1.

F’din il-kawża, ir-rechtbank Den Haag (il-Qorti ta’ Den Haag, il-Pajjiżi l-Baxxi) tistieden lill-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tagħti l-interpretazzjoni tagħha dwar l-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95/KE ( 2 ).

2.

Fit-28 ta’ Frar 2017, il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li tassenja l-kawża lid-Disa’ Awla. Saret seduta fis-6 ta’ April 2017. Fit-22 ta’ Ġunju 2017, jiena ppreżentajt l-ewwel konklużjonijiet tiegħi f’din il-kawża.

3.

Id-Disa’ Awla ddeċidiet, fit-13 ta’ Settembru 2017, skont l-Artikolu 60(3) tar-Regoli tal-Proċedura tal-Qorti tal-Ġustizzja, li tibgħat lura l-kawża quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja sabiex din terġa’ tiġi assenjata lil kulleġġ ġudikanti ikbar. Sussegwentement, il-Qorti tal-Ġustizzja assenjat il-kawża lill-Awla Manja.

4.

Permezz tad-digriet tagħha tat-12 ta’ Ottubru 2017, Louboutin u Christian Louboutin (C‑163/16, mhux ippubblikat, EU:C:2017:765), il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li tiftaħ mill-ġdid il-proċedura orali u stiednet lill-persuni kkonċernati jipparteċipaw f’seduta ġdida.

5.

L-Artikolu 3 tad-Direttiva 2008/95, intitolat “Raġunijiet għal rifjut jew nullità” jipprovdi fil-paragrafu 1(b) u (e)(iii) tiegħu:

“1.   Is-segwenti m’għandhomx jiġu reġistrati jew, jekk jiġu reġistrati, għandhom ikunu suxxettibbli għal dikjarazzjoni ta’ nullità:

[…]

[…]

[…]”

6.

Id-dritt tat-trade marks fil-Pajjiżi l-Baxxi huwa rregolat mill-Konvenzjoni Benelux dwar il-Proprjetà Intellettwali (Trade Marks u Disinni), iffirmata f’Den Haag, fil-25 ta’ Frar 2005, mir-Renju tal-Belġju, mill-Gran Dukat tal-Lussemburgu u mir-Renju tal-Pajjiżi l-Baxxi (iktar ’il quddiem il-“Konvenzjoni Benelux”).

7.

L-Artikolu 2.1 tal-Konvenzjoni Benelux, intitolat “Sinjali li jistgħu jikkostitwixxu trade mark Benelux”, jipprovdi b’mod partikolari li “[…] madankollu, ma jistgħux jitqiesu bħala trade marks is-sinjali kkostitwiti esklużivament mill-forma li hija imposta min-natura stess tal-prodott, li tagħti valur sostanzjali lill-prodott jew li hija meħtieġa sabiex jinkiseb riżultat tekniku”. [traduzzjoni mhux uffiċjali]

8.

Bi tweġiba għall-istedina indirizzata lill-partijiet ikkonċernati msemmija fl-Artikolu 23 tal-Istatut tal-Qorti tal-Ġustizzja tal-Unjoni Ewropea, Christian Louboutin u l-kumpannija Louboutin SAS (iktar ’il quddiem, flimkien, “Louboutin”), Van Haren Schoenen BV (iktar ’il quddiem “Van Haren”), il-Gvern Ġermaniż, Franċiż u tar-Renju Unit, kif ukoll il-Kummissjoni Ewropea, ippreżentaw l-osservazzjonijiet tagħhom fis-seduta li saret fl-14 ta’ Novembru 2017 ( 3 ). Kien f’dan l-istadju tal-proċedura li l-partijiet ikkonċernati kellhom it-tieni opportunità li jippreżentaw l-osservazzjonijiet orali tagħhom dwar id-domanda preliminari, ifformulata kif ġej: “[i]l-kunċett ta’ ‘għamla’ fis-sens tal-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva [2008/95] huwa limitat għall-karatteristiċi tridimensjonali tal-prodotti, bħall-kontorni, il-kejl u l-volumi tagħhom (espressi tridimensjonalment) jew jinkludi karatteristiċi (mhux tridimensjonali) oħrajn tal-prodotti, bħall-kulur tagħhom?”

9.

Fl-ewwel konklużjonijiet tiegħi, għamilt analiżi li wasslitni sabiex inqis li sinjal li jgħaqqad il-kulur u l-forma jista’ jaqa’ taħt il-projbizzjoni msemmija fl-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95 ( 4 ).

10.

Għalhekk ipproponejt li r-risposta tal-Qorti tal-Ġustizzja għad-domanda preliminari magħmula mill-qorti tar-rinviju għandha tkun li l-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95 għandu jiġi interpretat fis-sens li din id-dispożizzjoni tista’ tiġi applikata għal sinjal ikkostitwit mill-forma tal-prodott u li jinvoka l-protezzjoni għal kulur partikolari.

11.

Fil-punti 28 sa 41 tal-ewwel konklużjonijiet tiegħi, b’mod sussidjarju, ippreżentajt ir-riflessjonijiet tiegħi dwar il-klassifikazzjoni tat-trade mark kontenzjuża. Ikkonstatajt li t-trade mark inkwisjtoni għandha tiġi assimilata ma’ sinjal ikkostitwit mill-forma tal-prodott u li jinvoka l-protezzjoni għal kulur fir-rigward ta’ din il-forma, pjuttost milli ma’ trade mark kkostitwita minn kulur fih innifsu.

12.

Madankollu, kif diġà osservajt fil-punt 31 tal-ewwel konklużjonijiet tiegħi, inqis li l-klassifikazzjoni tat-trade mark inkwistjoni tikkostitwixxi evalwazzjoni fattwali li f’dan il-każ għandha titwettaq mill-qorti nazzjonali.

13.

L-istess jgħodd għar-risposta għad-domanda dwar jekk il-kulur aħmar tal-pett jagħtix valur sostanzjali lill-prodott. Jidhirli li l-pożizzjoni tal-qorti tar-rinviju hija ċara fuq dan il-punt u li titlaq mill-premessa li din id-domanda għandha tingħata risposta fl-affermattiv.

14.

Madankollu, fil-punti 70 sa 72 tal-ewwel konklużjonijiet tiegħi, jiena indikajt fir-risposta proposta minni għad-domanda preliminari li l-analiżi sabiex jiġi stabbilit jekk hijiex forma li tagħti valur sostanzjali lill-prodott fis-sens tal-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95 – u, għalhekk, jekk din id-dispożizzjoni tapplikax jew le f’dan il-każ – tirrigwarda esklużivament il-valur intrinsiku tal-forma u ma għandhiex tieħu inkunsiderazzjoni l-attraenza tal-prodott li tirriżulta mir-reputazzjoni ta’ din it-trade mark jew tal-proprjetarju tagħha. Fuq il-bażi ta’ din il-premessa, jiena fformulajt it-tieni parti tar-risposta proposta minni għad-domanda preliminari kif ġej: “[i]l-kunċett ta’ forma li ‘tagħti valur sostanzjali’ lill-prodott, fis-sens ta’ din id-dispożizzjoni, jirrigwarda esklużivament il-valur intrinsiku tal-forma u ma jippermettix li tittieħed inkunsiderazzjoni r-reputazzjoni tat-trade mark jew tal-proprjetarju tagħha.”

15.

F’dawn il-konklużjonijiet ser nindirizza l-kwistjonijiet imqajma waqt is-seduta tal-14 ta’ Novembru 2017, sabiex l-analiżi li hemm fl-ewwel konklużjonijiet tiegħi tiġi ssupplimentata b’kunsiderazzjonijiet fuq il-fehmiet differenti tal-persuni kkonċernati.

16.

F’dan l-ispirtu, l-ewwel ser niżviluppa l-kunsiderazzjonijiet tiegħi dwar il-klassifikazzjoni tat-trade mark kontenzjuża fid-dawl tal-pożizzjonijiet ippreżentati mill-persuni kkonċernati fis-seduta tal-14 ta’ Novembru 2017. Sussegwentement, ser neżamina l-impatt tar-Regolament ta’ Implimentazzjoni (UE) 2017/1431 ( 5 ), li jirrigwarda b’mod partikolari l-kunċett ta’ “trade mark ta’ pożizzjoni”, fuq l-analiżi tal-ewwel konklużjonijiet tiegħi dwar il-klassifikazzjoni tat-trade mark inkwistjoni. Wara ser nifformula osservazzjonijiet supplimentari dwar l-interpretazzjoni tal-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95 fil-kuntest, minn naħa, tar-relazzjoni bejn din id-direttiva u d-Direttiva (UE) 2015/2436 ( 6 ) u, min-naħa l-oħra, tar-ratio tal-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95. Fl-aħħarnett, ser nikkunsidra l-konsegwenzi tas-soluzzjoni li jiena ma kontx qbilt magħha fl-ewwel konklużjonijiet tiegħi, imma li kienet ġiet iffavorita minn bosta partijiet ikkonċernati fl-aħħar seduta, li tgħid li l-interess li ċerti karatteristiċi tal-prodotti jinżammu fid-dominju pubbliku jista’ jitqies fil-kuntest tal-verifika tal-karattru distintiv.

17.

Fl-ewwel konklużjonijiet tiegħi, kif fakkart fil-qosor preċedentement, kont inklinat li nikklassifika t-trade mark kontenzjuża bħala sinjal ikkostitwit mill-forma tal-prodott u li tinvoka l-protezzjoni għal kulur fir-rigward ta’ din il-forma, pjuttost milli bħala trade mark ta’ kulur ( 7 ).

18.

Wara li smajt lill-partijiet ikkonċernati waqt is-seduta tal-14 ta’ Novembru 2017, ninsab inqas inklinat li nikklassifika t-trade mark kontenzjuża bħala trade mark ikkostitwita minn kulur fih innifsu.

19.

Bi tweġiba għal mistoqsija tal-Qorti tal-Ġustizzja li saret fis-seduta tal-14 ta’ Novembru 2017, Louboutin qalet li t-trade mark kontenzjuża hija sinjal li jista’ jiġi deskritt kif ġej: minn naħa, il-pett huwa ddelimitat f’termini ta’ spazju b’linji li jippermettu li jiġi mpinġi, u dan huwa ddelimitat bil-kulur aħmar u, min-naħa l-oħra, il-pett huwa forma li tikkorrispondi mad-delimitazzjoni f’termini ta’ spazju tal-kulur aħmar. Għalhekk, skont il-proprjetarju tat-trade mark kontenzjuża, huwa l-kulur li jiddelimita l-forma u – din jidhirli li hija konsegwenza naturali ta’ din l-ewwel konstatazzjoni – din il-forma tikkorrispondi mad-delimitazzjoni f’termini ta’ spazju tal-kulur.

20.

Għaldaqstant, jidhirli li, f’dan il-każ, ma hijiex kwistjoni ta’ forma kompletament astratta jew ta’ forma li l-importanza tagħha hija negliġibbli, li tiġġustifika l-konstatazzjoni li t-trade mark kontenzjuża tinvoka l-protezzjoni għal kulur partikolari bħala tali, mingħajr ebda delimitazzjoni f’termini ta’ spazju. Ma huwiex importanti jekk il-forma tal-pett tista’ tvarja skont il-mudelli differenti ta’ żraben. Din tibqa’ forma ta’ pett u mhux ta’ parti oħra ta’ żarbun. F’dan il-kuntest, wieħed ma jistax jinsa, minn naħa, il-prinċipju li trade mark trid tinftiehem bħala ħaġa waħda u, min-naħa l-oħra, li l-protezzjoni li jgawdi l-proprjetarju tat-trade mark tikkonċerna mhux biss is-sinjali li huma identiċi mas-sinjal li huwa s-suġġett tal-applikazzjoni għar-reġistrazzjoni, iżda wkoll dawk li huma simili għal dak is-sinjal.

21.

Barra minn hekk, niddubita jekk il-kulur aħmar jistax iwettaq il-funzjoni essenzjali tat-trade mark u jidentifika l-proprjetarju tagħha meta dan il-kulur jintuża barra mill-kuntest xieraq tiegħu, jiġifieri indipendentement mill-forma tal-pett. Fi kwalunkwe każ, ma nemminx li dan kien l-effett mixtieq mill-proprjetarju meta għamel l-applikazzjoni għar-reġistrazzjoni tat-trade mark kontenzjuża.

22.

Biex nikkonkludi, fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet fil-punti 29 sa 41 tal-ewwel konklużjonijiet tiegħi kif ukoll tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, inqis li t-trade mark inkwistjoni għandha tkun assimilata ma’ sinjal ikkostitwit mill-forma tal-prodott u li jinvoka l-protezzjoni għal kulur fir-rigward ta’ din il-forma, iktar milli ma’ trade mark ikkostitwita minn kulur fih innifsu.

23.

Fil-punt 32 tal-ewwel konklużjonijiet tiegħi, jiena osservajt li d-Direttiva 2008/95 u l-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja ma jorbtu l-ebda konsegwenza legali mal-klassifikazzjoni ta’ trade mark bħala “trade mark ta’ pożizzjoni”. Il-Gvern Ġermaniż ikkondivida din il-fehma waqt is-seduta tal-14 ta’ Novembru 2017. Barra minn hekk, kif indikajt ukoll fil-punt 32 tal-ewwel konklużjonijiet tiegħi, il-klassifikazzjoni bħala “trade mark ta’ pożizzjoni” ma tipprekludix minnha nnifisha li l-istess trade mark titqies bħala kkostitwita mill-forma tal-prodott u, għalhekk, bħala li tista’ tkun suġġetta għall-projbizzjoni prevista fl-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95, peress li din l-aħħar kategorija, jiġifieri t-trade marks kkostitwiti mill-forma tal-prodott, tinkludi wkoll is-sinjali li jirrappreżentaw parti jew element tal-prodott ikkonċernat.

24.

Matul is-seduta tal-14 ta’ Novembru 2017, Louboutin argumentat li l-Artikolu 3(3)(d) tar-Regolament ta’ Implimentazzjoni 2017/1431 jiddefinixxi t-trade mark ta’ pożizzjoni billi jindika l-mod li bih għandha tkun irrappreżentata fuq il-prodott. Skont Louboutin, it-trade mark kontenzjuża tissodisfa l-kriterji stabbiliti f’din id-definizzjoni.

25.

Bl-istess mod, bħall-pożizzjoni ta’ ħafna partijiet ikkonċernati qabel il-ftuħ mill-ġdid tal-proċedura orali, il-Gvern Ġermaniż, Franċiż u tar-Renju Unit kif ukoll il-Kummissjoni sostnew waqt is-seduta tal-14 ta’ Novembru 2017 li t-trade mark kontenzjuża għandha tkun ikklassifikata bħala trade mark ta’ pożizzjoni. Il-Gvern Franċiż biss irrefera espliċitament għar-Regolament ta’ Implimentazzjoni 2017/1431.

26.

Madankollu, l-argumenti meħuda mir-Regolament ta’ Implimentazzjoni 2017/1431 ma jistgħux, fil-fehma tiegħi, iqajmu dubji dwar il-kunsiderazzjonijiet imfakkra fil-punt 23 ta’ dawn il-konklużjonijiet ( 8 ).

27.

Ir-Regolament ta’ Implimentazzjoni 2017/1431 japplika mill-1 ta’ Ottubru 2017 u jikkompleta s-sistema ta’ trade marks tal-Unjoni Ewropea bbażata fuq ir-Regolament (KE) Nru 207/2009 ( 9 ), li ġie ssostitwit mill-1 ta’ Ottubru 2017 mir-Regolament (UE) 2017/1001 ( 10 ). Sadanittant, ir-Regolament Nru 207/2009 ġie emendat bir-Regolament (UE) Nru 2015/2424 ( 11 ), li daħal fis-seħħ fit-23 ta’ Marzu 2016. L-Artikolu 7(1)(e)(iii) ta’ dan l-ewwel regolament, li jirriproduċi l-kliem tal-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95, ġie emendat fis-sens li s-sinjali kkostitwiti esklużivament mill-“forma, jew xi karatteristika oħra, tal-oġġetti li tagħti valur sostanzjali lill-oġġetti” ( 12 ) ma jiġux aċċettati għar-reġistrazzjoni ( 13 ).

28.

Minn dan isegwi li l-Artikolu 3(3)(d) tar-Regolament ta’ Implimentazzjoni 2017/1431, li jirrigwarda t-“trade mark ta’ pożizzjoni”, ġie inkorporat fis-sistema ta’ trade marks tal-Unjoni li qabel kienet aċċettat li ma huwiex neċessarju li s-sinjal ikun ikkostitwit mill-“forma” biex jaqa’ taħt ir-raġuni għal rifjut jew għal invalidità li tikkorrispondi mar-raġuni prevista fl-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95.

29.

Għaldaqstant, l-Artikolu 3(3)(d) tar-Regolament ta’ Implimentazzjoni 2017/1431 ma kienx ġie kkonċepit bħala “definizzjoni” tat-tip ta’ trade mark li, fi kwalunkwe każ, ma tistax tkun koperta mir-raġuni għal rifjut jew għal invalidità li tikkorrispondi mar-raġuni prevista fl-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95. Fil-fatt, issa jidher ċar li, fis-sistema tat-trade marks tal-Unjoni, id-distinzjoni bejn “forma” u “karatteristiċi oħra” ma hijiex rilevanti fil-kuntest ta’ din ir-raġuni għal rifjut jew għal invalidità.

30.

Għall-istess raġuni, ma jistax jingħad fuq il-bażi tal-Artikolu 3(3)(d) tar-Regolament ta’ Implimentazzjoni 2017/1431 li, fil-każijiet kollha, trade mark ta’ pożizzjoni hija kompletament indipendenti mill-forma tal-prodott, speċjalment meta tikkonċerna sinjal li jirrappreżenta parti jew element tal-prodott ikkonċernat.

31.

Huwa veru li r-Regolament ta’ Implimentazzjoni 2017/1431 jiddistingwi, minn naħa, it-“trade mark ta’ pożizzjoni”, imsemmija fl-Artikolu 3(3)(d) tiegħu, u, min-naħa l-oħra, it-“trade mark ta’ forma” u t-“trade mark ta’ kulur” imsemmija rispettivament fl-Artikolu 3(3)(c) u fl-Artikolu 3(3)(f) ta’ dan ir-regolament.

32.

Minkejja dan, nosserva li l-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95 ma jkoprix it-“trade marks ta’ forma”, iżda s-sinjali kkostitwiti esklużivament mill-forma li tagħti valur sostanzjali lill-prodott ( 14 ).

33.

Barra minn hekk, l-Artikolu 3(3) tar-Regolament ta’ Implimentazzjoni 2017/1431 ma fih la lista eżawrjenti tat-tipi ta’ trade marks li jistgħu jiġu rreġistrati u lanqas id-definizzjonijiet tat-tipi ta’ trade marks imsemmija minn din id-dispożizzjoni. Minn naħa, l-Artikolu 3(4) ta’ dan ir-regolament jipprevedi l-possibbiltà li ssir applikazzjoni għar-reġistrazzjoni ta’ trade mark li “ma tkun koperta mill-ebda wieħed mit-tipi elenkati fil-paragrafu 3” ta’ dan l-artikolu. Min-naħa l-oħra, dan l-aħħar paragrafu jindika biss il-mod li bih trade mark għandha tkun irrappreżentata “[m]eta l-applikazzjoni tkun tikkonċerna kwalunkwe waħda mit-trademarks elenkati fil-punti (a) sa (j)” tar-Regolament ta’ Implimentazzjoni 2017/1431. Fil-fatt, jidhirli li l-Artikolu 3(3) ta’ dan ir-regolament sempliċement jispeċifika kif it-tipi ta’ trade marks l-iktar użati għandhom ikunu rrappreżentati fil-proċedura ta’ reġistrazzjoni. Għalhekk, is-sinjali li huma ibridi ta’ diversi tipi ta’ trade marks imsemmija fl-Artikolu 3(3) tar-Regolament ta’ Implimentazzjoni 2017/1431 huma konformi mas-sistema tat-trade marks tal-Unjoni. F’dan il-kuntest, infakkar li l-fatt li t-trade mark kontenzjuża kienet irreġistrata bħala trade mark figurattiva ma jipprekludix li tiġi kklassifikata bħala “trade mark ikkostitwita mill-forma tal-prodott”.

34.

Fid-dawl ta’ dak li ntqal qabel, kif ukoll tal-kunsiderazzjonijiet li jinsabu fil-punt 32 tal-ewwel konklużjonijiet tiegħi, inqis li l-introduzzjoni tal-kunċett ta’ “trade mark ta’ pożizzjoni” fl-Artikolu 3(3)(d) tar-Regolament ta’ Implimentazzjoni 2017/1431 fis-sistema tad-dritt tal-Unjoni ma tistax tibdel il-kunsiderazzjonijiet tiegħi dwar l-applikabbiltà tal-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95 għal sinjal ikkostitwit mill-forma tal-prodott u li jinvoka l-protezzjoni għal kulur partikolari.

35.

Id-Direttiva 2008/95 ser tiġi ssostitwita bid-Direttiva 2015/2436, li d-data limitu ta’ traspożizzjoni tagħha hija prevista għall-14 ta’ Jannar 2019. L-Artikolu 4(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2015/2436, li jikkorrispondi mar-raġuni għal rifjut jew għal invalidità prevista fl-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95, jirreferi għas-sinjali kkostitwiti esklużivament mill-“għamla, jew karatteristika oħra [tal-prodott], li tagħti valur sostanzjali lill-oġġetti”.

36.

Fl-ewwel konklużjonijiet tiegħi, staqsejt lili nnifsi jekk il-fatt li l-leġiżlatur ma kienx qies neċessarju li jipprovdi dispożizzjonijiet tranżitorji sabiex jiġu riżolti kunflitti potenzjali bejn iż-żewġ direttivi suċċessivi setax jindika li huwa kien qies li l-qafas ġuridiku ta’ dawn is-sinjali kien l-istess fil-kuntest ta’ dawn id-direttivi ( 15 ).

37.

Skont il-Gvern tar-Renju Unit, din l-assenza ta’ dispożizzjonijiet tranżitorji ma tippermettix li tinġibed konklużjoni fir-rigward tal-effett retroattiv. Dan il-Gvern osserva li ma kienx hemm dispożizzjonijiet tranżitorji għal dak li jirrigwarda d-dispożizzjonijiet li jemendaw aspetti oħra tal-liġi tat-trade marks, b’mod partikolari l-Artikolu 14 tad-Direttiva 2015/2436, li jillimita għal persuni fiżiċi d-difiża ta’ isem persuna u li jippermetti lil persuna tuża isimha u l-indirizz tagħha mingħajr ksur ta’ trade mark, filwaqt li skont l-Artikolu 6 tad-Direttiva 2008/95, din id-difiża hija miftuħa wkoll għal persuni ġuridiċi.

38.

Madankollu, ma jidhirlix li huwa kompletament iġġustifikat li l-emendi għall-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva 2008/95 jitqiegħdu fuq l-istess livell bħal dawk li għandhom x’jaqsmu mad-difiża ta’ isem persuna, imsemmija fl-Artikolu 6 ta’ din id-direttiva u fl-Artikolu 14 tad-Direttiva 2015/2436.

39.

Id-difiża ta’ isem persuna tikkostitwixxi limitazzjoni tad-drittijiet esklużivi tal-proprjetarju tat-trade mark li huwa intitolat li jipprojbixxi lil kwalunkwe terz milli juża sinjal identiku għat-trade mark. Fil-fatt, l-emendi introdotti bid-Direttiva 2015/2436 ma jillimitawx id-drittijiet tal-proprjetarju tat-trade mark. Għall-kuntrarju, din id-direttiva ssaħħaħ il-monopolju tal-proprjetarju tat-trade mark u, fl-istess ħin, tirrestrinġi d-drittijiet ta’ terzi, b’tali mod li l-impriżi u l-kumpanniji ma jistgħux jinvokaw iktar id-difiża ta’ isem persuna.

40.

Fi kwalunkwe każ, din il-varjazzjoni fl-effetti tat-trade mark ma tistax tiddisturba l-validità tat-trade mark innifisha. Il-korp ta’ trade marks kompost minn dawk diġà rreġistrati kif ukoll dawk li għadhom jistgħu jiġu rreġistrati għalhekk tibqa’ intatta kemm taħt is-sistema l-antika kif ukoll taħt dik il-ġdida. Irrispettivament mis-sistema li taħtha trade mark tkun irreġistrata, is-sistema l-ġdida ser tbiddel biss is-sitwazzjoni ta’ terzi li ma jkunux persuni fiżiċi.

41.

Madankollu, din il-loġika diffiċilment tista’ tiġi applikata fir-rigward tar-raġunijiet għal rifjut jew għal invalidità li jinsabu fl-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva 2008/95. Huwa f’dan il-kuntest li wieħed għandu jistaqsi dwar l-effett tal-modifika tal-portata tar-raġuni għal rifjut jew għal invalidità fuq id-dritt tat-trade marks tal-Unjoni meta jiskadi t-terminu għat-traspożizzjoni tad-Direttiva 2015/2436. Huwa possibbli li jiġi antiċipat l-għadd kbir ta’ applikazzjonijiet li jikkonċernaw id-dikjarazzjoni tal-invalidità tat-trade marks wara d-data limitu għat-traspożizzjoni tad-direttiva l-ġdida? Barra minn hekk, jekk wieħed iqis li t-trade marks irreġistrati taħt is-sistema l-antika x’aktarx ma jaqgħux taħt il-projbizzjonijiet imsemmija fl-Artikolu 4(1)(e) tad-Direttiva 2015/2436 u li jikkorrispondu mal-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva 2008/95, jista’ jkun hemm preżentazzjoni qawwija ta’ trade marks qabel din id-data?

42.

Minbarra dawn il-kunsiderazzjonijiet, jiena tal-fehma li l-assenza ta’ dispożizzjonijiet tranżitorji fid-Direttiva 2015/2436 huwa biss indikazzjoni favur l-interpretazzjoni tal-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95 li tgħid li din id-dispożizzjoni tapplika għas-sinjali kkostitwiti mill-forma tal-prodott li jinvokaw il-protezzjoni għal kulur partikolari. Huwa speċjalment ir-ratio ta’ din id-dispożizzjoni li tikkostitwixxi l-argument ewlieni tal-analiżi tiegħi ( 16 ).

43.

Matul is-seduta, bosta partijiet ikkonċernati indirizzaw ir-ratio tar-raġuni għal rifjut jew għal invalidità previst fl-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95.

44.

Il-Gvern Ġermaniż u tar-Renju Unit kif ukoll Van Haren sostnew li din id-dispożizzjoni tipprekludi użu abbużiv tat-trade marks li jista’ jwassal għall-ħolqien ta’ monopolji antikompetittivi.

45.

Għalhekk, il-Gvern Ġermaniż huwa favur l-argument li l-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva 2008/95 jipprojbixxi monopolizzazzjoni tal-forom ta’ prodott li – minħabba l-karatteristiċi tagħhom – għandhom jinżammu fid-dominju pubbliku b’mod sostenibbli sabiex l-użu tagħhom ikun miftuħ għall-atturi kollha fis-suq. Issa, dan il-gvern jidher li jqis li l-karatteristiċi estetiċi, imsemmija fl-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95, għandhom dinamika tagħhom stess fis-sens li l-attraenza tagħhom tista’ tvarja skont il-moda.

46.

Bl-istess mod, Louboutin tidher li ssostni li, fil-qasam estetiku, mhux meħtieġ li tinżamm id-disponibbiltà tal-karatteristiċi essenzjali tal-prodott b’mod sostenibbli skont id-dritt tat-trade marks, għaliex dawn il-karatteristiċi ma għandhomx ħajja ekonomika twila biżżejjed sabiex tiġi ġġustifikata protezzjoni bħal din.

47.

Napprezza l-argument imressaq waqt is-seduta minn Louboutin u mill-Gvern Ġermaniż li jgħid li l-attraenza tal-karatteristiċi estetiċi għandha dinamika tagħha stess, peress li l-karatteristiċi mfittxija u apprezzati mill-pubbliku jistgħu jvarjaw skont il-moda. Din id-dinamika inerenti tal-karatteristiċi li jagħtu valur sostanzjali lill-prodott ma tipprekludix, fl-opinjoni tiegħi, interpretazzjoni tal-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95 li tgħid li din id-dispożizzjoni tapplika fil-każ ta’ sinjal ikkostitwit mill-forma tal-prodott u li jinvoka l-protezzjoni għal kulur partikolari.

48.

Fil-konklużjonijiet tiegħi fil-kawża Hauck ( 17 ), indikajt li l-evalwazzjoni intiża li tiddetermina jekk il-forma inkwistjoni “tagħti[x] valur sostanzjali lill-merkanzija” minħabba, pereżempju, il-karatteristiċi estetiċi tagħha, neċessarjament timplika li tiġi kkunsidrata l-perspettiva tal-konsumatur medju. Madankollu, il-mod kif il-konsumatur jipperċepixxi l-forma inkwistjoni ma huwiex kriterju deċiżiv għal din l-evalwazzjoni. Sabiex jinkiseb l-għan tal-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95, jiġifieri biex jiġi żgurat li l-forom li jattiraw il-pubbliku jibqgħu disponibbli għall-atturi tas-suq, għandhom jittieħdu inkunsiderazzjoni kemm il-perċezzjoni tas-sinjal inkwistjoni mill-pubbliku rilevanti kif ukoll il-konsegwenzi ekonomiċi li jirriżultaw mill-fatt li dan is-sinjal huwa rriżervat għal impriża waħda biss.

49.

Sussidjarjament, nistaqsi jekk – kuntrarjament għal dak li ssostni Louboutin – l-importanza tal-perċezzjoni tal-pubbliku fil-kuntest tal-applikazzjoni tal-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95 tiffavorixxix interpretazzjoni teleoloġika ta’ din id-dispożizzjoni. F’dan il-każ, hija l-interpretazzjoni l-iktar flessibbli tal-kunċett ta’ “forma” fis-sens ta’ dan l-artikolu li tipprevali fuq l-interpretazzjoni letterali tiegħu.

50.

L-Artikolu 3(1)(e)(i) u (ii) tad-Direttiva 2008/95 jikkonċerna karatteristiċi ddefiniti minn qabel u b’mod sostenibbli, li jirriżultaw min-natura tal-prodott innifsu peress li huma, rispettivament, imposti “min-natura tal-merkanzija stess” jew “meħtieġa sabiex jiġi ottenut riżultat tekniku”. Għaldaqstant, għal dak li jirrigwarda b’mod partikolari dawn tal-aħħar, nosserva li l-mod li bih il-pubbliku jipperċepixxi l-prodotti x’aktarx ma jistax ibiddel dan l-istat ta’ fatt, anki jekk ikun possibbli li jinkiseb riżultat tekniku b’forom oħra ( 18 ).

51.

L-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95 jippermetti li trade mark tiġi rrifjutata jew tiġi ddikjarata invalida meta l-karatteristiċi tagħha jagħtu valur sostanzjali lill-prodott. Għalhekk, din id-dispożizzjoni tippermetti li jiġi żgurat li karatteristika tibqa’ disponibbli għall-atturi kollha fis-suq matul il-perjodu li fih din il-karatteristika għandha effett partikolari fuq il-valur tal-prodott. Mill-mument li dan ma jibqax il-każ – b’mod partikolari, kif isostnu ċerti partijiet ikkonċernati, minħabba li l-preferenzi tal-pubbliku jkunu nbidlu u din il-karatteristika ma tkunx għadha mfittxija u apprezzata mill-pubbliku – it-trade mark inkwistjoni ma tkunx tista’ tibqa’ taqa’ taħt il-projbizzjoni msemmija fl-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95.

52.

F’dak il-każ, isegwi li l-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95, kuntrarjament għar-raġunijiet għal rifjut jew għal invalidità msemmija fl-Artikolu 3(1)(e)(i) u (ii) ta’ din id-direttiva, jirrigwarda l-karatteristiċi li jiddependu minn fatturi eżoġeni.

53.

Għalhekk, jekk it-tweġiba għall-mistoqsija dwar liema karatteristiċi jagħtu “valur sostanzjali lill-prodott” tkun tiddependi minn fatturi eżoġeni, b’mod partikolari l-perċezzjoni tal-pubbliku, kien ikun inkonsistenti, fil-każ ta’ sinjal li jattira attenzjoni partikolari tal-pubbliku, li tiġi eskluża l-applikabbiltà ta’ din id-dispożizzjoni għal sinjal ikkostitwit mill-forma tal-prodott u li jinvoka l-protezzjoni għal kulur partikolari. Fil-fatt, dak li jgħodd fil-perċezzjoni tal-pubbliku ma huwiex id-distinzjoni bejn trade marks ta’ forma, ta’ kulur jew ta’ pożizzjoni, iżda l-identifikazzjoni tal-oriġini tal-prodott ibbażata fuq l-impressjoni ġenerali ta’ sinjal.

54.

Barra minn hekk, il-fatt li l-karatteristiċi li jagħtu valur sostanzjali lill-prodott huma, parzjalment, iddeterminati mill-perċezzjoni tal-pubbliku, fil-fehma tiegħi, ma jippermettix li tittieħed inkunsiderazzjoni r-reputazzjoni tat-trade mark jew tal-proprjetarju tagħha fl-evalwazzjoni intiża sabiex tiġi ddeterminata jekk il-forma inkwistjoni “tagħtix valur sostanzjali lill-prodott” skont it-tifsira tal-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95 ( 19 ). Fil-fatt, kieku kellu jiġi aċċettat li l-kunċett ta’ “forma li tagħti valur sostanzjali lill-prodott” jiġi ddeterminat, anki parzjalment, mill-karatteristiċi li huma meqjusa bħala attraenti għall-pubbliku, ikun jeħtieġ imbagħad li jiġu esklużi karatteristiċi marbuta mar-reputazzjoni tat-trade mark jew tal-proprjetarju tagħha, sabiex jiġi prekluż li l-attraenza maħluqa minn din ir-reputazzjoni tkun attribwita għal forma li, meħuda fiha nfisha, ma tkunx attraenti. Inkella, ir-raġuni għal rifjut jew għal invalidità prevista fl-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95 tista’ tiġi interpretata b’mod wiesgħa ħafna u inadegwat fir-rigward tal-għan tagħha, kif ġie mfakkar fil-punt 48 ta’ dawn il-konklużjonijiet.

55.

Fid-dawl ta’ dak li ntqal, inqis li r-riferiment għall-perċezzjoni tal-pubbliku bħala fattur li, fost oħrajn, jiddetermina l-karatteristiċi li jagħtu valur sostanzjali lill-prodott jiffavorixxi l-interpretazzjoni tal-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95 li tgħid li din id-dispożizzjoni tapplika għas-sinjali kkostitwiti mill-forma tal-prodott u li jinvokaw il-protezzjoni għal kulur fir-rigward ta’ din il-forma.

56.

Fl-ewwel konklużjonijiet tiegħi, ikkonstatajt żewġ approċċi fil-kuntest ta’ din it-talba għal deċiżjoni preliminari.

57.

L-ewwel approċċ jikkonsisti f’li jiġi meqjus li l-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva 2008/95 jista’ jiġi interpretat b’mod wiesa’. It-tieni huwa li jiġi kkunsidrat l-interess għaż-żamma ta’ ċerti sinjali fid-dominju pubbliku, fil-kuntest tal-eżami tal-karattru distintiv ta’ sinjal fis-sens tal-Artikolu 3(1)(b) ta’ din id-direttiva, għas-sinjali kollha li joħolqu konfużjoni ma’ aspett tal-prodott ikkonċernat, jew anki għal kategoriji oħra ta’ sinjali li d-disponibbiltà tagħhom hija limitata.

58.

Filwaqt li fl-ewwel konklużjonijiet tiegħi, esprimejt il-preferenza tiegħi għall-ewwel approċċ, waqt is-seduta, il-Gvern Ġermaniż, Franċiż u tar-Renju Unit kif ukoll il-Kummissjoni dehru li kienu favur dan it-tieni approċċ. Nosserva li dawn il-partijiet ikkonċernati, b’mod unanimu, bdew mill-premessa li t-trade mark kontenzjuża għandha tinftiehem bħala trade mark ta’ pożizzjoni li ma hijiex koperta mill-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95.

59.

Huwa f’dan il-kuntest li ser nespandi l-ewwel konklużjonijiet tiegħi. Dawn l-osservazzjonijiet addizzjonali jistgħu jkunu utli għall-qorti nazzjonali fil-każ li l-Qorti tal-Ġustizzja tqis fis-sentenza futura tagħha li, f’din il-kawża, l-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95 ma jistax jiġi applikat. Fi kwalunkwe każ, jiena konvint li riflessjoni fil-fond ser tippermetti lill-Qorti tal-Ġustizzja tevalwa fl-aspetti kollha tagħha l-kwistjoni f’din il-proċedura.

60.

Fil-punti 45 u 46 tal-ewwel konklużjonijiet tiegħi, indikajt li mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja, b’mod partikolari mis-sentenza Libertel ( 20 ), jirriżulta li, fil-kuntest tal-analiżi tal-karattru distintiv ta’ sinjal ikkostitwit minn kulur fih innifsu, huwa meħtieġ li jiġi evalwat jekk ir-reġistrazzjoni tiegħu jiksirx l-interess ġenerali li ma tiġix ristretta indebitament id-disponibbiltà tal-kuluri għall-operaturi l-oħra li joffru prodotti jew servizzi tal-istess tip. Minn din il-premessa, ikkonkludejt li fil-każ ta’ sinjali li huma indissoċjabbli mid-dehra tal-prodott, ir-reġistrazzjoni tagħhom għandha tiġi evalwata billi jittieħdu inkunsiderazzjoni l-istess kunsiderazzjonijiet bħal dawk li fuqhom huwa bbażat l-Artikolu 3(1)(e) tad-Direttiva 2008/95.

61.

Fis-sentenza Libertel ( 21 ), il-Qorti tal-Ġustizzja bbażat il-pożizzjoni tagħha fuq l-evalwazzjoni tal-karattru distintiv ta’ trade marks ta’ kulur fuq il-premessa li n-numru ta’ kuluri li l-pubbliku jista’ jiddistingwi huwa żgħir minħabba li rari għandu l-possibbiltà li jqabbel direttament prodotti bi sfumaturi differenti ta’ kuluri ( 22 ).

62.

Dan huwa iktar u iktar il-każ fir-rigward ta’ trade marks li huma kklassifikati bħala trade marks ta’ pożizzjoni li għalihom il-protezzjoni tad-dritt tat-trade marks hija invokata għal kulur partikolari. Jidhirli wkoll li n-numru ta’ kuluri li fil-fatt jistgħu jitwaħħlu mal-pett ta’ żarbun sabiex tiġi identifikata l-oriġini tiegħu huwa saħansitra iktar limitat, peress li l-ilwien ta’ iswed, griż u kannella huma fil-prattika sistematikament nieqsa minn karattru distintiv minħabba l-użu frekwenti tagħhom mill-operaturi tas-suq.

63.

F’dan il-kuntest, nosserva li, fl-evalwazzjoni tal-karattru distintiv ta’ sinjal, għandha tittieħed ukoll inkunsiderazzjoni l-ġurisprudenza dwar sinjali tridimensjonali li tgħid li, sa fejn il-konsumaturi medji ma jkollhomx id-drawwa li jippreżumu l-oriġini kummerċjali ta’ prodotti fuq il-bażi ta’ sinjali li huma indissoċjabbli mid-dehra ta’ dawn l-istess prodotti, dawn is-sinjali jkunu distintivi biss jekk huma differenti b’mod sinjifikattiv min-norma jew mid-drawwiet tas-settur ( 23 ).

64.

F’dan ir-rigward, infakkar li, fid-digriet mogħti fil-kawża X Technology Swiss vs UASI ( 24 ), il-Qorti tal-Ġustizzja ma laqgħetx parti minn motiv invokat mir-rikorrenti li qieset li kien żbaljat li, fil-kuntest tal-proċedura għat-tressiq ta’ kawża dwar ir-reġistrazzjoni ta’ trade mark ikkaratterizzata minn kulur oranġjo fil-forma ta’ barnuża li tgħatti l-ponta ta’ kull oġġett tas-saqajn magħmul mill-maljerija, il-Qorti Ġenerali ma għamlitx distinzjoni bejn it-trade marks tridimensjonali u t-trade marks ta’ pożizzjoni fil-kuntest tal-evalwazzjoni tal-karattru distintiv tat-trade mark. Huwa f’dan il-kuntest li l-Qorti tal-Ġustizzja ma ċaħditx il-kunsiderazzjonijiet tal-Qorti Ġenerali li qalu li l-kriterju determinanti biex jiġi stabbilit jekk sinjal għandux jew le karattru distintiv ma huwiex il-klassifikazzjoni tiegħu bħala trade mark figurattiva, tridimensjonali jew ħaġa oħra, iżda l-fatt jekk huwiex jew le indissoċjabbli mid-dehra tal-prodott ikkonċernat. Minn dan isegwi li sinjal li jinvoka protezzjoni għal kulur, li huwa indissoċjabbli mid-dehra tal-prodott ikkonċernat, huwa distintiv biss jekk dan is-sinjal ivarja, b’mod sinjifikattiv, min-norma jew mid-drawwiet tas-settur inkwistjoni.

65.

Fl-aħħar nett, ninnota li, kuntrarjament għar-raġuni għal rifjut jew għal invalidità prevista fl-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95, ir-raġuni prevista fl-Artikolu 3(1)(b) ta’ din id-direttiva, moqri flimkien mal-Artikolu 3(3) tal-imsemmija direttiva, tista’ tkun is-suġġett ta’ deroga meta s-sinjal ikun kiseb karattru distintiv wara proċess normali ta’ familjarizzazzjoni mal-pubbliku kkonċernat. Għalhekk, l-interess ġenerali li ma tiġix ristretta d-disponibbiltà ta’ karatteristika mfittxija u apprezzata mill-pubbliku għall-operaturi l-oħra tas-suq, li jikkostitwixxi l-bażi tal-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95, ma jistax jiġi żgurat b’mod sostenibbli bis-saħħa tal-Artikolu 3(1)(b) tad-Direttiva 2008/95.

66.

Fid-dawl ta’ dawn il-kunsiderazzjonijiet, isegwi li, fil-kuntest tal-analiżi tal-karattru distintiv ta’ sinjal li huwa indissoċjabbli mid-dehra tal-prodott ikkonċernat, għandu jiġi evalwat jekk ir-reġistrazzjoni tiegħu tmurx kontra l-interess ġenerali li ma tiġix ristretta indebitament id-disponibbiltà tal-karatteristiċi rrappreżentati minn dan is-sinjal għal operaturi oħra li joffru prodotti jew servizzi tal-istess tip. Madankollu, l-Artikolu 3(1)(b) tad-Direttiva 2008/95 ma jistax jassumi għalkollox ir-rwol tal-Artikolu 3(1)(e)(iii) ta’ din id-direttiva, peress li huwa possibbli li ssir deroga minn din l-ewwel dispożizzjoni skont il-modalitajiet tal-Artikolu 3(3) tal-imsemmija direttiva.

67.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, kif ukoll tal-analiżi magħmula fl-ewwel konklużjonijiet tiegħi, inżomm ir-risposta proposta minni għad-domanda preliminari magħmula mir-rechtbank Den Haag (il-Qorti ta’ Den Haag, il-Pajjiżi l-Baxxi), li kienet ifformulata bil-mod li ġej:

L-Artikolu 3(1)(e)(iii) tad-Direttiva 2008/95/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tat-22 ta’ Ottubru 2008 biex jiġu approssimati l-liġijiet ta’ l-Istati Membri dwar it-trade marks, għandu jiġi interpretat fis-sens li jista’ jiġi applikat għal sinjal li jikkonsisti mill-forma tal-prodott u li jinvoka l-protezzjoni għal kulur partikolari. Il-kunċett ta’ “forma li tagħti valur sostanzjali” lill-prodott, fis-sens ta’ din id-dispożizzjoni, jirrigwarda esklużivament il-valur intrinsiku tal-forma u ma jippermettix li tittieħed inkunsiderazzjoni r-reputazzjoni tat-trade mark jew tal-proprjetarju tagħha.