1.

L-idea ta’ kumpens hija parti mill-aspirazzjoni tal-ideal ta’ ġustizzja, kif kien diġà maħsub fil-filosofija Griega antika. Għalhekk insibu fi Plato ( 2 ) l-idea ta’ kumpens għal kull dannu kkawżat, li tmur lil hinn mid-dritt kriminali. Minbarra gradi differenti ta’ responsabbiltà, il-filosofija antika kienet tagħraf ukoll il-possibbiltà ta’ ħelsien minn din ir-responsabbiltà meta jidher li dannu ma setax jiġi attribwit lill-awtur uniku tiegħu, pereżempju għaliex il-vittma tkun ikkontribwixxiet għalih. Dan il-kunċett, iffurmat b’mod partikolari minn Antiphon ( 3 ), ġie żviluppat matul l-istorja tad-dritt, Ruman u modern, sabiex sar dak li l-ordinament ġuridiku ta’ ħafna mill-Istati Membri issa ġeneralment jifhmu bit-terminu “koresponsabbiltà” ( 4 ). F’din il-kawża, il-Qorti tal-Ġustizzja ser ikollha tagħti risposta dwar jekk dan il-kunċett, magħruf ukoll fid-dritt Portugiż, huwiex kompatibbli mad-dritt tal-Unjoni fil-qasam ta’ assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili fir-rigward ta’ vetturi bil-mutur.

2.

Permezz tat-talba għal deċiżjoni preliminari li huwa ressaq skont l-Artikolu 267 TFUE, it-Tribunal da Relação de Guimarães (iktar ’il quddiem, il-“qorti tar-rinviju”) jagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja domanda dwar l-interpretazzjoni tad-Direttivi 72/166/KEE ( 5 ), 84/5/KEE ( 6 ) u 90/232/KEE ( 7 ), adottati bl-iskop tal-armonizzazzjoni tal-liġijiet tal-Istati Membri dwar l-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili fir-rigward tal-użu ta’ vetturi bil-mutur. Il-qorti tar-rinviju tfittex essenzjalment li tikseb xi kjarifiki fuq il-kwistjoni jekk dawn id-Direttivi jipprekludux sistema nazzjonali ta’ responsabbiltà ċivili li tippermetti lil qorti, adita sabiex tiddeċiedi fuq id-danni wara inċident tat-traffiku, tillimita jew anki teskludi, skont iċ-ċirkustanzi, id-dritt għal kumpens tal-parti leża meta aġir żbaljat min-naħa tagħha jkun ikkontribwixxa għall-inċident jew għall-aggravament tad-danni tagħha.

3.

Din id-domanda tqum fil-kuntest ta’ kawża li tirrigwarda d-dritt għal kumpens ta’ parti leża wara inċident tat-traffiku li, fil-mument li seħħ l-inċident, kienet passiġġiera f’waħda miż-żewġ vetturi involuti. Il-parti leża, li bi ksur tal-liġi applikabbli ma kinitx liebsa ċ-ċintorin ta’ sigurtà tagħha ( 8 ), kienet feruta gravement f’dik l-okkażjoni. Il-kawża għad-danni li hija kienet ippreżentat kontra s-sewwieqa taż-żewġ vetturi, kontra l-assigurazzjoni tal-vettura li fuqha hija kienet tivvjaġġa bħala passiġġiera kif ukoll kontra l-fondi ta’ garanzija kienet ġiet miċħuda fl-ewwel istanza abbażi tas-sistema ta’ responsabbiltà ċivili msemmija iktar ’il fuq, għar-raġuni li d-dannu kien dovut għan-nuqqas tagħha stess, billi hija kienet naqset milli tirrispetta l-obbligu legali li tilbes iċ-ċintorin ta’ sigurtà.

4.

Din il-kawża tagħmel parti minn serje twila ta’ rinviji għal domanda preliminari mressqa mill-qrati Portugiżi, li essenzjalment iqajmu l-kwistjoni tal-kompatibbiltà tas-sistemi nazzjonali ta’ responsabbiltà ċivili f’każ ta’ inċidenti tat-traffiku mad-dritt tal-Unjoni, speċifikament mad-direttivi intiżi għall-armonizzazzjoni tal-liġijiet tal-Istati Membri dwar l-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili fir-rigward ta’ vetturi bil-mutur. Billi huwa magħruf li l-Qorti tal-Ġustizzja reċentement tat diversi sentenzi li jirrispondu fl-affermattiv għal dik id-domanda, b’mod partikolari s-sentenzi ta’ riferiment, tas-17 ta’ Marzu 2011, Carvalho Ferreira Santos ( 9 ), u tad-9 ta’ Ġunju 2011, Ambrósio Lavrador u Olival Ferreira Bonifácio ( 10 ), din il-kawża toffri l-opportunità li tiġi kkonfermata dik il-ġurisprudenza b’deċiżjoni tal-Awla Manja — u, għalhekk, din titpoġġa fuq bażi ġurisprudenzjali iktar solida — jew, jekk ikun il-każ, tiġi ċċarata.

5.

Kien fl-1972 li l-leġiżlatur tal-Unjoni ta bidu, permezz ta’ direttivi, għall-proċess ta’ armonizzazzjoni tal-liġijiet tal-Istati Membri li jikkonċernaw l-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili fir-rigward ta’ vetturi bil-mutur ( 11 ).

6.

L-Ewwel Direttiva tistipula l-abolizzjoni tal-kontrolli tal-karta l-ħadra fil-fruntieri u l-introduzzjoni, fl-Istati Membri kollha, ta’ assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili li tkopri d-danni li jkunu seħħew fit-territorju Komunitarju.

7.

Billi jibbaża ruħu fuq il-prinċipju li l-vittmi ta’ inċidenti tat-traffiku, ladarba tiġi stabbilita r-responsabbiltà, għandhom id-dritt li jiġu kkumpensati minn debitur li jkun f’pożizzjoni li jħallas, l-Artikolu 3(1) tal-Ewwel Direttiva jistipula kif ġej:

“Kull Stat Membru għandu […] jieħu l-miżuri kollha approprjati biex jassigura li r-responsabbiltà ċivili fir-rigward ta’ l-użu ta’ vetturi normalment ibbażati fit-territorju tiegħu [t]kun kopert[a] minn assigurazzjoni. Il-limiti koperti tar-responsabbiltà u l-kondizzjonijiet tal-kopertura għandhom ikunu ddeterminati fuq il-bażi ta’ dawn il-miżuri.”

8.

Barra dan, l-Artikolu 3(2) ta’ din l-Ewwel Direttiva jistipula, inter alia, dan li ġej:

“Kull Stat Membru għandu jieħu l-miżuri kollha approprjati biex jassigura li l-kuntratt ta’ l-assigurazzjoni jkopri wkoll: — skond il-liġi fis-seħħ fl-Istati Membri l-oħra, kull telf jew inġurja kkawżata fit-territorju ta’ dawk l-Istati, […]”.

9.

It-Tieni Direttiva kellha l-ħsieb li tarmonizza diversi elementi materjali ta’ din l-assigurazzjoni obbligatorja bl-iskop li tiggarantixxi livell minimu ta’ protezzjoni lill-vittmi ta’ inċidenti tat-traffiku u li tnaqqas id-diskrepanzi eżistenti fl-Unjoni fil-portata ta’ protezzjoni mogħtija minn din l-assigurazzjoni.

10.

L-Artikolu 2(1) tat-Tieni Direttiva jistipula kif ġej:

“Kull Stat Membru għandu jieħu l-miżuri neċessarji biex jassigura li kull dispożizzjoni statutorja jew kull klawżola kontrattwali li tkun tinstab fil-polza ta’ l-assigurazzjoni maħruġa skond l-Artikolu 3(1) tad-Direttiva 72/166/KEE, li teskludi mill-assigurazzjoni l-użu jew is-sewqan ta’ vetturi minn:

għall-iskopijiet ta’ l-Artikolu 3(1) tad-Direttiva 72/166/KEE, titqies nulla fir-rigward ta’ pretensjonijiet minn partijiet terzi li kienu vittmi ta’ inċident.

Madanakollu d-dispożizzjoni jew il-klawsola msemmija fl-ewwel inċiż tista’ tiġi invokata kontra persuni li minn jeddhom daħlu fil-vettura li kkaġunat id-danni jew il-korriment, meta l-assiguratur jista’ jipprova li dawn kienu jafu li l-vettura kienet misruqa […]”

11.

It-Tielet Direttiva ġiet adottata bl-iskop li jiġu ċċarati wħud mid-dispożizzjonijiet li jikkonċernaw l-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili, peress li kienu għadhom jeżistu diskrepanzi sostanzjali fil-portata tal-kopertura pprovduta minn dan it-tip ta’ assigurazzjoni.

12.

L-Artikolu 1 tat-Tielet Direttiva jipprovdi:

“Mingħajr preġudizzju għat-tieni subparagrafu ta’ l-Artikolu 2(1) tad-Direttiva 84/5/KEE, l-assigurazzjoni li hemm referenza għaliha fl-Artikolu 3(1) tad-Direttiva 72/166/KEE għandha tkopri r-responsabbiltà għal korrimenti fuq il-persuna tal-passiġġieri, apparti minn għax-xufier, li joriġinaw mill-użu ta’ vettura […]”

13.

L-Artikolu 1a ta’ din l-istess direttiva jipprovdi kif ġej:

“L-assigurazzjoni msemmija fl-Artikolu 3(1) tad-Direttiva 72/166/KEE għandha tkopri danni personali u ħsara lill-proprjetà mġarrba minn dawk li jkunu mexjin, ċiklisti u dawk li jużaw it-triq mingħajr mutur li, bħala konsegwenza ta’ inċident fejn vettura b’mutur tkun involuta, huma intitolati għal kumpens skond il-liġi ċivili nazzjonali. Dan l-Artikolu għandu jkun mingħajr preġudizzju kemm għar-responsabbiltà ċivili kif ukoll għall-ammont ta’ danni”

14.

Id-Direttiva 2009/103/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill, tas-16 ta’ Settembru 2009, dwar l-assigurazzjoni kontra r-responsabbiltà ċivili fir-rigward tal-użu ta’ vetturi bil-mutur u l-infurzar tal-obbligu ta’ assigurazzjoni kontra din ir-responsabbiltà, li daħlet fis-seħħ fit-8 ta’ Ottubru 2009 ( 12 ), tikkodifika d-direttivi msemmija iktar ’il fuq, li għalhekk ġew imħassra. Peress li l-fatti li huma l-bażi tal-kawża prinċipali seħħew ħafna qabel ma daħlet fis-seħħ id-Direttiva 2009/103/KE, huma biss l-imsemmija direttivi li japplikaw għall-każ inkwistjoni.

15.

L-Artikolu 12 tad-Direttiva 2009/103 jipprovdi dan li ġej:

“1.   Mingħajr preġudizzju għat-tieni subparagrafu tal-Artikolu 13(1), l-assigurazzjoni li hemm referenza għaliha fl-Artikolu 3 għandha tkopri r-responsabbiltà għal danni personali tal-passiġġieri kollha, minbarra x-xufier, ikkawżati mill-użu ta’ vettura.

[…]

3.   L-assigurazzjoni msemmija fl-Artikolu 3(1) għandha tkopri danni personali u ħsara lill-proprjetà li jsofru dawk li jkunu mexjin, ċiklisti u dawk li jużaw it-triq mingħajr vettura bil-mutur li, b’konsegwenza ta’ inċident fejn vettura b’mutur tkun involuta, huma intitolati għal kumpens skond il-liġi ċivili nazzjonali”

16.

Id-dispożizzjonijiet tal-Kodiċi Ċivili Portugiż li huma applikabbli għall-kawża prinċipali jipprovdu kif ġej:

17.

L-Artikolu 503(1): “Kull persuna li effettivament issuq vettura bil-mutur u li tużaha għall-ħtiġijiet tagħha, anki jekk permezz ta’ persuna inkarigata minnha, hija responsabbli għad-danni li jirriżultaw mir-riskji konnessi mal-vettura nnifisha, kemm jekk tintuża u kemm jekk ma tkunx qed tintuża”.

18.

L-Artikolu 504(1): “Ir-responsabbiltà għad-danni kkawżati minn vetturi topera favur terzi, kif ukoll il-persuni passiġġieri”.

19.

L-Artikolu 505 jipprovdi, taħt it-titolu “Esklużjoni tar-responsabbiltà” li “[b]la ħsara għad-dispożizzjonijiet tal-Artikolu 570, ir-responsabbiltà stabbilita fl-Artikolu 503(1) ma hijiex eskluża ħlief meta l-inċident ikun seħħ ħtija tal-vittma nnifisha jew ta’ terz, jew meta jkun seħħ minħabba forza maġġuri esterna għall-funzjonament tal-vettura”.

20.

Taħt it-titolu “Ħtija tal-parti leża”, l-Artikolu 570 jipprovdi dan li ġej:

“1.   Meta l-vittma tkun, bi ħtija tagħha, ikkontribwixxiet għall-okkorrenza jew għall-aggravament tad-danni, il-qorti kompetenti għandha, fid-dawl tal-gravità tal-ħtija ta’ parti waħda jew l-oħra, u tal-konsegwenzi li jirriżultaw minnha, tiddetermina jekk il-kumpens għandux jingħata kollu, jekk għandux jitnaqqas jew jekk għandux jiġi eskluż għal kollox.

2.   Jekk ir-responsabbiltà tkun ibbażata fuq sempliċi preżunzjoni ta’ ħtija, il-ħtija tal-vittma, sakemm ma jiġix stipulat mod ieħor, teskludi l-obbligu li jingħata kumpens.”

21.

Fit-12 ta’ Ġunju 2004, seħħet ħabta frontali bejn żewġ vetturi fuq triq reġjonali. Waħda minn dawn iż-żewġ vetturi ma kinitx koperta b’polza ta’ assigurazzjoni valida u effettiva. V. Marques Almeida kien qiegħed jivvjaġġa bħala passiġġier f’waħda miż-żewġ vetturi. Waqt il-ħabta, huwa ntefa’ kontra l-windskrin ta’ dik il-vettura. Din inkisret, u dan ikkaġunalu qtugħ fondi f’rasu u f’wiċċu.

22.

V. Marques Almeida ppreżenta rikors quddiem il-qorti ċivili kompetenti fl-ewwel istanza sabiex jitlob li jiġu kkundannati in solidum għad-danni l-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili fir-rigward ta’ vettura bil-mutur tad-detentur ta’ waħda mill-vetturi, is-sewwieq u s-sid tal-vettura li ma kinitx assigurata, kif ukoll il-Fundo de Garantia Automovel (iktar ’il quddiem, il-“fond ta’ garanzija”). Dan ir-rikors kien ġie miċħud għaliex l-ebda wieħed mis-sewwieq ma seta’ jinstab ħati tal-inċident. Il-qorti adita kienet iddeċidiet favur il-konvenuti, billi qieset li effettivament il-feriti kkonstatati fuq il-persuna ta’ V. Marques Almeida kienu ħtija tiegħu, billi huwa ma kienx qafel iċ-ċintorin ta’ sigurtà tiegħu, bi ksur tal-Artikolu 82(1) tal-Kodiċi tat-Traffiku Portugiż. Għaldaqstant, hija kkunsidrat li obbligu li jitħallas kumpens kellu jiġi eskluż skont l-Artikolu 505 tal-Kodiċi Ċivili Portugiż.

23.

V. Marques Almeida appella minn din is-sentenza. Il-qorti tar-rinviju, li kienet qed tisma’ dan l-appell, kellha dubji dwar il-kompatibbiltà mad-dritt tal-Unjoni tad-dispożizzjonijiet tal-liġi Portugiżi fil-qasam ta’ responsabbiltà ċivili applikabbli għall-kawża prinċipali, billi dawn jipprovdu tnaqqis, jew anki telf tad-dritt għal kumpens tal-parti leża meta din tkun ikkontribwixxiet għall-okkorrenza tad-danni. Hija tirreferi f’dan ir-rigward għas-sentenza Farrell ( 13 ), li fiha l-Qorti tal-Ġustizzja ddikjarat li “huwa biss f’ċirkustanzi eċċezzjonali li, abbażi ta’ evalwazzjoni individwali u fir-rispett tad-dritt komunitarju, l-estensjoni ta’ tali kumpens ikun jista’ jitnaqqas” ( 14 ).

24.

Il-qorti tar-rinviju tikkunsidra li hija neċessarja interpretazzjoni tad-dispożizzjonijiet applikabbli tad-direttivi dwar l-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili fir-rigward ta’ vetturi bil-mutur. Għaldaqstant, hija ddeċidiet li tissospendi l-proċeduri u li tagħmel id-domandi preliminari segwenti lill-Qorti tal-Ġustizzja, bl-għan li tingħata deċiżjoni preliminari:

25.

Id-deċiżjoni tar-rinviju, tat-22 ta’ April 2010, waslet fir-Reġistru tal-Qorti tal-Ġustizzja fis-17 ta’ Ġunju 2010.

26.

Ġew ippreżentati osservazzjonijiet bil-miktub minn V. Marques Almeida, mill-Gvern Portugiż u l-Gvern Ġermaniż, kif ukoll mill-Kummissjoni Ewropea, fit-terminu stabbilit fl-Artikolu 23 tal-Istatut tal-Qorti tal-Ġustizzja.

27.

Waqt is-seduta tat-22 ta’ Mejju 2012, ir-rappreżentanti tal-Gvern Portugiż u Ġermaniż, kif ukoll tal-Kummissjoni, dehru sabiex jagħmlu l-osservazzjonijiet orali.

28.

V. Marques Almeida jqis li d-direttivi ċċitati iktar ’il fuq jipprekludu dispożizzjoni tad-dritt intern li tippermetti li jiġi miċħud jew limitat id-dritt għal kumpens tal-parti leża. Huwa jirreferi f’dan ir-rigward għall-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja li huwa jqis li hija intiża sabiex tiggarantixxi protezzjoni effettiva lill-passiġġieri ta’ vettura involuta f’inċident. Barra minn hekk, huwa jinvoka l-għan tal-imsemmija direttivi li huwa jqis li jikkonsisti fl-armonizzazzjoni tad-dritt tal-Istati Membri u fil-protezzjoni tad-drittijiet għal kumpens ta’ vittmi ta’ inċidenti tat-traffiku. Huwa jargumenta li d-dispożizzjoni nazzjonali inkwistjoni hija inkompatibbli mad-dritt tal-Unjoni billi din tillimita dan id-dritt għal kumpens.

29.

Barra minn hekk V. Marques Almeida jargumenta li huwa ma kkontribwixxiex għall-inċident tat-traffiku. Irrispettivament minn dan, lanqas ma ntwera li l-feriti tiegħu setgħu jiġu evitati li kieku huwa libes iċ-ċintorin ta’ sigurtà tiegħu. Huwa jiġbed l-attenzjoni għall-fatt li s-sewwieq tal-vettura l-oħra ma kienx ferut, minkejja li lanqas huwa ma kien liebes iċ-ċintorin ta’ sigurtà tiegħu. F’dawn iċ-ċirkustanzi, huwa ma setax jinżamm responsabbli għall-feriti li huwa sofra u għaldaqstant ma teżisti l-ebda raġuni sabiex jiġi miċħud lilu d-dritt għal kumpens.

30.

Il-Gvern Portugiż, kif ukoll il-Gvern Ġermaniż u l-Kummissjoni, għall-kuntrarju jargumentaw fis-sens li d-direttivi ċċitati iktar ’il fuq ma jipprekludux dispożizzjoni nazzjonali bħal dik inkwistjoni f’dan il-każ. Bħala motivazzjoni, huma jargumentaw li la l-kliem u lanqas l-għan tad-direttivi inkwistjoni ma jissuġġerixxu li huma intiżi għal armonizzazzjoni tas-sistemi nazzjonali ta’ responsabbiltà ċivili, iżda li huma għandhom verament il-ħsieb, minn naħa, li jinkoraġġixxu l-moviment ħieles tal-vetturi normalment ibbażati fuq it-territorju tal-Unjoni, kif ukoll tal-persuni li jivvjaġġaw fihom u, min-naħa l-oħra, li jiggarantixxu l-ugwaljanza fit-trattament tal-persuni leżi ġewwa l-Unjoni. Għal dan l-għan, id-direttivi jeżiġu li r-responsabbiltà ċivili fir-rigward tal-użu ta’ vetturi normalment ibbażati fuq it-territorju nazzjonali tkun koperta b’assigurazzjoni. Huma jippreskrivu wkoll it-tip ta’ danni u l-grupp ta’ persuni leżi li dik l-assigurazzjoni hija msejħa tkopri.

31.

Fil-fehma tagħhom, din il-liġi li tirrigwarda l-portata tal-kopertura, hija madankollu distinta mill-obbligu ta’ ħlas ta’ kumpens tal-assigurat lejn il-parti leża skont id-dritt nazzjonali tar-responsabbiltà ċivili. Dan jaqa’ fil-kompetenza leġiżlattiva tal-Istati Membri. Għaldaqstant, huwa esklużivament abbażi tas-sistema ta’ responsabbiltà ċivili applikabbli skont id-dritt nazzjonali li għandha tiġi deċiża l-kwistjoni dwar jekk id-dritt għal kumpens tal-parti leża jistax jiġi eskluż jew limitat minħabba li hija tkun ikkontribwixxiet għall-okkorenza tad-dannu lilha nfisha. Il-Qorti tal-Ġustizzja kienet diġà kkonfermat dan fis-sentenzi Carvalho Ferreira Santos ( 15 ) kif ukoll Ambrosió Lavrador u Olival Ferreira Bonifácio ( 16 ). Is-sitwazzjoni li wasslet għal din il-kawża tiddeskrivi ruħha b’mod kważi identiku għal dawk li wasslu għal dawk iż-żewġ sentenzi. Madankollu, id-dettalji tal-problema ma humiex l-istess bħal dawk fil-kawżi Farrell ( 17 ) u Candolin et  ( 18 ) billi l-limitazzjoni tal-obbligu tal-ħlas ta’ kumpens mill-assigurazzjoni hija, f’dan il-każ, konsegwenza tad-dritt dwar ir-responsabbiltà ċivili u mhux tad-dritt dwar l-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili, bħal ma kien il-każ f’dawn iż-żewġ kawżi. Fid-dawl ta’ dawn iċ-ċirkustanzi, il-Gvern Portugiż u l-Gvern Ġermaniż, l-istess bħall-Kummissjoni, ma jarawx raġuni sabiex jiġu skartati l-prinċipji ta’ ġurisprudenza li l-Qorti tal-Ġustizzja stabbilixxiet fis-sentenzi Carvalho Ferreira Santos kif ukoll Ambrosió Lavrador u Olival Ferreira Bonifácio.

32.

Kif iddikjarajt fl-introduzzjoni, din il-kawża toffri lill-Qorti tal-Ġustizzja l-opportunità li tadotta mill-ġdid pożizzjoni fuq il-kwistjoni tar-relazzjoni bejn iż-żewġ oqsma tal-liġi applikabbli għall-implementazzjoni tad-dritt għal kumpens tal-vittmi ta’ inċidenti tat-traffiku — id-dritt dwar l-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili fir-rigward ta’ vetturi bil-mutur u d-dritt dwar ir-responsabbiltà ċivili f’każ ta’ inċidenti tat-traffiku. Jidher essenzjali li jiġu analizzati l-punti ta’ konnessjoni bejn dawn iż-żewġ oqsma, peress li ma huwiex eskluż li r-rekwiżiti maħluqa mid-dritt tal-Unjoni fil-qasam armonizzat tal-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili fir-rigward ta’ vetturi bil-mutur jistgħu jaffettwaw id-dritt dwar ir-responsabbiltà ċivili fl-Istati Membri. Ir-rilevanza ta’ din il-kwistjoni tidher preċiżament meta, kif tissuġġerixxi l-qorti tar-rinviju, teżisti probabbiltà li l-għanijiet imfittxija mil-leġiżlatur tal-Unjoni permezz tad-direttivi dwar l-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili fir-rigward ta’ vetturi bil-mutur jitwarrbu, punt li għandu jiġi eżaminat separatament. Il-kwistjoni ċentrali li tqum f’dan il-każ hija jekk dawn ir-rekwiżiti tad-dritt tal-Unjoni jipprekludux leġiżlazzjoni nazzjonali li tipprovdi l-possibbiltà, f’każ ta’ ħabta bejn żewġ vetturi fejn il-ħtija ma hija imputabbli lil ebda wieħed mis-sewwieqa involuti, li jiġi miċħud jew limitat id-dritt għal kumpens ta’ passiġġier ferut meta jiġi stabbilit li dan ikkontribwixxa għall-okkorrenza tad-dannu lilu nnifsu.

33.

Waqt l-evalwazzjoni ta’ din il-kwistjoni tad-dritt, il-Qorti tal-Ġustizzja ser ikollha teżamina jekk il-linja ġurisprudenzjali li hija adottat sa issa f’dan il-qasam hijiex trasponibbli għall-kawża prinċipali jew jekk din għandhiex possibbilment tiġi ċċarata. Sabiex noffri lill-Qorti tal-Ġustizzja bażi effettiva għad-deċiżjoni tagħha, ser nipproċedi għal analiżi fi tliet stadji: fl-ewwel lok, sejjer nagħti ħarsa ġenerali fil-qosor lejn il-ġurisprudenza, u fil-kuntest ta’ dan sejjer nippreżenta fil-qosor id-dettalji tal-problema. Imbagħad, sejjer neżamina l-kwistjoni tal-applikabbiltà ta’ din il-ġurisprudenza għal din il-kawża, filwaqt li nqis il-fatti partikolari tagħha. Fl-aħħar lok, ser nistaqsi jekk, fid-dawl tal-konklużjonijiet li nasal għalihom, jidhirx meħtieġ li tiġi ċċarata jew anki immodifikata din il-ġurisprudenza.

34.

Qabel ma nkompli, mhux ser naħbi li miniex konvint li din il-kawża tiġġustifika evalwazzjoni differenti, fid-dritt, minn dik li saret fis-sentenzi Carvalho Ferreira Santos ( 19 ) kif ukoll Ambrósio Lavrador u Olival Ferreira Bonifácio ( 20 ). Fil-fehma tiegħi, għandu jiġi applikat il-prinċipju ta’ separazzjoni netta bejn iż-żewġ oqsma ta’ dritt imsemmija iktar ’il fuq ( 21 ). Peress li huwa unikament id-dritt dwar l-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili fir-rigward ta’ vetturi bil-mutur li kienet is-suġġett ta’ armonizzazzjoni mil-leġiżlatur tal-Unjoni, id-dritt dwar ir-responsabbiltà ċivili f’każ ta’ inċidenti tat-traffiku għandu fil-prinċipju jibqa’ intatt. Kull konklużjoni oħra bilkemm tista’ tiġi rrikkonċiljata mar-rieda tal-leġiżlatur tal-Unjoni. L-abbandun tad-dritt nazzjonali permezz ta’ interpretazzjoni wiesgħa tal-kamp ta’ applikazzjoni tad-direttivi dwar l-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili fir-rigward ta’ vetturi bil-mutur jista’ jiġi kkunsidrat biss jekk jidher li l-għanijiet li l-leġiżlatur ried jilħaq meta adotta dawn id-direttivi huma mhedda minn dispożizzjonijiet u prattiki kuntrarji. Madankollu, dan ma huwiex il-każ hawnhekk, kif juru l-paralleli mal-kawża Ambrosió Lavrador u Olival Ferreira Bonifácio, li fiha l-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li d-dispożizzjonijiet tad-dritt ċivili Portugiż inkwistjoni hawnhekk kienu kompatibbli mad-dritt tal-Unjoni.

35.

Il-kawża Carvalho Ferreira Santos ( 22 ) kellha bħala suġġett talba għal deċiżjoni preliminari mressqa mit-Tribunal da Relação do Porto li kienet essenzjalment tirrigwarda l-kwistjoni dwar jekk id-direttivi dwar l-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili fir-rigward ta’ vetturi bil-mutur jipprekludux liġi nazzjonali tad-dritt ċivili li tippermetti, fil-każ fejn il-parti leża tkun ikkontribwixxiet għall-okkorrenza tad-danni, tqassim tar-responsabbiltà proporzjonalment mal-grad ta’ kontribut ta’ kull waħda mill-vetturi għall-okkorrenza tiegħu, skont ir-riskju inerenti għas-sewqan ta’ vettura, bil-konsegwenza li dan it-tqassim jirriduċi l-kumpens li l-parti leża bl-inċident setgħet titlob kontra l-assigurazzjoni obbligatorja tal-vettura.

36.

Din it-talba kienet saret fil-kuntest ta’ kawża bejn M. Carvalho kontra kumpannija ta’ assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili fir-rigward ta’ vetturi bil-mutur, dwar il-kumpens totali tad-danni materjali u dawk mhux materjali li huwa sofra wara inċident tat-traffiku. M. Carvalho, li kien qed isuq mutur fil-mument tal-inċident kien sofra trawma fil-moħħ wara ħabta ma’ vettura żgħira. Il-qorti ċivili li quddiemha tressqet il-kawża kienet iddeċidiet li ebda ħtija ma setgħet tiġi imputata lil xi wieħed fost is-sewwieqa u, billi qieset li kien fadal dubju dwar il-grad ta’ kontribut tal-vetturi involuti fl-inċident fl-okkorrenza tad-danni, hija kienet applikat l-Artikolu 506(2) tal-Kodiċi Ċivili Portugiż, billi stabbilixxiet għal 50 % r-responsabbiltà ċivili ta’ kull wieħed mis-sewwieqa. Din il-qorti kienet ikkunsidrat li r-responsabbiltà tas-sewwieq tal-vettura li kkaġunat id-danni kienet limitata proporzjonalment għall-kontribut tal-vettura tal-vittma fl-okkorrenza tad-danni msemmija u li l-limitazzjoni ta’ din ir-responsabbiltà kienet iġġib magħha limitazzjoni proporzjonali tal-kumpens dovut lill-vittma mill-kumpannija ta’ assigurazzjoni bħala assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili li tirriżulta mill-użu tal-vetturi bil-mutur ( 23 ).

37.

Fil-konklużjonijiet tiegħi tas-7 ta’ Diċembru 2010 — li hawnhekk nagħmel riferiment għalihom — jiena kont irrispondejt fl-affermattiv għad-domanda dwar il-kompatibbiltà ta’ din il-liġi ta’ dritt ċivili mad-dritt tal-Unjoni, essenzjalment għar-raġuni li din ma kinitx taqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-direttivi rilevanti ( 24 ). Sabiex nasal għal din il-konklużjoni, jiena kont fittixt liema kien il-kamp ta’ applikazzjoni ta’ dawn id-direttivi billi bbażajt ruħi fuq interpretazzjoni litterali u teleoloġika tad-dispożizzjonijiet tad-direttivi kkonċernati. F’din l-okkażjoni, jiena kkonludejt li, ċertament, id-direttivi jirregolaw diversi aspetti tad-dritt dwar l-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili fir-rigward ta’ vetturi bil-mutur, iżda li huma ma kellhomx l-għan li jarmonizzaw is-sistemi ta’ responsabbiltà ċivili tal-Istati Membri ( 25 ). Jiena kont ikkonkludejt li la l-kriterji materjali għall-imputazzjoni tar-responsabbiltà għad-danni riżultanti minn inċident tat-traffiku u lanqas l-estensjoni tar-responsabbiltà ma jaqgħu fil-kamp ta’ applikazzjoni ta’ dawn id-direttivi ( 26 ). Fid-dawl tal-fatt li, fir-rigward tal-klassifikazzjoni ta’ oqsma tad-dritt, id-dispożizzjoni Portugiża inkwistjoni kellha taqa’ fid-dritt nazzjonali tal-kumpens għad-danni taħt id-dritt ċivili, hija ma setgħetx tiġi kkunsidrata li hija taqa’ fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-direttivi ( 27 ).

38.

Barra minn hekk, esprimejt ruħi fit-tul ( 28 ), f’dawn il-konklużjonijiet, fuq il-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja fil-kawżi Candolin et  ( 29 ) u Farrell ( 30 ), u semmejt id-differenzi innegabbli li dawn kellhom mill-kawża Carvalho Ferreira Santos. Kif urejt fid-dettall, is-sitwazzjoni ta’ fatt u ta’ dritt, fil-kawża Carvalho Ferreira Santos, kienet tiddevja f’punti essenzjali minn dawk li taw lok għall-kawżi Candolin et u Farrell, billi hemmhekk kienet kwistjoni tal-kompatibbiltà ta’ dispożizzjoni tad-dritt dwar ir-responsabbiltà ċivili — u mhux, bħal fil-kawżi Candolin et kif ukoll Farrell, ta’ dispożizzjoni tad-dritt dwar l-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili fir-rigward ta’ vetturi bil-mutur — mad-dritt tal-Unjoni ( 31 ). F’dawn iċ-ċirkustanzi, traspożizzjoni ta’ din il-ġurisprudenza għall-kawża Carvalho Ferreira Santos kienet, fil-fehma tiegħi, eskluża ( 32 ).

39.

Fid-dawl ta’ dawn il-kunsiderazzjonijiet li rreferejt għalihom fil-qosor hawnhekk, ipproponejt lill-Qorti tal-Ġustizzja li tirrispondi għad-domanda preliminari fis-sens li d-Direttivi 72/166, 84/5 u 90/232 ma jipprekludux liġi nazzjonali tad-dritt ċivili li, f’sitwazzjoni bħal dik fil-kawża prinċipali, fejn seħħet ħabta bejn diversi vetturi fejn il-ħtija ma kinitx imputabbli lil xi wieħed fost is-sewwieqa u li kienet wasslet għal danni personali u materjali fuq wieħed minnhom, kellha l-effett li tirriduċi bin-nofs id-dritt tal-parti leża bbażat fuq ir-responsabbiltà għar-riskju.

40.

Il-Qorti tal-Ġustizzja adottat din il-proposta fis-sentenza Carvalho Ferreira Santos ( 33 ), kif ukoll fir-raġunament ġuridiku tagħha li, kif sejjer nuri hawnhekk, taqbel ħafna ma’ dak żviluppat fil-konklużjonijiet ċċitati iktar ’il fuq.

41.

Il-punt tat-tluq ta’ dan ir-raġunament huwa l-konstatazzjoni li l-obbligu ta’ kopertura mill-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili għal danni kkaġunati lil terzi minn vetturi bil-mutur hija distinta mill-estensjoni tal-kumpens tagħhom taħt ir-responsabbiltà ċivili tal-assigurat. Fil-fatt, filwaqt li l-ewwel waħda hija ddefinita u ggarantita bil-liġi tal-Unjoni, it-tieni waħda hija rregolata, essenzjalment, mil-liġi nazzjonali ( 34 ). Filwaqt li rreferiet għas-sentenzi Candolin et  ( 35 ) u Farrell ( 36 ), il-Qorti tal-Ġustizzja ddikjarat li d-direttivi dwar l-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili fir-rigward ta’ vetturi bil-mutur ma kinux intiżi sabiex jarmonizzaw is-sistemi ta’ responsabbiltà ċivili tal-Istati Membri u li, fl-istat attwali tad-dritt tal-Unjoni, dawn jibqgħu liberi li jiddeterminaw is-sistema ta’ responsabbiltà ċivili applikabbli għall-inċidenti li jirriżultaw mill-użu tal-vetturi ( 37 ) u, b’mod partikolari, li jippreċiżaw it-tip ta’ responsabbiltà ċivili, għal ħtija jew għal riskju, fir-rigward tal-użu ta’ vetturi bil-mutur, li għandha tkun koperta bl-assigurazzjoni obbligatorja ( 38 ). Madankollu jirriżulta b’mod ċar mis-sentenza tal-Qorti tal-Ġustizzja li, irrispettivament minn din id-distinzjoni bejn l-aspetti differenti tal-liġi, dawn huma xorta waħda marbuta sal-punt fejn l-Istati Membri huma obbligati jiżguraw li r-responsabbiltà ċivili applikabbli skont id-dritt nazzjonali tagħhom tkun koperta minn assigurazzjoni li tkun konformi mad-dispożizzjonijiet tat-tliet direttivi hawn fuq imsemmija ( 39 ).

42.

Fir-rigward tal-interpretazzjoni tal-kriterji ċċitati iktar ’il fuq tal-ġurisprudenza Candolin et u l-applikabbiltà tagħhom possibbli għall-kawża prinċipali, il-Qorti tal-Ġustizzja ddefendiet analiżi simili għal dik li jiena żviluppajt fil-konklużjonijiet tiegħi. Fil-fatt hija kkunsidrat li l-fatt li dispożizzjoni nazzjonali fil-qasam ta’ responsabbiltà ċivili, bħal ma hija dik tal-Artikolu 506 tal-Kodiċi Ċivili Portugiż, jipproċedi għat-tqassim tar-responsabbiltà ċivili tad-danni kkaġunati wara ħabta bejn żewġ vetturi bil-mutur fin-nuqqas ta’ ħtija imputabbli lis-sewwieqa, ma jċaħħadx fih innifsu lid-direttivi mill-effettività tagħhom, għaliex din id-dispożizzjoni ma taffettwax il-garanzija, prevista mid-dritt tal-Unjoni, li s-sistema ta’ responsabbiltà ċivili, applikabbli skont id-dritt nazzjonali, għandha tkun koperta minn assigurazzjoni konformi mad-dispożizzjonijiet tat-tliet direttivi msemmija hawn fuq ( 40 ).

43.

Sabiex issostni r-raġunament tagħha fuq interpretazzjoni bbażata fuq l-istruttura tat-testi, il-Qorti tal-Ġustizzja invokat ukoll id-direttivi reċenti dwar l-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili fir-rigward ta’ vetturi bil-mutur, billi sostniet li jirriżulta mid-dispożizzjonijiet tagħhom li, irrispettivament mill-prinċipju tal-kopertura tad-danni personali u materjali mill-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili fir-rigward ta’ vetturi bil-mutur, ir-responsabbiltà u l-ammont tal-kumpens f’każ ta’ inċidenti tat-traffiku, fihom infushom, kienu bbażati fuq is-sistema nazzjonali ta’ responsabbiltà ċivili ( 41 ). Hija tiċċita bħala eżempju l-Artikolu 1a tat-Tielet Direttiva, inserit fiha bid-Direttiva 2005/14/KE ( 42 ), li jipprovdi li l-assigurazzjoni msemmija fl-Artikolu 3(1) tad-Direttiva 72/166/KEE tkopri d-danni personali u materjali subiti minn dawk li jkunu mexjin, iċ-ċiklisti u dawk kollha li jużaw it-triq mingħajr vettura bil-mutur li, wara inċident li jinvolvi vettura bil-mutur, għandhom id-dritt għal kumpens skont id-dritt ċivili nazzjonali. Din l-istess dispożizzjoni tippreċiża espressament ukoll li hija mingħajr preġudizzju kemm għar-responsabbiltà ċivili kif ukoll għall-ammont ta’ danni. Il-Qorti tal-Ġustizzja kienet ukoll irreferiet għall-Artikolu 12 tad-Direttiva 2009/103, minn fejn jirriżulta li l-kopertura mill-assigurazzjoni obbligatorja tad-danni kkaġunati lill-kategoriji speċifiċi ta’ vittmi, b’mod partikolari dawk li jużaw it-triq mingħajr vettura bil-mutur u l-passiġġieri, la tippreġudika r-responsabbiltà u lanqas l-ammont tal-kumpens għal dawn id-danni.

44.

Fid-dawl ta’ dawn il-kunsiderazzjonijiet, il-Qorti tal-Ġustizzja kkonkludiet li l-Artikolu 3(1) tal-Ewwel Direttiva, l-Artikolu 2(1) tat-Tieni Direttiva u l-Artikolu 1a tat-Tielet Direttiva kellhom jiġu interpretati fis-sens li ma jipprekludux liġi nazzjonali li, meta ħabta bejn żewġ vetturi tikkaġuna danni mingħajr ma jkun jista’ jiġi imputat xi tort lis-sewwieqa, taqsam ir-responsabbiltà fir-rigward tad-danni msemmija proporzjonalment skont il-grad ta’ kontribut ta’ kull waħda mill-vetturi għat-twettiq ta’ dawn id-danni u, f’każ ta’ dubju dwar dan il-punt, tiffissa l-imsemmi grad ta’ kontribut b’mod ugwali ( 43 ).

45.

Il-kawża Ambrósio Lavrador u Olival Ferreira Bonifácio kellha bħala suġġett domanda għal deċiżjoni preliminari mressqa mis-Supremo Tribunal de Justiça li kienet essenzjalment tirrigwarda l-kwistjoni dwar jekk l-Ewwel, it-Tieni u t-Tielet Direttiva għandhomx jiġu interpretati fis-sens li huma jipprekludu liġi nazzjonali li tillimita jew teskludi d-dritt għal kumpens tal-vittma ta’ inċident li jinvolvi vettura bil-mutur minħabba l-kontribut, parzjali jew esklużiv, tagħha għall-okkorrenza tad-danni ( 44 ).

46.

Dik it-talba kienet saret fil-kuntest ta’ kawża bejn J. M. Ambrósio Lavrador u M. C. Olival Ferreira Bonifácio u kumpannija ta’ assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili fir-rigward ta’ vetturi bil-mutur dwar il-ħlas ta’ kumpens minn din tal-aħħar tad-danni subiti mir-rikorrenti fil-kawża prinċipali wara inċident tat-traffiku li seħħ bejn it-tifel minorenni tagħhom, li kien qed isuq rota, u vettura li kellha r-responsabbiltà ċivili tagħha koperta minn din il-kumpannija ( 45 ). Mid-deċiżjoni tar-rinviju kien jirriżulta li l-kawża għall-ħlas tad-danni mill-ġenituri kienet ġiet miċħuda kemm fl-ewwel istanza kif ukoll fl-appell għar-raġuni li l-inċident, li kien wassal għall-mewt tal-iben, kien ġie kkawżat minnu, għaliex kien qed isuq kontra d-direzzjoni tat-traffiku u naqas milli jirrispetta r-regoli ta’ preċedenza.

47.

Peress li kellu dubji dwar il-kompatibbiltà tas-sistema ta’ responsabbiltà ċivili applikata mal-ġurisprudenza Candolin et, is-Supremo Tribunal de Justiça kien iddeċieda li jitlob lill-Qorti tal-Ġustizzja xi kjarifiki fuq il-kwistjoni dwar jekk l-Artikolu 1 tat-Tielet Direttiva kienx jipprekludi li d-dritt ċivili Portugiż, b’mod partikolari permezz tal-Artikoli 503(1), 504, 505 u 570 tal-Kodiċi Ċivili, fil-każ ta’ inċident tat-traffiku, jiċħad jew jillimita d-dritt għal kumpens ta’ minorenni, hija nfisha vittma tal-inċident, unikament għar-raġuni li huwa jitqies li kien parzjalment, jew anki esklużivament, ikkontribwixxa għall-okkorrenza tad-danni.

48.

Peress li l-konklużjonijiet kienu diġà inqraw fil-kawża Carvalho Ferreira Santos u li l-kawża Ambrósio Lavrador u Olival Ferreira Bonifácio ma kienet tqajjem l-ebda kwistjoni ġdida ta’ dritt, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet, wara li semgħet lill-Avukat Ġenerali, li l-kawża tiġi deċiża mingħajr ma jiġu ppreżentati konklużjonijiet tal-Avukat Ġenerali, skont il-ħames paragrafu tal-Artikolu 20 tal-Istatut tal-Qorti tal-Ġustizzja.

49.

Bis-sentenza Ambrósio Lavrador u Olival Ferreira Bonifácio ( 46 ), il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li d-direttivi dwar l-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili fir-rigward ta’ vetturi bil-mutur ma jipprekludux dispożizzjonijiet nazzjonali li jirrigwardaw id-dritt dwar ir-responsabbiltà ċivili, li jippermettu li jiġi eskluż jew limitat id-dritt tal-vittma ta’ inċident li titlob il-ħlas tal-kumpens taħt l-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili tal-vettura bil-mutur involuta fl-inċident, fuq il-bażi ta’ evalwazzjoni individwali tal-kontribut esklużiv jew parzjali ta’ din il-vittma għad-danni tagħha stess.

50.

Il-Qorti tal-Ġustizzja rrikorriet għal raġunament legali simili għal dak tas-sentenza Carvalho Ferreira Santos. Hija bdiet biex tenfasizza l-ħtieġa ta’ distinzjoni bejn l-obbligu ta’ kopertura minn assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili tad-danni kkaġunati lil terzi bil-vetturi bil-mutur, minn naħa, u l-estensjoni tal-kumpens lil dawn tal-aħħar minħabba r-responsabbiltà ċivili tal-assigurat, min-naħa l-oħra ( 47 ). Fl-istess waqt, hija fakkret li fin-nuqqas ta’ armonizzazzjoni imposta mid-dritt tal-Unjoni, l-Istati Membri jibqgħu liberi li jiddeterminaw is-sistema ta’ responsabbiltà ċivili applikabbli għall-inċidenti li jirriżultaw mill-użu ta’ vetturi bil-mutur ( 48 ).

51.

Bħal fis-sentenza Carvalho Ferreira Santos, il-Qorti tal-Ġustizzja ġibdet l-attenzjoni fuq id-differenza bejn il-kawża prinċipali u ċ-ċirkustanzi li kienu taw lok għas-sentenzi ċċitati iktar ’il fuq Candolin et kif ukoll Farrell. Bil-kontra ta’ dak li kien il-każ f’dawn iż-żewġ kawżi, id-dritt għal kumpens tal-vittma tal-inċident ma kienx affettwat minn limitazzjoni tal-kopertura tar-responsabbiltà ċivili minn dispożizzjonijiet fil-qasam tal-assigurazzjoni, imma minn limitazzjoni tar-responsabbiltà ċivili tas-sewwieq assigurat, bis-saħħa tas-sistema ta’ responsabbiltà ċivili applikabbli ( 49 ).

52.

Din il-konstatazzjoni kienet tistrieħ fuq analiżi tad-dispożizzjonijiet rilevanti tad-dritt nazzjonali. Il-Qorti tal-Ġustizzja kkonstatat li kien jirriżulta mid-deċiżjoni tar-rinviju li l-Artikoli 503 u 504 tal-Kodiċi Ċivili Portugiż kienu jistabbilixxu, ċertament, responsabbiltà oġġettiva f’każ ta’ inċident tat-traffiku. Madankollu, skont l-Artikolu 505 ta’ dan il-Kodiċi, ir-responsabbiltà għar-riskju stabbilita bl-Artikolu 503(1) ta’ dak il-Kodiċi hija eskluża jekk l-inċident kien imputabbli lill-vittma. Barra minn hekk, meta l-ħtija tal-vittma tkun ikkontribwixxiet għall-okkorrenza jew għall-aggravament tad-danni, l-Artikolu 570 tal-Kodiċi Ċivili Portugiż jistipula li, fid-dawl tal-grad tal-gravità ta’ din il-ħtija, l-imsemmija persuna tiġi mċaħħda mill-kumpens kollu jew minn parti minnu ( 50 ). Il-Qorti tal-Ġustizzja fehmet din il-leġiżlazzjoni fis-sens li hija kienet intiża sabiex teskludi r-responsabbiltà għal riskju tas-sewwieq tal-vettura involuta fl-inċident biss meta l-inċident kien esklużivament imputabbli lill-vittma. Fil-każ ta’ ħtija tal-vittma li kkontribwixxiet għall-okkorrenza jew għall-aggravament tad-dannu li sostniet, il-kumpens tagħha huwa affettwat b’mod proporzjonali għall-grad ta’ gravità ta’ din il-ħtija ( 51 ).

53.

Il-Qorti tal-Ġustizzja ddefendiet l-argument li, bil-kontra tal-kuntesti ġuridiċi rispettivi tas-sentenzi Candolin et kif ukoll Farrell, l-imsemmija leġiżlazzjoni ma kellhiex l-effett, f’każ li l-vittma tikkontribwixxi għad-dannu sostnut minnha, li teskludi awtomatikament jew li tillimita b’mod sproporzjonat id-dritt tal-vittma, f’dan il-każ dak tal-ġenituri ta’ tifel minuri li miet meta kien għaddej bir-rota tiegħu u kien involut f’inċident ma’ vettura bil-mutur, għal kumpens mill-assigurazzjoni obbligatorja għal responsabbiltà ċivili tas-sewwieq tal-vettura involuta fl-inċident. Għalhekk hija ma kinitx taffettwa l-garanzija, stabbilita mid-dritt tal-Unjoni, li r-responsabbiltà ċivili, iddeterminata skont id-dritt nazzjonali applikabbli, tkun koperta b’assigurazzjoni konformi mat-tliet direttivi msemmija iktar ’il fuq ( 52 ).

54.

Fi kliem ieħor, il-Qorti tal-Ġustizzja kkunsidrat li l-fatt li sistema nazzjonali ta’ responsabbiltà ċivili tirrifjuta lill-persuna leża l-ħlas ta’ kumpens għar-raġuni li hija tkun ikkontribwixxiet għall-okkorrenza tad-dannu, fih innifsu ma jċaħħadx lid-direttivi mill-effettività tagħhom, għaliex dan ma jaffettwax il-prinċipju tal-garanzija mill-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili fir-rigward ta’ vetturi bil-mutur — mixtieqa mid-dritt tal-Unjoni — tad-dritt għal kumpens taħt id-dritt ċivili.

55.

Wara din il-preżentazzjoni tal-karatteristiċi ewlenin tal-ġurisprudenza attwali, għandu jiġi eżaminat jekk jistgħux jinġibdu xi konklużjonijiet minnhom sabiex tiġi deċiża din il-kawża.

56.

Xi kummenti preliminari huma madankollu neċessarji fir-rigward tal-portata tas-suġġett tal-interpretazzjoni. Huwa rikonoxxut li l-Qorti tal-Ġustizzja hija kompetenti wkoll, jekk hemm bżonn, sabiex tippreċiża jew anki tifformula mill-ġdid domanda preliminari, bl-għan li tagħti lill-qorti tar-rinviju risposta kemm jista’ jkun sħiħa u utli, li tgħinha tiddeċiedi l-kawża quddiemha ( 53 ). Jidhirli neċessarju li d-domanda preliminari tiġi ppreċiżata sal-punt fejn hija intiża parzjalment għall-interpretazzjoni ta’ dispożizzjoni — jiġifieri dik tal-Artikolu 1a tat-Tielet Direttiva — li ma hijiex applikabbli fil-kawża prinċipali, għal raġunijiet relatati kemm mal-kamp ta’ applikazzjoni ratione materiae tagħha kif ukoll mal-applikazzjoni tagħha ratione temporis.

57.

Din id-dispożizzjoni ma hijiex materjalment applikabbli għaliex il-parti leża fil-kawża prinċipali ma tappartjenix għall-grupp ta’ persuni li hija tipproteġi. Din id-dispożizzjoni tipprovdi, fil-fatt, li l-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili fir-rigward ta’ vetturi bil-mutur għandha tkopri danni personali u ħsara lill-proprjetà mġarrba minn dawk li jkunu mexjin, ċiklisti u dawk li jużaw it-triq b’vettura mingħajr mutur li, bħala konsegwenza ta’ inċident fejn vettura bil-mutur tkun involuta, huma intitolati għal kumpens skont il-liġi ċivili nazzjonali. Madankollu, il-kawża prinċipali tirrigwarda d-dritt għal kumpens ta’ passiġġier f’vettura li sofra danni f’inċident.

58.

Din id-dispożizzjoni ma hijiex applikabbli ratione temporis għaliex id-Direttiva 2005/14, li kellha l-effett li tinkludiha fit-Tielet Direttiva, kienet adottata biss fil-11 ta’ Mejju 2005. L-Artikolu 6(1) tad-Direttiva 2005/14 kien stabbilixxa l-iskadenza tat-terminu għal traspożizzjoni fil-11 ta’ Ġunju 2007. L-individwi jistgħu, bħala regola ġenerali, jinvokaw id-dispożizzjonijiet ta’ direttiva quddiem il-qrati nazzjonali biss wara l-iskadenza ta’ dan it-terminu għal traspożizzjoni. Jirriżulta fil-fatt mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja li qabel ma jkun skada t-terminu għal traspożizzjoni ta’ direttiva, Stat Membru ma jistax jiġi kkritikat talli jkun għadu ma adottax il-miżuri neċessarji sabiex jittrasponiha fil-liġi nazzjonali ( 54 ). Peress li l-inċident tat-traffiku li wassal għall-kawża prinċipali seħħ fit-12 ta’ Ġunju 2004, il-possibbiltà li tiġi invokata din id-dispożizzjoni tad-direttiva hija eskluża.

59.

Fid-dawl ta’ din il-konstatazzjoni, l-interpretazzjoni tal-Artikolu 1a tat-Tielet Direttiva tirriżulta inutli għall-finijiet tad-deċiżjoni. Għaldaqstant, il-Qorti tal-Ġustizzja ma għandhiex tikkunsidraha li hija parti mis-suġġett li għandu jiġi interpretat. Id-domanda preliminari għandha għalhekk tiġi ppreċiżata fis-sens li t-talba ta’ interpretazzjoni ma testendix għal din id-dispożizzjoni tad-direttiva.

60.

Issa ser niddiskuti serje ta’ argumenti li, fil-fehma tiegħi, jargumentaw favur l-applikabbiltà għall-kawża prinċipali tal-ġurisprudenza ċċitata iktar ’il fuq, dwar ir-relazzjoni bejn id-dritt ċivili nazzjonali u d-dritt dwar l-assigurazzjoni tal-vetturi, influwenzat, min-naħa tiegħu, mid-dritt tal-Unjoni.

61.

Qabelxejn, għandha tinġibed l-attenzjoni fuq il-fatt li l-Qorti tal-Ġustizzja, kif ġustament isostnu l-Gvern Portugiż ( 55 ) u l-Kummissjoni ( 56 ), diġà rrispondiet għal domanda preliminari kważi identika fis-sentenza Ambrósio Lavrador u Olival Ferreira Bonifácio. Għal dik ir-raġuni fost oħrajn, din is-sentenza għandha importanza partikolari għall-evalwazzjoni tal-kwistjonijiet tad-dritt li tqajjem din il-kawża. Bħal dik il-kawża, din finalment tistaqsi dwar il-konformità mad-direttivi tad-dispożizzjonijiet Portugiżi li jeskludu r-responsabbiltà għar-riskju tal-pussessur tal-vettura wara ħtija mill-parti leża. Jirriżulta kemm mid-domanda preliminari kif ukoll mid-dispożizzjonijiet rilevanti tal-Kodiċi Ċivili Portugiż li dawn id-dispożizzjonijiet tad-dritt ċivili jagħtu lill-qorti, li quddiemha tinġab kawża għad-danni wara inċident tat-traffiku, il-fakultà li tillimita jew anki tiċħad il-kumpens tad-danni meta l-imġiba żbaljata tal-parti leża tkun ikkontribwixxiet għall-okkorrenza jew għall-aggravament tad-danni. Dik il-fakultà hija l-konsegwenza ta’ prinċipju tad-dritt ċivili Portugiż li bis-saħħa tiegħu l-ħtija tal-parti leża jista’ jkollha effett fuq l-ammont tal-kumpens. Skont il-gravità ta’ dik il-ħtija, dan jista’ wkoll iwassal għat-telf sħiħ tad-dritt għal kumpens.

62.

Jirriżulta mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja, fl-istat attwali, li dan il-prinċipju tad-dritt ċivili nazzjonali huwa, bħala regola ġenerali, konformi mad-dritt tal-Unjoni, peress li ż-żewġ sentenzi ċċitati iktar ’il fuq kienu fil-fatt irrikonoxxew li l-Istati Membri huma awtorizzati sabiex jipprovdu kemm għar-riduzzjoni bin-nofs tad-dritt għal kumpens ( 57 ) kif ukoll għat-telf totali tagħhom ( 58 ) meta dan jidher iġġustifikat. L-ewwel raġuni għal din il-ġurisprudenza tinsab fis-separazzjoni, rikonoxxuta mill-Qorti tal-Ġustizzja, tad-dritt dwar l-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili fir-rigward ta’ vetturi bil-mutur, li huwa suġġett għal ċertu numru ta’ rekwiżiti imposti mid-dritt tal-Unjoni, u tad-dritt dwar ir-responsabbiltà ċivili f’każ ta’ inċidenti tat-traffiku li, min-naħa tiegħu, huwa rregolat mill-prinċipji tad-dritt intern. Sal-punt fejn l-Istati Membri jistgħu b’mod partikolari jippreċiżaw it-tip ta’ responsabbiltà ċivili rigward l-użu tal-vetturi ( 59 ), huma liberi li jiddeċiedu, fid-definizzjoni tat-termini tad-dritt nazzjonali tagħhom, li l-ħtija tal-parti leża tista’ jekk ikun il-każ twassal għat-telf tad-dritt għall-kumpens.

63.

Il-fatt li l-kawża prinċipali tippreżenta ċerti partikolaritajiet ma għandux, kif josserva korrettament il-Gvern Ġermaniż ( 60 ), rilevanza ġuridika fuq ir-risposta għall-ewwel domanda. Dawn il-partikolaritajiet lanqas ma jikkostitwixxu argument favur analiżi differenti. Huma jistgħu l-iktar ikollhom rilevanza għall-evalwazzjoni ġuridika tal-fatti fid-dawl tad-dritt ċivili nazzjonali. Jissemma, b’mod speċifiku, il-fatt li l-passiġġier ferut kien kiser l-obbligu li jilbes iċ-ċintorin ta’ sigurtà; mid-deċiżjoni tar-rinviju, u b’mod partikolari mill-mod li bih hija fformulata d-domanda preliminari jirriżulta li din iċ-ċirkustanza tista’ tikkostitwixxi, skont id-dritt Portugiż, fattur ġuridiku rilevanti li jippermetti li jkun hemm koresponsabbiltà tal-parti leża.

64.

F’dan ir-rigward, għandha tinġibed l-attenzjoni fuq il-fatt li l-Qorti tal-Ġustizzja hija finalment marbuta bl-interpretazzjoni tad-dritt ċivili nazzjonali mogħtija mill-qrati Portugiżi, speċjalment peress li ma hijiex kompetenti la biex tinterpreta d-dritt nazzjonali ( 61 ), u lanqas biex tevalwa l-fatti ( 62 ). Fil-kuntest tal-proċedura stabbilita bl-Artikolu 267 TFUE, hija esklużivament il-qorti tar-rinviju li għandha tinterpreta d-dritt nazzjonali u tevalwa l-effetti tiegħu ( 63 ). Mill-perspettiva tad-dritt tal-Unjoni, evalwazzjoni ġuridika tal-fatti fis-sens iċċitat iktar ’il fuq ma hijiex fi kwalunkwe każ attakkabbli, għaliex id-direttivi dwar l-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili fir-rigward ta’ vetturi bil-mutur ma humiex intiżi preċiżament għall-armonizzazzjoni tas-sistemi ta’ responsabbiltà ċivili tal-Istati Membri. Peress li l-Qorti tal-Ġustizzja hija, f’dan ir-rigward, marbuta bl-evalwazzjoni tal-qorti tar-rinviju, għall-finijiet ta’ din il-proċedura preliminari, hija rilevanti biss il-klassifikazzjoni minn dik il-qorti ta’ fatt — att jew omissjoni — ta’ ħtija tal-parti leża li jkun ikkontribwixxa għad-dannu tagħha. Għaldaqstant, il-Qorti tal-Ġustizzja ma għandhiex bżonn tindirizza l-argument ta’ V. Marques Almeida li l-okkorrenza tad-dannu ma kienx imputabbli lill-ksur tal-obbligu li jintlibes iċ-ċintorin ta’ sigurtà ( 64 ).

65.

Il-fatt li V. Marques Almeida kien ferut gravi lanqas ma jista’ jitqies bħala argument li jiġġustifika li s-sitwazzjoni legali tiġi evalwata mod ieħor. Infakkar hawnhekk li fil-kawża li wasslet għas-sentenza Ambrósio Lavrador u Olival Ferreira Bonifácio, l-aġir meqjus żbaljat kien saħansitra wassal għall-mewt tal-parti leża. Minkejja l-gravità tad-danni subiti, il-Qorti tal-Ġustizzja ma kkonstatatx raġuni sabiex tiskarta l-ġurisprudenza preċedenti tagħha. F’dawn iċ-ċirkustanzi, għandu jiġi miċħud ir-raġunament f’dan is-sens ta’ V. Marques Almeida bħala wieħed mhux rilevanti għall-finijiet ta’ din il-proċedura.

66.

Partikolarità oħra li ġiet irrilevata hija ċ-ċirkustanza li waħda mill-vetturi involuti ma kinitx assigurata fil-mument tal-inċident. Madankollu, hawnhekk ukoll, ma narax kif dan il-fatt jista’ jkollu xi effett fuq l-evalwazzjoni tas-sitwazzjoni legali, speċjalment għaliex V. Marques Almeida għandu l-possibbiltà li jipproċedi kontra, mhux biss l-assigurazzjoni tal-vettura l-oħra involuta, imma wkoll il-proprjetarju tal-vettura mhux assigurata, is-sewwieq tagħha u l-fond ta’ garanzija, u dawn jistgħu, sal-punt fejn ir-responsabbiltà oġġettiva tkun inkwistjoni, jwieġbu in solidum għall-ħlas ta’ dak il-kumpens. Il-qorti tar-rinviju nfisha tiġbed l-attenzjoni għal dan il-punt fid-digriet tar-rinviju tagħha.

67.

Għandu jiġi ppreċiżat ukoll li l-fatt li l-kawża prinċipali — b’differenza mill-kawżi Carvalho Ferreira Santos kif ukoll Ambrósio Lavrador u Olival Ferreira Bonifácio — ma tirrigwardax il-kumpens lis-sewwieq tal-vettura, imma lil passiġġier, ma huwiex ta’ ostakolu għall-applikabbiltà ta’ dik il-ġurisprudenza għal din il-kawża. L-ewwel nett, għandha tinġibed l-attenzjoni fuq il-fatt li mill-Artikolu 1 tat-Tielet Direttiva jirriżulta li l-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili fir-rigward ta’ vetturi bil-mutur tkopri, bħala regola ġenerali, id-danni tal-“passiġġieri kollha”. Il-kopertura ta’ passiġġier taħt l-assigurazzjoni hija għalhekk paragunabbli ma’ dik ta’ kwalunkwe persuna oħra fit-triq li tkun qed issuq vettura. Madankollu, dik id-dispożizzjoni ta’ dritt tal-Unjoni, li għandha l-għan li tiggarantixxi l-iktar kopertura kompleta possibbli minn assigurazzjoni għal kull min juża t-triq, ma tippreġudikax, finalment, il-kwistjoni ta’ possibbli riduzzjoni, jew anki telf sħiħ, tad-dritt tal-passiġġieri għal kumpens bis-saħħa tad-dritt dwar ir-responsabbiltà ċivili. Għaldaqstant, dik iċ-ċirkustanza ma twassal għal ebda konsegwenza partikolari f’dak li jirrigwarda d-determinazzjoni tal-ammont tal-kumpens. Din hija wkoll il-konklużjoni li wasal għaliha, kif korrettament irrimarkat il-Kummissjoni ( 65 ), ir-raġunament tal-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza Carvalho Ferreira Santos rigward l-Artikolu 1a tad-Direttiva 2005/14 u tal-Artikolu 12 tad-Direttiva 2009/103 — dwar, madankollu, is-suġġett tal-kopertura ta’ kategoriji oħra ta’ min juża t-triq. Għalhekk hemm lok li jiġi kkonstatat li l-kwalità ta’ passiġġier tal-parti leża fiha nfisha ma għandhiex impatt fuq l-evalwazzjoni ta’ din il-kawża.

68.

Ladarba jkun stabbilit, kif huwa l-każ fil-kawża prinċipali, li t-telf tad-dritt għal kumpens tal-parti leża huwa, finalment, dovut għal raġuni ta’ esklużjoni tar-responsabbiltà ċivili, isir impossibbli li jinġibdu xi paralleli mas-sentenzi ċċitati iktar ’il fuq Candolin et kif ukoll Farrell, li għalihom il-qorti tar-rinviju tirreferi wkoll sabiex timmotiva d-domanda preliminari tagħha. Fil-fatt, b’differenza miċ-ċirkustanzi li kienu wasslu għal dawk is-sentenzi, id-dritt għal kumpens ta’ V. Marques Almeida bħala vittma tal-inċident ma huwiex affettwat minn limitazzjoni tal-kopertura tar-responsabbiltà ċivili minn dispożizzjonijiet fil-qasam ta’ assigurazzjoni.

69.

Bil-kontra tar-regoli tad-dritt rispettivament applikabbli fil-kawżi prinċipali fil-kawżi Candolin et kif ukoll Farrell, id-dispożizzjonijiet legali tad-dritt Portugiż involuti hawnhekk ma jwasslux għall-konsegwenza li jeskludu awtomatikament — jew li jirriduċu b’mod sproporzjonat — id-dritt tal-parti leża li tkun ikkumpensata mill-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili obbligatorja tas-sewwieq tal-vettura involuta fl-inċident meta din tkun ikkontribwixxiet għad-danni tagħha stess. Dawk id-dispożizzjonijiet legali ma jaffettwawx il-garanzija, stabbilita bid-dritt tal-Unjoni, li r-responsabbiltà ċivili stabbilita bid-dritt nazzjonali applikabbli tkun koperta minn assigurazzjoni kompatibbli mad-direttivi dwar l-assigurazzjoni tal-vetturi bil-mutur.

70.

Peress li dan il-każ għandu punti paralleli ovvji mas-sentenzi Ambrósio Lavrador u Olival Ferreira Bonifácio kif ukoll Carvalho Ferreira Santos dwar il-problema ġuridika li qamet, l-applikabbiltà ta’ din il-ġurisprudenza hija meħtieġa fil-prinċipju. Loġikament, il-Qorti tal-Ġustizzja għandha tikkonkludi għalhekk li d-direttivi dwar l-assigurazzjoni tal-vetturi bil-mutur ma jipprekludux sistema nazzjonali ta’ responsabbiltà ċivili li, f’każ ta’ ħabta bejn żewġ vetturi fejn il-ħtija ma hija imputabbli lil ebda wieħed mis-sewwieqa, teskludi jew tillimita d-dritt għal kumpens tal-passiġġier ferut ta’ waħda mill-vetturi minħabba li huwa jkun ikkontribwixxa għall-okkorrenza tad-dannu tiegħu.

71.

L-analiżi preċedenti wriet li d-direttivi dwar l-armonizzazzjoni tal-assigurazzjoni għal responsabbiltà ċivili fir-rigward ta’ vetturi bil-mutur jissodisfaw l-għan leġiżlattiv tagħhom, li huwa dak li jiġi żgurat li r-responsabbiltà ċivili minħabba l-vetturi tkun koperta minn assigurazzjoni. Madankollu, huma ma jaffettwawx l-estensjoni ta’ din ir-responsabbiltà, peress li huma ma jaħsbux għal armonizzazzjoni tas-sistemi nazzjonali ta’ responsabbiltà ċivili. F’dawn iċ-ċirkustanzi, ma hemmx lok għal soluzzjoni oħra, fl-istat attwali tad-dritt tal-Unjoni, ħlief li jiġi aċċettat li l-liġi ċivili tal-Istati Membri rispettivi ( 66 ) jwasslu għal risposti differenti fir-rigward tal-estensjoni tad-dritt għal kumpens ta’ vittmi ta’ inċidenti bħal ma huwa V. Marques Almeida. Jidher li huwa impossibbli li sseħħ armonizzazzjoni ta’ dawn id-dispożizzjonijiet b’mod indirett, permezz ta’ interpretazzjoni wiesgħa tad-direttivi, mingħajr ma jsir indħil fil-kompetenzi tal-leġiżlatur tal-Unjoni li sa issa deliberatament irrinunzja għal tali armonizzazzjoni. Anki fl-ipoteżi fejn armonizzazzjoni tas-sistemi legali ta’ responsabbiltà ċivili tkun meqjusa neċessarja, tali proċedura ma tkunx mixtieqa, speċjalment peress li armonizzazzjoni ppjanata tad-dritt ċivili ( 67 ) mwettqa mil-leġiżlatur innifsu tal-Unjoni hija essenzjali, kif juru ċertu numru ta’ eżempji reċenti ( 68 ).

72.

Fid-dawl ta’ dak kollu li ntqal iktar ’il fuq, nissuġġerixxi li l-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi għad-domandi preliminari li saru mit-Tribunal da Relação de Guimarães kif ġej:

Id-dispożizzjonijiet tal-Artikolu 3(1) tad-Direttiva tal-Kunsill 72/166/KEE, tal-24 ta’ April 1972, dwar l-approssimazzjoni tal-liġijiet tal-Istati Membri li għandhom x’jaqsmu ma’ assigurazzjoni kontra responsabbiltà ċivili fir-rigward tal-użu ta’ vetturi bil-mutur u l-infurzar tal-obbligu ta’ assigurazzjoni kontra din ir-responsabbiltà, tal-Artikolu 2(1) tad-Direttiva tal-Kunsill 84/5/KEE, tat-30 ta’ Diċembru 1983, dwar l-approssimazzjoni tal-liġijiet tal-Istati Membri li għandhom x’jaqsmu ma’ assigurazzjoni kontra r-responsabbiltà ċivili fir-rigward tal-użu ta’ vetturi bil-mutur u tal-Artikolu 1 tad-Direttiva tal-Kunsill 90/232/KEE, tal-14 ta’ Mejju 1990, dwar l-approssimazzjoni tal-liġijiet tal-Istati Membri li għandhom x’jaqsmu ma’ assigurazzjoni kontra r-responsabbiltà ċivili fir-rigward tal-użu ta’ vetturi bil-mutur, għandhom jiġu interpretati fis-sens li huma ma jipprekludux sistema nazzjonali ta’ responsabbiltà ċivili li, f’każ ta’ ħabta bejn żewġ vetturi fejn il-ħtija ma hija imputabbli lil ebda wieħed mis-sewwieqa, teskludi jew tillimita d-dritt għal kumpens tal-passiġġier ferut ta’ waħda mill-vetturi minħabba li huwa jkun ikkontribwixxa għall-okkorrenza tad-dannu tiegħu.