1.

Ir-regoli applikabbli tad-dritt tal-Unjoni Ewropea jawtorizzaw jew jipprojbixxu l-ħruġ tat-tikketta Ewropea “biedja organika” (AB) għal prodotti li joriġinaw minn annimali li jkunu nqatlu b’mod ritwali għal raġunijiet reliġjużi mingħajr sturdament minn qabel, skont il-kundizzjonijiet stabbiliti bir-Regolament (KE) Nru 1099/2009 ( 2 )?

2.

Din hija, essenzjalment, id-domanda li saret f’din it-talba għal deċiżjoni preliminari tal-cour administrative d’appel de Versailles (il-Qorti Amministrattiva tal-Appell ta’ Versailles, Franza).

3.

Din it-talba tressqet fil-kuntest ta’ rikors ippreżentat mill-assoċjazzjoni Œuvre d’Assistance aux Bêtes d’Abattoirs (iktar ’il quddiem “OABA”)) ( 3 ) sabiex jinkiseb l-annullament ta’ sentenza li permezz tagħha t-tribunal administratif de Montreuil (il-Qorti Amministrattiva ta’ Montreuil, Franza) ċaħdet ir-rikors tagħha għal eċċess ta’ poter ippreżentat kontra r-rifjut impliċitu tas-soċjetà Ecocert France (iktar ’il quddiem “Ecocert”), korp ta’ ċertifikazzjoni rregolat mid-dritt privat li llum sar jopera f’isem l-Institut national de l’origine et de la qualité (iktar ’il quddiem l-“INAO”), li, skont l-Artikolu 30 tar-Regolament (KE) Nru 834/2007 ( 4 ), tieħu miżuri li jwaqqfu r-reklamar u l-kummerċjalizzazzjoni tal-prodotti tat-trade mark “Tendre France” iċċertifikati “ħalal” u li jinkludu d-denominazzjoni “AB”.

4.

Ir-Regolament Nru 834/2007 jipprovdi fil-premessi 1, 3, 5, 17 u 22 tiegħu:

[…]

[…]

[…]

[…]

5.

L-Artikolu 1 tar-regolament Nru 834/2007, intitolat “Għan u kamp ta’ applikazzjoni”, jipprovdi:

“1.   Dan ir-Regolament jipprovdi l-bażi għall-iżvilupp sostenibbli ta’ produzzjoni organika waqt li jiżgura l-iffunzjonar effettiv tas-suq intern, jiggarantixxi kompetizzjoni ġusta, jiżgura l-kunfidenza tal-konsumatur u jipproteġi l-interessi tal-konsumatur.

Huwa jistabbilixxi objettivi komuni u prinċipji komuni biex jiġu sostnuti r-regoli stabbiliti taħt dan ir-Regolament dwar:

2.   Dan ir-Regolament għandu japplika għall-prodotti li ġejjin li joriġinaw mill-agrikoltura, inkluża l-akkwakultura, fejn tali prodotti jitpoġġew fis-suq jew hemm l-intenzjoni li jitpoġġew fis-suq:

[…]

3.   Dan ir-Regolament għandu japplika għal kwalunkwe operatur involut f’attivitajiet fi kwalunkwe stadju ta’ produzzjoni, preparazzjoni u distribuzzjoni, relatata mal-prodotti mniżżla fil-paragrafu 2.

[…]

4.   Dan ir-Regolament għandu japplika mingħajr preġudizzju għal dispożizzjonijiet komunitarji jew dispożizzjonijiet nazzjonali oħrajn, b’mod konformi mal-liġi Komunitarja dwar prodotti speċifikati f’dan l-Artikolu, bħal dispożizzjonijiet li jirregolaw il-produzzjoni, il-preparazzjoni, il-kummerċjalizzazzjoni, it-tikkettar u l-kontroll, inkluża l-leġislazzjoni dwar oġġetti ta’ l-ikel u n-nutriment ta’ l-annimali.”

6.

L-Artikolu 3 tar-Regolament Nru 834/2007 jistabbilixxi l-“[o]bjettivi” ta’ dan ir-regolament kif ġej:

“Is-sistema ta’ produzzjoni organika għandha ssegwi l-objettivi ġenerali li ġejjin:

[…]”

7.

Taħt it-titolu “Prinċipji speċifiċi applikabbli għall-biedja”, l-Artikolu 5(h) ta’ dan ir-regolament jindika li l-biedja organika hija bbażata fuq il-prinċipju speċifiku ta’ “l-osservanza ta’ benesseri ta’ l-annimali ta’ livell għoli filwaqt li jiġu rrispettati l-ħtiġijiet speċifiċi ta’ l-ispeċi”.

8.

L-Artikolu 14 tar-Regolament Nru 834/2007, dwar ir-“[r]egoli tal-produzzjoni tal-bhejjem”, jipprovdi:

“1.   Flimkien mar-regoli ġenerali ta’ produzzjoni ta’ l-impriżi agrikoli stabbiliti fl-Artikolu 11, ir-regoli li ġejjin għandhom japplikaw għall-produzzjoni tal-bhejjem:

[…]

[…]”

9.

Il-premessa 10 tar-Regolament Nru 889/2008 ( 5 ) tistipula:

“L-agrikoltura organika għandha tiżgura li jkunu ssodisfati rekwiżiti speċifiċi ta’ l-imġieba ta’ l-annimali. F’dan ir-rigward, l-istrutturi tal-kenn għall-ispeċijiet kollha tal-bhejjem għandhom jissodisfaw ir-rekwiżiti ta’ l-annimali kkonċernati fejn jirrigwarda l-ventilazzjoni, id-dawl, l-ispazju u l-kumdità u għandu b’hekk ikun ipprovdut biżżejjed spazju li jippermetti libertà ampja ta’ moviment għal kull annimal filwaqt li jippermetti li tkun żviluppata l-imġieba soċjali naturali ta’ l-annimali. Għandhom ikunu stabbiliti kundizzjonijiet speċifiċi ta’ l-istrutturi tal-kenn u tal-prattiki ta’ trobbija fir-rigward ta’ ċerti annimali, inkluż in-naħal. Dawn il-kundizzjonijiet speċifiċi ta’ l-istrutturi tal-kenn għandhom iservu livell għoli ta’ benessri ta’ l-annimali, li hija prijorità fejn tidħol l-agrikoltura organika tal-bhejjem u għaldaqstant tista’ tmur lil hinn mill-istandards ta’ benessri fil-Komunità li japplikaw għall-agrikoltura in ġenerali. Prattiki ta’ trobbija organika għandhom jipprevjenu li t-tjur jitkabbru malajr wisq. Għaldaqstant għandhom ikunu stabbiliti dispożizzjonijiet speċifiċi li jevitaw metodi intensivi ta’ trobbija. B’mod partikolari t-tjur jew għandhom jitkabbru sakemm jilħqu età minima jew inkella għandhom ikunu ta’ varjetà li tikber bil-mod, sabiex f’kull każ ma jkun hemm ebda inċentiv biex jintużaw metodi ta’ trobbija intensiva.”

10.

L-Artikolu 18 tar-Regolament Nru 889/2008, intitolat “Il-ġestjoni ta’ l-annimali”, jipprovdi:

“1.   Operazzjonijiet bħat-twaħħil ta’ lastkijiet mad-dnub tan-nagħaġ, il-qtugħ tad-dnub, l-illimar tas-snien, l-illimar tal-munqar u t-tneħħija tal-qrun m’għandhomx jitwettqu b’rutina fl-agrikoltura organika. Madankollu, xi wħud minn dawn l-operazzjonijiet jistgħu ikunu awtorizzati mill-awtorità kompetenti għal raġunijiet ta’ sigurtà jew jekk ikunu maħsuba biex itejjbu s-saħħa, il-benessri jew l-iġjene tal-bhejjem fuq bażi ta’ każ b’każ.

Kull sofferenza lill-annimali għandha titnaqqas għal minimu billi jkun applikat loppju (anesteżija) u/jew analġeżija adegwat u billi l-operazzjoni ssir biss fl-iktar età adattata minn persunal kwalifikat.

2.   Il-kastrazzjoni fiżika hija permessa sabiex jinżammu l-kwalità tal-prodotti u l-prattiki tradizzjonali tal-produzzjoni iżda biss skond il-kundizzjonijiet stabbiliti fit-tieni subparagrafu tal-paragrafu 1.

3.   Il-mutilazzjoni bħall-qtugħ tal-ġwienaħ ta’ l-irġejjen tan-naħal hija pprojbita.

4.   It-tagħbija u l-ħatt ta’ l-annimali għandhom isiru mingħajr l-użu ta’ kull tip ta’ stimolazzjoni elettrika biex l-annimali jkunu sfurzati. L-użu ta’ kalmanti allopatiċi, qabel jew matul it-trasport, huwa pprojbit.”

11.

L-Artikolu 20 tar-Regolament Nru 889/2008, li jirrigwarda l-“[g]ħalf li jissodisfa l-ħtiġiet nutrizzjonali ta’ l-annimali” jipprojbixxi l-alimentazzjoni sfurzata fil-paragrafu 5 tiegħu.

12.

Il-premessi tar-Regolament Nru 1099/2009 jistipulaw:

[…]

[…]

[…]

[…]

[…]

[…]

[…]”

13.

L-Artikolu 1 tar-Regolament Nru 1099/2009 jipprovdi li dan jistabbilixxi regoli għall-qtil ta’ annimali mrobbija jew miżmuma b’mod partikolari għall-produzzjoni tal-ikel.

14.

Skont l-Artikolu 2 tar-Regolament Nru 1099/2009, intitolat “Definizzjonijiet”:

“[…]

[…]

[…]”

15.

Skont l-Artikolu 3(1) tar-Regolament Nru 1099/2009, intitolat “Rekwiżiti ġenerali għal qtil u operazzjonijiet relatati”:

“Waqt il-qatla u operazzjonijiet relatati, l-annimali għandhom jiġu protetti minn kwalunkwe uġigħ, stress jew tbatija li jistgħu jigu evitati.”

16.

L-Artikolu 4 tar-Regolament Nru 1099/2009, iddedikat għall-“[m]etodi ta’ sturdament”, jipprovdi:

“1.   L-annimali għandhom jinqatlu biss wara sturdament konformement mal-metodi u r-rekwiżiti speċifiċi relatati mal-applikazzjoni ta’ dawk il-metodi kif imniżżel fl-Anness I. It-telf tas-sensi u s-sensibbiltà għandhom jinżammu sal-mewt tal-annimal.

Il-metodi msemmija fl-Anness I li ma jirriżultawx f’mewta istantanja […] għandhom ikunu segwiti kemm jista’ jkun malajr possibbli bi proċedura li tiżgura l-mewt bħall-fsada, l-enervazzjoni (pithing), l-elettrokuzzjoni jew l-espożizzjoni mtawla għal anossija.

[…]

4.   Fil-każ ta’ annimali suġġetti għal metodi partikolari ta’ qatla meħtieġa minn ċerti riti reliġjużi, ir-rekwiżiti tal-ewwel paragrafu m’għandhomx jiġu applikati bil-kondizzjoni li l-qatla issir f’biċċerija.”

17.

Fl-24 ta’ Settembru 2012, l-OABA għamlet talba lill-ministre de l’Agriculture, de l’Agroalimentaire et de la Forêt (il-Ministru għall-Agrikoltura, għall-Agroalimentazzjoni u għall-Forestrija, iktar ’il quddiem il-“Ministru għall-Agrikoltura”) intiża, b’mod partikolari, biex jitwaqqaf ir-reklamar u l-kummerċjalizzazzjoni tal-bergers tat-trade mark “Tendre France” iċċertifikati “ħalal” u bl-indikazzjoni “AB”. Fl-istess jum, hija talbet lill-INAO jeskludi mit-tikketta “AB” il-laħam taċ-ċanga u tal-vitella minn annimali maqtula mingħajr ma qabel jiġu sturduti.

18.

Peress li dawn it-talbiet ġew impliċitament miċħuda, l-OABA, permezz ta’ att tat-23 ta’ Jannar 2013, ippreżentat rikors għal eċċess ta’ poter quddiem il-Conseil d’État (il-Kunsill tal-Istat).

19.

Bid-Deċiżjoni Nru 365447, tal-20 ta’ Ottubru 2014 (FR:CESSR:2014:365447.20141020), il-Conseil d’État (il-Kunsill tal-Istat) iddeċieda li l-leġiżlazzjoni tal-Unjoni Ewropea ddefinixxiet b’mod eżawrjenti r-regoli dwar il-produzzjoni agrikola organika tal-annimali tal-ifrat, mingħajr riferiment għall-adozzjoni ta’ testi ta’ applikazzjoni mill-Istati Membri u mingħajr ma dawn it-testi jkunu meħtieġa għall-effettività sħiħa tagħha. Għalhekk, l-awtorità regolatorja ma kinitx kompetenti biex tistipula dispożizzjonijiet nazzjonali li jirrepetuha, jippreċiżawha jew li jikkompletawha. Konsegwentement, il-Conseil d’État (il-Kunsill tal-Istat) ċaħad it-talbiet ta’ OABA sa fejn dawn kienu jitolbu l-annullament tar-rifjut tal-awtorità regolatorja nazzjonali li tipprojbixxi l-użu tal-indikazzjoni “AB” għall-prodotti tal-laħam taċ-ċanga u tal-vitella li joriġinaw mill-annimali maqtula mingħajr sturdament, peress li l-ħruġ ta’ din it-tikketta u l-użu tagħha huma kompletament irregolati mid-dritt tal-Unjoni. Fl-aħħar nett, il-Conseil d’État (il-Kunsill tal-Istat) bagħat lura lit-tribunal administratif de Montreuil (il-Qorti Amministrattiva ta’ Montreuil) id-deċiżjoni tal-kumplament tat-talbiet tar-rikors li kienu intiżi biex jinkiseb l-annullament tar-rifjut ta’ Ecocert li jieħu miżuri li jtemmu r-reklamar u l-kummerċjalizzazzjoni ta’ prodotti tat-trade mark “Tendre France” iċċertifikati “ħalal” u bl-indikazzjoni “AB”.

20.

Permezz tas-sentenza tal-21 ta’ Jannar 2016, it-tribunal administratif de Montreuil (il-Qorti Amministrattiva ta’ Montreuil) ċaħdet din it-talba.

21.

L-OABA għaldaqstant appellat minn din is-sentenza quddiem il-qorti tar-rinviju. Hija ssostni li Ecocert kien obbligat, skont l-Artikolu 30 tar-Regolament Nru 834/2007, li jtemm ir-reklamar u l-kummerċjalizzazzjoni tal-prodotti inkwistjoni, peress li dawn ma jissodisfawx ir-rekwiżiti stabbiliti mid-dritt tal-Unjoni biex jinkludu din l-indikazzjoni.

22.

Kemm il-Ministru għall-Agrikoltura kif ukoll il-kumpannija Bionoor, li tqassam prodotti minn biedja organika (iktar ’il quddiem “Bionoor”), Ecocert u l-INAO jitolbu li r-rikors ippreżentat minn OABA jiġi miċħud.

23.

Għall-qorti tar-rinviju, il-kuntest ġuridiku tal-kawża jidher li huwa kkostitwit, f’dak li jirrigwarda d-dritt tal-Unjoni, l-ewwel nett, mill-Artikolu 13 TFUE, it-tieni nett, mill-premessi 1 u 17 kif ukoll mill-Artikolu 3, l-Artikolu 14(1)(b), u mill-Artikolu 22 tar-Regolament Nru 834/2007 u, it-tielet nett, mill-Artikolu 4(1) u (4), kif ukoll mill-Artikolu 5(2) tar-Regolament Nru 1099/2009.

24.

Il-cour administrative d’appel de Versailles (il-Qorti Amministrattiva tal-Appell ta’ Versailles) tosserva, madankollu, li ebda dispożizzjoni tar-Regolament Nru 1099/2009, u lanqas ebda dispożizzjoni tar-Regolament Nru 889/2008, ma tiddefinixxi b’mod espliċitu l-metodu jew il-metodi ta’ qatla tal-annimali adattati biex jissodisfaw l-għanijiet tal-benesseri tal-annimali u ta’ tnaqqis tat-tbatija tal-annimali, u maħsuba għall-produzzjoni organika.

25.

Fl-assenza ta’ kwalunkwe dispożizzjoni li tagħmel riferiment bejn, minn naħa, ir-Regolament Nru 1099/2009 u, min-naħa l-oħra, ir-Regolamenti Nri 834/2007 u 889/2008, is-sempliċi approssimazzjoni ta’ dawn it-testi ma tippermettix li jiġi ddeterminat jekk il-qatla ritwali mingħajr sturdament minn qabel, li hija ammessa taħt deroga skont l-Artikolu 4(4) tar-Regolament Nru 1099/2009, ladarba r-rekwiżiti tekniċi kollha li japplikaw għaliha huma ssodisfatti, tistax tissodisfa l-għanijiet speċifiċi tal-benesseri tal-annimali u tat-tnaqqis tat-tbatija tal-annimali li huma maħsuba għall-produzzjoni organika permezz tar-Regolamenti Nri 834/2007 u 889/2008. Għalhekk tqum il-kwistjoni tal-konformità tal-interpretazzjoni hekk mogħtija lil dawn ir-regolamenti mal-istipulazzjonijiet tal-Artikolu 13 TFUE.

26.

Il-qorti tar-rinviju tikkunsidra għalhekk li t-tweġiba għall-motiv ibbażat fuq li t-tikketta Ewropea “AB” ma tistax tapplika għal laħam li joriġina minn annimali li jkunu nqatlu b’mod ritwali mingħajr sturdament minn qabel, li huwa determinanti għall-eżitu tat-tilwima, tippreżenta diffikultà serja ta’ interpretazzjoni tad-dritt tal-Unjoni.

27.

Huwa f’dan il-kuntest li l-qorti tar-rinviju ddeċidiet li tissospendi l-proċeduri quddiemha u li tagħmel id-domanda preliminari li ġejja:

“Ir-regoli applikabbli tad-dritt tal-Unjoni […] li jirriżultaw, b’mod partikolari:

għandhom jiġu interpretati li jawtorizzaw jew jipprojbixxu l-ħruġ tat-tikketta Ewropea ‘agricolture biologique’ [‘AB’] għal prodotti li joriġinaw minn annimali li ġew suġġetti għal qatla għal raġunijiet reliġjużi mingħajr sturdament minn qabel, imwettqa skont il-kundizzjonijiet stabbiliti bir-Regolament (KE) Nru 1099/2009?”

28.

Ġew ippreżentati osservazzjonijiet bil-miktub minn OABA, Bionoor, Ecocert, kif ukoll mir-Repubblika Franċiża, mir-Repubblika Ellenika, mir-Renju tan-Norveġja u mill-Kummissjoni Ewropea.

29.

Fid-19 ta’ Ġunju 2018 saret seduta li fiha pparteċipaw OABA, Bionoor kif ukoll ir-Repubblika Franċiża, ir-Repubblika Ellenika u l-Kummissjoni.

30.

Permezz ta’ din it-talba għal deċiżjoni preliminari, il-Qorti tal-Ġustizzja hija mistiedna tirrispondi għal domanda li, kollox ma’ kollox, hija sempliċi: il-laħam ta’ annimali maqtula mingħajr sturdament minn qabel jista’ jkun iċċertifikat “AB”?

31.

Id-diffikultà ġejja mill-fatt li, minkejja li l-leġiżlazzjoni dwar il-biedja organika applikabbli għall-fatti ta’ dan il-każ – li tikkonsisti essenzjalment mir-Regolamenti Nri 834/2007 u 889/2008 – hija intiża li tiżgura l-osservanza ta’ “standards għoljin dwar il-benesseri ta’ l-annimali” ( 6 ), matul il-ħajja kollha tal-annimali ( 7 ), li jfisser li “kwalunkwe sofferenza ta’ l-annimali inkluż il-ħin tal-qatla għanda tinżamm minima” ( 8 ), hija ma tiddefinixxix b’mod preċiż il-metodi li jippermettu li titnaqqas kemm huwa possibbli t-tbatija tal-annimali fil-mument li jinqatlu.

32.

Il-kawża tirrigwarda kważi unikament l-interpretazzjoni tal-istandards tekniċi li għandhom jiġu osservati fl-istadju tal-qatla tal-annimali għall-ħruġ ta’ ċertifikazzjoni “AB”.

33.

Għar-raġunijiet li ser nesponi iktar ’il quddiem, huwa importanti li jiġi ppreċiżat li l-Qorti tal-Ġustizzja ma hijiex qed tintalab tiddeċiedi, proprjament, dwar kwistjoni ta’ indħil mal-libertà tal-manifestazzjoni tar-reliġjon — bħal dik li kienet inkwistjoni fis-sentenza tal-Qorti Ewropea tad-Drittijiet tal-Bniedem tas-27 ta’ Ġunju 2000, Cha’ are Shalom Ve Tsedek vs Franza (CE:ECHR:2000:0627JUD002741795). Lanqas ma hija mitluba tiddeċiedi direttament dwar il-kompatibbiltà bejn l-istandard “AB” u ċ-ċertifikazzjoni “ħalal” — li, sal-lum, din tal-aħħar għadha ma tilħaqx speċifikazzjonijiet preċiżi b’mod partikolari dwar l-użu jew in-nuqqas ta’ użu tal-isturdament minn qabel mal-qtil tal-annimali.

34.

Fil-kawża prinċipali, minkejja li l-qorti tar-rinviju ma kellhiex l-intenzjoni li tidħol f’dan il-qasam, tqajmet il-kwistjoni tal-osservanza tal-eżerċizzju tal-libertà tal-qima, mill-perspettiva, b’mod partikolari, tal-Artikolu 10 tal-Karta.

35.

B’mod partikolari, fl-osservazzjonijiet bil-miktub tagħha, Bionoor sostniet li kieku kellu jiġi konkluż li ċ-ċertifikazzjonijiet “AB” u “ħalal” huma inkompatibbli, dan jaffettwa d-dritt kollettiv tal-Musulmani għall-eżerċizzju liberu tagħhom ta’ qima, iggarantit mill-Artikolu 9, moqri flimkien mal-Artikolu 14 tal-Konvenzjoni għall-Protezzjoni tad-Drittijiet tal-Bniedem u tal-Libertajiet Fundamentali, iffirmata f’Ruma fl-4 ta’ Novembru 1950 (iktar ’il quddiem il-KEDB), minn naħa, u mal-Artikolu 10 tal-Karta, min-naħa l-oħra. Hija tirreferi f’dan ir-rigward b’mod partikolari għas-sentenza Cha’ are Shalom Ve Tsedek vs Franza, iċċitata iktar ’il fuq. Skont Bionoor, meta ma pprojbixxiex li l-indikazzjoni “AB” titqiegħed fuq prodotti ċċertifikati “koxer” jew “ħalal”, il-leġiżlatur Ewropew xtaq jiżgura impenn pożittiv biex tiġi żgurata l-osservanza effettiva tal-libertà ta’ reliġjon.

36.

Jien m’iniex konvint ħafna minn dan l-argument, li huwa bbażat, fir-rigward tal-kawża prinċipali, fuq l-idea li l-libertà reliġjuża tal-Musulmani tkun ostakolata fil-każ li jiġi konkluż li ċ-ċertifikazzjonijiet “ħalal” u “AB” ma jistgħux jintużaw flimkien.

37.

F’dan ir-rigward, jidhirli li l-problema li għandi quddiemi hija ferm differenti minn dik inkwistjoni fis-sentenza Cha’ are Shalom Ve Tsedek vs Franza, iċċitata iktar ’il fuq.

38.

Infakkar li, permezz ta’ din is-sentenza, il-Qorti Ewropea tad-Drittijiet tal-Bniedem iddeċidiet li “bl-istabbiliment ta’ eċċezzjoni għall-prinċipju ta’ sturdament minn qabel ta’ annimali ddestinati għall-qatla, id-dritt nazzjonali kien ikkonkretizza impenn pożittiv tal-Istat intiż li tiġi żgurata l-osservanza tal-libertà ta’ reliġjon” (§ 76) [traduzzjoni mhux uffiċjali]. Barra minn hekk, hija ppreċiżat li “kien ikun hemm indħil fil-libertà tal-manifestazzjoni tar-reliġjon ta’ persuna biss kieku l-projbizzjoni tal-prattika b’mod legali ta’ dan il-qtil kienet twassal li jkun impossibbli għal-Lhud ultraortodossi li jieklu laħam ta’ annimali maqtula skont il-preskrizzjonijiet reliġjużi li jqisu applikabbli għalihom fil-qasam” (§ 80). [traduzzjoni mhux uffiċjali]

39.

Issa, f’dan il-każ, b’differenza mill-qatla ritwali li ssir waqt il-festa Musulmana tas-sagrifiċċju, fis-sens tal-Artikolu 4(4) tar-Regolament Nru 1099/2009, li kienet prevista fil-kawża li tat lok għas-sentenza tad-29 ta’ Mejju 2018, Liga van Moskeeën en Islamitische Organisaties Provincie Antwerpen et ( 9 ), hawnhekk ma hijiex inkwistjoni l-possibbiltà għall-Musulmani li jikkonformaw ruħhom ma’ preskrizzjoni reliġjuża. Il-possibbiltà tal-konsum ta’ prodotti ċċertifikati “AB” u “ħalal” ma hijiex relatata, bħala tali, mal-prassi ta’ “rit reliġjuż”, u b’hekk ma taqax taħt l-eżerċizzju tal-libertà tar-reliġjon stabbilita fl-Artikolu 10 tal-Karta u fl-Artikolu 9 tal-KEDB bħala espressjoni ta’ twemmin reliġjuż.

40.

Fil-fatt, il-persuni li jkunu jixtiequ jixtru prodotti minn annimali maqtula mingħajr sturdament minn qabel, sabiex jikkonformaw ruħhom ma’ ċerti preċetti reliġjużi, dejjem għandhom alternattiva li tirrispetta t-twemmin reliġjuż tagħhom ( 10 ). Kieku kellu jiġi konkluż li l-qatla ritwali mingħajr sturdament kienet ipprojbita fil-kuntest tal-biedja organika, iċ-ċittadini ta’ twemmin Lhudi jew Musulmana xorta jistgħu dejjem jiksbu laħam koxer jew ħalal u, għalhekk, is-sustanza stess tad-dritt ta’ reliġjon ma hijiex ippreġudikata. Dawn ikunu sempliċement ipprojbiti milli jikkonsmaw laħam koxer jew ħalal iċċertifikat “AB”. Il-fatt li ma jkollhomx laħam bit-tikketta “AB” minn annimali maqtula mingħajr ma jiġu storduti, ma jaffettwax, bħala tali, il-preskrizzjonijiet reliġjużi, li ma jimponux li jiġu kkonsmati unikament prodotti li joriġinaw mill-biedja organika. Bl-istess mod, ma hemm ebda “dritt” għal aċċess għal prodotti b’tikketta “AB”. Nosserva barra minn hekk li l-konvenuti bl-ebda mod ma allegaw, fil-kawża prinċipali, li l-fatt li jiġu pprojbiti milli jipproduċu u jikkummerċjalizzaw prodotti ċċertifikati kemm “ħalal” kif ukoll “AB” huwa fih innifsu inkompatibbli mat-twemmin reliġjuż tal-konsumaturi ta’ prodotti bit-tikketta “ħalal”.

41.

Fil-fehma tiegħi din il-konklużjoni tidher iktar u iktar valida meta, jekk wieħed jaħseb sewwa, id-domanda magħmula ma hijiex tant jekk iċ-ċertifikazzjonijiet “AB” u “ħalal” humiex kompatibbli, iżda pjuttost jekk ċertifikazzjoni “AB” tistax tinħareġ għal prodotti li joriġinaw minn annimali maqtula mingħajr sturdament minn qabel, li finalment, jidhirli li hija kompletament kwistjoni oħra.

42.

Minbarra l-fatt li din il-kawża ma tidhirx li tirrigwarda direttament ksur tal-libertà reliġjuża, hija lanqas ma tikkonċerna l-kwistjoni tal-isturdament minn qabel mill-perspettiva tal-benesseri tal-annimali, u lanqas dik tal-kompatibbiltà inġenerali taċ-ċertifikazzjonijiet “AB” u “ħalal”.

43.

Fl-ewwel lok, jidhirli li llum huwa stabbilit sew li, għalkemm kull qtil huwa problematiku f’termini tal-benesseri tal-annimali, l-użu ta’ metodi ta’ sturdament waqt il-qatla tal-annimali jista’, tal-inqas teoretikament u hekk kif juru għadd kbir ta’ studji xjentifiċi ( 12 ), jgħin biex din it-tbatija titnaqqas meta l-użu tagħhom isir f’kundizzjonijiet tajbin.

44.

Fit-tieni lok, minkejja li l-kawża prinċipali kienet tirrigwarda l-possibbiltà li l-prodotti ttikkettati “ħalal” jingħataw ċertifikazzjoni “AB”, il-punt li fl-aħħar mill-aħħar jinsab inkwistjoni f’din il-kawża huwa l-possibbiltà li prodotti minn annimali maqtula mingħajr sturdament, li fil-fehma tiegħi hija dik li hija verament problematika mill-perspettiva tal-benesseri tal-annimali, ikunu jistgħu jibbenefikaw minn ċertifikazzjoni “AB” ( 13 ).

45.

Fil-fatt, mill-atti tal-proċess jirriżulta li, sal-lum, iċ-ċertifikazzjoni “ħalal” tindika ftit li xejn dwar il-metodu ta’ qatla li fir-realtà jintuża.

46.

Hekk kif indikat il-Kummissjoni fl-osservazzjonijiet bil-miktub tagħha, u hekk kif ikkonfermat waqt is-seduta, fost il-komunitajiet Musulmani fl-Ewropa ( 14 ) u madwar id-dinja, jeżistu opinjonijiet differenti dwar l-aċċettazzjoni tal-isturdament riversibbli jew tal-isturdament immedjatament wara l-fsada tal-annimali. Għalissa, ma hemmx uniformità rigward il-kwistjoni speċifika tal-kompatibbiltà tal-qatla ritwali bl-użu ta’ ċerti metodi ta’ sturdament, fil-prassi segwiti mill-korpi ta’ ċertifikazzjoni “ħalal” fl-Istati Membri.

47.

F’dan ir-rigward, wieħed jista’ faċilment jifhem li, f’termini ta’ traduzzjoni tar-rekwiżiti reliġjużi li l-aċċettazzjoni u l-portata tagħhom huma, b’definizzjoni, suġġetti għal interpretazzjonijiet diverġenti ( 15 ) u li diffiċilment jiġu standardizzati, ma teżistix leġiżlazzjoni Ewropea li tiddefinixxi u tirregola l-ispeċifikazzjonijiet meħtieġa għall-qatla ritwali, kemm jekk hija koxer jew ħalal. B’mod partikolari, għalkemm jidher li hemm qbil ġenerali li, skont il-preskrizzjonijiet tar-reliġjon Musulmana, l-annimal li jkun ser jinqatel “irid jkun ħaj jew meqjus ħaj” fil-ħin tal-qatla sabiex jitqies bħala ħalal ( 16 ), dan mhux neċessarjament ifisser li kull forma ta’ sturdament qabel il-qatla hija pprojbita.

48.

Hekk kif ġie rrilevat fil-kuntest ta’ din il-proċedura, xi rappreżentanti tal-komunità Musulmana ( 17 ) huma tal-parir li l-elektronarkożi jew kull proċedura simili ta’ sturdament qabel il-qatla li ma għandhomx effett fuq il-funzjonijiet vitali tal-annimal, u b’mod partikolari fuq l-iżvinar tiegħu (li jimplika li dan jista’ jerġa’ jiġi f’sensih jekk il-fsada ma tkunx seħħet), huma konformi mal-preskrizzjonijiet tar-reliġjon Musulmana.

49.

It-testi nazzjonali wkoll ma jiddefinixxux il-kunċett ta’ qatla ritwali. L-indikazzjonijiet ta’ ċertifikazzjoni dwar in-natura koxer jew ħalal tal-prodotti huma, b’mod ġenerali, iddefiniti u amministrati minn korpi ta’ ċertifikazzjoni marbuta ma’ ċerti awtoritajiet reliġjużi u mhux minn awtoritajiet regolatorji ( 18 ).

50.

Għaldaqstant, il-prassi segwita mill-korpi ta’ ċertifikazzjoni tvarja ħafna. B’hekk, ċerti korpi ta’ ċertifikazzjoni jfakkru fl-ispeċifikazzjonijiet tagħhom li l-qatla għandha ssir permezz ta’ sturdament minn qabel filwaqt li oħrajn jillimitaw ruħhom li jimponu livell għoli ta’ benesseri tal-annimali, mingħajr iktar dettalji f’dak li jirrigwarda l-isturdament. Ma’ dan jiżdied il-fatt li, fl-istess korp taċ-ċertifikazzjoni, l-użu tal-isturdament minn qabel ivarja minn speċi ta’ annimali għal oħra.

51.

Għaldaqstant, attwalment fis-suq jeżistu prodotti ttikkettati “ħalal” li ġejjin minn annimali li jkunu nqatlu wara li ġew storduti. Barra minn hekk, seta’ jintwera li l-laħam li joriġina minn annimali maqtula mingħajr sturdament jitqassam fiċ-ċirkwit konvenzjonali, mingħajr ma l-konsumaturi jiġu informati dwar dan ( 19 ). Fl-aħħar mill-aħħar, it-twaħħil ta’ tikketta “ħalal” fuq prodotti jagħti biss ftit li xejn indikazzjoni dwar l-użu tal-isturdament waqt il-qatla tal-annimali u, jekk ikun il-każ, dwar il-metodu ta’ sturdament magħżul.

52.

Kif osservat ġustament il-qorti tar-rinviju, ma teżisti l-ebda dispożizzjoni li speċifikament tagħmel riferiment bejn id-dispożizzjonijiet leġiżlattivi li jirregolaw, rispettivament, minn naħa, il-metodu ta’ produzzjoni organika u, min-naħa l-oħra, il-qatla tal-annimali.

53.

Fl-assenza ta’ tali distinzjoni, żewġ interpretazzjonijiet huma previsti.

54.

L-ewwel waħda, sostnuta minn Ecocert, Bionoor kif ukoll mill-Gvern Franċiż, hija li d-dispożizzjonijiet rilevanti ma jipprekludux l-għoti ta’ tikketta “AB” għal prodotti li joriġinaw minn annimali maqtula mingħajr sturdament.

55.

Għalkemm ir-Regolament Nru 834/2007 jistabbilixxi r-rekwiżit ta’ “standards għoljin dwar il-benesseri ta’ l-annimali” għall-produzzjoni organika, la dan ir-regolament u lanqas ir-Regolament ta’ implimentazzjoni Nru 889/2008 tiegħu ma jipprekludu espressament li r-regola ta’ sturdament minn qabel ma tiġix osservata fil-kuntest partikolari tal-qatla ritwali.

56.

Il-qtil ritwali li huwa permess, għal finijiet ta’ osservanza ta’ ċerti riti reliġjużi, taħt deroga mir-Regolament Nru 1099/2009, peress li r-rekwiżiti tekniċi previsti kollha huma ssodisfatti, jippermetti li jintlaħqu l-għanijiet tal-benesseri tal-annimali u t-tnaqqis tat-tbatija tal-annimali, liema għanijiet jagħmlu parti minn dawk li għandhom jintlaħqu fil-produzzjoni organika.

57.

It-tieni interpretazzjoni, li hija dik sostnuta mill-OABA, mill-Kummissjoni kif ukoll mill-Gvern Grieg u dak Norveġiż, hija qari teleoloġika u sistemika tal-leġiżlazzjoni applikabbli. Essenzjalment hija bbażata fuq l-idea li l-għanijiet ta’ protezzjoni tal-benesseri tal-annimali u ta’ tnaqqis tat-tbatija tal-annimal, inkluż fil-ħin tal-qatla, jimponu, għall-kuntrarju, li tali tikketta ma tinħariġx għal prodotti li ġejjin minn qtil ritwali.

58.

Id-difensuri ta’ dan it-tieni approċċ isostnu b’mod partikolari li l-protezzjoni tal-benesseri tal-annimali tikkostitwixxi għan ta’ interess ġenerali li l-importanza tiegħu hija espressa fl-Artikolu 13 TFUE. Il-ħtieġa li jiġi rrispettat il-benesseri tal-annimali hija mfakkra kemm mir-Regolament Nru 1099/2009, li jistabbilixxi b’mod partikolari l-prinċipju tal-isturdament qabel il-qtil, kif ukoll mir-Regolament Nru 834/2007 li jqis it-tnaqqis tat-tbatija tal-annimal bħala rekwiżit importanti tal-biedja organika.

59.

Fil-fehma tagħhom, il-possibbiltà miftuħa mill-Artikolu 4(4) tar-Regolament Nru 1099/2009, li jsir qtil ritwali ssegwi u hija kundizzjonata minn għanijiet ta’ spezzjonijiet sanitarji u ta’ rispett ugwali tat-twemmin u ta’ riti reliġjużi. Din id-deroga ma taqbilx u ma għandha ebda rabta mal-“[i]standards għoljin dwar il-benesseri ta’ l-annimali” li għandhom jirregolaw l-għoti tal-indikazzjoni “AB” skont ir-Regolament Nru 834/2007 (b’mod partikolari l-Artikoli 3 u 5 tiegħu). Dawn jargumentaw ukoll li l-għoti ta’ ċertifikazzjoni “AB” għal prodotti li joriġinaw minn annimali maqtula mingħajr sturdament minn qabel jikser il-prinċipju ta’ aspettattivi tal-konsumaturi fir-rigward tal-prodotti organiċi, prinċipju li dan ir-regolament jirreferi għalih fl-Artikolu 1 tiegħu u fil-premessi 3, 5 u 22 tiegħu.

60.

Fil-punti li ġejjin, l-ewwel nett, ser nispjega l-kontenut tal-istandards li jirregolaw it-trobbija organika tal-bhejjem mill-perspettiva tal-protezzjoni tal-benesseri tal-annimali, kif jirriżultaw mid-dispożizzjonijiet magħquda tar-Regolamenti Nri 834/2007 u 889/2008 u r-rabtiet li għandhom mar-regoli fil-qasam ta’ qatla tal-annimali kif jirriżultaw b’mod partikolari mir-Regolament Nru 1099/2009. Huwa fid-dawl ta’ din l-espożizzjoni li mbagħad ser nispjega għal liema raġunijiet dawn ir-regoli, anki jekk jinqraw fid-dawl tar-rekwiżit tal-osservanza ta’ standards għoljin tal-benesseri tal-annimali, ma jipprekludux, fil-fehma tiegħi, il-ħruġ ta’ tikketta “AB” għal prodotti li jkunu ġejjin minn annimali maqtula mingħajr ma jkunu ġew storduti.

61.

Biex takkumpanja l-iżvilupp kostanti tas-suq tal-prodotti organiċi ( 20 ), l-Unjoni ilha tilleġiżla mis-sena 1991 fil-qasam tal-produzzjoni organika, billi teżiġi minn operaturi li josservaw sistema elaborata ta’ standards u ta’ kontrolli.

62.

Bħal fil-każ tar-Regolamenti (KEE) Nru 2092/91 ( 21 ) u (KE) Nru 392/2004 ( 22 ) li ġew qablu, ir-Regolament Nru 834/2007 jimmira li jistabbilixxi sistema komprensiva ta’ ġestjoni agrikola u ta’ produzzjoni tal-ikel li tgħaqqad l-aqwa prassi f’oqsma differenti (l-ambjent, il-bijodiversità, il-konservazzjoni tar-riżorsi naturali u l-istandards għoljin dwar il-benesseri ta’ l-annimali).

63.

Bħar-Regolament Nru 834/2007, ir-Regolament il-ġdid (UE) 2018/848 ( 23 ), li se jibda japplika mill-1 ta’ Jannar 2021, ifakkar, b’mod partikolari, fil-premessa 1 tiegħu li “[i]l-produzzjoni organika għandha rwol soċjetali doppju, fejn min-naħa waħda tipprovdi għal suq speċifiku li jirreaġixxi għad-domanda tal-konsumaturi għal prodotti organiċi u min-naħa l-oħra, tforni prodotti disponibbli pubblikament li jikkontribwixxu għall-protezzjoni tal-ambjent u l-benessri tal-annimali, kif ukoll għall-iżvilupp rurali”.

64.

Ma jistax jiġi serjament ikkontestat li, fil-kuntest tad-dritt tal-Unjoni, il-prodotti organiċi u dawk mhux organiċi jaqgħu taħt sistemi legali differenti, minħabba li dawk tal-ewwel huma suġġetti għal preskrizzjonijiet ta’ produzzjoni iktar stretti mill-oħrajn ( 24 ).

65.

Fost l-għanijiet u l-prijoritajiet tal-biedja organika, il-Qorti tal-Ġustizzja diġà enfasizzat l-importanza li għandha tingħata lil dawk dwar is-sigurtà tal-ikel u l-protezzjoni tal-konsumatur. Fil-fatt, huwa meħtieġ li jinżammu l-aspettattivi tal-konsumatur fi prodotti ttikkettati bħala organiċi ( 25 ). F’dan ir-rigward, u kif jippreċiża l-Artikolu 23(1) tiegħu, ir-Regolament Nru 834/2007 jawtorizza biss, fit-tikkettar u fir-reklamar ta’ prodotti agrikoli, l-użu ta’ termini li jirreferu għall-metodu ta’ produzzjoni organika għall-prodotti miksuba skont ir-rekwiżiti stabbiliti f’dan ir-regolament.

66.

Mill-perspettiva tal-protezzjoni tal-benesseri tal-annimali, ma hemmx dubju li r-Regolament Nru 834/2007 huwa intiż li jissuġġetta l-biedja organika għal ċertu numru ta’ standards li jiggarantixxu livell ogħla ta’ protezzjoni tal-benesseri tal-annimali minn dak li jista’ jkun meħtieġ fil-kuntest tal-agrikoltura konvenzjonali. Għalhekk, l-Artikolu 3(a)(iv) ta’ dan ir-regolament jipprovdi li l-produzzjoni organika għandha l-għan li tistabbilixxi sistema ta’ ġestjoni sostenibbli għall-agrikultura li “tirrispetta standards għoljin dwar il-benesseri ta’ l-annimali ( 26 )”. L-Artikolu 5(h) tal-imsemmi regolament jindika wkoll li l-biedja organika għandha bħala għan “l-osservanza ta’ benesseri ta’ l-annimali ta’ livell għoli ( 27 ) filwaqt li jiġu rrispettati l-ħtiġijiet speċifiċi ta’ l-ispeċi”.

67.

Madankollu, għandu jiġi nnotat li, għalkemm il-leġiżlazzjoni rilevanti hija relattivament iddettaljata fir-rigward tal-kundizzjonijiet tal-istrutturi tal-kenn (ara l-Artikoli 10 sa 12 tar-Regolament Nru 889/2008 li jirreferu b’mod partikolari għall-Anness III ta’ dan l-istess regolament) u ta’ trobbija (ara, b’mod partikolari, dwar il-miżuri ta’ “ġestjoni tal-annimali”, l-Artikolu 18 ta’ dan ir-regolament) tal-annimali li l-biedja organika trid tissodisfa, sa fejn tistabbilixxi standards li jmorru sew lil hinn mill-istandards Ewropej applikabbli għall-agrikoltura hekk imsejħa konvenzjonali, ftit li xejn titkellem dwar l-istandards applikabbli għall-qatla tal-annimali. B’mod partikolari, ebda waħda mid-dispożizzjonijiet ta’ dan ir-regolament ma tipprojbixxi inkwantu tali l-qatla mingħajr sturdament.

68.

L-Artikolu 14(1)(b)(viii) tar-Regolament Nru 834/2007 jiddikjara sempliċement li “kwalunkwe sofferenza, inkluża l-mutilazzjoni, għandha tinżamm għal minimu matul il-ħajja intiera ta’ l-annimal, inkluż fil-ħin ta’ qatla ( 28 )”.

69.

Dan is-silenzju tar-Regolament Nru 834/2007 u tar-Regolament ta’ implementazzjoni Nru 889/2008 tiegħu dwar il-modalitajiet ta’ qatla tal-annimali jista’ fil-fehma tiegħi jiġi interpretat biss bħala li jissuġġerixxi li f’din il-kwistjoni għandu jsir riferiment għar-regoli ġenerali li jirregolaw il-qatla tal-annimali, b’mod partikolari dawk applikabbli għal annimali mrobbija jew miżmuma għall-produzzjoni ta’ prodotti tal-ikel li huma previsti mir-Regolament Nru 1099/2009 ( 29 ).

70.

Dan jidhirli li jirriżulta impliċitament iżda neċessarjament mill-Artikolu 1(4) tar-Regolament Nru 834/2007, li jgħid li dan tal-aħħar għandu japplika bla ħsara għad-dispożizzjonijiet l-oħra tad-dritt tal-Unjoni dwar il-prodotti li jidħlu fil-kamp ta’ applikazzjoni tiegħu. Issa, id-dispożizzjonijiet tar-Regolament Nru 1099/2009 jagħmlu parti minn dawn id-dispożizzjonijiet.

71.

Wieħed għandu jinnota mill-bidu nett li, kif tindika l-formulazzjoni tiegħu, dan ir-regolament għandu l-għan li jistabbilixxi regoli komuni għall-protezzjoni tal-benesseri tal-annimali fil-mument tat-tbiċċir jew tal-qatla tagħhom fl-Unjoni. B’differenza mil-leġiżlazzjoni li tifforma parti mill-“pakkett tal-iġjene” tal-2006 ( 30 ), ir-Regolament Nru 1099/2009 rrigwarda preċiżament il-protezzjoni tal-benesseri tal-annimali fil-ħin tal-qatla tagħhom.

72.

Dan ir-regolament huwa bbażat, kif tiddikjara l-premessa 4 tiegħu, fuq l-idea li l-protezzjoni tal-annimali fil-mument tal-qatla tagħhom hija kwistjoni ta’ interess pubbliku ( 31 ).

73.

Bl-istess mod, l-Artikolu 3(1) tiegħu jistabbilixxi preskrizzjoni ġenerali li waqt il-qatla u operazzjonijiet relatati, l-annimali għandhom jiġu protetti minn kwalunkwe wġigħ, stress jew tbatija li jistgħu jiġu evitati.

74.

Fi kliem ieħor, ir-Regolament Nru 1099/2009 huwa intiż li jkopri u jinkludi huwa stess rekwiżiti dwar il-benesseri tal-annimali. Fl-assenza ta’ preċiżazzjonijiet li jinsabu fil-leġiżlazzjoni intiża speċifikament għall-biedja organika, għandhom japplikaw id-dispożizzjonijiet ġenerali ta’ dan ir-regolament.

75.

Issa, għalkemm, skont l-Artikolu 4(1) tar-Regolament Nru 1099/2009, għandu japplika l-prinċipju tal-qatla wara sturdament skont il-metodi u preskrizzjonijiet esposti fl-Anness I ta’ dan ir-Regolament, l-Artikolu 4(4) ta’ dan l-istess regolament jipprovdi eċċezzjoni għall-qatla ritwali mingħajr sturdament tal-annimali fil-biċċeriji.

76.

Hekk kif huwa espost fil-premessa 18 tar-Regolament Nru 1099/2009, billi jipprevedi deroga mir-regola ġenerali li tipprevedi li l-annimali jinqatlu biss wara sturdament, stabbilita fil-paragrafu 1 ta’ dan l-artikolu, l-Artikolu 4(4) ta’ dan ir-regolament jaċċetta l-qtil ritwali mingħajr sturdament, sa fejn dan iseħħ f’biċċerija, u dan għall-finijiet tal-osservanza ta’ ċerti preċetti reliġjużi.

77.

Hekk kif diġà ddeċidiet il-Qorti tal-Ġustizzja, “il-protezzjoni tal-benesseri tal-annimali tikkostitwixxi l-għan prinċipali li għandu jintlaħaq mir-Regolament Nru 1099/2009 u, b’mod partikolari, mill-Artikolu 4(4) tiegħu, kif jirriżulta mit-titolu stess ta’ dan ir-regolament u mill-premessa 2 tiegħu” ( 32 ).

78.

Madankollu din id-deroga ma timplikax li s-sistema derogatorja applikabbli għall-qatla ritwali tinjora l-benesseri tal-annimali.

79.

Fil-fatt, tali qtil għandu dejjem isir f’kundizzjonijiet li jiggarantixxu l-limitazzjoni tat-tbatija tal-annimali skont ir-Regolament Nru 1099/2009.

80.

B’hekk, il-premessa 2 tar-Regolament Nru 1099/2009 tindika b’mod partikolari li “[l]-operaturi tan-negozju jew kwalunkwe persuna involuta fil-qtil tal-annimali għandhom jieħdu l-miżuri meħtieġa sabiex jevitaw l-uġigħ u jnaqqsu l-istress, t-tbatija tal-annimali waqt il-proċess tal-qtil jew l-qatla, filwaqt li jqisu l-aħjar prattika fil-qasam u l-metodi permessi skont dan ir-Regolament”. Il-premessa 43 tal-imsemmi regolament tgħid li “[i]l-qatla mingħajr l-isturdament jeħtieġ qatgħa preċiża tal-gerżuma b’sikkina taqta’ sabiex titnaqqas it-tbatija”. Barra minn hekk, skont l-Artikolu 9(3) u l-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 15(2) ta’ dan l-istess regolament, l-annimali għandhom ikunu mrażżna individwalment u biss “sakemm il-persuna inkarigata bl-isturdament jew il-fsada tkun lesta sabiex tistordihom jew tafsadhom malajr kemm jista’ jkun”. Fl-aħħar nett, skont l-Artikolu 5(2) tar-Regolament Nru 1099/2009, “[f]ejn, għall-finijiet tal-Artikolu 4(4), l-annimali jinqatlu mingħajr sturdament minn qabel, il-persuni responsabbli għall-qatla għandhom iwettqu kontrolli sistematiċi sabiex jiġi żgurat li l-annimali ma jippreżentaw l-ebda sinjal ta’ kuxjenza jew sensibbiltà qabel ma jiġu rilaxxati mit-trażżin u ma jippreżentaw l-ebda sinjal ta’ ħajja qabel ma jiġu preparati jew jinstamtu”.

81.

Fl-aħħar mill-aħħar, hemm żewġ sistemi ta’ protezzjoni tal-benesseri tal-annimali li jeżistu flimkien: is-sistema ta’ prinċipju, li timponi l-isturdament minn qabel, u s-sistema derogatorja (motivata mix-xewqa li jkun permess in-nuqqas ta’ sturdament għal raġunijiet reliġjużi). F’kull waħda minn dawn is-sistemi huma l-operaturi tan-negozju jew kwalunkwe persuna involuta fil-qtil tal-annimali li għandhom jieħdu l-miżuri meħtieġa sabiex jevitaw l-uġigħ u jnaqqsu l-istress u t-tbatija tal-annimali waqt il-proċess tal-qtil jew l-qatla (ara l-premessa 2 tar-Regolament Nru 1099/2009).

82.

Fil-fatt jidher kemxejn kontradittorju li jsir riferiment għar-Regolament Nru 1099/2009 – u dan, anki meta dan ir-regolament ma jinkludi l-ebda riferiment għal “standards għoljin dwar il-benesseri ta’ l-annimali” – sabiex jiġi argumentat li l-isturdament ġie stabbilit fil-prinċipju, skont l-Artikolu 4(1) tiegħu, u, fl-istess ħin, li jiġi kkunsidrat li dan ir-riferiment ma għadux rilevanti fir-rigward tad-deroga qabel l-isturdament prevista fl-Artikolu 4(4) ta’ dan l-istess regolament.

83.

Minn dan isegwi li l-għan ġenerali ta’ osservanza ta’ “standards għoljin dwar il-benesseri ta’ l-annimali” ser jiġi rrispettat dejjem, ikun x’ikun il-metodu tal-qatla adottat. Ma nqisx li l-prinċipju ta’ sturdament minn qabel stabbilit permezz tar-Regolament Nru 1099/2009 iwassal għall-konklużjoni li r-rekwiżit ta’ “standards għoljin dwar il-benesseri ta’ l-annimali” jimplika neċessarjament li l-qatla issir permezz ta’ sturdament minn qabel.

84.

Fil-fehma tiegħi, fl-assenza ta’ indikazzjonijiet dwar l-obbligi imposti fuq l-operaturi kkonċernati, bħal dawk pjuttost iddettaljati li l-leġiżlatur ried jiddefinixxi rigward l-istrutturi tal-kenn tal-annimali (ara l-premessa 10 tar-Regolament Nru 889/2008), il-produzzjoni organika ma tistax tkun suġġetta għal regoli iktar stretti dwar il-qatla tal-annimali minn dawk previsti mit-testi ġenerali li jirregolaw il-benesseri tal-annimali fil-mument tal-qatla tagħhom.

85.

Bħala konklużjoni, ebda dispożizzjoni tar-Regolamenti Nri 834/2007 u 889/2008 ma tistabbilixxi espressament il-metodu jew il-metodi ta’ qatla tal-annimali li jistgħu jissodisfaw l-għanijiet tal-benesseri tal-annimali jew li jnaqqsu t-tbatija tal-annimali. Fl-assenza ta’ preċiżjoni fir-rigward tal-metodi ta’ qatla stabbiliti mil-leġiżlazzjoni dwar il-biedja organika, għandu jsir riferiment għar-regoli kollha li jirregolaw il-benesseri tal-annimali waqt il-qatla, f’dan il-każ għar-Regolament Nru 1099/2009. F’dan il-kuntest, ma hemmx lok li jiġu esklużi r-regoli li jirregolaw il-qtil ritwali.

86.

Peress li r-Regolamenti Nri 834/2007 u 889/2008 ma jagħmlu ebda kundizzjoni fil-qasam ta’ sturdament qabel il-qatla biex tinkiseb l-indikazzjoni “AB”, huma ma jistgħux jipprojbixxu l-prassi tal-qatla ritwali.

87.

Peress li l-għan ta’ dawn ir-regolamenti huwa li jistabbilixxu standards preċiżi li magħhom għandhom jikkonformaw il-prodotti sabiex jiġu ċċertifikati bħala li joriġinaw minn biedja organika, ma narax kif jista’ jiġi serjament sostnut li s-silenzju ta’ din il-leġiżlazzjoni dwar l-użu possibbli ta’ qtil mingħajr sturdament jista’ jitqies bħala purament fortuwitu. Fil-fehma tiegħi, is-silenzju tat-testi fuq dan il-punt ma huwiex ir-riżultat ta’ żvista u sempliċi riferiment għall-kuntest tat-tfassil ( 33 ) mhux neċessarjament isostni l-interpretazzjoni tal-OABA fil-kawża prinċipali.

88.

Diversi raġunijiet addizzjonali jwassluni għal din il-konklużjoni.

89.

Fl-ewwel lok, u wara dak li indikajt preċedentement, għandu jiġi rrilevat li ċerti prassi ta’ trobbija huma espressament ipprojbiti jew ristretti fit-testi li jirregolaw il-biedja organika, b’mod partikolari mill-Artikolu 18 tar-Regolament Nru 889/2008. Din id-dispożizzjoni tipprovdi, fil-fatt, li ċerti prassi ddestinati għall-ġestjoni tal-annimali huma, fil-prinċipju, ipprojbiti (mutilazzjoni) jew ristretti ħafna (it-twaħħil ta’ lastkijiet mad-dnub tan-nagħaġ, il-qtugħ tad-dnub, l-illimar tas-snien, l-illimar tal-munqar u t-tneħħija tal-qrun u l-kastrazzjoni fiżika). Fl-istess sens, l-Artikolu 20 ta’ dan ir-regolament, li jirrigwarda l-għalf tal-annimali, jipprojbixxi l-alimentazzjoni sfurzata ta’ dawn l-annimali.

90.

Sussegwentement, għandu jiġi enfasizzat li, minkejja li obbligu ta’ sturdament minn qabel ma huwiex previst għall-annimali mrobbija previsti mir-Regolament Nru 1099/2009, l-Artikolu 25h(5) tar-Regolament tal-Kummissjoni (KE) Nru 710/2009 tal-5 ta’ Awwissu 2009 li jemenda r-Regolament (KE) Nru 889/2008 li jistabbilixxi regoli ddettaljati għall-implimentazzjoni tar-Regolament tal-Kunsill (KE) Nru 834/2007, f’dak li għandu x’jaqsam mal-iffissar ta’ regoli ddettaljati dwar il-produzzjoni organika tal-annimali tal-akkwakultura u tal-alka tal-baħar ( 34 ) jipprovdi li “[i]t-tekniki tal-qatla għandhom jitilfu lill-ħut minn sensihom u jneħħulhom il-ħila li jħossu l-uġigħ mill-ewwel”.

91.

Fl-aħħar nett, is-silenzju tal-leġiżlazzjoni dwar il-biedja organika fuq il-kwistjoni tal-qatla ritwali jidhirli li huwa inqas u inqas riżultat ta’ żvista minħabba li din il-kwistjoni ilha ( 35 ) magħrufa u rikonoxxuta fit-testi li jirregolaw il-qatla tal-annimali u li, barra minn hekk, il-“qatla” tal-annimali tissemma diversi drabi f’din il-leġiżlazzjoni ( 36 ).

92.

Għandu jiġi osservat li, minkejja li ċerti assoċjazzjonijiet ta’ protezzjoni tal-benesseri tal-annimali esprimew ix-xewqa tagħhom, b’mod partikolari fl-okkażjoni tat-tfassil tad-dokument ta’ ħidma tal-Kummissjoni li jakkumpanja l-proposta għal emenda tar-Regolament Nru 834/2007 ( 37 ), għal emenda tal-leġiżlazzjoni dwar il-biedja organika fis-sens ta’ ġeneralizzazzjoni tal-isturdament tal-annimali qabel il-qatla tagħhom ( 38 ), ir-Regolament 2018/848, li daħal fis-seħħ reċentement, ma jgħid xejn dwar l-użu jew le ta’ dan l-isturdament.

93.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet esposti iktar ’il fuq, jien tal-opinjoni li ċ-ċertifikazzjoni “AB” ma tistax tiġi rrifjutata għal prodotti li ġejjin minn annimali li jkunu nqatlu mingħajr sturdament.

94.

F’dan ir-rigward, ma jikkonvinċunix l-argumenti teleoloġiċi u sistemiċi l-oħrajn imressqa fil-kuntest ta’ din il-kawża sabiex isostnu t-teżi kuntrarja.

95.

Fl-ewwel lok, jidhirli li l-argument dwar l-osservanza tal-“prinċipju ta’ aspettattivi tal-konsumaturi” fi prodotti ttikkettati bħala organiċi, li għalih jirreferu b’mod partikolari l-premessi 3, 5 u 22 kif ukoll l-Artikolu 1 tar-Regolament Nru 834/2007, ma jistax jintlaqa’. Sa fejn l-allegata impossibbiltà li titwaħħal l-indikazzjoni “AB” fuq prodotti miksuba minn annimali maqtula mingħajr sturdament ma tirriżultax b’mod ċar mil-leġiżlazzjoni li tirregola l-istandards applikabbli għall-biedja organika, dan il-prinċipju ma jistax jinkiser, ladarba t-tikketta tkun inħarġet f’konformità mad-dritt applikabbli.

96.

Huwa minnu li l-protezzjoni tal-aspettattivi tal-konsumaturi fil-prodotti ttikkettati bħala prodotti organiċi teżiġi, bħalma jipprovdi l-Artikolu 6(ċ) tar-Regolament Nru 834/2007, li għandhom jiġu esklużi s-sustanzi u l-metodi ta’ pproċessar li jistgħu jqarrqu rigward in-natura vera tal-prodott. Madankollu, dawn l-aspettattivi huma ppreġudikati biss fil-każ ta’ ksur tar-rekwiżiti ċari li l-biedja organika hija espressament suġġetta għalihom. Issa, kif spjegajt iktar ’il fuq, fid-dawl tal-leġiżlazzjoni rilevanti, l-esklużjoni tal-użu tal-isturdament waqt il-qatla tal-annimali ma jidhirlix li tista’ twassal b’mod awtomatiku għal esklużjoni totali mill-benefiċċju tal-indikazzjoni “AB” għall-prodotti kkonċernati.

97.

Barra minn hekk, għandu jiġi rrilevat ukoll li, fl-istat attwali u minkejja l-interess dejjem jikber tal-konsumaturi għall-kundizzjonijiet ta’ qatla tal-annimali ( 39 ), il-leġiżlazzjoni tal-Unjoni dwar l-għoti ta’ informazzjoni lill-konsumaturi dwar il-prodotti tal-ikel ma tipprovdi għal ebda indikazzjoni speċifika dwar il-kundizzjonijiet tal-qatla tal-annimali ( 40 ).

98.

F’dawn iċ-ċirkustanzi, il-konklużjoni ta’ inkompatibbiltà, fir-rigward tad-dritt tal-Unjoni, bejn, minn naħa, iċ-ċertifikazzjoni “koxer” u “ħalal” u, min-naħa l-oħra, it-tikketta “AB” tkun tfisser iż-żieda ta’ kundizzjoni li d-dritt sostantiv ma jipprevedix. Dan iwassal biex il-Lhud u l-Musulmani prattikanti li jixtiequ jaċċedu għal prodotti organiċi u jibbenefikaw minn garanziji li dawn joffru f’termini ta’ kwalità u sigurtà tal-ikel, jiġu miċħuda minn dan.

99.

Fil-fatt, għalkemm l-impossibbiltà ta’ kumulu bejn iċ-ċertifikazzjoni “AB” u l-indikazzjonijiet “koxer” jew “ħalal” ma hijiex direttament problematika mill-perspettiva tal-eżerċizzju tal-libertà reliġjuża, jidhirli li hija, min-naħa l-oħra, tikkomprometti l-possibbiltà tal-konsumaturi ta’ prodotti koxer u ħalal li jiksbu prodotti li jibbenefikaw mill-garanziji offruti miċ-ċertifikazzjoni “AB”.

100.

Fit-tieni lok, kif iddeċidiet il-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza tal-5 ta’ Novembru 2014, Herbaria Kräuterparadies (C‑137/13, EU:C:2014:2335, punt 46), għalkemm ma jistax jiġi miċħud li “[i]d-dritt tal-Unjoni ma jiggarantixxix li operatur ekonomiku jkun jista’ jikkummerċjalizza l-prodotti tiegħu taħt il-kategoriji kollha li huwa jqis vantaġġużi sabiex jippromwovi l-imsemmija prodotti”, dan ma jistax jiġi invokat kontra operatur li jkun ikkonforma mar-rekwiżiti kollha tal-leġiżlazzjoni applikabbli.

101.

F’dan ir-rigward, ma nistax inkun insensittiv għall-argument, żviluppat b’mod partikolari minn Ecocert, li korp ta’ ċertifikazzjoni ma huwiex fil-pożizzjoni li jimponi kundizzjonijiet li ma jinsabux fil-leġiżlazzjoni rilevanti sabiex tinkiseb ċertifikazzjoni “AB”. B’mod partikolari, dment li d-dispożizzjonijiet li jirregolaw il-modalitajiet tat-trobbija u tal-qatla tal-annimali sabiex tinkiseb it-tikketta “AB” ikunu ssodisfatti, il-korp taċ-ċertifikazzjoni huwa fil-prinċipju obbligat li jagħti din it-tikketta mingħajr ma jżid kundizzjonijiet mhux imposti mid-dritt sostantiv. Kieku ma jagħmilx hekk, din tkun problema kemm mill-perspettiva tal-moviment liberu ta’ prodotti organiċi fi ħdan l-Unjoni msemmi fl-Artikolu 34 tar-Regolament Nru 834/2007 kif ukoll minn dak tal-libertà tal-kummerċ u tal-industrija.

102.

Din il-konklużjoni ma tmurx kontra l-Artikolu 13 TFUE.

103.

Ċertament, huwa stabbilit sew li l-protezzjoni tal-benesseri tal-annimali tikkostitwixxi għan leġittimu ta’ interess ġenerali, li l-importanza tiegħu wasslet, b’mod partikolari, għall-adozzjoni mill-Istati Membri tal-Protokoll (Nru 33) dwar il-protezzjoni u l-benesseri tal-annimali, anness mat-Trattat KE, li permezz tiegħu l-Komunità u l-Istati Membri għandhom jieħdu kont sħiħ tar-rekwiżiti tal-benesseri tal-annimali meta huma jifformulaw u jimplimentaw il-politika Komunitarja b’mod partikolari fl-oqsma tal-agrikoltura u tat-trasport. Mal-imsemmi protokoll issa jikkorrispondi l-Artikolu 13 TFUE, dispożizzjoni ta’ applikazzjoni ġenerali tat-Trattat FUE, li tinsab fl-ewwel parti ta’ dan tal-aħħar, iddedikata għall-prinċipji msemmija ( 41 ).

104.

Madankollu, jiena tal-fehma li, permezz tal-adozzjoni tal-leġiżlazzjoni inkwistjoni, b’mod partikolari r-Regolament Nru 1099/2009 li jirregola l-istandards relatati mal-benesseri tal-annimali fil-mument tal-qatla tagħhom, il-leġiżlatur ried jikseb bilanċ bejn il-libertà ta’ qima u l-benesseri tal-annimali. Kif diġà spjegajt qabel, dan ir-regolament mhux biss ma jinjorax il-benesseri tal-annimali, iżda minbarra dan jippermetti l-qtil ritwali biss taħt deroga u taħt il-kundizzjonijiet iddefiniti strettament fl-Artikolu 4(4) tiegħu.

105.

Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, nipproponi li l-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi għad-domanda preliminari magħmula mill-cour administrative d’appel de Versailles (il-Qorti Amministrattiva tal-Appell ta’ Versailles, Franza) skont kif ġej:

Ir-Regolament tal-Kunsill (KE) Nru 834/2007 tat-28 ta’ Ġunju 2007 dwar il-produzzjoni organika u t-tikkettar ta’ prodotti organiċi u r-Regolament tal-Kunsill (KE) Nru 1099/2009 tal-24 ta’ Settembru 2009 dwar il-protezzjoni tal-annimali waqt il-qatla, moqrija fid-dawl tal-Artikolu 13 TFUE, għandhom jiġu interpretati bħala li ma jipprojbixxux il-ħruġ tat-tikketta Ewropea “AB” għal prodotti li joriġinaw minn annimali li jkunu nqatlu b’mod ritwali mingħajr sturdament minn qabel, b’mod konformi mal-kundizzjonijiet stipulati fir-Regolament (KE) Nru 1099/2009.