1.

Il-qrati nazzjonali huma obbligati li jimplementaw dispożizzjonijiet tad-dritt Komunitarju li huma direttament applikabbli anke meta l-liġi domestika ma tagħtihom ebda ġurisdizzjoni espressa għal dan il-għan? Din hija l-kwistjoni fundamentali li l-qorti Irlandiża tax-xogħol, il-Labour Court ta’ Dublin, tissottometti lill-Qorti tal-Ġustizzja fil-kuntest tar-regoli Komunitarji li jirregolaw ix-xogħol għal żmien fiss li jinsabu fil-ftehim qafas fuq ix-xogħol għal żmien fiss ( 2 ).

2.

Barra minn hekk, il-Labour Court tixtieq tikseb xi preċiżazzjonijiet fir-rigward ta’ l-interpretazzjoni ta’ żewġ dispożizzjonijiet ċentrali ta’ dan il-ftehim qafas, li fihom, minn naħa, il-prinċipju tan-non-diskriminazzjoni tal-ħaddiema għal żmien fiss u, min-naħa l-oħra, il-miżuri maħsubin sabiex jipprevjenu l-użu abbużiv ta’ kuntratti suċċessivi ta’ impjieg għal żmien fiss. Il-Labour Court tistaqsi wkoll dwar il-portata ta’ l-obbligu tagħha li tinterpreta l-liġi nazzjonali b’mod konformi mad-direttiva.

3.

Il-kwistjoni f’din il-kawża hija l-użu ta’ relazzjonijiet ta’ impjieg għal żmien fiss fis-settur pubbliku, u dan l-istess bħal fil-kawżi Adeneler et, Marrosu u Sardino, Vassallo u Del Cerro Alonso. F’dawn il-kawżi, il-Qorti tal-Ġustizzja diġà ppreċiżat li anke relazzjonijiet ta’ impjieg bħal dawn jaqgħu taħt il-kamp ta’ applikazzjoni tal-ftehim qafas fuq ix-xogħol għal żmien fiss ( 3 ).

4.

Id-Direttiva tal-Kunsill 1999/70/KE tat-28 ta’ Ġunju 1999 dwar il-ftehim qafas dwar xogħol għal żmien fiss konkluż mill-ETUC, mill-UNICE u miċ-CEEP ( 4 ) tifforma l-kuntest ġuridiku tad-dritt Komunitarju f’din il-kawża. Din id-Direttiva timplementa l-ftehim qafas dwar xogħol għal żmien fiss (aktar’il quddiem il-“ftehim qafas”) konkluż fit-18 ta’ Marzu 1999 bejn tliet organizzazzjonijiet interprofessjonali ġenerali, [il-Konfederazzjoni Ewropea tat-Trade Unions (ETUC), iċ-Ċentru Ewropew ta’ l-Intrapriżi Pubbliċi (ĊEEP) u l-Unjoni tal-Konfederazzjonijiet Industrijali u ta’ min iħaddem fl-Ewropa (UNICE)] u anness mad-direttiva msemmija.

5.

Il-ftehim qafas huwa maħsub kollu kemm hu sabiex jippreskrivi l-“prinċipji ġenerali u l-ħtiġijiet minimi għal kuntratti ta’ impjieg għal terminu fiss u relazzjonijiet ta’ impjieg; huma wrew ix-xewqa tagħhom li jtejbu l-kwalità ta’ xogħol ta’ terminu fiss billi jiżguraw l-applikazzjoni tal-prinċipju ta’ non-diskriminazzjoni, u xtaqu li jistabbilixxu qafas għall-prevenzjoni ta’ abbuż ikkawżat mill-użu ta’ kuntratti ta’ impjieg jew relazzjonijiet ta’ terminu fiss suċċessivi” ( 5 ).

6.

F’dan ir-rigward, il-ftehim qafas huwa bbażtat fuq il-kunsiderazzjoni li l-“kuntratti għal żmien indefinit huma, u jibqgħu jkunu, il-forma ġenerali ta’ relazzjoni ta’ impjieg bejn min jimpjega u l-ħaddiema” ( 6 ). Madankollu, fl-istess ħin huwa jirrikonoxxi li l-kuntratti ta’ xogħol għal żmien fiss “huma fattur ta’ l-impjieg f’ċerti setturi, xogħlijiet u attivitajiet li jistgħu jkunu addattati kemm għal min jimpjega kif ukoll għall-ħaddiema” ( 7 ). Barra minn hekk, l-awturi tal-ftehim qafas jitilqu mill-prinċipju li “l-użu ta’ kuntratti ta’ l-impjieg għal terminu fiss ibbażati fuq raġunijiet oġġettivi huwa mod kif jiġi pprevenut l-abbuż” ( 8 ).

7.

Il-klawżola 1 tal-ftehim qafas tiddefinixxi l-iskop ta’ l-istess ftehim:

“L-iskop ta’ dan il-ftehim qafas hu:

8.

Il-klawżola 4 tal-ftehim qafas tiddefinixxi l-prinċipju tan-non-diskriminazzjoni kif ġej:

9.

Il-klawżola 5 tal-ftehim tirrigwarda l-miżuri maħsubin sabiex jipprevjenu l-użu abbużiv ta’ kuntratti jew relazzjonijiet suċċessivi ta’ impjieg għal żmien fiss:

10.

Fl-aħħar nett, il-klawżola 8(5) tal-ftehim qafas tipprovdi dan li ġej:

“Il-prevenzjoni u s-soluzzjoni ta’ kwisjonijiet u lmenti kkawżati mill-applikazzjoni ta’ dan il-ftehim għandhom iseħħu skond il-liġi nazzjonali, il-ftehim kolletiv u l-prattika.”

11.

Id-Direttiva 1999/70 tħalli f’idejn l-Istati Membri sabiex jiddefinixxu t-termini użati fil-ftehim qafas, mingħajr ma huma definiti b’mod speċifiku hemmhekk, b’mod konformi mad-dritt jew mal-prattika nazzjonali, bil-kundizzjoni li l-imsemmija definizzjonijiet jirrispettaw il-kontenut tal-ftehim qafas ( 9 ). Dan il-metodu huwa maħsub sabiex tittieħed in kunsiderazzjoni s-sitwazzjoni f’kull Stat Membru u ċ-ċirkustanzi tas-setturi u xogħolijiet partikulari inklużi x-xogħolijiet ta’ natura staġjonali ( 10 ).

12.

L-Artikolu 3 tad-Direttiva 1999/70 jistabbilixxi d-data tad-dħul fis-seħħ ta’ l-istess Direttiva għall-ġurnata tal-pubblikazzjoni tagħha fil-Ġurnal Uffiċjali tal-Komunitajiet Ewropej, jiġifieri l-10 ta’ Lulju 1999.

13.

Skond l-ewwel paragrafu ta’ l-Artikolu 2 tad-Direttiva 1999/70, l-Istati Membri għandhom iġibu fis-“seħħ il-liġijiet, ir-regolamenti u d-dispożizzjonijiet amministrattvi neċessarji biex jikkonformaw ma’ din id-Direttiva sa l-10 ta’ Lulju 2001”, jew għandhom jiżguraw li, sa dik id-data mill-inqas, l-“imsieħba soċjali jkunu introduċew il-miżuri neċessarji skond il-ftehim”. Skond it-tieni subparagrafu ta’ l-Artikolu 2 tad-Direttiva, l-Istati Membri għandhom massimu ta’ sena oħra, jekk neċessarju, u wara konsultazzjoni ma’ l-imsieħba soċjali, sabiex jieħdu kont tad-diffikultajiet speċjali jew implementazzjoni permezz ta’ ftehim kollettiv. Madankollu, fil-każ ta’ l-Irlanda, din il-possibbiltà ma ntużatx.

14.

Apparti d-Direttiva 1999/70 u l-ftehim qafas, jeħtieġ li jiġu ċċitati wkoll id-dispożizzjonijiet soċjali tat-Trattat KE, jiġifieri l-Artikoli 137 KE u 139 KE.

15.

L-Artikolu 137 KE jipprovdi dan li ġej (siltiet):

“1.   Bl-iskop li jintlaħqu l-miri ta’ l-Artikolu 136, il-Komunità għandha ssostni u tikkomplementa l-attivitajiet ta’ l-Istati Membri f’dawn l-oqsma:

[…]

[…]

2.   Għal dan l-iskop, il-Kunsill:

[…]

[…]

5.   Id-dispożizzjonijiet ta’ dan l-Artikolu la japplikaw għall-pagi, la għad-dritt ta’ assoċjazzjoni, la għad-dritt ta’ l-istrajk u lanqas għad dritt li jiġi mpost lock out.”

16.

Barra minn hekk, l-Artikolu 139 KE jippreskrivi b’mod partikolari d-dispożizzjonijiet segwenti:

“1.   Jekk min imexxi u l-ħaddiema hekk jixtiequ, id-djalogu bejniethom fil-livell Komunitarju jista’ jwassal għal relazzjonijiet kontrattwali, inkluż[i] ftehim.

2.   Il-Ftehim konklużi fil-livell Komunitarju għandhom ikunu implementati skond il-proċeduri u prattiċi speċifiċi għal min imexxi u l-ħaddiema u l-Istati Membri, jew, f’materji li huma koperti mill-Artikolu 137, fuq talba konġunta mill-partijiet firmatarji, b’deċiżjoni tal-Kunsill fuq proposta mill-Kummissjoni.

[…]”

17.

Id-Direttiva 1999/70 ġiet trasposta fid-dritt Irlandiż bil-liġi Nru 29/2003 dwar il-protezzjoni ta’ l-impjegati għal żmien fiss ( 11 ) (iktar ’il quddiem il-“liġi ta’ l-2003”). Din il-liġi daħlet fis-seħħ fl-14 ta’ Lulju 2003.

18.

Mid-dispożizzjonijiet ta’ l-Artikoli 6(1) u 2(1) tal-liġi ta’ l-2003, moqrija flimkien, jirriżulta li l-impjegati għal żmien fiss ma jistgħux jiġu ttrattati b’mod inqas favorevoli mill-impjegati permanenti li huma paragunabbli fir-rigward ta’ paga u ta’ pensjoni. Madankollu, fil-qasam tal-pensjonijiet il-projbizzjoni ta’ trattament inqas favorevoli preskritta fl-Artikolu 6(5) tal-liġi ta’ l-2003 tapplika biss għall-impjegati għal żmien fiss li l-ħin ta’ xogħol, fil-ġimgħa, tagħhom ikunu minn ta’ l-anqas ekwivalenti għal 20 % tal-ħin normali tax-xogħol ta’ impjegat permanenti paragunabbli.

19.

L-Artikolu 9(1) tal-liġi ta’ l-2003 jipprovdi li l-kuntratt ta’ impjieg għal żmien fiss ta’ impjegat li, fid-data ta’ meta ġiet adottata din il-liġi jew wara din id-data, ikun laħaq it-tielet sena ta’ impjieg ininterrott fis-servizz ta’ min iħaddmu, ma jistax jiġi mġedded ħlief għal darba waħda u għall-perijodu ta’ massimu ta’ sena. Skond l-Artikolu 9(3) ta’ din il-liġi, kull kundizzjoni li tiġi mdaħħla f’kuntratt ta’ impjieg bi ksur tal-paragrafu 1 hija nulla ( 12 ), u l-kuntratt ta’ impjieg in kwistjoni jiġi meqjus bħala li ġie konkluż għal żmien indefinit.

20.

Min iħaddem jista’ jidderoga minn dawn l-obbligi stabbiliti fl-Artikoli 6 u 9 tal-liġi ta’ l-2003 meta dan ikun iġġustifikat minn raġunijiet oġġettivi ( 13 ). L-Artikolu 7 tal-liġi tistabbilixxi liema raġunijiet jistgħu jitqiesu bħala oġġettivi.

21.

L-Artikolu 14 tal-liġi ta’ l-2003 jipprovdi li talba kontra min iħaddem li tkun ibbażata fuq ksur ta’ l-imsemmija liġi għandha titressaq fl-ewwel istanza quddiem “Rights Commissioner” ( 14 ); din it-talba tista’ tiġi ppreżentata minn impjegat jew — jekk dan jagħti l-kunsens tiegħu — minn sindakat li tiegħu l-impjegat ikun membru. Ir-Rights Commissioner jiddeċiedi wara li jisma’ l-partijiet, u jista’ jordna l-miżuri previsti fl-Artikolu 14(2) tal-liġi. L-istess Rights Commissioner huwa b’mod partikulari awtorizzat li jikkundanna lil min iħaddem għall-ħlas ta’ kumpens xieraq li jista’ jilħaq sa sentejn paga ta’ l-impjegat.

22.

L-Artikolu 15 tal-liġi ta’ l-2003 jipprovdi li l-partijiet jistgħu jappellaw mid-deċiżjoni tar-Rights Commissioner quddiem il-Labour Court. Appell kontra sentenza tal-Labour Court, liema appell huwa limitat għall-punti ta’ dritt, jista’ jsir sussegwentement quddiem il-High Court. Is-sentenza tal-High Court hija definittiva.

23.

Skond l-indikazzjonijiet tal-Qorti tar-rinviju, kemm ir-Rights Commissioner kif ukoll il-Labour Court huma awtorizzati li jiddeċiedu biss jekk il-liġi tkun tagħthom il-ġurisdizzjoni li jagħmlu dan. Ebda waħda miż-żewġ qrati ma għandha espressament ġurisdizzjoni sabiex tiddeċiedi fuq talba bbażata fuq dispożizzjoni direttament applikabbli tad-dritt Komunitarju sakemm din ma tkunx taqa’ taħt il-kamp ta’ applikazzjoni ta’ liġiżlazzjoni li, fiha nnifisha, tagħti l-ġurisdizzjoni lir-Rights Commissioner u lil-Labour Court.

24.

Fid-digriet tagħha, il-qorti tar-rinviju tenfasizza wkoll il-karatteristiċi tad-dritt Irlandiż dwar is-servizz pubbliku.

25.

Fl-Irlanda, l-uffiċjali fis-servizz pubbliku pubbliċi jiġu maħtura bħala uffiċjali titulari jew uffiċjali mhux titulari.

26.

L-uffiċjali titulari jinħatru wara li ssir kompetizzjoni, fejn il-ħatra ta’ impjegati għal żmien fiss għall-postijiet ta’ uffiċjali titulari hija pprojbita. L-uffiċjali mhux titulari, min-naħa l-oħra, jiġu maħtura kemm wara li ssir kompetizzjoni u kif ukoll f’livell lokali, u jekk ikun il-każ anke għal żmien fiss.

27.

Il-leġiżlazzjoni Irlandiża fis-seħħ fil-qasam tad-dritt għall-pensjoni ta’ l-uffiċjali pubbliċi tipprovdi skemi differenti għall-uffiċjali titulari u l-uffiċjali mhux titulari. Ir-regoli li jirregolaw it-tkeċċija ta’ uffiċjali titulari u uffiċjali mhux titulari huma wkoll sostanzjalment differenti. Dawn di-differenzi huma intiżi sabiex fil-prattika jiżguraw li l-uffiċjali titulari jkollhom sigurtà ta’ impjieg li tkun ogħla minn dik ta’ l-uffiċjali mhux titulari. Min-naħa l-oħra, differenzi oħra li kienu fis-seħħ qabel, per eżpemju fil-qasam ta’ l-assigurazzjoni kontra l-mard, ġew imħassra fil-frattemp.

28.

IMPACT huwa sindakat li jiddefendi l-interessi ta’ l-uffiċjali pubbliċi fl-Irlanda. Il-kawża prinċipali hija bejn, IMPACT, qua rappreżentanta ta’ 91 mill-membri tagħha, u diversi ministeri Irlandiżi, li magħhom l-impjegati kkonċernati (aktar ’il quddiem l-“applikanti”) huma jew kienu impjegati bħala uffiċjali mhux titulari abbażi ta’ relazzjoni suċċessiva ta’ impjieg għal żmien fiss ta’ tul ta’ żmien differenti.

29.

Ir-relazzjonijiet ta’ impjieg għal żmien fiss ta’ l-applikanti bdew kollha qabel l-14 ta’ Lulju 2003 u komplew wara dik id-data. Uħud fosthom kienu għadhom għamlu inqas minn tliet snin ta’ servizz ininterrott fid-diversi ministeri u jillimitaw ruħhom li jitolbu li jkollhom l-istess kundizzjonijiet ta’ impjieg bħal dawk ta’ l-impjegati permanenti paragunabbli. Applikanti oħra li kienu għamlu iktar minn tliet snin ta’ servizz ininterrott, apparti li jitolbu li jkollhom l-istess kundizzjonijiet ta’ impjieg, dawn jitolbu wkoll li jinqalbu għall-kuntratt ta’ impjieg għal żmien indefinit.

30.

Il-kuntratti ta’ impjieg għal żmien fiss kienu ntużaw kemm biex ikopru l-bżonnijiet temporanji u kif ukoll minħabba n-nuqqas ta’ garanzija li l-impjiegi in kwistjoni setgħu jibqgħu jiġu ffinanzjati. Il-prattika ġenerali tal-ministeri kkonċernati kienet tikkonsistu fit-tiġdid tal-kuntratti għal żmien fiss għall-perijodi ta’ bejn 12 u 24 xahar. Madankollu, matul il-perijodu li ġie immedjatament qabel id-dħul fis-seħħ tal-liġi ta’ l-2003, il-Ministeru ta’ l-affarijiet barranin kien ipproroga l-kuntratti ta’ impjieg ta’ ċerti applikanti għal żmien fiss li jasal sa 8 snin.

31.

Quddiem ir-Rights Commissioner, l-applikanti, li kienu rrappreżentati minn IMPACT, sostnew li kien hemm ksur tad-dritt tagħhom għat-trattament ugwali, b’mod partikulari minħabba li huma ma kinux ibbenefikaw mill-istess paga u mill-istess drittijiet għall-pensjoni bħall-uffiċjali titulari, li, fil-fehma tagħhom, huma impjegati permanenti paragunabbli. Barra minn hekk, huma sostnew li l-prorogi suċċessivi tal-kuntratti ta’ impjieg għal żmien fiss tagħhom li ġew stabbiliti mill-ministeri kkonċernati kienu abbużivi.

32.

Għall-perijodu ta’ bejn l-10 ta’ Lulju 2001 u l-14 ta’ Lulju 2003 — jiġifieri l-perijodu inkluż bejn l-iskadenza tat-terminu għat-traspożizzjoni tad-Direttiva 1999/70 u d-data ta’ traspożizzjoni effettiva tagħha fl-Irlanda — l-applikanti bbażaw t-talbiet tagħhom fuq il-klawżoli 4 u 5 tal-ftehim qafas billi nvokaw l-effett dirett tagħhom. Fir-rigward tal-perijodu li jiġi wara l-14 ta’ Lulju 2003, l-applikanti invokaw l-Artikolu 6 tal-liġi ta’ l-2003.

33.

Il-ministeri kkonċernati kkontestaw il-ġurisdizzjoni tar-Rights Commissioner fir-rigward tat-talbiet in kwistjoni safejn dawn kienu bbażati fuq id-Direttiva 1999/70. F’dan ir-rigward, huma sostnew li r-Rights Commissioner seta jiddeċiedi biss fuq talbiet ibbażati fuq ksur tal-liġi domestika applikabbli. Sussidjarjament, huma sostnew li l-klawżoli 4 u 5 tal-ftehim qafas la kienu mingħajr kundizzjoni u lanqas preċiżi biżżejjed u għaldaqstant ma setgħux jiġu invokati mill-individwi quddiem il-qrati nazzjonali. Barra minn hekk, fil-fehma tagħhom, impjegat għal żmien fiss ma setax jibbaża ruħu fuq il-klawżola 4 tal-ftehim qafas biex jippretendi paga u pensjoni ugwali għal dik ta’ ħaddiem permanenti paragunabbli.

34.

Ir-Rights Commissioner iddikjara li huwa kellu ġurisdizzjoni, inkluż għall-perijodu ta’ bejn l-iskadenza tat-terminu għat-traspożizzjoni tad-Direttiva 1999/70 u d-data għat-traspożizzjoni effettiva tagħha fl-Irlanda. Barra minn hekk, huwa ddikjara li l-prinċipju tan-non-diskriminazzjoni fil-qasam tal-kundizzjonijiet ta’ impjieg previsti fil-klawżola 4 tal-ftehim qafas kien jinkludi wkoll il-paga u d-dritt għall-pensjoni. Fl-aħħar nett, huwa kkunsidra li l-klawżola 4 ta’ l-imsemmi ftehim kienet tapplika direttament, mhux bħall-klawżola 5.

35.

Konsegwentement, ir-Rights Commissioner iddeċieda li kienu fondati biss l-argumenti ta’ l-applikanti li ma kienux ibbażati fuq il-klawżola 5 tal-ftehim qafas. Fil-fehma tiegħu, il-ministeri kienu kisru d-drittijiet ta’ l-applikanti li jirriżultaw kemm mil-leġiżlazzjoni nazzjonali kif ukoll mid-Direttiva 1999/70 meta imponewlhom kundizzjonijiet ta’ impjieg inqas favorevoli minn dawk mogħtija lill-impjegati permanenti paragunabbli. B’impjegati permanenti paragunabbli, ir-Rights Commissioner fisser l-uffiċjali titulari.

36.

Fid-dawl ta’ l-Artikolu 14(2) tal-liġi ta’ l-2003, ir-Rights Commissioner ornda li l-applikanti jingħataw kumpens fi flus ta’ bejn EUR 2000 u EUR 40000. Barra minn hekk, huwa ordna lid-diversi ministeri sabiex jagħtu lill-applikanti l-istess kundizzjonijiet ta’ impjieg bħal dawk li minnhom igawdu l-impjegati permanenti paragunabbli. Fl-aħħar nett, huwa rrikonoxxa d-dritt ta’ ċerti applikanti sabiex dawn jingħataw kuntratt għal żmien indefinit suġġett għall-kundizzjonijiet li ma jkunux inqas favorevoli minn dawk applikabbli għall-impjegati permanenti paragunabbli.

37.

Il-ministeri kkonċernati appellaw mid-deċiżjoni tar-Rights Commissioner quddiem il-Labour Court ta’ Dublin. IMPACT interponiet appell inċidentali kontra din id-deċiżjoni in kwantu l-istess deċiżjoni ddikjarat li l-klawżola 5 tal-ftehim qafas ma kinitx direttament applikabbli.

38.

B’digriet tat-12 ta’ Ġunju 2006, li ġie ppreżentat fil-Qorti tal-Ġustizzja fid-19 ta’ Ġunju 2006, il-Labour Court ta’ Dublin iddeċidiet li tissospendi l-proċeduri quddiemha u li tagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja s-segwenti domandi preliminari:

39.

Fil-proċedura quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja ġew ippreżentati osservazzjonijiet bil-miktub u orali minn IMPACT u mill-ministeri Irlandiżi appellanti fil-kawża prinċipali, mill-Gvern tar-Renju Unit u mill-Kummissjoni tal-Komunitajiet Ewropej. Barra minn hekk, il-Gvern Olandiż ippreżenta osservazzjonijiet bil-miktub.

40.

Permezz ta’ l-ewwel domanda tagħha, il-Labour Court tixtieq essenzjalment tistaqsi jekk il-qorti nazzjonali hijiex obbligata li tapplika d-dispożizzjonijiet tad-dritt Komunitarju b’effett dirett meta l-liġi nazzjonali ma tagħtiha ebda ġurisdizzjoni espressa f’dan is-sens, imma meta hija jkollha ġurisdizzjoni li tapplika liġi nazzjonali li tkun ittrasponiet dawn id-dispożizzjonijiet fil-liġi domestika u li, fin-nuqqas ta’ dan, l-individwi jkunu jistgħu jinvokaw direttament dawn l-istess dispożizzjonijiet biss quddiem qrati nazzjonali oħra u taħt kundizzjonijiet inqas favorevoli.

41.

Din id-domanda tista’ tidher li mhijiex tas-soltu ma’ l-ewwel daqqa t’għajn. Sabiex wieħed jifhimha sew, jeħtieġ li nħarsu lejn is-sistema ta’ kompetenzi ġurisdizzjonali fl-Irlanda.

42.

Skond l-indikazzjonijiet tal-qorti tar-rinviju, il-ġurisdizzjoni tar-Rights Commissioner u tal-Labour Court fl-Irlanda hija limitata għas-setgħet mogħtija lilhom mil-liġi. Madankollu, ebda waħda minnhom ma għandha espressament ġurisdizzjoni sabiex tiddeċiedi fuq talbiet ibbażati fuq dispożizzjoni tad-dritt Komunitarju li għandha effett dirett, sakemm dik id-dispożizzjoni ma taqax taħt il-kamp ta’ applikazzjoni tal-liġi li tagħtihom il-ġurisdizzjoni.

43.

Huwa abbażi ta’ dan li l-ministeri kkonċernati, fil-kwalità tagħhom ta’ appellanti fil-kawża prinċipali, ikkontestaw il-ġurisdizzjoni tar-Rights Commissioner u tal-Labour Court biex jiddeċiedu fuq rikorsi immresqa mill-applikanti, peress li dawn huma bbażati direttament fuq id-Direttiva 1999/70.

44.

Din il-kwistjoni ta’ ġurisdizzjoni għandha importanza prattika għall-perijodu li jiġi qabel l-14 ta’ Lulju 2003, fejn id-Direttiva 1999/70 ma kinitx għadha ġiet trasposta fid-dritt Irlandiż. Huwa preċiżament għal dan il-perijodu li l-applikanti jinvokaw direttament din id-Direttiva u l-ftehim qafas dwar xogħol għal żmien fiss li jinsab anness magħha.

45.

La d-Direttiva 1999/70 u lanqas il-ftehim qafas ma jinkludu regoli dwar il-ġurisdizzjoni li jippermettu li jiġu deċiżi kwistjonijiet relatati ma’ drittijiet li jirriżultaw minn dawn it-testi. Min-naħa l-oħra, il-klawżola 8(5) tal-ftehim qafas, f’dan ir-rigward, tagħmel riferenza espressa għal-liġi nazzjonali, għall-ftehim kollettivi u għall-prattika nazzjonali.

46.

Minn dan isegwi li sabiex tingħata risposta għad-domanda mressqa quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja, jeħtieġ li bħala punt tat-tluq jittieħed il-prinċipju ta’ l-awtonomija proċedurali ta’ l-Istati Membri ( 15 ): skond ġurisprudenza stabbilita, fin-nuqqas ta’ leġiżlazzjoni Komunitarja f’dan il-qasam, huwa l-ordinament ġuridiku intern ta’ kull Stat Membru li għandu jindika l-qrati li għandhom ġurisdizzjoni u jirregola l-metodi proċedurali tar-rimedji intiżi sabiex jassiguraw l-osservanza sħiħa tad-drittijiet li l-individwi għandhom bis-saħħa tad-dritt Komunitarju ( 16 ).

47.

Għall-finijiet ta’ din l-awtonomija proċedurali, mhuwiex kompitu tal-Qorti tal-Ġustizzja li tintervjeni sabiex issib soluzzjoni għall-problemi ta’ ġurisdizzjoni li, fuq livell ta’ organizzazzjoni ġudizzjarja nazzjonali, tista’ tqajjem il-klassifikazzjoni ta’ ċerti sitwazzjonijiet ġuridiċi bbażati fuq id-dritt Komunitarju ( 17 ).

48.

Madankollu, skond il-prinċipju ta’ lealtà Komunitarja stipulat fl-Artikolu 10 KE huma l-qrati ta’ l-Istati Membri li, fil-kuntest ta’ l-awtonomija proċedurali tagħhom, għandhom jassiguraw il-protezzjoni legali tad-drittijiet ta’ l-individwi, mogħtija lilhom mid-dritt Komunitarju ( 18 ); huwa l-obbligu ta’ l-Istati Membri li jassiguraw, f’kull każ, protezzjoni effettiva ta’ dawn id-drittijiet ( 19 ).

49.

Dawn ir-regoli huma l-espressjoni tal-prinċipju tal-protezzjoni legali effettiva li, skond ġurisprudenza stabbilita, jikkostitwixxi prinċipju ġenerali tad-dritt Komunitarju li jagħmel parti integrali mid-drittijiet fundamentali protetti mill-Komunità ( 20 ), u li għalhekk għandu jiġi rrispettat ukoll mill-Istati Membri fl-oqsma fejn ikun japplika d-dritt Komunitarju ( 21 ).

50.

Madankollu, sabiex f’kull każ jiġu protetti d-drittijiet individwali mogħtija mid-dritt Komunitarju, jeħtieġ li jiġi żgurat li l-individwi jingħataw aċċess xieraq għall-qrati nazzjonali. Dan l-aċċess jiġi stabbilit prinċipalment mir-regoli li jirregolaw il-kompetenza ġudizzjarja kif ukoll il-regoli proċedurali li jirregolaw id-diversi rimedji legali disponibbli. F’dan ir-rigward, mhemm l-ebda differenza sostantiva bejn ir-regoli ta’ ġurisdizzjoni u r-regoli tal-proċedura: fil-fatt l-organizzazzjoni ħażina tal-proċedura tista’ effettivament tostakola l-aċċess ta’ l-individwi għall-qrati nazzjonali b’mod daqstant gravi daqs meta jkollok regoli ta’ ġurisdizzjoni sfavorevoli.

51.

Kemm ir-regoli ta’ ġurisdizzjoni kif ukoll ir-regoli proċedurali tar-rimedji li huma intiżi sabiex jassiguraw il-ħarsien tad-drittijiet li l-individwi għandhom bis-saħħa tad-dritt Komunitarju m’għandhomx ikunu inqas favorevoli minn dawk li jirrigwardaw ir-rimedji simili ta’ natura interna (prinċipju ta’ ekwivalenza) u m’għandhomx jirrendu prattikament impossibbli jew eċċessivament diffiċli l-eżerċizzju ta’ drittijiet mogħtija mill-ordinament ġuridiku Komunitarju (prinċipju ta’ effettività) ( 22 ).

52.

Huwa abbażi ta’ dawn il-kriterji ta’ l-ekwivalenza u ta’ l-effettività li għandu jiġi vverifikat jekk, f’kawża bħalma hija din in eżami, huwiex kumpatibbli mad-dritt Komunitarju li wieħed iwarrab il-ġurisdizzjoni tal-qrati tax-xogħol Irlandiżi (li hija komposta mir-Rights Commissioners u mil-Labour Court) li jiddeċiedu fuq talbiet ibbażati direttament fuq id-Direttiva 1999/70 u fuq il-ftehim qafas u li jirrigwardaw il-perijodu li jiġi qabel l-14 ta’ Lulju 2003 u jibgħat lil min jagħmel it-talba quddiem il-qrati ordinarji Irlandiżi sabiex jiksbu deċiżjoni fuq it-talba tiegħu.

53.

F’dan ir-rigward, hija l-qorti tar-rinviju, li hija l-unika li għandha konoxxenza diretta tar-regoli proċedurali applikabbli għall-kawżi taħt il-liġi domestika, li għandha tivverifika jekk fil-kawża in kwistjoni l-prinċipji ta’ l-ekwivalenza u ta’ l-effettività jkunux ġew irrispettati. Madankollu, għall-finijiet ta’ l-evalwazzjoni li jkollha tagħmel il-qorti tar-rinviju, il-Qorti tal-Ġustizzja tista’ tipprovdila l-indikazzjonijiet neċessarji fir-rigward tar-regoli imposti mid-dritt Komunitarju ( 23 ).

54.

Għandu l-ewwel nett jiġi vverifikat jekk, fid-dawl tal-prinċipju ta’ l-effettività, l-eżerċizzju tad-drittijiet li l-applikanti għandhom abbażi tad-Direttiva 1999/70 u abbażi tal-ftehim qafas kienx ikun impossibbli fil-prattika jew eċċessivament diffiċli li kieku, għall-perijodu preċedenti għall-14 ta’ Lulju 2003, l-aċċess għall-qorti tax-xogħol Irlandiża kellu jiġi rrifjutat lilhom u minflok jiġu mistiedna jużaw mezzi oħra ġudizzjarji quddiem il-qrati ordinarji Irlandiżi.

55.

Is-sempliċi fatt li fi Stat Membru ċerti azzjonijiet ma jistgħux isiru quddiem il-qrati nazzjonali kollha imma huma rriżervati għall-qorti speċifika, minnu nnifsu, ma jikkostitwixxix ksur tal-prinċipju ta’ l-effettività. Min-naħa l-oħra, ċerta speċjalizzazzjoni fi ħdan is-sistema ġudizzjarja tista’ tkun tirrifletti bżonn leġittimu; din tikkontribwixxi għall-organizzar tajjeb ta’ l-amministrazzjoni tal-ġustizzja u timmanifesta ruħha f’diversi Stati Membri f’forom mill-iktar diversi.

56.

Fi kwalunkwe każ, jidher li l-individwi dejjem għandhom il-fakultà li, bħala prinċipju, jinvokaw direttament id-dispożizzjonijiet tad-Direttiva 1999/70 jew tal-ftehim qafas quddiem il-qrati ordinarji Irlandiżi. Fil-fatt, skond l-indikazzjonijiet tal-qorti tar-rinviju, l-applikanti jistgħu jfittxu lill-Istat Irlandiż, qua persuna li tħaddem, quddiem dawn il-qrati u b’dan il-mod jinvokaw direttament il-protezzjoni ġudizzjarja abbażi ta’ l-allegat ksur tad-drittijiet li tagħtihom id-direttiva ( 24 ); id-drittijiet tagħhom bl-ebda mod mhuma limitati li jinvokaw biss protezzjoni ġudizzjarja sussidjarja fil-forma ta’ azzjoni għall-kumpens għad-danni kontra l-Istat Irlandiz minħabba t-traspożizzjoni tardiva tad-Direttiva 1999/70 ( 25 ).

57.

Madankollu, din il-kawża hija differenti minħabba li l-applikanti jibbażaw it-talbiet tagħhom fuq id-dritt Komunitarju fir-rigward ta’ min iħaddimhom kemm għall-perijodu preċedenti għall-14 ta’ Lulju 2003 — jiġifieri qabel it-traspożizzjoni tad-Direttiva 1999/70 fid-dritt Irlandiż — kif ukoll għall-perijodu suċċessiv għal din id-data.

58.

Huwa minnu li, għal-perijodu preċedenti għall-14 ta’ Lulju 2003, l-applikanti jibbażaw it-talbiet tagħhom direttament fuq id-direttiva u fuq il-ftehim qafas, filwaqt li, għall-perijodu ta’ wara din id-data huma jibbażaw it-talbiet tagħhom fuq il-liġi Irlandiża ta’ l-2003 li ġiet adottata sabiex tittrasponi d-direttiva. Madankollu, indipendentement minn dawn il-bażijiet legali formalment distitnti, huma jitolbu li jingħataw l-istess protezzjoni bħall-impjegati għal żmien fiss kemm għall-perijodu preċedenti u kif ukoll għal dak suċċessiv għad-data ta’ l-14 ta’ Lulju 2003, protezzjoni din li, fl-aħħar mill-aħħar, tibqa’ bbażata fuq id-Direttiva 1999/70.

59.

Għalkemm l-applikanti, għall-perijodu preċedenti għat-traspożizzjoni tagħha, setgħu jinvokaw direttament id-Direttiva 1999/70 biss quddiem il-qrati ordinarji Irlandiżi, bl-esklużjoni tal-qorti tax-xogħol Irlandiża, fil-prattika huma jkunu obbligati li jistitwixxu żewġ proċeduri paralleli sabiex jiksbu l-protezzjoni li huma intitolati għaliha skond id-dritt Komunitarju: proċedura quddiem il-qrati ordinarji għall-perijodu preċedenti għat-traspożizzjoni — tardiva — tad-direttiva fid-dritt Irlandiż, segwita bit-tieni proċedura quddiem il-qorti tax-xogħol għall-perijodu sussegwenti.

60.

Il-ministeri Irlandiżi appellanti joġġezzjonaw li l-applikanti setgħu evitaw dan il-piż doppju kieku huma rrikorrew quddiem il-qrati ordinarji Irlandiżi mill-ewwel. Huma jsostnu li l-kompetenzi tal-qorti tax-xogħol Irlandiża huma fakultattivi ( 26 ), b’tali mod li l-applikanti ma kienux obbligati li jirrikorru quddiem ir-Rights Commissioner u l-Labour Court għall-perijodu li beda mill-14 ta’ Lulju 2003. Min-naħa l-oħra, huma setgħu sostnew it-talbiet kollha tagħhom quddiem il-qrati ordinarji Irlandiżi, irrispettivament minn jekk dawn jirrigwardawx il-perijodu li jiġi qabel jew wara l-14 ta’ Lulju 2003.

61.

Waqt is-seduta, IMPACT ikkonfutat bil-qawwa dawn id-dikjarazzjonijiet. Hija ssostni li skond il-liġi ta’ l-2003 l-ġurisdizzjoni tal-qorti tax-xogħol Irlandiża hija ta’ natura obbligatorja. Fi kwalunkwe każ, il-proċeduri quddiem il-qrati ordinarji fil-kawżi fil-qasam ta’ l-impjiegi għal żmien fiss ma kellhom ebda importanza prattika sal-ġurnata tal-lum.

62.

Mhuwiex ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja li tiddeċiedi fuq din il-kwitsjoni dwar l-interpretazzjoni tal-liġi domestika. Fil-fatt, il-Qorti tal-Ġustizzja għandha tikkunsidra, fil-kuntest tat-tqassim tal-kompetenzi bejn il-qrati Komuitarji u nazzjonali, il-kuntest fattwali u leġiżlattiv li fih jidħlu d-domandi preliminari, kif definit fid-deċiżjoni tar-rinviju ( 27 ). F’dan il-każ, skond id-digriet tar-rinviju jidher li l-liġi ta’ l-2003 tagħti natura obbligatorja lill-ġurisdizzjoni tal-qorti tax-xogħol Irlandiża ( 28 ).

63.

F’dawn iċ-ċirkustanzi, għandu jiġi kkunsidrat li l-applikanti għandhom effettivament jintentaw żewġ proċeduri quddiem qrati differenti sabiex jiskbu l-protezzjoni sħiħa li huma intitolati għaliha skond id-Direttiva 1999/70 u l-ftehim qafas fil-kwalità tagħhom ta’ impjegati għal żmien fiss. Dan il-piż doppju, li jinvolvi żewġ proċeduri, bil-karatteristiċi u riskji relatati magħhom, jagħmilha eċċessivament diffiċli, fil-konfront ta’ l-applikanti, li jkun hemm implementazzjoni effettiva tal-protezzjoni li jiggarantilhom id-dritt Komunitarju bħala impjegati għal żmien fiss. Din is-sitwazzjoni mhijiex kumpatibbli mal-prinċipju ta’ l-effettività.

64.

Madankollu, anke li kieku l-ġurisdizzjoni tal-qorti tax-xogħol Irlandiża kellha tkun biss fakultattiva, għandhu, f’kull każ, jittieħed in kunsiderazzjoni l-fatt li din hija l-qorti speċjalizzata speċifikatament inkarigata, mil-leġiżlatur Irlandiż permezz tat-traspożizzjoni tad-Direttiva 1999/70, sabiex issolvi l-kontroversji li jikkonċernaw ir-relazzjonijiet ta’ impjieg għal żmien fiss. Ir-rikors għal din il-qorti speċjalizzata għandu jippermetti l-implementazzjoni sħiħa tal-protezzjoni li d-direttiva tagħti lill-impjegati għal żmien fiss. Din hija, essenzjalment, l-istess protezzjoni, kemm jekk toħroġ direttament jew anke indirettament — permezz tal-liġi nazzjonali ta’ traspożizzjoni — mid-direttiva ( 29 ).

65.

Is-separazzjoni tal-kompetenzi ġudizzjarji għall-finijiet ta’ l-applikazzjoni tad-direttiva minn naħa u tal-liġi nazzjonali ta’ traspożizzjoni min-naħa l-oħra tagħmilha iktar diffiċli, fil-konfront ta’ l-impjegati kkonċernati, li jkun hemm implementazzjoni effettiva tal-protezzjoni preskritta mid-dritt Komunitarju. L-effett dirett tad-dritt Komunitarju, li, fil-każ ta’ inadempjenza min-naħa ta’ l-awtoritajiet nazzjonali, jikkontribwixxi għat-twettiq effettiv tad-drittijiet li l-individwi għandhom bis-saħħa tad-dritt Komunitarju ( 30 ), jiġi b’hekk imdgħajjef.

66.

Il-prinċipju ta’ l-effettività jeżiġi li, quddiem qorti li għandha l-obbligu li tapplika d-dispożizzjonijiet nazzjonali ta’ traspożizzjoni ta’ xi direttiva, wieħed jista’ wkoll jikseb l-eżekuzzjoni ta’ drittijiet derivaneti direttament minn dik id-direttiva għall-perijodi preċedenti t-traspożizzjoni tagħha.

67.

Il-prinċipju ta’ l-ekwivalenza huwa manifestazzjoni tal-prinċipju ġenerali tat-trattament ugwali u tan-non-diskriminazzjoni li jirrikjedi li sitwazzjonijiet simili ma jiġux ittrattati b’mod differenti u li sitwazzjonijiet differenti ma jiġux ittrattati b’mod ugwali sakemm trattament bħal dan ma jkunx oġġettivament iġġustifikat ( 31 ).

68.

Bħalma diġà ġie espost, il-kawżi magħmulin mill-applikanti quddiem il-qorti tax-xogħol Irlandiża kienu intiżi sabiex ikun hemm implementazzjoni tal-protezzjoni li jiggarantilhom id-dritt Komunitarju fil-kwalità tagħhom ta’ impjegati għal żmien fiss ( 32 ). Kif diġà ġie msemmi, din kienet l-istess protezzjoni, kemm għall-perijodu preċedenti l-14 ta’ Luljuu 2003 kif ukoll għall-perijodu suċċessiv, li hija bbażata, fl-aħħar mill-aħħar, fuq id-Direttiva 1999/70, kemm jekk din toħroġ direttament jew indirettament — permezz tal-liġi nazzjonali ta’ traspożizzjoni — mill-imsemmija direttiva.

69.

Konsegwentement, jekk, sabiex jiksbu r-rikonoxximent ta’ parti mid-drittijiet tagħhom — jiġifieri d-drittijiet ikkonċernati għall-perijodu preċedenti l-14 ta’ Lulju 2003 — l-applikanti huma obbligati li jiftħu kawżi quddiem il-qrati ordinarji kontra min iħaddimhom, għandu ġustament jiġi vverifikat — kuntrarjament għat-teżi tal-ministeri appellanti — jekk dawn il-kawżi humiex ekwivalenti għar-rimedji li għandhom jitressqu quddiem il-qorti tax-xogħol. Fil-fatt, iż-żewġ rimedji in kwistjoni huma intiżi sabiex jimplementaw l-istess protezzjoni, derivanti mid-Direttiva, għall-impjegati għal żmien fiss, u l-prinċipju ta’ l-ekwivalenza jeżiġi li l-kundizzjonijiet ta’ rmedju bbażat direttament fuq id-direttiva ma jkunux inqas favorevoli mill-kundizzjonijiet ta’ kawża bbażata fuq il-liġi nazzjonali ta’ traspożizzjoni.

70.

F’dan ir-rigward, il-qorti tar-rinviju għandha teżamina kemm l-għan kif ukoll il-karatteristiċi essenzjali tar-rimedji li jkunu allegatament simili kif previsti mil-liġiżlazzjoni nazzjonali; hija għandha tanalizza r-regoli proċedurali rispettivi fil-kuntest globali tagħhom, jiġifieri tieħu in kunsiderazzjoni r-rwol li għandhom id-dispożizzjonijiet applikabbli fil-proċedura kollha, ta’ l-iżvolġiment u l-partikolaritajiet tagħha quddiem il-qrati nazzjonali differenti ( 33 ).

71.

Per eżempju, ikun hemm ksur tal-prinċipju ta’ l-ekwivalenza meta individwu li jinvoka dritt mogħti lilu mill-ordinament Komunitarja jinkorri spejjeż u jgħaddi minn dewmien żejjed meta mqabbel ma’ dak li huwa kien jinkorri u jgħaddi kieku huwa kkuntenta ruħu billi jipproċedi biss b’kawża bbażata fuq il-liġi domestika ( 34 ).

72.

Skond l-indikazzjonijiet kontenuti fid-digriet tar-rinviju, f’din il-kawża jeżistu differenzi netti bejn, minn naħa, ir-rimedji li l-impjegati għal żmien fiss, bħalma huma l-applikanti, jistgħu jinvokaw quddiem ir-Rights Commissioner u l-Labour Court u, min-naħa l-oħra, dawk li jistgħu jinvokaw quddiem il-qrati ordinarji Irlandiżi, fil-konfront ta’ min iħaddimhom.

73.

Għalhekk, il-qorti tar-rinviju tippreżenta l-proċeduri quddiem il-qrati ordinarji Irlandiżi bħala li huma sostanzjalment iktar formali, iktar kumplessi, iktar għaljin u bħala li jdumu iktar. F’dawn il-proċeduri jridu jitħallsu l-ispejjeż tal-Qorti, il-parti li titlef tista’ tiġi kkundannata li tħallas l-ispejjeż, u l-partijiet ma jistgħux ikunu rrappreżentati la minn sindakati u lanqas minn assoċjazzjonijiet ta’ min iħaddem, iżda esklużivament minn avukati ( 35 ). Min-naħa l-oħra, ir-Rights Commissioner u l-Labour Court huma regolati bi proċedura iktar sempliċi, fejn il-partijiet jistgħu jkunu rrappreżentati minn persuna ta’ l-għażla tagħhom, b’mod partikulari minn sindakat jew minn assoċjazzjoni ta’ min iħaddem; iktar minn hekk, ma jiġux imposti spejjeż tal-Qorti.

74.

Ċertament, il-ministeri Irlandiżi appellanti kkontestaw parzjalment, quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja, din il-preżentazzjoni u evalwazzjoni tar-regoli proċeduri Irlandiżi. Fuq dan il-punt madankollu, huwa biżżejjed li jiġi osservat li l-Qorti tal-Ġustizzja m’għandiex, f’kuntest ta’ talba għal deċiżjoni preliminari, tiddeċiedi jekk l-interpretazzjoni li l-qorti tar-rinviju tagħti lid-dispożizzjonijiet tad-dritt nazzjonali hijiex korretta ( 36 ). Min-naħa l-oħra, il-Qorti tal-Ġustizzja għandha tieħu in kunsiderazzjoni, fil-kuntest tat-tqassim tal-kompetenzi bejn il-qrati Komunitarji u nazzjonali, il-kuntest fattwali u leġiżlattiv li taħtu jaqaw d-domandi preliminari, hekk kif iddefinit fid-deċiżjoni ta’ rinviju ( 37 ).

75.

Fid-dawl ta’ dak li ntqal mill-qorti tar-rinviju, ir-rimedji quddiem il-qrati ordinarji Irlandiżi disponibbli għall-applikant f’din il-kawża jidhru li huma inqas vantaġġjużi minn dawk li huwa jista’ jinvoka quddiem ir-Rights Commissioner u l-Labour Court. B’mod partikulari, għal persuni li jkunu jinsabu f’sitwazzjoni bħal dik ta’ l-applikanti, dawn ir-rimedji quddiem il-qrati ordinarji Irlandiżi jinvolvu riskju finanzjarju ogħla u ma jippermettulhomx li jkunu rrappreżentati minn sindakati.

76.

Konsegwentement, il-persuni ikkonċernati jkunu ttrattati b’mod inqas favorevoli meta huma jibbażaw it-talbiet tagħhom direttament fuq id-dritt Komunitarju għall-perijodu preċedenti għad-data ta’ traspożizzjoni tad-Direttiva 1999/70 milli meta huma jibbażaw it-talbiet tagħhom fuq il-liġi Irlandiża ta’ traspożizzjoni għall-perijodu suċċessiv għal dik id-data.

77.

Safejn il-ġurisdizzjoni tal-qorti tax-xogħol Irlandiża tiġi meqjusa bħala obbligatorja għall-perijodu li jibda mill-14 ta’ Lulju 2003, wieħed jista’ jara trattament inqas favorevoli ta’ l-impjegati bħalma huma l-applikanti minħabba l-fatt li — kif diġà semmejt f’kuntest ieħor ( 38 ) — fil-prattika huma jkunu obbligati jistitwixxu żewġ proċeduri paralleli biex jiksbu l-protezzjoni li huma intitolati għaliha skond id-dritt Komunitarju: l-proċedura quddiem il-qrati ordinarji għall-perijodu preċedenti t-traspożizzjoni tad-Direttiva 1999/70 fid-dritt Irlandiż, u proċedura oħra quddiem il-qorti tax-xogħol għall-perijodu suċċessiv. Jekk min-naħa l-oħra huma jibbażaw it-talbiet tagħhom fuq il-liġi ta’ l-2003 biss, bl-esklużjoni tad-dritt Komunitarju, tkun meħtieġa proċedura waħda fejn fi kwalunkwe każ jibqa’ l-possibbiltà ta’ rimedju quddiem il-qorti tax-xogħol Irlandiża.

78.

It-trattament inqas favorevoli ta’ l-applikanti ma jistax ikun iġġustifikat bil-fatt li qabel l-14 ta’ Lulju 2003 ma kienet teżisti ebda liġi Irlandiża li tittrasponi d-Direttiva 1999/70 li setgħet tagħti l-ġurisdizzjoni lill-qorti tax-xogħol. Fil-fatt, Stat Membru ma jistax jinvoka fil-konfront ta’ individwi n-nuqqas tiegħu li jittrasponi Direttiva fil-liġi domestika ( 39 ).

79.

Konsegwentement, il-fatt li l-applikanti, għall-perijodu preċedenti l-14 ta’ Lulju 2003, jiġu miċħuda l-aċċess għall-qorti tax-xogħol Irlandiża u jintbagħtu quddiem il-qrati ordinarji Irlandiżi jikkostitwixxi ksur tal-prinċipju ta’ l-ekwivalenza.

80.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, għalhekk, ikun hemm ksur kemm tal-prinċipju ta’ l-effettività kif ukoll tal-prinċipju ta’ l-ekwivalenza jekk xi impjegati bħalma huma l-applikanti jintbagħtu quddiem il-qrati ordinarji Irlandiżi għall-perijodu preċedenti l-14 ta’ Lulju 2003 u meta jkun miċħud l-aċċess għall-qorti tax-xogħol Irlandiża.

81.

Mill-obbligu tal-lealtà Komunitarja (Artikolu 10 KE) jirriżulta li l-qorti tar-rinviju għandha tinterpreta d-dispożizzjonijiet li jirrigwardaw il-ġurisdizzjoni tagħha kif ukoll ir-regoli proċedurali applikabbli għall-kawżi quddiemha, b’mod li tiżgura, safejn huwa possibbli, protezzjoni ġudizzjarja effettiva tad-drittijiet li l-individwi għandhom bis-saħħa tad-Direttiva 1999/70 u tal-ftehim qafas. ( 40 )

82.

Kif jirriżulta mid-digriet tar-rinviju, il-Labour Court issostni li fil-kawża preżenti l-ġurisdizzjoni tagħha tista’ tiġi interpretata b’mod konformi mad-dritt Komunitarju li jippermettilha li tiddikjara li għandha ġurisdizzjoni mhux biss għall-perijodu li jibda mill-14 ta’ Lulju 2003 imma wkoll għall-perijodu preċedenti l-istess data, u li għaldaqstant timplementa d-dispożizzjonijiet tad-Direttiva 1999/70 u tal-ftehim qafas li għandhom effett dirett.

83.

F’dawn iċ-ċirkustanzi, skond il-prinċipji ta’ l-ekwivalenza u ta’ l-effettività, il-qorti tar-rinviju, hija obbligata li fil-kawża prinċipali tapplika d-dispożizzjonijiet li għandhom effett dirett tad-Direttiva 1999/70 u tal-ftehim qafas dwar xogħol għal żmien fiss, sabiex, f’kull każ, tiżgura protezzjoni effettiva tad-drittijiet individwali li jirriżultaw minn dawn id-dispożizzjonijiet ( 41 ).

84.

Konsegwentement, issegwi l-konklużjoni parzjali segwenti:

Skond il-prinċipji ta’ l-ekwivalenza u ta’ l-effettività, qorti nazzjonali hija obbligata tapplika d-dispożizzjonijiet tad-dritt Komunitarju li għandhom effett dirett anke meta l-liġi nazzjonali ma tkun tata l-ebda ġurisdizzjoni espressa f’dan is-sens, iżda hija jkollha ġurisdizzjoni li tapplika liġi nazzjonali suċċessiva li tkun ittrasponiet dawn id-dispożizzjonijiet fil-liġi domestika u meta, barra minn hekk, għall-perijodu preċedenti l-adozzjoni tal-liġi nazzjonali ta’ traspożizzjoni, l-individwi jkunu jistgħux jinvokaw direttament dawn l-istess dispożizzjonijiet biss quddiem qrati nazzjonali oħra u taħt kundizzjonijiet inqas favorevoli.

85.

It-tieni domanda tqum biss fl-ipoteżi fejn, kif diġà pproponejt ( 42 ), tingħata risposta affermattiva għall-ewwel domanda. Permezz ta’ din it-tieni domanda, il-qorti tar-rinviju tixtieq tkun taf jekk il-klawżoli 4(1) u 5(1) tal-ftehim qafas dwar xogħol għal żmien fiss japplikawx direttament, b’tali mod li l-individwi jkunu jistgħu jinvokaw dawn id-dispożizzjonijiet fil-qorti.

86.

Huwa paċifiku fil-ġurisprudenza li d-dispożizzjonijiet tad-direttivi jistgħu jipproduċu effett dirett ( 43 ): fil-każijiet kollha fejn dispożizzjonijiet ta’ direttiva jidhru bħala li huma, mil-lat tal-kontenut tagħhom, bla kundizzjoni u preċiżi biżżejjed, dawn id-dispożizzjonijiet jistgħu jiġu invokati, fin-nuqqas ta’ miżuri ta’ implementazzjoni adottati fit-termini previsti, kontra kull dispożizzjoni nazzjonali li mhijiex konformi mad-direttiva, jew ukoll safejn huma jiddefinixxu drittijiet li l-individwi jistgħu jinvokaw, kontra l-Istat ( 44 ). Id-dispożizzjonijiet li għandhom effett dirett tad-direttivi jistgħu jiġu invokati wkoll kontra l-Istat fil-kwalità tiegħu ta’ persuna li tħaddem ( 45 ).

87.

Din il-ġurisprudenza tista’ tiġi trasposta b’mod sempliċi għall-ftehim qafas. Fil-fatt, anke jekk il-kontenut tal-ftehim jiġi nnegozjat bejn l-imsieħba soċjali fuq livell Komunitarju (Artikolu 139(1) KE), l-istess ftehim xorta waħda jiffurmaw parti integrali mid-direttivi adottati mill-Kunsill sabiex jimplementawhom (Artikolu 139(2), KE moqri flimkien ma’ l-Artikolu 137 KE) u għandhom l-istess natura ġuridika bħad-direttivi msemmija.

88.

Għalkemm il-Qorti tal-Ġustizzja diġà kellha l-okkażjoni tinterpreta d-dispożizzjonijiet tal-ftehim qafas dwar xogħol għal żmien fiss in kwistjoni f’din il-kawża ( 46 ), madankollu hija għad ma kellhiex l-okkażjoni tiddeċiedi fuq l-applikabbiltà diretta tagħhom ( 47 ).

89.

L-ewwel parti tat-tieni domanda (domanda 2(a)) hija ddedikata għall-effett dirett tal-klawżola 4(1) tal-ftehim qafas. Din id-dispożizzjoni tesponi l-prinċipju tan-non-diskriminazzjoni tal-ħaddiema għal żmien fiss.

90.

Il-projbizzjonijiet ta’ diskriminazzjoni jikkostitwixxu wieħed mill-eżempji klassiċi ta’ l-applikazzjoni ta’ l-effett dirett tad-dritt Komunitarju. Dan japplika mhux biss għall-projbizzjonijiet ta’ diskriminazzjoni msemmijin fid-dritt primarju — b’mod partikulari fil-libertajiet fundamentali u f’dispożizzjonijiet bħalma huma l-Artikolu 141 KE ( 48 ), imma wkoll għall-projbizzjonijiet fuq id-diskriminazzjoni li l-leġiżlatur Komunitarju stabbilixxa fid-dritt sekondarju, partikularment f’ċerti direttivi tal-liġi soċjali ( 49 ).

91.

Il-ministeri Irlandiżi appellanti, madankollu, xorta waħda jikkontestaw, f’din il-kawża, l-effett dirett tal-projbizzjoni ta’ diskriminazzjoni fil-konfront ta’ l-impjegati għal żmien fiss. Fl-ewwel lok, huma jsostnu li l-kontenut ta’ din il-projbizzjoni huwa wisq impreċiż; dan jirriżulta per eżempju mill-użu ta’ kunċetti ġuridiċi vagi u ta’ riferenza għall-prinċipju tal-pro rata temporis fil-klawżola 4(2) tal-ftehim qafas. Fit-tieni lok, huma jinvokaw il-klawżola 4(3) sabiex isostnu li l-projbizzjoni ta’ diskriminazzjoni mhijiex bla kundizzjoni, peress li l-modalitajiet ta’ applikazzjoni tagħha għandhom ma ġewx stabbiliti mill-Istati Membri.

92.

Ebda wieħed minn dawn iż-żewġ argumenti mhuwa konvinċenti.

93.

Fl-ewwel lok, għal dak li jirrigwarda l-klawżola 4(3) tal-ftehim qafas, l-“arranġamenti” li l-Istati Membri għandhom jiddefinixxu bl-ebda mod ma huma kundizzjoni għall-applikazzjoni tal-prinċipju tan-non-diskriminazzjoni. Jiena naqbel mal-fehma tal-qorti tar-rinviju li tgħid li l-arranġamenti għall-applikazzjoni huma maħsubin biss sabiex jiffaċilitaw l-implementazzjoni tal-projbizzjoni ta’ diskriminazzjoni u t-twettiq konkreta tagħha fil-ħajja kwotidjana tax-xogħol ( 50 ).

94.

Għalkemm dawn l-arranġamenti għall-applikazzjoni jistgħu jkunu ta’ natura proċedurali, huma jista’ jkun fihom ukoll dispożizzjonijiet sostantivi jew linji gwida li jistabbilixxu il-konsegwenzi prattiċi tal-projbizzjoni ta’ diskriminazzjoni jew li juru l-effetti tagħha, probabbilment bl-għajnuna ta’ eżempji, b’tali mod li tittieħed in kunsiderazzjoni s-sitwazzjoni f’kull Stat Membru u ċ-ċirkustanzi speċifiċi tas-setturi u xogħolijiet partikulari ( 51 ), kemm jekk fil-liġi nazzjonali kif ukoll fil-ftehim kollettivi.

95.

Mill-fatt biss li dawn l-arranġamenti għall-applikazzjoni għandhom jiġu definiti, ma jistax jiġi kkonkluż li l-projbizzjoni ta’ diskriminazzjoni hija suġġetta għall-kundizzjonijiet u li l-individwi ma jistgħux jinvokawha fin-nuqqas ta’ dawn l-arranġamenti ( 52 ). Min-naħa l-oħra, jekk l-arranġamenti ma jkunux ġew definiti, il-protezzjoni minima li minnha għandhom jibbenefikaw l-impjegati għal żmien fiss toħroġ mill-ftehim qafas innifsu.

96.

B’mod ġenerali, wieħed ma jistax jeskludi l-effett dirett ta’ dispożizzjoni ta’ direttiva minħabba s-sempliċi fatt li dik id-direttiva tħalli ċertu marġni ta’ diskrezzjoni lill-Istati Membri fir-rigward ta’ l-implementazzjoni tagħha ( 53 ). Fil-fatt, din id-diskrezzjoni hija fin-natura stess tad-direttiva, li, skond it-tielet paragrafu ta’ l-Artikolu 249 KE, hija obbligatorja biss fir-rigward tar-riżultat persegwit iżda tħalli l-għażla tal-forom u metodi f’idejn l-awtoritajiet nazzjonali. Din hija r-raġuni għaliex il-kriterju deċiżiv li jippermetti li jingħad li d-dispożizzjoni in kwistjoni f’kawża partikulari hija direttament applikabbli jinsab fil-kwistjoni ta’ jekk il-kontenut ta’ l-istess dispożizzjoni huwiex preċiż biżżejjed ( 54 ) u jekk din tistax tiġi applikata minn kwalsiasi qorti ( 55 ).

97.

Dan hu l-każ f’din il-kawża. Il-projbizzjoni ta’ diskriminazzjoni prevista fil-klawżola 4(1) tal-ftehim qafas hija l-espressjoni tal-prinċipju ġenerali tat-trattament ugwali u tan-non diskriminazzjoni u hija maħsuba li tħares lill-impjegati taħt kuntratt għal żmien fiss minn kundizzjonijiet ta’ impjieg inqas favorevoli minn dawk mogħtija lill-impjegati permanenti paragunabbli. L-applikazzjoni ta’ dawn ir-rekwiżiti għal kull każ partikulari tikkostitwixxi waħda mill-missjonijiet klassiċi tal-qrati fil-qasam ta’ l-applikazzjoni tad-dritt Komunitarju.

98.

Il-fatt li dispożizzjoni tad-dritt Komunitarju bħalma hija l-projbizzjoni ta’ diskriminazzjoni in kwistjoni f’din il-kawża tiġi kklassifikata bħala “prinċipju” u li jiġu użati kunċetti legali vagi bħalma huma “kundizzjonijiet ta’ xogħol” jew “kundizzjonijiet ta’ impjieg” ma jimplikax, minnu nnifsu, li l-kontenut ta’ dik id-dispożizzjoni huwa nieqes mill-preċiżjoni u li, konsegwentement, l-istess dispożizzjoni m’għandiex effett dirett ( 56 ). Min-naħa l-oħra, id-dubji li tista’ tqajjem l-interpretazzjoni ta’ dawn il-kunċetti jistgħu jiġu solvuti bil-proċedura ta’ talba għal deċiżjoni preliminari ( 57 ).

99.

F’din il-kawża, ir-referenza għal “raġunijiet oġġettivi” li jistgħu jiġġustifikaw li l-impjegati għal żmien fiss jiġu trattati b’mod differenti minn impjegati permanenti paragunabbli (ara l-klawżola 4(1) tal-ftehim qafas) lanqas ma teskludi l-effett dirett tal-projbizzjoni ta’ diskriminazzjoni. Min-naħa l-oħra, huwa paċifiku fil-ġurisprudenza li s-sempliċi possibbiltà li wieħed jista’ jidderoga mid-dispożizzjonijiet ta’ xi direttiva f’każijiet eċċezzjonali ma jistax iċaħħad dawn id-dispożizzjonijiet mill-effett dirett ( 58 ).

100.

Il-possibbiltà li jkun hemm trattament differenti bbażat fuq raġunijiet oġġettivi hija rikonoxxuta għall-projbizzjonijiet ta’ diskriminazzjoni kollha previsti mid-dritt Komunitarju ( 59 ). Il-fatt li din il-possibbiltà tiġi msemmija espressament fil-ftehim qafas hija biss dikjarazzjoni addizzjonali li tikkonferma xi ħaġa evidenti u bl-ebda mod ma tbiddel il-kontenut ċar tal-projbizzjoni ta’ diskriminazzjoni.

101.

Ir-riferenza għall-prinċipju tal-pro rata temporis tissodisfa funzjoni ta’ kjarifika simili, fejn il-klawżola 4(2) tal-ftehim qafas iżżid is-segwenti kjarifika: “[m]eta approprjat”. Din ukoll tillimita ruħha li, fl-aħħar mill-aħħar, tindika l-konsegwenzi ġenerali derivanti mill-prinċipju tan-non-diskriminazzjoni: il-benefiċċji permessi fil-qasam tal-kundizzjonijiet ta’ impjieg lill-impjegati permanenti paragunabbli ma jistgħux jiġu rrifjutati mingħajr raġuni oġġettiva lill-impjegati għal żmien fiss. Iż-żmien limitat li l-impjegati għal żmien fiss għaddew fis-servizz ta’ min iħaddimhom jista’ fil-fatt jikkostitwixxi raġuni oġġettiva bħal din sabiex huma jingħataw ċerti benefiċċji biss b’mod parzjali (pro rata temporis) u mhux b’mod sħieħ ( 60 ). Il-kwistjoni ta’ jekk, u meta, dan ikun il-każ tiddependi fuq l-evalwazzjoni taċ-ċirkustanzi konkreti ta’ kull każ. F’kull każ, ir-referenza għall-prinċipju tal-pro rata temporis bl-ebda mod ma taffettwa l-kontenut ċar tal-projbizzjoni ta’ diskriminazzjoni.

102.

Konsegwentement, il-prinċipju tan-non-diskriminazzjoni msemmi fil-klawżola 4(1) tal-ftehim qafas jissodisfa fit-totalità tiegħu l-kundizzjonijiet għall-applikabbiltà diretta tiegħu.

103.

Madankollu, hija u tapplika l-prinċipju tan-non-diskriminazzjoni, il-qorti tar-rinviju għandha tiżgura li l-uffiċjali titulari impjegati fis-servizz pubbliku fl-Irlanda jistgħu vermanent jiġu kkunsidrati bħala impjegati permanenti paragunabbli għal uffiċjali mhux titulari impjegati għal żmien fiss bħalma huma l-applikanti. Ir-risposta għal din id-domanda tiddependi fuq evalwazzjoni globali taċ-ċirkustanzi kollha ta’ din il-kawża. F’dan ir-rigward, huwa biżżejjed li jiġi osservat, inċidentalment, li l-qrati Komunitarji, fil-qasam tas-servizz pubbliku Ewropew, irrifjutaw is-similarità bejn uffiċjali fis-servizz pubbliku u uffiċjali oħra tal-Komunitajiet Ewropej ( 61 ).

104.

Iktar minn hekk, jeħtieġ li jiġu ppreċiżati wkoll il-konsegwenzi legali ta’ l-eventwali ksur tal-prinċipju tan-non-diskriminazzjoni: skond ġurisprudenza stabbilita, sakemm ma jkunux ġew adottati miżuri li jerġgħu jistabbilixxu l-ugwaljanza fit-trattament, l-istess benefiċċji bħal dawk li minnhom jibbenefikaw il-persuni tal-kategorija pprivileġġjata għandhom jingħataw lill-persuni tal-kategorija żvantaġġjata; il-qorti nazzjonali hija obbligata li ma tapplikax kull dispożizzjoni nazzjonali diskriminatorja, mingħajr ma jkollha għalfejn l-ewwel titlob jew tistenna t-tħassir tagħha mil-leġiżlatur, u li tapplika għall-membri tal-grupp żvantaġġat l-istess sistema li minnha jibbenefikaw l-impjegati l-oħra ( 62 ).

105.

Permezz tat-tieni parti tat-tieni domanda (domanda 2(b)) il-Labour Court tixtieq tkun taf jekk il-klawżola 5(1) tal-ftehim qafas dwar xogħol għal żmien fiss għandhiex effett dirett. Din id-dispożizzjoni tobbliga lill-Istati Membri sabiex jadottaw miżura waħda jew iktar minn fost dawk li hija telenka sabiex jipprevjenu l-abbuż derivanti mill-użu ta’ kuntratti jew ta’ relazzjonijiet ta’ xogħol għal żmien fiss suċċessivi.

106.

Kemm IMPACT kif ukoll il-Kummissjoni jsostnu li l-klawżola 5(1) tal-ftehim qafas hija direttament applikabbli. Madankollu, filwaqt li IMPACT issostni li din id-dispożizzjoni għandha effett dirett mingħajr kundizzjonijiet, il-Kummissjoni hija iktar retiċenti: il-klawżola 5(1) għandha effett dirett biss safejn it-tiġdid ta’ kuntratti jew ta’ relazzjonijiet ta’ xogħol għal żmien fiss huwa suġġett għall-eżistenza ta’ raġuni oġġettiva; dan japplika f’kull każ meta l-Istat Membru kkonċernat, matul il-perijodu ta’ traspożizzjoni, ma jkunx introduċa miżuri oħra kumpatibbli mal-klawżola 5(1).

107.

Min-naħa l-oħra, kemm il-ministeri Irlandiżi appellanti kif ukoll il-qorti tar-rinviju jeskludu b’mod ġenerali l-effett dirett, billi jsostnu li din id-dispożizzjoni tħalli marġni ta’ diskrezzjoni wiesa’ lill-Istati Membri.

108.

Nixtieq mill-ewwel nosserva li jiena nippreferi din l-aħħar pożizzjoni.

109.

Ċertament, il-ftehim qafas jitlaq mill-premessa li l-kuntratti ta’ xogħol stabbli huma element qawwi għall-ħarsien tal-ħaddiema filwaqt li l-użu ripetut ta’ kuntratti għal żmien fiss huwa meqjus bħala sors potenzjali ta’ abbuż għad-detriment tal-ħaddiema billi jikkontribwixxu għall-inċertezza fil-pożizzjoni tagħhom ( 63 ). Din hija r-raġuni għaliex l-imsieħba soċjali xtaqu “jistabbilixx[u] qafas biex jipprevjeni l-abbuż ikkawżat mill-użu ta’ kuntratti jew relazzjonijiet suċċessivi ta’ l-impjieg għal terminu fiss” ( 64 ).

110.

Madankollu, f’dan ir-rigward, il-klawżola 5(1) tal-ftehim qafas timponi biss fuq l-Istati Membri l-obbligu ġenerali ħafna li dawn għandhom li jadottaw, meta ma hemm ebda miżuri ekwivalenti legali biex jipprevjenu l-abbuż, waħda jew iktar mill-miżuri li ġejjin:

111.

Minn dan isegwi li għalkemm l-Istati Membri huma obbligati li jintroduċu, b’mod effettivi u vinkolanti, fil-leġiżlazzjoni nazzjonali tagħhom minn ta’ l-inqas b’waħda mill-miżuri maħsubin għall-prevenzjoni ta’ l-abbużi, elenkati fil-klawżola 59(1)(a)(ċ) ( 65 ), il-ftehim qafas ma jgħidx bi preċiżjoni liema. Min-naħa l-oħra, iħalli l-Istati Membri liberi li jagħżlu bejn it-tliet tipi ta’ miżuri, li huma fuq l-istess livell, u fejn l-istess Stati Membri għandhom jittrasponu waħda jew iktar minnhom — taħt id-diskrezzjoni tagħhom — fil-liġijiet domestiċi tgaħhom, u dan b’mod effettiv u in konformità ma’ l-għan tad-direttiva ( 66 ). B’dan il-mod, tkun qed tittieħed in kunsiderazzjoni s-sitwazzjoni ta’ kull Stat Membru u ċ-ċirkustanzi tas-setturi u tax-xogħolijiet partikulari ( 67 ).

112.

Din hija r-raġuni għaliex Stat Membru m’għandux neċessarjament jagħżel l-ewwel waħda mit-tliet miżuri possibbli. Mhemm xejn li jipprekludih milli jiffissa t-terminu massimu totali tal-kuntratti suċċessivi ta’ xogħol għal żmien fiss jew in-numru massimu ta’ drabi li dawn il-kuntratti jistgħu jiġu mġedda sabiex jipprevjeni l-abbużi iktar milli jiddefinixxi r-raġunijiet oġġettivi.

113.

Il-fatt li l-Istat Membru kkonċernat ma adotta ebda waħda miż-żewġ miżuri l-oħra possibbli ma jimplikax li l-possibbiltajiet ta’ għażla tiegħu kienu neċessarjament limitati għall-ewwel miżura wara l-iskadenza tat-terminu ta’ traspożizzjoni tad-Direttiva 1999/70. Ma’ l-iskadenza ta’ dan it-terminu, wieħed jista’ biss jikkonstata li dan l-Istat Membru naqas mill-obbligu tiegħu ta’ traspożizzjoni. Madankollu, l-istess bħalma ma teżistix l-ebda ordni ġerarkika bejn it-tliet miżuri pprovduti fil-klawżola 5(1)(a) sa (ċ) tal-ftehim qafas, wieħed ma jistax jiddeduċi, mis-sempliċi fatt tan-nuqqas ta’ traspożizzjoni tad-direttiva mill-Istat Membru, li din id-dispożizzjoni jew partijiet minnha huma direttament applikabbli.

114.

Bil-kontra ta’ l-argument tal-Kummissjoni, ir-rekwiżit tar-raġuni oġġettiva għat-tiġdid tal-kuntratti għal żmien fiss lanqas ma jikkostitwixxi tip ta’ l-inqas denominatur komuni, tipo ta’ kontenut minimu li wieħed jista’ jislet mill-klawżola 5(1) tal-ftehim qafas fil-każ ta’ traspożizzjoni mankanti tad-direttiva.

115.

Fil-fatt, hija biss l-ewwel waħda mit-tliet miżuri li, meta din tiġi introdotta fil-liġi domestika, teżiġi, fil-verita, li jkun hemm raġunijiet oġġettivi għat-tiġdid tal-kuntratti jew tar-relazzjonijiet ta’ xogħol għal żmien fiss. Iż-żewġ miżuri l-oħra, min-naħa l-oħra, mhumiex neċessarjament suġġetti għal dan ir-rekwiżit ta’ ġustifikazzjoni. Fil-fatt, sakemm iż-żmien massimu totali jew in-numru totali ta’ tiġdid — stabbiliti skond id-direttiva — ma jinqabżux, relazzjoni ta’ xogħol għal żmien fiss tista’ tiġi mġedda anke fin-nuqqas ta’ raġuni oġġettiva u dan mingħajr ma jkun hemm ksur tal-ftehim qafas.

116.

Il-punt 7 tal-kunsiderazzjonijiet ġenerali tal-ftehim qafas jagħmel enfasi b’mod partikulari fuq il-fatt li l-użu tal-kuntratti tax-xogħol għal żmien fiss ibbażat fuq raġunijiet oġġettivi ( 68 ) huwa mod ta’ kif wieħed jipprevjeni l-abbuż. Madankollu dan ma jfissirx li l-kuntratti ta’ xogħol għal żmien fiss huma legali biss jekk ikun hemm raġunijiet oġġettivi li jippermettu li ż-żmien ikun limitat, u li fin-nuqqas ta’ tali raġunijiet, dawn għandhom awtomatikament jiġu meqjusa bħala abbużivi. F’din l-ipoteżi fil-fatt, il-miżuri preskritti fil-klawżola 5(1)(b) u (ċ) tal-ftehim qafas huma superfluwi.

117.

Jiena nżid li n-natura eċċezzjonali tal-kuntratti ta’ xogħol għal żmien fiss ( 69 ) bl-ebda mod ma tikkonfuta l-konklużjoni esposta iktar ’il fuq. Huwa minnu li l-ftehim qafas jitlaq, bla ebda dubju, mill-premessa li l-kuntratti ta’ xogħol għal żmien indefinit huma l-forma ġenerali ta’ relazzjonijiet ta’ l-impjieg ( 70 ) u li kif tenfasizza l-Qorti tal-Ġustizzja, “huwa biss f’ċerti ċirkustanzi” li l-kuntratti ta’ xogħol għal żmien fiss jistgħu jirrispondu għall-bżonnijiet kemm tal-persuni li jimpjegaw kif ukoll tal-ħaddiema ( 71 ). Madankollu, dan ma jfissirx li tkun dejjem meħtieġa raġuni oġġettiva sabiex jiġi konkluż jew imġedded kuntratt għal żmien fiss. L-Istati Membri jistgħu juru n-natura eċċezzjonali tal-kuntratti ta’ impjieg għal żmien fiss b’modi oħra, b’mod partikolari billi jiffissaw terminu massimu totali (klawżola 5(1)(b)) jew numru massimu ta’ tiġdidiet (klawżola 5(1)(ċ)).

118.

B’mod ġenerali, din il-kawża ma tantx tixbah lill-kawża Francovich, li ġiet iċċitata mill-Kummissjoni — il-portata minima tal-protezzjoni setgħet tinsilet mid-direttiva in kwistjoni f’dik il-kawża ( 72 ) — iżda iktar tixbah lill-kawża Von Colson, li ġiet iċċitata mill-qorti tar-rinviju, fejn l-Istati Membri ma kienu obbligati li jadottaw l-ebda miżura partikolari u, barra minn hekk, kellhom marġni ta’ diskrezzjoni wiesa’ fir-rigward tal-miżuri li kellhom jieħdu ( 73 ).

119.

Fl-aħħar mill-aħħar, minn dan isegwi li l-klawżola 5(1) tal-ftehim qafas ma tissodisfax il-kundizzjonijiet sabiex tkun tista’ tiġi applikata direttament.

120.

Jekk, min-naħa l-oħra, il-klawżola 5(1) tal-ftehim qafas kellha tiġi meqjusa bħala applikabbli direttament skond il-modalitajiet proposti mill-Kummissjoni, ikollu jiġi żgurat li l-protezzjoni ta’ l-impjegati kkonċernati tiġi debitament meħuda in kunsiderazzjoni. Għalkemm huwa minnu li l-ftehim qafas ma fih ebda dispożizzjoni ġenerali li tobbliga lill-Istati Membri sabiex jipprovdu għall-konverżjoni tal-kuntratti ta’ impjieg għal żmien fiss f’kuntratti għal żmien indefinit ( 74 ), ikun kontra l-għan ta’ protezzjoni tiegħu li l-impjegati kkonċernati jitilfu immedjatament l-impjieg tagħhom sempliċiment minħabba li l-kuntratti ta’ xogħol tagħhom jkunu jinkludu limitazzjoni fuq iż-żmien li hija illegali.

121.

Indipendentement mill-kwistjoni ta’ jekk l-individwi jistgħux jinvokaw direttament il-klawżola 5(1) tal-ftehim qafas, l-Istat Membru in kwistjoni jista’ madankollu jiġi ordnat li jagħmel tajjeb għad-danni kkaġunati liċ-ċittadini bi traspożizzjoni żbaljata tad-Direttiva 1999/70 u dan skond is-sentenza Francovich u skond il-kundizzjonijiet hemm preskritti ( 75 ).

122.

Permezz tat-tielet domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju tixtieq tkun taf jekk il-klawżola 5(1) tal-ftehim qafas tippermettix lil Stat Membru li jkun qiegħed jaġixxi fil-kwalità ta’ persuna li tħaddem li jġedded kuntratti tax-xogħol għal żmien fiss eżistenti, għal żminijiet fissi relattivament twal — f’dan il-każ sa tmien snin — matul il-perijodu ta’ bejn l-iskadenza tat-terminu ta’ traspożizzjoni tad-Direttiva 1999/70 u d-dħul fis-seħħ tal-liġi nazzjonali ta’ traspożizzjoni.

123.

Il-pern ta’ din id-domanda qiegħed fil-biża li t-tiġdid tal-kuntratti tax-xogħol tagħhom għal żmien daqshekk twil ftit qabel id-dħul fis-seħħ tal-liġi Irlandiża ta’ traspożizzjoni seta’ jċaħħad lill-impjegati kkonċernati mill-protezzjoni tal-liġi ta’ l-2003 u tal-ftehim qafas.

124.

Il-qorti tar-rinviju tistaqsi lill-Qorti tal-Ġustizzja sabiex teżamina din id-domanda “fid-dawl” tat-tweġibiet tagħha għad-domandi 1 u 2(b). Konsegwentement, jiena nibbaża l-kunsiderazzjonijiet segwenti fuq il-premessa li l-klawżola 5(1) tal-ftehim qafas mhijiex direttament applikabbli, u dan kif spjegajt iktar ’il fuq ( 76 ).

125.

Peress li l-applikabbiltà diretta tal-klawżola 5(1) tal-ftehim qafas hija eskluża, din ma tistax tiġi invokata, bħala tali, fil-konfront tat-tiġdid, għal żmien li jista’ jlaħħaq it-tmien snin, tal-kuntratti ta’ xogħol għal żmien fiss in kwistjoni f’din il-kawża.

126.

Wieħed ma jistax jasal għal konklużjoni differenti jekk tittieħed in kunsiderazzjoni l-projbizzjoni fuq li jiġu mxejna l-obbjettivi tad-direttiva (Frustrationsverbot), kif invokata kemm mill-qorti tar-rinviju u kif ukoll minn IMPACT.

127.

Naturalment l-awtoritajiet nazzjonali kollha huma obbligati li jikkntribwixxu għat-twettiq ta’ l-għan persegwit mid-direttiva. Dan l-obbligu jirriżulta mill-Artikoli 10 u mit-tielet paragrafu ta’ l-Artikolu 249 KE moqrija flimkien mad-Direttiva 1999/70 stess ( 77 ). Din hija r-raġuni għaliex l-Istati Membri, matul it-terminu ta’ traspożizzjoni ta’ direttiva, ikunu diġà obbligati li jastjenu milli jieħdu miżuri li jistgħu jippreġudikaw serjament it-twettiq tar-riżultat preskritt minn din id-direttiva ( 78 ). Dan huwa wkoll il-każ, a fortiori, wara l-iskadenza tat-terminu ta’ traspożizzjoni, meta l-awtoritajiet pubbliċi kollha jkollhom l-obbligu pożittiv — li jmur lil hinn mis-sempliċi projbizzjoni kontra li jiġu mxejna l-għanijiet ta’ xi direttiva — li jippromwovu b’mod attiv it-twettiq ta’ dan l-għan.

128.

Madankollu, il-ftehim qafas dwar xogħol għal żmien fiss għandu l-għan uniku li joħloq qafas sabiex jipprevjeni l-abbużi kkawżati mill-użu ta’ kuntratti jew relazzjonijiet ta’ l-impjieg għal terminu fiss suċċessivi (ara l-klawżola 1(b) u l-klawżola 5(1) tal-ftehim qafas).

129.

Il-Ministeru Irlandiż ta’ l-Affarijiet Barranin, fil-kwalità tiegħu ta’ awtorità pubblika li tħaddem, ma setax jippreġudika dan l-objettiv bis-sempliċi fatt li huwa ġedded għal darba oħra, għal żminijiet fissi, anke jekk relattivament twal, relazzjonijiet ta’ impjieg individwali għal żmien fiss ftit qabel id-dħul fis-seħħ tal-liġi nazzjonali ta’ traspożizzjoni.

130.

Huwa minnu li l-miżuri li l-Istati Membri għandhom jieħdu sabiex japplikaw il-klawżola 5(1) tal-ftehim qafas huma finalment maħsubin sabiex jipprevjenu b’mod effettiv l-abbużi f’kull każ partikolari ( 79 ). Madankollu, il-klawżola 5(1) tal-ftehim qafas mhijiex intiża sabiex toħloq projbizzjoni individwali fuq l-abbużi indipendentement mill-miżuri previsti fil-punti a) sa ċ) tad-dispożizzjoni ċċitata iktar ’il fuq. Konsegwentement, din il-projbizzjoni lanqas ma tista’ tiġi misluta mill-ftehim qafas abbażi tal-projbizzjoni kontra li jiġu mxejna l-obbjettivi tad-direttiva jew ta’ l-obbligu ta’ kooperazzjoni li għandhom l-awtoritajiet nazzjonali (Artikolu 10 moqri flimkien mat-tielet paragrafu ta’ l-Artikolu 249 KE).

131.

Kieku kellu jiġi ezaminat jekk f’kull każ, qabel it-trapożizzjoni korretta tad-Direttiva 1999/70 fil-liġi domestika, it-tiġdid tal-kuntratti ta’ xogħol għal żmien fiss eżistenti fis-settur pubbliku kienx abbużiv, dan iwassal fir-realtà għall-applikazzjoni diretta tal-klawżola 5(1) tal-ftehim qafas filwaqt li, kif diġà urejt, il-kundizzjonijiet għal dan mhumiex sodisfatti ( 80 ).

132.

Għalhekk, sommarjament nikkonkludi:

L-Artikoli 10 u t-tielet paragrafu ta’ l-Artikolu 249 KE, meta moqrija flimkien mal-klawżola 5(1) tal-ftehim qafas dwar xogħol għal żmien fiss ma jipprojbixxux lil Stat Membru, li jkun qiegħed jaġixxi fil-kwalità tiegħu ta’ persuna li tħaddem, milli jġedded kuntratti ta’ xogħol individwali għal żmien fiss għal żmien relattivament twil matul il-perijodu ta’ bejn l-iskadenza tat-terminu ta’ traspożizzjoni tad-Direttiva 1999/70 u t-traspożizzjoni effettiva tagħha fil-liġi domestika.

133.

Permezz tar-raba’ domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju essenzjalment tistaqsi jekk qorti nazzjonali hijiex obbligata, skond l-obbligu tagħha li tinterpreta l-liġi domestika in konformità mad-direttiva, li tinterpreta l-liġi domestika, adottata tardivament, li tittrasponi direttiva fis-sens li din ikollha effett retroattiv għad-data ta’ l-iskadenza tat-terminu għat-traspożizzjoni.

134.

Din id-domanda tqum biss fl-ipoteżi fejn tingħata risposta negattiva għall-ewwel jew għat-tieni domanda. Barra minn hekk, mill-motivi tad-digriet tagħha jirriżulta li l-unika interess tal-qorti tar-rinviju huwa dwar ir-retroattività ta’ l-Artikolu 6 tal-liġi ta’ l-2003, li jittrasponi l-prinċipju tan-non-diskriminazzjoni ta’ l-impjegati għal żmien fiss fil-liġi Irlandiża.

135.

Peress li fl-opinjoni tiegħi għandha tingħata risposta affermattiva mhux biss għall-ewwel domanda imma wkoll għat-tieni domanda, minn ta’ l-inqas f’dak li jikkonċerna l-prinċipju tan-non-diskriminazzjoni (domanda 2(a)) ( 81 ), mhuwiex meħtieġ li tiġi eżaminata r-raba’ domanda. Għaldaqstant huwa biss b’mod sussidjarju li jiena sejjer nippreżenta l-osservazzjonijiet segwenti.

136.

Skond ġurisprudenza stabbilita, meta l-qrati nazzjonali japplikaw il-liġi domestika, dawn huma obbligati li jinterpretawha, sa fejn huwa possibbli, fid-dawl tat-test u tal-finalità tad-direttiva in kwistjoni sabiex jintlaħaq l-għan imfittex minnha u, għaldaqstant, jikkonformaw ruħhom mat-tielet paragrafu ta’ l-Artikolu 249 KE ( 82 ).

137.

F’dan ir-rigward, il-prinċipju ta’ interpretazzjoni konformi jirrikjedi li l-qrati nazzjonali jagħmlu dak kollu li huwa fil-ġurisdizzjoni tagħhom, billi jieħdu kunsiderazzjoni tad-dritt intern kollu u japplikaw metodi ta’ interpretazzjoni rikonoxxuti minnu, sabiex jiggarantixxu l-effettività sħiħa tad-direttiva in kwistjoni u sabiex iwasslu għal soluzzjoni konformi ma’ l-għan imfittex minnha ( 83 ). F’dan ir-rigward, huma għandhom jużaw il-marġni ta’ diskrezzjoni kollha mogħtija lilhom mil-liġi domestika ( 84 ).

138.

Ċertament, l-obbligu ta’ interpretazzjoni konformi huwa limitat mill-prinċipji ġenerali tad-dritt, b’mod partikolari il-prinċipji ta’ ċertezza legali u ta’ non-retroattività, u dan l-obbligu lanqas ma jista jservi bħala bażi għal interpretazzjoni contra legem tad-dritt nazzjonali ( 85 ).

139.

Fl-opinjoni tiegħi f’każ bħal dak in kwistjoni f’din il-kawża, il-prinċipji ġenerali tad-dritt Komunitarju mhux bilfors jipprekludu interpretazzjoni ta’ l-Artikolu 6 tal-liġi ta’ l-2003 fis-sens li dan għandu effett retroattiv, minn ta’ l-inqas mhux f’relazzjoni vertikali fejn l-impjegat jinvoka l-prinċipju tan-non-diskriminazzjoni fil-konfront ta’ persuna li tħaddem fis-settur pubbliku.

140.

Għalkemm, bħala regola ġenerali, il-prinċipju taċ-ċertezza legali jipprekludi att Komunitarju milli jkollu effett minn data preċedenti għall-pubblikazzjoni tiegħu, jista’, eċċezzjonalment, jiġri mod ieħor meta l-għan ta’ interess ġenerali jkun jeżiġi dan u meta l-aspettattivi leġittimi tal-persuni kkonċernati jkunu debitament irrispettati ( 86 ). Eċċezzjoni bħal din tista’ tiġi aċċettata f’kawża bħalma hija din il-kawża.

141.

Minn naħa, it-traspożizzjoni ta’ direttiva fil-liġi domestika fit-terminu impost tikkostitwixxi, bla ebda dubju, għan ta’ interess pubbliku. Min-naħa l-oħra, f’każ bħal dan, huwa diffiċli li l-awtoritajiet pubbliċi jkunu jistgħu jinvokaw il-prinċipju tal-protezzjoni ta’ l-aspettattivi leġittimi. L-aspettattiva li huma jista’ eventwalment ikollhom fir-rigward taż-żamma tas-sitwazzjoni legali nazzjonali preċedenti ma tistax tikkwalifika għall-protezzjoni, u dan peress li l-Istat Membru kkonċernat kien obbligat jadatta l-leġiżlazzjoni nazzjonali għad-dritt Komunitarju sa mhux iktar tard mill-iskadenza tat-terminu ta’ traspożizzjoni tad-Direttiva 1999/70.

142.

Konsegwentement, peress li l-persuni li jħaddmu fis-settur pubbliku kellhom jipprevedu emenda fil-liġi — f’dan il-każ l-introduzzjoni tal-prinċipju tan-non-diskriminazzjoni rikjesta mid-dritt Komunitarju — huma ma setgħux jinvokaw il-prinċipju tal-protezzjoni ta’ l-aspettattiva leġittima ( 87 ). Din il-perspettiva hija valida wkoll peress li, li kieku l-awtoritajiet pubbliċi li jħaddmu kellhom igawdu mill-benefiċċju tal-protezzjoni ta’ l-aspettattiva leġittima, dan, fl-aħħar mill-aħħar, iwassal għall-konklużjoni assurda li l-Istat Membru in kwistjoni jkun jista’ jinvoka kontra l-individwi l-komportament illegali tiegħu stess li jmur kontra d-dritt Komunitarju ( 88 ).

143.

Madankollu, f’din il-kawża, mhuwiex meħtieġ li jiġi deċiż il-punt dwar jekk id-dritt Komunitarju jistax, jekk ikun hemm bżonn, jimponi l-applikazzjoni retroattiva tal-liġi domestika ta’ traspożizzjoni jew jekk prinċipji ġenerali tad-dritt jipprojbixxux dan. Fil-fatt, il-prinċipju ta’ l-interpretazzjoni konformi ma jista’ fl-ebda każ jorbot lill-qorti nazzjonali sabiex tapplika retroattivament contra legem id-dritt nazzjonali tagħha.

144.

F’din il-kawża, il-Labour Court tindika li fid-dritt Irlandiż teżisti “preżunzjoni qawwija” kontra l-effett retroattiv tal-liġijiet. Din il-preżunzjoni tista’ tiġi megħluba biss bil-kliem ċar u nieqes minn kull ambigwità tad-dispożizzjoni in kwistjoni stess jew minn indikazzjonijiet ċari u konklussivi li jkunu jinsabu f’dispożizzjonijiet oħra tal-liġi in kwistjoni. Għalkemm id-diċitura ta’ l-Artikolu 6 tal-liġi ta’ l-2003 ma tipprojbixxix espressament l-interpretazzjoni retroattiva, lanqas ma jeżistu indikazzjonijiet ċari favur din ir-retroattività. Din hija r-raġuni li għaliha r-regoli ta’ l-interpretazzjoni tad-dritt Irlandiż ma jippermettux li d-dispożizzjoni ċċitata iktar ’il fuq tingħata effett retroattiv.

145.

Dawn l-indikazzjonijiet jagħtu l-wieħed x’jifhem li l-Labour Court tqis li applikazzjoni retroattiva tad-dritt nazzjonali f’din il-kawża tkun contra legem ( 89 ). Jekk dan huwa l-każ, din il-qorti lanqas ma tista’ tkun obbligata, abbażi tad-dritt Komunitarju, li toħloq din ir-retroattività permezz ta’ xi interpretazzjoni konformi mad-direttivi.

146.

Madankollu, għandu jiġi mfakkar, għall-kompletezza, li l-obbligu ta’ l-interpretazzjoni konformi mad-direttivi li għandhom il-qrati nazzjonali mhuwiex limitat għal-liġi li tittrasponi d-direttiva in kwistjoni, imma jestendi wkoll għad-dispożizzjonijiet kollha tad-dritt nazzjonali, inkluż il-liġi li tkun teżisti qabel dik id-direttiva ( 90 ).

147.

Konsegwentement, jekk id-dritt Irlandiż fis-seħħ qabel l-14 ta’ Lulju 2003 kien jinkludi dispożizzjoni, jew anke sempliċement prinċipju ġenerali tad-dritt, li jipprojbixxu per eżempju kull komportament diskriminatorju, abbużiv jew li jmur kontra l-moralità minn naħa ta’ min iħaddem fil-konfront ta’ l-impjegati tiegħu, il-qorti tar-rinviju hija obbligata li tinterpreta u tapplika din id-dispożizzjoni jew dan il-prinċipju tad-dritt in konformità mad-Direttiva 1999/70, fid-dawl tat-termini u l-għan tagħha ( 91 ) u, b’dan il-mod, li tieħu debitament in kunsiderazzjoni, b’mod partikolari, il-prinċipju tan-non-diskriminazzjoni ta’ l-impjegati għal żmien fiss in kwistjoni (klawżola 4(1) tal-ftehim qafas dwar xogħol għal żmien fiss).

148.

Barra minn hekk, għall-każ fejn ir-riżultat preskritt minn direttiva ma jkunx jista’ jintlaħaq permezz ta’ interpretazzjoni, għandu jiġi mfakkar li, skond is-sentenza Francovich u l-kundizzjonijiet stabbiliti fiha, id-dritt Komunitarju jimponi li l-Istati Membri jagħmlu tajjeb għad-danni li huma kienu kkawżaw lill-individwi minħabba n-nuqqas ta’ traspożizzjoni ta’ din id-direttiva ( 92 ).

149.

Għalhekk, sommarjament nikkonkludi:

150.

Permezz tal-ħames domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju tixtieq essenzjalment tkun taf jekk il-kundizzjonijiet ta’ l-impjieg fis-sens tal-klawżola 4 tal-ftehim qafas jinkludux il-kundizzjonijiet ta’ kuntratt ta’ impjieg li jirrigwardaw il-pagi u l-pensjonijiet.

151.

Din id-domanda altament kontroversjali ma tqumx ħlief fl-ipoteżi fejn tingħata risposta affermattiva għall-ewwel jew għar-raba’ domanda. Fid-dawl tar-risposta li jiena pproponejt għall-ewwel domanda ( 93 ), jeħtieġ li din il-ħames domanda tiġi eżaminata.

152.

IMPACT u l-Kummissjoni, imma wkoll il-qorti tar-rinviju jsostnu li l-kundizzjonijiet ta’ l-impjieg fis-sens tal-ftehim qafas jinkludu wkoll il-pagi u l-pensjonijiet. Min-naħa l-oħra, il-Ministeri Irlandiżi appellanti u, fuq kollox, il-gvern tar-Renju Unit jsostnu bil-qawwa kollha l-kontra ta’ dan, l-istess bħalma kien għamel sena ilu l-avukat ġenerali Poiares Maduro fil-konklużjonijiet li huwa ppreżenta fil-kawża Del Cerro Alonso ( 94 ).

153.

Il-kontroversja essenzjalment tirrigwarda żewġ punti: minn naħa hemm nuqqas ta’ qbil dawr kif għandu jinftiehem il-kunċett ta’ kundizzjonijiet ta’ l-impjieg bħala tali, u dan ukoll meta mqabbel ma’ direttivi Komunitarji oħra fil-qasam tad-dritt soċjali. Min-naħa l-oħra, hemm nuqqas ta’ qbil fir-rigward tal-portata tal-bażi legali tad-Direttiva 1999/70, fid-dawl tal-fatt li l-Artikolu 139(2) KE jawtorizza lill-Kunsill li jadotta deċiżjonijiet intiżi sabiex jimplementaw il-ftehim qafas biss fl-oqsma li jaqgħu taħt l-Artikolu 137 KE, li, madankollu, jeskludi espressament il-pagi (ara l-Artikolu 137(5) KE). Jiena ser nanalizza dawn iż-żewġ punti separatament.

154.

Il-kunċett tal-kundizzjonijiet ta’ l-impjieg, kif inhu użat in konnessjoni mal-prinċipju tan-non-diskriminazzjoni fil-klawżola 4 tal-ftehim qafas dwar xogħol għal żmien fiss, la jinkludi u lanqas ma jeskludi espressament il-ħlas fi flus bħalma huma l-pagi u l-pensjonijiet in kwistjoni hawnhekk.

155.

F’numru ta’ dispożizzjonijiet riċenti tad-dritt soċjali, il-leġiżlatur Komunitarju speċifika espressament li l-kunċett tal-kundizzjonijiet ta’ l-impjieg użat fit-testi in kwistjoni jinkludi l-paga ( 95 ). Madankollu, in-nuqqas ta’ leġiżlazzjoni espressa bħall din f’din il-kawża mhux bilfors tfisser li l-pagi huma totalment esklużi mill-kamp ta’ applikazzjoni tal-klawżola 4 tal-ftehim qafas.

156.

Il-ġurisprudenza preċedenti dwar it-trattament ugwali bejn l-irġiel u n-nisa, li tgħid li l-kunċett tal-kundizzjonijiet ta’ l-impjieg fis-sens tad-Direttiva 76/207 — qabel ma ġiet emendata bid-Direttiva 2002/73 — ma kienx jestendi għall-pagi ( 96 ), lanqas ma tista’ tiġi, sempliċement, applikata għal dan il-każ. Fil-fatt, din il-ġurisprudenza hija essenzjalment ibbażata fuq l-eżistenza tad-Direttiva 75/117/KEE ( 97 ), li kien fiha regola speċjali għall-finijiet tat-trattament ugwali bejn irġiel u n-nisa fil-qasam tal-pagi, ( 98 ) li l-kamp ta’ applikazzjoni tagħha kellu jiġi distint minn dak tad-Direttiva 76/207. F’din il-kawża, bil-kontra ta’ dan, ma teżisti l-ebda problema simili dwar l-identifikazzjoni tal-limiti fir-rispett xi att ġuridiku parallel.

157.

Il-kunċett ta’ kundizzjonijiet ta’ l-impjieg fis-sens tal-klawżola 4 tal-ftehim qafas dwar xogħol għal żmien fiss jeħtieġ li jiġi interpretat. Skond ġurisprudenza stabbilita, għandu jiġi kkunsidrat mhux biss il-kliem ta’ din id-dispożizzjoni, iżda wkoll il-kuntest ta’ din id-dispożizzjoni u l-għanijiet persegwiti mil-leġiżlazzjoni li tagħha hija tifforma parti ( 99 ).

158.

Skond il-klawżola 1(a) tal-ftehim qafas, dan il-ftehim għandu l-iskop li jtejjeb il-kwalità ta’ xogħol għal żmien fiss billi tiġi żgurata l-osservanza tal-prinċipju ta’ non-diskriminazzjoni ( 100 ); dan jirrifletti għanijiet fundamentali tal-politika soċjali tal-Komunità kif jinsabu elenkati b’mod partikolari fl-ewwel paragrafu ta’ l-Artikolu 136 KE, b’mod partikolari t-titjib tal-kondizzjonijeit tal-ħajja u tax-xogħol, u protezzjoni soċjali xierqa. Dawn l-istess għanijiet jinsabu mniżżla wkoll fil-preambolu tat-Trattat dwar l-Unjoni Ewropea ( 101 ) u fit-Trattat KE ( 102 ), kif ukoll fil-Karta Komunitarja tad-Drittijiet Soċjali Fondamentali tal-Ħaddiema ( 103 ) u fil-Karta Soċjali Ewropea ( 104 ).

159.

Fid-dawl ta’ dan l-għan ta’ politika soċjali, il-projbizzjoni ta’ diskriminazzjoni fil-konfront ta’ l-impjegati għal żmien fiss tifforma parti mill-prinċipji tad-dritt soċjali Komunitarju li ma jistgħux jiġu interpretati b’mod restrittiv ( 105 ). Din ir-regola, waħedha, tipprekludi l-esklużjoni kategorika ta’ aspetti finanzjarji bħalma huma l-pagi u l-pensjonijiet mill-kamp ta’ applikazzjoni tal-projbizzjoni ta’ diskriminazzjoni.

160.

Il-portata prattika tal-projbizzjoni ta’ diskriminazzjoni fil-ħajja tax-xogħol tiġi limitata kunsiderevolment li kieku din il-projbizzjoni tkun tirrigwarda biss il-kundizzjonijiet ta’ l-impjieg li mhumiex il-pagi. Għalhekk, għalkemm jista’ ma jkunx importanti wisq, f’għajnejn l-impjegati għal żmien fiss, li jiġu ttrattati bl-istess mod bħall-impjegati permanenti paragunabbli f’dak li jikkonċerna per eżempju l-ħwejjeġ jew it-tagħmir tax-xogħol, madankollu, huwa ħafna iktar importanti, mill-perspettiva tal-kundizzjonijiet tal-ħajja u tax-xogħol tagħhom, li dawn l-impjegati ma jitpoġġewx f’sitwazzjoni finanzjarja inqas favorevoli minn dik tal-kollegi impjegati għal żmien indefinit. Dan il-bżonn ta’ protezzjoni jipprekludi li l-kamp ta’ applikazzjoni tal-projbizzjoni ta’ diskriminazzjoni jiġi limitat biss għall-kundizzjonijiet ta’ l-impjieg li ma jirrigwardawx il-pagi.

161.

Barra minn hekk, ir-riferenza għall-prinċipju tal-pro rata temporis li tinsab fil-klawżola 4(2) tal-ftehim qafas turi li l-kamp ta’ applikazzjoni tal-projbizzjoni ta’ diskriminazzjoni jista’ jestendi wkoll għall-ħlas fi flus. Fil-fatt, dan il-prinċipju jista’ jiġi applikat biss għall-prestazzjoni diviżibbli, b’mod partikulari pagamenti bħall-pagi, żieda fil-pagi u ċerti premiums.

162.

Konsegwentement, kemm is-sens u l-iskop tal-klawżola 4 tal-ftehim qafas kif ukoll il-kuntest leġiżlattiv li fih hija taqa’ jtendu favur interpretazzjoni li tinkjludi l-pagi u l-pensjonijiet fil-kunċett tal-kundizzjonijiet ta’ l-impjieg.

163.

Madankollu, fir-rigward speċjalment tal-pensjonijiet, teżisti limitazzjoni: kundizzjonijiet finanzjarji ta’ kuntratt ta’ impjieg bħal dawn jistgħu ikunu kkunsidrati bħala kundizzjonijiet ta’ impjieg fis-sens tal-klawżola 4 tal-ftehim qafas biss jekk dawn ikunu jirrigwardaw pagamenti li għandhom in-natura ta’ pensjoni tax-xjuħija jew ta’ skema ta’ pensjoni tax-xogħol mogħtija minn min iħaddem, bl-esklużjoni ta’ pagamenti mogħtija taħt skemi ġenerali legali ta’ sigurtà soċjali.

164.

Il-ġurisprudenza fil-qasam tat-trattament ugwali ta’ l-irġiel u n-nisa tgħid li huma biss il-pagamenti taħt l-ewwel kategorija li joħorġu mir-relazzjoni ta’ l-impjieg u jingħataw abbażi ta’ dik ir-relazzjoni ( 106 ). Din il-ġurisprudenza tista’ tiġi applikata għall-ftehim qafas dwar xogħol għal żmien fiss. Fil-fatt, bl-adozzjoni ta’ dan il-ftehim qafas, l-imsieħba soċjali ma kellhomx l-intenzjoni li jirregolaw il-kwistjonijiet konċernanti l-iskemi legali tas-sigurtà soċjali; bil-kontra ta’ dan, huma rrikonoxxew li dawn il-kwistjonijiet jaqgħu taħt id-deċiżjoni ta’ l-Istati Membri ( 107 ).

165.

Fadal li tiġi eżaminata l-kwistjoni ta’ jekk regoli superjuri tad-dritt jipprekludux li l-pagi u l-pensjonijiet jiġu inklużi fil-kunċett tal-kundizzjonijiet ta’ l-impjieg fis-sens tal-klawżola 4 tal-ftehim qafas dwar xogħol għal żmien fiss.

166.

Il-kamp ta’ applikazzjoni tad-dispożizzjonijiet tad-dritt sekondarju ma jistax jeċċedi dak tal-bażi legali tagħhom ( 108 ). Sabiex tiġi żgurata l-osservanza ta’ din ir-regola, id-dritt sekondarju għandu jiġi interpretat b’mod konformi mad-dritt primarju; fil-fatt, huwa paċifiku fil-ġurisprudenza li, meta test tad-dritt sekondarju Komunitarju jkun jista’ jiġi interpretat b’iktar minn mod wieħed, jeħtieġ li tingħata preferenza lil dik l-interpretazzjoni li tagħmel d-dispożizzjoni konformi mat-Trattat KE iktar milli għal dik li twassal għall-konstatazzjoni li d-dispożizzjoni mhijiex kompatibblima’ l-imsemmi Trattat. ( 109 )

167.

Konsegwentement, il-klawżola 4 tal-ftehim qafas dwar ix-xogħol għal żmien fiss, li tuża l-kunċett vag ta’ kundizzjonijiet ta’ l-impjieg, għandha tiġi interpretata in osservanza tal-limiti li jistgħu jirriżultaw mill-bażi legali tad-Direttiva 1999/70.

168.

Id-Direttiva 1999/70 ġiet adottata fuq il-bażi legali ta’ l-Artikolu 139(2) KE, li fl-oqsma li jaqgħu taħt l-Artikolu 137 KE, jagħti l-ġurisdizzjoni lill-Kunsill biex jimplementa l-ftehim konklużi mill-imsieħba soċjali fuq livell Komunitarju. Skond l-Artikolu 137(1)(b), il-kundizzjonijiet tax-xogħol jiffurmaw parti minn dawn l-oqsma, fejn madankollu l-Artikolu 137(5) KE jeskludi, min-naħa tiegħu, il-pagi mill-kamp ta’ applikazzjoni ta’ din id-dispożizzjoni.

169.

Kif wieħed jista’ jara mill-qari ta’ l-Artikolu 141(2) KE, huwa konċepibbli li l-kunċett ta’ paga, fih innifsu, jista’ jiġi interpretat b’mod wiesa’ u jinkludi, apparti l-paga jew is-salarju komuni bażiku jew minimu, kwalunkwe remunerazzjoni oħra, sew jekk fi flus jew in natura, li l-ħaddiem jirċievi direttament jew indirettament, għall-impjieg tiegħu, mingħand min iħaddmu.

170.

Madankollu, l-interpretazzjoni ta’ dan il-kunċett waħedha ma tagħtix ħjiel dwar is-sens li għandu jingħata lill-espressjoni “ma japplikawx” għall-pagi, użata fl-Artikolu 137(5) KE. F’dan ir-rigward, jeħtieġ li tittieħed in kunsiderazzjoni wkoll l-istruttura ta’ l-Artikolu 137(5) KE kif ukoll is-sens u l-iskop tiegħu.

171.

Bħala regola derogatorja, l-Artikolu 137(5) KE għandu jiġi interpretat b’mod strett, u dan kif għadha kif iddeċidiet il-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza Del Cerro Alonso ( 110 ). Din id-dispożizzjoni ma tistax għalhekk tiġi mifhuma fis-sens li teskludi, mill-kamp ta’ applikazzjoni ta’ l-Artikolu 137 KE, kull kwistjoni li tippreżenta xi rabta kwalunkwe mal-paga; fil-fatt kieku dan kien il-każ, diversi oqsma elenkati fl-Artikolu 137(1) KE jiġu reżi irrilevanti f’termini prattiċi ( 111 ).

172.

Bil-kontra ta’ dan, is-sens u l-iskop ta’ l-Artikolu 137(5) KE huwa prinċipalment li tiġi protetta l-awtonomija kuntrattwali ta’ l-imsieħba soċjali minn restrizzjonijiet futuri. Dan joħroġ b’mod partikulari mir-rabta stretta bejn il-pagi u l-oqsma l-oħra esklużi mill-ġurisdizzjoni Komunitarja: id-dritt ta’ assoċjazzjoni, id-dritt ta’ l-istrajk u d-dritt li jiġi impost lock-out huma importanti speċjalment f’dak li jikkonċerna l-iffissar tal-paga; din hija r-raġuni għaliex l-Artikolu 137(5) KE jsemmihom fl-istess kategorija mal-pagi.

173.

Barra minn hekk, l-Artikolu 137(5) KE huwa maħsub sabiex jipprekludi lil-leġiżlatur Komunitarju milli juniformizza fil-Komunità kollha, il-livelli tal-pagi eżistenti fid-diversi Stati Membri. Fil-fatt, tali uniformizzazzjoni tal-livell — anke jekk sempliċement parzjali — tad-differenzi fil-pagi nazzjonali, reġjunali u professjonali mil-leġiżlatur Komunitarju jikkostitwixxi dannu gravi għall-kompetizzjoni bejn l-impriżi li joperaw fis-suq intern. Aktar minn hekk, dan imur lil ’hinn mill-miżuri Komunitarji kontemplati fl-Artikolu 137(1) KE sabiex jiġu sostnuta u kkumplimentata l-azzjoni ta’ l-Istati Membri fil-qasam tal-politika soċjali.

174.

F’dan il-kuntest, l-Artikolu 137(5) KE, per eżempju, jipprojbixxi lil-leġiżlatur Komunitarju milli jagħmel pressjoni fuq il-livell tal-pagi fl-Istati Membri billi jiffissa pagi minimi. Il-leġiżlatur Komunitarju la jista’ jikkontempla, per eżempju, kumpens annwali minħabba l-inflazzjoni, la jista’ jistabbilixxi limitu għaż-żieda annwali tal-pagi u lanqas jiffissa l-paga għas-sahra jew għax-xogħol bix-xift, xogħol fil-vaganzi jew xogħol ta’ bil-lejl.

175.

Min-naħa l-oħra, l-Artikolu 137(5) KE ma jipprekludix lil-leġiżlatur Komunitarju milli jadotta dispożizzjonijiet li għandhom riperkussjonijiet finanzjarji, per eżempju f’dak li jikkonċerna l-kundizzjonijiet tax-xogħol (Artikolu 137(1)(b) KE) jew it-titjib ta’ l-ambjent tax-xogħol biex jitħarsu s-saħħa u s-siġurtà tal-ħaddiema (Artikolu 137(1)(a) KE). Għalhekk il-Komunità tista’, per eżempju, tippreskrivi li l-Istati Membri għandhom jadottaw ċertu miżuri fil-liġi nazzjonali tax-xogħol tagħhom, b’tali mod li l-ħaddiema jkunu intitolati għal perijodu ta’ leave annwali mħallas ( 112 ).

176.

Fuq l-istess linji, il-Qorti tal-Ġustizzja, fis-sentenza riċenti tagħha Del Cerro Alonso ppreċiżat ukoll li huwa biss il-livell tal-paga li l-Artikolu 137(5) KE jneħħi minn taħt il-kompetenza tal-leġiżlatur Komunitarju ( 113 ); hija qalet ukoll li huma biss l-awtoritajiet kompetenti tad-diversi Stat Membri li jibqgħu kompetenti sabiex jiffissaw l-ammont tad-diversi elementi li jikkostitwixxu l-paga tal-ħaddiem dawk ( 114 ).

177.

Min-naħa l-oħra, il-kwistjoni dwar jekk ċerti ħaddiema jew kategoriji ta’ ħaddiema għandhomx, fil-kuntest tal-kundizzjonijiet ta’ l-impjieg li jingħatawlhom, id-dritt għall-paga jew għad-diversi elementi minn din il-paga kif stabbiliti fi Stat Membru, taqa’ taħt il-kamp ta’ applikazzjoni ta’ l-Artikolu 137(1)(b) KE kif ukoll taħt id-Direttivi adottati fuq din il-bażi ( 115 ).

178.

Fil-fatt, l-introduzzjoni tal-projbizzjonijiet ta’ diskriminazzjoni, bħalma hija dik li tidher fil-klawżola 4 tal-ftehim qafas dwar xogħol għal żmien fiss ( 116 ) ma tikkostitwixxix indħil fuq l-iffissar ta’ l-ammont tal-pagi bħala tali fuq livell nazzjonali jew reġjunali, jew ukoll fl-impriżi. Din tiggarantixxi sempliċiment li ċerti kategoriji ta’ ħaddiema ma jkunux żvantaġġjati f’dak li jikkonċerna l-kundizzjonijiet tax-xogħol u ta’ l-impjieg tagħhom, inkluż meta dawn l-iżvantaġġi jkunu ta’ natura finanzjarja. Dawn il-projbizzjonijiet ta’ diskriminazzjoni jikkostitwixxu element essenzjali tal-miżuri li bihom il-Komunità ssostni u tikkomplimenta l-politika soċjali ta’ l-Istati Membri u li l-Artikolu 137(5) KE mhuwiex maħsub li jipprojbixxihom.

179.

Waqt is-seduta, il-Gvern tar-Renju Unit ikkonfuta li l-impjegati għal żmien fiss kellhom jingħataw biss l-istess elementi ta’ ħlas bħall-impjegati permanenti paragunabbli, imma mhux bilfors fl-istess ammont. Mis-sentenza Del Cerro Alonso jirriżulta li l-Artikolu 137(5) KE jiggarantixxi lill-awtoritajiet nazzjonali kompetenti u lill-imsieħba soċjali l-libertà li jiffissaw b’mod differenti l-livell ta’ l-elementi tal-ħlas in kwistjoni għall-impjegati għal żmien fiss u għall-impjegati permanenti paragunabbli.

180.

Jiena minix ta’ l-istess fehma. Għalkemm huwa minnu li l-Artikolu 137(5) KE jħalli lill-awtoritajiet nazzjonali kompetenti u lill-imsieħba soċjali liberi li jiffissaw il-livell tad-diversi elementi tal-ħlas, madankollu, din id-dispożizzjoni ma tistax isservi ta’ pretest għal diskriminazzjoni bejn ċerti kategoriji ta’ impjegati. Bil-kontra ta’ dan, l-awtoritajiet nazzjonali kompetenti u l-imsieħba soċjali għandhom jirrispettaw id-dritt Komunitarju meta huma jeżerċitaw is-setgħat li huma rriżervati għalihom skond l-Artikolu 137(5) KE ( 117 ), b’mod partikolari l-prinċipji ġenerali tad-dritt bħalma huma l-prinċipji tat-trattament ugwali u tan-non-diskriminazzjoni. Minn dan isegwi li l-inugwaljanza fit-trattament bejn l-impjegati għal żmien fiss u l-impjegati permanenti, f’dak li jikkonċerna l-livell ta’ l-elementi tal-ħlas in kwistjoni, tista’ tiġi kkunsidrata biss meta din tkun oġġettivament iġġustifikata. Mill-bqija, la l-klawżola 4(1) tal-ftehim qafas u lanqas ir-riferenza għall-prinċipju tal-pro rata temporis fil-klawżola 4(2) ta’ l-istess ftehim ma jipprovdu mod ieħor.

181.

Il-konklużjoni hija li l-Artikolu 137(5) KE ma jipprekludix li l-pagi u l-pensjonijiet jiġu inklużi fil-kunċett tal-kundizzjonijiet ta’ l-impjieg fis-sens tal-klawżola 4 tal-ftehim qafas dwar xogħol għal żmien fiss.

182.

Għalhekk, sommarjament nikkonkludi:

Il-kundizzjonijiet ta’ l-impjieg fis-sens tal-klawżola 4 tal-ftehim qafas dwar xogħol għal żmien fiss jinvolvi wkoll il-kundizzjonijiet ta’ kuntratt ta’ impjieg li jirrigwardaw il-paga. L-istess japplika għall-kundizzjonijiet ta’ kuntratt ta’ impjieg li jirrigwardaw il-pensjonijiet, safejn dawn il-kundizzjonijiet għandhom in-natura ta’ pensjoni għax-xjuħija jew skema ta’ pensjoni tax-xogħol mogħtija minn min iħaddem.

183.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet magħmulin iktar ’il fuq, jiena nipproponi li r-risposta tal-Qorti tal-Ġustizzja għad-domandi preliminari magħmula mil-Labour Court ta’ Dublin għandha tkun is-segwenti: