1. 

Proġett għat-twessigħ tat-toroq fil-Pajjiżi l-Baxxi jaffettwa żona speċjali ta’ konservazzjoni fis-sens tad-Direttiva dwar il-habitats ( 2 ). B’mod partikolari, dan x’aktarx inaqqas iż-żona u/jew il-kwalità ta’ mergħat tal-molinia ( 3 ) fi ħdan dik iż-żona. Ġew ordnati ċerti miżuri bil-ħsieb li jiġi żgurat ħolqien ta’ mergħat ġodda x’imkien ieħor fl-istess sit, sabiex jissostitwixxu jew ikabbru dawk milquta. Tressqu kontestazzjonijiet legali kontra l-ordnijiet Ministerjali li japprovaw il-proġett li huwa suġġett għal dawn il-miżuri.

2. 

F’dak il-kuntest, ir-Raad van State (Kunsill tal-Istat) essenzjalment jixtieq ikun jaf, jekk tkunx affettwata b’mod negattiv l-integrità ta’ żona fis-sens tad-Direttiva dwar il-habitats jekk il-proġett jinkludi l-ħolqien ta’ żona ta’ dak it-tip ta’ habitat naturali ta’ daqs ugwali jew ikbar fi ħdan dik iż-żona; u, jekk inhu hekk, jekk il-ħolqien għandux jitqies bħala “miżura kumpensatorja” fis-sens tal-istess direttiva.

3.

L-Artikolu 1 tad-Direttiva dwar il-habitats jinkludi numru ta’ definizzjonijiet, b’mod partikolari:

[…]

[…]

[…]

[…]”

4.

L-Artikolu 2 jipprovdi:

“1.   L-għan ta’ din id-Direttiva jkun li tikkontribwixxi biex tiġi żgurata l-biodiversità permezz tal-konservazzjoni ta’ l-habitat naturali u tal-fawna u l-flora selvaġġa fit-territorju Ewropew ta’ l-Istati Membri li jgħodd għalihom it-Trattat.

2.   Il-miżuri meħuda skont din id-Direttiva jkunu ddisinjati biex iżommu jew jirripristinaw, fi stat ta’ konservazzjoni favorevoli, l-habitat naturali u l-ispeċi tal-fawna u l-flora selvaġġa li huma ta’ interess għall-Komunità.

3.   Il-miżuri meħuda skont din id-Direttiva għandhom iqisu l-ħtiġijiet ekonomiċi, soċjali u kulturali u l-karatteristiċi reġjonali u lokali.”

5.

L-Artikolu 3(1) jipprovdi:

“Għandu jiġi stabbilit network ekoloġiku Ewropew koerenti ta’ żoni speċjali ta’ konservazzjoni taħt l-isem ta’ Natura 2000. Dan in-network, magħmul minn siti li jħaddnu fihom it-tipi ta’ habitat naturali elenkati fl-Anness I u l-habitat ta’ l-ispeċi elenkati fl-Anness II, għandhom jippermettu li t-tipi ta’ habitat naturali u l-habitat naturali ta’ l-ispeċi konċernati jinżammu jew, fejn jixraq, jiġu ripristinati fi stat ta’ konservazzjoni favorevoli fil-firxa naturali tagħhom.

[…]”

6.

L-Artikolu 6 tad-Direttiva dwar il-habitats jipprovdi kif ġej:

“1.   Għal żoni speċjali ta’ konservazzjoni, l-Istati Membri għandhom jistabilixxu l-miżuri ta’ konservazzjoni meħtieġa li jinkludu, jekk hemm bżonn, pjanijiet ta’ tmexxija [ġestjoni] xierqa disinjati speċifikament għas-siti jew imdaħħla fil-pjanijiet ta’ żvilupp l-oħra, u miżuri xierqa statutorji, amminstrattivi jew kuntrattwali li jaqblu mal-ħtiġiet ekoloġiċi tat-tipi ta’ habitat naturali fl-Anness I u l-ispeċi fl-Anness II li hemm fis-siti.

2.   L-Istati Membri għandhom jieħdu l-miżuri xierqa biex jevitaw, fiż-żoni speċjali ta’ konservazzjoni, id-deterjorament tal-habitat naturali u l-habitat tal-ispeċi kif ukoll t-tfixkil tal-ispeċi li għalihom ġew nominati ż-żoni, safejn dak it-tfixkil jista’ jkun sinifikanti meta jitqies skont l-għanjiet ta’ din id-Direttiva.

3.   Kull pjan jew proġett mhux direttament marbut jew neċessarju għall-ġestjoni tas-sit iżda li jista’ jaffettwa dan is-sit b’mod sinjifikattiv, individwalment jew flimkien ma’ pjanijiet u proġetti oħrajn, huwa suġġett għal evalwazzjoni xierqa tal-effetti tiegħu fuq is-sit fid-dawl tal-għanijiet ta’ konservazzjoni ta’ dan is-sit. Fid-dawl tal-konklużjonijiet tal-evalwazzjoni tal-effetti fuq is-sit u bla ħsara għad-dispożizzjonijiet tal-paragrafu 4, l-awtoritajiet nazzjonali kompetenti għandhom juru li ma jaqblux dwar dan il-pjan jew proġett biss wara li jiżguraw irwieħhom li mhux ser jhedded l-integrità tas-sit ikkonċernat u wara li jkunu ħadu, jekk ikun il-każ, l-opinjoni tal-pubbliku.

4.   Jekk, minkejja konklużjonijiet negattivi tal-evalwazzjoni tal-effetti fuq is-sit u fin-nuqqas ta’ soluzzjonijiet alternattivi, pjan jew proġett għandu madankollu jitwettaq għal raġunijiet imperattivi ta’ interess pubbliku kbir, inklużi dawk ta’ natura soċjali u ekonomika, l-Istat Membru għandu jieħu kull miżura kumpensatorja neċessarja sabiex jiġi żgurat li l-koerenza globali ta’ Natura 2000 hija protetta. […] Hu jrid jgħarraf lill-Kummissjoni dwar il-miżuri kumpensatorji adottati.

Meta s-sit konċernat jospita tip ta’ habitat naturali ta’ priorità u/jew speċi ta’ priorità, l-uniċi kunsiderazzjonijiet li jistgħu jitqajmu huma dawk marbuta ma’ saħħet il-bniedem jew is-sigurtà pubblika, dawk li għandhom konsegwenzi ta’ benefiċċju u ta’ importanza ewlenija għall-ambjent jew, wara opinjoni mill-Kummissjoni, ma raġunijiet obbligatorji [imperattivi] oħra ta’ interess pubbliku li jieħu l-preċedenza.”

7.

Fl-aħħar nett, il-lista tat-tipi ta’ habitat fl-Anness I tad-Direttiva dwar il-habitats tinkludi, fost mergħat niedja semi-naturali ta’ ħaxix għoli, “6410 Mergħat tal-molinia fuq art kalkarja, bil-pit, jew b’taħlita ta’ tafal u ħama (Molinion caeruleae)”. Ma huwiex habitat prijoritarju.

8.

Il-Kummissjoni ppubblikat dokument ta’ gwida (2007/2012; iktar ’il quddiem id-“dokument ta’ gwida”) dwar l-Artikolu 6(4) tad-Direttiva dwar il-habitats u l-punt 1.4.1 tiegħu jipprovdi, inter alia, li fil-kuntest tal-Artikolu 6 tad-Direttiva dwar il-habitats, miżuri ta’ mitigazzjoni għandhom jiġi ddifferenzjati b’mod ċar minn miżuri kumpensatorji. Għalkemm “miżuri kumpensatorji” ma humiex iddefiniti fid-direttiva, skont id-dokument ta’ gwida, mill-esperjenza jidher li:

9.

Id-dokument ta’ gwida jżid ukoll li miżuri kumpensatorji għandhom ikunu addizzjonali għal dawk li huma prattiki normali skont id-Direttiva dwar il-habitats jew meħtieġa mil-liġi, bħal ma hija l-implementazzjoni ta’ pjan ta’ ġestjoni; huma għandhom imorru lil hinn mill-miżuri normali jew standard meħtieġa għall-protezzjoni u l-ġestjoni ta’ siti Natura 2000. “Konsegwentement, miżuri kumpensatorji ma humiex mezz li jippermetti l-implementazzjoni ta’ pjanijiet jew proġetti filwaqt li jaħarbu mill-obbligi tal-Artikolu 6. Dawn għandhom jiġu kkunsidrati biss wara li jiġi aċċertat impatt negattiv fuq l-integrità ta’ sit Natura 2000.” [traduzzjoni mhux uffiċjali] Huwa biss wara li jiġi deċiż li l-proġett jew pjan għandu jipproċedi li huwa xieraq li jiġu kkunsidrati miżuri kumpensatorji; dawn huma “mezzi aħħarin”, meta s-salvagwardji l-oħrajn mogħtija mid-direttiva huma ineffettivi u d-deċiżjoni tittieħed sabiex jiġi kkunsidrat, minkejja kollox, proġett jew pjan li għandu effett negattiv fuq is-sit Natura 2000.

10.

Il-Kummissjoni ppubblikat ukoll “Gwida Metodoloġika dwar id-dispożizzjonijiet tal-Artikolu 6(3) u (4) tad-Direttiva dwar il-habitats” (Novembru 2001; il-“gwida metodoloġika”), li tispjega l-opinjonijiet tagħha dwar l-approċċ li għandu jittieħed skont dawk id-dispożizzjonijiet. Hija telenka erba’ stadji konsekuttivi: l-ewwel, preselezzjoni; it-tieni, evalwazzjoni xierqa (li tieħu inkunsiderazzjoni għanijiet ta’ konservazzjoni u tinkludi evalwazzjoni tal-miżuri ta’ mitigazzjoni); it-tielet, evalwazzjoni ta’ soluzzjonijiet alternattivi; ir-raba’, evalwazzjoni fejn ma jeżistux soluzzjonijiet alternattivi u fejn jibqgħu impatti negattivi (li jinkludu identifikazzjoni u evalwazzjoni ta’ miżuri kumpensatorji).

11.

Il-Qorti tal-Ġustizzja kkunsidrat l-Artikolu 6 tad-Direttiva dwar il-habitats f’numru ta’ okkażjonijiet. L-iktar reċentement, ġabret il-ġurisprudenza tagħha fi Sweetman ( 4 ). Jista’ jkun ta’ għajnuna jekk jiġu ċċitati hawnhekk il-punti rilevanti ta’ dik is-sentenza:

[…]

[…]

[…]

12.

Jista’ jkun ta’ għajnuna illi tittieħed inkunsiderazzjoni ċerta gwida partikolarment mogħtija mill-Avukat Ġenerali Kokott, li stqarret, fil-punt 17 tal-konklużjoni tagħha fil-kawża Il‑Kummissjoni vs Il‑Pajjiżi l-Baxxi: ( 7 )“[… ] jeżistu alternattivi li ma jbiddlux pjanijiet jew proġetti fis-sens li jipprovdu pjanijiet jew proġetti alternattivi, iżda jikkonċernaw biss il-mod kif jiġu mwettqa. [Eżempju,] attivitajiet li jikkawżaw tfixkil jistgħu jitwettqu f’perijodi meta jkun hemm l-inqas tfixkil. Dawn il-metodi alternattivi ta’ twettiq ta’ pjanijiet jew proġetti jistgħu jkunu fost aspetti ta’ pjan jew proġett li diġà jeħtieġ eżami fil-kuntest ta’ evalwazzjoni skont l-Artikolu 6(3) tad-Direttiva dwar il-habitats. L-awtoritajiet kompetenti huma mitluba jieħdu nota tal-konklużjonijiet ta’ din l-evalwazzjoni għall-finijiet tat-tieni sentenza tal-Artikolu 6(3) meta jieħdu deċiżjonijiet ta’ awtorizzazzjoni, anki meta l-integrità tas-sit ma jkunx affettwat b’mod negattiv. Obbligi xierqa jistgħu […] jikkontribwixxu għall-manteniment, fi stat favorevoli ta’ konservazzjoni, ta’ habitats naturali u speċi ta’ fawna u flora selvaġġa ta’ interess għall-Komunità. Madankollu, l-Artikolu 6(4) ma japplikax għal dawn il-metodi alternattivi għat-twettiq ta’ pjanijiet u proġetti, iżda għal pjanijiet u proġetti alternattivi.”

13.

Imbagħad, fil-punt 35 tal-konklużjonijiet tagħha fil-Kawża Il‑Kummissjoni vs Il‑Portugall ( 8 ), l-Avukat Ġenerali Kokott stqarret: “Fi ħdan il-qafas tal-Artikolu 6 tad-Direttiva dwar il-habitats, l-effetti negattivi fuq sit għandhom ikunu strettament separati mill-miżuri kumpensatorji. Skont is-sistema regolatorja tad-Direttiva dwar il-habitats, l-effetti negattivi għandhom jiġu evitati bl-aħjar mod possibbli. Preferibbilment dan isir billi jiġi eliminat kull riskju ta’ ħsara jew billi jittieħdu miżuri xierqa li jnaqqsu d-dannu kif ukoll miżuri oħrajn ta’ prevenzjoni. B’kuntrast, miżuri kumpensatorji jistgħu jiġu kkunsidrati biss meta effetti negattivi jridu jiġu aċċettati fl-assenza ta’ xi alternattiva, għal raġunijiet imperattivi ta’ interess pubbliku. Il-preservazzjoni ta’ riżorsi naturali eżistenti huwa ppreferut minn miżuri kumpensatorji sempliċiment għaliex huwa rari li s-suċċess ta’ dawn il-miżuri jkun jista’ jiġi previst b’ċertezza.”

14.

Il-qorti tar-rinviju tagħti r-rendikont segwenti tal-fatti u tal-kwistjoni fil-każ li għandha quddiemha.

15.

Fis-6 ta’ Ġunju 2011, il-Minister van Infrastructuur en Milieu (Ministru għall-Infrastruttura u għall-Ambjent, iktar ’il quddiem il-“Ministru”) adotta ordni li tikkonċerna t-twessigħ tal-awtostrada A2, emendata b’deċiżjoni suċċessiva tal-25 ta’ Jannar 2012 (flimkien, l-“ordni dwar l-awtostrada”). Diversi partijiet ikkontestaw dawn l-ordnijiet, iżda ħafna mir-raġunijiet imressqa ġew miċħuda. Madankollu, il-qorti tar-rinviju għadha ma waslitx għal deċiżjoni dwar motiv li jikkonċerna l-effetti tat-twessigħ tat-triq fuq is-sit Natura 2000 Vlijmens Ven, Moerputten u Bossche Broek (is-“sit Natura 2000”), li b’mod partikolari hija żona speċjali ta’ konservazzjoni għal, b’mod partikolari l-habitat naturali tat-tip mergħat tal-molinia ( 9 ). L-għanijiet ta’ konservazzjoni tas-sit huma l-espansjoni taż-żona u titjib fil-kwalità.

16.

Rapport preliminari tal-evalwazzjoni tal-impatt ambjentali sab illi ma jistgħux jiġu esklużi effetti negattivi serji minn depożiti ta’ nitroġenu. Rapport ieħor iddikjara illi fil-Moerputten, żieda temporanja ta’ depożiti tan-nitroġenu twassal għal daqsxejn aċċelerazzjoni tat-tnaqqis fil-kwalità diġà fis-seħħ. Fil-Bossche Borek, il-kwalità tal-mergħat tal-molinia hija għolja iżda potenzjalment f’periklu. Effetti negattivi minn żieda ta’ depożiti tan-nitroġenu ma jistgħux jiġu esklużi. Barra minn hekk, għalkemm il-mergħat tal-molinia jistgħu jinfirxu matul numru ta’ deċennji, xorta jkun hemm żieda ta’ depożiti tan-nitroġenu fl-2020, u l-firxa tista’ tiġi ristretta. Fi Vlijmens Ven, il-mergħat tal-molinia setgħu jiżviluppaw b’mod mgħaġġel wara li tlestiet is-sistema idroloġika, u ż-żieda temporanja ta’ depożiti tan-nitroġenu ma tikkawżax effetti negattivi. Ir-rapport ikkonkluda li għandhom jiġu adotatti miżuri ta’ mitigazzjoni li jeliminaw l-effetti negattivi tat-twessigħ tat-triq

17.

L-Artikolu 6(2) tad-deċiżjoni dwar l-awtostrada jipprovdi li s-sitwazzjoni idroloġika fi Vlijmens Ven kellha titjieb bħala miżura mitiganti kontra l-possibbiltà ta’ effetti negattivi fuq il-mergħat tal-molinia, u tippermetti l-espansjoni ta’ dak it-tip ta’ habitat naturali fi ħdan is-sit. Il-pjan ta’ mitigazzjoni antiċipa żvilupp mill-ġdid fi Vlijmens Ven fil-bidu tal-2012, b’mergħat tal-molinia ġodda li jidhru għall-ewwel darba fl-2013. Il-mergħat il-ġodda fi Vlijmens Ven fil-parti l-kbira jagħmlu tajjeb għall-konsegwenzi taż-żieda fid-depożiti tan-nitroġenu għall-11.5 ettaru ta’ mergħat tal-molinia fis-sit Natura 2000 bħala riżultat tat-traffiku fuq l-A2 imwessa’.

18.

Numru ta’ partijiet fil-kawża prinċipali jissottomettu li l-ħolqien propost ta’ mergħat tal-molinia ġodda fis-sit Natura 2000 ma għandux jittieħed inkunsiderazzjoni meta jiġi kkunsidrat jekk l-integrità tas-sit kinitx affettwata b’mod negattiv u li l-Ministru huwa żbaljat meta jqis il-ħolqien ta’ mergħat tal-molinia ġodda bħala miżura mitiganti.

19.

Il-Ministru jargumenta li ma hemm l-ebda kwistjoni li s-sit ikun affettwat b’mod ħażin peress illi l-għanijiet ta’ konservazzjoni għal dan it-tip ta’ habitat naturali huma milħuqa b’mod suffiċjenti biż-żriegħ ta’ mergħat tal-molinia ġodda kif stipulat fid-deċiżjoni tal-awtostrada.

20.

Il-qorti tar-rinviju tħoss illi huwa neċessarju li tistabbilixxi jekk il-Ministru legalment setax jieħu l-pożizzjoni li l-integrità tas-sit Natura 2000 ma kinitx ser tiġi affettwata b’mod negattiv.

21.

It-twessigħ tat-triq propju għandu effetti negattivi fuq iż-żona eżistenti tal-mergħat tal-molinia. Madankollu, id-deċiżjoni tal-awtostrada tispeċifika pjan ta’ mitigazzjoni intiż li joħloq żona ikbar ta’ mergħat tal-molinia, ta’ kwalità aħjar minn dik preżenti. Il-pożizzjoni tal-Ministru tassumi li, fejn proġett jista’ jaffettwa b’mod negattiv żona ta’ habitat naturali protett f’sit Natura 2000, l-evalwazzjoni dwar jekk l-integrità tas-sit hijiex affettwata għandha tieħu inkunsiderazzjoni l-ħolqien ta’ żona ekwivalenti jew ikbar tat-tip ta’ habitat naturali fi ħdan l-istess sit, li ma jkunx affettwat b’mod negattiv.

22.

Il-qorti tar-rinviju tikkunsidra li la l-kliem tad-Direttiva dwar il-habitats u lanqas il-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja ma jindikaw kif issir evalwazzjoni dwar jekk l-integrità tas-sit hijiex affettwata għall-finijiet tal-Artikolu 6(3). Għalhekk hija tagħmel is-segwenti domandi li ġejjin:

“1.   Il-frażi ‘ma jaffettwax ħażin l-integrità tas-sit konċernat’ kif tidher fl-Artikolu 6(3) tad-[Direttiva dwar il-habitats] għandha tiġi interpretata fis-sens li l-integrità tas-sit konċernat ma hijiex affettwata jekk, meta l-proġett għandu impatt fuq iż-żona eżistenti ta’ tip ta’ habitat protett fis-sit ikkonċernat, żona ta’ daqs identiku jew superjuri għal dan it-tip ta’ habitat tkun żviluppata fil-kuntest ta’ proġett fiż-żona konċernata?

2.   Jekk ir-risposta għall-ewwel domanda hija li l-frażi ‘ma jaffettwax ħażin l-integrità tas-sit konċernat’ għandha tiġi interpretata fis-sens li [fiċ-ċirkustanzi stabbiliti fl-ewwel domanda] jkun hemm effett fuq l-integrità ta’ sit Natura 2000, l-iżvilupp ta’ żona ġdida ta’ tip ta’ habitat għandu jiġi kklassifikat bħala miżura kumpensatorji fis-sens tal-Artikolu 6(4) tad-Direttiva?”

23.

Meta ġie riċevut id-digriet tar-rinviju f’din il-kawża, il-proċeduri fil-kawża Sweetman kienu wisq avvanzati sabiex iż-żewġ kawżi jingħaqdu. Għaldaqstant, din il-kawża ġiet sospiża sabiex tingħata opportunità lill-partijiet ikkonċernati sabiex jissottomettu l-osservazzjoni tagħhom wara s-sentenza Sweetman.

24.

Osservazzjonijiet bil-miktub ġew ippreżentati minn waħda mir-rikorrenti (Stichting Overlast A2 Vught en omstreken, iktar ’il quddiem “Stichting”), mir-Renju tal-Pajjiżi l-Baxxi, mir-Renju Unit u mill-Kummissjoni Ewropea, li lkoll kemm huma ressqu argumenti orali fis-seduta tal-11 ta’ Diċembru 2013, li b’mod partikolari kkonċentrat fuq il-kunċetti ta’ “miżuri ta’ mitigazzjoni” fil-gwida tal-Kummissjoni u “miżuri kumpensatorji” fid-Direttiva dwar il-habitats.

25.

Fir-rigward tal-fatti tal-kawża prinċipali, kemm Stichting kif ukoll il-Kummissjoni osservaw l-eżistenza ta’ proġett LIFE+ ( 10 ), indipendenti mill-proġett għat-twessigħ tal-awtostrada, bl-għan speċifiku prinċipali jkun li jiġu mkabbra u mtejba, b’mod partikolari, żoni ta’ mergħat tal-molinia fi ħdan is-sit Natura 2000 bħala sit ta’ habitat għal żewġ speċi ta’ friefet. Il-proġett, intitolat ‘Blues in the Marshes’ ( 11 ), jinkludi “170 ettaru ta’ habitats ta’ bur naturalizzati ġodda” fil-parti ikbar tas-sit (Vlijmens Ven u Moerputten). Il-proġett irċieva kofinanzjament mill-Unjoni Ewropea f’Ġunju 2012 u huwa ppjanat li jiġi implementat bejn dik id-data u Diċembru 2018.

26.

Il-qorti tar-rinviju tistaqsi żewġ domandi, li jirriżultaw f’dan li ġej. Meta żona eżistenti ta’ tip ta’ habitat naturali protett f’sit Natura 2000 hija affettwata minn proġett li huwa madankollu taħt kundizzjoni li joħloq żona ġdida (ekwivalenti jew ikbar) tal-istess tip ta’ habitat naturali x’imkien ieħor fi ħdan l-istess sit, l-integrità nnifisha tas-sit hija affettwata b’mod negattiv fis-sens tal-Artikolu 6(3) tad-Direttiva dwar il-habitats? Jekk inhu hekk, il-ħolqien ta’ żona ġdida għandu jiġi meqjus bħala miżura kumpensatorja fis-sens tal-Artikolu 6(4) tal-istess direttiva?

27.

Il-korrelazzjoni bejn dawk id-domandi — li, fl-opinjoni tiegħi, għandhom it-tnejn jitwieġbu fl-affirmattiv — hija tali li jkun utli li jiġu kkunsidrati flimkien.

28.

F’dan ir-rigward, analiżi fil-qosor tal-Artikolu 6 tad-Direttiva dwar il-habitats tista’ tipprovdi risposta preliminari. Miżuri kumpensatorji huma meħtieġa mill-Artikolu 6(4) meta (i) kien hemm evalwazzjoni negattiva skont l-Artikolu 6(3), (ii) ma hemmx soluzzjonijiet alternattivi u (iii) il-pjan jew proġett għandu jsir għal raġunijiet imperattivi ta’ interess pubbliku. B’hekk, mill-istruttura taż-żewġ paragrafi kif moqrija flimkien, huwa ċar li dawn il-miżuri ma humiex ikkontemplati fil-kuntest tal-Artikolu 6(3). Loġikament u kronoloġikament, isegwu evalwazzjoni negattiva skont dik id-dispożizzjoni. Jekk miżuri kumpensatorji kif intiżi fl-Artikolu 6(4) kellhom jittieħdu inkunsiderazzjoni fil-kuntest tal-evalwazzjoni skont l-Artikolu 6(3), jew (a) ikunu insuffiċjenti li jwaqqfu effett negattiv, li f’każ bħal dan il-pjan jew proġett bl-ebda mod ma jkun jista’ jsir, jew (b) dawn — u l-pjan jew il-proġett — jiġu adottati mingħajr xi rekwiżit li l-ewwel nett jiġi kkunsidrat jekk kienx hemm soluzzjonijiet alternattivi jew raġunijiet imperattivi ta’ interess pubbliku sabiex jipproċedi. F’kull eventwalità, l-Artikolu 6(4) jkun ineffettiv. Dan l-approċċ jonqos milli jinterpreta l-Artikolu 6 — bil-paragrafu (4) tiegħu intenzjonat b’mod ċar li jkun effettiv — bħala ħaġa waħda, kif mitlub mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja ( 12 ).

29.

Madankollu, huwa ssuġġerit li wieħed imur lil hinn minn dik l-analiżi pjuttost formali, u jara s-sustanza tad-dispożizzjonijiet. Qabel isir hekk, huwa tajjeb li tiġi kkunsidrata l-frażi “miżura ta’ mitigazzjoni” li, għalkemm ma hijiex użata fil-leġiżlazzjoni jew iddefinita fil-ġurisprudenza, kienet ġiet diskussa b’mod wiesa’ quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja f’din il-kawża.

30.

Ġeneralment, speċjalisti tal-ambjent jaqblu, u jidher li hija bażi komuni fost dawk li ressqu l-argumenti waqt is-seduta, li pjanijiet jew proġetti li x’aktarx iħallu effett fuq l-ambjent għandhom jiġu evalwati fid-dawl ta’ “ġerarkija ta’ mitigazzjoni”. Il-kontenut ta’ dik il-ġerarkija jista’ jiġi espress f’dettall ikbar jew iżgħar u f’forom li jvarjaw ftit, iżda b’hekk, il-qofol tagħha jista’ jingħad: “kumpens għal dannu permanenti huwa l-aħħar miżura u jiġi wara kunsiderazzjoni dwar kif id-dannu jista’ jiġi evitat minn qabel, u wara, jekk dan ma huwiex possibbli, kif id-dannu jista’ jiġi minimizzat permezz ta’ mitigazzjoni” ( 13 ) [traduzzjoni mhux uffiċjali]. B’hekk, it-tliet miżuri jew livelli maġġuri huma, f’ordni dixxendenti ta’ preferenza: evita, immitiga, ikkumpensa ( 14 ).

31.

Ġerarkija paragunabbli tista’ tidher fl-Artikolu 6 tad-Direttiva dwar il-habitats, għalkemm ma hemm l-ebda riferiment partikolari għal mitigazzjoni. L-Artikolu 6(1) jeħtieġ li jiġu stabbiliti miżuri ta’ konservazzjoni, b’mod partikolari, skont l-Artikoli 1(a), 2(2) u 3(1), dawk il-miżuri meħtieġa “sabiex jiġu mantnuti jew ripristinati” habitats naturali “fi stat favorevoli”. Dak il-livell huwa pjuttost ogħla minn sempliċement evitar, billi jinvolvi manteniment attiv jew anki titjib fil-kwalità jew il-firxa tal-habitats. Wara, l-Artikolu 6(2) jirrikjedi t-teħid ta’ miżuri xierqa sabiex jiġi evitat xi deterjorazzjoni jew tfixkil. Bil-ħsieb li jiġi żgurat l-istess livell ta’ protezzjoni ( 15 ), l-Artikolu 6(3) jippermetti biss l-approvazzjoni ta’ pjanijiet jew proġetti jekk dawn “ma jaffettwawx ħażin l-integrità tas-sit konċernat”. Fl-aħħar nett, l-Artikolu 6(4) jirrikjedi li għandha tittieħed kull miżura kumpensatorja meta pjan jew proġett, anki jekk jaffettwa b’mod negattiv l-integrità tas-sit, għandu jitwettaq minħabba raġunijiet imperattivi ta’ interess pubbliku u ma hemmx soluzzjonijiet alternattivi.

32.

Għaldaqstant, għalkemm l-Artikolu 6 tad-Direttiva dwar il-habitats ma jsemmix miżuri ta’ mitigazzjoni b’mod speċifiku, ma jistax raġonevolment jintqal li ma hemmx lok għalihom fi ħdan l-istruttura tiegħu. Jien naqbel ma’ dawk kollha li ssottomettew osservazzjonijiet, u mal-Avukat Ġenerali Kokott fit-testi li ċċitajt iktar ’il fuq, li miżuri li jagħmlu parti minn pjan jew proġett u li effettivament jimminimizzaw l-impatt tiegħu jistgħu jiġu kkunsidrati meta jiġi evalwat, skont l-Artikolu 6(3), jekk dak il-pjan jew proġett jaffettwax b’mod negattiv l-integrità ta’ sit. Madankollu, jidher ċar li l-Artikolu 6(1) jirrikjedi ġestjoni ta’ konservazzjoni attiva, iktar milli sempliċement assenza ta’ impatt negattiv, u li l-Artikolu 6(4) jikkonċerna sitwazzjonijiet fejn, kwalunkwe miżura li tista’ tiġi implementata sabiex jitnaqqas l-impatt negattiv, irriżultat insuffiċjenti fil-kuntest tal-evalwazzjoni skont l-Artikolu 6(3).

33.

Għalhekk, dawk kollha li ssottomettew osservazzjonijiet jaqblu li “miżura ta’ mitigazzjoni” twassal għal kunċett rilevanti skont l-Artikolu 6(3) tad-Direttiva dwar il-habitats, li huwa differenti minn dak ta’ “miżura kumpensatorja” fl-Artikolu 6(4). Barra minn hekk, il-pożizzjoni tal-Artikolu 6(3) fl-istruttura sħiħa tal-Artikolu 6 tikkorrispondi mal-pożizzjoni ta’ “mitigazzjoni” jew “minimizzazzjoni” fil-ġerarkija ta’ mitigazzjoni kif ġeneralment aċċettata.

34.

Ngħaddi issa għad-domandi li saru mill-qorti nazzjonali. Essenzjalment, il-kwistjoni kif diskussa quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja hija jekk miżura tat-tip inkwistjoni fil-kawża prinċipali hijiex miżura ta’ mitigazzjoni li (huwa maqbul) tista’ tiġi kkunsidrata fil-kuntest tal-Artikolu 6(3), jew miżura kumpensatorja; u, jekk inhu dan l-aħħar każ, jekk tistax tkun ikkunsidrata fil-kuntest tal-Artikolu 6(3) jew biss f’dak tal-Artikolu 6(4). Ma ingħadx li tali miżuri lanqas ma jistgħu jikkwalifikaw bħala miżuri kumpensatorji, iżda ġie argumentat li l-miżuri speċifiċi inkwistjoni fil-kawża prinċipali għandhom jiġu mwarrba fl-evalwazzjoni tal-effetti tal-proġett tat-twessigħ tal-awtostrada jekk fir-realtà huma miżuri ordinarji ta’ ġestjoni tas-sit Natura 2000.

35.

Għalhekk, fl-ewwel lok, għandhom jiġu maqtugħa żewġ linji diviżorji: bejn miżuri ta’ mitigazzjoni u miżuri kumpensatorji, u bejn miżuri li jistgħu jittieħdu inkunsiderazzjoni fil-kuntest tal-Artikolu 6(3) tad-Direttiva dwar il-habitats u dawk li jistgħu jittieħdu inkunsiderazzjoni biss fil-kuntest tal-Artikolu 6(4). Ma huwiex possibbli li jiġi sostnut, a priori, li ż-żewġ linji diviżorji huma identiċi ( 16 ).

36.

Fl-opinjoni tiegħi, id-distinzjoni semantika bażika bejn mitigazzjoni (jew minimizzazzjoni jew tnaqqis) u kumpens (jew tpaċija) ma tidhirx li hija wisq kontroversjali. Fil-kuntest tal-Artikolu 6(3) u (4) tad-Direttiva dwar il-habitats, miżura ta’ mitigazzjoni għandha tkun waħda li tnaqqas l-effetti negattivi ta’ pjan jew proġett, bil-għan li tiżgura, jekk huwa possibbli, li (filwaqt li ċerti effetti insinjifikattivi u/jew temporanji jistgħu ma jkunux eliminati totalment) l-“integrità tas-sit” fiha nnifisha ma tkunx affettwata b’mod negattiv. B’kuntrast, miżura kumpensatorja hija dik li ma tilħaqx dak l-għan f’qafas iktar ristrett tal-pjan jew proġett innifsu iżda teżiġi għal kontrobilanċ tal-falliment li tilħaq dan permezz ta’ effetti differenti u pożittivi intiżi bil-għan li, tal-inqas, jevitaw effett negattiv nett (u, jekk possibbli, jintlaħaq effett pożittiv nett) fi ħdan qafas wiesgħa ta’ ċertu deskrizzjoni ( 17 ).

37.

F’dak il-kuntest, nikklassifika l-miżuri inkwistjoni fil-kawża prinċipali bħala li huma, fil-prinċipju, miżuri kumpensatorji. Mid-deskrizzjoni tagħhom, jidher li huwa aċċettat li l-kwalità u/jew l-estensjoni (ta’ parti mill-) mergħat tal-molinia eżistenti fis-sit Natura 2000 jistgħu jiddeterjoraw b’riżultat tat-twessigħ tal-awtostrada. Jidher li dawk il-mergħat huma f’riskju ta’ deterjorazzjoni permezz ta’ żieda (fit-tul) fid-depożiti tan-nitroġenu ikkawżata minn żieda fit-traffiku fuq l-awtostrada u li, filwaqt li l-ebda miżura li ttieħdet jew li hija ppjanata ma hija tali li tipprovdi tnaqqis xieraq ta’ dak it-tniġġis, jew sabiex tipprevenih milli jilħaq iż-żoni tal-mergħat tal-molinia li huma l-eqreb lejn l-awtostrada, hemm ippjanati mergħat ġodda u huma mistennija li jkunu lil hinn miż-żona taż-żieda fit-tniġġis.

38.

Għaldaqstant, jien ma nistax naqbel mal-Gvern tal-Pajjiżi l-Baxxi li l-ħolqien ta’ mergħat tal-molinia ġodda x’imkien ieħor fis-sit Natura 2000 huwa miżura ta’ mitigazzjoni; din hija miżura kumpensatorja.

39.

Madankollu, dik il-konklużjoni fiha nnifisha ma tfissirx li tali miżura ma tistax tiġi kkunsidrata fil-kuntest tal-Artikolu 6(3) tad-Direttiva dwar il-habitats. Dik id-dispożizzjoni la ssemmi miżuri ta’ mitigazzjoni u lanqas kumpensatorji iżda tikkonċentra fuq ir-riżultat li jrid jintlaħaq — l-ebda effett negattiv fuq l-“integrità tas-sit”.

40.

Fl-opinjoni tal-Gvernijiet tal-Pajjiżi l-Baxxi u tar-Renju Unit, l-“integrità tas-sit” għandha tiġi kkunsidrata b’mod sħiħ, abbażi ta’ telf jew benefiċċju nett; ma jimpurtax jekk habitat partikolari jintilef f’parti waħda tas-sit, kemm-il darba tinħoloq żona u kwalità tal-istess habitat li tkun tal-inqas ekwivalenti (u preferibbilment ikbar) x’imkien ieħor fl-istess sit. Għalhekk, u b’mod partikolari fis-sottomissjoni tar-Renju Unit, miżura kumpensatorja ta’ dak it-tip tista’ tiġi kkunsidrata fil-kuntest tal-Artikolu 6(3) tad-Direttiva dwar il-habitats.

41.

Nasal naqbel illi l-“integrità tas-sit” għandha tiġi kkunsidrata globalment fis-sens li hija n-natura essenzjali fit-tul tagħha li għandha tiġi kkunsidrata, iktar milli varjazzjonijiet insinjifikattivi jew temporanji fil-kwalità jew żona ta’ habitat partikolari. Madankollu, għalija jirriżulta li deterjorazzjoni fit-tul ta’ habitat naturali eżistenti hija xi ħaġa li neċessarjament tikkonċerna natura essenzjali fit-tul iktar milli varjazzjonijiet insinjifikattivi u temporanji. L-istess għandu japplika fejn hemm (jew x’iktarx ikun hemm) aċċelerazzjoni ta’ tnaqqis eżistenti fil-kwalità jew limitazzjoni ta’ żieda possibbli fiż-żona (it-tnejn li huma mbassra f’partijiet mis-sit Natura 2000 f’din il-kawża). F’kull każ, l-Artikolu 6(3) jirrikjedi li l-evalwazzjoni ssir “vista ta’ l-għanjiet ta’ konservazzjoni tas-sit” — li f’din il-kawża, huma espansjoni taż-żona ta’ mergħat tal-molinia u titjib fil-kwalità tagħha. Meta deterjorazzjoni tat-tipi deskritti ma tistax tiġi evitata, fl-opinjoni tiegħi għandu jiġi konkluż li l-integrità tas-sit, meħuda fid-dawl tal-għajnijiet ta’ konservazzjoni tagħha, hija affettwata b’mod negattiv.

42.

Il-fatt li żoni oħra ta’ habitat jistgħu jinħolqu x’imkien ieħor fl-istess sit ma jidhirlix li huwa rilevanti f’dan ir-rigward, anki jekk huwa previst effett ta’ benefiċċju nett. Xorta hemm effett negattiv — possibbilment anki irreparabbli — fuq il-habitat naturali eżistenti, u għalhekk fuq l-integrità tas-sit. Sa ċertu punt, il-habitat il-ġdid ikun maħluq b’mod artifiċjali u ma jistax isir habitat naturali veru, tal-inqas għal ċertu żmien, possibbilment kunsiderevoli. Fil-fatt, kif ġie rrilevat mill-avukat ta’ Stichting waqt is-seduta, ma jista’ jkun hemm l-ebda ċertezza li miżuri sabiex tinħoloq żona ġdida ta’ habitat partikolari jistgħu fil-fatt jilħqu r-riżultat mixtieq u, fl-applikazzjoni tal-prinċipju ta’ prekawzjoni, assenza ta’ inċertezza hija kundizzjoni għall-approvazzjoni fil-kuntest tal-Artikolu 6(3) tad-Direttiva dwar il-habitats ( 18 ). Ir-riżultati ma jistgħux ikunu ggarantiti f’agrikoltura intensa; huwa wkoll iktar diffiċli li jiġu ggarantiti meta n-natura tiġi mħeġġa tieħu l-kors tagħha. Il-Qorti tal-Ġustizzja ddikjarat li ma għandux jifdal dubju xjentifiku qabel jiġi ddikjarat li ma hemmx effetti negattivi fit-tul fuq l-integrità tas-sit. Fl-opinjoni tiegħi, għandu jiġi applikat l-istess standard għal previżjonijiet ta’ suċċess għal żoni ġodda ppjanati għall-ħolqien ta’ habitat “naturali”.

43.

Minix influwenzata mill-argument tar-Renju Unit li l-approċċ li jien nagħti jista’ jwassal għal riżultat “assurd” li pjan li għandu effett negattiv fuq habitat jista’ jiġi approvat skont l-Artikolu 6(3) tad-Direttiva dwar il-habitats minħabba li dak l-effett huwa wisq insinjifikattiv sabiex joħloq effett negattiv fuq l-integrità tas-sit, filwaqt li pjan ieħor li involva d-deterjorazzjoni ta’ żona limitata ta’ habitat u s-sostituzzjoni tagħha b’żona ikbar tal-istess habitat, b’benefiċċju globali nett, ma setax jiġi approvat. Minn naħa, kif diġà għidt, ma jista’ jkun hemm l-ebda garanzija ta’ suċċess għall-habitat il-ġdid jew, għalhekk, tal-benefiċċju nett, sabiex il-pożizzjoni tar-Renju Unit tista’ ma tkunx konsistenti mal-prinċipju ta’ prekawzjoni. Min-naħa l-oħra, il-fatt li l-approvazzjoni ma hijiex possibbli skont l-Artikolu 6(3), fih innifsu ma jipprekludix l-approvazzjoni skont l-Artikolu 6(4), li l-kliem tiegħu speċifikament jikkunsidra miżuri kumpensatorji.

44.

Lanqas ma jien influwenzata mill-argument tal-Gvern tal-Pajjiżi l-Baxxi li jgħid li, filwaqt li proġett bħal dak tat-twessigħ tal-awtostrada A2 jista’ mingħajr dubju jilħaq il-livell ta’ “raġunijiet obbligatorji [...] li huma konnessi ma’ l-interess pubbliku” u għalhekk jikkwalifika għall-approvazzjoni skont l-Artikolu 6(4) tad-Direttiva dwar il-habitats permezz tal-miżuri kumpensatorji implementati, dan kien ikun improbabbli f’każ ta’ proġett privat (per eżempju, estensjoni ta’ razzett tal-ħnieżer) anki jekk inkorpora miżuri kumpensatorji ugwali jew iktar effettivi li jwasslu għal benefiċċju nett ugwali jew anki ikbar. Huwa ċar li, fl-Artikolu 6(3) u (4), il-leġiżlatur stabbilixxa kriterji differenti. Skont l-Artikolu 6(3), kull proġett jista’ jikkwalifika għal approvazzjoni, kemm-il darba dan ma jaffettwax b’mod negattiv l-integrità tas-sit. Skont l-Artikolu 6(4), proġett li ma jikkwalifikax għal approvazzjoni skont l-Artikolu 6(3) jista’ madankollu jiġi approvat, kemm-il darba, inter alia, dan jitwettaq għal raġunijiet imperattivi ta’ interess pubbliku. Il-fatt li ħafna, jekk mhux il-maġġoranza, tal-proġetti privati ma jilħqux dak il-kriterju ma jiġġustifikax riklassifikazzjoni ta’ miżura li ma timminimizzax effett ħażin fuq l-integrità tas-sit bħal waħda li tagħmel dan.

45.

F’dan il-punt, huwa neċessarju li jiġi indirizzat ukoll argument ieħor imressaq mill-Istati Membri preżenti waqt is-seduta, li jgħid li billi l-Artikolu 6(4) tad-Direttiva dwar il-habitats jirrikjedi t-teħid ta’ “l-miżuri kollha kumpensatorji meħtieġa biex jiżgura li tkun protetta l-koerenza globali ta’ Natura 2000” (enfasi miżjud minni), dik id-dispożizzjoni tikkonċerna biss miżuri li jittieħdu barra mis-sit partikolari affettwat b’mod negattiv mill-pjan jew proġett.

46.

Nasal naqbel illi mill-kliem tal-Artikolu 6(4) huwa ċar li l-miżuri kumpensatorji msemmija ma għandhomx għalfejn ikunu fi ħdan is-sit affettwat iżda jistgħu jikkonċernaw siti oħra fi ħdan in-netwerk Natura 2000 ( 19 ). Madankollu, fl-opinjoni tiegħi dan ma jfissirx li, huma espliċitament limitati għal siti oħra bħal dawn. Miżura kumpensatorja tvarja minn miżura ta’ mitigazzjoni, minimizzazzjoni jew tnaqqis min-natura tagħha stess u mhux bil-lok ġeografiku tagħha. Għalkemm effett negattiv fuq l-integrità ta’ sit wieħed huwa improbabbli li jiġi mmitigat b’miżuri meħuda f’sit ieħor, dik il-loġika ma tapplikax fejn jikkonċerna l-kumpens. Miżura kumpensatorja hija, min-natura tagħha, separata minn dik li hija intiża li tikkumpensa, filwaqt li għal miżura ta’ mitigazzjoni huwa neċessarju li tintrabat ma’ dak li hija intiża li timmitiga. Madankollu, il-fatt li miżuri kumpensatorji jistgħu jiġu implementati x’imkien ieħor li ma huwiex is-sit affettwat ma jfissirx li ma jistgħux jiġu implementati fi ħdan (possibbilment f’parti oħra ta’) dak is-sit. Miżura, lanqas ma hija inqas probabbli li tipproteġi l-koerenza globali tan-Natura 2000 meta tiġi implementata fi ħdan is-sit affettwat milli meta tiġi implementata f’parti oħra tan-netwerk Natura 2000 (jekk xejn, tista’ tkun iktar probabbli li tagħmel hekk). Hekk ukoll ma nsib l-ebda kliem fl-Artikolu 6(4) tad-Direttiva dwar il-habitats li jipperswadini mod ieħor.

47.

Punt ieħor rilevanti li tqajjem, li iżda jikkonċerna kwistjonijiet ta’ fatt li jistgħu jiġu ddeterminati biss mill-qorti nazzjonali kompetenti, hija r-relazzjoni bejn il-ħolqien ta’ żoni oħra ta’ mergħat tal-molinia bħala kundizzjoni għall-implementazzjoni tal-proġett għat-twessigħ tal-awtostrada u l-ħolqien ta’ żoni bħal dawn fil-kuntest tal-proġett LIFE+ li għamilt riferiment għalih fil-punt 25 iktar ’il fuq. Stichting u l-Kummissjoni ssuġġerew, jekk fhimt is-sottomissjonijiet tagħhom sew, li l-kundizzjoni fl-Artikolu 6(2) tad-deċiżjoni tal-awtostrada tista’ ma tkunx fil-fatt irrappreżentat rekwiżit ġdid li fuqu tkun saret suġġetta l-implementazzjoni tal-proġett, iżda pjuttost li l-għan kien effettivament sabiex jistrieħ fuq l-effetti ta’ benefiċċju tal-proġett LIFE+ għall-kontrobilanċ tal-effetti dannużi tal-proġett għat-twessigħ tal-awtostrada.

48.

Fl-opinjoni tiegħi jidher li, jekk jirriżulta li dak huwa l-każ, ma jkunx possibbli li l-miżuri inkwistjoni fil-kawża prinċipali jitqiesu bħala miżuri kumpensatorji għall-finijiet tal-Artikolu 6(4) tad-Direttiva dwar il-habitats. Il-proġett LIFE+ inkwistjoni jidher li jaqa’ fl-ambitu ta’ miżuri ta’ konservazzjoni u pjanijiet ta’ ġestjoni meħtieġa fl-Artikolu 6(1) ta’ dik id-direttiva. L-Artikolu 6(3) jikkonċerna biss pjanijiet jew proġetti “li [ma humiex] marbut[a] direttament ma’ jew li [ma humiex] meħtieġ[a] għat-tmexxija tas-sit” u jirrikjedihom li jiġu evalwati “in vista ta’ l-għanjiet ta’ konservazzjoni tas-sit”. Jien ninterpreta dan bħala li jfisser li dawk l-għanijiet u dik il-ġestjoni għandhom jiġu kkunsidrati li jiffurmaw parti mill-“integrità tas-sit” kontra liema għandhom jiġu evalwati l-effetti ta’ pjan jew proġett. Ma jistgħux iservu fl-istess ħin bħala (element ta’ mitigazzjoni f’) parti mill-pjan jew proġett innifsu. L-istess huwa minnu a fortiori meta pjan jew proġett li jkun diġà evalwat fil-kuntest tal-Artikolu 6(3) jaqa’ taħt eżami ulterjuri fil-kuntest tal-Artikolu 6(4).

49.

Għaldaqstant, l-opinjoni tiegħi hi li miżuri tat-tip deskritti fid-digriet tar-rinviju ma humiex rilevanti għall-evalwazzjoni dwar jekk, għall-finijiet tal-Artikolu 6(3) tad-Direttiva dwar il-habitats, pjan jew proġett jaffettwax b’mod negattiv l-integrità tas-sit, però jistgħu jiġu kkunsidrati għall-finijiet tal-Artikolu 6(4), kemm-il darba dawn huma speċifiċi għall-pjan jew proġett u mhux parti minn pjan ta’ ġestjoni jew konservazzjoni li jrid jitwettaq fi kwalunkwe każ. Konsegwentement, ma huwiex strettament meħtieġ li jiġi kkunsidrat liema rekwiżiti għandhom jintlaħqu għal miżura ta’ tip differenti li trid tiġi kkunsidrata għall-finijiet tal-Artikolu 6(3). Minkejja dan, jista’ jkun ta’ għajnuna jekk jiġi spjegat fil-qosor il-qofol ta’ dawn ir-rekwiżiti, b’mod partikolari fir-rigward ta’ żewġ aspetti li x’iktarx għadhom ma ġewx spjegati bis-sentenzi tal-Qorti tal-Ġustizzja. Hawnhekk, ninsab fi qbil ġenerali mal-kriterji mressqa mill-Istati Membri preżenti waqt is-seduta.

50.

Fuq naħa, miżura ta’ mitigazzjoni mhux biss hija neċessarjament marbuta bl-effett li hija intiża li timmitiga – sabiex tikkonċerna l-istess sit u l-istess tip ta’ habitat – iżda, sabiex tiġi kkunsidrata fil-kuntest tal-Artikolu 6(3), għandha tifforma parti integrali mill-pjan jew proġett ikkunsidrat. Kif issottometta r-Renju Unit, tista’ tkun inkluża fil-pjan jew proġett oriġinali jew imdaħħla bħala kundizzjoni fi stadju ulterjuri (iżda qabel l-approvazzjoni tal-pjan jew proġett), sabiex tittratta effetti previsti. Madankollu, il-fatt uniku li miżura x’iktarx timmitiga l-effetti ta’ pjan jew proġett ma huwiex, madankollu, biżżejjed: għandha tkun speċifika għal dak il-pjan jew proġett u mhux tkun parti minn xi qafas indipendenti.

51.

Min-naħa l-oħra, b’żieda għas-suespost, il-miżuri għandhom jifformaw kundizzjoni legali vinkolanti għall-implementazzjoni tal-pjan jew proġett jekk dan jingħata l-approvazzjoni. Barra minn hekk, dawn (bħala, biex ngħid hekk, in-naħa l-oħra tal-munita) ma għandhomx ikunu meħtieġa jekk il-pjan jew proġett ma jkunx approvat. Dan ma jfissirx li dawn ma jistgħux isiru sakemm il-pjan jew proġett jiġi approvat (għaliex jistgħu, bla dubju, iservu xi skop separat u utli) iżda unikament ma jistgħux jitqiesu li ġew speċifikament inklużi fil-pjan jew proġett jekk inhuma fil-fatt suġġetti għal xi rekwiżit legali indipendenti.

52.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet kollha mressqa iktar ’il fuq, jien tal-opinjoni li l-Qorti tal-Ġustizzja għandha twieġeb id-domandi magħmula minn Raad vad State f’dan is-sens: