1.

Il-kawża mressqa quddiem il-qorti tar-rinviju hija bejn il-kreatur ta’ sistema ta’ tiwi ta’ roti (u l-impriża li timmanifatturahom) u kumpannija Koreana li tipproduċi roti simili u li qed tiġi akkużata li kisret id-drittijiet tal-awtur ta’ dan il-kreatur.

2.

Il-qorti tar-rinviju kkonċernata għandha tiċċara jekk rota li s-sistema ta’ tiwi tagħha kienet koperta minn privattiva, li llum skadiet, tistax tiġi kklassifikata bħala xogħol li jista’ jiġi protett mid-dritt tal-awtur. B’mod partikolari, tixtieq tkun taf jekk din il-protezzjoni tiġix eskluża meta l-forma tal-oġġett “hija neċessarja sabiex jintlaħaq ir-riżultat tekniku” u liema kriterji għandhom jittieħdu inkunsiderazzjoni f’din il-kawża.

3.

Ir-rinviju għal deċiżjoni preliminari, għalkemm huwa bbażat fuq ir-regoli tal-Unjoni Ewropea dwar id-drittijiet tal-awtur, jirrigwarda kwistjoni (il-kompatibbiltà tal-protezzjoni karatteristika tad-dritt tal-awtur ma’ dik li tirriżulta mill-proprjetà industrijali) li dwarha reċentement il-Qorti tal-Ġustizzja tat deċiżjoni ( 2 ).

4.

Skont il-punti 1 u 7 tal-Artikolu 2:

[…]

5.

Konformement mal-Artikolu 7:

“Il-protezzjoni u l-infurzar tad-drittijet tal-proprjetà intellettwali għandhom jikkontribwixxu għall-promozzjoni ta’ l-innovazzjoni teknoloġika u t-trasferiment u disseminazzjoni tat-teknoloġija, għall-vantaġġ tal-produtturi kollha u għall-utenti ta’ l-għarfien teknoloġika u b’mod li jagħti lok għall-ġid soċjali u ekonomiku, u bilanċ tad-drittijiet u l-obbligi”.

6.

Skont l-Artikolu 26:

“1.   Is-sid ta’ disinn industrijali protett għandu d-dritt li ma jħallix partijiet terzi li ma għandhomx il-kunsens tas-sid li jagħmlu, jbiegħu jew jimportaw oġġetti li għandhom jew ikollhom fihom disinn li huwa kopja, jew sostanzjalment kopja, tad-disinn prottett, fejn atti bħal dawn ittieħdu għal għanijiet kummerċjali.

[…]”

7.

L-Artikolu 27 jistipula li:

“1.   Il-patenti [privattivi] għandhom ikunu disponibbli għal kwalunkwe invenzjoni, jekk inhuma prodotti jew proċessi, f’kull qasam tat-teknoloġija, sakemm huma ġodda, għandhom passi inventivi u jistgħu jkunu ta’ applikazzjoni industrijali […]

[…]”

8.

L-Artikolu 29 jipprovdi li:

“1.   Il-Membri għandhom jeħtieġu li applikant għall-patent [privattiva] għandu jiżvela l-invenzjoni b’mod ċar u komplet sabiex l-invenzjoni jsir minn persuna li għandu abbilitajiet f’dik l-arti u jeħtieġu li dak li japplika jindika li l-aqwa metodu biex jagħmel l-invenzjoni magħruf mill-inventur fid-data tal-dħul ta’ l-applikazzjoni […]

[…]”.

9.

Il-premessa 60 tindika li:

“Il-protezzjoni li hemm provdut dwarha skond din id-Direttiva għandha tkun mingħajr preġudizzju għad-disposizzjonijiet legali nazzjonali jew tal-Komunità f’dawn l-oqsma, bħal proprjetà industrijali, aċċess kondizzjonat, aċċess għal dokumenti pubbliċi, u r-regola ta’ kronoloġija ta’ l-isfruttar tal-media, li jistgħu jaffettwaw il-protezzjoni tad-drittijiet ta’ l-awtur jew drittijiet relatati.”

10.

L-Artikoli 2 sa 4 jobbligaw, b’mod partikolari, lill-Istati Membri sabiex jiggarantixxu lill-awturi d-drittijiet esklużivi li jawtorizzaw jew jipprojbixxu r-riproduzzjoni tax-xogħlijiet tagħhom (Artikolu 2(a)), li jawtorizzaw jew jipprojbixxu l-komunikazzjoni tagħhom lill-pubbliku (Artikolu 3(1)), u li jawtorizzaw jew jipprojbixxu d-distribuzzjoni tagħhom (Artikolu 4(1)).

11.

L-Artikolu 9 (“Applikazzjoni kontinwa ta’ disposizzjonijiet legali oħra”) jiddikjara:

“Din id-Direttiva għandha tkun mingħajr preġudizzju għad-disposizzjonijiet dwar drittijiet ta’ privattivi partikolari, trade marks, drittijiet ta’ disinni […]”.

12.

Il-premessa 10 hija fformulata kif ġej:

“L-innovazzjoni teknoloġika ma għandhiex tiġi mfixkla bil-konċessjoni ta’ protezzjoni tad-disinji lill-karatteristiċi ddettati biss b’funzjoni teknika. […]”

13.

Il-premessa 32 tiddikjara li:

“Fin-nuqqas ta’ l-armonizzazzjoni sħiħa tal-liġijiet dwar id-drittijiet ta’ l-awtur, huwa importanti li jiġi stabbilit il-prinċipju tal-kumulu tal-protezzjoni taħt id-disinn Komunitarju u taħt il-liġijiet tad-drittijiet ta’ l-awtur, filwaqt li l-Istati Membri jitħallew ħielsa li jistabbilixxu safejn u sakemm iwasslu l-liġi tad-drittijiet ta’ l-awtur u l-kondizzjonijiet li taħthom tiġi kkonferita din il-protezzjoni.”

14.

L-Artikolu 3(a) jiddefinixxi l-kunċett ta’ “disinn” bħala:

“[I]d-dehra ta’ prodott fl-intier tiegħu jew f’parti minnu li tirriżulta mill-karatteristiċi ta’, b’mod partikolari, il-linji, il-konfigurazzjoni, il-kuluri, l-għamla, in-nisġa u/jew il-materjali tal-prodott innifsu u/jew ta’ l-ornamenti tiegħu”.

15.

L-Artikolu 8 jindika li:

“1.   Disinn Komunitarju ma għandux jeżisti fil-karatteristiċi tad-dehra ta’ prodott li jkunu ddettati biss bil-funzjoni teknika tiegħu.

[…]”

16.

L-Artikolu 96 (“Relazzjoni ma’ għamliet oħra tal-protezzjoni skond il-liġijiet nazzjonali”) jistabbilixxi, fil-paragrafu 2 tiegħu, li:

“Disinn protett minn disinn Komunitarju għandu jkun eliġibbli wkoll għall-protezzjoni skond il-liġijiet tad-drittijiet ta’ l-awtur ta’ l-Istati Membri mid-data li fiha d-dritt kien maħluq jew iffissat f’kull għamla. Safejn u sakemm li għalihom din il-protezzjoni tiġi kkonferita u l-kondizzjonijiet li fuqhom din il-protezzjoni tiġi kkonferita, inkluż il-livell meħtieġ ta’ l-oriġinalità, għandhom jiġu stabbiliti minn kull Stat membru”.

17.

L-Artikolu 1(1) (“It-tul tal-perjodu ta’ validità tad-drittijiet ta’ l-awtur”) jipprovdi li:

“Id-drittijiet ta’ l-awtur ta’ xogħol artistiku jew letterarju skond it-tifsira ta’ l-Artikolu 2 tal-Konvenzjoni ta’ Berna għandhom idumu tul il-ħajja ta’ l-awtur u għal 70 sena wara mewtu, irrispettivament mid-data meta x-xogħol ikun sar legalment disponibbli għall-pubbliku.”

18.

Fl‑1975, SI ħoloq mudell ta’ rota li tintewa u semmieha Brompton.

19.

Is-sena ta’ wara, ikkostitwixxa l-kumpannija Brompton Ltd, bil-għan li jikkummerċjalizza r-rota li tintewa tiegħu b’kollaborazzjoni ma’ kwalunkwe impriża ikbar li tiggarantixxi l-manifattura tagħha u d-distribuzzjoni tagħha. Ladarba ma kien hemm ebda impriża interessata, huwa kompla jaħdem waħdu.

20.

Fl‑1981 irċieva l-ewwel ordni ta’ 30 rota Brompton, li mmanifattura b’dehra daqsxejn differenti minn dik oriġinali.

21.

Minn dakinhar, żviluppa l-attività tal-kumpannija tiegħu sabiex jippromwovi r-rota li tintewa tiegħu li, mill‑1987, ikkummerċjalizza b’din l-għamla:

22.

Brompton Ltd. kienet detentur ta’ privattiva fuq il-mekkaniżmu ta’ tiwi tar-rota (ikkaratterizzata bl-adozzjoni ta’ tliet pożizzjonijiet: miftuħa, “stand by” u mitwija), privattiva li, iktar tard, kienet taqa’ taħt il-qasam pubbliku ( 7 ).

23.

SI jafferma wkoll li huwa d-detentur tad-drittijiet patrimonjali li jirriżultaw mid-drittijiet tal-awtur fuq id-dehra tar-rota Brompton.

24.

Il-kumpannija Koreana GET2GET, speċjalizzata fil-produzzjoni ta’ tagħmir għall-isport, timmanifattura u tikkummerċjalizza rota li tintewa (Chedech) li wkoll għandha tliet pożizzjonijiet, b’dehra simili għar-rota Brompton:

25.

Ladarba Brompton Ltd. u SI qiesu li GET2GET kienet kisret id-drittijiet tal-awtur tagħhom fuq ir-rota Brompton, huma ħarrkuha quddiem il-qorti tar-rinviju, fejn talbuha, fil-qosor: a) tiddikjara li r-roti Chedech, irrispettivament mis-sinjali distintivi mwaħħla fuqhom, kienu jiksru d-drittijiet tal-awtur ta’ Brompton Ltd. u d-drittijiet morali ta’ SI fuq ir-rota Brompton, u b) tordna l-waqfien tal-attivitajiet ta’ ksur tad-drittijiet u l-irtirar tal-prodott mis-suq ( 8 ).

26.

GET2GET affermat li d-dehra tar-rota tagħha kienet iddettata mis-soluzzjoni teknika mixtieqa u li adottat volontarjament it-teknika ta’ tiwi (li qabel kienet protetta mill-privattiva ta’ Brompton Ltd., u li sussegwentement skadiet), minħabba li kien l-iktar metodu funzjonali. Hija ssostni li din ir-restrizzjoni teknika tiddetermina d-dehra tar-rota Chedech.

27.

Brompton Ltd. u SI argumentaw li fis-suq hemm roti oħrajn li jintwew fi tliet pożizzjonijiet li jippreżentaw dehra differenti minn dik tar-rota tagħhom, fejn jeżistu drittijiet tal-awtur favurihom f’dan l-aħħar rigward. Id-dehra tagħha turi t-twettiq ta’ għażliet kreattivi u, għaldaqstant, oriġinalità.

28.

F’din iċ-ċirkustanza, il-qorti tar-rinviju għamlet lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domandi preliminari li ġejjin:

29.

Id-digriet tar-rinviju għal deċiżjoni preliminari ġie rreġistrat fil-Qorti tal-Ġustizzja fl‑14 ta’ Ġunju 2018.

30.

SI u Brompton Ltd., GET2GET, il-Gvern Belġjan u dak Pollakk, kif ukoll il-Kummissjoni Ewropea ressqu l-osservazzjonijiet bil-miktub tagħhom. Din tal-aħħar u l-partijiet fil-kawża prinċipali kienu preżenti fis-seduta li saret fl‑14 ta’ Novembru 2019.

31.

Il-qorti tar-rinviju tagħmel id-domandi tagħha dwar il-protezzjoni tad-dritt tal-awtur fir-rigward ta’ xogħol li “l-forma [tiegħu] hija neċessarja […] sabiex jintlaħaq ir-riżultat tekniku”. Hija esklużivament rilevanti l-interpretazzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja dwar id-Direttiva 2001/29.

32.

Ix-“xogħol” li tittratta l-kawża huwa, kif diġà spjegajt, rota li s-sistema ta’ tiwi tagħha kienet, dakinhar, protetta bi dritt ta’ privattiva.

33.

Mill-qari tal-osservazzjonijiet ta’ SI u ta’ Brompton Ltd. ( 9 ) jirriżulta li huma differenti d-dehra oriġinali ta’ din ir-rota u dik li attwalment timmira għall-protezzjoni bħala dritt tal-awtur, għalkemm it-tnejn li huma jimplimentaw is-sistema ta’ tiwi ( 10 ).

34.

Fid-digriet tar-rinviju ma hemm ebda indikazzjoni li r-rota Brompton kienet ġiet protetta bħala mudell, għall-applikazzjoni industrijali tagħha. Il-qorti tar-rinviju lanqas ma tagħmel riferiment għar-regoli, nazzjonali jew tal-Unjoni, li jirregolaw id-disinni (nazzjonali jew Komunitarji).

35.

Għalkemm fl‑1987 setgħet timmira biss għal protezzjoni bħala mudell nazzjonali, xejn ma pprekluda li r-rota Brompton tintlaqa’ sussegwentement fis-sistema legali proprja tal-mudelli ( 11 ), kemm bis-saħħa tad-Direttiva 98/71/KE ( 12 ), kif ukoll bis-saħħa tar-Regolament Nru 6/2002. Dan tal-aħħar jikkunsidra, inkluż, “protezzjoni […] għal disinn [Komunitarju] fuq skond [terminu] qasir mhux irreġistrat” ( 13 ).

36.

Ir-risposta għar-rinviju għal deċiżjoni preliminari ma tistax tinjora l-problemi marbuta mal-kumulu ta’ protezzjonijiet (bħala proprjetà intellettwali, minn naħa, u bħala proprjetà industrijali, min-naħa l-oħra), li għalihom ser nagħmel riferiment b’mod immedjat. Għaldaqstant, naħseb ikun aħjar li dawn jiġu indirizzati kemm għall-ipoteżi fejn is-sistema ta’ tiwi kienet ġiet protetta biss minn privattiva, kif ukoll għal dik li d-dehra tar-rota kienet tikkorrispondi għal mudell industrijali.

37.

Minkejja l-għan differenti tagħhom ( 14 ), iż-żewġ figuri (disinni) għandhom karatteristiċi komuni li għandhom jittieħdu inkunsiderazzjoni:

38.

Ir-risposta għad-domandi tal-qorti tar-rinviju għandha titqies f’kuntest iktar ġenerali, li jinkludi d-diversi għanijiet u skopijiet li għandhom jintlaħqu, rispettivament, għall-protezzjoni tal-proprjetà industrijali u tad-dritt tal-awtur, kif ukoll l-interessi li fuqhom huma bbażati t-tnejn li huma.

39.

Fost l-elementi ta’ interess ġenerali hemm l-inċentiv tal-promozzjoni teknoloġika u l-iżvilupp tal-kompetizzjoni. Il-validità tal-prinċipju ta’ kumulu ma għandhiex tfisser protezzjoni sproporzjonata tad-dritt tal-awtur, li tmur kontra l-interessi pubbliċi billi taġixxi bħala ostakolu għas-sistema ta’ difiża tad-drittijiet tal-proprjetà industrijali.

40.

L-għoti ta’ dritt ta’ operat esklużiv lid-detentur ta’ dritt ta’ privattiva, jew lill-awtur ta’ disinn, ifittex, preċiżament, li jistabbilixxi bilanċ bejn l-interessi tal-qasam pubbliku u dak privat:

41.

Dan il-bilanċ delikat, li t-traduzzjoni l-iktar immedjata tiegħu hija l-iqsar perijodu ta’ protezzjoni għall-inventur jew għad-disinjatur, jiġi miksur li kieku t-terminu mogħti kellu jiġi estiż, awtomatikament, sakemm jintlaħqu t-termini ġenerużi proprji tad-dritt tal-awtur. Id-disinjaturi jitilfu l-inċentivi sabiex jibbenefikaw mis-sistema ta’ proprjetà industrijali li kieku, b’inqas infiq u inqas rekwiżiti formali (inter alia l-assenza ta’ reġistrazzjoni), kellhom jiġu ggarantiti l-protezzjoni tal-kreazzjonijiet tagħhom bħala dritt tal-awtur u għal terminu ħafna iktar estiż ( 19 ).

42.

Lanqas l-effett fuq iċ-ċertezza legali ma huwa negliġibbli: il-pubbliċità uffiċjali meħtieġa għad-disinn industrijali tippermetti li l-kompetituri jkunu jafu b’ċertezza fejn huma l-limiti tal-kreazzjonijiet industrijali proprji u sa meta jkunu protetti.

43.

Irrispettivament mill-mudell mhux irreġistrat ( 20 ) jidher li huwa leġittimu li l-kompetituri ta’ min ikun kiseb formalment dritt tal-proprjetà industrijali jistrieħu fuq il-pubbliċità tar-reġistrazzjoni sabiex jużaw l-innovazzjoni teknika rreġistrata, ladarba jiskadu d-drittijiet tad-detentur irreġistrat. Il-premessa 21 tar-Regolament Nru 6/2002 tirrikonoxxi li “[n-]natura esklużiva tad-dritt ikkonferit bid-disinn Komunitarju rreġistrat hija konsistenti maċ-ċertezza legali ikbar tiegħu” ( 21 ). Għall-kuntrarju, fl-assenza ta’ kwalunkwe pubbliċità ta’ reġistrazzjoni, kif jiġri fir-rigward tad-drittijiet tal-awtur, l-operaturi ekonomiċi ma jkollhomx ċertezza dwar il-kontenut tal-kreazzjonijiet intellettwali bi skop industrijali.

44.

Fir-realtà dawn l-argumenti ma huma xejn ħlief varjazzjonijiet fir-rigward tal-istess tema diġà ttrattata mill-Avukat Ġenerali Szpunar fil-konklużjonijiet tiegħu għall-kawża Cofemel, li għalihom qiegħed nagħmel riferiment ( 22 ).

45.

B’mod definittiv, it-tqabbil tal-iskopijiet u tal-valuri mfittxija minn ċerti sistemi legali (dawk tal-proprjetà industrijali) u oħrajn (id-drittijiet tal-awtur) għandu jitwettaq b’mod proporzjonat sabiex jiġi evitat li salvagwardja sproporzjonata ta’ dawn tal-aħħar tħalli lil dawk tal-ewwel mingħajr kontenut.

46.

Id-dritt tal-Unjoni jipprovdi li mal-protezzjoni legali proprja ta’ disinn tiżdied dik li tirriżulta minn dritt tal-awtur. Dan ġie stabbilit, dak iż-żmien, mid-Direttiva 98/71, li l-Artikolu 17 tagħha kien jirrikonoxxi li d-disinni (irreġistrati f’kull Stat Membru) jistgħu jkunu eliġibbli għall-protezzjoni mogħtija mir-regoli dwar id-drittijiet tal-awtur. Madankollu, din id-dispożizzjoni żiedet li “[k]ull Stat Membru għandu jistabbilixxi sa fejn u l-kondizzjonijiet li bihom tingħata dik il-protezzjoni, magħdud il-grad ta’ oriġinalità meħtieġ” ( 23 ).

47.

Il-prinċipju ta’ “kumulu” deher sussegwentement fl-Artikolu 96(2) tar-Regolament Nru 6/2002, li għandu jinqara fid-dawl tal-premessa 32 tiegħu, fir-rigward tad-disinni Komunitarji protetti fuq livell tal-Unjoni.

48.

Mill-perspettiva tad-difiża speċifika tad-drittijiet tal-awtur, fil-premessa 60 tad-Direttiva 2001/29 jiġi ddikjarat li “din id-Direttiva għandha tkun mingħajr preġudizzju għad-disposizzjonijiet legali nazzjonali jew [tal-Unjoni] f’dawn l-oqsma”.

49.

Għalhekk, “[…] id-Direttiva 2001/29 iżżomm fis-seħħ l-eżistenza u l-portata tad-dispożizzjonijiet fis-seħħ fil-qasam ta’ disinni, inkluż il-prinċipju ta’ ‘kumulu’” ( 24 ).

50.

Madankollu, baqgħu ċerti dubji dwar in-natura kumplimentari ta’ dawn iż-żewġ protezzjonijiet. B’mod speċifiku, ġie diskuss jekk l-Istati Membri jistgħux jitolbu li l-mudelli industrijali jkunu jinkludu rekwiżiti ta’ oriġinalità iktar stretti, sabiex igawdu mill-protezzjoni karatteristika tad-drittijiet tal-awtur.

51.

Is-sentenza Cofemel ikkonfermat, bħala regola ġenerali, li “[l-]protezzjoni tad-disinni u l-protezzjoni assoċjata mad-drittijiet tal-awtur jistgħu […] jingħataw b’mod kumulattiv għall-istess għan”.

52.

Madankollu, din id-dikjarazzjoni tiġi segwita minn ċerti kjarifiki li jnaqqsu, sabiex ngħid hekk, jew jirrelativizzaw il-forza tal-prinċipju ta’ kumulu.

53.

L-ewwel nett, “għalkemm il-protezzjoni tad-disinni u l-protezzjoni assoċjata mad-drittijiet tal-awtur jistgħu, skont id-dritt tal-Unjoni, jingħataw b’mod kumulattiv għall-istess għan, dan il-kumulu jista’ jiġi kkunsidrat biss f’ċerti sitwazzjonijiet” ( 25 ).

54.

It-tieni nett, is-sens tal-protezzjoni mogħtija huwa differenti fiż-żewġ każijiet. Filwaqt li, fir-rigward tad-disinni, l-għan huwa li tiġi evitata l-imitazzjoni mill-kompetituri, id-dritt tal-awtur għandu funzjoni oħra, ġuridika u ekonomika ( 26 ).

55.

It-tielet nett, il-kisba tad-dritt tal-awtur fuq oġġett li diġà jgawdi mill-protezzjoni nnifisha tad-disinni għandha ċerti riskji li ma għandhomx jiġu injorati ( 27 ). B’mod partikolari, “l-għoti ta’ protezzjoni, abbażi tad-dritt tal-awtur, għal suġġett protett bħala disinn ma jistax iwassal sabiex l-għanijiet u l-effettività rispettivi ta’ dawn iż-żewġ protezzjonijiet jiġu ppreġudikati” ( 28 ).

56.

Ir-raba’ nett, il-qorti nazzjonali għandha tispeċifika meta tkun tinsab f’waħda minn “ċerti sitwazzjonijiet” li jippermettu l-kumulu ta’ protezzjonijiet. Għalhekk, fi kwalunkwe każ għandu jiġi ddefinit il-bilanċ bejn id-difiża tad-drittijiet tal-awtur u l-interess ġenerali.

57.

Bħala punt ta’ tluq, mill-ġdid nagħmel riferiment għall-konklużjonijiet tal-Avukat Ġenerali Szpunar fil-kawża Cofemel, li fihom jittratta kemm l-analiżi tal-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja dwar il-kunċett ta’ xogħol, kif ukoll l-applikazzjoni ta’ din il-ġurisprudenza għad-disinni ( 29 ).

58.

Naħseb li din l-analiżi hija kompleta biżżejjed b’tali mod li ma teħtieġx spjegazzjonijiet addizzjonali min-naħa tiegħi. Barra minn hekk, is-sentenza Cofemel inkludietha fir-raġunament tagħha fejn ippreċiżat il-karatteristiċi tal-kunċett ta’ “xogħol” bħala kunċett awtonomu tad-dritt tal-Unjoni ( 30 ).

59.

Minn din il-ġurisprudenza hawnhekk nixtieq nenfasizza fuq l-element tal-oriġinalità ( 31 ), li l-Qorti tal-Ġustizzja diġà indikat f’sentenzi preċedenti ( 32 ), fejn iddikjarat li dan l-element għandu jirrifletti l-personalità tal-kreatur tax-xogħol ( 33 ).

60.

Wieħed mill-kontributi rilevanti tas-sentenza Cofemel huwa li ma tippermettix li tiġi assoċjata l-oriġinalità tal-allegat “xogħol” (f’dan il-każ, ħwejjeġ) mal-elementi estetiċi tagħha. Is-sejħa għal dak li huwa estetiku, bħala raġuni għall-protezzjoni ta’ mudell bħala dritt tal-awtur, ġie eskluż mill-Qorti tal-Ġustizzja, billi sostniet li “[l-]Artikolu 2(a) tad-Direttiva 2001/29 […] għandu jiġi interpretat fis-sens li jipprekludi li leġiżlazzjoni nazzjonali tagħti protezzjoni, abbażi tad-dritt tal-awtur, għal mudelli […] għar-raġuni li, lil hinn mill-għan utilitarju tagħhom, dawn jiġġeneraw effett viżiv proprju u notevoli mill-perspettiva estetika” ( 34 ).

61.

Jekk jiġu esklużi l-effetti estetiċi, id-dubju huwa dwar jekk, meta tiġi kkunsidrata l-oriġinalità bħala premessa sabiex ikun hemm kreazzjoni intellettwali proprja tal-awtur tagħha ( 35 ), jistgħux jidħlu inkwistjoni l-obbligi li jirriżultaw mir-rekwiżit li jintlaħaq riżultat tekniku jew funzjonali, bħala raġuni għar-rifjut tal-protezzjoni ta’ xogħol bħala dritt tal-awtur. B’mod partikolari, il-qorti tar-rinviju tagħmel riferiment għal din il-problema.

62.

Il-Qorti tal-Ġustizzja diġà ttrattat din il-kwistjoni b’rabta mal-protezzjoni tad-dritt tal-awtur fuq il-programmi tal-kompjuter ( 36 ).

63.

B’mod partikolari, hija ddikjarat li, meta l-espressjoni tal-elementi ta’ oġġett “tkun iddettata mill-funzjoni teknika tagħhom, il-kriterju tal-oriġinalità ma huwiex sodisfatt, peress li l-modi differenti sabiex tiġi implementata idea huma tant limitati li l-idea u l-espressjoni jitfixklu” ( 37 ). Din is-sitwazzjoni ma tippermettix “lill-awtur li jesprimi l-ispirtu kreattiv tiegħu b’mod oriġinali u li jwassal għal riżultat li jikkostitwixxi ħolqien intellettwali ta’ dan l-awtur stess” ( 38 ).

64.

F’din l-istess direzzjoni, hija affermat li l-kreazzjoni intellettwali oriġinali proprja tista’ tingħata protezzjoni permezz tad-dritt tal-awtur, iżda dan ma huwiex il-każ meta tissodisfa “kunsiderazzjonijiet tekniċi, regolatorji jew minn restrizzjonijiet li ma jħallux post għal libertà kreattiva” ( 39 ).

65.

Minn dawn is-sentenzi jista’ jiġi dedott li, bħala kriterju ġenerali, ma jkunx possibbli li jiġu protetti permezz ta’ drittijiet tal-awtur ix-xogħlijiet (oġġetti) ta’ arti applikata li l-forma tagħhom hija kkundizzjonata mill-funzjoni tagħhom. Jekk id-dehra ta’ wieħed minn dawn ix-xogħlijiet tkun iddettata esklużivament mill-funzjoni teknika tiegħu, fir-rigward tal-fattur determinanti, hija ma tistax tgawdi mill-protezzjoni bħala dritt tal-awtur ( 40 ).

66.

L-applikazzjoni ta’ dan il-kriterju għad-drittijiet tal-awtur hija parti mill-istess linja li tapplika għad-disinni u għat-trade marks:

67.

Fil-qosor, id-disinni li l-konfigurazzjoni tagħhom tiġi ddeterminata permezz ta’ raġunijiet tekniċi li ma jħallux lok għall-eżerċizzju tal-libertà kreattiva ma jistgħux jibbenefikaw mill-protezzjoni tad-dritt tal-awtur. Min-naħa l-oħra, is-sempliċi fatt li disinn juri ċerti elementi funzjonali ma jċaħħadx lil dan tal-aħħar mill-protezzjoni msemmija bħala dritt tal-awtur.

68.

Din ir-regola ma tippreżentax problemi kbar meta r-raġunijiet tekniċi msemmija jannullaw, prattikament, il-marġni ta’ kreattività. Madankollu, id-diffikultajiet jinqalgħu meta d-disinni jikkombinaw karatteristiċi funzjonali u artistiċi. A priori, dawn id-disinni kkombinati ma għandhomx għalfejn jiġu esklużi mill-protezzjoni tad-dritt tal-awtur, iżda dan jiġri, għall-kuntrarju, meta l-elementi funzjonali jieħdu preċedenza fuq dawk artistiċi sal-punt estrem li dawn tal-aħħar isiru irrilevanti ( 44 ).

69.

L-analiżi tal-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja dwar il-forom assoċjati mal-elementi funzjonali fl-oqsma tal-proprjetà industrijali u tad-dritt tat-trade mark tista’ tipprovdi ċerti interpretazzjonijiet validi, b’analoġija, għad-drittijiet tal-awtur.

70.

Huwa minnu li kull wieħed minn dawn it-tliet oqsma (disinni, dritt tat-trade marks u dritt tal-awtur) għandu l-karatteristiċi proprji tiegħu, li ma jippermettux li s-sistemi legali tagħhom jiġu ttrattati bl-istess mod. Madankollu, xejn ma jipprekludi li, b’ċerta prudenza, ir-riflessjonijiet magħmula mill-Qorti tal-Ġustizzja fir-rigward ta’ wħud jiġu estrapolati għall-oħrajn, għal interpretazzjoni ta’ kriterju applikabbli, inkluż b’ċerti sfumaturi, għalihom kollha ( 45 ).

71.

Fil-fehma tiegħi, f’din il-ġurisprudenza tiġi enfasizzata s-sentenza tal‑14 ta’ Settembru 2010, Lego Iuris vs UASI ( 46 ), mogħtija mill-Awla Manja, li interpretat il-projbizzjoni ta’ reġistrazzjoni bħala trade mark ta’ sinjal kompost mill-forma tal-prodott neċessarja sabiex jintlaħaq riżultat tekniku ( 47 ).

72.

Il-Qorti tal-Ġustizzja ddikjarat li din il-projbizzjoni “tiżgura li impriżi ma jistgħux jużaw id-dritt tat-trade marks sabiex iwettqu, mingħajr limitazzjoni ratione temporis, drittijiet esklużivi li jirrigwardaw soluzzjonijiet tekniċi” ( 48 ).

73.

Barra minn hekk, hija sostniet li “billi llimita r-raġuni għal rifjut li jinsab fl-Artikolu 7(1)(e)(ii) tar-Regolament Nru 40/94 għas-sinjali komposti ‘esklussivament’ mill-forma tal-prodott ‘neċessarja’ għall-kisba ta’ riżultat tekniku, il-leġiżlatur debitament ikkunsidra li kull forma tal-prodott hija, sa ċertu punt, funzjonali u li konsegwentement ma jkunx xieraq li tkun irrifjutata r-reġistrazzjoni bħala trade mark forma ta’ prodott għas-sempliċi raġuni li hija tippreżenta karatteristiċi utilitarji. Permezz tat-termini ‘esklussivament’ u ‘neċessarja’, din id‑dispożizzjoni tiżgura li l-forom ta’ prodott li jinkorporaw soluzzjoni teknika biss u li r-reġistrazzjoni tagħhom bħala trade mark toħloq għalhekk realment l-użu ta’ din is-soluzzjoni teknika permezz ta’ impriżi oħra li jkunu miċħuda r-reġistrazzjoni” ( 49 ).

74.

Fuq il-bażi ta’ din il-premessa, il-Qorti tal-Ġustizzja għamlet ċerti kjarifiki rilevanti dwar “[il-]preżenza ta’ wieħed jew ta’ xi elementi arbitrarji minuri f’sinjal tridimensjonali fejn l-elementi essenzjali kollha huma stipulati mis-soluzzjoni teknika li għaliha dan is-sinjal jagħti espressjoni”:

75.

Fir-rigward tal-kunċett ta’ forma neċessarja sabiex jintlaħaq ir-riżultat tekniku previst, il-Qorti tal-Ġustizzja kkonfermat ir-raġunament tal-Qorti tal-Ġustizzja, jiġifieri “li din il-kundizzjoni ma tfissirx li l-forma inkwistjoni għandha tkun l-unika li tippermetti li jinkiseb dan ir-riżultat” ( 52 ). Hija żiedet li “l-eżistenza ta’ forom oħra li jippermettu li jinkiseb l-istess riżultat tekniku ma tikkostitwixxix […] ċirkustanza ta’ natura li tiċħad ir-raġuni għal rifjut ta’ reġistrazzjoni” ( 53 ).

76.

Fid-dawl ta’ dawn l-argumenti, li l-applikazzjoni b’analoġija tagħhom għal din il-kawża nqis li hija xierqa, tista’ tingħata risposta lill-qorti tar-rinviju. Jidher li din ikkunsidrat li d-dehra tar-rota inkwistjoni kienet neċessarja sabiex jinkiseb ir-riżultat tekniku ( 54 ), liema fatt jikkostitwixxi evalwazzjoni tal-fatti li esklużivament għandha twettaq hija nnifisha. Jekk permezz ta’ din id-dikjarazzjoni tixtieq tfisser li teżisti r-relazzjoni ta’ esklużività bejn id-dehra u l-funzjonalità, li għaliha għamilt riferiment iktar ’il fuq, ir-risposta għall-ewwel domanda tagħhom għandha tkun li ma tistax tingħata l-protezzjoni taħt id-dritt tal-awtur.

77.

Il-qorti tar-rinviju trid tkun taf, b’mod partikolari, l-effett li, sabiex tiġi evalwata r-relazzjoni bejn l-oriġini tal-forma tal-oġġett u l-oriġini tar-riżultat tekniku mixtieq, jista’ jkollhom erba’ fatturi speċifiċi, li hija stess telenka.

78.

Billi tinqaleb l-ordni ta’ dawn il-fatturi, kif riflessi fid-digriet tar-rinviju ser nibda billi neżamina b’liema mod tista’ tkun ta’ influwenza l-eżistenza ta’ privattiva preċedenti wara li tkun skadiet.

79.

Minħabba l-validità tal-prinċipju ta’ kumulu, din iċ-ċirkustanza, fiha nnifisha, ma għandhiex timplika l-prevalenza tad-dritt tal-proprjetà industrijali (b’mod partikolari jekk l-effettività tiegħu diġà ntemmet) sal-punt li tostakola l-protezzjoni bħala dritt tal-awtur. Ir-riflessjonijiet ippreżentati fir-rigward tal-prossimità tal-privattivi u l-mudelli industrijali, sa fejn hija kkonċernata din il-kwistjoni ( 55 ), jipproponu li jiġi estiż dan il-prinċipju anki għall-oġġetti protetti minn privattiva.

80.

Madankollu, mill-perspettiva tal-elementi ta’ evalwazzjoni, naħseb li l-qorti tar-rinviju għandha raġun meta tenfasizza din iċ-ċirkustanza, li jista’ jkollha effett doppju:

81.

Il-qorti tar-rinviju tistaqsi liema effett jista’ jkollha l-eżistenza ta’ forom oħrajn li jippermettu li jintlaħaq l-istess riżultat tekniku. B’mod partikolari, hija tagħmel riferiment għal żewġ approċċi kuntrarji, ibbażati fuq l-hekk imsejħa “teorija tal-għamliet multipli” u “teorija tal-kawżalità”.

82.

Reċentement, l-Avukat Ġenerali Saugmandsgaard Øe wettaq analiżi kompleta ta’ dawn iż-żewġ teoriji, applikati għad-disinni, fil-konklużjonijiet tiegħu fil-kawża DOCERAM ( 56 ). Ladarba naqsam l-istess ħsibijiet, ser nagħmel riferiment għalihom.

83.

Is-sentenza DOCERAM, fejn essenzjalment ġiet aċċettata l-opinjoni tal-Avukat Ġenerali (il-qorti tar-rinviju tiċċita kemm is-sentenza kif ukoll il-konklużjonijiet tal-Avukat Ġenerali) ( 57 ), iddeċidiet dwar dan ir-rigward kif ġej:

84.

Għalhekk, il-qari ta’ din is-sentenza jenfasizza l-assenza ta’ effett tas-soluzzjonijiet alternattivi sabiex tiġi ċċarata r-relazzjoni ta’ esklużività bejn il-karatteristiċi tad-dehra u l-funzjoni teknika tal-prodott. Madankollu ma jippermettix li jiġi eliminat kwalunkwe effett ta’ dawn is-soluzzjonijiet alternattivi bħala element adattat sabiex jiġi rrikonoxxut marġni għall-kreazzjoni intellettwali li jwassal għall-istess riżultat tekniku.

85.

F’dawk il-mudelli fejn l-intersezzjoni tal-arti mad-disinn tkun partikolarment enfasizzata, ikun hemm possibbiltajiet ikbar ta’ libertà kreattiva ( 60 ) għall-konfigurazzjoni tad-dehra tal-prodott. Kif ġie propost mill-Kummissjoni waqt is-seduta, l-integrazzjoni tal-aspetti formali ma’ dawk funzjonali, f’xogħlijiet ta’ arti applikata, għandha tiġi analizzata fid-dettall sabiex jiġi ċċarat jekk id-dehra ta’ dawn ix-xogħlijiet tkunx iddettata kollha kemm hi għar-rekwiżiti tekniċi. F’ċerti każijiet ikun possibbli li jiġu sseparati, għall-inqas idealment, l-elementi li jissodisfaw kunsiderazzjonijiet funzjonali minn dawk li jissodisfaw biss għażliet liberi (oriġinali) tal-kreatur tagħhom li jistgħu jiġu protetti bħala dritt tal-awtur ( 61 ).

86.

Nifhem li dawn ir-riflessjonijiet jistgħu jiġu kklassifikati pjuttost bħala teoretiċi u forsi ma jgħinux biżżejjed lill-qorti tar-rinviju, li qiegħda taffaċċja l-kompitu diffiċli li tiċċara liema elementi kreattivi jistgħu jiġu protetti f’rota li l-funzjonalità tagħha teħtieġ il-preżenza ta’ roti, katina, frejm u manubriju, tkun xi tkun il-forma tagħha ( 62 ).

87.

Fi kwalunkwe każ, minn perspettiva marbuta mal-interpretazzjoni tar-regola, iktar milli mal-applikazzjoni tagħha għal suppożizzjoni partikolari, huwa sinjifikattiv li wieħed jiftakar li, skont il-Qorti tal-Ġustizzja, ir-risposta għal din il-parti tat-tieni domanda preliminari tinsilet mis-sentenza DOCERAM.

88.

Is-soluzzjoni esposta fir-rigward tad-disinni tista’ tiġi estrapolata, mutatis mutandis, sabiex jiġi ċċarat il-grad ta’ oriġinalità tax-“xogħlijiet” b’applikazzjoni industrijali, li l-kreaturi tagħhom għandhom l-għan li jipproteġu bħala dritt tal-awtur.

89.

Sabiex il-qorti tikkunsidra jekk hemmx ksur, mill-perspettiva oġġettiva, bħala prinċipju, ma hijiex rilevanti r-rieda ta’ min jikkummerċjalizza, mingħajr ma jkun awtorizzat, oġġett protett bi dritt tal-awtur.

90.

Differenti huwa l-fatt li r-rieda sabiex jinkiseb riżultat tekniku tista’ titqies meta tiġi evalwata r-relazzjoni bejn il-forma u l-funzjonalità. Huwa loġiku li min jipproduċi oġġett kopert minn privattiva li jkun għadda fil-qasam pubbliku ma jkollux skop ieħor ħlief li jikseb il-konsegwenza teknika mistennija ( 63 ).

91.

Madankollu, fid-dawl tal-affermazzjoni li l-forma tal-mudell tissodisfa deċiżjoni purament estetika u mhux funzjonali xejn ma jwaqqaf lil min isostni l-kuntrarju (jiġifieri, li uża din il-forma b’impożizzjoni strettament teknika jew funzjonali) milli jipprovaha ( 64 ).

92.

Wara li tinvestiga l-eżistenza jew l-assenza ta’ dritt għall-protezzjoni tal-oġġett bħala xogħol, il-qorti tista’ teżamina r-rieda oriġinali tal-inventur jew tad-disinjatur, qabel dik tal-persuna li tirriproduċi l-invenzjoni jew id-disinn tagħhom.

93.

Għal dan il-għan għandu jitqies il-mument tal-kunċett inizjali tiegħu ( 65 ) sabiex jiġi evalwat jekk l-awtur tiegħu kienx aspira realment sabiex iwettaq kreazzjoni intellettwali proprja, jew jekk, minflok, kienx qiegħed ifittex mod esklużiv sabiex jiddefendi idea applikabbli għat-tfassil ta’ prodott industrijali oriġinali, għall-manifattura u l-bejgħ eċċessiv tiegħu fis-suq. Iċ-ċirkustanza fejn saret applikazzjoni industrijali jew inkiseb vantaġġ kummerċjali mill-invenzjoni jew id-disinn tista’ tipprovdi indizji li jistħoqqilhom l-attenzjoni.

94.

Il-fatt li r-rikonoxximent sussegwenti tad-disinn kien mistħoqq, inkluż tal-esibizzjoni tiegħu f’mużewijiet, ma jidhirlix li huwa rilevanti minn din il-perspettiva. Dan il-fattur jew oħrajn analogi, bħall-kisba ta’ premjijiet fil-kuntest tad-disinn industrijali, jikkonferma, pjuttost, li n-natura tiegħu hija waħda ta’ oġġett industrijali li ħaqqu tifħir, jew inkluż ta’ ammirazzjoni, fil-qasam proprju tiegħu, jew li għandu komponenti estetiċi rilevanti.

95.

Il-qorti tar-rinviju ma toffrix biżżejjed elementi ta’ evalwazzjoni sabiex tifhem liema huwa s-sens preċiż ta’ din il-parti tat-tieni domanda preliminari, li dwarha ma tipprovdi ebda spjegazzjoni.

96.

Għalhekk, u minħabba li nirrikonoxxi li r-raġunijiet preċedenti huma biżżejjed għad-deskrizzjoni tar-relazzjoni bejn il-forma tal-prodott u l-funzjoni jew ir-riżultat tekniku tiegħu, ftit għandi xi nżid.

97.

Loġikament, jekk il-forma li ddisinja d-disinjatur tal-prodott (f’dan il-każ ir-rota) ma tkunx ideali sabiex tinkiseb il-funzjonalità li trid tintlaħaq, dak li jkun jonqos hija s-suppożizzjoni nnifisha tal-applikazzjoni industrijali futura. Għalhekk, għandu jiġi preżunt li l-forma proposta hija effikaċi għal dan l-iskop (f’dan il-każ, għall-manifattura ta’ rota li tista’ kemm iddur kif ukoll tintewa).

98.

Fi kwalunkwe każ hija l-qorti tar-rinviju li għandha tevalwa dan il-fatt fid-dawl tal-provi (b’mod partikolari tal-għarfien espert) li ġew prodotti quddiemha.

99.

Il-kriterji għall-evalwazzjoni tar-relazzjoni ta’ esklużività bejn id-dehra tal-prodott u r-riżultat tekniku tiegħu, probabbilment, ma humiex eżawriti fl-erbgħa analizzati sa issa. Madankollu, kif sostna l-Avukat Ġenerali Saugmandsgaard Øe fil-konklużjonijiet tiegħu tal-kawża DOCERAM ( 66 ), ma jkunx xieraq li ssir lista, eżawrjenti jew le, ta’ dawn il-kriterji astratti meta, fir-realtà, din l-evalwazzjoni (ta’ natura fattwali) tkun marbuta ma’ għadd ta’ ċirkustanzi diffiċilment rikonoxxibbli a priori.

100.

Fl-aħħar nett, inżid li r-rifjut eventwali tal-protezzjoni bħala drittijiet tal-awtur ma tipprekludix ir-rikors għal regoli oħrajn previsti għall-ġlieda kontra l-imitazzjonijiet mhux oriġinali jew parassitiċi. Kif enfasizzat il-Kummissjoni waqt is-seduta, il-leġiżlazzjoni dwar il-kompetizzjoni żleali, anki jekk mhux kompletament armonizzata fuq il-livell tal-Unjoni ( 67 ), tista’ toffri rimedji għal dan il-fenomenu mhux mixtieq ( 68 ).

101.

Permezz ta’ din l-aħħar riflessjoni, kif indikajt darba oħra, “ma għandix l-intenzjoni li nidħol fil-possibbiltajiet li l-qorti tar-rinviju tista’ssib, taħt id-dritt nazzjonali tagħha, biex tikklassifika l-imġiba inkwistjoni. Nillimita ruħi sabiex niftaħ il-perspettiva li minnha jistgħu jintwerew ir-reazzjonijiet proċedurali fir-rigward ta’ mġiba potenzjalment illegali, lil hinn mill-kamp ta’ applikazzjoni rispettiv tad-dritt tat-trade marks” ( 69 ).

102.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, nipproponi li l-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi lit-Tribunal de l’entreprise de Liège (il-Qorti tal-Impriżi ta’ Liège, il-Belġju) kif ġej: