1.

Permezz tat-talba għal deċiżjoni preliminari tiegħu, il-Consiglio di Stato (il-Kunsill tal-Istat, l-Italja) jistaqsi lill-Qorti tal-Ġustizzja dwar l‑interpretazzjoni tal-punt 1 tal-Artikolu 3, tal-Artikolu 5(1) u tal‑Artikolu 6(1) tad-Direttiva 2001/83/KE ( 2 ), tal-Artikoli 3, 25 u 26 moqrija flimkien mal-Anness tar-Regolament (KE) Nru 726/2004 ( 3 ), kif ukoll tal-Artikolu 1(3) tad-Direttiva 89/105/KEE ( 4 ).

2.

Din it-talba ġiet ippreżentata fil-kuntest ta’ kawża bejn il‑kumpannija Novartis Farma SpA u l-Agenzia Italiana del Farmaco (AIFA) (l-Aġenzija Taljana tal-Mediċini) dwar il-legalità ta’ deċiżjonijiet li permezz tagħhom din tal-aħħar inkludiet, fil-lista ta’ prodotti mediċinali li jaqgħu taħt ir‑responsabbiltà tas-Servizio Sanitario Nazionale (SSN) (is-Servizz Nazzjonali tas‑Saħħa, l-Italja), prodott mediċinali użat għal indikazzjonijiet terapewtiċi li ma huwiex inkluż fl‑awtorizzazzjoni ta’ tqegħid fis-suq tiegħu (iktar ’il quddiem l‑“ATS”).

3.

Dan il-prodott mediċinali, l-Avastin, ġie awtorizzat għat‑trattament ta’ ċerti tipi ta’ kanċer. Huwa użat ukoll għat-trattament ta’ marda debilitanti tar-retina, id-deġenerazzjoni makulari relatata mal‑età (“AMD”), minkejja li l-ATS ta’ dan il‑prodott mediċinali ma ssemmix din l-indikazzjoni terapewtika. Dan l-użu, imsejjaħ “off-label”, jippreżumi li l-Avastin jiġi estratt mill‑kunjett oriġinali tiegħu u ppakkjat mill-ġdid f’doża, fi preżentazzjoni u b’metodu ta’ amministrazzjoni li ma humiex koperti bl-ATS tiegħu.

4.

Wara l-kawżi li wasslu għas-sentenzi Novartis Pharma ( 5 ) u F. Hoffmann-La Roche et ( 6 ), din il-kawża tressaq quddiem il-Qorti tal‑Ġustizzja, għat-tielet darba, domandi li joriġinaw minn dan l-użu off-label tal-Avastin. Id-domandi magħmula mill-qorti tar‑rinviju jirrigwardaw, essenzjalment, il-kompatibbiltà tat-teħid ta’ responsabbiltà mis-SSN ta’ dan il-prodott mediċinali użat off-label mar-rekwiżiti mitluba mil-leġiżlazzjoni farmaċewtika tal-Unjoni Ewropea li tirrigwarda t-tqegħid fis-suq ta’ prodotti mediċinali. Barra minn hekk, din il-qorti tistaqsi lill-Qorti tal-Ġustizzja dwar it-tqassim tal-kompetenzi bejn l-awtoritajiet nazzjonali u dawk tal-Unjoni fil-qasam tal-farmakoviġilanza għall-prodotti mediċinali suġġetti għall‑proċedura ċentralizzata ta’ awtorizzazzjoni prevista bir-Regolament Nru 726/2004.

5.

Skont l-Artikolu 2(1) tad-Direttiva 2001/83, din id-direttiva “għandha tgħodd għall-prodotti mediċinali għall-użu mill-bniedem maħsuba li jitqiegħdu fis-suq fl-Istati Membri inkella jkunu preparati industrijalment jew manifatturati b’metodu li jinvolvi proċess industrijali”.

6.

L-Artikolu 3 ta’ din id-direttiva jipprevedi dan li ġej:

“Id-Direttiva ma għandhiex tapplika għal:

[…]”

7.

L-Artikolu 5(1) tal-imsemmija direttiva jipprevedi li “[s]tat Membru jista’, skond il-leġislazzjoni fis-seħħ u biex iwettaq ħtiġiet speċjali, jeskludi mid-disposizzjonijiet ta’ din id-Direttiva prodotti mediċinali provduti bi tweġiba għal ordni bona fede mhux mitluba, formulati skont l-ispeċifikazzjonijiet ta’ professjonista awtorizzat tal‑kura tas-saħħa u għall-użu minn pazjent individwali taħt ir‑responsabbiltà diretta personali tiegħu”.

8.

L-Artikolu 6(1) tal-imsemmija direttiva tipprevedi:

“L-ebda prodott mediċinali ma jista’ jitqiegħed fis-suq ta’ Stat Membru jekk ma tkunx inħarġet [ATS] mill-awtoritajiet kompetenti ta’ dak l-Istat Membru skond din id-Direttiva jew jekk ma tkunx ingħatat awtorizzazzjoni skond ir-Regolament [Nru 726/2004] […].

Meta prodott mediċinali jkun ingħata awtorizzazzjoni inizjali għall‑marketing [għat-tqegħid fis-suq] skond l-ewwel sub-paragrafu, kull saħħiet [doża] addizzjonali, formoli farmaċewtiċi, rotot amministrattivi, prezentazzjonijiet, kif ukoll varjazzjonijiet u estensjonijiet għandhom ukoll jingħataw awtorizzazzjoni skond l-ewwel sub-paragrafu jew jiġu inklużi fl-awtorizzazzjoni inizjali għall-marketing. Dawn l-[ATS kollha] għandhom jitqiesu bħala li jappartjenu għall-istess awtorizzazzjoni globali […]”

9.

L-Artikolu 8(3) tad-Direttiva 2001/83 jindika l-informazzjoni u d‑dokumenti li għandhom jakkumpanjaw it-talba għal ATS. B’mod partikolari, l-ittra (j) ta’ din id-dispożizzjoni tindika fil-qosor il‑karatteristiċi tal-prodott. Skont l-Artikolu 11 ta’ din id-direttiva, dan id-dokument jindika b’mod partikolari d-doża u l-forma farmaċewtika, il-kompożizzjoni kwalitattiva u kwantitattiva tal-komponenti kollha, l‑indikazzjonijiet terapewtiċi, il-posoloġija u l-metodu ta’ amministrazzjoni tal-prodott mediċinali.

10.

L-Artikolu 40 tal-imsemmija direttiva jipprevedi dan li ġej:

“1.   L-Istati Membri għandhom jieħdu l-miżuri xierqa kollha biex jiżguraw li l-manifattura ta’ prodotti mediċinali fit-territorju tagħhom tkun suġġetta għal pussess ta’ awtorizzazzjoni […]

2.   L-awtorizzazzjoni msemmija f’paragrafu 1 għandha tkun meħtieġa kemm għal manifattura totali kif ukoll parzjali, u għall-proċessi diversi ta’ qsim, imballaġġ jew preżentazzjoni.

Madankollu, awtorizzazzjoni bħal din m’għandhiex tkun meħtieġa għall‑preparazzjoni, qsim, tibdil fl-imballaġġ jew preżentazzjoni meta dawn il-proċessi huma mwettqa biss għall-provvista bl-imnut, minn spiżjara fi spiżeriji jew minn persuni legalment awtorizzati fl-Istati Membri biex iwettqu dawn il-proċessi.”

11.

L-Artikolu 1(3) tad-Direttiva 89/105 jipprevedi li “[m]’għandu jkun hemm xejn f’din id-Direttiva li jħalli l-bejgħ ta’ speċjalitajiet mediċinali li ma jkollhiex il-permess imsemmi fl-Artikolu [6(1)] tad‑Direttiva [2001/83]”.

12.

Ir-Regolament Nru 726/2004 jistabbilixxi proċedura ċentralizzata għall-awtorizzazzjoni tal-prodotti mediċinali fil-livell tal-Unjoni.

13.

Skont l-Artikolu 3(1) ta’ dan ir-regolament, “[l]-ebda prodott mediċinali li jidher fl-Anness ma jista jitqiegħed fis-suq [fl-Unjoni] sakemm ma tingħatax [ATS] mill-[Unjoni] skond [l-imsemmi] Regolament”. Il-punt 1 ta’ dan l-anness jinkludi l-prodotti mediċinali żviluppati permezz ta’ proċessi bijoteknoloġiċi.

14.

Skont l-Artikolu 13(1) tal-istess regolament, l-ATS mogħtija skont il-proċedura ċentralizzata hija valida fl-Unjoni kollha u tagħti f’kull Stat Membru l-istess drittijiet u obbligi bħal ATS mogħtija minn dan l‑Istat Membru skont l-Artikolu 6 tad-Direttiva 2001/83.

15.

L-Artikolu 16(2) tar-Regolament Nru 726/2004 jipprevedi li d‑detentur ta’ ATS mogħtija fi tmiem il-proċedura ċentralizzata għandu immedjatament jipprovdi lill-Aġenzija Ewropea għall-Mediċini (EMA), lill‑Kummissjoni Ewropea u lill-Istati Membri kull informazzjoni ġdida li tista’ twassal għal bidla fl-informazzjoni jew fid-dokumenti msemmija, b’mod partikolari, fl-Artikolu 8(3) tad-Direttiva 2001/83. L-informazzjoni li għandha tingħata “għandha tinkludi kemm ir-riżultati pożittivi kif ukoll negattivi tal-provi kliniċi jew studji oħra fl-indikazzjonijiet u l‑popolazzjonijiet kollha, kemm jekk ġew inklużi jew le fl‑[ATS], kif ukoll data dwar l-użu tal‑prodott mediċinali fejn tali użu jkun barra mit-termini tal‑[ATS]”.

16.

Barra minn hekk, l-Artikoli 21 sa 29 ta’ dan ir-regolament jipprevedu sistema ta’ farmakoviġilanza għall-mediċini awtorizzati fil‑livell tal-Unjoni.

17.

Din is-sistema tinkludi, skont l-Artikolu 24(1) tal-imsemmi regolament, l-implimentazzjoni u l-ġestjoni mill-EMA, f’kollaborazzjoni mal‑Istati Membri u l-Kummissjoni, ta’ bażi ta’ data għall-ġbir ta’ informazzjoni li tirrigwarda b’mod partikolari “reazzjonijiet ħżiena suspettati fil-bnedmin ġejjin mill-użu tal-prodott mediċinali fi ħdan it‑termini tal-[ATS], kif ukoll minn użu barra t-termini tal-[ATS]”.

18.

Skont l-Artikolu 25 tal-istess regolament, “[l-EMA] għandha, f’kollaborazzjoni mal-Istati Membri, tiżviluppa forom standard strutturati fuq l-Internet għar-rappurtar ta’ reazzjonijiet ħżiena suspettati mill-professjonisti tal-kura tas-saħħa u l-pazjenti […]”.

19.

L-Artikolu 26 tar-Regolament Nru 726/2004, jipprevedi li l-EMA għandha, f’kollaborazzjoni mal-Istati Membri u l-Kummissjoni, toħloq u tieħu ħsieb iżżomm web-portal Ewropew dwar il-prodotti mediċinali sabiex tingħata informazzjoni dwar prodotti mediċinali awtorizzati fl‑Unjoni.

20.

L-Artikolu 1(4) tad-decreto-legge n. 536, 21 ottobre 1996, convertito senza modificazioni dalla legge n. 648, 23 dicembre 1996 (id-Digriet Liġi Nru 536, tal-21 ta’ Ottubru 1996, li mingħajr emendi sar il-Liġi Nru 648, tat-23 ta’ Diċembru 1996, iktar ’il quddiem il-“Liġi Nru 648/96”), jipprevedi:

“Meta ma teżistix terapija alternattiva valida, il-prodotti mediċinali innovativi li l-bejgħ tagħhom huwa awtorizzat fi Stati oħra iżda mhux fit‑territorju nazzjonali, il-prodotti mediċinali li għadhom mhux awtorizzati iżda suġġetti għal testijiet kliniċi u l-prodotti mediċinali intiżi biex jintużaw għal indikazzjoni terapewtika differenti minn dik awtorizzata, li huma inklużi f’lista stabbilita u aġġornata perijodikament mill-Commission unica del farmaco [il-Kummissjoni Unika tal-Mediċini] [iktar ’il quddiem il‑“lista 648”], skont il-proċeduri u l-kriterji adottati minn din tal-aħħar, jistgħu jiġu preskritti u koperti kompletament mis-[SSN] b’effett mill-1 ta’ Jannar 1997 […]”

21.

Skont l-Artikolu 3(2) tad-decreto-legge n. 36, 20 marzo 2014, convertito con modificazioni dalla legge n. 79, 16 maggio 2014 (id-Digriet Liġi Nru 36, tal‑20 ta’ Marzu 2014, li b’emendi saret il-Liġi Nru 79 tas-16 ta’ Mejju 2014, iktar ’il quddiem il-“Liġi Nru 79/2014”), l-Artikolu 1 tal-Liġi Nru 648/96 ġie ssuplimentat b’paragrafu 4a, li jipprevedi:

“Anke meta teżisti terapija alternattiva fil-kuntest tal-prodotti mediċinali awtorizzati wara evalwazzjoni mill-[AIFA], il-prodotti mediċinali li jistgħu jintużaw għal indikazzjoni terapewtika differenti minn dik li ġiet awtorizzata huma inklużi fil-[lista 648], u rimborsabbli mis-[SSN], bil‑kundizzjoni li din l-indikazzjoni tkun magħrufa u konformi mar‑riċerki li saru fil-kuntest tal-komunità mediko-xjentifika nazzjonali u internazzjonali, skont il-parametri ta’ finanzi u ta’ adegwatezza. F’dan il‑każ, l-AIFA timplimenta l-istrumenti ta’ sorveljanza addattati sabiex tiżgura s-sigurtà tal-pazjenti u l-aġġustamenti neċessarji f’qasir żmien.”

22.

Kumpannija tal-grupp Novartis hija proprjetarja ta’ ATS għal prodott mediċinali bijoteknoloġiku, imsejjaħ Lucentis, li l-ingredjent attiv tiegħu huwa r‑ranibizumab. Din l-ATS ingħatat wara proċedura ċentralizzata prevista bir-Regolament Nru 726/2004. Hija tkopri t-trattament tal‑AMD. Il-Lucentis huwa disponibbli f’kunjett li fih 0.23 ml ta’ mediċina likwida. Kull kunjett jintuża għal injezzjoni waħda intravitreali ta’ 0.05 ml. Il-Lucentis jitħallas mis-SSN.

23.

Kumpannija Roche għandha ATS għal prodott mediċinali ieħor bijoteknoloġiku, l-Avastin, li l-ingredjent attiv tiegħu huwa l‑bevacizumab. Dan il-prodott mediċinali għandu ċerti differenzi ta’ tip strutturali u farmaloġiku meta mqabbla mal-Lucentis. L-Avastin ġie awtorizzat, fil-kuntest ta’ proċedura ċentralizzata wkoll, għal indikazzjonijiet terapewtiċi fl-onkoloġija. Huwa disponibbli f’kunjett żgħir ta’ 4 ml ta’ sustanza mediċinali li titnaqqaslu l-konċentrazzjoni tiegħu għall-amministrazzjoni intravitreali.

24.

Barra minn hekk, ċerti tobba jippreskrivu l-Avastin għat‑trattament tal-AMD, minkejja li l-ATS tiegħu ma tkoprix din l‑indikazzjoni terapewtika. Mid-deċiżjoni tar-rinviju jirriżulta li d-dritt Taljan jawtorizza l-użu off-label ta’ prodott mediċinali meta t‑tabib, fl-eżerċizzju tal-libertà terapewtika tal-professjoni tiegħu, jikkunsidrah utili għas-saħħa tal-pazjent tiegħu. L-Avastin imbagħad jerġa’ jiġi ppakkjat mill-ġdid bl-estrazzjoni tas-sustanza medika mill‑kunjett oriġinali u mqassam f’diversi siringi għal użu ta’ darba b’kontenut ta’ 0.1 ml il-waħda, sabiex jittieħed intravitreali.

25.

Abbażi tal-Artikolu 1(4a) tal-Liġi Nru 648/96 u skont opinjoni tal‑Consiglio Superiore di Sanità (il-Kunsill Superjuri tas-Saħħa, l-Italja) tal-15 ta’ April 2014, l-AIFA adottat id-Deċiżjoni Nru 622 tal‑24 ta’ Ġunju 2014 (iktar ’il quddiem id-“Deċiżjoni Nru 622/2014”) dwar l-inklużjoni tal-prodott mediċinali “bevacizumab–Avastin” fil-lista 648 (li telenka l-prodotti mediċinali koperti mis-SSN ( 7 )) għat-trattament tal‑AMD ( 8 ).

26.

Il-qorti tar-rinviju tispjega li l-għażla tal-leġiżlatur Taljan li jawtorizza tali inklużjoni kienet probabbilment dovuta għal raġunijiet purament ekonomiċi. Skont l-indikazzjonijiet mogħtija mill‑Kunsill Superjuri tas-Saħħa fl-opinjoni msemmija iktar ’il fuq, kunjett ta’ Lucentis jiswa lis-SSN EUR 902, filwaqt li d-doża ta’ Avastin meħtieġa għal injezzjoni intravitreali tiswa EUR 82. F’din l-opinjoni, din l-istituzzjoni kkunsidrat li l-preparazzjoni tal-bevacizumab għal użu intravitreali tikkonsisti fi “preparazzjoni galenika maġistrali sterili”.

27.

L-Artikolu 2(1) tad-Deċiżjoni Nru 622/2014 jipprevedi:

“Il-provvista tal-prodott mediċinali bevacizumab-Avastin għandha ssir skont il-kundizzjonijiet segwenti, intiżi sabiex jipproteġu l-pazjent waqt l-użu ta’ dan il-prodott mediċinali għal indikazzjoni li ma hijiex inkluża fir-reġistrazzjoni:

28.

Skont l-Artikolu 3 ta’ din id-deċiżjoni, “[i]l-preskrizzjoni tal‑prodott mediċinali, kopert mis-SSN, mis-servizzi utenti għandha ssir għal kull pazjent billi timtela’ l-formula ta’ preskrizzjoni bil-kompjuter […]”.

29.

L-Artikolu 4 tal-imsemmija deċiżjoni jipprevedi li “[l-]AIFA tirriżerva li tadotta kwalunkwe evalwazzjoni oħra u li tieħu kwalunkwe deċiżjoni iktar addatta sabiex tiżgura s-sigurtà tal-pazjenti […] wara l-analiżi ta’ data miġbura permezz tas-sorveljanza u bi kwalunke prova oħra xjentifika disponibbli”.

30.

Id-Deċiżjoni Nru 622/2014 ġiet emendata bid-Deċiżjoni Nru 79 tat-30 ta’ Jannar 2015 (iktar ’il quddiem id-“Deċiżjoni Nru 79/2015” u, flimkien mad-Deċiżjoni Nru 622/2014, id-“deċiżjonijiet tal-AIFA”) f’dak li jirrigwarda min huma l-persuni li jistgħu jamministraw il‑prodott mediċinali inkwistjoni. Dawn issa ma għadhomx jinkludu biss is-servizzi ta’ oftalmoloġija speċjalizzati ferm fi ħdan sptarijiet pubbliċi magħżula mir-reġjuni, iżda ċ-ċentri tas-saħħa speċjalizzati ferm kollha hekk magħżula ( 9 ).

31.

Barra minn hekk, il-qorti tar-rinviju tindika li l-ispiżeriji jipproċedu bil-preparazzjoni tal-Avastin għall-użu okulari tiegħu abbażi ta’ preskrizzjonijiet mediċinali individwali. Madankollu, dawn il‑preskrizzjonijiet ma humiex ippersonalizzati skont il-bżonnijiet tal‑individwi differenti, b’tali mod li l-preparazzjoni inkwistjoni hija magħmula bl-istess mod għal kull pazjent, f’lottijiet u ripetutament ( 10 ).

32.

Novartis Farma kkontestat il-legalità tad-deċiżjonijiet tal-AIFA quddiem it-Tribunale amministrativo regionale per il Lazio (il-Qorti Amministrattiva Reġjonali ta’ Latium, l-Italja). Skont Novartis Farma, dawn id-deċiżjonijiet huma tali li jiffavorixxu lil kompetitur tagħha, Roche Italia, billi jnaqqsu b’mod sostanzjali s-sehem tas-suq ta’ Lucentis għat-trattament tal-AMD.

33.

Dan ir-rikors ġie miċħud b’sentenza tat-13 ta’ Jannar 2016. Novartis Farma appellat minn din is-sentenza quddiem il-Consiglio di Stato (il-Kunsill tal-Istat).

34.

Fil-kuntest tal-appell tagħha, Novartis Farma tinvoka l-illegalità “indiretta” tad-deċiżjonijiet tal-AIFA minħabba li l-Artikolu 3(2) tal-Liġi Nru 79/2014, li permezz tiegħu ġie introdott l-Artikolu 1(4)a tal-Liġi Nru 648/96 li jikkostitwixxi l-bażi legali ta’ dawn id-deċiżjonijiet, jikser id-dritt tal-Unjoni inkwantu jawtorizza l-inklużjoni fil-lista 648 ta’ prodotti mediċinali użati għal indikazzjonijiet terapewtiċi mhux koperti bl-ATS tagħhom anke fil-preżenza ta’ prodotti mediċinali awtorizzati għal dawn l-indikazzjonijiet.

35.

Novartis Farma ssostni li din id-dispożizzjoni tikser l‑Artikolu 6(1) tad-Direttiva 2001/83, li bis-saħħa tiegħu kull bidla, b’mod partikolari, tal-indikazzjonijiet terapewtiċi, tad-doża, tal-metodu ta’ amministrazzjoni jew tal-preżentazzjoni ta’ prodott mediċinali għandha tkun is-suġġett ta’ ATS ġdida jew ta’ emenda tal-ATS eżistenti. L-unika deroga għal din id-dispożizzjoni huwa l-punt 1 tal-Artikolu 3 jew l‑Artikolu 5(1) tad-Direttiva 2001/83 – li ma japplikawx f’dan il-każ. Il‑ksur tal-Artikolu 6(1) ta’ din id-direttiva jġib miegħu wkoll il-ksur tal‑Artikolu 1(3) tad-Direttiva 89/105.

36.

Barra minn hekk, Novartis Farma tallega li l-Artikolu 3(2) tal-Liġi Nru 79/2014, li jagħti lill-AIFA kompetenza li tissorvelja l-użu ta’ prodotti mediċinali off-label, li tidħol fuq il-kompetenzi li r-Regolament Nru 726/2004 jagħti lill-EMA fil-qasam ta’ awtorizzazzjoni ta’ bejgħ ta’ prodotti mediċinali u tal-farmaviġilanza.

37.

Fid-difiża tagħha, l-AIFA ssostni, b’mod partikolari, li l‑preparazzjoni tal-Avastin għall-użu okulari tiegħu ma hijiex ta’ natura industrijali. Għalhekk, il-prodott mediċinali li jirriżulta minnha ma jaqax fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva 2001/83 u jikkostitwixxi “formula maġistrali” skont il-punt 1 tal-Artikolu 3. Barra minn hekk, ir-Repubblika tal‑Italja tista’ tuża l-possibbiltà ta’ deroga mid-dispożizzjonijiet ta’ din id‑direttiva permezz tal-Artikolu 5(1) tagħha. Fi kwalunkwe każ, l-AIFA tikkunsidra, l-ewwel nett, li l-kawża prinċipali ma tirrigwardax it-tqegħid fis-suq ta’ prodott mediċinali, iżda sempliċement l-użu tiegħu off-label. It-tieni nett, it-tieni subparagrafu tal-Artikolu 40(2) tal-imsemmija direttiva jippermetti li l-proċessi inkwistjoni jsiru mingħajr awtorizzazzjoni għal manifattura. Barra minn hekk, il-kompetenza ta’ sorveljanza mogħtija lill-AIFA bl-ebda mod ma ttellef il-kompetenzi tal‑EMA.

38.

F’dawn iċ-ċirkustanzi, il-Consiglio di Stato (il-Kunsill tal-Istat) iddeċieda li jissospendi l-proċeduri quddiemu u li jagħmel is-segwenti domandi preliminari lill-Qorti tal-Ġustizzja:

39.

Novartis Farma, Roche Italia, is-Società Oftalmologica Italiana (SOI) – Associazione Medici Oculisti Italiani (AMOI) (SOI-AMOI), ir‑Regione Emilia-Romagna (ir-Reġjun tal-Emilia Romagna, l-Italja), ir‑Regione Veneto (ir-Reġjun tal-Veneto, l-Italja), l-Irlanda, il-Gvernijiet Taljan, Elleniku, Pollakk, Finlandiż u dak Svediż u l-Kummissjoni ppreżentaw osservazzjonijiet bil-miktub.

40.

Ħadu sehem fis-seduta tas-26 ta’ April 2018 Novartis Farma, Roche Italia, SOI-AMOI, ir-reġjuni tal-Emilia Romagna u tal-Veneto, il‑Gvernijiet Taljan u dak Pollakk u l-Kummissjoni.

41.

Permezz tal-ewwel domanda tiegħu, il-Consiglio di Stato (il-Kunsill tal-Istat) jistaqsi, essenzjalment, jekk il-leġiżlazzjoni farmaċewtika tal‑Unjoni topponix dispożizzjoni leġiżlattiva nazzjonali, bħall‑Artikolu 1(4)a tal-Liġi Nru 648/96, li tippermetti r-rimbors tal‑prodotti mediċinali użati għal indikazzjonijiet terapewtiċi off-label sempliċement biex tillimita l-infiq tas-sistema nazzjonali ta’ assigurazzjoni tas-saħħa, minkejja li jeżistu mediċini li l-ATS tagħhom tkopri dawn l-indikazzjonijiet. Skont din il-qorti, din il-possibbiltà ta’ rimbors għandha l-effett li tinkoraġġixxi l-użu off-label irrispettivament mir-rekwiżiti terapewtiċi ta’ kull pazjent.

42.

L-ewwel aspett ta’ din id-domanda jirrigwarda l-konformità ta’ tali dispożizzjoni mal-Artikolu 6(1) tad-Direttiva 2001/83. Dan jissuġġetta t-tqegħid fis-suq ta’ prodotti mediċinali fl-Istati Membri għall-ksib minn qabel ta’ ATS. Meta prodott mediċinali jkun kiseb l‑ewwel ATS, kull żieda jew bidla relatata b’mod partikolari mad-doża, il-metodu ta’ amministrazzjoni, il-preżentazzjoni u l-indikazzjonijiet terapewtiċi għandhom ikunu s-suġġett ta’ ATS ġdida jew jiżdiedu mal‑ATS oriġinali ( 11 ).

43.

F’każ ta’ inkompatibbiltà ta’ dispożizzjoni bħall-Artikolu 4(1)a tal-Liġi Nru 648/96 mar-rekwiżiti mitluba mill-Artikolu 6(1) tad‑Direttiva 2001/83, il-qorti tar-rinviju tistaqsi, permezz tat-tieni parti tal-ewwel domanda tagħha, jekk l-Artikolu 5(1) ta’ din id-direttiva jawtorizzax Stat Membru sabiex jidderoga minn tali rekwiżiti f’sitwazzjoni bħal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali.

44.

Din il-qorti tikkunsidra li n-nuqqas ta’ konformità tal‑Artikolu 1(4)a tal-Liġi Nru 648/96 mad-Direttiva 2001/83 iwassal għall-illegalità ta’ deċiżjonijiet li bihom l-AIFA, skont din id‑dispożizzjoni, daħlet l-Avastin fil-lista ta’ prodotti mediċinali rimborsabbli għat-trattament tal-AMD filwaqt li spjegat il‑kundizzjonijiet li fihom dan il-prodott mediċinali jista’ jiġi ppakkjat mill-ġdid u amministrat lill-pazjenti.

45.

F’dan ir-rigward, għandu jiġi enfasizzat li, skont l‑Artikolu 168(7) TFUE, l-organizzazzjoni u l-ġestjoni tas-servizz tas‑saħħa, bħall-allokazzjoni tar-riżorsi li ngħatawlhom, jaqgħu fil-qasam tal-kompetenza tal-Istati Membri. Din il-kompetenza nazzjonali hija kkonfermata fl-Artikolu 4(3) tad-Direttiva 2001/83 u fit-tieni paragrafu tal-Artikolu 1 tar-Regolament Nru 726/2004, li jipprevedu li d‑dispożizzjonijiet ta’ dawn l-istrumenti ma għandhomx jaffettwaw il-kompetenzi nazzjonali fejn għandu x’jaqsam it-tfassil ta’ prezzijiet għall-prodotti mediċinali jew l-inklużjoni tagħhom fil-kamp ta’ applikazzjoni tas-sistemi nazzjonali ta’ assigurazzjoni tas-saħħa, fuq il-bażi ta’ kundizzjonijiet ta’ saħħa u dawk ekonomiċi u soċjali.

46.

Kif jirriżulta mill-ġurisprudenza, l-Istati Membri jibqgħu kompetenti wkoll sabiex jirregolaw, minbarra r-rimbors tal-mediċini fl‑interess tal-ekwilibriju finanzjarju tas-sistemi tal-assigurazzjoni tas‑saħħa tagħhom ( 12 ), il-kundizzjonijiet li fihom il-prodotti mediċinali jistgħu jiġu preskritti mit-tobba ( 13 ). Għalhekk huma biss l-Istati Membri li għandhom, jekk ikun il-każ, joħolqu l-qafas għall-eżerċizzju tal-libertà terapewtika tat-tobba ( 14 ).

47.

Madankollu, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet b’mod ripetut li l‑Istati Membri għandhom jeżerċitaw dawn il-kompetenzi filwaqt li jirrispettaw id-dritt tal-Unjoni ( 15 ). Fl-opinjoni tiegħi, minn dan jirriżulta li d-dritt tal-Unjoni ma jipprekludix lis-sistemi ta’ assigurazzjoni tas-saħħa tal-Istati Membri milli jkopru prodott mediċinali mhux użat skont l-ATS, bil-kundizzjoni madankollu li dan il-prodott mediċinali jkun, b’mod partikolari, imqiegħed fis-suq u mmanifatturat skont il-leġiżlazzjoni farmaċewtika tal-Unjoni. Ħlief biex ineħħi kull effett utili ta’ din il‑leġiżlazzjoni, Stat Membru ma għandux jissanzjona b’mod validu, permezz tal-politika tiegħu ta’ rimbors ta’ prodotti mediċinali, it-tqegħid fis-suq jew il-manifattura ta’ prodotti mediċinali li ma għandhomx l‑awtorizzazzjonijiet mitluba skont l-imsemmija leġiżlazzjoni.

48.

Anke l-Artikolu 1(4)a tal-Liġi Nru 648/96, inkwantu jagħti lill‑AIFA l-fakultà li jipprevedi li s-SSN tkopri mediċini mhux użati skont l-ATS anke fil-preżenza ta’ prodotti mediċinali alternattivi awtorizzati, ma jkunx bħala tali kuntrarju għad-dritt tal-Unjoni – irrispettivament minn jekk tali teħid ta’ responsabbiltà jkunx meqjus bħala inkoraġġiment għall-preskrizzjoni ta’ dawn il-prodotti mediċinali jew le ( 16 ). Madankollu, ir-rimbors għandu jkun limitat għall-prodotti mediċinali li huma mmanifatturati u mibjugħa skont il-leġiżlazzjoni farmaċewtika tal-Unjoni.

49.

Fid-dawl ta’ dawn il-kunsiderazzjonijiet, sabiex tingħata risposta utili lill-qorti tar-rinviju ( 17 ), għandhom jiġu pprovduti lilha elementi li jippermettulha tistabbilixxi jekk id-deċiżjonijiet li l‑legalità tagħhom hija s-suġġett tal-kawża prinċipali, li permezz tagħhom l-AIFA eżerċitat il-fakultà mogħtija mill-Artikolu 1(4)a tal-Liġi Nru 648/96, jirrigwardawx tali prodotti mediċinali. Dwar dan il-punt infakkar li d‑deċiżjonijiet tal-AIFA jirrigwardaw il-prodotti mediċinali li jirriżultaw mill‑ippakkjar mill-ġdid, magħmul minn spiżeriji skont il‑kundizzjonijiet previsti minn dawn id-deċiżjonijiet, ta’ kunjetti ta’ Avastin f’diversi siringi li jkun fihom biss id-doża meħtieġa għal injezzjoni intravitreali, u dawn is-siringi jingħataw lill-istrutturi tal‑isptarijiet jew il-kontenut tagħhom jiġi sussegwentement amministrat lill-pazjenti.

50.

Tali analiżi timplika, fl-ewwel lok, li għandu jiġi eżaminat jekk dawn il-prodotti mediċinali jaqgħux fil-kamp ta’ applikazzjoni tad‑Direttiva 2001/83 (titolu 2). Din il-kwistjoni hija wkoll is-suġġett tat‑tieni domanda magħmula mill-qorti tar-rinviju. Anke jekk din id‑direttiva tapplika wkoll għall-imsemmija prodotti mediċinali, fit-tieni lok, għandu jiġi spjegat x’inhuma r-rekwiżiti li hija timponi fir-rigward tat-tqegħid fis-suq u l-manifattura tal-prodotti mediċinali f’sitwazzjoni bħal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali (titolu 3). Fil-każ li dawn ir‑rekwiżiti fil-każ ineżami ma jiġux issodisfatti, hemm lok, fit-tielet lok, li jiġi eżaminat jekk l-Istat Membru inkwistjoni huwiex madankollu awtorizzat li jidderoga minnhom skont l-Artikolu 5(1) tal‑imsemmija direttiva (titolu 4).

51.

Is-sentenza Novartis Pharma ( 18 ) diġà wriet b’mod wiesa’ r‑raġunament li jippermetti risposta għal dawn id-domandi. Madankollu, il-kuntest fattwali tal-kawża li tat lok għal din is-sentenza huwa differenti minn dak tal-kawża prinċipali inkwantu din il-kawża tirrigwarda l‑ippakkjar mill-ġdid tal-Avastin minn kumpannija li sussegwentment tipprovdi d-dożi individwali li jirriżultaw lill-ispiżeriji li jkunu ordnawhom. B’mod partikolari, peress li dan l-ippakkjar mill-ġdid ma jkunx sar minn spiżerija, l-applikabbiltà tal-punt 1 tal-Artikolu 3 tad‑Direttiva 2001/83 hija eskluża mill-bidu nett, b’tali mod li l-Qorti tal-Ġustizzja lanqas ikkunsidrat dan l-aspett. Fil-fatt, din id-dispożizzjoni tkopri biss il-prodotti mediċinali ppreparati fl-ispiżeriji skont preskrizzjoni medika intiża għal marda speċifika, magħrufa bħala “formuli maġistrali”. Is-sitwazzjoni inkwistjoni f’din il-kawża tirrigwarda, għall-kuntrarju, l-ippakkjar mill‑ġdid tal-Avastin minn spiżeriji bil-għan li jiġu pprovduti lill‑isptarjiet.

52.

Skont it-tieni domanda preliminari, il-qorti tar-rinviju ssaqsi jekk tali prodott mediċinali bħal dak li jirriżulta mill-proċess ta’ qsim u ppakkjar mill-ġdid, magħmul skont id-deċiżjonijiet tal-AIFA, tal-Avastin, sabiex jintuża fl-oftalmoloġija, huwiex eskluż mill-kamp ta’ applikazzjoni tad‑Direttiva 2001/83 bis-saħħa tal-punt 1 tal-Artikolu 3 tagħha.

53.

Din il-qorti tistaqsi, b’mod partikolari, jekk il-kunċett ta’ “formula maġistrali” fis-sens ta’ din id-dispożizzjoni jinkludix tali prodott mediċinali meta l-proċessi inkwistjoni, minkejja li jsiru fi spiżeriji abbażi ta’ preskrizzjonijiet mediċinali individwali, jsiru f’lottijiet skont doża identika għal kull pazjent. Hija tistaqsi wkoll lill-Qorti tal-Ġustizzja dwar l-effett, f’dan il-kuntest, tal-fatt li l-prodott mediċinali huwa amministrat fi struttura differenti minn dik li fiha jkunu saru dawn il‑proċessi.

54.

Barra minn hekk, minkejja li t-tieni domanda preliminari ma ssemmix speċifikatament din il-kwistjoni, ir-Reġjun ta’ Veneto, is‑SOI‑AMOI u l-Gvern Elleniku jsostnu li l-qsim u l-ippakkjar mill-ġdid tal-Avastin għat-trattament tal-AMD ma humiex ta’ natura industrijali. Konsegwentement, il-prodott li jirriżulta minnhom, filwaqt li fi kwalunkwe każ jaqa’ fl‑esklużjoni tal-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva 2001/83 prevista fil-punt 1 tal-Artikolu 3, ma jaqax f’dan il-kamp ta’ applikazzjoni kif iddefinit b’mod pożittiv fl-Artikolu 2(1) tagħha ( 19 ).

55.

Qabelxejn nenfasizza li, jekk tingħata risposta pożittiva għat-tieni domanda magħmula mill-qorti tar-rinviju, dan il-prodott allura ma jkunx suġġett għar-rekwiżiti fil-qasam tat-tqegħid fis-suq u tal-manifattura, u lanqas għar-rekwiżiti l-oħra kollha mitluba mill-imsemmija direttiva – inklużi dawk relatati mal-farmakoviġilanza. Id-dispożizzjonijiet tat‑titolu II tad-Direttiva 2001/83, li fosthom hemm l-Artikoli 2 u 3 tagħha, jistabbilixxu, fil-fatt, il-kamp ta’ applikazzjoni ta’ din id-direttiva fit-totalità tagħha.

56.

Fl-opinjoni tiegħi, ir-risposta li għandha tingħata għal din id‑domanda tiddependi fl-ewwel lok mill-kwistjoni dwar jekk il-prodott li jinkiseb wara li l-Avastin jitneħħa mill-kunjett oriġinali tiegħu u jiġi ttrasferiet f’diversi siringi għal użu uniku sabiex jintuża fl-oftalmoloġija għandux jiġi kkunsidrat, għall-finijiet tal-applikazzjoni ta’ din id‑direttiva, bħala prodott mediċinali different mill-prodott mediċinali Avastin, żviluppat mill-grupp Roche u kopert mill-ATS għal indikazzjonijiet terapewtiċi fl‑onkoloġija ( 20 ).

57.

F’dan ir-rigward infakkar li l-preparazzjoni tal-Avastin għat‑trattament tal-AMD tinvolvi bidliet fir-rigward tad-doża, l‑ippakkjar u l-metodu ta’ amministrazzjoni ta’ dan il-prodott mediċinali. La d-deċiżjoni tar-rinviju u lanqas il-proċess sottomess lill-Qorti tal‑Ġustizzja ma jindikaw, għall-kuntrarju, li din il-preparazzjoni taffettwa s-sustanza mediċinali fiha nnifisha. Għall-kuntrarju, id‑deċiżjonijiet tal-AIFA sempliċement jippermettu l-ippakkjar mill-ġdid tal-Avastin f’dożi uniċi, u dan skont kundizzjonijiet li huma intiżi sabiex jiżguraw l-isterilità ( 21 ).

58.

F’dawn iċ-ċirkustanzi, mit-tagħlimiet misluta mis-sentenza Novartis Pharma ( 22 ) diġà jirriżulta li l-prodott mediċinali hekk ippakkjat mill-ġdid ma għandux ikun ikkunsidrat bħala prodott differenti mill‑prodott mediċinali Avastin għall-finijiet tal-applikazzjoni tad‑Direttiva 2001/83 ( 23 ).

59.

F’din is-sentenza, il-Qorti tal-Ġustizzja eżaminat jekk l-attivitajiet ta’ kumpannija li taqsam u terġa’ tippakkja mill-ġdid il-kunjetti ta’ Avastin f’siringi li jkun fihom biss id-doża mitluba permezz ta’ riċetta ta’ tabib bħala injezzjoni intravitreali u l-provvista ta’ dawn is-siringi lill‑ispiżeriji li jkunu ordnawhom jirrikjedux il-kisba minn din il‑kumpannija ta’ ATS. Skont il-Qorti tal-Ġustizzja, sakemm dawn il-proċessi ma jibdlux il-prodott mediċinali u jsiru biss abbażi ta’ preskrizzjonijiet mediċinali individwali, dawn l-attivitajiet ma humiex simili għal tqegħid mill-ġdid fis-suq ta’ prodott mediċinali msemmi fil‑punt 1 tal-anness tar-Regolament Nru 726/2004, tant li AST ma hijiex mitluba. Il-Qorti tal-Ġustizzja għaddiet lill-qorti nazzjonali d-dmir li tivverifika li dawn il-kundizzjonijiet huma ssodisfatti ( 24 ), peress li din il‑qorti kienet ibbażat ruħha, fid-deċiżjoni tar-rinviju tagħha, fuq il‑premessa li l-qsim u l-ippakkjar mill-ġdid tal-Avastin ma kienx jibdel il-kompożizzjoni tiegħu ( 25 ).

60.

Dan l-approċċ kien, fl-opinjoni tiegħi, ibbażat fuq l-idea li, sakemm is-sustanza medika fiha nnifisha ma nbidlitx, il-bidliet magħmula fid-doża, fl-ippakkjar u fil-metodu ta’ amministrazzjoni tal‑Avastin fid-dawl tal-użu off-label ma jirriżultawx fil‑ħolqien ta’ prodott mediċinali differenti għall-finijiet tal-applikazzjoni tal-leġiżlazzjoni farmaċewtika tal-Unjoni ( 26 ).

61.

Fl-opinjoni tiegħi, meta l-ippakkjar mill-ġdid ta’ prodott mediċinali li jaqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva 2001/83 f’diversi dożi individwali ma jirriżultax f’bidla tas-sustanza medika, il‑prodott mediċinali hekk ippakkjat mill-ġdid jibqa’ kopert minn din id‑direttiva. Konsegwentement, dan il-prodott mediċinali jibqa’, b’mod partikolari, jiġi suġġett għas-sistema ta’ farmakoviġilanza stabbilita permezz tal-imsemmija direttiva ( 27 ).

62.

Fil-fatt, kif jidher mill-kliem tal-Artikoli 2 u 3 tad‑Direttiva 2001/83, l-applikabbiltà tagħha ma hijiex stabbilita skont kull proċess li għalih huwa suġġett il-prodott mediċinali, iżda iktar skont il-prodott mediċinali kkunsidrat bħala tali. Kif essenzjalment sostniet l‑Irlanda, meta prodott mediċinali jaqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni tal-imsemmija direttiva, il-proċessi kollha li jkunu saru fuqu – fosthom il-manifattura oriġinali tiegħu, it-tqegħid fis-suq tiegħu, kif ukoll, jekk ikun il-każ, il-proċessi ta’ qsim u ta’ ppakkjar mill-ġdid ulterjuri – huma rregolati minn din id-direttiva.

63.

F’din il-perspettiva, il-premessa 35 tad-Direttiva 2001/83 tistipula li din hija intiża sabiex tiżgura l-kontroll tal-katina ta’ distribuzzjoni kollha ta’ prodotti mediċinali mill-manifattura sa ma jitwasslu lill‑pubbliku (filwaqt li l-obbligi ta’ farmakoviġilanza japplikaw wara din il-provvista lill-pubbliku). Dan l-objettiv ma jintlaħaqx jekk l-intervent ta’ spiżerija biex tibdel id-doża u l-ippakkjar mill-ġdid ta’ prodott mediċinali biex ikun jista’ jiġi amministrat lill-pazjenti – kemm f’kuntest ta’ użu off-label kif ukoll ta’ trattament kopert bl-ATS ta’ dan il-prodott mediċinali ( 28 ) – ikollu l-effett li jikser din il-katina ta’ kontroll.

64.

Dan japplika wkoll anke meta l-proċessi ta’ qsim u ppakkjar mill‑ġdid tal-prodott mediċinali inkwistjoni, ikkunsidrati waħidhom, ma humiex ta’ natura industrijali u jsiru minn spiżeriji abbażi ta’ preskrizzjonijiet individwali.

65.

Għall-kuntrarju, dan il-fatt jaffettwa r-rekwiżiti li għalihom id‑Direttiva 2001/83 tissuġġetta dawn il-proċessi u l-provvista tal-prodott mediċinali hekk ippakkjat mill-ġdid lill-isptarjijiet. Għalhekk hija rilevanti sabiex jiġi stabbilit jekk l-ispiżeriji għandux ikollhom, minn naħa waħda, awtorizzazzjoni għal manifattura skont l-Artikolu 40(1) ta’ din id-direttiva sabiex jippakkjaw mill-ġdid kunjett ta’ Avastin f’diversi siringi għal użu ta’ darba u, min-naħa l-oħra, ATS skont l-Artikolu 6(1) tal-imsemmija direttiva sabiex dawn is-siringi jingħataw lill-isptarijiet ( 29 ).

66.

F’dan ir-rigward, ser nippreċiża f’dan l-istadju, li t-tieni subparagrafu tal‑Artikolu 40(2) tad-Direttiva 2001/83 jipprevedi li awtorizzazzjoni għal manifattura ma hijiex mitluba għall-preparazzjonijiet, il-qsim u l‑bdil tal-ippakkjar jew tal-preżentazzjoni ta’ prodott mediċinali meta dawn il-proċessi jsiru biss għall-provvista bl-imnut, minn spiżjara fi spiżeriji miftuħa għall-pubbliku jew minn persuni oħra legalment awtorizzati fl-Istati Membri. Din id-deroga speċifika ma għandhiex effett utili jekk il-fatt li spiżerija taqsam u tippakkja mill-ġdid prodott mediċinali wara li jiġu ppreżentati preskrizzjonijiet individwali jkollu l-konsegwenza li dan il-prodott mediċinali ma jibqax fil-kamp ta’ applikazzjoni ta’ din id-direttiva – u, għalhekk, li qabelxejn dawn il-proċessi ma jibqgħux suġġetti għar-regola li awtorizzazzjoni għal manifattura hija, fil-prinċipju, mitluba.

67.

Sabiex inkun eżawrjenti, inżid ngħid li għall-kuntrarju, fil-każ fejn spiżeriji jipproċedu bi proċessi fuq prodott mediċinali eżistenti u li għandu ATS li permezz tagħhom jibdlu s-sustanza mediċinali ( 30 ), il‑prodott hekk miksub għandu jiġi kkunsidrat bħala prodott mediċinali ġdid għall-finijiet tal-applikazzjoni tal-leġiżlazzjoni farmaċewtika tal‑Unjoni. Għalhekk hemm lok li jiġi vverifikat jekk dan il-prodott jaqax jew le fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva 2001/83 u, b’mod partikolari, jekk huwiex eskluż minnha, skont il-punt 1 tal-Artikolu 3.

68.

Fis-sentenza Abcur ( 31 ), il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li l‑applikazzjoni ta’ din id-dispożizzjoni tirrikjedi biss li jiġu ssodisfatti l‑kundizzjonijiet kollha espressament stipulati fiha. Hija spjegat ukoll li l-kundizzjoni li l-ispiżerija għandha tipprepara l-prodott mediċinali inkwistjoni “skont preskrizzjoni medika intiża għal marda speċifika” tfisser li din il-preskrizzjoni għandha ssir qabel din il-preparazzjoni. L‑imsemmija preparazzjoni għalhekk għandha ssir speċifikament għal marda identifikata minn qabel.

69.

Barra minn hekk, il-Qorti tal-Ġustizzja ma talbitx li l‑preskrizzjonijiet mediċi jkunu personalizzati għal kull pazjent skont il‑bżonnijiet terapewtiċi differenti. B’hekk, il-fatt li l-istess doża hija preskritta għall-pazjenti kollha, skont protokoll mediku standard, ma jipprekludix l-applikazzjoni tal-punt 1 tal-Artikolu 3 tad‑Direttiva 2001/83 ( 32 ). Lanqas tagħmel differenza jekk il-prodott mediċinali inkwistjoni jiġix amministrat fi struttura differenti mill-ispiżerija li tkun ippreparat dan il-prodott mediċinali, peress li tali kundizzjoni ma hijiex stabbilita b’din id-dispożizzjoni.

70.

Mid-deċiżjoni tar-rinviju jirriżulta li l-ispiżeriji li mill-kunjetti tal‑Avastin jippakkjaw il-prodott mediċinali mill-ġdid f’siringi individwali u jfornuhom lill-isptarjijiet ma għandhomx AST għal dan il‑għan. It-trattament tal-AMD, l-istess bħad-doża, il-metodu ta’ amministrazzjoni u l-preżentazzjoni mitluba għal din l-indikazzjoni terapewtika, għalhekk la huma koperti bl-ATS tal-Avastin li għandha kumpannija tal-grupp Roche, u lanqas b’xi ATS ġodda li setgħu kisbu dawn l‑ispiżeriji.

71.

Kif spjegajt preċedentement, il-Qorti tal-Ġustizzja, fis-sentenza Novartis Pharma ( 33 ) diġà ddeċidiet li kumpannija tista’ taqsam u tippakkja mill-ġdid il-kunjetti tal-Avastin u tforni lill-ispiżeriji s-siringi għall-użu ta’ darba li jirriżultaw minnhom mingħajr ma tikseb ATS minn qabel, sakemm il-qsim u l-ippakkjar mill-ġdid, l-ewwel nett, ma jwasslux għal bidla fil-prodott mediċinali u, it-tieni nett, isiru abbażi ta’ preskrizzjonijiet individwali.

72.

L-ewwel kundizzjoni msemmija f’din is-sentenza, diġà eżaminata iktar qabel, jidher li hija ssodisfatta f’dan il-każ ( 34 ). Minn naħa l-oħra, it‑tieni waħda, hija ssodisfatta sakemm il-prodott mediċinali inkwistjoni jiġi ppreparat biss wara l-preżentazzjoni ta’ preskrizzjonijiet mediċi individwali, mingħajr ma jintalab barra minn hekk li kull waħda minn dawn il‑preskrizzjonijiet jkollha doża personalizzata. Fil-fatt, il-Qorti tal‑Ġustizzja ma kkunsidratx li l-fatt li l-kumpannija inkwistjoni fil‑kawża li wasslet għall-imsemmija sentenza kienet tipproduċi lottijiet ta’ dożi standardizzati ta’ Avastin għall-użu okulari kien jipprekludi li din il‑kundizzjoni tiġi ssodisfatta.

73.

L-approċċ segwit mill-Qorti tal-Ġustizzja kien iktar ibbażat fuq il‑kunsiderazzjoni li l-qsim u l-ippakkjar mill-ġdid tal-prodott mediċinali abbażi ta’ preskrizzjonijiet mediċi jsir fi stadju sussegwenti għat-tqegħid fis-suq tiegħu u jikkostitwixxu atti li, mingħajr l-intervent tal-kumpannija inkwistjoni, “jistgħu jitwettqu jew setgħu jitwettqu b’mod differenti, taħt ir-responsabbiltà tagħhom, mit-tobba li jagħmlu l-preskrizzjoni, jew inkella mill-ispiżjara stess fl-ispiżeriji tagħhom jew inkella fl‑isptarijiet” ( 35 ). Fi kliem ieħor, dawn il-proċessi ma jiffurmawx parti minn attività ta’ tqegħid fis-suq għall-attenzjoni ta’ grupp ta’ persuni mhux speċifikati, iżda iktar mill-provvista lil pazjenti individwali identifikati minn qabel mit-tabib li jikkurahom. F’dan il-każ, il-qsim u l‑ippakkjar mill-ġdid tal-Avastin għandhom isiru, speċifikament, skont id-deċiżjonijiet tal-AIFA, minn spiżeriji tal-isptarijiet ( 36 ).

74.

Konsegwentement, l-attività ta’ spiżeriji awtorizzati għal dan il‑għan permezz tad-deċiżjonijiet tal-AIFA li tikkonsisti fil-qsim u l‑ippakkjar mill-ġdid ta’ Avastin abbażi ta’ preskrizzjonijiet mediċinali individwali, mingħajr ma tinbidel is-sustanza medika, u l-provvista sussegwenti tad-dożi individwali li jirriżultaw minn dawn il-proċessi lill‑isptarijiet li jamministrawhom lill-pazjenti, ma teħtieġx l-kisba ta’ ATS.

75.

Fid-dawl ta’ dan, kif il-Qorti tal-Ġustizzja enfasizzat fis-sentenza Novartis Pharma ( 37 ), l-Avastin kif ippreparat għat-trattament tal-AMD jibqa’ rregolat bid-dispożizzjonijiet tad-Direttiva 2001/83, b’mod partikolari fir-rigward tal-manifattura tiegħu. F’din il-perspettiva, għandu jiġi eżaminat jekk il-qsim u l-ippakkjar mill-ġdid tal-Avastin għandhomx bżonn awtorizzazzjoni għal manifattura skont l-Artikolu 40(1) ta’ din id‑direttiva. Minkejja li l-qorti tar-rinviju ma semmietx din id‑dispożizzjoni fin-notifika tad-domandi tagħha, tali eżami jidher li huwa meħtieġ sabiex tingħatalha risposta utili. Roche Italia, ir-reġjuni tal‑Emilia Romagna u tal-Veneto, is-SOI-AMOI, il-Gvern Pollakk u l‑Kummissjoni, barra minn hekk, ippreżentaw lill-Qorti tal-Ġustizzja osservazzjonijiet bil-miktub dwar dan is-suġġett.

76.

L-Artikolu 40(1) tad-Direttiva 2001/83 jobbliga lill-Istati Membri sabiex jissuġġettaw il-manifattura ta’ prodotti mediċinali li jaqgħu fil‑kamp ta’ applikazzjoni ta’ din id-direttiva għall-kisba ta’ awtorizzazzjoni skont il-leġiżlazzjoni nazzjonali tagħhom. Skont l‑ewwel subparagrafu tal-Artikolu 40(2) tal-imsemmija direttiva, tali awtorizzazzjoni hija meħtieġa kemm għal manifattura totali jew parzjali, kif ukoll għall-proċessi ta’ qsim, ippakkjar jew preżentazzjoni ta’ prodott mediċinali (li jistgħu jseħħu, bħal f’dan il-każ, wara t-tqegħid fis‑suq ta’ dan il-prodott mediċinali).

77.

L-Artikoli 41 sa 53 tad-Direttiva 2001/83 jispjegaw il‑kundizzjonijiet li dawn is-sistemi nazzjonali ta’ awtorizzazzjoni għandhom jissodisfaw. B’mod partikolari, il-manifattur ikkonċernat għandu jressaq talba u insostenn tagħha jagħti informazzjoni differenti ( 38 ). L-awtorità kompetenti tal-Istat Membru inkwistjoni tagħti biss l‑awtorizzazzjoni għal manifattura wara li tkun aċċertat l-eżattezza ta’ din l-informazzjoni ( 39 ). Għalhekk, l-awtorizzazzjoni għal manifattura tippreżumi iktar mis-sempliċi osservanza tar-rekwiżiti mitluba mil-leġiżlazzjoni nazzjonali fil-qasam tal-manifattura tal-prodotti mediċinali, peress li l‑għoti ta’ att individwali speċifiku jawtorizza lid-detentur tiegħu sabiex jimmanifattura prodotti mediċinali.

78.

F’dan il-każ, id-deċiżjonijiet tal-AIFA jipprevedu li huma biss “spiżeriji tal-isptarijiet li jissodisfaw ir-rekwiżiti mitluba, bl‑osservanza ta’ regoli li jiżguraw preparazzjoni tajba” li jistgħu jipproċedu bil-qsim u l-ippakkjar mill-ġdid tal-Avastin għal użu okulari ( 40 ). La dawn id-deċiżjonijiet, u lanqas elementi oħra inklużi fil‑proċess sottomess lill-Qorti tal-Ġustizzja ma juru, għall-kuntrarju, li dawn l-ispiżeriji għandu jkollhom awtorizzazzjoni għal manifattura. Waqt is-seduta, il-Gvern Taljan iddikjara li, skont l-indikazzjonijiet li huwa għandu, dawn il-proċessi ma humiex koperti minn awtorizzazzjonijiet għal manifattura skont l-Artikolu 40(1) tad‑Direttiva 2001/83.

79.

Anke jekk jiġi preżunt li l-qorti tar-rinviju tikkonferma li l-ispiżeriji awtorizzati għall-qsim u l-ippakkjar mill-ġdid tal-Avastin skont id-deċiżjonijiet tal‑AIFA ma għandhomx tali awtorizzazzjonijiet, dawn il‑proċessi jistgħu madankollu jaqgħu fid-deroga prevista fit‑tieni subparagrafu tal-Artikolu 40(2) ta’ din id-direttiva ( 41 ).

80.

Il-vantaġġ ta’ din id-deroga jippreżumi, fl-ewwel lok, li l-proċessi inkwistjoni jitwettqu “minn spiżjara fi spiżeriji jew minn persuni legalment awtorizzati fl-Istati Membri biex iwettqu dawn il-proċessi”. Din il-kundizzjoni għandha tiġi kkunsidrata bħala ssodisfatta sa fejn dawn il-proċessi jsiru skont il-qafas stabbilit mid-deċiżjonijiet tal-AIFA.

81.

Sussegwentement għandu jiġi vverifikat, fit-tieni lok, jekk il-qsim u l-ippakkjar mill-ġdid tal-Avastin humiex imwettqa “biss għall‑provvista bl-imnut”.

82.

Il-kunċett ta’ “provvista bl-imnut” ma huwiex iddefinit fid‑Direttiva 2001/83. F’sens normali, huwa jirreferi għall-provvista lill‑pubbliku ta’ prodotti bl-unità jew fi kwantitajiet żgħar. Fis-sentenza Caronna ( 42 ), il-Qorti tal-Ġustizzja fehmet dan il-kunċett billi pparagunatu ma’ dak ta’ “distribuzzjoni bl-ingrossa”. Dan l-aħħar kunċett huwa ddefinit fil‑punt 17 tal-Artikolu 1 tad-Direttiva 2001/83 li speċifikament jiddistingwih mill-provvista ta’ prodotti mediċinali lill-pubbliku ( 43 ).

83.

Kif jirriżulta mis-sentenza Novartis Pharma ( 44 ), l-osservanza ta’ din il-kundizzjoni ma tirrikjedix li l-prodotti mediċinali li jkunu suġġetti għal proċessi ta’ qsim u ta’ ppakkjar mill-ġdid jingħataw direttament lill-pazjenti li għalihom ikunu ppreparati ( 45 ). Fil-fatt, fil-kawża li wasslet għal din is-sentenza, is-siringi individwali miksuba minn kunjett ta’ Avastin kienu fornuti lill-ispiżeriji li kienu ordnawhom. Il-Qorti tal-Ġustizzja ma kkunsidratx li dan il-fatt kien jipprekludi li din il-kundizzjoni tkun issodisfatta, li jimplika biss li l-proċessi inkwistjoni kienu effettivament jaqgħu f’sistema ta’ provvista bl-imnut mill-ispiżeriji. F’dan ir-rigward, hija tat importanza partikolari għall-kwistjoni dwar jekk dawn il-proċessi twettqux abbażi ta’ preskrizzjonijiet mediċi individwali ( 46 ).

84.

F’dan ir-rigward, mid-deċiżjoni tar-rinviju jirriżulta li l-Avastin inqasam u ġie ppakkjat mill-ġdid meta ġew ippreżentati tali preskrizzjonijiet. Id-dożi individwali hekk ippreparati jiġu pprovduti lill‑isptarjijiet fejn jiġu sussegwentement amministrati lill-pazjenti kkonċernati. Qabelxejn, l-Avastin jaqa’ fil-klassi ta’ prodotti mediċinali li ma jistgħux jiġu amministrati ħlief fi sptar, b’tali mod li ma jistax jiġi pprovdut direttament lill-pazjenti. F’dawn iċ-ċirkustanzi, il-qsim u l-ippakkjar mill-ġdid tal-Avastin ma jeħtieġx, fl-opinjoni tiegħi, awtorizzazzjoni għal manifattura.

85.

Madankollu, Roche Italia indikat lill-Qorti tal-Ġustizzja li xi spiżeriji miftuħa għall-pubbliku jippakkjaw l-Avastin mill-ġdid fuq skala kbira, mingħajr ma jkunu rċevew minn qabel preskrizzjonijiet individwali personalizzati kif jitlob id-dritt Taljan u d-dritt tal-Unjoni. Barra minn hekk, dawn l-ispiżeriji jipprovdu l-prodott mediċinali hekk ippakkjati mill-ġdid lil oftalmoloġisti sabiex jiġi amministrat fil-kliniki privati tagħhom, minkejja li l-leġiżlazzjoni nazzjonali tirrikjedi li jintużaw biss fil-ambitu ta’ sptar.

86.

Fl-opinjoni tiegħi, anke jekk inhu hekk, il-fatt li ċerti spiżeriji jippreperaw u jfornu dan il-prodott mediċinali bi ksur ta’ rekwiżiti mitluba mid-dritt Taljan u mid-dritt tal-Unjoni ma huwiex rilevanti sabiex tingħata risposta għad-domandi magħmula mill-qorti tar-rinviju. Tali prattiki joħorġu, fil-fatt, mill-qafas li jistabbilixxu d-deċiżjonijiet tal-AIFA u l-Artikolu 1(4)a tal-Liġi Nru 648/96 li jikkostitwixxi l-bażi legali tagħhom. Għalhekk, huma ma jistgħux jaffettwaw il-validità tagħhom. Kif sostnew is-SOI-AMOI, il-Gvern Taljan u l-Kummissjoni waqt is‑seduta, huma l-awtoritajiet Taljani li għandhom jissanzjonaw dawn l‑eventwali prattiki illegali ( 47 ).

87.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, il-proċessi ta’ qsim u ppakkjar mill-ġdid tal-Avastin, sakemm isiru abbażi ta’ preskrizzjonijiet individwali minn spiżeriji awtorizzati għal dan il-għan bid-deċiżjonijiet tal-AIFA, ma jirrikjedux awtorizzazzjoni għal manifattura skont l‑Artikolu 40(1) tad‑Direttiva 2001/83. Il-provvista liċ-ċentri tal‑isptarijiet ta’ prodotti hekk miksuba sabiex jiġu amministrati lill-pazjenti ma għandhiex, min-naħa tagħha, tkun is-suġġett ta’ ATS skont l-Artikolu 6(1) ta’ din id-direttiva, moqri flimkien mal-Artikolu 3(1) tar‑Regolament Nru 726/2004.

88.

Sakemm attivitajiet bħal dawk koperti bid-deċiżjonijiet tal-AIFA jirrispettaw ir-rekwiżiti tad-dispożizzjonijiet tad-Direttiva 2001/83 dwar it-tqegħid fis-suq u l-manifattura ta’ prodotti mediċinali, il-legalità ta’ dawn id-deċiżjonijiet ma tiddependix fuq il-kwistjoni – li hija s-suġġett tat-tieni aspett tal-ewwel domanda preliminari – dwar jekk ir-Repubblika Taljana hijiex awtorizzata tidderoga mid-dispożizzjonijiet ta’ din id-direttiva skont l‑Artikolu 5(1) tagħha.

89.

Madankollu ser nittratta din il-kwisjtoni biex inkun eżawrjenti, f’każ li r-risposta għaliha tkun meħtieġa għad-deċiżjoni tal-kawża prinċipali jekk il-Qorti tal-Ġustizzja tiddeċiedi li tali attivitajiet ma jissodisfawx dawn ir-rekwiżiti.

90.

It-tieni aspett tal-ewwel domanda preliminari jittratta l‑possibbiltà, f’sitwazzjoni bħal dik inkwistjoni fil-kawża prinċipali, mogħtija lill-Istati Membri permezz tal-Artikolu 5(1) tad‑Direttiva 2001/83, li jeżentaw, bis-saħħa tal-leġiżlazzjonijiet nazzjonali tagħhom, ċerti prodotti mediċinali mill-applikazzjoni ta’ dispożizzjonijiet ta’ din id-direttiva ( 48 ).

91.

L-eżerċizzju ta’ din il-possibbiltà jippreżumi l-osservanza ta’ żewġ kundizzjonijiet. L-ewwel nett, l-Istat Membru inkwistjoni għandu jimmira li jissodisfa “bżonnijiet speċjali”; it-tieni nett, il-prodotti mediċinali għandhom jiġu pprovduti “bi tweġiba għal ordni bona fede mhux mitluba, formulati skont l-ispeċifikazzjonijiet ta’ professjonista awtorizzat tal‑kura tas-saħħa u għall-użu minn pazjent individwali taħt ir‑responsabbiltà diretta personali tiegħu.”

92.

Fis-sentenza Il-Kummissjoni vs Il-Polonja ( 49 ), il-Qorti tal‑Ġustizzja eżaminat sa fejn l-Artikolu 5(1) tad-Direttiva 2001/83 jippermetti li prodott mediċinali jinbiegħ fi Stat Membru mingħajr ma jkun kopert minn ATS skont l-Artikolu 6(1) ta’ din id-direttiva.

93.

Wara li spjegat li l-Artikolu 5(1) tad-Direttiva 2001/83 għandu jiġi interpretat b’mod ristrett minħabba n-natura derogatorja tiegħu, hija ddeċidiet li, l-ewwel nett, il-kunċett ta’ “bżonnijiet speċjali” imsemmi f’din id-dispożizzjoni jirreferi biss għal sitwazzjonjiet individwali ġġustifikati b’kunsiderazzjonijiet mediċi u li jippresupponi li l‑prodott mediku huwa neċessarju sabiex jissodisfa l-bżonnijiet tal-pazjenti. It‑tieni nett, ir-rekwiżit li l-prodott mediċinali inkwistjoni jiġi pprovdut għal “ordni bona fede mhux mitluba” ifisser li dan il-prodott mediċinali għandu jiġi preskritt mit-tabib wara eżami effettiv tal-pazjenti tiegħu u billi jibbaża ruħu fuq kunsiderazzjonijiet purament terapewtiċi ( 50 ).

94.

Minn dan, il-Qorti tal-Ġustizzja kkonkludiet li l-possibbiltà li tipprevedi din id-dispożizzjoni tirrigwarda biss sitwazzjonijiet li fihom it‑tabib jikkunsidra li l-istat ta’ saħħa tal-pazjenti partikolari tiegħu jirrikjedi l-amministrazzjoni ta’ prodott mediċinali li l-ekwivalenti tiegħu awtorizzat ma jeżistix – jiġifieri prodott mediċinali li għandu l-istess sustanzi attivi, l-istess doża u l-istess forma – fuq is-suq nazzjonali jew li ma huwiex disponibbli fuq dan is-suq ( 51 ).

95.

Barra minn hekk, il-Qorti tal-Ġustizzja spjegat li kunsiderazzjonijiet finanzjarji ma għandhomx, fihom innifishom, iwasslu sabiex tiġi rrikonnoxxuta l-eżistenza ta’ tali bżonnijiet speċjali. Hija espressament ċaħdet il-possibbilta li Stat Membru jinvoka l-Artikolu 5(1) tad-Direttiva 2001/83, li l-applikazzjoni tiegħu għandha tibqa’ dejjem eċċezzjoni, bl-uniku għan li jippromwovi l-istabbiltà finanzjarja tal-iskema tal-assigurazzjoni tas-saħħa tiegħu jew li jippermetti lil pazjenti b’mezzi finanzjarji limitati li jkollhom aċċess għall-kura meħtieġa ( 52 ).

96.

Fis-sentenza Novartis Pharma ( 53 ), il-Qorti tal-Ġustizzja implimentat dawn il-prinċipji sabiex tispjega taħt liema kundizzjonijiet l‑Artikolu 5(1) tad-Direttiva 2001/83 jippermetti li l-proċessi tal‑qsim u l-ippakkjar mill-ġdid tal-Avastin għall-użu tiegħu fl-oftalmoloġija jkunu eżentati mir-rekwiżit tal-ksib ta’ awtorizzazzjoni għal manifattura skont l-Artikolu 40(1) ta’ din id-direttiva.

97.

Minn dan hija kkonkludiet li peress li l-ingredjenti attivi tal‑Avastin u tal‑Lucentis kienu differenti, “tabib jista’, meta jkollu quddiemu patoloġija partikolari u fuq il-bażi biss ta’ kunsiderazzjonijiet terapewtiċi partikolari għall-pazjenti tiegħu, inkluż fid-dawl tal‑modalitajiet ta’ amministrazzjoni tal-prodott mediku, jikkunsidra li trattament li ma huwiex indikat fl-awtorizzazzjoni għal tqegħid fis-suq, skont il-forma tal-prodott mediku disponibbli fi spiżerija u skont il‑posoloġija li huwa jqis adegwati u permezz ta’ Avastin, li għandu awtorizzazzjoni għal tqegħid fis-suq Komunitarja, huwa preferibbli għal trattament permezz ta’ Lucentis” ( 54 ).

98.

Fid-dawl ta’ din il-ġurisprudenza, Stat Membru ma jistax jinvoka d-deroga prevista fl-Artikolu 5(1) tad-Direttiva 2001/83 sabiex jeżenta l‑Avastin kif ippreparat għat-trattament tal-AMD mir-rekwiżiti ta’ din id‑direttiva – kemm jekk jikkonċernaw it-tqegħid fis-suq jew il-manifattura ta’ prodotti mediċinali – ħlief fil-każ fejn pazjent ma jkunx jista’ jiġi kkurat bl-għajnuna ta’ prodott mediċinali awtorizzat għal din l-indikazzjoni terapewtika ( 55 ). Dan ikun il-każ fl-eventwalità li l-prodotti mediċinali li l-ATS tagħhom tkopri t-trattament tal-AMD, bħal Lucentis, ikunu jew ineffikaċi jew b’kontraindikazzjonijiet għal pazjent partikolari, jew mhux disponibbli fis-suq ta’ Stat Membru.

99.

Minn naħa l-oħra, kuntrarjament għal dak li essenzjalment isostnu r-Reġjun tal-Emilia Romagna u l-Gvern Taljan, dan il-każ ma jinkludix is-sitwazzjoni li fiha t-tabib jagħżel il-prodott mediċinali mhux użat skont l-ATS għal raġunijiet relatati biss mal-limitazzjoni ta’ spejjeż għas-sistema ta’ assigurazzjoni tal-kura tas-saħħa. Minkejja li dan il-prodott mediċinali huwa xorta effikaċi u sikur daqs il-prodotti mediċinali li l-ATS tagħhom tkopri l-AMD, tali eżempju ma jiġġustifikax l-użu tad-deroga prevista fl-Artikolu 5(1) tad-Direttiva 2001/83.

100.

Il-fatt li, skont l-Artikolu 1(4)a tal-Liġi Nru 648/96, l-AIFA inkludiet l-Avastin fil-lista 648 għat-trattament tal-AMD billi aċċertat minn qabel l-effikaċja terapewtika u s-sigurtà ta’ dan il-prodott mediċinali, ma huwiex biżżejjed sabiex jissodisfa l-kundizzjonijiet imsemmija fl-Artikolu 5(1) tad-Direttiva 2001/83.

101.

Hija l-qorti nazzjonali li għandha, jekk ikun il-każ, teżamina jekk, skont id-dritt nazzjonali, l-Avastin jistax jintuża biss off-label f’sitwazzjonijiet li fihom, għal raġunijiet purament terapewtiċi, it-tabib jikkunsidra li pazjent partikolari ma jistax jiġi ttrattat permezz ta’ prodott mediċinali awtorizzat għat-trattament tal-AMD u disponibbli fuq is-suq nazzjonali ( 56 ).

102.

Permezz tat-tielet domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi jekk il-kompetenza li l-Artikolu 1(4)a tal-Liġi Nru 648/96 jagħti lill-AIFA biex timplimenta “strumenti ta’ sorveljanza addattati sabiex tiżgura s‑sigurtà tal-pazjenti u l-aġġustamenti neċessarji f’qasir żmien” meta prodott mediċinali mhux użat skont l-ATS huwa inkluż fil-lista 648, taffettwax il-kompetenza esklussiva tal-EMA sabiex tevalwa l-effikaċja, is-sigurtà u l-kwalità tal-prodotti mediċinali għal ħruġ ta’ ATS għall-prodotti mediċinali sottomessi għall-proċedura ta’ awtorizzazzjoni ċentralizzata skont l-Artikolu 3 tar-Regolament Nru 726/2004. Hija tistaqsi wkoll jekk din il-kompetenza tal-AIFA hijiex irrikonċiljabbli mal-kompetenzi tal-EMA fil-qasam tal-farmakoviġilanza, kif stabbilit b’mod partikolari fl-Artikoli 25 u 26 ta’ dan ir-regolament.

103.

Fl-opinjoni tiegħi, ma hemm l-ebda dubju li dawn id-domandi jirrikjedu risposta negattiva.

104.

Fil-fatt, il-kompetenza esklużiva li r-Regolament Nru 726/2004 jagħti lill-EMA tirrigwarda biss l-evalwazzjonijiet magħmula għall-finijiet tal-ħruġ tal-ATS ta’ prodott mediċinali mill-Kummissjoni ( 57 ). Issa, il-kompetenza ta’ sorveljanza li l-AIFA ngħatat ma għandhiex x’taqsam ma’ dawn l-evalwazzjonijiet.

105.

Din il-kompetenza tal-AIFA lanqas ma tostakola l-eżerċizzju mill‑EMA, wara l-ħruġ tal-ATS, tal-kompetenzi tagħha fil-qasam ta’ farmakoviġilanza. Kif jirriżulta b’mod partikolari mill-Artikoli 25 u 26 ta’ dan ir-regolament, is-sistema ta’ farmakoviġilanza hija ġestita mill‑EMA b’koordinazzjoni mal-awtoritajiet nazzjonali. L‑Artikolu 1(4)a tal-Liġi Nru 648/96 bl-ebda mod ma jaffettwa l-attribuzzjonijiet tal-EMA inkwantu tagħti lill-AIFA kompetenza ta’ sorveljanza, kumplimentari għal dik eżerċitata mill-EMA, fir-rigward tal‑użu off-label ta’ prodotti mediċinali.

106.

Permezz tar-raba’ domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi, essenzjalment, lill-Qorti tal-Ġustizzja dwar il-kompatibbiltà tad‑deċiżjonijiet tal-AIFA mal-Artikolu 1(3) tad-Direttiva 89/105, li jipprevedi li l-ebda punt minn din id-direttiva ma jawtorizza t-tqegħid fis‑suq ta’ prodott mediċinali li ma jkunx kiseb l-ATS prevista fl-Artikolu 6(1) tad-Direttiva 2001/83.

107.

Ma hemmx lok li tingħata risposta għal din id-domanda inkwantu l-argumenti preċedenti jippermettu li jiġi konkluż li l-ispiżeriji awtorizzati għal dan il-għan mid-deċiżjonijiet tal-AIFA jistgħu jipprovdu lill-isptarijiet l-Avastin kif imqassam u ppakkjat mill-ġdid abbażi ta’ preskrizzjonijiet individwali mingħajr ma jkollhom ATS.

108.

Fi kwalunkwe każ, l-Artikolu 1(3) tad-Direttiva 89/105 fl-opinjoni tiegħi huwa intiż biss sabiex jispjega li din id-direttiva tapplika mingħajr preġudizzju għal-leġiżlazzjoni tal-Unjoni dwar it-tqegħid fis-suq ta’ prodotti mediċinali. Din id-dispożizzjoni ma għandhiex tkun interpretata bħala li tipprekludi, minn naħa tagħha, leġiżlazzjoni nazzjonali li tipprevedi t-teħid ta’ responsabbiltà mis-sistema ta’ assigurazzjoni tal-kura tas-saħħa ta’ prodott mediċinali, anke meta r-rekwiżiti mitluba minn din il-leġiżlazzjoni ma jkunux ġew osservati.

109.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet kollha preċedenti, nipproponi lill‑Qorti tal-Ġustizzja sabiex tirrispondi għad-domandi magħmula mill‑Consiglio di Stato (il-Kunsill tal-Istat, l-Italja) bil-mod segwenti: