1.

It-tliet kawżi magħquda f’dan il-każ jirrigwardaw il-kompatibbiltà mad-dritt tal-Unjoni ta’ dispożizzjoni nazzjonali li bis-saħħa tagħha l-impriżi li jixtiequ li jingħataw servizz ta’ likwidazzjoni, ta’ stabbiliment u ta’ rkupru ta’ taxxi u ta’ dħul ieħor tal-awtoritajiet lokali għandu jkollhom kapital azzjonarju minimu kompletament imħallas ta’ EUR 10 miljun, li, fin-nuqqas tiegħu, fi kliem sempliċi, ma jkunux jistgħu jipparteċipaw fil-proċedura korrispondenti jew, jekk ikun il-każ, l-għoti jiġi ddikjarat null.

2.

Il-qorti tar-rinviju qed tagħmel domanda b’mod partikolari fuq il-kompatibbiltà tal-imsemmija dispożizzjoni nazzjonali, minn naħa, mal-Artikoli 15 u 16 tad-Direttiva 2006/123/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill, tat-12 ta’ Diċembru 2006, dwar is-servizzi fis-suq intern ( 2 ) u, min-naħa l-oħra, mad-dritt primarju.

3.

Id-dħul ta’ din id-Direttiva fid-dritt tal-Unjoni qajjem diversi kwistjonijiet: fl-ewwel lok fir-rigward tan-natura ta’ armonizzazzjoni ( 3 ) tagħha, iżda wkoll fir-rigward tal-applikabbiltà tagħha għal affarijiet purament interni ( 4 ) flimkien mal-portata u mal-validità tal-Artikolu 16 ( 5 ), fost oħrajn. Madankollu, din il-kawża ma teħtieġx li jiġu eżaminati dawn il-problemi kollha, u lanqas il-maġġoranza tagħhom. B’mod partikolari, fl-ipoteżi ta’ provvista ta’ servizzi mingħajr rikors għal-libertà ta’ stabbiliment, nipproponi lill-Qorti tal-Ġustizzja, mingħajr ma jkun hemm bżonn li “nsemmi” f’din l-okkażjoni l-punti kollha indikati, li tiġi ttrattata direttament il-kompatibbiltà tad-dispożizzjoni nazzjonali inkwistjoni mad-dritt tal-Unjoni mil-lat tal-prinċipju ta’ proporzjonalità.

4.

Id-Direttiva 2006/123, magħrufa bħala d-Direttiva fuq is-servizzi, tistabbilixxi “dispożizzjonijiet ġenerali li jħaffu l-eżerċizzju tal-libertà ta’ stabbiliment għall-fornituri tas-servizzi u l-moviment liberu tas-servizzi, filwaqt li tinżamm kwalità għolja tas-servizzi” [Artikolu 1(1)].

5.

Il-Kapitolu III tagħha jirrigwarda l-libertà ta’ stabbiliment tal-fornituri. L-Artikolu 15(2) tagħha jgħid li “[l]-Istati Membri għandhom jeżaminaw jekk is-sistema legali tagħhom tagħmilx l-aċċess għal attività ta’ servizz jew l-eżerċizzju tagħha soġġetta għal konformità” ta’ sensiela ta’ rekwiżiti, fosthom ir-“rekwiżiti li huma relatati mal-proprjetà f’ishma ta’ kumpannija” [subparagrafu (ċ)].

6.

L-Artikolu 15(3) jipprovdi:

“L-Istati Membri għandhom jivverifikaw li r-rekwiżiti msemmija fil-paragrafu 2 jissodisfaw il-kondizzjonijiet li ġejjin:

7.

Il-Kapitolu IV tad-Direttiva huwa ddedikat għall-moviment liberu tas-servizzi. L-Artikolu 16, li jifforma parti minnu u intitolat “Libertà tal-provvista ta’ servizzi”, jistabbilixxi fil-paragrafu 1 tiegħu li:

“L-Istati Membri għandhom jirrispettaw id-dritt tal-fornituri li jfornu servizzi fi Stat Membru ieħor għajr dak fejn huma stabbiliti.

L-Istat Membru fejn ġie provdut is-servizz għandu jiżgura aċċess liberu u eżerċizzju liberu ta’ attività ta’ servizz fi ħdan it-territorju tiegħu.

L-Istati Membri m’għandhomx jagħmlu l-aċċess għal jew l-eżerċizzju ta’ attività ta’ servizz fit-territorju tagħhom soġġett għal konformità ma’ xi rekwiżit li ma jirrispettax il-prinċipji li ġejjin:

8.

L-Artikolu 32(7a) tad-Digriet-Liġi Nru 185, tad-29 ta’ Novembru 2008 ( 6 ), ikkonvalidat bil-Liġi Nru 2, tat-28 ta’ Jannar 2009 ( 7 ), kien jgħid li:

“[l]-ammont minimu tal-kapital meħtieġ mill-kumpanniji, skont l-Artikolu 53(3) tad-Diġriet Leġiżlattiv Nru 446, tal-15 ta’ Diċembru 1997, kif emendat, għad-dħul fir-reġistru tal-persuni privati li jistgħu jwettqu attivitajiet ta’ likwidazzjoni, ta’ stabbiliment u ta’ rkupru ta’ taxxi mill-provinċji u mill-komuni, hu mill-inqas ta’ EUR 10 miljun, imħallsin kollha. Dan il-limitu ma japplikax għall-kumpanniji li l-maġġoranza tal-azzjonijiet tagħhom huma pubbliċi. L-għoti ta’ servizzi ta’ likwidazzjoni, ta’ stabbiliment u ta’ rkupru ta’ taxxi u ta’ dħul ieħor tal-awtoritajiet lokali lil persuni li ma jissodisfawx dan ir-rekwiżit finanzjarju huwa null. Il-persuni mniżżlin fir-reġistru hawn fuq imsemmi għandhom jadattaw il-kapital azzjonarju minimu tagħhom għal-limitu minimu msemmi iktar ’il fuq. Fi kwalunkwe każ, sakemm isir dan l-adattament, huma ma jistgħux jiksbu għoti ta’ kuntratti ġodda jew jieħdu sehem f’sejħiet għal offerti magħmulin għal dan il-għan”.

9.

Din id-dispożizzjoni tħassret bl-Artikolu 3a(3) tad-Digriet-Liġi Nru 40, tal-25 ta’ Marzu 2010 ( 8 ), ikkonvalidat bil-Liġi Nru 73, tat-22 ta’ Mejju 2010 ( 9 ). Il-leġiżlazzjoni l-ġdida tirrikjedi livelli differenti ta’ kapital azzjonarju minimu skont in-numru ta’ abitanti tal-entità lokali kkonċernata.

10.

Il-Kawżi C-357/10 u C-358/10 joriġinaw mill-ftuħ, mill-komun ta’ Baranzate (l-Italja), ta’ proċedura ta’ sejħa għal offerti għall-għoti ta’ konċessjoni għas-servizz ta’ ġestjoni, ta’ likwidazzjoni, ta’ stabbiliment u ta’ rkupru ta’ ċerti taxxi u ta’ dħul lokali ieħor matul perijodu ta’ ħames snin bejn l-1 ta’ Mejju 2009 sat-30 ta’ April 2014. Il-valur tas-servizzi għall-perijodu kollu ġie stmat għal EUR 57 000. Sitt impriżi privati, kollha kemm huma stabbiliti fl-Italja, għamlu offerti. Fosthom kien hemm l-impriżi Duomo Gpa Srl (iktar ’il quddiem “Duomo”), Gestione Servizi Pubblici Srl (iktar ’il qudiem “GSP”) u Agenzia Italiana per le Pubbliche Amministrazioni SpA (iktar ’il quddiem “AIPA”). Fl-1 u fit-3 ta’ April 2009, il-komun ta’ Baranzate informa lil Duomo u lil GSP li huma kienu ġew esklużi mill-proċedura minħabba n-nuqqas ta’ osservanza tar-rekwiżit previst fl-Artikolu 32(7a) tad-Digriet-Liġi Nru 185/08.

11.

Il-Kawża C-359/10 toriġina mill-ftuħ ta’ proċedura simili mill-komun ta’ Venegono Inferiore, għall-konċessjoni ta’ servizz ta’ stabbiliment u ta’ rkupru ordinarju u forzat tat-taxxa komunali fuq ir-reklamar u d-drittijiet fuq it-twaħħil pubbliku ta’ kartelluni, għal perijodu ta’ erba’ snin mit-23 ta’ Frar 2009 sal-31 ta’ Diċembru 2012, għal total previst ta’ EUR 48 765. Fost l-impriżi li ppreżentaw offerti kien hemm Irtel SpA (iktar ’il quddiem “Irtel”) u AIPA. Fid-9 ta’ Marzu 2009, l-awtorità kontraenti ddeċidiet li teskludi lil Irtel mill-proċedura minħabba n-nuqqas ta’ osservanza tar-rekwiżit previst fl-Artikolu 32(7a) tad-Digriet-Liġi Nru 185/08.

12.

Duomo, GSP u Irtel ippreżentaw rikorsi kontra d-deċiżjonijiet ta’ esklużjoni tal-proċeduri tal-għoti tal-offerti ċċitati iktar ’il fuq.

13.

It-Tribunale Amministrativo Regionale per la Lombardia ssospenda l-għoti tad-deċiżjoni fil-proċeduri inkwistjoni, u fir-rigward ta’ kull waħda minnhom, għamel dawn id-domandi preliminari:

14.

It-talbiet għal deċiżjoni preliminari tressqu fir-Reġistru tal-Qorti tal-Ġustizzja fil-19 ta’ Lulju 2010.

15.

Il-komun ta’ Baranzate, il-Gvern Taljan u Olandiż u l-Kummissjoni ppreżentaw osservazzjonijiet bil-miktub.

16.

Iż-żewġ domandi magħmula f’dawn ir-rinviji għal deċiżjoni preliminari, jirrigwardaw, kif indikajt, il-kompatibbiltà tal-istess dispożizzjoni nazzjonali mal-libertajiet rispettivament ta’ stabbiliment u li jiġu pprovduti servizzi kif irregolati mid-Direttiva fuq is-servizzi, fl-ewwel lok, u, fit-tieni lok, kif jirriżultaw direttament mit-Trattat.

17.

Għalkemm it-tieni domanda ma ġietx formalment magħmula bħala sussidjarja għall-ewwel waħda, ma jkunx irraġonevoli li jingħad li huma l-problemi eventwali ta’ applikazzjoni tad-Direttiva għall-kawżi preżenti li wasslu lill-qorti tar-rinviju sabiex fit-tieni lok titlob l-eżami tad-dispożizzjoni nazzjonali kkonċernata fir-rigward tal-libertajiet iċċitati iktar ’il fuq kif jirriżultaw direttament mit-Trattat.

18.

L-ewwel domanda preliminari tirrigwarda l-kompatibbiltà mal-Artikoli 15 u 16 tad-Direttiva fuq is-servizzi, tar-regola Taljana ċċitata diversi drabi, li bis-saħħa tagħha l-impriżi li jixtiequ jingħataw servizz ta’ likwidazzjoni, ta’ stabbiliment u ta’ rkupru ta’ taxxi u ta’ dħul ieħor mill-awtoritajiet lokali għandu jkollhom kapital azzjonarju kompletament imħallas ta’ mill-inqas EUR 10 miljun, u f’każ li dan ma jseħħx ma jkunux jistgħu jipparteċipaw fil-proċedura korrispondenti jew, jekk ikun il-każ, l-għoti jiġi ddikjarat null.

19.

Id-dispożizzjonijiet iċċitati iktar ’il fuq tad-Direttiva jagħmlu parti mil-leġiżlazzjoni, li tvarja skont il-każ, taż-żewġ “sitwazzjonijiet” fejn il-fornitur tas-servizzi jista’ jkun fihom: is-sitwazzjoni “libertà ta’ stabbiliment” u s-sitwazzjoni “libertà li jiġu pprovduti servizzi”, li huma suġġetti għal sistemi legali kemmxejn differenti ( 10 ). Imma qabel ma neżamina l-kwistjoni dwar jekk dispożizzjoni jew l-oħra, jew inkella t-tnejn li huma, għandhiex tiġi kkunsidrata bħala rilevanti għall-finijiet tagħna, għandha tiġi eżaminata l-applikabbiltà tad-Direttiva bħala tali.

20.

L-applikabbiltà tad-Direttiva fuq is-servizzi ġiet ikkontestata essenzjalment minn żewġ angoli differenti: waħda temporali u l-oħra li tirrigwarda l-mertu.

21.

L-adozzjoni tad-dispożizzjoni nazzjonali kkontestata, kif ukoll il-ftuħ tal-proċeduri ta’ għoti u d-deċiżjonijiet ta’ esklużjoni tal-impriżi rikorrenti kollha seħħew qabel it-28 ta’ Diċembru 2009, data tal-iskadenza tat-terminu ta’ traspożizzjoni tad-Direttiva fuq is-servizzi [Artikolu 44(1)].

22.

Madankollu, dan kollu ma huwiex rilevanti mil-lat tal-libertà ta’ stabbiliment, għaliex l-Artikolu 15(6) tad-Direttiva jistabbilixxi li, mit-“28 ta’ Diċembru 2006, l-Istati Membri m’għandhom jintroduċu l-ebda rekwiżit ġdid tat-tip elenkat fil-paragrafu 2, sakemm dan ir-rekwiżit ma jissodisfax il-kondizzjonijiet stabbiliti fil-paragrafu 3”. Għaldaqstant, il-kundizzjoni kkontestata, li daħlet wara din id-data, għandha tiġi evalwata fir-rigward tal-Artikolu 15 tad-Direttiva.

23.

Fir-rigward tad-dispożizzjonijiet dwar il-libertà li jiġu pprovduti servizzi, id-Direttiva ma fihiex klawżola “standstill” simili għal dik iċċitata iktar ’il fuq; madankollu, hawnhekk wieħed jista’ jasal għall-istess konklużjoni bħal dik ta’ qabilha. Skont is-sentenzi tat-18 ta’ Diċembru 1997, Inter-Environnement Wallonie ( 11 ), u tal-5 ta’ April 2011, Société fiduciaire nationale d’expertise comptable ( 12 ), l-Istati Membri ma għandhomx jieħdu miżuri, matul it-terminu ta’ traspożizzjoni, “li jistgħu jikkompromettu serjament ir-riżultat previst” minn Direttiva.

24.

Barra minn hekk, wieħed għandu jikkunsidra l-fatt li, f’dan il-każ, ma jidhirx li d-dispożizzjoni nazzjonali kienet ġiet adottata b’natura provviżorja (fil-fatt, din ġiet adottata biss sena qabel l-iskadenza tat-terminu ta’ traspożizzjoni tad-Direttiva) ( 13 ). It-tul taż-żmien qasir tal-validità tar-regola kkontestata ma huwiex, għaldaqstant, biżżejjed biex jiġi kkunsidrat li dan huwa “stadju” sempliċi fit-traspożizzjoni tad-Direttiva ( 14 ) u lanqas biex jiġi sostnut li ma setgħetx “[t]ikkompromett[i] serjament ir-riżultat previst” mid-Direttiva: jekk neżaminaw il-formulazzjoni ta’ dawn iż-żewġ sentenzi ċċitati, il-punt determinanti ma huwiex li l-miżura finalment ikkompromettiet ir-riżultat tad-Direttiva imma li din setgħet tikkompromettih (kieku baqgħet fis-seħħ).

25.

Kif tfakkar ġustament il-Kummissjoni, l-attività ta’ likwidazzjoni, ta’ stabbiliment u ta’ rkupru ta’ taxxi u ta’ dħul ieħor tal-awtoritajiet lokali tikkostitwixxi, fl-Italja, “servizz” fis-sens tal-Artikolu 4(1) tad-Direttiva, u għalhekk tirrigwarda l-kamp ta’ applikazzjoni ta’ din tal-aħħar [Artikolu 2(1)].

26.

L-applikabbiltà tad-Direttiva fuq is-servizzi hija, madankollu, is-suġġett ta’ diversi oġġezzjonijiet fil-mertu, marbuta mal-invokazzjoni ta’ esklużjonijiet differenti tal-qasam ta’ applikazzjoni tal-imsemmija direttiva. Bħala klawżoli eċċezzjonali, dawn id-derogi għandhom jiġu interpretati b’mod strett u, fi kwalunkwe każ, mingħajr ma wieħed jirrikorri għall-analoġija. L-ebda waħda minn dawk li ġew invokati f’dan il-każ ma hija, fil-fehma tiegħi, rilevanti f’dan il-każ.

27.

Fl-ewwel lok, għandu jingħad li, minkejja r-rabta evidenti tagħha mal-eżerċizzju tas-setgħa ta’ tassazzjoni, l-attività ta’ likwidazzjoni, ta’ stabbiliment u ta’ rkupru ta’ taxxi inkwistjoni ma tistax tiġi kkunsidrata bħala attività eskluża mill-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva għax taqa’ “fl-ambitu ta’ l-eżerċizzju ta’ l-awtorità pubblika” fis-sens tal-Artikolu 51 TFUE [Artikolu 2(2)(i) tad-Direttiva fuq is-servizzi]. Skont ġurisprudenza abbundanti, id-deroga stabbilita f’dan l-artikolu tat-Trattat ma tistax tiġi estiża għal funzjonijiet sempliċement awżiljarji u preparatorji fir-rigward ta’ entità li effettivament teżerċita l-awtorità pubblika meta tadotta d-deċiżjoni finali. Il-Qorti tal-Ġustizzja ppreċiżat ukoll li l-possibbiltà li jiġi invokat l-Artikolu 51 TFUE hija eskluża meta l-korpi privati kkonċernati jeżerċitaw prerogattivi tas-setgħa pubblika “taħt is-superviżjoni attiva tal-awtorità pubblika kompetenti” ( 15 ). Huwa ċar li l-ordinament ġuridiku Taljan jirriżerva l-eżerċizzju tas-setgħat ta’ tassazzjoni nfushom lill-entitajiet pubbliċi, billi l-irkupru ta’ ċerti taxxi jiġi kkunsidrat bħala attività awżiljarja li tista’ tiġi eżerċitata f’sistema ta’ ġestjoni indiretta, bis-superviżjoni ta’ dawn l-entitajiet u li, għalhekk, tidħol fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva.

28.

Il-każ eżaminat tal-lum lanqas ma jista’ jiġi eskluż mill-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva fuq is-servizzi fir-rigward tal-Artikolu 2(3) ta’ din tal-aħħar, li fit-termini tiegħu d-Direttiva ma tapplikax għall-“qasam ta’ tassazzjoni”. Kif jirriżulta mid-disgħa u għoxrin premessa, din id-deroga hija intiża li teskludi mill-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva l-miżuri fiskali adottati mill-Istati Membri, li huma rregolati mid-dispożizzjonijiet speċifiċi tat-Trattat. Għall-kuntrarju, l-attivitajiet amministrattivi li jiġu eżerċitati, bħal dik inkwistjoni f’din il-kawża, fil-qasam tat-“tassazzjoni” jaqgħu fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva, u bl-istess mod huma l-attivitajiet ta’ konsulenza fiskali, imsemmija speċifikament fit-tlieta u tletin premessa tad-Direttiva.

29.

Fl-aħħar nett, id-deroga stabbilita fl-Artikolu 17(5) tad-Direttiva, fejn l-Artikolu 16 ma japplikax għall-“attività ta’ rkupru ġudizzjarju ta’ djun” lanqas ma tidher li hija rilevanti f’dan il-każ, għaliex l-attività hija eżerċitata mingħajr il-parteċipazzjoni tal-awtoritajiet ġudizzjarji.

30.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, għandu jiġi konkluż, għalhekk, li d-Direttiva fuq is-servizzi tapplika f’din il-kawża.

31.

Id-dispożizzjoni nazzjonali kkontestata tikkostitwixxi b’mod ċar “rekwiżit”, fis-sens tad-Direttiva fuq is-servizzi, li jirrigwarda l-fornituri tas-servizz inkwistjoni. Fi kliem ieħor, ir-regolamentazzjoni tagħha tal-kundizzjonijiet tal-għoti tas-servizz tinkludi kundizzjoni imperattiva, li għandha tgħaddi b’suċċess stħarriġ ta’ konformità mad-Direttiva bħala “rekwiżit”. Madankollu, id-Direttiva tittratta dawn ir-“rekwiżiti” separatament għaż-żewġ sitwazzjonijiet ta’ “libertà ta’ stabbiliment” u ta’ “libertà li jiġu provduti servizzi”. Dan jirriżulta mill-formulazzjoni stess tal-ewwel waħda mid-domandi tal-qorti tar-rinviju, li ssemmi kemm l-Artikolu 15 kif ukoll l-Artikolu 16 tad-Direttiva. Għalhekk għandu jiġi ddeterminat jekk id-dispożizzjoni kkontestata għandhiex tiġi eżaminata jew le esklużivament fil-konfront ta’ libertà waħda jew l-oħra.

32.

Mal-ewwel daqqa ta’ għajn, din il-kawża tgħaqqad fiha l-kundizzjonijiet meħtieġa mill-ġurisprudenza għall-applikazzjoni tal-libertà ta’ stabbiliment ( 16 ). Fil-fatt, il-konċessjonijiet ikkontestati, minn naħa, kellhom tul ta’ żmien mhux ħażin (erba’ u ħames snin rispettivament); min-naħa l-oħra, jidher diffiċli li attività bħal dik li tikkonsisti fl-irkupru ta’ taxxi tkun tista’ titwettaq tajjeb mingħajr stabbiliment jew “stabbiliment fiss” fil-komun inkwistjoni, tal-inqas, fit-territorju nazzjonali.

33.

Għal dak li jirrigwarda t-tul taż-żmien tal-attività, għandu jiġi kkunsidrat li l-idea ta’ servizz fis-sens tat-Trattat jista’ jinkludi s-“servizzi li jiġu pprovduti fuq perijodu twil” ( 17 ). Hija biss “attività eżerċitata b’mod permanenti jew, f’kull każ, mingħajr limitu prevedibbli fir-rigward tad-dewmien tagħha, [li] ma taqax taħt id-dispożizzjonijiet Komunitarji dwar il-prestazzjoni ta’ servizzi” ( 18 ). Għalhekk, il-previżjoni li l-attività tiġi eżerċitata matul erba’ jew ħames snin ma hijiex biżżejjed.

34.

Lanqas ma huwa determinanti b’mod assolut il-fatt li jkun hemm ċerta bażi fiżika fl-Istat fejn tiġi eżerċitata l-attività. Skont is-sentenza Gebhard, ma tistax tiġi eskluża l-“possibbiltà għall-fornitur ta’ servizzi, fis-sens tat-Trattat, li fl-Istat Membru ospitanti, ikollu ċerta infrastruttura (inkluż uffiċċju, uffiċini jew studju) sa fejn din l-infrastruttura hija meħtieġa għall-finijiet li jiġi pprovdut is-servizz inkwistjoni” ( 19 ).

35.

Fid-dawl ta’ dak li ntqal iktar ’il fuq, u sa fejn wieħed ma jistax jeskludi, f’dan il-każ, li l-għoti tas-servizz jista’ jseħħ fiż-żewġ sitwazzjonijiet, nikkunsidra li d-dispożizzjoni kkontestata għandha tiġi eżaminata, kif titlob il-qorti Taljana, fir-rigward kemm tal-libertà ta’ stabbiliment kif ukoll tal-libertà li jiġu pprovduti servizzi (Artikoli 15 u 16 tad-Direttiva fuq is-servizzi) ( 20 ).

36.

Id-Direttiva fuq is-servizzi għażlet li tenumera r-restrizzjonijiet fuq il-libertà ta’ stabbiliment li, biex tintuża t-terminoloġija klassika tal-Qorti tal-Ġustizzja, ma jistgħux jiġu ġġustifikati, u dawk li jistgħu jiġu ġġustifikati bil-kundizzjoni li tiġi sodisfatta sensiela ta’ kundizzjonijiet. Għalhekk, l-Artikolu 14 jenumera l-eżiġenzi msejħin “ipprojbiti”, li fosthom hemm, pereżempju, ir-rekwiżiti diskriminatorji, ta’ nazzjonalità jew ta’ residenza. L-Istati Membri ma jistgħux jissubordinaw l-aċċess għal attività ta’ servizzi jew l-eżerċizzju tagħha fir-rigward ta’ waħda minn dawn ir-rekwiżiti. L-Artikolu 15(2) għall-kuntrarju jenumera sensiela ta’ rekwiżiti li l-Istati Membri jistgħu jżommu bil-kundizzjoni li dawn jirrispettaw il-kundizzjonijiet stabbiliti fil-paragrafu 3.

37.

Fost ir-rekwiżiti suġġetti għal din l-“evalwazzjoni” jew kontroll, l-Artikolu 15(2)(ċ) jiċċita dawk li jirrigwardaw il-“proprjetà f’ishma ta’ kumpannija”. Ir-rekwiżit li d-dispożizzjoni kontenzjuża timponi fuq il-kandidati għall-għoti ta’ konċessjoni bħal dik inkwistjoni f’din il-kawża (li jkun hemm kapital azzjonarju minimu kompletament imħallas ta’ EUR 10 miljun) jista’ faċilment jiġi kkunsidrat bħala li jaqa’ f’din id-dispożizzjoni. Għaldaqstant, jeħtieġ li jiġi eżaminat jekk dan josservax il-kundizzjonijiet stabbiliti fl-Artikolu 15(3) tad-Direttiva: nondiskriminazzjoni, bżonn u proporzjonalità.

38.

Kif diġà indikajt, ir-regola kkontestata tapplika għal ċittadini u għal dawk li ma humiex. Għalhekk, ir-rekwiżit ma huwiex direttament jew indirettament diskriminatorju skont in-nazzjonalità (jew is-sede statutorja) ( 21 ).

39.

Taħt l-intestatura “bżonn”, id-Direttiva fuq is-servizzi tirreferi għall-kundizzjoni tradizzjonali li r-rekwiżit jista’ jiġi ġġustifikat minn għan leġittimu ( 22 ). Fil-qasam tal-libertà ta’ stabbiliment, b’mod partikolari, din il-kundizzjoni ta’ “bżonn” tikkonsisti f’li r-“rekwiżiti għandhom ikunu ġġustifikati b’raġuni aktar importanti li għandha x’taqsam ma’ l-interess pubbliku” [Artikolu 15(3)(b)]. Skont l-Artikolu 4(8) tad-Direttiva, “raġunijiet aktar importanti fir-rigward ta’ l-interess pubbliku” tfisser“ir-raġunijiet [kollha] rikonoxxuti bħala tali fil-każistika tal-Qorti tal-Ġustizzja”, inkluż dawk enumerati iktar ’l isfel ( 23 ). Madankollu, din il-lista hija sempliċement illustrattiva: jidher ċar li r-rieda tad-Direttiva ma kinitx li tiġi limitata l-lista tar-raġunijiet importanti ta’ interess ġenerali għal dawk iċċitati espressament fl-Artikolu 4 tagħha, imma li ssir referenza għal kategorija ġenerali li l-ġurisprudenza dejjem ikkunsidrat miftuħa.

40.

F’din il-kawża, l-awtoritajiet Taljani jsostnu li r-rekwiżit tal-kapital azzjonarju minimu inkwistjoni f’din il-kawża huwa meħtieġ biex jipproteġi l-interessi finanzjarji tal-komuni li jesternalizzaw is-servizz ta’ likwidazzjoni, ta’ stabbiliment u ta’ rkupru tar-riskju li, meta jiġi l-mument li jkunu ttrasferiti l-ammonti mħallsin fil-fondi pubbliċi, il-kumpanniji konċessjonarji ma jkunux jistgħu jagħmlu hekk minħabba li jkunu f’sitwazzjoni ta’ insolvenza.

41.

Għaldaqstant, din il-ġustifikazzjoni invokata mill-awtoritajiet Taljani tista’ tiġi kkunsidrata bħala “raġuni aktar importanti li għandha x’taqsam ma’ l-interess pubbliku” fir-rigward tal-Artikolu 15 tad-Direttiva fuq is-servizzi, raġuni li fil-prinċipju, kapaċi tilleġittimizza r-rekwiżit ikkontestat mil-lat tal-libertà ta’ stabbiliment.

42.

Kwistjoni differenti hija dik li tirrigwarda l-kundizzjoni ta’ proporzjonalità.

43.

Skont il-ġurisprudenza dwar il-ġustifikazzjoni tar-restrizzjonijiet fuq il-libertajiet tat-Trattat, l-Artikolu 15(3)(ċ) tad-Direttiva jimponi li r-rekwiżiti jkunu jistgħu jiggarantixxu t-twettiq tal-għan segwit, u li ma jmorrux lil hinn minn dak li jeħtieġ biex jintlaħaq dan l-għan u li miżuri oħrajn inqas vinkolanti ma jippermettux li jintlaħaq l-istess riżultat.

44.

Ma hemm xejn x’jiġi oġġezzjonat dwar in-natura xierqa tar-rekwiżit inkwistjoni f’din il-kawża fir-rigward tal-għan invokat mill-awtoritajiet Taljani, jiġifieri l-protezzjoni tal-interessi finanzjarji tal-komuni. Fil-fatt, għandu jitfakkar li l-ammonti miġburin ma jitħallsux minnufih lill-komuni, billi jgħaddi perijodu ta’ żmien ( 24 ) bejn l-irkupru u dan il-ħlas, li matulu l-konċessjonarju jista’ juża l-fondi biex iwettaq operazzjonijiet finanzjarji li jagħtuh benefiċċju u li eventwalment ikun fihom riskju. F’każijiet bħal dawn, il-kapital azzjonarju tal-konċessjonarja jikkostitwixxi garanzija xierqa għall-komun kreditur.

45.

Minkejja din l-“adegwatezza” mal-għan, il-miżura kkontestata għandha nuqqas ta’ proporzjonalità fuq żewġ livelli differenti.

46.

L-ewwel nett, ir-rekwiżit ta’ kapital minimu mħallas kollu ta’ EUR 10 miljun imur lil hinn minn dak li huwa meħtieġ biex jintlaħaq l-għan li jikkonsisti fil-protezzjoni tal-amministrazzjoni pubblika fil-każ ta’ nuqqas eventwali tal-kumpannija konċessjonarja tas-servizz. Fil-fehma tiegħi, il-problema mhux tant l-ammont għoli tas-somma ffissata iżda n-natura assolutament mhux differenzjata tal-miżura, li timponi l-istess rekwiżit kwantitattiv indipendentement mill-ammonti li għandhom jinġabru u, effettivament, mill-kwantifikazzjoni ekonomika tar-riskju li l-komun, li huwa kreditur, ikun espost għalih.

47.

Fil-fatt, huwa diffiċli li jiġi ddeterminat in abstracto jekk is-somma ta’ EUR 10 miljun tikkostitwixxix kwantifikazzjoni xierqa tal-“garanzija” finanzjarja li l-konċessjonarju privat għandu joffri lill-komun, imma fi kwalunkwe każ, jidher evidenti li, jekk l-għan stabbilit huwa li l-amministrazzjoni pubblika tiġi offruta speċi ta’ “avall” fir-rigward tar-riskju li l-ammonti effettivament imħallsin mill-konċessjonarju ma jitħallsux fil-fondi pubbliċi fit-termini, l-ammont tal-avall jew tal-garanzija msemmija għandu jvarja skont l-importanza ta’ dan ir-riskju. Billi l-evalwazzjoni tar-riskju suġġettiv li l-konċessjonarju jonqos mill-obbligi tiegħu ma tidhirx li hija varjabbli valutabbli jew prevedibbli ( 25 ), l-iktar ħaġa xierqa hija li l-ewwel issir evalwazzjoni tar-riskju oġġettiv, jiġifieri tal-kapaċità ta’ rkupru tal-komun ikkonċernat, għaliex iktar ma l-ammont li l-konċessjonarju jista’ jiġbor ikun kbir, iktar jista’ jkun kbir id-dannu kkawżat lill-amministrazzjoni lokali fil-każ li ma jsirx ħlas jew jekk ikun hemm dewmien.

48.

Minn dan il-punt ta’ tluq, il-kwantifikazzjoni ta’ din il-kapaċità ta’ rkupru (u fil-fatt tar-riskju oġġettiv li jieħu l-komun) tista’ ssir b’mod pjuttost eżatt, billi jittieħed inkunsiderazzjoni biss in-numru ta’ kontribwenti tal-komun inkwistjoni jew billi jiżdiedu wkoll fatturi oħrajn (pereżempju stimi tal-irkupru matul eżerċizzji preċedenti), u ssir determinazzjoni ad casum tar-rekwiżit jew billi jittieħed grupp jew settur, imma huwa evidenti li, b’mod jew ieħor, garanzija waħda li l-ammont huwa fiss skont ir-riskju eventwali li wieħed biħsiebu jkopri tkun tista’ tiġi kkunsidrata bħala li hija proporzjonata.

49.

B’soluzzjoni ta’ dan it-tip, huwa probabbli ħafna li wieħed jasal għall-konklużjoni li ma jeħtieġx garanzija ta’ EUR 10 miljun fil-każijiet kollha ( 26 ). Għalhekk ir-rekwiżit ikkontestat ikun sproporzjonat sa fejn dan jeskludi l-impriżi ta’ daqs żgħir minn kull possibbiltà ta’ aċċess għal din l-attività.

50.

Fit-tieni lok, nikkunsidra li l-għan li jiġu ggarantiti l-interessi ekonomiċi tal-komuni kkonċernati jista’ jintlaħaq b’mezzi oħrajn inqas restrittivi, li jidher, fuq kollox, li diġà jeżistu fil-leġiżlazzjoni Taljana fir-rigward tal-kuntratti pubbliċi. Il-qorti tar-rinviju fil-fatt semmiet id-Digriet Leġiżlattiv Nru 163 tat-12 ta’ April 2006 ( 27 ), li jistabbilixxi kundizzjonijiet ġenerali għall-parteċipazzjoni fi proċeduri ta’ għoti ta’ kuntratti li jistgħu jservu wkoll ta’ garanzija, bħalma huma d-depożitu ta’ garanzija, il-prova tal-kapaċità teknika u finanzjarja, tal-affidabbiltà u tas-solvenza, eċċ.

51.

Fid-dawl ta’ dak li ntqal iktar ’il fuq, għandu jiġi konkluż li l-Artikolu 15 tad-Direttiva fuq is-servizzi tipprekludi dispożizzjoni nazzjonali bħal dik inkwistjoni f’dan il-każ.

52.

L-eżami tad-dispożizzjoni kkontestata fid-dawl tal-leġiżlazzjoni tal-libertà li jiġu pprovduti servizzi li jidhru fl-Artikolu 16 tad-Direttiva huwa, f’ċertu mod, parallel ma’ dak li għadu kif sar fir-rigward tal-libertà ta’ stabbiliment, u jwassal għall-istess konklużjoni ta’ inkompatibbiltà mad-Direttiva minħabba nuqqas ta’ proporzjonalità. Madankollu, is-sistema tal-libertà ta’ stabbiliment u dik tal-libertà li jiġu pprovduti servizzi jippreżentaw ċerti differenzi li għandhom jissemmew.

53.

L-ewwel differenza tikkonsisti fil-fatt li, kuntrarjament għall-Artikolu 15 tad-Direttiva fuq is-servizzi, l-Artikolu 16 fih biss, fil-paragrafu 2 tiegħu, lista ta’ sitt tipi ta’ rekwiżiti ( 28 ), fejn fosthom ma hemmx dak dwar il-kapital azzjonarju. Madankollu, ma hemm xejn li jipprekludi milli wieħed jikkunsidra li dan huwa inkluż fir-rekwiżiti stabbiliti, b’mod ġenerali, fil-paragrafu 1 ta’ dan l-artikolu, fejn it-tielet paragrafu jistipula li “[l]-Istati Membri m’għandhomx jagħmlu l-aċċess għal jew l-eżerċizzju ta’ attività ta’ servizz fit-territorju tagħhom soġġett għal konformità ma’ xi rekwiżit li ma jirrispettax il-prinċipji” ta’ nondiskriminazzjoni, ta’ bżonn u ta’ proporzjonalità. Għalhekk, l-analiżi tikkonsisti mill-ġdid fl-eżami ta’ dawn it-tliet kundizzjonijiet.

54.

It-tieni differenza tikkonċerna d-definizzjoni tal-kundizzjoni “bżonn”, li hija ferm iktar stretta fil-qasam tal-libertà li jiġu pprovduti servizzi milli dak tal-libertà ta’ stabbiliment. Kuntrarjament għall-Artikolu 15(3), l-Artikolu 16(1)(b) ma jagħmilx riferiment ġenerali għar-“raġunijiet aktar importanti li għandhom x’jaqsmu mal-interess pubbliku” ddefiniti mill-ġurisprudenza, u minflok iddaħħal lista apparentement limitata ta’ għanijiet li jistgħu jiġġustifikaw ir-rekwiżit inkwistjoni: “raġunijiet tal-politika pubblika, sigurtà pubblika, saħħa pubblika jew il-protezzjoni ta’ l-ambjent” ( 29 ).

55.

Dan il-kliem iwassal biex tqum il-problema jekk għan bħal dak allegat fir-rigward tar-rekwiżit ikkontestat jistax jirrigwarda waħda mill-erba’ kategoriji msemmijin. Bl-istess mod, xejn ma jipprekludi li titpoġġa fid-dubju n-natura limitattiva ta’ din il-lista tal-Artikolu 16(1)(b), anki l-kompatibbiltà tagħha mad-dispożizzjonijiet tat-Trattat u, fil-fatt, il-validità stess tad-Direttiva fuq dan il-punt ( 30 ).

56.

Jiġri li l-applikazzjoni tal-istħarriġ ta’ proporzjonalità fil-każ tal-“libertà li jiġu pprovduti servizzi” ma tvarjax fir-rigward tal-każ tal-“libertà ta’ stabbiliment”, bid-dispożizzjoni kkontestata ma tgħaddix b’suċċess it-test ta’ proporzjonalità fil-kuntest tal-libertà li jiġu pprovduti servizzi. Għaldaqstant, nipproponi lill-Qorti tal-Ġustizzja li tapplika direttament, fil-każ tal-libertà li jiġu pprovduti servizzi, l-istħarriġ ta’ proporzjonalità fit-termini esposti fil-punti 45 sa 50 ta’ dawn il-konklużjonijiet, mingħajr il-ħtieġa li qabel tiġi ttratata l-kwistjoni tal-leġittimità tal-għan invokat.

57.

Fi kwalunkwe każ, l-Artikolu 16 tad-Direttiva fuq is-servizzi jipprekludi wkoll, għalhekk, dispożizzjoni nazzjonali bħal dik inkwistjoni f’dan il-każ.

58.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, għandu jiġi konkluż li l-Artikoli 15 u 16 tad-Direttiva fuq is-servizzi jipprekludu li dispożizzjoni nazzjonali li bis-saħħa tagħha l-impriżi li jixtiequ jingħataw servizz ta’ likwidazzjoni, ta’ stabbiliment u ta’ rkupru ta’ taxxi u ta’ dħul ieħor tal-awtoritajiet lokali għandu jkollhom kapital azzjonarju minimu kompletament imħallas ta’ EUR 10 miljun.

59.

Fit-tieni domanda preliminari, il-qorti tar-rinviju tirrikorri għad-dritt primarju bħala parametru ta’ legalità u tagħmel id-domanda jekk ir-regola kkontestata hijiex konformi mal-Artikoli 3 KE, 10 KE, 43 KE, 49 KE u 81 KE.

60.

Fil-fehma tiegħi, il-parti ta’ din it-tieni domanda preliminari li tirreferi għall-Artikoli 3 KE ( 31 ), 10 KE ( 32 ) u 81 KE (Artikolu 101 TFUE) għandha tiġi ddikjarata inammissibbli minħabba n-nuqqas ta’ preċiżazzjonijiet suffiċjenti fuq il-kuntest fattwali u s-sistema regolatorja li jippermettu li d-dispożizzjoni kkontestata tintrabat mad-dispożizzjonijiet tat-Trattat dwar il-kompetizzjoni. Fil-fatt, dawn ir-rekwiżiti, li huma stabbiliti fil-ġurisprudenza “japplika[w] b’mod partikolari fis-settur tal-kompetizzjoni li huwa kkaratterizzat minn ċirkustanzi ta’ fatt u ta’ dritt kumpless[i]” ( 33 ). Esklużi dawn id-dispożizzjonijiet, it-tieni domanda preliminari hija limitata għall-Artikoli 43 KE u 49 KE (Artikoli 49 TFUE u 56 TFUE), jiġifieri għall-kompatibbiltà tad-dispożizzjoni kkontestata mal-libertà ta’ stabbiliment u għal-libertà li jiġu pprovduti servizzi.

61.

Ladarba miġjuba f’dawn it-termini stretti, u sa fejn ikkonkludejt li d-Direttiva fuq is-servizzi tapplika f’dan il-każ, ma jeħtieġx li t-tieni domanda preliminari tingħata risposta. Fil-fatt, għandu jitfakkar li, skont ġurisprudenza abbundanti ( 34 ), ir-regoli fuq il-libertajiet li hemm fit-Trattat ma għadhomx japplikaw iżjed għall-oqsma li kienu suġġetti għall-armonizzazzjoni mil-leġiżlatur tal-Unjoni ( 35 ).

62.

Fi kwalunkwe każ, jekk id-Direttiva fuq is-servizzi kienet ikkunsidrata bħala li ma tapplikax, eżami tad-dispożizzjoni kkontestata fid-dawl tat-Trattat essenzjalment ma huwiex differenti minn dak li diġà ġie indikat fil-punt preċedenti: il-problema tibqa’ l-proporzjonalità tal-miżura adottata.

63.

Naturalment, wieħed ma jistax jikkuntrasta n-natura purament interna tal-kawżi prinċipali ma’ applikazzjoni “diretta” tat-Trattat. Huwa veru li regola nazzjonali ma tistax “taqa’ taħt id-dispożizzjonijiet li jirrigwardaw il-libertà li jiġu pprovduti servizzi stabbiliti mit-Trattat ħlief fil-każ fejn dawn japplikaw għal sitwazzjonijiet konnessi mal-kummerċ intrakomunitarju”. Madankollu, il-ġurisprudenza tirrikonoxxi wkoll li r-risposta tal-Qorti tal-Ġustizzja għal domanda fuq il-kompatibbiltà ta’ dan it-tip ta’ regoli mat-Trattat tista’ tkun utli għall-qorti tar-rinviju meta r-regola inkwistjoni tiġi applikata mingħajr distinzjoni għaċ-ċittadini u għal dawk li ma humiex ċittadini ( 36 ).

64.

Barra minn hekk, il-fatt li d-dispożizzjoni nazzjonali kkontestata kienet diġà tħassret, fil-fehma tiegħi ma jeliminax il-konklużjoni preċedenti, u dan għaliex ma jistax jiġi eskluż li matul il-perijodu meta din id-dispożizzjoni kienet fis-seħħ din setgħet taffettwa persuni stabbiliti fi Stat Membru ieħor. Biex tingħata tweġiba hawnhekk għall-allegazzjonijiet ta’ inammissibbiltà tad-domanda preliminari magħmula mill-Gvern Taljan, hija meħtieġa r-risposta tal-Qorti tal-Ġustizzja biex issolvi l-kawżi nazzjonali pendenti, fosthom dawk mibdijin minn Duomo, GSP u Irtel.

65.

Fl-aħħar nett, u fi kwalunkwe każ, sussidjarjament, għandu jiġi kkunsidrat li l-Artikoli 49 TFUE u 56 TFUE jipprekludu dispożizzjoni nazzjonali bħal dik inkwistjoni f’dan il-każ, li fiha nuqqas ta’ proporzjonalità fit-termini esposti fil-punti 45 sa 50 ta’ dawn il-konklużjonijiet.

66.

Bħala konklużjoni, nipproponi lill-Qorti tal-Ġustizzja li tirrispondi d-domandi magħmulin mit-Tribunale Amministrativo Regionale per la Lombardia kif ġej: