1.

It-talba għal deċiżjoni preliminari mressqa mill-Oberster Gerichtshof (il-Qorti Suprema, l-Awstrija) tirrigwarda l-interpretazzjoni tal-Artikolu 17(1) tal-Konvenzjoni għall-Unifikazzjoni ta’ Ċerti Regoli għat-Trasport Internazzjonali bl-Ajru ( 2 ), (iktar ’il quddiem il-“Konvenzjoni ta’ Montréal”), dispożizzjoni li tiddetermina l-kundizzjonijiet li fihom passiġġier li ġarrab ferita fiżika matul titjira jista’ jistabbilixxi r-responsabbiltà tat-trasportatur bl-ajru li jkun opera din it-titjira.

2.

Din it-talba taqa’ fil-kuntest ta’ tilwima bejn passiġġiera minuri, irrappreżentata minn missierha u l-persuna responsabbli mill-istralċ ta’ kumpannija tal-ajru. Ir-rikorrenti fil-kawża prinċipali titlob kumpens minħabba smit ikkawżat lilha wara li l-qlib ta’ xarba taħraq li seħħ, għal raġuni mhux magħrufa, matul titjira transkonfinali mwettqa mill-imsemmija kumpannija.

3.

Il-Qorti tal-Ġustizzja hija mistiedna, għall-ewwel darba, tidentifika l-isfumaturi tal-kunċett ta’ “inċident” fis-sens tal-Artikolu 17(1) tal-Konvenzjoni ta’ Montréal, b’mod partikolari fir-rigward tal-kriterji ta’ applikabbiltà li diġà ġew stabbiliti minn ċerti qrati nazzjonali. B’mod iktar speċifiku, qed issirilha mistoqsija, essenzjalment, dwar jekk huwiex neċessarju li l-avvinement li seħħ fuq ajruplan mhux biss kien mhux mistenni u mhux tas-soltu u estern għall-passiġġier ikkonċernat, iżda wkoll li jkun dovut għal riskju inerenti għat-trasport bl-ajru jew marbut ma’ dan it-trasport. Għar-raġunijiet esposti f’dawn il-konklużjonijiet, inqis li huma biss l-ewwel kriterji li għandhom jiġu ssodisfatti u mhux dawk tal-aħħar fosthom.

4.

Il-preambolu tal-Konvenzjoni ta’ Montreal jesponi, b’mod partikolari fit-tielet paragrafu tiegħu, li l-Istati partijiet “jirrikonoxxu l-importanza li tiġi assigurata l-protezzjoni ta’ l-interessi tal-konsumaturi fit-trasport internazzjonali bl-ajru u l-bżonn għal kumpens ekwu bbażat fuq il-prinċipju ta’ restituzzjoni”. Barra minn hekk, fil-ħames paragrafu tiegħu jistabbilixxi li “l-azzjoni kollettiva mill-Istat għal armozzazzjoni u kodifikazzjoni akbar ta’ ċerti regoli li jirregolaw it-trasport internazzjonali bl-ajru permezz ta’ Konvenzjoni ġdida hija l-mezz l-aktar adegwat biex jiġi akkwistat bilanċ ekwu ta’ l-interessi”.

5.

L-Artikolu 17 tal-Konvenzjoni ta’ Montréal, intitolat “Mewt u inġurji [feriti] tal-passiġġieri – dannu lill-bagalji” jipprovdi, fil-paragrafu 1 tiegħu, li “[i]t-trasportatur huwa responsabbli għad-danni sofferti fil-każ ta’ mewt jew inġurji personali [feriti fiżiċi] ta’ passiġġier sakemm biss l-inċident li kkawża l-mewt jew l-inġurja [il-ferita] seħħ abbord l-ajruplan jew tul xi operazzjonijiet ta’ imbark jew żbark”.

6.

Bis-saħħa tal-Artikolu 20 ta’ din il-Konvenzjoni, intitolat “L-Eżonerazzjoni”, “[j]ekk it-trasportatur jipprova li d-dannu ġie kkawżat jew kontribwit bin-negliġenza jew att ħażin jew negliġenti tal-persuna li titlob kumpens, jew il-persuna li mingħandha hu jew hi jieħdu d-drittijiet tiegħu/tagħha, it-trasportatur għandu jkun kompletament jew parzjalment eżonerat mir-responsabbiltà tiegħu lejn l-attur, sa fejn din in-negliġenza jew att ħażin jew negliġenti kkawżaw jew ikkontribwew għad-dannu. Meta għar-raġuni ta’ mewt jew inġurja [ferita] ta’ passiġġier jintalab kumpens minn persuna minbarra l-passiġġier, it-trasportatur għandu bl-istess mod ikun eżonerat kompletament jew parzjalment mir-responsabbiltà tiegħu sa fejn jipprova li d-dannu ġie kkawżat jew saret kontribuzzjoni lilu minn negliġenza jew att ħażin jew negliġenti ta’ dak il-passiġġier. Dan l-Artikolu japplika għad-disposizzjonijiet kollha ta’ responsabbiltà f’din il-Konvenzjoni, inkluż il-paragrafu 1 ta’ l-Artikolu 21”.

7.

L-Artikolu 21 tal-imsemmija konvenzjoni, intitolat “Kumpens f’każ ta’ mewt jew inġurja [feriment] ta’ passiġġieri”, huwa fformulat kif ġej:

“1.   Għal danni kkawżati taħt il-paragrafu 1 ta’ l-Artikolu 17 li ma jaqbżux 100000 Dritt Speċjali tal-Ġbid għal kull passiġġier, it-trasportatur ma jistax jeskludi jew jillimita r-responsabbiltà tiegħu.

2.   It-trasportatur m’ għandux ikun responsabbli għal danni kkawżati taħt il-paragrafu 1 ta’ l-Artikolu 17 sa fejn jeċċedu għal kull passiġġier 100000 Dritt Speċjali tal-Ġbid jekk it-trasportatur jipprova illi:

8.

L-Artikolu 29 ta’ din l-istess konvenzjoni, intitolat “Bażi tal-pretensjonijiet”, jipprovdi li “[f]il-trasport tal-passiġġieri, bagalji u merkanzija, kull azzjoni għal danni, tkun kif tkun fondata, kemm taħt din il-Konvenzjoni jew taħt kuntratt jew delitt jew xort’ oħra, tista’ tinġieb biss bla ħsara għall-kondizzjonijiet u dawn il-limiti ta’ responsabbiltà kif stabbiliti f’din il-Konvenzjoni bla ħsara għall-kwistjoni dwar min huma l-persuni li għandhom id-dritt li jġibu l-azzjoni u x’inhuma d-drittijiet rispettivi tagħhom. F’kull azzjoni ta’ din ix-xorta, m’humiex rikoverabbli danni punitivi, eżemplari jew danni oħrajn non-kompensatorji”.

9.

Il-premessi 5 sa 7 u 10 tar-Regolament (KE) Nru 889/2002 ( 3 ), li jemenda r-Regolament tal-Kunsill (KE) Nru 2027/97 dwar ir-responsabbiltà ta’ trasportaturi bl-ajru fl-eventwalità ta’ inċidenti ( 4 ), huma fformulati kif ġej:

[…]

10.

Skont l-Artikolu 1 tar-Regolament Nru 2027/97, kif emendat bir-Regolament Nru 889/2002 (iktar ’il quddiem ir-“Regolament Nru 2027/97”), “[d]an ir-Regolament jimplimenta d-dispożizzjonijiet relevanti tal-Konvenzjoni ta’ Montreal fir-rigward tat-trasport ta’ passiġġieri u l-bagalji tagħhom bl-ajru u jistabbilixxi ċerti dispożizzjonijiet supplimentari. Jestendi wkoll l-applikazzjoni ta’ dawn id-dispożizzjonijiet għat-trasport bl-ajru fi ħdan Stat Membru wieħed”.

11.

L-Artikolu 2(2) tar-Regolament Nru 2027/97 jistabbilixxi li “[i]l- kunċetti misjuba f’dan ir-Regolament li mhumiex definiti fil-paragrafu 1 huma ekwivalenti għal dawk użati fil-Konvenzjoni ta’ Montreal”.

12.

L-Artikolu 3(1) ta’ dan ir-regolament jipprovdi li “[i]r- responsabbiltà ta’ trasportatur bl-ajru Komunitarju fir-rigward ta’ passiġġieri u l-bagalji tagħhom tiġi regolata mid-dispożizzjonijiet kollha tal-Konvenzjoni ta’ Montreal pertinenti għal din ir-responsabbiltà”.

13.

Fix-xahar ta’ Awwissu 2015, ir-rikorrenti fil-kawża prinċipali, li dak inhar kellha 6 snin, użat titjira, bejn Spanja u l-Awstrija, operata mill-kumpannija tal-ajru Niki Luftfahrt GmbH, kumpannija rregolata mid-dritt Awstrijak.

14.

It-tifla kienet bilqiegħda ħdejn missierha, li matul it-titjira, irċieva mingħand l-assistent tal-kabina tazza kafé taħraq mingħajr għatu u poġġiha fuq il-mejda li tingħalaq ta’ quddiemu. Sussegwentement, dan ir-reċipjent inqaleb u l-kontenut tiegħu nxtered fuq it-tifla li ġarrbet smit tat-tieni grad f’parti ta’ ġisimha. Ma setax jiġi stabbilit jekk il-qlib tat-tazza tal-kafé kienx dovut għal ħsara fil-mejda jew għal vibrazzjoni tal-ajruplan.

15.

Ir-rikorrenti fil-kawża prinċipali, irrappreżentata legalment minn missierha, ippreżentat rikors intiż sabiex Niki Luftfahrt tiġi kkundannata tikkumpensa d-dannu kkawżat mill-inċident li seħħ matul l-imsemmija titjira, flimkien ma’ EUR 8500 oħra bħala interessi u spejjeż, fuq il-bażi tal-Artikolu 17(1) tal-Konvenzjoni ta’ Montréal.

16.

L-amministratur ġudizzjarju tal-kumpannija tal-ajru, li llum tinsab f’falliment, ikkonfuta l-eżistenza ta’ responsabbiltà, billi invoka li ma kienx hemm inċident fis-sens ta’ din id-dispożizzjoni, peress li ebda “avveniment mhux mistenni jew mhux tas-soltu” ma wassal għall-qlib tat-tazza kafé. Fi kwalunkwe każ ma kien hemm ebda “riskju inerenti għat-trasport bl-ajru”, jiġifieri tipiku ta’ dan it-trasport, minkejja li din il-kundizzjoni għandha tiġi ssodisfatta wkoll.

17.

Permezz ta’ deċiżjoni tal‑15 ta’ Diċembru 2015, il-Landesgericht Korneuburg (il-Qorti Reġjonali ta’ Korneubourg, l-Awstrija) laqgħet it-talba tar-rikorrenti fil-kawża prinċipali. Din il-qorti qieset li fiċ-ċirkustanzi ta’ dan il-każ kien hemm “inċident”, fis-sens tal-Artikolu 17(1) tal-Konvenzjoni ta’ Montréal, għaliex il-qlib tat-tazza kafé kien irriżulta minn “avveniment mhux tas-soltu ta’ oriġini esterna”. Barra minn hekk, hija ddeċidiet li kien hemm “riskju inerenti għat-trasport bl-ajru”, peress li ajruplan huwa suġġett, fil-kuntest tal-operat tiegħu, għal gradi ta’ inklinazzjoni varji li jistgħu jwasslu sabiex l-oġġetti mqiegħda fuq superfiċi orizzontali fl-ajruplan jinqalbu mingħajr ma tkun neċessarja manuvra partikolari. Finalment, hija kkonstatat l-assenza ta’ ħtija tat-trasportatur bl-ajru minħabba l-fatt li s-servizz ta’ xorb sħun f’reċipjenti mingħajr għatu hija prattika normali u soċjalment adegwata.

18.

Permezz ta’ sentenza tat‑30 ta’ Awwissu 2016, l-Oberlandesgericht Wien (il-Qorti Reġjonali Superjuri ta’ Vjenna, l-Awstrija) bidlet id-deċiżjoni mogħtija fl-ewwel istanza, wara li kkunsidrat li r-responsabbiltà tat-trasportatur bl-ajru kienet eskluża, peress li l-Artikolu 17 tal-Konvenzjoni ta’ Montréal ikopri biss l-inċidenti kkawżati minn “riskju inerenti għat-trasport bl-ajru” u li f’dan il-każ, ir-rikorrenti fil-kawża prinċipali ma setgħetx tipproduċi prova ta’ dan.

19.

Adita b’rikors għal Reviżjoni, l-Oberster Gerichtshof (il-Qorti Suprema), permezz ta’ deċiżjoni tas‑26 ta’ Ġunju 2018 li waslet għand ir-Reġistru tal-Qorti tal-Ġustizzja fl‑14 ta’ Awwissu 2018, iddeċidiet li tissospendi l-proċeduri quddiemha u li tagħmel id-domanda preliminari segwenti lill-Qorti tal-Ġustizzja:

“Ikun hemm ‘inċident’ li għalih huwa responsabbli t-trasportatur bl-ajru fis-sens tal-Artikolu 17(1) tal-Konvenzjoni [ta’ Montréal] meta kikkra ta’ kafé jaħraq, imqiegħda fuq il-mejda li tingħalaq ta’ sît ta’ ajruplan fl-ajru, tiżloq għal raġuni mhux magħrufa, tinqaleb u b’hekk tikkawża smit lil passiġġier?”

20.

Osservazzjonijiet bil-miktub tressqu quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja mill-konvenuta fil-kawża prinċipali, mill-Gvern Pollakk kif ukoll mill-Kummissjoni Ewropea. Waqt is-seduta tad‑19 ta’ Ġunju 2019, il-Gvern Franċiż u l-Kummissjoni ressqu l-osservazzjonijiet orali tagħhom.

21.

Qabel kollox ninnota li l-qorti tar-rinviju tindika li l-Konvenzjoni ta’ Montréal hija applikabbli fiċ-ċirkustanzi tal-kawża prinċipali, peress li t-titjira li matulha seħħ l-avveniment kontenzjuż għandha natura internazzjonali, fis-sens tal-Artikolu 1 ta’ din il-konvenzjoni, peress li l-post ta’ tluq u l-post ta’ destinazzjoni ta’ din it-titjira jinsabu fit-territorju ta’ żewg Stati partijiet ( 5 ). F’dan ir-rigward, nenfasizza li fl-oqsma koperti mill-Konvenzjoni ta’ Montréal, l-Istati Membri tal-Unjoni ttrasferew lil din tal-aħħar il-kompetenzi tagħhom għal dak li jirrigwarda r-responsabbiltà għad-danni subiti f’każ ta’ mewt jew ferita ta’ passiġġier ( 6 ) u li l-Artikolu 3(1) tar-Regolament Nru 2027/97 jipprovdi li r-responsabbiltà lejn il-passiġġieri ta’ “trasportatur bl-ajru tal-Komunità” ( 7 ), bħal f’dan il-każ, donnha hija rregolata mid-dispożizzjonijiet kollha tal-imsemmija konvenzjoni relatati ma’ din ir-responsabbiltà ( 8 ).

22.

Sussegwentement, infakkar ( 9 ) li d-dispożizzjonijiet tal-Konvenzjoni ta’ Montréal huma parti integrali mill-ordinament ġuridiku tal-Unjoni ( 10 ), b’tali mod li l-Qorti tal-Ġustizzja għandha ġurisdizzjoni sabiex tiddeċiedi dwar l-interpretazzjoni tagħha, f’osservanza tar-regoli tad-dritt internazzjonali applikabbli fl-Unjoni, u b’mod partikolari tal-Artikolu 31 tal-Konvenzjoni ta’ Vjenna ( 11 ), li jipprovdi li trattat għandu jiġi interpretat in bona fide, billi jiġi segwit is-sens ordinarju tat-termini tiegħu fil-kuntest tagħhom u fid-dawl kemm tal-iskop kif ukoll tal-għan tiegħu ( 12 ). Barra minn hekk, fid-dawl tal-għan tal-Konvenzjoni ta’ Montréal, li huwa dak tal-unifikazzjoni tar-regoli dwar it-trasport bl-ajru internazzjonali, il-Qorti tal-Ġustizzja diġà ddeċidiet li l-kunċetti li jinsabu f’din il-konvenzjoni u li ma humiex iddefiniti fiha “għand[hom] jingħata[w] interpretazzjoni uniformi u awtonoma, minkejja s-sens differenti mogħti lil da[w]n il kunċett[i] fil-liġi nazzjonali tal-Istati partijiet għal din il-konvenzjoni” ( 13 ).

23.

Finalment, minn ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja jirriżulta li fil-kuntest tal-proċedura ta’ rinviju għal deċiżjoni preliminari, huma biss il-qrati nazzjonali li għandhom jistabbilixxu l-kuntest fattwali u ġuridiku tal-kawża li għandhom jiddeċiedu ( 14 ). F’dan ir-rigward, nirrileva li f’dan il-każ, huwa stabbilit, kif tindika b’mod espliċitu d-domanda preliminari, li kien impossibbli li tiġi stabbilita r-raġuni li għaliha t-tazza kafé nqalbet fuq ir-rikorrenti fil-kawża prinċipali. Barra minn hekk, mid-deċiżjoni tar-rinviju jirriżulta li l-eċċezzjoni bbażata fuq ħtija kontributtiva tal-vittma, li kienet inizjalment imqajma mill-konvenuta fil-kawża prinċipali, ma għadhiex suġġett tal-proċedura nazzjonali ( 15 ). Għalhekk, il-Qorti tal-Ġustizzja għandha tiddeċiedi dwar l-interpretazzjoni mitluba mingħandha abbażi tal-konstatazzjonijiet hekk imwettqa mill-qorti tar-rinviju.

24.

F’din il-kawża, il-Qorti tal-Ġustizzja hija mistiedna, essenzjalment, tiddetermina jekk il-kunċett ta’ “inċident” fis-sens tal-Artikolu 17(1) tal-Konvenzjoni ta’ Montréal għandux jiġi interpretat b’tali mod li jinkludi sitwazzjoni li fiha tazza kafé taħraq, imqiegħda fuq mejda li tingħalaq fuq ajruplan fl-ajru, tinqaleb għal raġuni indeterminata u tikkawża smit lil passiġġier, li għalhekk tkun tista’ teħtieġ, skont l-imsemmija dispożizzjoni, li t-trasportatur bl-ajru kkonċernat iħallas id-danni fir-rigward ta’ din il-ferita fiżika.

25.

Minkejja li d-domanda magħmula mill-qorti tar-rinviju saret f’termini li jirrigwardaw iċ-ċirkustanzi proprji tal-kawża prinċipali, madankollu nqis li jkun preferibbli l-Qorti tal-Ġustizzja ma tillimitax ir-risposta tagħha għal dan il-każ speċifiku biss iżda tieħu l-opportunità mogħtija lilha hawnhekk sabiex tagħti interpretazzjoni tal-kunċett imsemmi billi tistabbilixxi kriterji ta’ evalwazzjoni astratti u għalhekk ta’ portata iktar ġenerali ( 16 ). Għandu jiġi enfasizzat li din il-kawża hija l-ewwel waħda li fiha l-Qorti tal-Ġustizzja hija mitluba tinterpreta l-imsemmi kunċett.

26.

F’dan ir-rigward, nikkonstata, bħall-qorti tar-rinviju, li l-Konvenzjoni ta’ Montréal ma tinkludix definizzjoni tal-kunċett ta’ “inċident”, minkejja li tali avveniment jikkostitwixxi evidentement kundizzjoni determinanti sabiex tkun tista’ tiġi stabbilita r-responsabbiltà ta’ trasportatur bl-ajru fuq il-bażi tal-Artikolu 17(1) tal-imsemmija konvenzjoni, f’każ ta’ dannu fiżiku (ferita fiżika jew mewt) imġarrab minn passiġġier ( 17 ). Bl-istess mod, dan it-terminu jinsab fid-dispożizzjoni ekwivalenti li tikkostitwixxi l-Artikolu 17 tal-Konvenzjoni ta’ Varsavja ( 18 ), li kienet issostitwita mill-Konvenzjoni ta’ Montréal ( 19 ), iżda wkoll mingħajr definizzjoni f’dan l-ewwel strument.

27.

Madankollu, xi qrati nazzjonali żviluppaw ġurisprudenzi, li l-qorti tar-rinviju ssemmi espressament, dwar il-kunċett ta’ “inċident” fis-sens tal-Konvenzjoni ta’ Varsavja u/jew tal-Konvenzjoni ta’ Montréal ( 20 ). Nippreċiża li minkejja d-differenzi bejn l-Artikolu 17 tal-Konvenzjoni ta’ Varsavja u l-Artikolu 17(1) tal-Konvenzjoni ta’ Montréal, jiena tal-fehma li t-tieni waħda minn dawn id-dispożizzjonijiet għandha madankollu tiġi interpretata fid-dawl tad-deċiżjonijiet relatati mal-ewwel waħda, minħabba l-ekwivalenza sostanzjalment eżistenti bejniethom ( 21 ).

28.

Il-qorti tar-rinviju tindika li jidhirlha li l-Artikolu 17(1) tal-Konvenzjoni ta’ Montréal huwa applikabbli f’dan il-każ, peress li l-ferita fiżika mġarrba mir-rikorrenti fil-kawża prinċipali tirriżulta, skont it-terminoloġija użata mill-imsemmija qrati nazzjonali, minn avveniment “mhux mistenni”, li joriġina minn “azzjoni esterna” għall-vittma u li jwassal għal “dannu mhux mistenni” għaliha. Hija tenfasizza li l-kawża prinċipali tiffoka fuq il-punt dwar jekk il-kunċett ta’ “inċident” fis-sens ta’ din id-dispożizzjoni jippreżumix, minbarra li jiġu ssodisfatti l-kriterji hemm imsemmija, li jimmaterjalizza “riskju inerenti għat-trasport bl-ajru” ( 22 ).

29.

Din il-qorti tesponi li jeżistu diversi approċċi fir-rigward tan-neċessità li jiġi ssodisfatt dan l-aħħar kriterju, fid-dawl ta’ ċerti deċiżjonijiet mogħtija minn qrati tal-Istati partijiet għall-Konvenzjoni ta’ Varsavja u/jew għall-Konvenzjoni ta’ Montréal kif ukoll diversi opinjonijiet dottrinali.

30.

Skont l-ewwel approċċ, li skont il-qorti tar-rinviju huwa sostnut mill-parti l-kbira tad-dottrina u tal-ġurisprudenza Ġermaniża ( 23 ), il-kunċett ta’ “inċident” inkwistjoni għandu jkun limitat għas-sitwazzjonijiet fejn iseħħ riskju li tipikament jirriżulta min-natura tal-ajruplan, l-istat tiegħu jew l-operat tiegħu ( 24 ), jew minn installazzjoni ajronawtika użata waqt l-imbark jew l-iżbark. Dan huwa ġġustifikat mill-fatt li l-intenzjoni tal-Istati parti għall-Konvenzjoni ta’ Montréal ma kinitx li t-trasportaturi bl-ajru jassumu r-riskji ġenerali tal-ħajja ta’ kuljum. Għalhekk, il-persuna leża għandha l-oneru tal-prova tal-materjalizzazzjoni ta’ riskju li seta’ jseħħ biss fil-qasam tat-trasport bl-ajru. Issa, fil-każ inkwistjoni, fid-dawl tal-impossibbiltà li tiġi ddeterminata l-kawża tal-avveniment kontenzjuż, din l-interpretazzjoni twassal sabiex ir-rikors tar-rikorrenti fil-kawża prinċipali jiġi miċħud.

31.

Għall-kuntrarju, skont it-tieni approċċ, ma huwiex neċessarju li jiġi stabbilit li seħħ riskju inerenti għat-trasport bl-ajru sabiex jiġi applikat l-Artikolu 17(1) tal-Konvenzjoni ta’ Montréal, fid-dawl tal-formulazzjoni ta’ din id-dispożizzjoni, tas-sistema ta’ responsabbiltà stabbilita minnha u tal-bżonn tal-protezzjoni tal-effiċjenza tagħha. Il-qorti tar-rinviju tqis li dawn l-aħħar argumenti huma konvinċenti. Hija tispeċifika li ċerti awturi ddeduċew li l-qlib ta’ xarba taħraq fuq ġisem passiġġier ( 25 ) jikkostitwixxi “inċident” li jista’ jagħti lok għar-responsabbiltà ta’ trasportatur bl-ajru. Fil-kawża prinċipali, din l-interpretazzjoni twassal għar-rikonoxximent tar-responsabbiltà tat-trasportatur bl-ajru.

32.

Finalment, il-qorti tar-rinviju ssemmi approċċ ieħor, deskritt bħala “soluzzjoni intermedjarja”, li jipprovdi li r-responsabbiltà prevista fl-imsemmi Artikolu 17(1) tirriżulta mis-sempliċi fatt li l-avveniment ikkonċernat seħħ fuq l-ajruplan, jew inkella waqt l-imbark jew l-iżbark, mingħajr neċessità li jimmaterjalizza riskju inerenti għat-trasport bl-ajru, iżda bil-possibbiltà li t-trasportatur jiġi eżonerat minn din ir-responsabbiltà jekk juri l-assenza ta’ rabta man-natura jew mal-operat tal-ajruplan. F’dan il-każ, din l-interpretazzjoni tkun twassal ukoll sabiex tiġi ammessa r-responsabbiltà tal-konvenuta fil-kawża prinċipali, peress li l-kawża tal-inċident ikkonċernat ma setgħetx tiġi identifikata.

33.

L-osservazzjonijiet li ġew ippreżentati lill-Qorti tal-Ġustizzja f’din il-kawża jirriflettu dawn l-approċċi differenti. Il-konvenuta fil-kawża prinċipali ssostni li r-responsabbiltà tat-trasportaturi bl-ajru tista’ tiġi stabbilita, fuq il-bażi tal-Artikolu 17(1) tal-Konvenzjoni ta’ Montréal, biss meta l-inċident, avveniment mhux mistenni u mhux tas-soltu li jirriżulta minn intervent estern, kien ipprovokat minn riskju inerenti għat-trasport bl-ajru. Madankollu, ir-riskju ta’ inġurja personali minħabba l-qlib ta’ xarba taħraq jista’ jseħħ ukoll fil-kuntest tal-ħajja privata ( 26 ).

34.

Min-naħa l-oħra, il-Gvern Pollakk jeskludi r-rekwiżit ta’ riskju inerenti għat-trasport bl-ajru, iżda madankollu jqis li hija neċessarja rabta kawżali plawżibbli bejn l-avveniment ikkonċernat – li għandu jkun mhux mistenni u mhux tas-soltu u minn sors estern għall-passiġġier – u l-moviment jew l-operat tal-ajruplan, rabta li teżisti f’dan il-każ ( 27 ).

35.

Min-naħa tagħhom, il-Gvern Franċiż u l-Kummissjoni ( 28 ) huma tal-opinjoni li s-sitwazzjoni inkwistjoni fil-kawża prinċipali hija koperta mill-kunċett ta’ “inċident” fis-sens tal-imsemmi Artikolu 17(1), peress li tirrigwarda avveniment mhux mistenni, li seħħ matul it-trasport bl-ajru u estern għall-persuna tal-vittma, mingħajr ma jkun neċessarju li jiġi stabbilit it-twettiq ta’ riskju inerenti għat-trasport bl-ajru – teżi sostnuta mill-konvenuta fil-kawża prinċipali – u lanqas l-eżistenza ta’ rabta kawżali ma’ dan it-trasport – teżi proposta mill-Gvern Pollakk. Din hija wkoll il-fehma tiegħi, għar-raġunijiet segwenti, li huma konformi mar-regoli ta’ interpretazzjoni fuq imsemmija ( 29 ).

36.

Qabel kollox, fir-rigward tal-formulazzjoni tal-Artikolu 17(1) tal-Konvenzjoni ta’ Montréal, infakkar ( 30 ) li kienu biss sitt verżjonijiet lingwistiċi ta’ dan l-istrument li ġew deskritti bħala “awtentiċi”, li fosthom hemm tliet verżjonijiet li jikkorrispondu għal-lingwi uffiċjali tal-Unjoni, jiġifieri l-Ingliż, l-Ispanjol u l-Franċiż ( 31 ).

37.

Dan l-Artikolu 17(1) jistabbilixxi li “[i]t-trasportatur huwa responsabbli għad-danni sofferti fil-każ ta’ mewt jew inġurji personali ta’ passiġġier sakemm biss l-inċident li kkawża l-mewt jew l-inġurja seħħ abbord l-ajruplan jew tul xi operazzjonijiet ta’ imbark jew żbark”.

38.

Qabel kollox, nikkonstata, bħalma tagħmel il-qorti tar-rinviju, li l-Artikolu 17(1) tal-Konvenzjoni ta’ Montréal ma jifformulax rekwiżit li jipprovdi li r-responsabbiltà tat-trasportatur bl-ajru tista’ tiġi stabbilita, fuq il-bażi ta’ din id-dispożizzjoni, biss meta l-avveniment kontenzjuż ikun ġie kkawżat minn riskju inerenti għat-trasport bl-ajru, kif issostni l-konvenuta fil-kawża prinċipali, jew inkella jippreżenta rabta kawżali man-natura jew l-operat tal-ajruplan, kif jipproponi l-Gvern Pollakk. Issa, inqis li kieku l-awturi tal-imsemmija konvenzjoni kellhom l-intenzjoni li jipprovdi tali kriterji restrittivi, huma ma kinux jonqsu milli jagħmlu dan b’mod espliċitu ( 32 ), li ma huwiex il-każ hawnhekk. Barra minn hekk, ix-xogħol preparatorju ma jagħtix indikazzjoni ta’ din l-intenzjoni ( 33 ).

39.

Fl-istess sens, nenfasizza, bħall-Gvern Franċiż, li f’dan l-Artikolu 17(1) ġiet miżjuda preċiżjoni notevoli, meta mqabbel mad-dispożizzjoni korrispondenti tal-Konvenzjoni ta’ Varsavja ( 34 ) preċedenti għalih, jiġifieri l-formulazzjoni “sakemm biss” ( 35 ), li turi r-rieda tal-imsemmija awturi li ma jissuġġettawx ir-responsabbiltà tat-trasportatur bl-ajru għal kundizzjonijiet oħra, minbarra dawk ta’ “inċident” li seħħ fiċ-ċirkustanzi u kellu l-effetti li sussegwentement huma ddikjarati fl-imsemmi Artikolu 17(1). Fil-fehma tiegħi, minn din il-preċiżjoni jirriżulta li l-kunċett ta’ “inċident”, fis-sens ta’ din l-aħħar dispożizzjoni, għandu jkun is-suġġett ta’ interpretazzjoni li ma għandhiex l-effett li tnaqqas il-kamp ta’ applikazzjoni materjali tiegħu.

40.

Fir-rigward tal-imsemmi kunċett, nikkonstata li t-terminoloġija użata fl-Artikolu 17(1) tal-Konvenzjoni ta’ Montréal, fir-rigward tar-responsabbiltà tat-trasportatur bl-ajru f’każ ta’ mewt jew ta’ feriment soffert minn passiġġieri, toħloq kuntrast ma’ dik użata fil-paragrafu 2 ta’ dan l-Artikolu 17 u fl-Artikolu 18 tal-imsemmija konvenzjoni, fir-rigward tar-responsabbiltà tat-trasportatur bl-ajru f’każ ta’ distruzzjoni, telf jew dannu rispettivament, ta’ bagalji rreġistrati u ta’ merkanzija. Fil-fatt, għall-kuntrarju ta’ din l-ewwel dispożizzjoni, dawn tal-aħħar ma jsemmux “inċident”, iżda sempliċi “fatt” li kkawża d-danni mġarrba mill-bagalji rreġistrati jew minn merkanzija ( 36 ). Fil-fehma tiegħi minn dan il-kuntrast jirriżulta li sabiex jiġi applikat l-imsemmi Artikolu 17(1), l-avveniment li kkawża l-mewt jew il-feriment tal-passiġġier għandu mhux biss ikun seħħ abbord jew inkella matul l-imbark jew l-iżbark ( 37 ), iżda għandu jkun jista’ wkoll jaqa’ taħt il-klassifikazzjoni ta’ “inċident”, skont kriterji li jistgħu jiġu ddeterminati mill-Qorti tal-Ġustizzja.

41.

Minkejja li t-terminu “inċident” huwa użat diversi drabi fil-Konvenzjoni ta’ Montréal, madankollu lanqas ma huwa elaborat fid-dispożizzjonijiet l-oħra li jużawh ( 38 ). Barra minn hekk, l-Artikolu 28 ta’ din il-konvenzjoni, li jirrigwarda l-ħlas bil-quddiem f’każ ta’ mewt jew ta’ feriment ta’ passiġġieri, isemmi li dawn l-aħħar danni għandhom jirriżultaw minn “inċident ta’ inġejni ta’ l-ajru” ( 39 ), mingħajr ebda preċiżazzjoni oħra.

42.

Infakkar li konformement ma’ dak li jipprovdi l-Artikolu 31 tal-Konvenzjoni ta’ Vjenna, il-kunċett ta’ “inċident” imsemmi fl-Artikolu 17(1) tal-Konvenzjoni ta’ Montréal għandu jiġi interpretat fid-dawl tas-“sens ordinarju li għandu jingħata [lit-terminu kkonċernat]”.

43.

F’dan ir-rigward, inqis li kif għamlu kemm il-qorti tar-rinviju kif ukoll il-partijiet kollha li ssottomettew osservazzjonijiet f’din il-kawża, għandha tittieħed inkunsiderazzjoni l-interpretazzjoni tal-imsemmi kunċett sostnuta minn diversi qrati tal-Istati parti għall-Konvenzjoni ta’ Varsavja u/jew għall-Konvenzjoni ta’ Montréal ( 40 ), sabiex eventwalment tittieħed ispirazzjoni minn dawn il-preċedenti ta’ natura ġurisprudenzjali, minkejja li l-Qorti tal-Ġustizzja ma hijiex marbuta bihom.

44.

Fl-ewwel lok, nosserva li ċerti kriterji ġew aċċettati b’mod wiesa’, minkejja xi varjazzjonijiet fl-għażla tal-kliem użat mill-qrati nazzjonali, bħala rilevanti fir-rigward tal-kunċett ta’ “inċident” li jinsab fl-Artikolu 17 tal-Konvenzjoni ta’ Varsavja u fl-Artikolu 17(1) tal-Konvenzjoni ta’ Montréal. Skont dawn il-qrati, essenzjalment, il-vittma għandha turi li l-avveniment li seħħ matul il-perijodu ta’ trasport bl-ajru, jew abbord l-ajruplan, jew matul l-operazzjonijiet ta’ imbark jew ta’ żbark, u li wassal għad-dannu fiżiku invokat, minn naħa, għandu natura “mhux mistennija” jew “mhux tas-soltu”, u min-naħa l-oħra li għandu oriġini “esterna” għall-persuna tal-passiġġier ikkonċernat ( 41 ). Fi kliem ieħor, ma jistax jiġi kklassifikat bħala “inċident” fatt dannuż li jirriżulta mir-reazzjonijiet tal-vittma stess għall-funzjonament tas-soltu, normali u prevedibbli tal-ajruplan, jew li kien ipprovokat mill-istat ta’ saħħa eżistenti minn qabel tal-vittma. Il-kunsens miksub favur dawn il-fatturi ta’ evalwazzjoni jirriżulta, b’mod partikolari ( 42 ), mill-ġurispurdenza Amerikana ( 43 ), mill-ġurisprudenza Ġermaniża ( 44 ) kif ukoll mill-ġurisprudenza Franċiża ( 45 ). L-osservazzjonijiet sottomessi f’din il-kawża huma konverġenti wkoll f’dan ir-rigward.

45.

Nikkunsidra li dawn il-kriterji, li huma għal kollox konformi mad-definizzjoni normali tat-terminu kkonċernat ( 46 ), jistgħu jiġu sostnuti wkoll b’mod utli mill-Qorti tal-Ġustizzja f’din il-kawża, sabiex jiġi ddeterminat liema sitwazzjonijiet jistgħu jaqgħu taħt il-klassifikazzjoni ta’ “inċident” fis-sens tal-Artikolu 17(1) tal-Konvenzjoni ta’ Montréal. F’dan ir-rigward, infakkar li l-qorti tar-rinviju tqis, fil-fehma tiegħi ġustament, li l-kriterji kollha msemmija iktar ’il fuq huma ssodisfatti f’ċirkustanzi bħal dawk tal-kawża prinċipali ( 47 ). Bl-istess mod, qrati nazzjonali oħra, b’mod partikolari Amerikani ( 48 ), iddeċidew li l-qlib ta’ xarba taħraq fuq passiġġier abbord ajruplan jikkostitwixxi “inċident” fis-sens tal-Artikolu 17 tal-Konvenzjoni ta’ Varsavja.

46.

Fit-tieni lok, kif issemmi d-deċiżjoni tar-rinviju, nikkonstata li min-naħa l-oħra teżisti kontroversja dwar jekk għandhiex tkun meħtieġa, fir-rigward tal-imsemmija dispożizzjonijiet, il-verifika ta’ kriterju addizzjonali marbut mal-eżistenza ta’ “riskju inerenti għat-trasport bl-ajru”. Il-konvenuta fil-kawża prinċipali ssostni li dan il-kriterju ġie adottat fil-ġurisprudenza Awstrijakka ( 49 ), iżda l-qorti tar-rinviju tiddubita l-korrettezza ta’ tali pożizzjoni, b’mod partikolari fid-dawl tal-iżvilupp li l-ġurisprudenza Ġermaniża donnha segwiet lejn moderazzjoni tal-post mogħti lil dan il-kriterju ( 50 ). Barra minn hekk, fil-ġurisprudenza Amerikana, minkejja li ċerti qrati applikaw kriterju ta’ dan it-tip ( 51 ), madankollu l-Qorti Suprema u qrati oħra ma għażlux dan l-approċċ restrittiv ( 52 ). Finalment, nirrileva li fil-ġurisprudenza Franċiża, il-konstatazzjoni ta’ riskju proprju għat-trasport bl-ajru twettqet kultant għall-finijiet tal-Artikolu 17 tal-Konvenzjoni ta’ Varsavja, iżda din il-verifika ma saritx direttament mill-perspettiva tal-kunċett ta’ “inċident” u lanqas ma għadha attwali ( 53 ).

47.

Min-naħa tiegħi, kif indikajt fil-bidu ( 54 ), inqis li r-rekwiżit ta’ tali riskju, li l-adozzjoni ġurisprudenzjali tiegħu jirdhirli li baqgħet limitata, b’ebda mod ma huwa rifless fit-terminoloġija użata fl-Artikolu 17(1) tal-Konvenzjoni ta’ Montréal. Il-pożizzjoni tiegħi hija msaħħa fid-dawl tal-għanijiet ta’ din id-dispożizzjoni.

48.

Bħall-qorti tar-rinviju u l-Gvern Franċiż ( 55 ), inqis li ma huwiex konformi mal-għanijiet tal-Konvenzjoni ta’ Montréal, u b’mod partikolari ma’ dawk tal-Artikolu 17(1) tagħha, li jiġi impost fuq il-persuna li titlob kumpens għal dannu fiżiku, fuq il-bażi ta’ din id-dispożizzjoni, li tipprova l-eżistenza ta’ “riskju inerenti għat-trasport bl-ajru” jew ta’ rabta kawżali plawżibbli ma’ dan it-trasport, kundizzjonijiet li għandhom jiġu vverifikati, skont il-konvenuta fil-kawża prinċipali u skont il-Gvern Pollakk rispettivament, sabiex avveniment ikun jista’ jiġi kklassifikat bħala “inċident” fis-sens tal-imsemmija dispożizzjoni.

49.

Qabel kollox, nosserva li l-Konvenzjoni ta’ Montréal għandha l-għan li tikseb uniformizzazzjoni tar-regoli li kienu applikabbli fl-oqsma koperti mill-kamp ta’ applikazzjoni tagħha, u b’mod iktar speċifku fil-qasam tar-responsabbiltà tat-trasportaturi bl-ajru. Il-ħames paragrafu tal-preambolu tagħha jindika li l-Istati parti għal dan l-istrument għandhom l-għan ta’ “armozzazzjoni u kodifikazzjoni akbar ta’ ċerti regoli li jirregolaw it-trasport internazzjonali bl-ajru”, u għalhekk li jsaħħu s-sistema uniformi preċedentement stabbilita mill-Konvenzjoni ta’ Varsavja ( 56 ). Barra minn hekk, l-Artikolu 29 tal-Konvenzjoni ta’ Montréal jistabbilixxi li l-azzjonijiet għall-finijiet ta’ danni, inkluż dawk ibbażati fuq l-Artikolu 17(1) tagħha, jistgħu jiġu eżerċitati biss fil-kundizzjonijiet u fil-limiti ta’ responsabbiltà previsti minn din il-konvenzjoni, liema fatt jeskludi l-użu ta’ regoli ta’ dritt nazzjonali sabiex jirregolaw ir-responsabbiltà tat-trasportaturi bl-ajru li jaqgħu fil-kamp ta’ applikazzjoni tagħha ( 57 ).

50.

Għalhekk, inqis li ma għandhiex tiġi adottata interpretazzjoni tal-kunċett ta’ “inċident” fis-sens tal-Artikolu 17(1) tal-Konvenzjoni ta’ Montréal, li tkun twassal sabiex l-azzjonijiet ibbażati fuq din id-dispożizzjoni jiġu ssuġġettati għal kundizzjonijiet restrittivi li ma kinux mixtieqa mill-awturi tal-imsemmija konvenzjoni, lanqas b’mod impliċitu, bħar-rekwiżit ta’ “riskju inerenti għat-trasport bl-ajru” jew ta’ rabta kawżali ma’ dan it-trasport. Fil-fehma tiegħi, dan l-approċċ huwa kkorroborat bl-indikazzjonijiet li jinsabu fil-preambolu tar-Regolament Nru 889/2002, u b’mod partikolari fil-premessa 7 tiegħu, li jissuġġerixxu li peress li d-dispożizzjonijiet tal-Konvenzjoni ta’ Montréal għandhom għan protettiv dawn għandhom jiġu interpretati b’approċċ favorevoli għall-passiġġieri u għad-dipendenti tagħhom ( 58 ).

51.

F’dan ir-rigward, infakkar li l-Qorti tal-Ġustizzja diġà rrilevat diversi drabi li mill-preambolu tal-Konvenzjoni ta’ Montréal ( 59 ) jirriżulta li l-Istati partijiet tagħha għandhom l-għan, fuq il-pjan sostantiv, “li tiġi assigurata l-protezzjoni ta’ l-interessi tal-konsumaturi fit-trasport internazzjonali bl-ajru u […] kumpens ekwu bbażat fuq il-prinċipju ta’ restituzzjoni” kif ukoll li “jiġi akkwistat bilanċ ekwu ta’ l-interessi” inkwistjoni. Għalhekk, l-imsemmija Stati adottaw sistema ta’ responsabbiltà stretta tat-trasportaturi bl-ajru ( 60 ), filwaqt li jieħdu ħsieb li jippreżervaw bilanċ bejn l-interessi tat-trasportaturi bl-ajru u dawk tal-passiġġieri ( 61 ).

52.

Issa, li kieku kellu jiġi ammess li l-avveniment li taw lok għad-dannu kopert mill-Artikolu 17(1) tal-Konvenzjoni ta’ Montréal għandu jippreżenta partikolaritajiet speċifiċi għat-trasport bl-ajru, dan iwassal lill-passiġġier għal limitazzjoni, jew saħansitra għal ċaħda, tad-drittijiet tiegħu minħabba l-konsegwenzi li dan il-kriterju jkollu mhux biss fuq l-oneru tal-prova iżda wkoll fuq l-effettività tal-imsemmija dispożizzjoni.

53.

Fil-fatt, minn naħa, ladarba l-persuna leża ma għandhiex aċċess għall-informazzjoni teknika kollha li tirrigwarda n-navigazzjoni tal-ajruplan jew l-operat bl-ajru, li t-trasportatur bl-ajru biss ikollu, ikun eċċessivament diffiċli għal din il-persuna turi l-eżistenza ta’ riskju inerenti għat-trasport bl-ajru jew anki ta’ rabta kawżali ma’ dan tal-aħħar, sabiex tkun tista’ titlob kumpens fuq il-bażi ta’ dan l-Artikolu 17(1).

54.

Min-naħa l-oħra, permezz ta’ tali rekwiżiti r-regola prevista f’dan tal-aħħar tiġi kunsiderevolment imċaħħda mis-sustanza tagħha peress li diversi avvenimenti jkollhom jiġu esklużi mill-klassifikazzjoni ta’ “inċident”, fis-sens ta’ din id-dispożizzjoni, peress li jistgħu jseħħu b’mod simili f’ċirkustanzi oħra minbarra dawk tat-trasport bl-ajru, jiġifieri fil-ħajja ta’ kuljum. Din l-esklużjoni twassal għal tnaqqis importanti tal-każijiet fejn tista’ tiġi stabbilita r-responsabbiltà ta’ trasportatur bl-ajru fuq il-bażi tal-imsemmija dispożizzjoni, billi tillimitahom għall-inċidenti l-iktar serji tat-trasport bl-ajru, bħal dawk ta’ turbolenzi kbar jew jekk jaqa’ l-ajruplan.

55.

Il-kunsiderazzjonijiet preċedenti, relatati mal-formulazzjoni tal-Artikolu 17(1) tal-Konvenzjoni ta’ Montréal u mal-għanijiet tiegħu, huma kkorroborati minn analiżi tal-kuntest li fih taqa’ din id-dispożizzjoni.

56.

Sabiex tingħata l-interpretazzjoni mitluba tal-Artikolu 17(1) tal-Konvenzjoni ta’ Montréal, u b’mod iktar speċifiku tal-kunċett ta’ “inċident” inkluż fiha, fil-fehma tiegħi, kif jindikaw id-deċiżjoni tar-rinviju u l-osservazzjonijiet kollha magħmula quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja, għandha tittieħed inkunsiderazzjoni s-sistema ta’ responsabbiltà tat-trasportaturi bl-ajru li tirriżulta minn din id-dispożizzjoni moqrija flimkien mad-dispożizzjonijiet l-oħra tal-imsemmija konvenzjoni.

57.

Bis-saħħa tal-Artikolu 17(1) tal-Konvenzjoni ta’ Montréal, f’każ ta’ mewt jew ta’ ferita fiżika sofferta minn passiġġier, it-trasportatur bl-ajru huwa responsabbli ipso jure, meta l-inċident iseħħ abbord l-ajruplan, jew inkella waqt l-imbark jew l-iżbark ( 62 ). Barra minn hekk, l-Artikolu 21 ta’ din il-konvenzjoni jipprevedi, fil-paragrafu 1 tiegħu, li meta d-dannu ma jeċċedix ċertu limitu ta’ kumpens ( 63 ), kif inhu l-każ inkwistjoni ( 64 ), it-trasportatur ma jistax jiġi eskluż minn din ir-responsabbiltà oġġettiva, u fil-paragrafu 2 tiegħu, li f’każ li jinqabeż dan il-limitu, huwa jista’ jiġi eżonerat mir-responsabbiltà tiegħu minħabba nuqqas preżunt jekk juri li d-dannu ma kienx ikkawżat minnu, mill-impjegati tiegħu jew mill-aġenti tiegħu, jew li huwa imputabbli biss lil parti terza. Finalment, skont l-Artikolu 20 tal-imsemmija konvenzjoni, fiż-żewġ każijiet imsemmija fl-Artikolu 21, it-trasportatur għandu l-possibbiltà li jillimita, jew anki li jeskludi, ir-responsabbiltà tiegħu jekk juri l-eżistenza ta’ nuqqas min-naħa tal-persuna leża, nuqqas li huwa eskluż fil-kawża prinċipali ( 65 ).

58.

Minn dawn id-dispożizzjonijiet kollha jirriżulta li l-awturi tal-Konvenzjoni ta’ Montréal riedu sistema ta’ responsabbiltà li hija favorevoli għall-passiġġier leż, peress li dan tal-aħħar ma għandux jipproduċi l-prova ta’ nuqqas imwettaq mit-trasportatur bl-ajru, mill-impjegati tiegħu jew mill-aġenti tiegħu, iżda sempliċement il-prova tad-dannu tiegħu kif ukoll ta’ rabta kawżali bejnu u l-fatt li jagħti lok għalih li jista’ jiġi kklassifikat bħala “inċident”. Fid-dispożizzjonijiet imsemmija iktar ’il fuq imkien ma tissemma n-neċessità li l-passiġġier juri li seħħ riskju inerenti għat-trasport bl-ajru jew li l-avveniment dannuż huwa direttament marbut ma’ dan it-trasport, bħala wieħed li jaqa’ taħt in-natura jew l-operat tal-ajruplan. Huwa biss fi stadju ulterjuri, ladarba ssir il-klassifikazzjoni ta’ “inċident” fis-sens tal-Artikolu 17(1) tal-Konvenzjoni ta’ Montréal, li t-trasportatur bl-ajru jista’ eventwalment, bħala difiża, jipprova jnaqqas ir-responsabbiltà tiegħu, jew anki jeskludiha totalment, billi jipproduċi l-provi meħtieġa suffiċjentement skont il-liġi, b’mod partikolari skont l-Artikolu 20 tal-istess strument.

59.

Barra minn hekk, tqegħid f’perspettiva tas-sistema ta’ responsabbiltà li tirriżulta attwalment mill-Konvenzjoni ta’ Montréal, f’każ ta’ inċident li jikkawża l-mewt jew ferita fiżika, meta mqabbla mas-sistema li kienet prevista mill-Konvenzjoni ta’ Varsavja, juri b’mod partikolari l-intenzjoni li tissaħħaħ il-protezzjoni tal-passiġġieri bħala bażi għall-adozzjoni ta’ dan l-instrument iktar reċenti ( 66 ). Fil-fatt, fil-kuntest tal-Konvenzjoni ta’ Varsavja, kienet teżisti, fil-każ inkwistjoni, sempliċement responsabblità minħabba nuqqas preżunt tat-trasportatur bl-ajru ( 67 ), li saret responsabbiltà kkonċepita b’mod iktar strett bis-saħħa tal-Konvenzjoni ta’ Montréal. Barra minn hekk, il-Konvenzjoni ta’ Varsavja kienet tipprovdi limitu tal-ammont tal-kumpens li jista’ jkun dovut mit-trasportaturi bl-ajru ( 68 ), limitu li tneħħa fil-Konvenzjoni ta’ Montréal. Din ir-rieda li s-sistema applikabbli għar-responsabbiltà tat-trasportaturi bl-ajru ssir iktar oneruża, sabiex id-danni fiżiċi tal-passiġġieri jiġu kkumpensati aħjar (mewt jew ferita fiżika) hija invokata wkoll, b’mod partikolari, mill-preambolu tar-Regolament Nru 889/2002 ( 69 ).

60.

It-teħid inkunsiderazzjoni ta’ dan l-iżvilupp jikkonforta l-opinjoni tiegħi li l-kunċett ta’ “inċident” inkluż fl-imsemmi Artikolu 17(1), ma jistax jiġi interpretat b’mod li jirrikjedi l-eżistenza ta’ riskju inerenti għat-trasport bl-ajru jew ta’ rabta kawżali ma’ dan tal-aħħar, liema kriterji li ma jkunu konformi la mas-sens kurrenti ta’ dan il-kunċett, la mal-għanijiet tal-Konvenzjoni ta’ Montréal, u lanqas mal-portata tas-sistema ta’ responsabbiltà stabbilita minnha. Għalhekk, ċirkustanzi bħal dawk tal-kawża prinċipali jistgħu, fil-fehma tiegħi, jaqgħu taħt dan il-kunċett, kif il-qorti tar-rinviju donnha hija inklinata li tiddeċiedi.

61.

Bħala konklużjoni, inqis li l-Artikolu 17(1) tal-Konvenzjoni ta’ Montréal għandu jiġi interpretat fis-sens li jikkostitwixxi “inċident” li jista’ jkun il-bażi ta’ responsabbiltà tat-trasportatur bl-ajru, bis-saħħa ta’ din id-dispożizzjoni, kull avveniment li kkawża l-mewt jew ferita fiżika ta’ passiġġier u li seħħ fuq l-ajruplan, jew inkella matul l-operazzjonijiet ta’ imbark jew żbark, li ma huwiex mistenni jew li ma huwiex tas-soltu u li għandu oriġini esterna għall-persuna tal-passiġġier ikkonċernat, mingħajr ma jkun neċessarju li jiġi vverifikat jekk l-imsemmi avveniment huwiex dovut għal riskju inerenti għat-trasport bl-ajru jew jekk huwiex direttament marbut ma’ dan it-trasport.

62.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, nipproponi lill-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi kif ġej għad-domanda preliminari magħmula mill-Oberster Gerichtshof (il-Qorti Suprema, l-Awstrija):

L-Artikolu 17(1) tal-Konvenzjoni għall-Unifikazzjoni ta’ Ċerti Regoli għat-Trasport Internazzjoni bl-Ajru, konkluża f’Montréal fit‑28 ta’ Mejju 1999 u approvata għan-nom tal-Komunità Ewropea permezz tad-Deċiżjoni tal-Kunsill 2001/539/KE tal‑5 ta’ April 2001, għandu jiġi interpetat fis-sens li jikkostitwixxi “inċident” li jista’ jkun il-bażi ta’ responsabbiltà tat-trasportatur bl-ajru, bis-saħħa ta’ din id-dispożizzjoni, kull avveniment li kkawża l-mewt jew ferita fiżika ta’ passiġġier u li seħħ fuq l-ajruplan, jew inkella matul l-operazzjonijiet ta’ imbark jew żbark, li ma huwiex mistenni jew li ma huwiex tas-soltu u li għandu oriġini esterna għall-persuna tal-passiġġier ikkonċernat, mingħajr ma jkun neċessarju li jiġi vverifikat jekk l-imsemmi avveniment huwiex dovut għal riskju inerenti għat-trasport bl-ajru jew jekk huwiex direttament marbut ma’ dan it-trasport.