiċi favur l-interpretazzjoni li sa issa żammet il-Qorti tal-Ġustizzja.

60.

L-interpretazzjoni litterali tat-tieni inċiż tal-Artikolu 2(a) ma tidhirx konklużiva. Il-kelma “meħtieġa” tista’ tfisser programmi u pjanijiet “rikjesti”, “mitluba”, “imposti”, iżda hija ambigwa dwar jekk tkoprix esklużivament jew le, il-pjanijiet u l-programmi li l-adozzjoni tagħhom hija obbligatorja għall-awtoritajiet nazzjonali ( 28 ). Il-massima in claris non fit interpretatio hawnhekk ma tirriżultax applikabbli.

61.

Ladarba l-verżjonijiet lingwistiċi kollha ta’ att tal-Unjoni għandhom l-istess valur, sabiex tiġi ppreservata l-unità fl-interpretazzjoni tad-dritt tal-Unjoni, f’każ ta’ diskrepanza bejniethom, id-dispożizzjoni inkwistjoni għandha tiġi interpretata skont l-istruttura ġenerali u l-iskop tal-leġiżlazzjoni li tagħmel parti minnhom ( 29 ). Wieħed għandu jagħmel riferiment, għaldaqstant, għall-kriterji sistematiċi u teleoloċiċi, iżda qabel ser nagħmel riferiment għall-interpretazzjoni storika tat-tieni inċiż tal-Artikolu 2(a) tad-Direttiva ESIE.

62.

Jekk neżamina l-oriġini ta’ dan il-preċett, il-formulazzjoni “meħtieġa permezz ta’ disposizzjonijiet leġislattivi, regolatorji jew amministrattivi” ma tidhirx fil-proposta tal-bidu tal-Kummissjoni ( 30 ) u lanqas f’verżjoni emendata sussegwenti ( 31 ). Din il-formulazzjoni ġiet miżjuda mill-Kunsill fil-pożizzjoni komuni adottata fit‑30 ta’ Marzu 2020, mingħajr ma biddilha l-Parlament Ewropew ( 32 ).

63.

Miż-żieda introdotta mill-Kunsill wieħed jista’ jifhem li din l-istituzzjoni tixtieq tissottometti ċerti pjanijiet u programmi għall-ESIE, iżda l-intenzjoni espressa tagħha ma kinitx sabiex tillimitahom esklużivament għal dawk ta’ adozzjoni obbligatorja. Dawk ta’ adozzjoni volontarja, meta huma previsti f’dispożizzjonijiet legali u regolatorji, jista’ jkollhom effetti tant sinjifikattivi fuq l-ambjent, jew anki ikbar minn dawk obbligatorji. Huwa riskjuż li jiġi preżunt li r-rieda tal-Kunsill kienet sabiex teskludihom mill-ESIE sempliċiment minħabba li xi Stati jargumentaw li din l-evalwazzjoni tista’ tiskoraġġixxi lill-awtoritajiet nazzjonali milli jadottawhom ( 33 ).

64.

Minħabba li la l-interpretazzjoni litterali u lanqas dik storika ma huma konklużivi, jipprevali l-użu ta’ interpretazzjoni sistematika u dik teleoloġika.

65.

Mill-perspettiva sistematika, id-Direttiva ESIE tapplika biss għal “ċerti” pjanijiet u programmi b’effetti sinjifikattivi fuq l-ambjent, iżda mhux għal kollha. L-esklużjonijiet elenkati fl-Artikolu 3(8) u (9) tagħha ma jsemmux dawk ta’ adozzjoni volontarja kkunsidrati mil-leġiżlazzjoni nazzjonali, iżda dawk:

66.

L-interpretazzjoni wiesgħa tal-aġġettiv “meħtieġa” tippermetti li tinkludi aħjar fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva ESIE l-pjanijiet u l-programmi li l-adozzjoni u t-tħejjija tagħhom, skont id-drittijiet nazzjonali, ikun diffiċli li jiġu mnaqqsa għad-dikotomija obbligatorja/mhux obbligatorja, sabiex jinkludu diversi ipoteżijiet bejn dawn iż-żewġ estremi.

67.

L-eteroġeneità tal-prattika tal-Istati Membri fit-tħejjija ta’ dawn il-pjanijiet u programmi ( 34 ) tissuġġerixxi interpretazzjoni wiesgħa tat-terminu “meħtieġa”. Dan l-argument huwa saħansitra iktar rilevanti sabiex wieħed jinnota li l-emendi tal-pjanijiet u l-programmi, li t-trattament tagħhom għandu jkun ugwali għal dak tal-adozzjoni u t-tħejjija tagħhom, jeħtieġu evalwazzjoni ambjentali, bil-kundizzjoni li jiġu osservati l-kriterji stabbiliti fid-Direttiva ( 35 ).

68.

Ġeneralment dawn il-modifiki huma deċiżi mill-awtoritajiet tal-Istati Membri mingħajr ma jkun hemm obbligu legali li jitwettqu. L-interpretazzjoni restrittiva tat-terminu “meħtieġa” ser teskludihom de facto mid-Direttiva ESIE, għalkemm l-impatt ambjentali kien sinjifikanttiv.

69.

L-interpretazzjoni teleoloġika tat-tieni inċiż tal-Artikolu 2(a) tad-Direttiva ESIE wkoll tixhed favur interpretazzjoni usa’ tat-terminu “meħtieġa”, li jippermetti li l-inklużjoni tal-pjanijiet u l-programmi adottati volontarjament mill-awtoritajiet nazzjonali.

70.

B’teħid inkunsiderazzjoni tal-għan tad-Direttiva ESIE (li tiżgura livell ogħla ta’ ħarsien tal-ambjent), id-dispożizzjonijiet li jiddelimitaw il-kamp ta’ applikazzjoni tagħha, u preċiżament dawk li jiddefinixxu l-atti li jagħmlu riferiment għalihom, ma għandhomx jiġu interpretati f’sens restrittiv ( 36 ).

71.

L-interpretazzjoni favur l-ambjent tad-Direttiva ESIE hija mħarsa wkoll fid-dritt primarju:

72.

L-għan tad-Direttiva ESIE (nirrepeti, il-garanzija ta’ protezzjoni ta’ livell għoli tal-ambjent) jista’ jiġi mfixkel b’interpretazzjoni tat-terminu “meħtieġa” li jeskludi minn din id-direttiva l-pjanijiet u l-programmi previsti fil-leġiżlazzjoni nazzjonali, iżda li huma ta’ adozzjoni volontarja. Din l-interpretazzjoni tnaqqas, mill-inqas parzjalment, l-effett utli ta’ din id-direttiva ( 38 ) billi tmur kontra l-intenzjoni tagħha sabiex tistabbilixxi proċedura ta’ kontroll tal-atti regolatorji b’effetti potenzjalment sinjifikattivi fuq l-ambjent.

73.

L-approċċ li sa issa segwiet il-Qorti tal-Ġustizzja ma jidhirlix li jfixkel jew imur kontra din l-intenzjoni tal-leġiżlatur. Il-possibbiltà li tiġi applikata wkoll id-Direttiva ESIE għall-pjanijiet u l-programmi previsti minn leġiżlazzjoni nazzjonali, iżda li huma ta’ adozzjoni volontarja, ma tfissirx li dawn il-pjanijiet dejjem jirrikjedu din l-evalwazzjoni: għaldaqstant, huwa meħtieġ li jissodisfaw ir-rekwiżiti tal-Artikolu 3 tad-Direttiva ESIE.

74.

B’mod partikolari, għandha tiġi enfasizzata li dawn il-pjanijiet u l-programmi għandhom jissodisfaw il-kundizzjoni li jintegraw qafas leġiżlattiv għall-awtorizzazzjoni ulterjuri ta’ proġetti b’effetti sinjifikattivi fuq l-ambjent. Nemmen li dan huwa l-element ewlieni sabiex il-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva ESIE jasal sal-punt ġust tiegħu, mingħajr ma jkun hemm indħil eċċessiv fuq l-attività leġiżlattiva tal-Istati Membri.

75.

Għaldaqstant, inqis li sabiex isseħħ applikazzjoni raġonevoli, effettiva u omoġenea tad-Direttiva ESIE, il-Qorti tal-Ġustizzja għandha pjuttost tirfina l-ġurisprudenza tagħha fuq id-delimitazzjonijiet ta’ dan il-qafas leġiżlattiv, iktar milli fuq il-formulazzjoni “meħtieġa permezz ta’ disposizzjonijiet leġislattivi, regolatorji jew amministrattivi”.

76.

Il-qorti tar-rinviju tixtieq tkun taf jekk is-sezzjoni 5.20.6 tal-VLAREM II u l-Komunikazzjoni jistgħux jiġu kklassifikati bħala pjanijiet jew programmi “meħtieġa permezz ta’ disposizzjonijiet leġislattivi, regolatorji jew amministrattivi”.

77.

Fir-rigward tas-sezzjoni 5.20.6 tal-VLAREM II, il-qorti tar-rinviju tikkonferma li l-adozzjoni tagħha kienet prevista fl-Artikolu 20 tad-Digriet dwar l-awtorizzazzjonijiet ambjentali, kif ukoll fl-Artikolu 5.1.1 tad-DABM. Tikkonferma wkoll li, għalkemm kienet legalment prevista, ma kinitx obbligatorja għall-awtoritajiet reġjonali tal-Vlaanderen, li setgħu ma adottawhiex.

78.

Konformement mal-interpretazzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja msemmija iktar ’il fuq, u li nipproponi li tinżamm, għandu jitqies li din is-sezzjoni 5.20.6 tal-VLAREM II tinkludi pjan jew programm rikjest permezz ta’ dispożizzjonijiet leġiżlattivi, regolatorji jew amministrattivi, fis-sens tat-tieni inċiż tal-Artikolu 2(a) tad-Direttiva ESIE.

79.

Fir-rigward tal-Komunikazzjoni, il-Kummissjoni ssostni li ma taqax taħt din il-kategorija peress li r-regoli dwar il-protezzjoni ambjentali applikabbli fir-Reġjun tal-Vlaanderen għall-installazzjoni ta’ parks eoliċi ma kinux jipprevedu speċifikatament l-adozzjoni tagħha. Il-Komunikazzjoni hija r-riżultat ta’ deċiżjoni politika ħielsa tal-amministrazzjoni reġjonali tal-Vlaanderen, li am kinitx prevista legalment ( 39 ).

80.

Hija l-qorti tar-rinviju li għandha tiddetermina jekk il-Komunikazzjoni, minħabba l-kontenut tagħha, tiżviluppax u tikkompletax is-sezzjoni 5.20.6 tal-VLAREM II, sal-punt li tikseb natura ta’ dispożizzjoni regolatorja, ftit jew wisq moħbija ( 40 ). Jekk, Konformement mad-dritt Belġjan, il-Komunikazzjoni tillimita awtomatikament l-azzjoni tal-amministrazzjoni nnifisha, billi tistabbilixxi linji gwida li l-individwi għandhom ukoll josservaw, tista’ titqies li kienet prevista mid-Digriet dwar l-awtorizzazzjonijiet ambjentali tal-1985 u mid-DABM.

81.

L-Artikolu 3(2)(a) tad-Direttiva ESIE jipprevedi li, bla ħsara għall-paragrafu 3 tad-dispożizzjoni msemmija, għandha ssir evalwazzjoni ambjentali għall-pjanijiet u l-programmi kollha li huma ppreparati, fost oħrajn, “għall-[...] l-enerġija, [...] pjanar ta’ bliet u l-kampanja jew l-użu ta’ l-art”.

82.

Is-sezzjoni 5.20.6 tal-VLAREM II u l-Komunikazzjoni jagħmlu riferiment għas-settur tal-enerġija u b’mod partikolari għall-installazzjoni ta’ parks eoliċi. Ir-regoli dwar l-istorbju applikabbli għall-arbli eoliċi jinfluwenzaw il-post fejn jinsabu f’żoni abitati, u għaldaqstant jaffettwaw ukoll l-ippjanar ta’ bliet u l-kampanja, kif ukoll l-użu tal-art.

83.

Ma hemm l-ebda dubju, għaldaqstant, li l-għan ta’ dan il-corpus leġiżlattiv huwa kopert mid-Direttiva ESIE.

84.

Minbarra li jikkonċerna wieħed mis-setturi inklużi fl-Artikolu 3(2)(a), sabiex dawn jiġu suġġetti għall-ESIE, din il-dispożizzjoni tirrikjedi li:

85.

Fir-rigward tat-tieni rekwiżit, is-sezzjoni 5.20.6 tal-VLAREM II u l-Komunikazzjoni jikkonċernaw tip ta’ installazzjoni msemmija b’mod espliċitu fil-punt 3(i) tal-Anness II tad-Direttiva EEA taħt it-taqsima “Stallazzjonijiet li jużaw il-qawwa tar-riħ għall-produzzjoni tal-enerġija (oqsma ta’ mtieħen tar-riħ)” ( 42 ).

86.

Fir-rigward tal-ewwel rekwiżit, l-Artikolu 3(2)(a) tad-Direttiva ESIE jipprevedi li l-pjan jew il-programm jistabbilixxu qafas ta’ riferiment għall-approvazzjoni futura ta’ proġetti, bħala kundizzjoni essenzjali sabiex ikunu suġġetti għall-ESIE.

87.

Il-Qorti tal-Ġustizzja ddikjarat li l-kunċett ta’ “pjanijiet u programmi” huwa relatat ma’ kull att li jistabbilixxi, billi jiddefinixxi regoli u proċeduri, ġabra sinjifikattiva ta’ kriterji u ta’ kundizzjonijiet għall-awtorizzazzjoni u għall-implimentazzjoni ta’ proġett wieħed jew iktar li jista’ jkollhom effetti sinjifikattivi fuq l-ambjent ( 43 ).

88.

Għaldaqstant, att jitqies bħala qafas għall-awtorizzazzjoni futura tal-eżekuzzjoni ta’ proġetti u, għalhekk, pjan jew programm suġġett għall-ESIE, jekk jistabbilixxi ġabra sinjifikattiva ta’ kriterji u kundizzjonijiet (regoli u proċeduri) għat-twettiq ta’ proġetti b’effetti sinjifikattivi fuq l-ambjent ( 44 ).

89.

Din l-interpretazzjoni “hija intiża li tiżgura li rekwiżiti li jista’ jkollhom effetti sinjifikattivi fuq l-ambjent ikunu s-suġġett ta’ evalwazzjoni ambjentali ( 45 )” bħala parti minn sekwenza regolatorja; mill-perspettiva kuntrarja, tevita li l-kriterji jew il-kundizzjonijiet stabbiliti b’mod iżolat jimponu ESIE.

90.

F’dan ir-rigward, il-kunċett ta’ “ġabra sinjifikattiva ta’ kriterji u ta’ kundizzjonijiet” (qafas ta’ riferiment) għandu jinftiehem b’mod kwalitattiv u mhux kwantitattiv. Huwa biżżejjed li l-ġabra tkun sinjifikattiva, u mhux eżawrjenti, sabiex il-pjan jew programm li jistabbilixxiha jirrikjedi ESIE. Dan ikopri wkoll strateġiji possibbli sabiex jiġu evitati l-obbligi stabbiliti mid-Direttiva ESIE, pereżempju, bil-frammentazzjoni tal-miżuri, u b’hekk jitnaqqas l-effett utli ta’ din id-direttiva ( 46 ).

91.

Din il-ġurisprudenza għandha tiġi trasposta għal-leġiżlazzjoni tal-Vlaanderen inkwistjoni (is-sezzjoni 5.20.6 tal-VLAREM II u l-Komunikazzjoni, jekk din tal-aħħar ikollha effetti legali), billi jittieħdu inkunsiderazzjoni l-elementi indikati iktar ’il quddiem.

92.

Fl-ewwel lok u, qabel kollox, il-Qorti tal-Ġustizzja kkonfermat li leġiżlazzjoni (f’dan il-każ ta’ Wallonie) dwar l-installazzjoni ta’ parks eoliċi, parzjalment simili għal-leġiżlazzjoni tal-Vlaanderen analizzata bħalissa, kienet tikkostitwixxi qafas għall-adozzjoni ta’ proġetti b’impatt sinjifikattiv fuq l-ambjent. Is-sentenza D’Oultremont ( 47 ) ikkonfermat dan mingħajr ebda ambigwità.

93.

Huwa minnu li hemm xi differenzi bejn dawn iż-żewġ leġiżlazzjonijiet, iżda l-leġiżlazzjoni tal-Vlaanderen inkwistjoni f’din il-kawża tistabbilixxi b’mod iddettaljat rekwiżiti simili għal dawk li kien jikkonċerna d-Digriet ta’ Wallonie fir-rigward ta’ diversi kwistjonijiet sensittivi (l-istorbju, il-projjezzjoni ta’ dell, is-sigurtà u n-natura tal-arbli eoliċi).

94.

Bħala regola ġenerali, l-ebda proġett ta’ installazzjoni ta’ park eoliku fir-Reġjun tal-Vlaanderen ma jista’ jiġi awtorizzat mingħajr ma dan josserva l-kundizzjonijiet stabbiliti f’din il-leġiżlazzjoni. Għaldaqstant, l-informazzjoni disponibbli tissuġġerixxi li dan huwa qafas ta’ riferiment, mhux eżawrjenti iżda sinjifikattiv, għall-awtorizzazzjoni ta’ proġetti ta’ parks eoliċi, li l-impatt ambjentali tagħhom ma jistax jiġi miċħud.

95.

Il-Gvern Belġjan innifsu jammetti b’mod impliċitu li s-sezzjoni 5.20.6 tal-VLAREM II u l-Komunikazzjoni jirrappreżentaw qafas ta’ riferiment sinjifikattiv għall-awtorizzazzjoni ta’ proġetti ta’ parks eoliċi, billi jiżgura, fir-rigward tal-limitazzjoni eventwali tal-effetti ratione temporis tas-sentenza, li d-dikjarazzjoni ta’ illegalità tagħhom twassal għar-riżultat li l-kundizzjonijiet ambjentali legalment validi għall-installazzjonijiet eoliċi ma jibqgħux jeżistu ( 48 ).

96.

Il-Kummissjoni ssostni li għall-awtorizzazzjoni tal-proġetti ta’ parks eoliċi huma biss rilevanti r-regoli tas-sezzjoni 5.20.6 tal-VLAREM II dwar l-istorbju tal-arbli eoliċi, minħabba li dawn jiddeterminaw direttament l-allokazzjoni tagħhom fir-rigward tad-djar u ż-żoni residenzjali. Dan ma jseħħx bir-regoli dwar il-projjezzjoni ta’ dell u dwar is-sigurtà ta’ dawn l-arbli eoliċi, li jaffettwaw il-fażi operattiva tal-parks eoliċi rispettivi: l-analiżi tal-impatt tagħhom għandha ssir b’applikazzjoni tad-Direttiva EEA u mhux tad-Direttiva ESIE.

97.

Ma naqbilx ma’ dan l-approċċ peress li huwa ffukat fuq l-analiżi individwali tad-dispożizzjonijiet tal-pjan u l-programm u mhux fl-analiżi tagħhom flimkien. Barra minn hekk, ir-rekwiżiti dwar il-projjezzjoni ta’ dell u s-sigurtà tal-arbli eoliċi għandhom jittieħdu wkoll inkunsiderazzjoni meta jkunu se jiġu installati, irrispettivament dwar jekk sussegwentement jaffettwawx l-operat tal-park eoliku (bħalma huwa l-każ, wara kollox, tar-regoli dwar l-istorbju).

98.

Fit-tieni lok, il-Qorti tal-Ġustizzja tqis li l-kunċett ta’ “pjanijiet u programmi” jista’ jkopri atti adottati b’mod leġiżlattiv jew regolatorju.

99.

Il-Qorti tal-Ġustizzja rrifjutat li teskludi l-miżuri leġiżlattivi tal-kunċett doppju ta’ “pjanijiet u programmi”, peress li dawn il-miżuri huma msemmija b’mod espliċitu fid-definizzjoni tal-ewwel inċiż tal-Artikolu 2(a) tad-Direttiva ESIE ( 49 ). Ċaħdet ukoll l-analoġija għall-kategoriji tal-Konvenzjoni ta’ Aarhus ( 50 ) u tal-Protokoll ta’ Kiev ( 51 ), li tikkonferma li din id-Direttiva tiddistingwi ruħha miż-żewġ trattati internazzjonali “sa fejn [...] ma tinkludix preċiżament dispożizzjonijiet speċifiċi relatati ma’ politiki jew ma’ leġiżlazzjonijiet ġenerali li jeħtieġu delimitazzjoni fir-rigward ta’ ‘pjanijiet u programmi’” ( 52 ).

100.

Għall-Gvern Belġjan, is-sezzjoni 5.20.6 tal-VLAREM II hija leġiżlazzjoni ta’ natura ġenerali nieqsa minn dimensjoni programmatika jew ta’ ppjanar, li ma hijiex mistennija li timmodifika l-qafas eżistenti għall-installazzjoni ta’ parks eoliċi. Din is-sezzjoni ma tidħolx fil-kunċett ta’ pjan jew programm u, għaldaqstant, ma tirrikjedix evalwazzjoni ambjentali strateġika ( 53 ).

101.

Dan l-argument ser iwassal, fir-realtà, sabiex id-Direttiva ESIE terġa’ tinqara fid-dawl tal-Konvenzjoni ta’ Aarhus u tal-Protokoll ta’ Kiev, li taħthom huma eżentati mill-evalwazzjoni tal-impatt ambjentali d-dispożizzjonijiet legali u dawk regolatorji.

102.

Bħalma indikajt iktar ’il fuq, il-Qorti tal-Ġustizzja rrifjutat din l-interpretazzjoni fis-sentenza tagħha D’Oultremont. Għaldaqstant, regola interna regolatorja (bħalma jseħħ hawnhekk) tkun tirrikjedi l-ESIE sakemm ikun stabbilit qafas ta’ riferiment sinjifikattiv għat-twettiq tal-proġetti tal-parks eoliċi. Hekk ġara, bħalma diġà spjegajt, bir-regoli analizzati fis-sentenza D’Oultremont, li r-rekwiżiti tagħha, intenni, huma parzjlament simili għal dawk inkwistjoni.

103.

Fit-tielet lok, il-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja ma tirrikjedix li l-pjanijiet u l-programmi “għandhom ikollhom bħala għan l-iżvilupp ta’ territorju partikolari”, iżda li “huma intiżi, b’mod iktar wiesa’, għall-iżvilupp ta’ territorji jew ta’ żoni inġenerali” ( 54 ).

104.

Is-sezzjoni 5.20.6 tal-VLAREM II, bl-istess mod bħal tal-leġiżlazzjoni ta’ Wallonie dwar il-kawża D’Oultremont, tikkonċerna t-territorju ta’ reġjun (tal-Fjandri) kollu kemm hu. Il-valuri ta’ limitu tal-istorbju li tistabbilixxi jippreżentaw rabta sostanzjali ma’ dan it-territorju, peress li huma ddeterminati skont it-tipi differenti ta’ użi taż-żoni ġeografiċi. Permezz tal-applikazzjoni tagħhom jiġu identifikati l-postijiet fejn jistgħu jiġu installati l-arbli eoliċi, bħalma jseħħ fil-komuni ta’ Aalter u ta’ Nevele.

105.

Fl-aħħar nett, il-Qorti tal-Ġustizzja ddikjarat li jeħtieġ li jiġi evitat li l-istess pjan jew programm ikollu jiġi suġġett għal diversi ESIE. Għaldaqstant, sakemm tkun twettqet minn qabel l-evalwazzjoni tal-effetti tagħhom, ser ikunu esklużi mir-reġim tal-ESIE dawk il-pjanijiet u l-programmi li huma inklużi f’ġerarkija ta’ atti li, huma nnifishom għaddew minn evalwazzjoni tal-effetti fuq l-ambjent u li f’dan ir-rigward jista’ jitqies raġonevoli li l-interessi li tipproteġi d-Direttiva ESIE ttieħdu inkunsiderazzjoni b’mod xieraq ( 55 ).

106.

Abbażi ta’ din il-ġurisprudenza, jekk is-sezzjoni 5.20.6 tal-VLAREM II u l-Komunikazzjoni kienu jiffurmaw parti minn sekwenza regolatorja li l-adozzjoni tagħha kienet diġà s-suġġett ta’ ESIE, ma għandhomx għalfejn jgħaddu minn evalwazzjoni oħra speċifika.

107.

Ma hemmx informazzjoni fil-proċess tal-kawża li tippermetti l-verifika ta’ din iċ-ċirkustanza. Is-sezzjoni 5.20.6 tal-VLAREM II hija bbażata fuq id-Digriet dwar l-awtorizzazzjonijiet ambjentali, iżda l-kundizzjonijiet li tistabbilixxi għall-installazzjoni tal-impjanti eoliċi lanqas jikkoinċidu ma’ dawk tar-regola bażika. Is-sezzjoni 5.20.6 tal-VLAREM II hija, bħalma kkonfermat il-Kummissjoni f’dan ir-rigward, pjan jew programm ġdid għall-finijiet tad-Direttiva ESIE.

108.

Iktar ’il fuq indikajt li hija l-qorti tar-rinviju li għandha tispjega jekk il-Komunikazzjoni, permezz tal-kontenut tagħha, tiżviluppax u tikkompletax is-sezzjoni 5.20.6 tal-VLAREM II bħala dispożizzjoni regolatorja moħbija ( 56 ). Jekk dan huwa l-każ, hija għandha tkun suġġetta wkoll għad-Direttiva ESIE, minħabba li, mal-ewwel daqqa t’għajn, fiha regoli ta’ kwalità ambjentali dwar l-istorbju inqas stretti mis-sezzjoni 5.20.6 tal-VLAREM II, billi tippermetti l-installazzjoni ta’ arbli eoliċi f’postijiet mhux imħejjija għal dan l-għan minn din ir-regola tal-aħħar.

109.

Il-Komunikazzjoni tidher li tagħti lill-awtoritajiet amministrattivi tal-Vlaandereni l-possibbiltà li taċċetta iktar faċilment l-eċċezzjonijiet għar-regoli fis-seħħ tal-VLAREM II relatati mal-installazzjoni tal-arbli eoliċi. Dan jikkonferma li, konformement mal-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja, jistgħu jiġu koperti bl-Artikolu 3(2)(a) tad-Direttiva ESIE ( 57 ).

110.

Fil-qosor, corpus leġiżlattiv bħal dan inkwistjoni, li r-regoli tiegħu jirregolaw il-qafas sabiex wieħed jikseb l-awtorizzazzjonijiet tal-parks eoliċi, f’termini tal-projjezzjoni ta’ dell, is-sigurtà u l-istorbju, jaqa’ fil-kunċett ta’ “pjanijiet u programmi” tal-Artikolu 2(a) tad-Direttiva ESIE u jista’ jħalli impatt sinjifikattiv fuq l-ambjent. F’dan is-sens, jirrikjedi t-twettiq ta’ ESIE, konformement mal-Artikolu 3(2)(a) ta’ din id-direttiva.

111.

Il-qorti tar-rinviju titlob li jiġi ċċarat kif is-sentenza tal-Qorti tal-Ġustizzja ser taffettwa l-pjanijiet u l-programmi (u d-deċiżjonijiet individwali adottati minnhom), jekk is-sezzjoni 5.20.6 tal-VLAREM II u l-Komunikazzjoni kellhom jiġu suġġetti għal ESIE. B’mod partikolari, tixtieq tkun taf jekk jistgħux jiġu limitati l-effetti ta’ annullament eventwali sabiex jinżammu temporanjament l-effetti ta’ dawn ir-regoli, sabiex jiġi protett l-ambjent u tiġi żgurata l-provvista tal-elettriku.

112.

Barra minn hekk, tistaqsi jekk din il-limitazzjoni ratione temporis tistax topera mhux biss fir-rimedji (diretti) ta’ annullament, iżda wkoll fir-rimedji (indiretti) fejn in-nullità allegata ta’ dawn il-pjanijiet u l-programmi huwa l-motiv —jew wieħed mill-motivi— sabiex jiġu kkontestati deċiżjonijiet individwali li jawtorizzaw il-proġetti li japplikawhom.

113.

Ninnota li l-qorti tar-rinviju tifformula din l-aħħar domanda filwaqt li tiżgura li ma għandhiex ġurisdizzjoni, skont id-dritt Belġjan, sabiex tannula s-sezzjoni 5.20.6 tal-VLAREM II u l-Komunikazzjoni ( 58 ). Hija għandha tagħti sentenza biss dwar ir-rikors ta’ annullament ippreżentat kontra deċiżjoni individwali ta’ awtorizzazzjoni ta’ arbli eoliċi ( 59 ), iżda fih tqajmet, bħala eċċezzjoni għall-illegalità, in-nullità possibbli tas-sezzjoni 5.20.6 tal-VLAREM II u tal-Komunikazzjoni.

114.

Skont il-Qorti tal-Ġustizzja, “[f]in-nuqqas, f’din id-direttiva, ta’ dispożizzjonijiet dwar il-konsegwenzi li għandhom jitnisslu minn ksur tad-dispożizzjonijiet proċedurali li hija tistabbilixxi, huma l-Istati Membri li għandhom, fil-kuntest tal-kompetenzi tagħhom, jieħdu l-miżuri kollha meħtieġa, ġenerali jew partikolari sabiex il-‘pjanijiet’ u ‘programmi’ kollha li jistgħu jkollhom ‘effett sinjifikattiv fuq l-ambjent’ fis-sens tad-Direttiva 2001/42 jiġu, qabel l-adozzjoni tagħhom, suġġetti għal evalwazzjoni [tal-impatt] ambjentali, skont il-modalitajiet proċedurali u l-kriterji previsti bl-imsemmija direttiva” ( 60 ).

115.

Konformement mal-ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja, l-Istati Membri għandhom jeliminaw il-konsegwenzi illegali ta’ ksur tad-dritt tal-Unjoni, u dan l-obbligu huwa impost, fil-kuntest tal-kompetenzi tiegħu, fuq kull korp tal-Istat Membru.

116.

B’mod partikolari, fir-rigward tal-obbligu sabiex tiġi rrimedjata l-assenza tal-evalwazzjoni rikjesta mid-Direttiva ESIE, minn din il-ġurisprudenza huwa konkluż li:

117.

Konformement ma’ dan l-obbligu ġenerali, pjan jew programm adottat mingħajr ESIE, bi ksur tad-Direttiva ESIE, għandu jiġi sospiż, annullat jew jitħalla mhux applikat mill-qorti nazzjonali sabiex tibda tingħata effett utli lis-supremazija tad-dritt tal-Unjoni. A fortiori, l-awtorizzazzjonijiet ta’ proġetti bbażati fuqhom għandu jkollhom l-istess riżultat.

118.

Madankollu, il-Qorti tal-Ġustizzja ammettiet li “tista’, eċċezzjonalment u għal kunsiderazzjonijiet imperattivi ta’ ċertezza legali, tagħti sospensjoni provviżorja tal-effett ta’ esklużjoni li għandha dispożizzjoni tal-Unjoni fir-rigward ta’ dispożizzjoni tad-dritt nazzjonali li tmur kontriha” ( 62 ).

119.

Din il-prerogattiva hija rriservata esklużivament mill-Qorti tal-Ġustizzja nnifisha billi tiddikjara li, li kieku l-qrati nazzjonali kellhom is-setgħa li jagħtu supremazija lil dispożizzjonijiet nazzjonali fir-rigward tad-dritt tal-Unjoni li dawn id-dispożizzjonijiet jiksru, anki fuq bażi provviżorja, l-applikazzjoni uniformi tad-dritt tal-Unjoni tiġi ppreġudikata.

120.

Il-Qorti tal-Ġustizzja taċċetta, għaldaqstant li, jekk id-dritt intern jawtorizza dan, qorti nazzjonali tista’ tillimita, b’mod eċċezzjonali u wara eżami ta’ każ b’każ, l-effikaċja temporanja ta’ dikjarazzjoni ta’ illegalità ta’ dispożizzjoni ta’ dritt nazzjonali adottata bi ksur tal-obbligi tad-Direttiva ESIE.

121.

Sabiex tintuża din il-possibbiltà, f’każijiet bħal dan, il-limitazzjoni għandha tkun iġġustifikata minn kunsiderazzjoni imperattiva relatata mal-protezzjoni tal-ambjent, u għandhom ladarba jittieħdu inkunsiderazzjoni ċ-ċirkustanzi speċifiċi tal-kawża li għandha tirriżolvi l-qorti nazzjonali. Din is-setgħa eċċezzjonali tista’ tiġi eżerċitata biss jekk jiġu ssodisfatti r-rekwiżiti stabbiliti fis-sentenza Inter-Environnement Wallonie ( 63 ), li ser nirreferi għaliha iktar ’il quddiem ( 64 ).

122.

Fir-rigward tad-Direttiva EEA, il-Qorti tal-Ġustizzja ddikjarat ukoll ( 65 ) li fil-każ ta’ omissjoni ta’ evalwazzjoni tal-effetti ta’ proġett fuq l-ambjent meħtieġa minn din id-direttiva, għalkemm huma l-Istati Membri li għandhom iħassru l-konsegwenzi illegali ta’ din l-ommissjoni, id-dritt tal-Unjoni ma jipprekludix li ssir tali evalwazzjoni bħala regolarizzazzjoni meta l-proġett ikun qiegħed jitwettaq jew wara li jkun twettaq, sakemm jiġu ssodisfatti ċerti rekwiżiti ( 66 ).

123.

Minn din il-ġurisprudenza jirriżulta li l-Qorti tal-Ġustizzja tammetti b’mod eċċezzjonali li l-qrati nazzjonali jissospendu temporanjament, u taħt kundizzjonijiet stretti, “l-effett ta’ esklużjoni” tas-supremazija tad-Direttiva ESIE, sabiex jiġi protett interess imperattiv ta’ interess ġenerali, bħall-ambjent jew il-garanzija tal-provvista tal-elettriku ta’ pajjiż.

124.

Sa issa, din il-possibbiltà ġiet irrikonoxxuta f’każijiet ta’ rikorsi ta’ annullament ippreżentati quddiem qrati nazzjonali kontra pjanijiet u programmi li jaqgħu fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva ESIE, li l-adozzjoni tagħhom ma ġietx suġġetta għall-ESIE ( 67 ). Il-qorti tar-rinviju tixtieq tkun taf jekk din il-possibbiltà tistax tiġi estiża għar-rikorsi ppreżentati kontra d-deċiżjonijiet individwali ta’ awtorizzazzjoni ta’ installazzjoni ta’ arbli eoliċi li japplikaw dawn il-pjanijiet u l-programmi ( 68 ).

125.

Il-partijiet li ppreżentaw l-osservazzjonijiet juru l-pożizzjonijiet li nstabu dwar din il-kwistjoni:

126.

L-argument tal-Gvern Belġjan jidhirli li huwa, fis-sens astratt, iktar konvinċenti. Fl-aħħar nett, biż-żewġ modalitajiet ta’ kontestazzjoni (rikorsi diretti jew indiretti) huwa mistenni l-istess għan, jiġifieri, li mill-ordinament ġuridiku jitneħħew ir-riżoluzzjonijiet u r-regoli li, sa fejn huma kkonċernati, imorru kontra d-dritt tal-Unjoni.

127.

Waħda mill-kunsiderazzjonijiet li ġiegħlet lill-Qorti tal-Ġustizzja tiżviluppa l-ġurisprudenza tagħha dwar iż-żamma temporanja tal-effetti ta’ att nazzjonali mhux kompatibbli mad-dritt tal-Unjoni huwa t-tħassib għaċ-ċertezza legali. Is-sitwazzjoni ta’ nuqqas ta’ ċertezza (jew lakuna leġiżlattiva) ikkawżata mid-dikjarazzjoni ta’ nullità ta’ dan l-att qiegħda tiżdied meta jintlaqgħu erga omnes ir-rikorsi (diretti) ta’ annullament, iżda sseħħ ukoll fir-rikorsi indiretti, fl-aċċettazzjoni tal-eċċezzjonijiet ta’ illegalità ( 70 ). Il-multiplikazzjoni ta’ dawn tal-aħħar tista’ toħloq, għaldaqstant, l-istess konsegwenzi bħal dawk tal-annullament dirett tad-dispożizzjoni korrispondenti ( 71 )

128.

L-applikazzjoni tal-paralleliżmu li ħadet inkunsiderazzjoni l-Qorti tal-Ġustizzja fil-kawża Winner Wetten għandha tiġġustifika, għaldaqstant, li s-sospensjoni temporanja tal-“effett ta’ esklużjoni” tas-supremazija mill-qorti nazzjonali tista’ sseħħ ukoll fil-kuntest tal-eċċezzjonijiet ta’ illegalità, fil-konfront ta’ deċiżjonijiet individwali ta’ applikazzjoni ta’ pjanijiet jew programmi adottati bi ksur tad-Direttiva ESIE ( 72 ).

129.

Barra minn hekk, għandu jitfakkar li l-obbligu li titwettaq ESIE huwa rekwiżit proċedurali li għandu jiġi ssodisfatt meta jiġu approvati ċerti pjanijiet u programmi. Jista’ jkun li dawn tal-aħħar, għalkemm ma ġewx suġġetti għal dan ir-rekwizit, għandhom kontenut materjali li jirrifletti livell għoli ta’ protezzjoni tal-ambjent.

130.

Din iċ-ċirkustanza (li tispjega, minn naħa, il-ġurisprudenza “permissiva” tal-Qorti tal-Ġustizzja msemmija iktar ’il fuq) tikkonċerna kemm ir-rikorsi ta’ annullament diretti kontra l-pjan jew programm adottat mingħajr ir-rekwiżit tal-ESIE, kif ukoll ir-rikorsi indiretti, fejn jitqajjem il-ksur tad-dritt tal-Unjoni permezz ta’ eċċezzjoni ta’ illegalità kontra d-deċiżjonijiet individwali ta’ applikazzjoni tal-pjan jew programm.

131.

Fl-aħħar nett, il-protezzjoni tal-ambjent u l-garanzija tal-provvista tal-elettriku fi Stat Membru huma raġunijiet imperattivi ta’ interess ġenerali aċċettati mill-Qorti tal-Ġustizzja bħala ġustifikazzjoni għas-sospensjoni tal-“effett ta’ esklużjoni” tas-supremazija fuq id-dritt nazzjonali adottat bi ksur tad-Direttiva ESIE.

132.

F’dan il-każ, mill-inqas waħda minn dawn ir-raġunijiet imperattivi (il-ħarsien tal-ambjent) ( 73 ) tista’ tiġġustifika ż-żamma temporanja tal-effetti tal-awtorizzazzjonijiet ta’ kostruzzjoni tal-ħames arbli eoliċi fil-komuni ta’ Aalter u ta’ Nevele u, indirettament, tar-regoli li jikkonċernawhom.

133.

Din is-setgħa eċċezzjonali li l-Qorti tal-Ġustizzja tista’ tirrikonoxxi lill-qorti nazzjonali tista’ tiġi eżerċitata biss jekk jingħaqdu r-rekwiżiti kolha stabbiliti fis-sentenza Inter-Environnement Wallonie ( 74 ), jiġifieri:

134.

Skont l-indikazzjonijiet tad-digriet tar-rinviju u l-osservazzjonijiet ippreżentati, f’din il-kawża huma ssodisfatti dawn ir-rekwiżiti:

135.

Fil-qosor, jidher iktar loġiku li l-Qorti tal-Ġustizzja tirrikonoxxi li l-qorti nazzjonali, jekk id-dritt intern tagħha jkopri dan ( 75 ), tista’ żżomm b’mod eċċezzjonali l-effetti tas-sezzjoni 5.20.6 tal-VLAREM II u tal-Komunikazzjoni, kif ukoll tal-awtorizzazzjonijiet mogħtija għall-installazzjoni tal-arbli eoliċi abbażi ta’ dawn ir-regoli, matul il-perijodu ta’ żmien strettament neċessarju sabiex jiġu adottati l-miżuri li jirrimedjaw l-irregolarità msemmija, jiġifieri, matul il-perijodu ta’ żmien meħtieġ sabiex l-awtoritajiet reġjonali kompetenti jwettqu l-ESIE ta’ dan il-corpus leġiżlattiv.

136.

Barra minn hekk, jekk din l-evalwazzjoni tkun favorevoli, il-leġiżlazzjoni tal-Vlaanderen tkun tista’ tkompli tapplika bħala pjan jew programm adattat għad-Direttiva ESIE, ladarba tiġi rrimedjata l-assenza tal-ESIE.

137.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, nissuġġerixxi lill-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi għad-domandi preliminari tar-Raad voor Vergunningsbetwistingen (il-Kunsill tal-Kontenzjuż tal-Permessi, il-Belġju) fit-termini li ġejjin: