Rapóirtéir:

Philip VON BROCKDORFF

Cinneadh ón Tionól Iomlánach	25.1.2023
Bunús dlí	Riail 52(2) de na Rialacha Nós Imeachta
	tuairim féintionscnaimh
Rannóg atá freagrach	Aontas Eacnamaíoch agus Airgeadaíochta agus Comhtháthú Eacnamaíoch agus Sóisialta
Dáta a glactha sa rannóg	27.6.2023
Dáta a glactha sa seisiún iomlánach	12.7.2023
Seisiún iomlánach Uimh.	580
Toradh na vótála (ar son/in aghaidh/staonadh)	195/7/10

1.   Conclúidí agus moltaí

1.1

Is léir do CESE nach mbeidh tionchar an aistrithe ghlais mar an gcéanna ar fud an Aontais agus go mbeidh éagsúlacht mhór ann ó thír go tír, agus i measc réigiúin éagsúla laistigh de na Ballstáit. I bhfianaise an mhéid sin, ní mór do na Ballstáit aird a thabhairt ar na dúshláin shóisialta a tharla de bharr an aistrithe lena dhlisteanacht a fheabhsú, an chobhsaíocht a choinneáil agus freasúra an phobail a sheachaint.

1.2

Creideann CESE go bhfuil na measúnuithe tionchair ón gCoimisiún a dhéantar chun tacú le roinnt gníomhartha reachtacha maidir leis an aistriú glas dírithe ar dhearcadh ginearálta an Aontais den chuid is mó, agus nach bhfuil an doimhneacht is gá ann don chur chuige de réir tíre agus de réir réigiúin a theastaíonn chun díriú ar an tionchar is dócha a bheidh aige ar gheilleagair agus ar phobail áitiúla (is eisceacht é an togra i dtaca leis an Treoir maidir le Cánachas Fuinnimh).

1.3

Measann CESE freisin gur cheart go soláthródh anailís níos spriocdhírithe sonraí an-ábhartha maidir le teaghlaigh a bhfuil tionchar ag an aistriú glas orthu, rud a cheadódh do rialtais bearta níos iomchuí a ghlacadh chun tionchar an phróisis leanúnaigh ar theaghlaigh atá níos boichte agus ar theaghlaigh leochaileacha a mhaolú.

1.4

Tá béim á leagan ag CESE ar dhá phríomhriosca atá san aistriú glas ó thaobh impleachtaí díobhálacha sóisialta agus eacnamaíocha de agus go háirithe: i) éagothromaíochtaí ioncaim atá ag dul i méid; agus ii) díláithriú na n-earnálacha tionsclaíochta agus poist ghaolmhara.

1.5

Dá bhrí sin, cuireann CESE i bhfios go láidir gur gá aistriú cothrom a shaothrú lena bhféadfar aghaidh a thabhairt ar na héifeachtaí fostaíochta agus dáileacháin araon, éifeachtaí a bhaineann le haistriú chuig an aeráidneodracht. Sa chomhthéacs sin, iarrann CESE go ndéanfaí bearta athdháilte a bheadh in ann acmhainní airgeadais a dhíriú i bhfabhar teaghlaigh ar ioncam íseal agus grúpaí leochaileacha chun an t-eisiamh sóisialta a íoslaghdú, tríd an doimhniú breise ar neamhionannais ioncaim le linn an phróisis leanúnaigh a sheachaint.

1.6

Ar choinníoll gur faoi shainchúram na mBallstát a bheidh an cánachas a bhaineann leis an aistriú glas, leagann CESE béim ar a thábhachtaí atá bearta fioscacha náisiúnta chun an t-aistriú glas a dhéanamh níos inbhuanaithe agus srian a chur leis an tionchar atá aige ar an sciar is leochailí den daonra.

1.7

Dá bhrí sin, ba cheart go mbeadh trí ghné sa bheartas fioscach le linn an aistrithe: an prionsabal [gurb] é údar an truaillithe a íocfaidh as le bearta comhlántacha athdháilte chun tacú le teaghlaigh ar ioncam íseal; tacaíocht ioncaim spriocdhírithe; agus creidmheasanna cánach ar tháirgí tí coigilte fuinnimh. Leis an gcur chuige sin i) thacófaí le ceannach feithiclí leictreacha; ii) dhreasófaí an glacadh le teicneolaíochtaí glasa i dtithe; agus iii) d’fheabhsófaí éifeachtúlacht fuinnimh foirgneamh (cé go bhfuil sé d’aidhm ag an Treoir athbhreithnithe maidir le Cánachas Fuinnimh (1) éifeachtúlacht fuinnimh a fheabhsú agus grúpaí leochaileacha a chosaint). I gcás na dteaghlach is lú ioncam a bhféadfadh nach bhfuil dliteanas cánach leordhóthanach acu agus nach bhféadfadh tairbhe a bhaint as creidmheasanna cánach, is é an beart is fearr is féidir ná tacaíocht ioncaim.

1.8

Creideann CESE freisin go bhféadfadh dáileadh na ndearbhán ón stát lena gceadaítear ceannacháin agus infheistíochtaí i dteicneolaíochtaí agus i dtáirgí glasa cuidiú le tacaíocht do ghrúpaí leochaileacha le linn an aistrithe.

1.9

Is dea-shampla de dhreasú chun feithiclí atá neamhdhíobhálach don chomhshaol a cheannach é an cás a cuireadh chun feidhme san Ísiltír ina dtugtar creidmheasanna cánach do dhaoine aonair a cheannaíonn feithiclí leictreacha (EVanna) agus, ag an am céanna, an tsaobhadh a d’fhéadfadh teacht as fóirdheontais a théann chun tairbhe do sholáthróirí ach a mbíonn tomhaltóirí thíos leis go minic a íoslaghdú (2).

1.10

Measann an CESE freisin go bhféadfaí iniúchadh a dhéanamh ar thaithí na mBallstát amhail an Ghearmáin, an Fhrainc, agus an Iodáil, Ballstáit a bhfuil rátaí CBL níos ísle curtha i bhfeidhm acu ar tháirgí atá tíosach ar fhuinneamh, ar theicneolaíocht atá tíosach ar fhuinneamh agus ar athchóirithe tí atá dírithe ar éifeachtúlacht fuinnimh foirgneamh a mhéadú. Mar sin féin, de réir an tsainmhínithe níl CBL céimitheach. D’fhonn cur chuige den sórt sin a chur in oiriúint do theaghlaigh ar ioncam íseal, d'fhéadfadh go mbeadh gá le bearta tionlacain amhail cnapshuimeanna cúitimh chun líon na dteaghlach seo a ghlacann iad a spreagadh. Thairis sin, cuireann CESE in iúl go bhféadfadh pobail fuinnimh (Treoir (AE) 2019/944 (3)) agus comhphobail fuinnimh inathnuaite (Treoir (AE) 2018/2001 (4)) a bheith ina bpríomhuirlis chun cabhrú le saoránaigh agus grúpaí leochaileacha dul i ngleic leis an aistriú glas.

1.11

Tá béim á leagan ag CESE ar ról straitéiseach an Chiste um Aistriú Cóir (CUAC). Ní mór don ionstraim airgeadais sin a bheith dírithe go héifeachtach ar an dhul i ngleic le tionchar socheacnamaíoch an aistrithe ar gheilleagair an Aontais atá ag brath go mór faoi láthair ar bhreoslaí iontaise nó ar ghníomhaíochtaí atá dian ó thaobh gáis cheaptha teasa de, agus, thar aon ní eile, ar an aistriú a dhéanamh níos fusa d’oibrithe agus do theaghlaigh a bhfuil tionchar ag an athrú aeráide orthu.

1.12

Mar a luadh cheana i dtuairimí eile roimhe seo, cuireann CESE in iúl go bhféadfadh sé nach leor an Chiste um Aistriú Cóir, fiú má bhíonn sé straitéiseach, chun tacú leis an athrú eacnamaíoch leanúnach agus dá bhrí sin gur cheart é a fhorlíonadh le maoiniú leordhóthanach ó Chiste Aeráide Sóisialta (SCF).

2.   Réamhrá agus comhthéacs

2.1

Dúshlán ollmhór don Aontas agus do na glúnta atá le teacht is ea an t-aistriú glas, go háirithe ós rud é go bhfuil an cogadh fada san Úcráin ag cur leis an éiginnteacht eacnamaíoch i gcoitinne agus go háirithe i gcomhthéacs na hearnála fuinnimh. Measann an CESE, chun go n-éireoidh leis an aistriú, go bhfuil gá le comhdhearcadh sóisialta, agus ní féidir é sin a bhaint amach ach amháin má chuirtear bearta tacaíochta i bhfeidhm go héifeachtach ar fud an Aontais agus má sheachnaítear freasúra an phobail.

2.2

Meabhraíonn CESE gur mhéadaigh an Comhaontú Glas sprioc 2030 an Aontais maidir le hastaíochtaí gás ceaptha teasa a laghdú ó 40 % go 55 % ar a laghad i gcomparáid le leibhéil 1990, agus ag an am céanna gur leagadh síos sprioc na haeráidneodrachta faoi 2050.

2.3

Tá sraith tograí beartais sa phacáiste ‘Oiriúnach do 55’ d’fhonn sprioc 2030 a bhaint amach, maidir leis an ionchur ar mhian le CESE a chur chun cinn chun aistriú glas a mholadh, ar tograí iad a thuigfidh agus a chomhroinnfidh na geallsealbhóirí uile lena mbaineann, ar thaobh amháin, agus nach ndéanfadh an iomarca dochair do theaghlaigh agus do ghrúpaí leochaileacha, ar an taobh eile.

2.4

Ag glacadh leis go dtiocfaidh tairbhí suntasacha ar fud an Aontais mar thoradh ar an aistriú glas agus a bhfuiltear ag súil leo, dírítear sa tuairim seo ar na héifeachtaí díobhálacha is dócha a bheidh ag an aistriú glas leanúnach sa ghearrthéarma agus béim ar leith á leagan ar an eisiamh sóisialta agus ar neamhionannais ioncaim, i measc na dteaghlach atá ar ioncam íseal agus i measc grúpaí leochaileacha.

3.   Barúlacha ginearálta agus barúlacha sonracha

3.1

Is léir do CESE nach mbeidh tionchar an aistrithe ghlais mar an gcéanna ar fud an Aontais agus, a mhalairt i ndáiríre, go mbeidh éagsúlacht shuntasach ann ó thír go tír, nó fiú i measc réigiún agus limistéir éagsúla laistigh de na Ballstáit, ag brath ar roinnt athróg eacnamaíoch agus sóisialta.

3.2

I ndáil leis sin, tugann an CESE dá aire go bhfuil agus go mbeidh na réigiúin a bhfuil spleáchas mór acu ar iontaisí carbóin an-leochaileach i gcoinne thionchar an aistrithe agus do chaillteanais post ionchasacha. Dá bhrí sin, ní mór na freagraí a theastaíonn chun tacú le comhtháthú sóisialta a bheith difreáilte go leor ar fud na mBallstát, nó ó réigiún go réigiún fiú, agus iad bunaithe ar na comhthéacsanna áitiúla éagsúla i gcomhréir le prionsabal na coimhdeachta. Aithníonn CESE, áfach, go moltar sa Treoir athbhreithnithe maidir le Cánachas Fuinnimh ‘idirthréimhse’ agus go bhféadfadh na Ballstáit teaghlaigh leochaileacha a dhíolmhú ó chánachas téimh ar feadh 10 mbliana tar éis an cháin athbhreithnithe a chur chun feidhme.

3.3

Ó thaobh na modheolaíochta de, creideann CESE go bhfuil dearcadh ginearálta an Aontais ag baint go príomha leis na hanailísí ar an measúnú tionchair a rinne an Coimisiún go dtí seo, agus nach bhfuil an doimhneacht a theastaíonn ó chur chuige de réir tíre agus de réir réigiúin iontu lena bhféadfaí díriú ar an tionchar is dócha a bheidh ag an aistriú ar gheilleagair áitiúla agus ar phobail áitiúla. I ndáil leis sin, is eisceacht é an togra maidir leis an Treoir maidir le Cánachas Fuinnimh, ós rud é go rabhthas ag súil leis le mionanailís spriocdhírithe ar cheart glacadh léi ar bhonn níos leithne agus an Comhaontú Glas á chur chun feidhme.

3.4

Measann CESE gur cheart go mbeadh anailís níos spriocdhírithe, úsáideach chun faisnéis luachmhar a sholáthar, anailís a bheadh in ann sainiúlachtaí áitiúla a mheas go hiomlán, go háirithe maidir le teaghlaigh a ndéanann an t-aistriú glas difear dóibh, agus ar an gcaoi sin ligean do rialtais bearta iomchuí a ghlacadh chun tionchar an phróisis leanúnaigh ar theaghlaigh níos boichte agus grúpaí leochaileacha a mbeidh na himpleachtaí móra millteacha le sárú acu a mhaolú.

3.5

Tá CESE den tuairim go bhfuil dhá phríomhriosca san aistriú glas ó thaobh impleachtaí díobhálacha sóisialta agus eacnamaíocha de: i) éagothromaíochtaí ioncaim a bheith ag dul i méid; agus ii) díláithriú earnálacha tionsclaíocha agus poist ghaolmhara.

3.6

Tugann an CESE le fios go bhfuil an t-aistriú i dtreo geilleagar ísealcharbóin atá athléimneach ó thaobh na haeráide de dúshlánach go háirithe do phobail agus do theaghlaigh ar ioncam íseal, go háirithe i réigiúin ina bhfuil an leibhéal forbarthaníos ísle ná an leibhéil atá ann sna ceantair uirbeacha ag titim chun deiridh ar na codanna uirbeacha. Dá bhrí sin, ba ríthábhachtach go dtacódh an t-aistriú le raon iomchuí beart fioscach, lena n-áirítear tacaíocht airgeadais, chun aghaidh a thabhairt ar na hábhair imní a léirítear thuas.

3.7

Thairis sin, ba mhaith le CESE aird a tharraingt ar ualaí breise a d’fhéadfadh a bheith ar an sciar is laige den daonra de bharr an aistrithe agus aird ar leith á tabhairt ar phraghsanna tráchtearraí a d’fhéadfadh ardú go suntasach le linn an phróisis idirthréimhsigh. Go deimhin féin, d’fhéadfadh an t-aistriú praghsanna fuinnimh agus breosla a ardú dóibh siúd is lú acmhain, toisc go gcuirtear costas níos airde carbóin san áireamh. Is ábhar imní go háirithe é tionchar den sórt sin laistigh den chomhthéacs maicreacnamaíoch reatha, áit a raibh rátaí arda boilscithe i roinnt de na Ballstáit níos luaithe i mbliana (5).

3.8

Dá bhrí sin, molann CESE gur gá aistriú cothrom a shaothrú lena dtabharfar aghaidh ar na héifeachtaí fostaíochta agus dáileacháin araon a bhaineann le haistriú chuig an aeráidneodracht. Ba cheart breathnú ar an gcur chuige sin mar chuid lárnach de chreat an aistrithe ghlais agus ní mar bhearta ceartaitheacha forlíontacha amháin.

3.9

Cuireann CESE i bhfios go láidir an gá atá le bearta athdháilte lenar féidir acmhainní airgeadais a dhíriú ar chabhrú le teaghlaigh ar ioncam íseal agus le grúpaí leochaileacha d’fhonn an t-eisiamh sóisialta agus doimhniú an neamhionannais ioncaim a sheachaint. D’fhéadfadh na bearta sin, mar shampla, a bheith i bhfoirm cánachas comhshaoil bunaithe ar an bprionsabal [gurb] é údar an truaillithe a íocfaidh as, agus saothraithe ioncaim os cionn tairseach bhunaithe ag íoc taraifí níos airde as fuinneamh diancharbóin a ídiú.

3.10

Ar choinníoll, bunaithe ar phrionsabal na coimhdeachta, go bhfuil cánachas a bhaineann leis an aistriú glas faoi shainchúram na mBallstát, leagann an CESE béim ar a thábhachtaí atá bearta fioscacha arna nglacadh ar an leibhéal náisiúnta chun an t-aistriú glas a dhéanamh níos inbhuanaithe agus tionchair níos lú a imirt ar chatagóirí leochaileacha, rud a d’fhéadfadh éifeachtaí cúlchéimitheacha a bhaineann go minic le cánacha comhshaoil a sheachaint.

3.11

Measann CESE gur cheart trí ghné a bheith sa bheartas le linn an aistrithe: íocann an truaillitheoir prionsabal ina bhfuil bearta comhlántacha athdháilte aige chun tacú le teaghlaigh ar ioncam íseal; tacaíocht d’ioncaim spriocdhírithe; agus creidmheasanna cánach do tháirgí tí coigilte fuinnimh. Leis an gcur chuige sin i) thacófaí le ceannach feithiclí leictreacha; ii) dhreasófaí an glacadh le teicneolaíochtaí glasa i dtithe; agus iii) d’fheabhsófaí éifeachtúlacht fuinnimh foirgneamh. Aithníonn CESE, áfach, go bhfuil sé d’aidhm ag an Treoir athbhreithnithe maidir le Cánachas Fuinnimh éifeachtúlacht fuinnimh a fheabhsú. agus ag an am céanna grúpaí leochaileacha a chosaint. I gcás na dteaghlach atá ar an ioncam is ísle a bhféadfadh nach leor an dliteanas cánach atá acu agus nárbh fhéidir leo tairbhe a bhaint as na creidmheasanna cánach, is é an beart ab fhearr a mholtar ná tacaíocht ioncaim.

3.12

Creideann CESE freisin go bhféadfadh dáileadh na ndearbhán ón stát chun infheistíocht a dhéanamh i dteicneolaíochtaí glasa agus chun táirgí glasa a cheannach cuidiú le tacaíocht a thabhairt do ghrúpaí leochaileacha le linn an aistrithe.

3.13

Is dea-shampla iad na bearta fioscacha do dhaoine aonair a cheannaíonn feithiclí leictreacha (EVanna) a cuireadh i bhfeidhm san Ísiltír chun feithiclí giniúna nua atá neamhdhíobhálach don chomhshaol a dhreasú, rud a laghdaíonn saobhadh féideartha a bhaineann le fóirdheontais níos forleithne. Leathnaítear an cur chuige maidir le feithiclí leictreacha atá fabhrach ó thaobh cánach de san Ísiltír chun clárú agus cánacha bóthair a chumhdach freisin, rud a chuireann creat dlíthiúil fabhrach i gcrích. I ndáil leis sin, d’fhéadfaí creidmheasanna cánach a dhíriú go sonrach ar theaghlaigh sa daonra atá ar ioncam íseal, agus na teaghlaigh is troime a luífidh an t-ualach orthu de réir mar is dóigh le linn an aistrithe i dtreo na dteicneolaíochtaí glasa.

3.14

Measann an CESE freisin go bhféadfadh taithí na mBallstát amhail an Ghearmáin, an Fhrainc, agus an Iodáil, a bhfuil rátaí CBL níos ísle curtha i bhfeidhm acu ar tháirgí atá tíosach ar fhuinneamh, ar theicneolaíocht atá tíosach ar fhuinneamh agus ar athchóirithe tí atá dírithe ar éifeachtúlacht fuinnimh foirgneamh a mhéadú, a thuilleadh, a scagadh agus a iniúchadh. Mar sin féin, de réir an tsainmhínithe níl CBL céimitheach. Chun cur chuige den sórt sin a chur in oiriúint do theaghlaigh ar ioncam íseal, d’fhéadfadh go mbeadh gá le bearta tionlacain amhail cúiteamh cnapshuime chun go nglacfaidh na teaghlaigh seo leis.

3.15

Leagann CESE béim ar an tábhacht a bhaineann leis an gCiste um Aistriú Cóir (CUAC), rud nár cheart beag is fiú a dhéanamh de. Ba cheart go mbeadh an ionstraim airgeadais seo dírithe go héifeachtach ar an dul i ngleic le tionchar socheacnamaíoch an aistrithe ar gheilleagair an Aontais atá ag brath go mór faoi láthair ar bhreoslaí iontaise nó ar ghníomhaíochtaí tionsclaíocha atá dian ar gháis cheaptha teasa agus, thar aon ní eile, ar an aistriú a mhaolú d’oibrithe agus do theaghlaigh a bhfuil tionchar ag an athrú atá tarlú orthu.

3.16

Mar a luadh cheana ina thuairim roimhe seo ar Saoráid iasachta don earnáil phoiblí faoin Chiste um Aistriú Cóir (6), tá CESE á thabhairt le fios go bhféadfadh sé nach leor an Ciste um Aistriú Cóir (CUAC), cé go bhfuil sé tábhachtach, chun tacú leis an athrú leanúnach eacnamaíoch ó thaobh a chuid acmhainní agus a raoin feidhme de. Ba cheart, dá bhrí sin, an CUAC a fhorlíonadh le Ciste Sóisialta Aeráide (SCF) a bheadh maoinithe go leormhaith mar a mholtar i dtuairim ó CESE maidir leis An Sásra Coigeartaithe Aeráide á mhaoiniú tríd an gCiste Comhtháthaithe agus NextGeneration EU (7).

3.17

Tugann CESE le fios gur cheart go mbeadh sé mar aidhm ag ciste breise den sórt sin grúpaí ar ioncam íseal agus grúpaí leochaileacha a chosaint ó dhrochthionchar an aistrithe, ar choinníoll go mbeidh an SCF ceangailte le dea-chleachtais atá dírithe ar aon leathnú ar neamhionannais ioncaim a sheachaint ar an gcéad dul síos. Ag an am céanna, ina chumas reatha eagraíochtúil agus airgeadais (gan trácht ar chur chun feidhme SCF a chur siar go ceann bliana), tugann CESE rabhadh nach dócha gur leor an SCF chun tacú go héifeachtach leis an sciar is leochailí den daonra, mar a léirigh roinnt geallsealbhóirí cheana féin. Mar shampla, d’fhéadfadh an costas a bhaineann leis an aistriú ó fheithiclí traidisiúnta go feithiclí leictreacha a bheith ródhaor, agus, dá bhrí sin, ródheacair, do theaghlaigh ar ioncam íseal agus do theaghlaigh leochaileacha nach bhfaigheann dreasachtaí fioscacha ná tacaíocht airgeadais (8).

3.18

Dá bhrí sin, molann CESE do na húdaráis fhreagracha ar an leibhéal Eorpach agus ar an leibhéal áitiúil beartais fhioscacha iomchuí a fhorbairt chun drochiarmhairtí an aistrithe a mhaolú, gan an bonn a bhaint de na dreasachtaí le haghaidh athruithe ó thaobh infheistíochtaí glasa agus tomhaltais a cheanglaítear leis an bpróiseas idirthréimhseach. Is rud tábhachtach é go mbeadh bearta ag gabháil leis na sásraí sin chun rialachas cuimsitheach agus rannpháirtíocht ghníomhach na ndaoine is mó a ndéanann an t-aistriú glas difear dóibh a áirithiú. Aithníonn an CESE, áfach, go n-áirítear sa Treoir athbhreithnithe maidir le Cánachas Fuinnimh idirthréimhsí chun cánachas a chur ar tháirgí roghnaithe nó infheistíochtaí chun tomhaltas fuinnimh a laghdú.

3.19

Ba mhaith leis an CESE a mheabhrú do na hinstitiúidí go léir a bhfuil baint acu leis an aistriú glas an tábhacht a bhaineann le hidirphlé sóisialta agus rannpháirtíocht úsáideach na sochaí sibhialta ar an leibhéal Eorpach, náisiúnta, earnála agus réigiúnach. Tá feidhm ríthábhachtach ag an idirphlé sóisialta maidir leis an gclaochlú glas a bhainistiú agus a éascú, lena n-áirithítear rannpháirtíocht fhorleathan na ngeallsealbhóirí leasmhara uile agus, ag an am céanna, grúpaí leochaileacha agus leibhéil fostaíochta ar fud an Aontais a chosaint.

3.20

Cuireann CESE in iúl go bhfuil cánachas forchéimnitheach, córais leasa shóisialta spriocdhírithe agus sásraí iomchuí idirphlé sóisialta i bhfeidhm cheana féin i roinnt tíortha Eorpacha agus, dá bhrí sin, go bhféadfadh glacadh agus neartú breise na mbeartas sin cur leis na dea-chleachtais atá ann agus gur uirlis an-úsáideach a bheadh ann chun éagothromaíochtaí agus an t-eisiamh sóisialta a sheachaint.

3.21

Creideann CESE go láidir go gcabhróidh tuiscint leathan ar bheartais aeráide laistigh de thíortha na hEorpa, chomh maith le glacadh polaitiúil agus sóisialta leis an aistriú glas a bheith níos láidre agus níos fearr, glacadh atá, os a choinne sin, i mbaol dlisteanacht agus neart a chailliúint dá dtitfeadh an t-ualach agus na himpleachtaí díobhálacha go díréireach ar na teaghlaigh is boichte.

3.22

I ndáil leis sin, cuireann CESE i bhfios go láidir gur cheart do rialtais, i gcomhairle leis an tsochaí shibhialta, iarracht a dhéanamh tionchar an aistrithe ghlais ar fhostaíocht sna réimsí is mó a ndéantar difear dóibh san Aontas a laghdú freisin trí bhíthin beartais spriocdhírithe agus nuálaíocha ar mhargadh an tsaothair, lena n-áirítear oiliúint agus cláir oideachais d’oibrithe i dtionscail ardcharbóin.

3.23

Cuireann CESE i dtábhacht an baol go dtiocfaidh méadú ar éagothromaíochtaí réigiúnacha,, mar gheall ar phróiseas an aistrithe ghlais, idir geilleagair atá níos forbartha ar fud an Aontais agus iad sin atá fós ag brath go mór ar thionscail diancharbóin. Ar an gcaoi chéanna, d’fhéadfaí éagothromaíochtaí agus neamhréireachtaí iomaíocha a dhoimhniú ar fud tíortha agus idir ceantair uirbeacha, ar thaobh amháin den scéal, agus ceantair fhorimeallacha, thuaithe agus iargúlta, ar an taobh eile de.

3.24

Tá CESE den tuairim go n-éilítear leis an aistriú glas cuspóirí aeráide an Chomhaontaithe Ghlais don Eoraip a bhaint amach agus ag an am céanna. clár oibre cothroime sóisialta Cholún Eorpach na gCeart Sóisialta a shaothrú. Tá athrú struchtúrach i gceist leis an aistriú glas (agus tá súil le hathrú ar an leibhéal eacnamaíoch agus sóisialta araon). D’fhonn go n-éireoidh leis, ní mór bearta sóisialta a bheith ag gabháil leis, lena n-áirítear infheistíocht shóisialta atá dírithe ar an aeráidneodracht a éascú agus ar aistriú a bhaint amach atá fabhrach do ghnólachtaí Eorpacha dinimiciúla iomaíocha ar féidir leo, mar shampla, poist ghlasa agus fás eacnamaíoch a ghiniúint.

3.25

Dá bhrí sin, cuireann CESE i bhfios go láidir a thábhachtaí atá comhar feabhsaithe ar fud an Aontais, comhar ba cheart a fhorbairt bunaithe ar idirphlé éifeachtach polaitiúil agus sóisialta agus é mar aidhm leis beartais eacnamaíocha agus shóisialta a ghabhann leis a cheapadh chun tacú leis an aistriú atá ar siúl faoi láthair, agus é a chur in oiriúint go cuí do dhálaí sóisialta agus eacnamaíocha éagsúla na bpobal lena mbaineann.

3.26

Ba cheart cur chuige comhoibríoch den sórt sin a ghlacadh freisin maidir le tíortha Eorpacha nach Ballstáit den Aontas iad, chun aistriú gnó agus fostaíochta, a sheachaint chuig tíortha nach bhfuil forbairt eacnamaíoch níos glaise agus níos inbhuanaithe á leanúint acu, amhail an fhorbairt eacnamaíoch atá á saothrú ag an Aontas. D’fhéadfadh tionchar diúltach a bheith aige sin ar an margadh inmheánach, agus ar an aistriú glas féin chomh maith ó thaobh éifeachtacht a laghdú agus éifeachtaí díobhálacha a mhéadú ar an sciar is leochailí den daonra araon.

3.27

Tá CESE ag iarraidh freisin go ndéanfadh na Ballstáit tuilleadh gníomhaíochta chun dul i ngleic le himghabháil agus seachaint fhioscach agus chun mí-úsáid cistí poiblí a sheachaint, mar go gcuirfeadh sé sin acmhainní breise ar fáil chun na bearta dáileacháin a thacaíonn leis an aistriú a mhaoiniú.

3.28

Ar deireadh, cuireann CESE in iúl go bhféadfadh pobail fuinnimh (Treoir (AE) 2019/944) agus comhphobail fuinnimh inathnuaite (Treoir (AE) 2018/2001) a bheith ina bpríomhuirlis chun cabhrú le saoránaigh agus grúpaí leochaileacha déileáil leis an aistriú glas. D'fhéadfadh na pobail sin foirm dhlíthiúil de chineál ar bith a bheith acu (comhlachais, comharchumainn, comhpháirtíochtaí, eagraíochtaí neamhbhrabúsacha, nó fiontair bheaga agus mheánmhéide), rud a fhágann go mbeadh siad níos éasca dá shaoránaigh, mar aon le gníomhnaithe eile sa mhargadh, foirne a eagrú agus infheistíocht a dhéanamh go comhpháirteach i sócmhainní fuinnimh. D’fhéadfadh sé sin cur le córas fuinnimh atá níos dícharbónaithe agus níos solúbtha, mar gur féidir leis na pobail fuinnimh cur ar chumas na saoránach rochtain a fháil ar na margaí fuinnimh oiriúnacha uile, ar chothrom iomaíochta le gníomhaithe eile, rud a laghdóidh a gcuid costas fuinnimh agus a cheadóidh ioncam féideartha fiú.

---

(1)  Treoir 2003/96/CE ón gComhairle an 27 Deireadh Fómhair 2003 lena ndéantar athstruchtúrú ar an gcreat Comhphobail le haghaidh cáin a ghearradh ar tháirgí fuinnimh agus ar leictreachas (IO L 283, 31.10.2003, lch. 51)

(2)  Tá ceannach feithiclí atá neamhdhíobhálach don chomhshaol á dhreasú ag an Ísiltír/ De réir tuarascála ón nGrúpa Aeráide, tá fóirdheontais suas le EUR 4 000 ar fáil chun gluaisteáin phaisinéirí leictreacha ceallraí nua a cheannach nó a léasú, agus EUR 5 000 le haghaidh veaineanna. Tá dreasachtaí cánach iomaíocha ann freisin, amhail cáin íseal ar bhóithre (MRB), gan aon cháin cheannaigh (BPM) agus níl aon cháin le haghaidh úsáid phríobháideach/tairbhe phríobháideach ann . Féach Netherlands: Taking action on zero emission vehicles

(3)  Treoir (AE) 2019/944 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 5 Meitheamh 2019 maidir le rialacha comhchoiteanna don mhargadh inmheánach don leictreachas agus lena leasaítear Treoir 2012/27/AE (IO L 158, 14.6.2019, lch. 125).

(4)  Treoir (AE) 2018/2001 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 11 Nollaig 2018 maidir le húsáid fuinnimh ó fhoinsí inathnuaite a chur chun cinn (IO L 328, 21.12.2018, lch. 82).

(5)  Tá moill tagtha ar an ráta boilscithe le seachtainí beaga anuas.

(6)  Opinion of the European Economic and Social Committee on ‘Proposal for a Regulation of the European Parliament and of the Council on the public sector loan facility under the Just Transition Mechanism’ (COM(2020) 453 final – 2020/0100 (COD)) and on ‘Amended proposal for a Regulation of the European Parliament and of the Council establishing the Just Transition Fund’(COM(2020) 460 final – 2020/0006 (COD) (IO C 429, 11.12.2020, lch 240).

(7)  Opinion of the European Economic and Social Committee on Climate Adjustment Fund financed by Cohesion and NGEU (own-initiative opinion) (IO C 486, 21.12.2022, lch. 23).

(8)  Joanna Gill Can Europe's new Social Climate Fund protect poor from rising carbon cost?, Reuters, Nollaig 2022.d

Rapóirtéir: Philip VON BROCKDORFF

Cinneadh ón Tionól Iomlánach	25.1.2023
Bunús dlí	Riail 52(2) de na Rialacha Nós Imeachta
	Tuairim féintionscnaimh
Rannóg atá freagrach	Fostaíocht, Gnóthaí Sóisialta agus Saoránacht
Dáta a glactha sa rannóg	21.6.2023
Dáta a glactha sa seisiún iomlánach	12.7.2023
Seisiún iomlánach Uimh.	580
Toradh na vótála (ar son/in aghaidh/staonadh)	152/4/9

1.   Conclúidí agus moltaí

1.1.

Tugann CESE dá aire gur gné riachtanach den chaidreamh tionsclaíoch an chómhargáil (ag glacadh leis, ar ndóigh, gur idirbheartaithe toilteanacha iad na fostóirí agus na ceardchumainn) agus is mian leis tagairt a dhéanamh don taighde a rinneadh le deireanas ina dtugtar le fios go gcuidíonn ballraíocht thar leibhéal áirithe sna ceardchumainn leis an neamhionannas ioncaim a laghdú laistigh de thír, rud a mhaolaíonn éagothromaíochtaí móra sna sraitheanna éagsúla den tsochaí.

1.2.

Is mian le CESE béim a leagan ar an eolas tábhachtach a tugadh i dtuarascáil ón Eagraíocht um Chomhar agus Forbairt Eacnamaíochta (ECFE), is é sin go gcabhraíonn an comhordú pá go mór leis na comhpháirtithe sóisialta na héifeachtaí maicreacnamaíocha a bhíonn ag comhaontuithe pá ar an iomaíochas a chur san áireamh. Tugann CESE dá aire freisin go leagtar béim sa tuarascáil chéanna ar an ról atá ag cómhargáil dhinimiciúil láidir maidir leis an táirgiúlacht, an t-iomaíochas agus an fás eacnamaíoch a chur chun cinn.

1.3.

Tá CESE den tuairim go bhfuil ról tábhachtach fós ag na ceardchumainn agus ag na heagraíochtaí fostóirí maidir leis an mbeartas eacnamaíoch, an beartas fostaíochta agus an beartas sóisialta a mhúnlú. Mar sin féin, tá líon na n-oibrithe a chumhdaítear le comhaontuithe ar leibhéal an ghnólachta nó ar leibhéal na hearnála ag titim i gcónaí, rud a lagaíonn cumhacht mhargála na gceardchumann.

1.4.

Is gá, dá bhrí sin, bealaí a aimsiú chun cur le tábhacht na gceardchumann, na bhfostóirí agus na rialtas i margadh saothair dinimiciúil agus chun deiseanna a shainaithint le gur féidir inmharthanacht struchtúr fónta agus daingean a áirithiú le haghaidh an idirphlé shóisialta, an chumhacht chómhargála san áireamh, agus neamhspleáchas na gcomhpháirtithe sóisialta, chomh maith leis an gcaidreamh tionsclaíoch náisiúnta, a urramú.

1.5.

Tá CESE den tuairim gur faoi na comhpháirtithe sóisialta atá sé struchtúr a chinneadh atá oiriúnach don chómhargáil agus, i gcás inarb iomchuí, don idirphlé sóisialta trípháirteach agus dépháirteach. Aithníonn CESE freisin go bhfuil ról lárnach ag na rialtais maidir le tábhacht na cómhargála a aithint trí na coinníollacha cumasúcháin a chur ar fáil le gur féidir an chómhargáil a éascú, le cosaint a thabhairt i gcoinne cleachtais idirdhealaitheacha agus le cosc a chur ar na hiarrachtaí srian a chur ar oibrithe a gceart dlíthiúil chun bheith rannpháirteach i gceardchumann a fheidhmiú.

1.6.

Tugann CESE dá aire go spreagann Colún Eorpach na gCeart Sóisialta na comhpháirtithe sóisialta caibidlíocht a dhéanamh ar chomhaontuithe comhchoiteanna maidir le hábhair atá ábhartha dóibh, agus a neamhspleáchas agus an ceart chun gníomhaíochta comhchoitinne á n-urramú ag an am céanna (1).

1.7.

Tugann CESE dá aire freisin go gcruthaíonn cineálacha nua oibre ar nós gheilleagar na n-ardán dúshláin nua don chaidreamh saothair. Mar gheall ar an réaltacht nua sin, tá ról ‘traidisiúnta’ na gceardchumann lagaithe mar institiúidí a dhéanann ionadaíocht ar an lucht saothair eagraithe, agus tá ról eagraíochtaí fostóirí mar phríomhgheallsealbhóirí sa mhargadh saothair lagaithe freisin.

1.8.

Tugann CESE dá aire go bhfuil an nuálaíocht san ionad oibre ríthábhachtach le go n-éireoidh le gnólacht agus, dá bhrí sin, molann sé, mar chuid den phróiseas cómhargála, go dtabharfaí aghaidh ar phróisis nuálaíochta san ionad oibre mar chuid den chómhargáil agus den idirphlé sóisialta i gcoitinne.

1.9.

Tá CESE den tuairim, i bhfianaise na dianiomaíochta domhanda agus an mhéadaithe ar na costais fuinnimh, gur ghá, b’fhéidir, cothromaíocht a aimsiú ina gcuirfí leasanna frithpháirteacha ar nós na n-ardchostas maireachtála d’oibrithe san áireamh, agus é á aithint san am céanna gur féidir leis an idirphlé sóisialta, lena n-áirítear an chómhargáil, borradh a chur faoin táirgiúlacht san ionad oibre.

1.10.

Creideann CESE freisin gur féidir leis an gcómhargáil agus an t-idirphlé sóisialta tacú leis an straitéis tionsclaíochta chun na dálaí eacnamaíocha a athrú, bunaithe ar an gcaidreamh tionsclaíoch náisiúnta. Cé go bhféadfadh sé go mbeadh gá le méid áirithe solúbthachta, ba cheart an tsolúbthacht sin a bheith faoi réir comhaontú idir na comhpháirtithe sóisialta agus níor cheart di an bonn a bhaint de na cearta comhchoiteanna ná de na dálaí oibre.

1.11.

Tugann CESE dá aire gur ann don chumhdach cómhargála is fairsinge agus is cobhsaí san Eoraip sna tíortha sin ar saintréith dá gcórais mhargála an mhargáil ilfhostóirí agus ar ar leibhéal na hearnála, nó, i gcásanna áirithe, amhail an Bheilg, ar an leibhéal trasearnála, is mó a dhéantar an chaibidlíocht.

1.12.

Ar deireadh, iarrann CESE ar na rialtais leas a bhaint as an soláthar poiblí i gcásanna iomchuí mar bhealach breise chun an chómhargáil a chur chun cinn agus a aithint.

2.   Barúlacha ginearálta

2.1.

Is próiseas lárnach sa chaidreamh tionsclaíoch an chómhargáil, próiseas lena mbunaítear pá cothrom agus dálaí oibre cothroma sna hearnálacha eacnamaíocha éagsúla. Is próiseas é ina mbíonn páirt ag na fostóirí, ar thaobh amháin, agus na ceardchumainn, ar an taobh eile. Cé go bhfuil an chómhargáil i bhfeidhm le blianta fada, tá ballraíocht na gceardchumann ag titim i rith an ama ó bhliain go bliain. Léiríonn an taighde go lagaítear cumhacht mhargála na gceardchumann, de réir mar a thiteann an bhallraíocht sna ceardchumainn, agus go mbíonn impleachtaí aige sin do chearta atá faighte ag oibrithe agus do chearta cómhargála (2). Ar an gcuma chéanna, chun an próiseas cómhargála a neartú, tá sé tábhachtach go mbeadh gnólachtaí páirteach in eagraíochtaí fostóirí ábhartha, agus léiríonn an taighde go bhfuil ról lárnach ag na heagraíochtaí sin maidir le comhlíonadh caighdeán dlí, agus caighdeán saothair agus sláinte agus sábháilteachta ceirde, a chur chun cinn, go háirithe laistigh den gheilleagar neamhfhoirmiúil (3).

2.2.

Tá taighde eile ann ina dtugtar léargas ar cé chomh hábhartha agus atá na ceardchumainn maidir le cothromaíocht cumhachta a thacaíonn leis an gceartas sóisialta agus leis an rath eacnamaíoch a bhaint amach. Léiríonn na torthaí eimpíreacha go leanann an neamhionannas ioncaim conair U-chruthach inbhéartaithe de réir an ráta ceardchumannaithe. Is é a tharlaíonn, i dtús báire, go n-ardaíonn an neamhionannas ioncaim de réir mar a ghlacann níos mó daoine atá fostaithe ballraíocht i gceardchumann; sroichtear buaic na conaire U-chruthaí inbhéartaithe nuair a bhíonn an ráta ceardchumannaithe cothrom le hidir 35 agus 39 faoin gcéad, agus leanann laghdú ar an neamhionannas ioncaim de réir mar a leanann an ráta ceardchumannaithe ag méadú. Dá bhrí sin, tugann an taighde seo le fios, de réir mar a sháraíonn ballraíocht na gceardchumann leibhéal áirithe, go rannchuidíonn sin leis an neamhionannas ioncaim a laghdú laistigh de thír (4).

2.3.

Cé go bhfuil an nuálaíocht san fhiontraíocht, san iomaíochas agus sa táirgiúlacht aitheanta mar phríomhspreagadh don fhás eacnamaíoch i dtimpeallacht dhomhanda ina bhfuil iomaíocht ghéar, braitheann na trí chineál nuálaíochta sin go mór ar ionchur an lucht saothair agus ar an mbreisluach a chuireann na hoibrithe ar fáil chun nuálaíocht, iomaíochas agus táirgiúlacht a bhaint amach. Tá rannpháirtíocht ghníomhach agus rannchuidiú na gcomhpháirtithe sóisialta mar bhonn leis sin ar fad.

2.4.

Mar a luaigh CESE sa tuairim uaidh roimhe seo (5), is faoi chúram na stiúrthóirí feidhmiúcháin atá sé go fóill luach fadtéarmach a chruthú trí leasanna fadtéarmacha a shaothrú. Dá bhrí sin, ba cheart cuntasacht na stiúrthóirí feidhmiúcháin i leith na hinbhuanaitheachta gnó a spreagadh. Go deimhin, tá sé sin aitheanta go sainráite ag an nGrúpa Comhairleach Eorpach um Thuairisciú Airgeadais mar chuid de na ceanglais tuairiscithe comhshaoil, shóisialta agus rialachais atá beartaithe aige faoin Treoir maidir le Tuairisciú Inbhuanaitheachta Corparáideach, agus tá sé de cheangal ar ghnólachtaí incháilithe méid an chumhdaigh cómhargála agus an idirphlé shóisialta maidir lena lucht saothair a nochtadh, ós rud é go meastar go bhfuil lucht saothair a bhfuil cumhacht acu, atá rannpháirteach agus a bhfuil meas orthu ar cheann de na bunphrionsabail a bhaineann le hinbhuanaitheacht fhadtéarmach gnólachta (6).

2.5.

Tacaíonn an athléimneacht agus an inbhuanaitheacht eacnamaíoch go hindíreach leis an gcomhtháthú sóisialta ós rud é nach féidir athléimneacht agus inbhuanaitheacht a bhaint amach ach amháin trí thosaíocht a thabhairt don bhreisluach a chuireann an lucht saothair ar fáil don gheilleagar. Tá an tosaíocht sin forleathan sna geilleagair sin inar ríláidir an chómhargáil agus an t-idirphlé sóisialta i gcoitinne agus ina bhfuil, a bhuí leis sin, cothromaíocht cumhachta eacnamaíche lena gcuirtear an nuálaíocht chun cinn san fhiontraíocht, san iomaíochas agus sa táirgiúlacht, bunaithe ar an teicneolaíocht agus ar an lucht saothair.

2.6.

In ainneoin an ráta ceardchumannaithe a bheith ag titim ar fud an Aontais, tá CESE den tuairim go bhfuil ról tábhachtach i gcónaí ag na ceardchumainn i dtaca leis an mbeartas eacnamaíoch, an beartas fostaíochta agus an beartas sóisialta a mhúnlú, cé go bhfuil meath ag teacht ar an ról sin i mBallstáit áirithe. Mar sin féin, tá líon na n-oibrithe atá cumhdaithe ag comhaontuithe comhchoiteanna ag titim. Tá ionadaíocht eagraíochtaí fostóirí ina hábhar imní ag roinnt Ballstát chomh maith. Dá bhrí sin, is den tábhacht go dtacófar leis na comhpháirtithe sóisialta trí bhíthin creat cumasúcháin chun bealaí a aimsiú lena áirithiú gur féidir leis an gcómhargáil agus an t-idirphlé sóisialta an fheidhm atá leo mar ionstraimí ábhartha fiúntacha a chomhlíonadh, i gcomhréir le himthosca agus cleachtais náisiúnta. Tugann CESE dá aire gur ceart bunúsach í an chómhargáil, ceart atá fréamhaithe i mBunreacht EIS (7). Is bealach í an chómhargáil trínar féidir le fostóirí, maille lena n-eagraíochtaí agus lena gceardchumainn, pá cothrom agus dálaí oibre cothroma a shocrú, agus na leasanna náisiúnta eacnamaíocha agus sóisialta á gcur san áireamh ag an am céanna. Sa chomhthéacs sin, tagraíonn CESE do Choinbhinsiún 87 EIS maidir le Saoirse Comhlachais agus Cosaint an Chirt Eagrúcháin, rud ar ceart bunúsach é freisin d’oibrithe agus d’fhostóirí araon, maille leis an gceart gan ballraíocht a ghlacadh i gcomhlachas. Glactar leis sa chaidreamh saothair fónta gur idirbheartaithe toilteanacha iad na fostóirí agus na ceardchumainn. Tá neart fianaise ann, áfach, a léiríonn nach amhlaidh an cás i gcónaí (8).

2.7.

Is é is aidhm don tuairim seo, dá bhrí sin, iniúchadh a dhéanamh ar na cúiseanna atá leis an meath sin agus ar na himpleachtaí a bhaineann leis na bealaí chun stop a chur leis, béim a leagan ar róil na gceardchumann, na bhfostóirí agus na rialtas i margadh saothair dinimiciúil agus deiseanna a shainaithint le gur féidir inmharthanacht struchtúr fónta agus daingean a áirithiú le haghaidh na cómhargála, agus neamhspleáchas na gcomhpháirtithe sóisialta, chomh maith leis an gcaidreamh tionsclaíoch náisiúnta, a urramú.

3.   Barúlacha sonracha

3.1.

Mar a tugadh faoi deara in SOC/764 An t-idirphlé sóisialta a neartú (9), ní hionann leibhéal tiomantais agus éifeachtacht an idirphlé shóisialta (an chómhargáil san áireamh) ó thír go tír. Tá CESE den tuairim, áfach, gur faoi na comhpháirtithe sóisialta náisiúnta atá sé teacht ar chomhaontú faoin struchtúr cómhargála is oiriúnaí don chomhthéacs náisiúnta.

3.2.

Aithníonn CESE go bhfuil ról lárnach ag na rialtais maidir le tábhacht na cómhargála a aithint trí na coinníollacha cumasúcháin a chur ar fáil le gur féidir an chómhargáil a éascú, le cosaint a thabhairt i gcoinne cleachtais idirdhealaitheacha agus le cosc a chur ar na hiarrachtaí srian a chur ar oibrithe a gceart dlíthiúil chun bheith rannpháirteach i gceardchumann a fheidhmiú. Ba cheart don chreat trípháirteach sin aird a thabhairt ar na pointí suntasacha a eascraíonn as an Moladh ón gCoimisiún maidir leis an idirphlé sóisialta a neartú, agus díriú ar an gcothroime shóisialta a áirithiú, chomh maith le borradh a chur faoi rathúnas agus athléimneacht na hEorpa ag an am céanna.

3.3.

Tugann CESE dá aire go spreagann Colún Eorpach na gCeart Sóisialta (10) na comhpháirtithe sóisialta caibidlíocht a dhéanamh ar chomhaontuithe comhchoiteanna, agus a neamhspleáchas agus an ceart chun gníomhaíochta comhchoitinne á n-urramú ag an am céanna. Ina theannta sin, iarrann CESE go rachfaí i gcomhairle leis na comhpháirtithe sóisialta maidir le beartais eacnamaíocha, fostaíochta agus shóisialta a cheapadh agus a chur chun feidhme. Is oth leis, áfach, nach bhfuil na comhairliúcháin á gcur i bhfeidhm chomh diongbháilte agus chomh tiomanta céanna i ngach Ballstát. Tugann CESE dá aire freisin, i gcomhréir le Colún Eorpach na gCeart Sóisialta, agus i gcás inarb iomchuí, go ndéanfar comhaontuithe arna dtabhairt i gcrích idir na comhpháirtithe sóisialta a chur chun feidhme ar leibhéal AE agus ar leibhéal na mBallstát. Glactar leis sa phrionsabal sin go gcuirtear leibhéal íosta cosanta ar fáil.

3.4.

Tá saol na hoibre ag athrú i gcónaí de thoradh cleachtais nua oibre a mhúnlaíonn saol oibre na milliún duine san Eoraip. Tá dúshláin mhóra le sárú i dtaca leis an gcaidreamh saothair de thoradh cineálacha nua oibre atá ina gcuid de gheilleagar na n-ardán. Tá CESE den tuairim go raibh tionchar ag an réaltacht nua sin ar na ceardchumainn agus ar na heagraíochtaí fostóirí araon, agus nach mór don dá chineál eagraíochta sin dul in oiriúint go tapa don réaltacht nua agus cearta bunúsacha na n-oibrithe a chosaint freisin, de mheon na treorach atá beartaithe ag an gCoimisiún maidir le hoibrithe ardáin.

3.5.

D’uireasa na cómhargála, ní bheadh na ceardchumainn ann agus ba bheag an tábhacht a bheadh leo. Lena chois sin, cabhraíonn an chómhargáil leis an gcothromaíocht cumhachta a áirithiú idir na fostóirí agus na hoibrithe. Creideann CESE gur cheart tacú leis an nuálaíocht san ionad oibre tríd an gcómhargáil, agus tríd an idirphlé sóisialta i gcoitinne chomh maith, ionas go bhféadfaí borradh a chur faoin táirgiúlacht agus aghaidh a thabhairt ar athruithe a d’fhéadfadh teacht ar chleachtais oibre a mbíonn tionchar acu ar dhea-bhail agus ar shaol oibre na n-oibrithe. Tuigeann CESE go gcuirfeadh sin dúshlán breise ar na ceardchumainn. Mar sin féin, ba cheart don fhostóir a bheith freagrach, ar ndóigh, as na cinntí a dhéantar ar leibhéal an ghnólachta. Is é atá á mholadh ag CESE gur cheart, agus urraim á tabhairt do na córais náisiúnta caidrimh thionsclaíoch, ról na gceardchumann i bpróisis nuálaíochta an ionaid oibre a aithint mar chuid de ról ábhartha an idirphlé shóisialta agus na cómhargála.

3.6.

Is den ábharthacht aird a tharraingt ar na torthaí atá i dtuarascáil ó ECFE (11) ina n-athdhearbhaítear gur príomhcheart saothair atá sa chómhargáil lenar féidir an fheidhmíocht san ionad oibre a fheabhsú freisin. Tugtar le fios sa tuarascáil chéanna gur cúis imní é go bhfuil an ceart sin faoi bhrú mar gheall ar an lagú ginearálta ar an gcaidreamh saothair, agus mar gheall ar an méadú atá tagtha ar chineálacha nua fostaíochta a bhíonn forbhásach go minic. Deimhnítear sa tuarascáil go bhfuil an chómhargáil faoi bhrú ar fud an Aontais, agus a riachtanaí atá sé go ndéanfaí beart ar bhonn polaitiúil. Cuirtear an fhianaise uile is gá ar fáil sa tuarascáil chun an chómhargáil a neartú ar bhealach a fhágann go mbeidh sí níos solúbtha agus níos freagrúla don saol oibre atá ag athrú. Sa chomhthéacs sin, tá CESE den tuairim láidir gur gá cothromaíocht a aimsiú lena gcuirtear leasanna frithpháirteacha ar nós na n-ardchostas maireachtála d’oibrithe agus iomaíocht threisithe dhomhanda san áireamh, agus é á aithint gur féidir leis an gcómhargáil agus an t-idirphlé sóisialta borradh a chur faoin táirgiúlacht tríd an nuálaíocht san ionad oibre agus trí fhorbairt scileanna a chothú. Thairis sin, d’fhéadfadh an chómhargáil agus an t-idirphlé sóisialta tacú leis an straitéis tionsclaíochta chun na dálaí eacnamaíocha a athrú, bunaithe ar an gcaidreamh tionsclaíoch náisiúnta. Cé gur cheart an tsolúbthacht arna comhaontú ag na comhpháirtithe sóisialta a úsáid mar bhealach chun dul in oiriúint do chúinsí athraitheacha agus chun cothromaíocht a bhaint amach idir riachtanais na gcuideachtaí agus riachtanais na n-oibrithe, níor cheart dó sin an bonn a bhaint de na cearta comhchoiteanna ná a bheith le haimhleas dálaí oibre. Rud eile de, is éard atá i gceist leis an tsolúbthacht oibre ó cheart ná rud a rachadh chun tairbhe don oibrí agus don fhostóir araon, sin dá ndéanfaí í a rialáil mar ba cheart mar chuid den reachtaíocht nó den chómhargáil.

3.7.

Maidir le comhaontuithe ar leibhéal an ghnólachta agus ar leibhéal na hearnála sa phróiseas cómhargála, níl aon fhoirmle ann trína gcinntear an bhfuil ceann amháin níos oiriúnaí ná an ceann eile. Mar sin féin, chun cur leis an gcumhdach cómhargála, mar a luaitear sa Treoir maidir le Pá Íosta Leordhóthanach (12), tá sé de dhualgas ar na comhpháirtithe sóisialta sa Bhallstát tabhairt faoi anailís ar láidreachtaí agus laigí an dá chineál comhaontaithe agus a chinneadh an comhaontuithe ar leibhéal na hearnála, comhaontuithe ar leibhéal an ghnólachta, nó meascán den dá chineál comhaontaithe, an bealach is fearr chun cinn chun cur leis an gcumhdach cómhargála. Mar shampla, tá sé tugtha le fios i dtaighde gur ann don chumhdach cómhargála is fairsinge agus is cobhsaí san Eoraip sna tíortha sin ar saintréith dá gcórais mhargála an mhargáil ilfhostóirí agus ar ar leibhéal na hearnála, nó, i gcásanna áirithe, amhail an Bheilg, ar an leibhéal trasearnála, is mó a dhéantar an chaibidlíocht (13). Ar ndóigh, ní mór na himthosca atá ann i ngach tír a chur san áireamh sna hiarrachtaí chun cur leis an gcumhdach.

3.8.

Aithníonn CESE gur dúshlán mór a bheidh ann i gcónaí cur leis an mballraíocht i gceardchumainn agus in eagraíochtaí fostóirí agus cé gur de chineál deonach é an t-idirphlé sóisialta agus an chómhargáil, rud atá ceart agus cóir, molann CESE do na comhpháirtithe sóisialta sna Ballstáit aghaidh a thabhairt ar an dúshlán sin trí fhéachaint ar mhodhanna iomchuí chun ballraíocht inmharthana ina n-eagraíochtaí a áirithiú.

3.9.

Aithníonn CESE go bhfuil éagsúlacht mhór ann sna córais náisiúnta caidrimh thionsclaíoch, rud a léiríonn na cásanna éagsúla eacnamaíocha agus polaitiúla sna Ballstáit. Tugadh le fios i nóta ón gCoimisiún (14) gur saintréith de chuid na cómhargála é aistriú i dtreo margáil dhíláraithe ar leibhéal an ghnólachta. Léiríonn an fhianaise atá ar fáil gur gnách go mbíonn cumhdach cómhargála níos fairsinge i gceist sna cásanna sin inar margáil láraithe atá ann, ina bhfuil rátaí eagrúcháin na bhfostóirí níos airde nó ina ndéantar páirtithe neamhshínitheacha a chumhdach le comhaontuithe.

3.10.

Cuireann CESE i bhfios go láidir freisin an t-eolas tábhachtach a tugadh i dtuarascáil ó ECFE, is é sin go gcabhraíonn an comhordú pá go mór leis na comhpháirtithe sóisialta staid an timthrialla gnó agus éifeachtaí maicreacnamaíocha na gcomhaontuithe pá ar an iomaíochas a chur san áireamh (15). Ina theannta sin, tá CESE den tuairim go mbeidh an próiseas margála ag brath ar na himthosca atá ann ar leibhéal an ghnólachta, dá mhéad nó dá laghad féin mar ghnólacht é.

3.11.

Molann CESE do na comhpháirtithe sóisialta cur le hábharthacht na gcóras cómhargála trí mheastóireacht a dhéanamh ar an gcaoi a bhféadfadh an chómhargáil ar gach leibhéal breisluach a áirithiú go cothrom do na hoibrithe agus na fostóirí i ngach earnáil den gheilleagar agus den tsochaí. Sa chomhthéacs sin, is tábhachtach an ní é aird a thabhairt ar an tuarascáil is déanaí ó ECFE maidir le léargas ar an bhfostaíocht ina leagtar béim ar an ról atá ag cómhargáil dhinimiciúil láidir maidir leis an táirgiúlacht, an t-iomaíochas agus an fás eacnamaíoch a chur chun cinn.

3.12.

Tugann CESE dá aire go bhfuil ról tábhachtach ag na rialtais nó go bhféadfaidís ról tábhachtach a imirt maidir le teagmháil a dhéanamh le fostóirí agus le ceardchumainn ar mhaithe le comhar níos dlúithe, agus chun tacú le beartais mhaicreacnamaíocha. Is fostóirí móra iad na rialtais féin ar ndóigh agus is minic a bhíonn siad i mbun margáil le ceardchumainn a dhéanann ionadaíocht ar oibrithe, rud a shocraíonn i roinnt Ballstát an patrún don gheilleagar ina iomláine i gcásanna áirithe. Ina theannta sin, tá ról lárnach ag na rialtais maidir leis na dálaí cearta a chur ar fáil le haghaidh na síochána tionsclaíche, cobhsaíocht praghsanna, táirgiúlacht mhéadaithe agus patrúin fostaíochta neamh-idirdhealaitheacha. D’fhonn na cuspóirí sin a bhaint amach, agus neamhspleáchas na gcomhpháirtithe sóisialta á urramú ag an am céanna, iarrann CESE go neartófaí an chómhargáil chun torthaí níos fearr a bhaint amach do na gnólachtaí agus na hoibrithe. I measc bearta eile, molann CESE do na rialtais leas a bhaint as an soláthar poiblí i gcásanna iomchuí mar bhealach breise chun an chómhargáil a chur chun cinn agus chun tacú léi, rud atá leagtha amach in dhá thuairim a d’eisigh CESE roimhe seo (16).

3.13.

Mar a luadh i dtús na tuairime seo, d’fhéadfadh sé go mbeadh gá le solúbthacht arna comhaontú sa phróiseas cómhargála. Mar sin féin, tá CESE den tuairim gur gá, le haon mhodhnuithe a chomhaontófaí i dtaobh na gcomhaontuithe comhchoiteanna, cothromaíocht a bhaint amach idir leasanna an dá pháirtí agus na buntáistí a thabhairt don dá thaobh. Cé gur cheart comhaontuithe ar an leibhéal náisiúnta agus ar leibhéal na hearnála a chur chun cinn, aithníonn CESE, a mhéid a bhaineann leis an gcaibidlíocht ar leibhéal na gcuideachtaí, go rachadh an tsolúbthacht oibre chun tairbhe don oibrí agus don fhostóir araon dá ndéanfaí í a rialáil mar ba cheart mar chuid den reachtaíocht nó den chómhargáil. Ba cheart an chaibidlíocht sin a bhunú ar mhuinín fhrithpháirteach agus ar struchtúir éifeachtacha chaibidlíochta, agus é á áirithiú ag an am céanna nach ligfí do na dálaí oibre dul ar gcúl. Mar sin féin, is gá teacht ar chomhréiteach, nuair is féidir, ina mbeadh na córais dhíláraithe níos eagraithe agus trína gceadófaí creatchoinníollacha leathana a leagan síos sna comhaontuithe ar leibhéal na hearnála agus gur le linn na caibidlíochta ar leibhéal an ghnólachta a dhéanfaí plé ar fhorálacha mionsonraithe. Go deimhin, tugtar le fios sa taighde gur buntáistí do na hoibrithe agus do na gnólachtaí araon an toradh a bhíonn ar chórais hibrideacha chómhargála, ina bhfuil idir chórais earnála agus chórais il-leibhéil i gceist agus comhordú déanta ar na córais sin (17).

---

(1)  Prionsabal 8.

(2)  Schnabel, C. (2020). Union membership and collective bargaining: trends and determinants (lgh. 1-37). Springer International Publishing.

(3)  An Eagraíocht Idirnáisiúnta Saothair (EIS) (2013). The informal economy and decent work: A policy resource guide supporting transitions to formality. An Oifig Idirnáisiúnta Saothair.

(4)  Montebello, R., Spiteri, J., & Von Brockdorff, P. (2022). ‘Trade unions and income inequality: Evidence from a panel of European countries.’ International Labour Review.

(5)  Tuairim ó Choiste Eacanamaíoch agus Sóisialta na hEorpa maidir le ‘Ní bheidh aon Chomhaontú Glas ann gan Comhaontú Sóisialta’, (tuairim feintionscnaimh) (IO C 341, 24.8.2021, lch. 23).

(6)  https://www.efrag.org/?AspxAutoDetectCookieSupport=1

(7)  Athdhearbhaítear é freisin i nDearbhú 1998 na hEagraíochta Idirnáisiúnta Saothair (EIS) maidir le Prionsabail Bhunúsacha agus Cearta Bunúsacha ag an Obair.

(8)  Pisarczyk, Ł. (2023). ‘Towards rebuilding collective bargaining? Poland in the face of contemporary challenges and changing European social policy.’ Industrial Relations Journal.

(9)  Tuairim ó Choiste Eacnamaíoch agus Sóisialta na hEorpa — Togra le haghaidh Moladh ón gComhairle maidir leis an idirphlé sóisialta a neartú san Aontas Eorpach (COM(2023) 38 final — 2023/0012 (NLE)) agus maidir le Teachtaireacht ón gCoimisiún chuig Parlaimint na hEorpa, chuig an gComhairle, chuig Coiste Eacnamaíoch agus Sóisialta na hEorpa agus chuig Coiste na Réigiún An t-idirphlé sóisialta a neartú san Aontas Eorpach: leas a bhaint as a chumas iomlán chun aistrithe córa a bhainistiú (COM(2023) 40 final) (IO C 228, 29.6.2023, lch. 87).

(10)  Prionsabal 8.

(11)  https://www.oecd.org/employment/negotiating-our-way-up-1fd2da34-en.htm

(12)  Treoir (AE) 2022/2041 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 19 Deireadh Fómhair 2022 maidir le pá íosta leordhóthanach san Aontas Eorpach (IO L 275, 25.10.2022, lch. 33).

(13)  https://www.etui.org/services/facts-figures/benchmarks/what-s-happening-to-collective-bargaining-in-europe

(14)  https://commission.europa.eu/system/files/2016-03/social-dialogue-involvement-of-workers_en.pdf

(15)  https://www.oecd.org/employment/negotiating-our-way-up-1fd2da34-en.htm

(16)   Opinion of the European Economic and Social Committee on ‘Decent minimum wages across Europe’ (exploratory opinion requested by the European Parliament/Council) [Tuairim ó Choiste Eacnamaíoch agus Sóisialta na hEorpa — Pá Íosta Cuibhiúil ar fud na hEorpa] (IO C 429, 11.12.2020, lch. 159) agus Opinion of the European Economic and Social Committee on ‘Public procurement as a tool to create value and dignity in work in cleaning and facility services’ (own-initiative opinion) [Tuairim ó Choiste Eacnamaíoch agus Sóisialta na hEorpa An soláthar poiblí mar uirlis lenar féidir luach agus dínit oibre a chruthú sna seirbhísí glantacháin agus cothabhála] (IO C 429, 11.12.2020, lch. 30) (níl leaganacha Gaeilge ann).

(17)  Braakmann, N., & Brandl, B. (2016). The efficacy of hybrid collective bargaining systems: An analysis of the impact of collective bargaining on company performance in Europe.

Rapóirtéir:

Felipe MEDINA MARTÍN

Cinneadh ón Tionól Iomlánach	25.1.2023
Bunús dlí	Riail 52(2) de na Rialacha Nós Imeachta
	Tuairim féintionscnaimh
Rannóg atá freagrach	Iompar, Fuinneamh, Bonneagar agus an tSochaí Faisnéise
Dáta a glactha sa rannóg	26.6.2023
Dáta a glactha sa seisiún iomlánach	12.7.2023
Seisiún iomlánach Uimh.	580
Toradh na vótála (ar son/in aghaidh/staonadh)	151/1/2

1.   Conclúidí agus moltaí

1.1.

Is é is aidhm don tuairim seo ó CESE measúnú a dhéanamh ar thionchar na géarchéime fuinnimh tar éis phaindéim COVID-19 agus ar thionchar chogadh foghach na Rúise faoin Úcráin ar ghnólachtaí Eorpacha, ar a n-oibrithe agus ar shaoránaigh uile na hEorpa. Tá CESE á thabhairt dá aire go bhfuil fadhbanna fadréimseacha tagtha chun cinn ar fud an gheilleagair, amhail méaduithe díréireacha ar chostais táirgthe, atheagrú slabhraí soláthair, deacrachtaí maidir le bia agus earraí eile a sholáthar, costais infheistíochta mhéadaitheacha agus cailleadh cumhachta ceannaigh ag teaghlaigh Eorpacha.

1.2.

Is cúis imní do CESE na leibhéil arda bhoilscithe san Eoraip i ngeall ar chostais fuinnimh, ar chostais amhábhar, agus ar phraghsanna seirbhísí agus earraí tionsclaíocha. Is airde ná riamh leibhéal an bhoilscithe san Eoraip ó cruthaíodh an euro. Tá CESE ag tathant ar na hinstitiúidí Eorpacha sásraí rialaithe a bhunú amhail na sásraí sin a leagtar amach sa doiciméad ó Bhiúró Eorpach na gCumann Tomhaltóirí. Ba cheart a áireamh leis sin, mar shampla, cur chun feidhme iomlán na mbeart a leagtar amach sa dréacht-Rialachán ón gComhairle, lena ndéantar foráil maidir le hathchóiriú mór agus athdhearadh ar mhargadh an leictreachais. Iarrann CESE ar Bhallstáit an Aontais gníomhartha de chuid an Aontais a glacadh cheana a chur chun feidhme, amhail an pacáiste ‘Fuinneamh Glan do gach Eorpach’, rud a chabhróidh le dlús a chur leis an aistriú glas agus leis an margadh inmheánach a dhoimhniú.

1.3.

Creideann CESE go bhfuil géarghá le creat géarchéime sealadach athbhreithnithe an Aontais a athchóiriú, i bhfianaise an mhéadaithe ollmhóir ar chostais a d’eascair as an gcogadh san Úcráin agus as an ngéarchéim fuinnimh. Molann sé freisin an creat sealadach maidir le bearta státchabhrach a chur i bhfeidhm ar bhealach ina mbeidh feidhm ag an gcabhair dá bhforáiltear sa Rialachán maidir le hidirghabháil éigeandála chun aghaidh a thabhairt ar phraghsanna arda fuinnimh, agus faoin tSaoráid Téarnaimh agus Athléimneachta, ar na hearnálacha uile atá thíos leis an ngéarchéim, agus béim ar leith á leagan ar earnálacha ríthábhachtacha. Ar an dóigh sin, ní bhainfear an bonn de chumas roinnt mhaith gnólachtaí teacht slán ón ngéarchéim agus seachnófaí tionchar diúltach ar chostas maireachtála na dtomhaltóirí agus ar a gcumas teacht ar thráchtearraí ar bhonn laethúil. Ina theannta sin, iarrann CESE arís eile go dtabharfaí isteach ‘riail óir’ chun go bhféadfar na hinfheistíochtaí poiblí is gá a dhéanamh.

1.4.

Measann CESE gur cheart do theaghlaigh agus d’earnálacha ríthábhachtacha tairbhe a bhaint as na pleananna chun tionchar praghsanna arda fuinnimh a laghdú. Cé gur taifeadadh brabúis an-ard i roinnt earnálacha (méadú 26,8 % i gcomparáid leis an ráithe roimhe), de réir innéacs arna úsáid ag Eurostat chun an leibhéal féimheachta san Aontas a thomhas i gcomparáid leis an tagarmharc de 100 in 2015, shroich líon na n-iarratas ar fhéimheacht san Aontas 113,1 – an leibhéal is airde a taifeadadh riamh. Tá CESE ag tathant ar an gCoimisiún agus ar na Ballstáit iarracht a dhéanamh chun a áirithiú go mbeidh teaghlaigh agus earnálacha ríthábhachtacha in ann fuinneamh a fhoinsiú ar bhonn leanúnach tráth a chuirfear bearta i bhfeidhm chun an t-éileamh a laghdú le linn buaicuaireanta. Ag an am céanna, tá méadú tagtha ar bhrabúis roinnt cuideachtaí, in earnáil an fhuinnimh den chuid is mó, faoi scáth an bhoilscithe atá ann cheana, rud atá tugtha le fios ag an mBanc Ceannais Eorpach (BCE) (1). Tá brabúis san earnáil sin ag cur leis an mboilsciú san Aontas agus ní mór dul i ngleic leo.

1.5.

Seo a leanas roinnt de na héifeachtaí a bhí ag an ngéarchéim fuinnimh ar an ngeilleagar: boilsciú ard, fás eacnamaíoch lag, brú mór ar an airgeadas poiblí agus ar chumhacht ceannaigh teaghlach agus gnólachtaí, agus cailliúint iomaíochais eacnamaíoch sheachtraigh. Bunaithe ar mholtaí an Bhainc Ceannais Eorpaigh, molann CESE critéar a bhunú, mar atá ‘Green triple-T’ (tailored, targeted and transition-proof) ionas go mbeidh na hidirghabhálacha a dhéanfar amach anseo saincheaptha, spriocdhírithe agus slán ó thaobh an aistrithe de. Bearta neamhroghnaitheacha praghais, amhail an chaidhp phraghais ar roinnt táirgí bia, ní dhéanfaidís ach fad a chur le tréimhse an bhoilscithe ardaithe san fhadtéarma.

1.6.

Mar gheall ar an mboilsciú ard atá ann i gcónaí, agus ar phraghsanna fuinnimh go háirithe, tá cumhacht ceannaigh á cailleadh ag oibrithe, tomhaltóirí agus cuideachtaí san Eoraip i gcoitinne, rud a dhéanann difear do dhálaí maireachtála cuid mhór teaghlach, don éileamh inmheánach agus don fhás. Chomh maith leis sin, is diúltach an tionchar a bhíonn ag an méid sin, agus ag cothabháil an bheartais airgeadaíochta maidir le rátaí úis a mhéadú, ar roinnt mhaith cuideachtaí. Creideann CESE go bhfuil ról tábhachtach ag an idirphlé sóisialta in earnáil an fhuinnimh maidir le teacht ar na cinntí iomchuí ar an leibhéal náisiúnta.

1.7.

Tá CESE ag tathant ar na rialtais gnólachtaí agus teaghlaigh a spreagadh chun bearta coigilte fuinnimh agus éifeachtúlachta fuinnimh a chur i bhfeidhm, bearta lena mbeifear in ann an t-éileamh ar fhuinneamh a laghdú go buan. I ndáil leis an méid sin, ba cheart méadú an fhuinnimh in-athnuaite a spreagadh (trí na coinníollacha dlíthiúla agus fioscacha is gá a leagan síos, lena n-áirítear ‘riail órga maidir le hinfheistíocht’) chun ár spleáchas ar bhreoslaí iontaise a laghdú. Ba cheart an staid reatha a úsáid mar luamhán chun dlús a chur le dícharbónú gheilleagar an Aontais. Ba cheart ráthaíochtaí maidir le neamh-athlonnú atá nasctha le cabhair airgeadais a bheith ag gabháil leis na bearta sin. Is mithid na hinfheistíochtaí is gá (agus na creatchoinníollacha fioscacha is gá a leagan síos) a dhéanamh in aistriú fuinnimh na hEorpa chun an spleáchas ar bhreoslaí iontaise a laghdú. Ina theannta sin, creideann CESE gur cheart dul chun cinn a dhéanamh maidir leis na hathruithe atá beartaithe ar REPowerEU chun dlús a chur le deonú ceadanna chun bonneagar fuinnimh in-athnuaite a shuiteáil, agus chun an méid sin a chuíchóiriú. Sa chomhthéacs sin, tá CESE ag tathant ar an Aontas agus ar na Ballstáit machnamh a dhéanamh ar conas is féidir an praghas a íoctar as an mbarrachas fuinnimh a chuirtear isteach san eangach a oiriúnú ionas gur féidir infheistíochtaí inmharthana a dhéanamh ar mhaithe leis an acmhainneacht a uasmhéadú chun fuinneamh in-athnuaite a ghiniúint agus chun é a chomhroinnt nuair a sháraíonn sé riachtanais an ghineadóra féin. Ba cheart athnuachan dhearadh an mhargaidh fuinnimh a chur san áireamh i gclár oibre fadtéarmach an Choimisiúin Eorpaigh d’fhonn aon chur isteach ar sholáthar fuinnimh agus praghsanna as cuimse amach anseo a sheachaint.

2.   Tuairimí ginearálta

2.1.

Tá tionchar forleathan ag an rabharta boilscithe atá ag teacht chun cinn go rábach ar fud na hEorpa agus is féidir a aithint go soiléir go bhfuil dhá chéim i gceist leis. D’eascair an chéad chéim as an tréimhse téarnaimh a tháinig i ndiaidh na ndianghlasálacha a cuireadh i bhfeidhm i ngeall ar phaindéim COVID-19. Athsheoladh gníomhaíochtaí na n-earnálacha uile ag an am céanna agus, i ngeall air sin, cruthaíodh scrogaill sna slabhraí soláthair agus tháinig méadú ar chostais na n-amhábhar agus an lastais iompair. Tháinig méadú 101 % ar chostais na n-amhábhar idir mí Eanáir 2020 agus mí an Mhárta 2022 (2) agus méadú 545 % ar chostais lastais sa tréimhse chéanna (3).

2.2.

Cuireadh tús leis an dara céim bhoilscithe i mí Feabhra 2022 agus ba é fogha na Rúise faoin Úcráin agus an cogadh foghach a d’eascair as ba chúis leis. Maidir leis an gcéim seo, bhí an tionchar is mó ag an suaitheadh ar earnáil an fhuinnimh agus ar roinnt táirgí a raibh an Rúis agus an Úcráin ina mórsholáthróirí díobh chuig an Aontas: gás nádúrtha, cruithneacht, ola lus na gréine agus leasacháin. Idir mí Feabhra agus mí Aibreáin 2022, tháinig méadú 18,6 %, 16,8 %, 38,6 % agus 16,7 % faoi seach ar phraghsanna na n-earraí sin (4). Bhíothas in ann srian a chur leis na costais sin ó shin i leith. Mar sin féin, i mí an Mhárta 2023, bhí na praghsanna in innéacs an Chiste Airgeadaíochta Idirnáisiúnta (CAI) maidir le praghsanna tráchtearraí 40,9 % níos airde ná mar a bhí in 2020, agus 3,6 % níos airde i gcás costais lastais.

2.3.

Is léiriú é an boilsciú ar thionchar na bhforbairtí sin ar an ngeilleagar domhanda agus Eorpach. Dar le Eurostat, shroich an t-athrú bliantúil ar an innéacs comhchuibhithe praghsanna do thomhaltóirí (ICPT) (5) laistigh den limistéar euro 11,5 % i mí Dheireadh Fómhair. Níor sroicheadh leibhéil den chineál sin ón gcéad seo caite, agus cé go ndeachaigh siad ar gcúl de bheagán le míonna beaga anuas (8,3 % a bhí sa ráta i mí an Mhárta 2023), is cosúil go bhfuil sé an-deacair na leibhéil sin a laghdú. Is léir ón mboilsciú foluiteach (gan earnáil an fhuinnimh a áireamh), atá ag dul i méid sa chuid is mó den Eoraip, nach géarchéim ghearrthéarmach é an suaitheadh ar phraghsanna, mar a measadh ar dtús. Mar sin, d’fhéadfadh sé nach bhfuil na torthaí a raibh coinne leo á mbaint amach ag an mbeartas airgeadaíochta a sheol an Banc Ceannais Eorpach.

3.   Tionchar an bhoilscithe ar gheilleagar na hEorpa

3.1.

Tá CESE á thabhairt dá aire go ndeachaigh an t-ionchas eacnamaíoch in olcas tar éis ionradh na Rúise ar an Úcráin i mí Feabhra 2022. I gcomparáid le 2022, meastar go dtiocfaidh laghdú ar an bhfás eacnamaíoch sna blianta atá le teacht (6). Mar sin féin, tá feabhas tagtha ar na réamh-mheastacháin sin le míonna beaga anuas. Le linn an gheimhridh, mheas an Coimisiún Eorpach go dtiocfadh méadú beag 0,8 % ar OTI in 2023 agus méadú measartha 1,6 % ar OTI san Aontas ina iomláine in 2024. Mar sin féin, sna réamh-mheastacháin a rinneadh le déanaí san earrach, méadaíodh na céatadáin sin go 1,0 % agus 1,7 % faoi seach. Ag an am céanna, meastar go dtiocfaidh laghdú de réir a chéile ar an mboilsciú, cé go mbeidh sé níos moille ná mar a bhíothas ag súil ar dtús (9,2 % in 2022, 6,7 % in 2023 agus 3,1 %% in 2024). Beidh an margadh saothair faoi bhrú mar gheall ar ráta íseal fáis agus tá méadú ag teacht ar fhiachas náisiúnta, i ngeall ar an méadú mór atá déanta ag an mBanc Ceannais Eorpach, mar shampla, ar rátaí úis, rud a chuirfidh brú fioscach ar fhormhór na mBallstát.

3.2.

Is iad na 96,5 milliún Eorpach atá i mbaol na bochtaineachta nó an eisiata shóisialta na daoine is mó atá thíos leis an mboilsciú ard. I suirbhé Eorabharaiméadair, luaigh 41 % de fhreagróirí gurb iad praghsanna, boilsciú agus costas maireachtála cuid de na fadhbanna is mó atá os comhair a dtíre. Luaigh 32 % díobh an tsláinte agus 19 % an staid eacnamaíoch.

3.3.

Mar thoradh ar chinntí beartais a glacadh, gearradh beagnach go hiomlán soláthairtí gáis ón Rúis chuig an Aontas agus tá beagnach leath de na Ballstáit thíos le seachadtaí laghdaithe. Tá tionchar diúltach ag an méadú ar an mboilsciú agus ar phraghsanna tráchtearraí, ag ganntanais lucht saothair agus ag suaitheadh sna slabhraí soláthair domhanda ar shlabhraí soláthair bia agus neamhbhia na hEorpa. De réir ionchas eacnamaíoch na hEagraíochta um Chomhar agus Forbairt Eacnamaíochta, tiocfaidh moill mhór ar an bhfás domhanda in 2023 go 2,2 %.

3.4.

Dar leis an mBanc Ceannais Eorpach, is é an méadú ar phraghsanna fuinnimh atá freagrach as dhá thrian den difreálach boilscithe sa limistéar euro. De réir an Choimisiúin, méadú 54 % a tháinig ar chorrlaigh bhrabúis in earnáil an fhuinnimh idir 2019 agus 2022, fad is nár tháinig ach méadú 6 % ar phá. Ní hamháin go mbíonn tionchar ag caillteanas cumhachta ceannaigh an lucht saothair, tomhaltóirí agus cuideachtaí san Eoraip i gcoitinne ar dhálaí maireachtála roinnt mhaith teaghlach ach, mura dtéitear i ngleic leis an gcaillteanas sin, d’fhéadfadh sé difear a dhéanamh don éileamh agus don fhás intíre agus d’earnálacha gnó eile dá dheasca sin. Is éard is cúis leis sin ar fad freisin nach bhfuil deireadh á chur leis an mbeartas airgeadaíochta maidir le rátaí úis a mhéadú. Creideann CESE go bhfuil ról tábhachtach ag an idirphlé sóisialta in earnáil an fhuinnimh maidir le teacht ar na cinntí iomchuí ar an leibhéal náisiúnta.

3.5.

Cé go bhfuil méadú tagtha ar phraghsanna tomhaltóirí san Eoraip ar bhonn ginearálta, ní raibh an treocht maidir le pá chomh luaineach céanna. Ciallaíonn sé sin go bhfuil laghdú tagtha ar chumhacht cheannaigh shaoránaigh na hEorpa, go háirithe na ndaoine is leochailí nach bhfuil na huirlisí acu chun iad féin a chosaint ar an mboilsciú. Go deimhin, is féidir athruithe ar iompraíocht na dtomhaltóirí a thabhairt faoi deara cheana. Is é is cúis leis na hathruithe sin an laghdú atá tagtha ar chumhacht cheannaigh na dteaghlach, a bhfuil géarchéim mhór maidir le costais mhaireachtála ag bagairt orthu, géarchéim a bhaineann leis an méadú ollmhór ar bhillí fuinnimh agus ar thionchar an bhoilscithe. Tá éagsúlachtaí móra idir na hionstraimí a chuireann na Ballstáit i bhfeidhm chun tomhaltóirí teaghlaigh leochaileacha a chosaint agus, i gcásanna áirithe, d’fhéadfadh éifeachtacht na n-ionstraimí sin a bheith teoranta. Ba cheart don Choimisiún Eorpach machnamh a dhéanamh ar na híoschaighdeáin atá le cur i bhfeidhm ag rialtóirí agus ag lucht ceaptha beartas a fhiosrú chun tomhaltóirí leochaileacha teaghlaigh a chosaint agus chun tacaíocht a chur ar fáil dóibh.

3.6.

Tá an táirgeadh bia (talmhaíocht, feirmeoireacht beostoic agus tionscal an bhia san áireamh), agus dáileadh an bhia ar thomhaltóirí deiridh, ar cheann de na hearnálacha is mó atá thíos le héifeacht na paindéime agus an chogaidh. Mar gheall ar a ghaire atá an Eoraip don chogadh agus an tionchar atá aige sin ar mhargaí fuinnimh agus amhábhar, tá bearna praghsanna ag teacht chun cinn maidir le táirgí talmhaíochta idir an Eoraip agus na margaí idirnáisiúnta, margaí ina bhfuil an t-ardú is mó tagtha ar phraghsanna Eorpacha. Dá bhrí sin, de réir na deaise maidir le praghsanna tráchtearraí ó mhí Aibreáin 2023, tá an ráta fáis praghsanna don chuid is mó de tháirgí talmhaíochta na hEorpa níos airde ná an ráta domhanda, go háirithe a mhéid a bhaineann le táirgí feola. Tá trí phríomhéifeacht ag an iompar seo. Ar an gcéad dul síos, tá tionchar níos láidre ag an mboilsciú ar dhaonra na hEorpa i réimse na n-earraí fíor-riachtanacha. Ar an dara dul síos, tá laghdú ag teacht ar iomaíochas tháirgí bia na hEorpa ar an leibhéal idirnáisiúnta. Ar an tríú dul síos, tá ardú tagtha ar an bpraghas a íoctar le feirmeoirí mar thoradh ar chostais táirgthe níos airde.

3.7.

Mar gheall ar chogadh foghach na Rúise i gcoinne na hÚcráine, tháinig dúshláin ollmhóra chun cinn i slabhra an tsoláthair bia, sa bhreis ar chostais fuinnimh: méadú ar na praghsanna ar phríomh-ionchuir (beatha, leasacháin) agus ganntanais tráchtearraí áirithe (e.g. olaí glasraí agus cruithneacht), ar ionchuir iad a bhfuil gá leo chun slabhra soláthair lánfheidhmiúil a choinneáil. De bharr éifeacht na ndúradán a bhaineann leis na costais mhéadaitheacha, tá cinntí á ndéanamh táirgeadh leasacháin a laghdú, rud a ardóidh praghsanna tuilleadh. Is iad na triomaigh a tharla ar fud na hEorpa le linn shamhradh 2022 agus in 2023 go dtí seo is cúis le brú níos mó ar phraghsanna, ós rud é go bhfuil laghdú ag teacht ar an soláthar atá ar fáil.

3.8.

Tá ualach dúbailte os comhair roinnt earnálacha ríthábhachtacha, lena n-áirítear gnólachtaí agus oibrithe, nach féidir leo a ngníomhaíochtaí a chur ar fionraí, beag beann ar a dheacra atá an staid: tá níos lú tomhaltóirí toilteanach íoc as na costais agus tá na costais sin ag méadú ag an am céanna, go háirithe i gcás billí fuinnimh atá fíor-ard. Tá iarracht déanta ag gnólachtaí earnáil an bhia teorainn a chur leis an méadú ar chostais chun praghsanna iomaíocha a áirithiú do thomhaltóirí agus tá imní orthu anois go mbeidh géarchéim tomhaltóirí ann (Hidalgo, M., 2023 (7); Eurocommerce, 2023). Sa chéad tuarascáil ó rialtas na Spáinne ar an bhfhaireachlann um chorrlaigh (8) a foilsíodh le déanaí, tugadh le fios go bhfuil laghdú 25 % tagtha ar chorrlaigh i measc an bhiashlabhra ó bhí 2021 ann. Is léir, mar sin, go bhfuil éabhlóid na gcorrlach brabúis an-ilchineálach.

Ag an am céanna, tá méadú tagtha ar bhrabúis roinnt cuideachtaí, in earnáil an fhuinnimh den chuid is mó, faoi scáth an bhoilscithe atá ann cheana, mar a léiríonn an Banc Ceannais Eorpach (BCE) (9). Tá brabúis san earnáil sin ag cur leis an mboilsciú san Aontas agus ní mór dul i ngleic leo.

3.9.

Déanann Banc na Spáinne (10) tagairt do na héifeachtaí dearfacha a bhí ag ‘cás eisceachtúil na hIbéire’ nó ‘sásra na hIbéire’, mar a thugtar air, ar chóras praghsála an mhargaidh leictreachais. Chomh maith leis sin, pléann sé an tionchar dearfach (bíodh is go raibh sé teoranta) a bhí ag laghdú CBL ar phraghsanna bia agus breosla, cé go gcuireann sé in iúl go mbainfeadh costas níos ísle leis an mbeart dá mbeadh sé dírithe ar thacaíochtaí do theaghlaigh ar ioncam íseal. Tagraíonn Banc na Spáinne, freisin, don tionchar dearfach a bhí ag na méaduithe a rinne Rialtas na Spáinne ar an bpá íosta idirghairmiúil, ar phinsin agus ar Ioncam Beatha Íosta chun éifeachtaí boilscithe a mhaolú do theaghlaigh ar ioncam íseal.

4.   Tionchar na gcostas fuinnimh atá ag dul i méid ar bhrabúsacht gnólachtaí Eorpacha

4.1.

Ó thús 2021, tá méadú faoi fhachtóir 15 tagtha ar phraghsanna mórdhíola leictreachais agus gáis, agus tá tionchar tromchúiseach aige sin ar thomhaltóirí agus ar ghnólachtaí. Tá tús curtha ag rialtais na hEorpa le sraith beartas a chur chun feidhme mar fhreagairt air sin. Tá cineál amháin de na beartais sin dírithe ar an tionchar a bhíonn ag costais mhéadaithe ar thomhaltóirí agus ar ghnólachtaí a mhaolú. Is é is aidhm do bhearta eile praghsanna mórdhíola a chobhsú agus a laghdú agus an tslándáil fuinnimh a áirithiú. Tá CESE ag tathant ar an gCoimisiún Eorpach agus ar na Ballstáit athchóiriú cuimsitheach a dhéanamh ar dhearadh an mhargaidh leictreachais agus ar an gcóras ríofa praghsanna leictreachais, i gcomhréir le tuairim TEN/793 (11).

4.2.

Tá éagsúlacht mhór ann maidir leis an gcaoi a n-imríonn praghsanna fuinnimh tionchar ar chostais gnólachtaí: ar an gcéad dul síos, trí chostas an tsoláthair leictreachais féin; ar an dara dul síos, trí thionchar indíreach na n-iarmhairtí ar an gcuid eile den slabhra soláthair; ar an tríú dul síos, i ngeall ar na hiarmhairtí airgeadais a d’fhéadfadh teacht chun cinn mar thoradh ar an méid sin. Mar shampla, measadh i staidéar a rinne Banc na Spáinne a foilsíodh ex ante in earrach 2022 (12) go dtiocfadh laghdú 1,6 % ar oll-bhreisluach gnólachtaí in 2023 mar thoradh ar mhéadú carnach 25 % ar a gcostais fuinnimh. Mar sin féin, is í an mheánéifeacht atá i gceist leis sin. Léirítear sa tuarascáil go bhfuil roinnt earnálacha thíos níos mó ná earnálacha eile. Is í an earnáil eastósctha ola agus gáis nádúrtha is mó a bhfuil tairbhe á baint aici as sin. Is iad seo a leanas na hearnálacha is mó a ndéanfaí dochar dóibh: iascach agus dobharshaothrú, iompar de thalamh, iompar muirí agus uiscebhealaí intíre, trádáil agus deisiú mótarfheithiclí, talmhaíocht agus feirmeoireacht bheostoic, oideachas, aeriompar, gníomhaíochtaí eastáit réadaigh, monarú táirgí cóic agus peitriliam scagtha, gníomhaíochtaí sláinte agus seirbhísí sóisialta agus fáilteachais. Léirigh cuid de na hearnálacha sin le linn na paindéime cé chomh tábhachtach atá siad d’fheidhmiú rianúil gheilleagar an Aontais. Níl roinnt mhaith de na hearnálacha is mó atá buailte dian ó thaobh leictreachais de ina ngníomhaíocht táirgthe, ach is tomhaltóirí móra iad.

4.3.

Anuas ar an tionchar díreach agus indíreach ar oll-bhreisluach na ngnólachtaí (corrlaigh), tá tionchar ag an leochaileacht airgeadais mhéadaithe chomh maith. I dtuarascáil Bhanc na Spáinne, déantar tagairt do na hearnálacha is mó atá buailte. Tá grúpa earnálacha ann a bheadh an-leochaileach. Ní hamháin go mbeidís i bhfiachas iomarcach, ach bheadh brabúsacht dhiúltach i ndán dóibh in 2023 chomh maith. Is iad seo a leanas na hearnálacha sin: trádáil agus deisiú mótarfheithiclí; iompar de thalamh agus de phíblíne; iascach agus dobharshaothrú; talmhaíocht agus feirmeoireacht bheostoic; agus teicstílí, éadaí, leathar agus coisbheart.

4.4.

De réir mar a laghdaíonn stoic charnacha an gháis nádúrtha san Eoraip (68 % a bhí sa mhéid a stóráladh i mí na Bealtaine 2023 (13)), beidh dúshláin bhreise romhainn maidir lenár mbeartas fuinnimh a bhainistiú. Tá difríocht fós ann idir na cainníochtaí a soláthraíodh roimhe seo ón Rúis agus ó na soláthraithe malartacha, mar sin ní dócha go dtiocfaidh laghdú ar phraghsanna sa ghearrthéarma. Os a choinne sin, tháinig laghdú suntasach ar an éileamh. Mar thoradh ar phraghsanna arda fuinnimh, laghdaítear iomaíochas ár dtionscal agus ár slabhraí soláthair, agus dá réir sin, tugtar tús áite d’eisfhoinsiú gníomhaíochtaí lasmuigh den Aontas. Ar an gcaoi sin, tá laghdú ag teacht ar neamhspleáchas straitéiseach an Aontais chomh maith. Tá tionchar an-suntasach ar theaghlaigh, go háirithe ar na daoine is leochailí, agus tá méadú ag teacht ar líon na ndaoine atá i mbaol na bochtaineachta nó i staid bochtaineachta. Leanfaidh sé sin de bheith amhlaidh go dtí 2024 ar a laghad (14). D’fhonn na saincheisteanna sin a chomhrac, molann CESE roinnt beart a dhéanamh lena n-áirítear an méid seo a leanas: ráthaíochtaí suímh a bhaineann le tacaíocht airgeadais; bearta coigiltis fuinnimh agus bearta éifeachtúlachta fuinnimh breise a bhfuil gá leo le haghaidh cuideachtaí chun an t-éileamh a laghdú; infheistíochtaí ollmhóra; agus na creatchoinníollacha fioscacha is gá chun táirgeadh fuinnimh in-athnuaite a leathnú, rud a laghdódh an spleáchas ar bhreoslaí iontaise.

4.5.

Mar thoradh air sin, i ngeall ar an méadú ollmhór atá tagtha ar chostais fuinnimh, is mó atá inmharthanacht roinnt mhaith gnólachtaí agus teaghlach i mbaol. Cé gur geimhreadh éadrom a bhí ann i mbliana, ní féidir a bheith ag súil go mbeidh dálaí comhshaoil fabhracha ann i gcónaí. Ar an gcúis sin, ba cheart bearta a dhéanamh chun teaghlaigh atá an-leochaileach a chosaint, trí bhearta sonracha a ghlacadh sa réimse sin.

4.6.

I gcás na ngnólachtaí, d’fhéadfadh méaduithe ollmhóra ar chostais gnólachtaí, ar méaduithe iad nach féidir a ríomh den chuid is mó, mar aon leis an drogall atá ar thomhaltóirí airgead a chaitheamh, a bheith ina gcúiseanna le hathlonnú éigeantach i gcásanna áirithe. Mar sin féin, níl sé sin indéanta do ghnólachtaí a chuireann seirbhís riachtanach ar fáil do chustaiméirí agus don chuid eile den slabhra soláthair, toisc nach féidir leo deireadh a chur lena n-oibríochtaí mar gheall ar mhéaduithe ar phraghsanna fuinnimh.

4.7.

Cé gur measadh go raibh líon mór earnálacha agus a n-oibrithe ríthábhachtach le linn phaindéim COVID-19, is ríshoiléir go bhfuil an t-aitheantas sin in easnamh sa ghéarchéim fuinnimh atá ann faoi láthair. Go dtí seo, níor thug na Ballstáit tacaíocht shonrach do chuid mhaith de na hearnálacha sin. Tá iarracht déanta ag gnólachtaí a bhaineann leis na hearnálacha sin, mar aon le hoibrithe na ngnólachtaí sin, chun tomhaltóirí a chosaint, fiú ar chostas a gcorrlach féin, agus tá sé deacair dóibh costas iomlán an mhéadaithe ollmhóir ar bhillí fuinnimh a chur ar aghaidh chuig custaiméirí. Ní féidir leanúint leis an staid sin san fhadtéarma. Ar an gcaoi chéanna, creideann CESE nach bhfuil an chosaint atá á cur ar fáil ag na rialtais do dhaoine faoi láthair chomh maith céanna agus a bhí tráth na paindéime.

4.8.

Tá roinnt infheistíochtaí á ndéanamh ag a lán gnólachtaí chun tomhaltas fuinnimh a laghdú agus chun feabhas a chur ar a gcumas maidir le rochtain a bheith acu ar fhuinneamh in-athnuaite. Creideann CESE gur féidir le gnólachtaí gníomhú chun dlús a chur leis an iompar a leictriú agus le gás le haghaidh téimh a ionadú, mar aon le ról lárnach a bheith acu san aistriú fuinnimh agus i spriocanna an Aontais do 2030 maidir le fuinneamh in-athnuaite. Chun an méid sin a bhaint amach, áfach, beidh gá le creat rialála fabhrach, lena n-áirítear ceadanna a dheonú agus dídhreasachtaí praghais a chomhrac maidir le níos mó fuinnimh a tháirgeadh.

4.9.

Tá CESE á chur i bhfios go láidir a thábhachtaí atá sé oibleagáidí REPowerEU agus feidhmíocht fuinnimh na bhfoirgneamh a ailíniú le tacaíocht agus le cumas na n-oibreoirí maidir le costas na n-infheistíochtaí suntasacha a bhaineann leis an méid sin a sheasamh. Beidh na bearta sin tábhachtach chun spleáchas ar bhreoslaí iontaise a laghdú, ach ba cheart na hoibleagáidí a nascadh le cistiú poiblí agus príobháideach a bheith ar fáil. Ba cheart athnuachan dhearadh an mhargaidh fuinnimh a chur san áireamh i gclár oibre fadtéarmach an Choimisiúin Eorpaigh d’fhonn aon chur isteach ar sholáthar fuinnimh agus praghsanna as cuimse amach anseo a sheachaint. Leis an athdhearadh sin, ba cheart oiliúint an lucht saothair a mbeidh baint aige leis an earnáil a chur san áireamh.

Ar an gcaoi chéanna, creideann CESE gur cheart na gnéithe praiticiúla a bhaineann le hinfhaighteacht trealaimh agus lucht saothair oilte a léiriú in oibleagáidí an dá chláir maidir le stáisiúin athluchtaithe thapa a shuiteáil le haghaidh feithiclí nó le haghaidh bonneagar breoslaí malartacha. Is gá a áirithiú gur féidir na cistí a eisíocadh trí na tograí nua a úsáid chun a áirithiú gur féidir an t-aistriú sin a dhéanamh laistigh de na spriocdhátaí a leagadh síos.

---

(1)  Staidéar ó BCE ar an mboilsciú, 2023.

(2)  Innéacs CAI maidir le praghsanna tráchtearraí, ar fáil ag https://www.imf.org/en/Research/commodity-prices.

(3)  Freightos Baltic Index, ar fáil ag https://fbx.freightos.com/.

(4)  Innéacs CAI maidir le praghsanna tráchtearraí, ar fáil ag https://www.imf.org/en/Research/commodity-prices.

(5)  Eurostat, ar fáil ag https://ec.europa.eu/.

(6)  https://economy-finance.ec.europa.eu/economic-forecast-and-surveys/economic-forecasts/spring-2023-economic-forecast-improved-outlook-amid-persistent-challenges_en

(7)   Margins and profits of Spanish food retailers in 2022.

(8)   OME Informe Trimestral 2023T3 (bde.es).

(9)  Staidéar ó BCE ar an mboilsciú, 2023.

(10)  https://www.bde.es/f/webbe/SES/Secciones/Publicaciones/PublicacionesAnuales/InformesAnuales/22/Files/InfAnual_2022_En.pdf

(11)  Tuairim ó Choiste Eacnamaíoch agus Sóisialta na hEorpa — Togra le haghaidh Rialachán ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle lena leasaítear Rialacháin (AE) 2019/943 agus (AE) 2019/942 mar aon le Treoracha (AE) 2018/2001 agus (AE) 2019/944 chun feabhas a chur ar dhearadh an mhargaidh leictreachais san Aontas (COM(2023) 148 final — 2023/0077(COD)) (IO C 293, 18.8.2023, lch. 112).

(12)  Ar fáil ag: https://www.bde.es/f/webbde/Secciones/Publicaciones/InformesBoletinesRevistas/InformesEstabilidadFinancera/22/IEF_2022_1_Rec1_4.pdf.

(13)  Tá breis faisnéise ar fáil ag: https://agsi.gie.eu/data-overview/eu.

(14)   EIU (2023): Energy crisis will erode Europe’s competitiveness in 2023, ar fáil ag: https://www.eiu.com/n/energy-crisis-will-erode-europe-competitiveness-in-2023/.

Rapóirtéir

: Milena Angelova

Cinneadh ón Tionól Iomlánach	25.1.2023
Bunús dlí	Riail 52(2) de na Rialacha Nós Imeachta
	Tuairim féintionscnaimh
Rannóg atá freagrach	Margadh Aonair, Táirgeacht agus Tomhaltas
Dáta a glactha sa rannóg	29.6.2023
Dáta a glactha sa seisiún iomlánach	12.7.2023
Seisiún iomlánach Uimh.	580
Toradh na vótála (ar son/in aghaidh/staonadh)	190/2/6

1.   Conclúidí agus moltaí

1.1.

Tá uisce riachtanach don saol, don chomhshaol agus don gheilleagar, agus, dá réir sin, is leas coiteann é nach mór a bheith inrochtana agus inacmhainne do chách. Níos tábhachtaí fós, ní mór é a urramú agus a chosaint. Mar gheall ar thionchar an duine agus an t-athrú aeráide, tá méadú ag teacht ar an nganntanas uisce ar fud an domhain agus san Eoraip. Bíonn tionchar ag an strus maidir le huisce ar thart ar 20 % de chríoch na hEorpa agus ar 30 % dá daonra (1). Is díol sásaimh do Choiste Eacnamaíoch agus Sóisialta na hEorpa (CESE) reachtaíocht chuimsitheach an Aontais a tugadh isteach sa réimse sin (2) agus iarrann sé go ndéanfaí í a chur chun feidhme go pras agus go héifeachtúil, ionas go n-áiritheofar tomhaltas éifeachtúil uisce, agus ionas go mbeidh rochtain ag gach saoránach den Aontas ar uisce.

1.2.

Iarrann CESE go ndéanfaí bearta sonracha a dhearadh agus a chur chun feidhme go pras chun feasacht ar thomhaltas éifeachtúil uisce a mhéadú agus chun nuálaíochtaí teicneolaíochta a chur chun cinn chun éifeachtúlacht uisce a mhéadú i gcórais táirgthe, chomh maith le straitéisí maidir le dramhaíl a íoslaghdú agus maidir le hathchúrsáil. I gcomhréir le cur i bhfeidhm an phrionsabail gurb é údar an truaillithe a íocfaidh as, tá CESE ag tathant ar an Aontas agus ar na Ballstáit gníomhaíocht chinntitheach a dhéanamh chun a áirithiú go gcomhlíonfaidh na geallsealbhóirí na rialacha atá i bhfeidhm (3).

1.3.

Tá béim á leagan ag CESE ar a ríthábhachtaí atá sé na tomhaltóirí a chur ar an eolas faoi thomhaltas éifeachtúil uisce, a bhfeasacht a ardú ina leith sin, agus iad a spreagadh agus a threorú i dtreo na sprice sin. Tá freagracht chomhroinnte ar lucht ceaptha beartas, ar na comhpháirtithe sóisialta, ar eagraíochtaí na sochaí sibhialta agus ar na geallsealbhóirí uile cumarsáid shoiléir a dhéanamh maidir le luach an uisce agus an lorg a bhaineann leis, úsáid fearas atá éifeachtúil ó thaobh uisce de a chur chun cinn agus dreasachtaí a chur ar fáil do thomhaltóirí chun iad a spreagadh uisce a choigilt agus iarracht a dhéanamh barrfheabhas a bhaint amach ar bhonn leanúnach.

1.4.

Iarrann CESE ar an Aontas, ar na Ballstáit, ar na húdaráis inniúla, ar oibreoirí uisce, agus ar na páirtithe uile atá rannpháirteach sa phróiseas iarracht a dhéanamh, laistigh dá n-inniúlachtaí féin, feabhas leanúnach a chur ar infhaighteacht, inrochtaineacht agus éifeachtúlacht uisce. Gnéithe riachtanacha den phróiseas sin is ea acmhainní uisce óil a chosaint níos fearr, bogadh i dtreo úsáid chiorclach a bhaint as an uisce, soláthar poiblí uisce a áirithiú ar phraghas cothrom do sheirbhísí, agus an bhochtaineacht uisce a chosc.

1.5.

Molann CESE na bearta seo a leanas a chur chun feidhme go pras chun tomhaltas éifeachtúil uisce agus feasacht tomhaltóirí maidir lena lorg uisce a fheabhsú agus chun rannchuidiú le sochaí atá cliste ó thaobh bainistiú uisce de a bhaint amach (4):

1.5.1.   Bearta atá dírithe ar thomhaltóirí a spreagadh agus a threorú i dtreo tomhaltas éifeachtúil uisce

1.5.1.1.

Cumarsáid shoiléir maidir le luach an uisce (beart a chuirfidh na húdaráis inniúla agus na hoibreoirí uisce chun feidhme). Ba cheart feachtais chumarsáide chun iompar fadtéarmach a athrú a eagrú chun oideachas a chur ar thomhaltóirí maidir leis an luach a bhaineann le huisce agus le seirbhísí uisce, agus chun aghaidh a thabhairt go sonrach ar bhearta éigeandála gearrthéarmacha mar fhreagairt ar ghéarchéimeanna a eascraíonn as an athrú aeráide (triomach agus tuilte). Spriocghrúpa tábhachtach amháin is ea leanaí. Ba cheart é a bheith ina ghnáthnós úsáid uisce óil a ionadú le foinsí neamhghnácha uisce (e.g. nuair is féidir, gairdíní a uisciú nó carranna a ní le huisce báistí a bhailítear).

1.5.1.2.

Fearais/feistí atá éifeachtúil ó thaobh uisce de a chur chun cinn (beart a chuirfidh an tAontas agus na Ballstáit chun feidhme). Sa lá atá inniu ann, baineann teaghlaigh phríobháideacha úsáid as roinnt mhaith fearais/feistí a ídíonn uisce. I ngeall ar an dul chun cinn atá déanta i réimse na teicneolaíochta, tá laghdú déanta ag roinnt mhaith de na teaghlaigh sin ar a n-úsáid uisce le blianta beaga anuas, rud a thacaíonn leis an treocht maidir leis an laghdú atá ag teacht ar úsáid uisce per capita. Tá gá le dreasachtaí breise chun táirgeoirí a spreagadh leanúint den nuálaíocht ionas go bhfeabhsófar éifeachtúlacht uisce a bhfearas, chun tomhaltóirí a spreagadh na fearais sin a cheannach agus a úsáid. Ba cheart lipéad tomhaltais uisce a bheith ar gach fearas/gléas den sórt sin.

1.5.1.3.

Na tomhaltóirí a chur ar an eolas faoina lorg uisce (beart a chuirfidh an tAontas agus na Ballstáit chun feidhme). Tá i bhfad níos mó i gceist le tomhaltas uisce iarbhír na dteaghlach príobháideach ná úsáid a bhaint as uisce óil. Tá méid áirithe uisce (5) i ngach táirge agus seirbhís a ídítear agus is minic a bhíonn cuid mhór de lorg uisce an tomhaltóra lasmuigh dá réigiún/tír, nó fiú den Aontas Eorpach. Dá bhrí sin, bíonn tionchar ag roghanna na dtomhaltóirí ar úsáid uisce réigiúnach, náisiúnta agus domhanda. Ó thaobh an oideachais de, is paraiméadar éifeachtach é an lorg uisce. Cuireadh san áireamh é le déanaí freisin sna cláir a d’fhorbair roinnt mhaith fóntas do scoileanna. Tá roinnt áireamháin lorg carbóin ar fáil ar líne, ar féidir tomhaltóirí úsáid a bhaint astu trína gcuid sonraí a chur isteach, chun a lorg carbóin a fháil. Ba cheart tomhaltóirí a chur ar an eolas fúthu trí fheachtais faisnéise.

1.5.2.   Bearta atá dírithe ar infhaighteacht, inrochtaineacht agus éifeachtúlacht uisce a fheabhsú

1.5.2.1.

Soláthar poiblí uisce a áirithiú (beart a chuirfidh na húdaráis inniúla agus na hoibreoirí uisce chun feidhme). Mar chuid de chur chuige iomlánaíoch, ba cheart bearta a dhéanamh chun éifeachtúlacht agus athléimneacht an chórais soláthair agus dáileacháin uisce óil a fheabhsú trí rialú níos fearr a dhéanamh ar sceitheadh, i gcás inar gá, trí fhoinsí malartacha uisce óil a fhorbairt agus trí bhearta iomchuí eile a chur i bhfeidhm. Is éard atá i gceist leis sin freisin, d’fhonn an tsláinte phoiblí agus an fholláine phoiblí a chosaint, go ndéanfaidh na Ballstáit bearta a bhreithniú chun a áirithiú go mbeidh tosaíocht ag an soláthar poiblí uisce ar úsáidí eile uisce le linn tréimhsí géarghanntanais uisce.

1.5.2.2.

Praghas cothrom a áirithiú le haghaidh seirbhísí uisce bunaithe ar aisghabháil iomlán costas agus inacmhainneacht a ráthú do ghrúpaí leochaileacha ag an am céanna (beart a chuirfidh na húdaráis inniúla chun feidhme). Le Treoir 2000/60/CE, ceanglaítear ar na Ballstáit an prionsabal maidir le haisghabháil chostais na seirbhísí uisce a chur san áireamh, a mhéid a bhaineann le hearnáil na tionsclaíochta, le teaghlaigh agus leis an talmhaíocht, ar a laghad. De réir shonraí an Choimisiúin agus na hEagraíochta um Chomhar agus Forbairt Eacnamaíochta (ECFE), níl costas iomlán na seirbhísí uisce á aisghabháil ach i naoi mBallstát (6). I bhformhór na gcásanna, tá sé teoranta do theaghlaigh phríobháideacha. Cé gur cheart do na Ballstáit bearta a dhéanamh chun inrochtaineacht agus inacmhainneacht seirbhísí uisce a áirithiú do na grúpaí is leochailí (7), tá sé tábhachtach go léireodh an taraif uisce fíorchostas na seirbhísí uisce. Cinnteoidh sé sin, mar aon le méadrú cruinn tomhaltais, go mbeidh na tomhaltóirí níos fearr ar an eolas faoi chostas na seirbhísí uisce. Ba cheart do na Ballstáit plé a dhéanamh ar an bhféidearthacht muirir a ghearradh bunaithe ar ‘luach an uisce’, rud a áiritheodh go gcaomhnófaí an acmhainn ghannta seo do na glúnta atá le teacht freisin. D’fhéadfadh comharthaí praghais a bheith san áireamh i dtaraifí uisce chun éifeachtúlacht úsáide uisce a mhéadú. Mar shampla, d’fhéadfadh méadú teacht ar tharaifí nuair a sháraítear méid áirithe tomhaltais per capita laistigh de theaghlach, nó nuair atá an soláthar uisce faoi bhagairt ag ganntanas sealadach uisce.

1.5.2.3.

Méadrú éifeachtúil ar thomhaltas uisce trí chruinneas an tomhais a mhéadú (beart a chuirfidh na Ballstáit, na bardais agus na soláthraithe uisce chun feidhme): — a áirithiú go ndéanfar tomhaltas uisce a thomhas go héifeachtúil, trí mhéadair uisce chruinne agus beartas maidir le méadair uisce a athnuachan chun úsáideoirí deiridh a chur ar an eolas faoina dtomhaltas iarbhír; — tomhaltas ó thoibreacha príobháideacha a rialú chun úsáid uisce a fhoinsítear go díreach ó screamhuisce a theorannú; — méadrú cliste a úsáid chun foláirimh a sholáthar d’úsáideoirí deiridh maidir le tomhaltas ard nó neamhghnách, agus maidir le tomhaltas íseal sreafa, a d’fhéadfadh a bheith ina sceitheadh inmheánach.

1.5.2.4.

Acmhainní uisce óil a chosaint níos fearr (beart a chuirfidh an tAontas agus na Ballstáit chun feidhme). Ní mór acmhainní uisce óil a chosaint ar éilliú de dhéanamh an duine. Chun an méid sin a bhaint amach, ní mór plean gníomhaíochta an Aontais um uisce, aer agus ithir saor ó thruailliú a chur chun feidhme go dian trí phrionsabail an réamhchúraim agus an rialaithe ag an bhfoinse a chur i bhfeidhm, i gcomhréir leis an bprionsabal gurb é údar an truaillithe a íocfaidh as, maidir le gach substaint ar údar imní é a d’fhéadfadh dul isteach in acmhainní uisce óil. Tagann éilleáin ó fhoinsí tionsclaíocha freisin (substaintí sárfhluarailcile agus pholafluarailcile [PFASanna], an chógaisíocht, díghalráin etc.) nó ó fhoinsí talmhaíochta (lotnaidicídí, níotráití). Tá athbhreithniú á dhéanamh ag an Aontas ar ghníomhartha reachtacha ábhartha ar féidir leo truailliú a chosc ag an bhfoinse, lena n-áirítear Treoir 2010/75/AE (8), Rialachán (CE) Uimh. 1907/2006 (9), Treoir 2009/128/CE (10), Rialachán 726/2004 (11) agus Treoir 2001/83/CE (12). Ní mór a áirithiú go gcosnóidh na rialacha a bheidh ann amach anseo ár n-acmhainní uisce go héifeachtach.

1.5.2.5.

Bogadh i dtreo úsáid chiorclach a bhaint as an uisce (beart a chuirfidh an tAontas, na Ballstáit agus na hoibreoirí uisce chun feidhme). Is féidir an éifeachtúlacht uisce a mhéadú trí uisce a athúsáid. Ar thaobh amháin, ba cheart teaghlaigh phríobháideacha a spreagadh chun uisce báistí a bhailiú nuair is féidir, agus é a úsáid chun críocha iomchuí, lena n-áirítear chun gairdíní a uisciú agus glanadh). Ar an taobh eile, ní mór bearta éifeachtacha maidir le rialú ag an bhfoinse a dhéanamh chun a áirithiú nach mbeidh éilleáin san fhuíolluisce a tháirgeann teaghlaigh, ar éilleáin iad a d’fhéadfadh athúsáid fuíolluisce chóireáilte le haghaidh uisciúcháin agus chun críocha eile a chur i mbaol.

1.5.2.6.

Oiriúnú don athrú aeráide (beart a chuirfidh na Ballstáit, na bardais agus na hoibreoirí fuíolluisce chun feidhme). Tá éagsúlachtaí ann maidir leis an tionchar a bhíonn ag an athrú aeráide ar na réigiúin. Tá tábhacht ar leith ag baint le bearta a chur in oiriúint do dhálaí áitiúla. Go ginearálta, beidh gá le hathmhachnamh a dhéanamh ar an bpleanáil uirbeach trí bhailte a chlaochlú ina gcathracha ‘spúinse’ (13). Tríd an méid sin a dhéanamh, cuirfear feabhas ar an aeráid uirbeach, ligfear d’uisce báistí a shileadh chun bealaigh agus laghdófar líon na n-eachtraí maidir le forsceitheadh ó chomhchórais séarachais.

1.5.2.7.

Dea-rialachas a áirithiú (beart a chuirfidh na Ballstáit, na réigiúin agus na bardais chun feidhme). Chun athruithe a bhaint amach, tá gá le struchtúir rialachais atá soiléir agus éifeachtúil. Ach na struchtúir sin a bheith ar fáil, ba cheart a bheith in ann an comhar idir na gníomhaithe uile a neartú agus freagrachtaí a chinneadh. Ba cheart gníomhaíochtaí a bhunú ar réamhaisnéisí cruinne ar thionchair an athraithe aeráide ar na réigiúin agus ar fhorbairt phatrúin an éilimh ar uisce (talmhaíocht, tionsclaíocht, forbairt an daonra etc.) sna blianta amach romhainn.

1.5.2.8.

Na húdaráis phoiblí ina gcáil mar cheannródaithe (beart a chuirfidh na Ballstáit agus na bardais chun feidhme). Ós rud é go bhfuil na húdaráis phoiblí, lena n-áirítear na hinstitiúidí Eorpacha, freagrach as bearta beartais agus socruithe praiticiúla a cheapadh agus a chur chun feidhme, ba cheart ról ceannasach a bheith acu maidir lena lorg uisce a laghdú.

2.   Cúlra

2.1.

Mar chuid de thionscnamh suaitheanta CESE do 2023 lena bhféachtar le haghaidh a thabhairt ar uisce mar thosaíocht thábhachtach ar an leibhéal Eorpach agus ar an leibhéal domhanda, fiosraítear sa tuairim féintionscnaimh seo na bearta is gá a dhéanamh chun a áirithiú go mbeidh tomhaltas uisce na dtomhaltóirí san Aontas níos éifeachtúla. Cuirtear san áireamh chomh maith saincheisteanna comhshaoil, bearnaí eolais agus staid na himeartha maidir le teicneolaíochtaí gaolmhara. Cuirtear smaointe chun cinn sa tuairim seo maidir le conas tomhaltas agus scaoileadh uisce na dteaghlach a bharrfheabhsú, bunaithe ar fhís chuimsitheach ar ról na dtomhaltóirí agus ar a riachtanais ó thaobh chainníocht agus cháilíocht an uisce de, agus déantar moltaí sonracha chun na críche sin.

2.2.

Tá uisce riachtanach don saol, don chomhshaol agus don gheilleagar, agus, dá réir sin, is leas coiteann é nach mór a urramú agus a chosaint. Mar sin féin, tá acmhainní uisce na hEorpa faoi bhagairt mar gheall ar an athrú aeráide, ós rud é go bhfuil roinnt mhaith imchuacha uisce (an Mheánmhuir go háirithe (14)) thíos le frasaíocht fhoriomlán laghdaithe agus tréimhsí triomaigh níos faide, agus, ag an am céanna, tá formhór na réigiún thíos le níos mó stoirmeacha báistí arb iad is cúis le tuilte tubaisteacha. Ina theannta sin, i ngeall ar an méadú atá ag teacht ar leibhéil na bhfarraigí, d’fhéadfadh uisce sáile dul isteach in uiscígh fhionnuisce.

2.3.

Is ag dul i méid atá an éagothroime idir infhaighteacht na hacmhainne áitiúla agus an t-éileamh ar uisce ó úsáideoirí deiridh, agus, i ngeall air sin, tá baol suntasach ann go mbeidh ganntanais uisce ann amach anseo. Cé go gcinntear infhaighteacht uisce trí thosca bunriachtanacha amhail frasaíocht, tíreolaíocht, treochtaí aeráide agus éilliú, is trí iompar an duine den chuid is mó a chinntear an tomhaltas uisce agus an t-éileamh ar uisce. Ina theannta sin, bíonn tionchar ag gníomhaíochtaí daonna, lena n-áirítear gníomhaíochtaí na dteaghlach príobháideach, ar cháilíocht na n-acmhainní uisce atá ar fáil. Mar gheall ar thruailliú de dhéanamh an duine sa timpeallacht uisceach, laghdaítear infhaighteacht na n-acmhainní inúsáidte uisce agus méadaítear an costas agus an tionchar comhshaoil a bhaineann le huisce a chóireáil chun go mbainfear amach na leibhéil cháilíochta a theastaíonn le haghaidh gníomhaíochtaí áirithe (uisce óil, úsáid thionsclaíoch, uisciú, etc.). Aithnítear i staidéir (15) go bhfuil easpa ardfhaireacháin ar cháilíocht an uisce i ndobharlaigh an Aontais ar cheann de na príomhchúiseanna le tubaistí éiceolaíocha a tharlaíonn i ngeall ar thruailliú uisce.

2.4.

De réir na Gníomhaireachta Eorpaí Comhshaoil (EEA), ar an meán, bíonn tionchar ag an strus maidir le huisce ar thart ar 20 % de chríoch na hEorpa gach bliain agus ar 30 % den daonra iomlán (16). Tugann EEA le fios go dtarlaíonn an strus maidir le huisce nuair nach bhfuil dóthain uisce ar fáil, ó thaobh cainníochta nó cáilíochta de, chun freastal ar éilimh an chomhshaoil, na sochaí agus an gheilleagair. Is téarma ginearálta é strus maidir le huisce lena gcuirtear triomach, ganntanas cainníochtúil, cáilíocht uisce agus inrochtaineacht uisce san áireamh (17).

2.5.

Is ionann uisce óil agus thart ar 10 % den úsáid iomlán uisce. Is in earnáil na talmhaíochta, na foraoiseachta agus na hiascaireachta a úsáidtear 58 % den uisce iomlán agus i réimse an tsoláthair leictreachais, gáis, gaile agus aerchóirithe a úsáidtear 18 % de (18).

2.6.

Maidir le hastarraingt uisce, is ionann uisce óil agus thart ar 20 % den mhéid iomlán uisce sa réimse sin. Is iad astarraingt le haghaidh fuarú i nginiúint leictreachais (19) (32 %) agus astarraingt don talmhaíocht (28 %) na gnéithe is mó a chuireann leis an astarraingt bhliantúil iomlán (20).

2.7.

Ós rud é go bhfuil baol mór don tsláinte agus don chomhshaol ag baint le héilliú acmhainní uisce le cothaithigh (nítrigin agus fosfar) agus le roinnt mhaith substaintí guaiseacha (amhail iad siúd a bhfuil airíonna carnacha carcanaigineacha nó só-ghineacha iontu), agus go bhfuil an chóireáil is gá chun uisce a íonú costasach agus dian ar acmhainní, iarrann CESE go ndéanfaí reachtaíocht chuimsitheach an Aontais atá i bhfeidhm faoi láthair a chur chun feidhme go pras. Tá CESE á athdhearbhú nach mór do bheartais thionsclaíocha agus talmhaíochta an Aontais astaíochtaí truailleán a laghdú agus tacú leis an bhfás agus leis an iomaíochas ag an am céanna. Ós rud é gur leas coiteann é an t-uisce, iarrann CESE go gcuirfí uisce óil ar fáil saor in aisce do shaoránaigh uile an Aontais trí thobair agus foinsí uisce inrochtana in áiteanna poiblí i gcomhréir le Treoir (AE) 2020/2184. Maidir le lamháltais uisce mianraí, ba cheart iarracht a dhéanamh foinse buacaire a chur ar fáil don phobal.

2.8.

Cé go ndírítear go príomha sa tuairim seo ar thomhaltas agus ar infhaighteacht acmhainní uisce, tá sé d’aidhm aici freisin dul i ngleic le fadhbanna a bhaineann leis an gcáilíocht, toisc go mbíonn tionchar ag na fadhbanna sin ar inúsáidteacht iarbhír an uisce. Dá bhrí sin, is é an cuspóir beartais cosc a chur le tuilleadh meatha, agus stádas na n-éiceachóras uisceach a chosaint agus a fheabhsú, chun a áirithiú go laghdófar truailliú screamhuisce de réir a chéile agus chun a thuilleadh truaillithe a chosc.

2.9.

D’fhonn uisce de cháilíocht agus de chainníocht leordhóthanach a ráthú don ghlúin reatha agus do na glúnta atá le teacht, tá gá le feasacht ghinearálta a ardú ar na fadhbanna go léir agus ar na bunchúiseanna atá leo. Ní mór do gach saoránach/tomhaltóir a bheith ar an eolas faoin tábhacht a bhaineann le huisce agus faoin luach a bhaineann leis mar acmhainn finideach, agus ní mór feasacht fhorleathan a ardú maidir leis na saincheisteanna a bhaineann le hacmhainní uisce, mar aon le bearta a ghlacadh dá réir sin, agus úsáid a bhaint as an réimse príobháideach mar thúsphointe. Chun na críche sin, i dTreoir (AE) 2020/2184 a foilsíodh le déanaí, moltar bearta do na Ballstáit chun feasacht mhéadaitheach a chothú maidir le cáilíocht agus tomhaltas uisce óil.

2.10.

Ní mór líon ard fachtóirí agus gnéithe a chur san áireamh, a bhfuil tionchar díreach agus indíreach acu ar thábhacht agus ar thionchar thomhaltas uisce na dteaghlach, lena n-áirítear: — na críocha éagsúla a bhaineann le tomhaltas díreach uisce: e.g. ól, níochán, uisciú, etc.; — suíomh an tomhaltais dhírigh uisce: e.g. sa bhaile, ag an obair, i gcaitheamh aimsire, etc.; — na cineálacha uisce a thomhlaítear: e.g. screamhuisce, uisce dromchla, uisce athúsáidte etc.; — tomhaltas indíreach uisce: uisce a úsáidtear chun earraí agus seirbhísí a tháirgeadh; — fuíolluisce díreach: cáilíocht agus cainníocht (cothaithigh, ábhar orgánach, ceimiceáin, etc.); — fuíolluisce indíreach: fuíolluisce a ghintear trí earraí agus seirbhísí a tháirgeadh; — gnéithe geografacha maidir le ganntanas uisce agus gnéithe cáilíochta a bhaineann le tomhaltas díreach agus indíreach (idir an leibhéal áitiúil agus an leibhéal domhanda).

3.   Táscairí maidir le húsáid uisce

3.1.

Cé gur cheart cur chuige cuimsitheach a bheith sa chur chuige foriomlán a ghlacfar chun úsáid uisce a bharrfheabhsú, ba cheart an líon is lú táscairí agus is féidir a úsáid agus ní mór do na táscairí sin a bheith chomh simplí agus is féidir. D’fhéadfadh sé nach mbeadh breisluach ard ag baint le líon na dtáscairí a mhéadú ná le húsáid a bhaint as táscairí casta comhiomlánaithe (e.g. loirg agus innéacsanna), i ngeall ar na hacmhainní is gá chun faireachán, anailís agus próiseáil a dhéanamh ar na táscairí sin. Dá bhrí sin, tá sé ríthábhachtach teacht ar na táscairí is ábhartha agus is mó tionchair, agus cuspóir na faisnéise is gá á chur san áireamh. Ba cheart idirdhealú a dhéanamh idir na táscairí a úsáideann eacnamaithe/eolaithe/lucht ceaptha beartas chun fadhbanna a shainiú, straitéisí a fhorbairt agus dul chun cinn a thomhas i gcomparáid leis na spriocanna a sainíodh, ar thaobh amháin, agus na táscairí a úsáidtear chun cumarsáid a dhéanamh le tomhaltóirí, ar an taobh eile. Chun críocha beartais, tá sé tábhachtach meastóireacht a dhéanamh ar shraith táscairí a bhaineann go díreach nó go hindíreach leis an tomhaltas uisce lena bhféadfar measúnú a dhéanamh ar éifeachtacht an bheartais, agus aird ar leith á tabhairt ar chomhsheasmhacht agus ar leanúnachas an fhaireacháin ar na paraiméadair. Is tagairt iad na táscairí a úsáideann EEA i ndáil leis an méid sin.

3.2.

Agus táscairí EEA á bhforbairt, leagadh béim ar an ngá atá le líon beag táscairí a shainaithint, ar táscairí iad atá ábhartha don bheartas agus cobhsaí ó thaobh an ama de (gan bheith statach), agus ar féidir leo freagraí ar cheisteanna áirithe tosaíochta (e.g. ceisteanna comhshaoil, sóisialta agus eacnamaíocha) a chur ar fáil.

3.3.

Is é an táscaire is ábhartha chun úsáid uisce na dtomhaltóirí (teaghlaigh phríobháideacha) a thomhas ná tomhaltas uisce i lítir per capita in aghaidh an lae (L/cap/d). Leis na sonraí atá ar fáil, léirítear éagsúlachtaí móra idir 77 agus 220 lítir per capita in aghaidh an lae (21).

3.4.

Ní mór timthriall iomlán an uisce, mar aon le gnéithe cáilíochtúla agus cainníochtúla, a chur san áireamh i mbearta arb é is aidhm dóibh tomhaltas éifeachtúil uisce a spreagadh. Ní hamháin gur cheart aghaidh a thabhairt ar astarraingt/tomhaltas uisce óil leis na bearta sin, ach ba cheart a chur san áireamh leo freisin na buntáistí a bhaineann le húsáid chiorclach uisce (athúsáid uisce), agus tuiscint a chothú go n-úsáidtear uisce chun táirgí agus seirbhísí a tháirgeadh chomh maith. Cabhróidh sé sin le teaghlaigh phríobháideacha tuiscint níos fearr a fháil ar thionchar a roghanna tomhaltais ar cháilíocht agus ar chainníocht na n-acmhainní uisce ina réigiún, ina dtír agus ar fud an domhain. Cuideoidh sé freisin leis na saoránaigh cultúr feasachta a fhorbairt maidir le gach gné dá bpatrúin aonair tomhaltais uisce (laistigh agus lasmuigh den teaghlach) agus a bheith ar an eolas faoi conas a dtomhaltas a dhéanamh éifeachtúil. Tá ról ríthábhachtach ag eagraíochtaí na sochaí sibhialta chun cabhrú leo straitéisí a roghnú agus a chur chun feidhme chun éifeachtacht agus éifeachtúlacht a dtomhaltais a mhéadú.

3.5.

Cé gur gá tomhaltas éifeachtúil uisce a bhaint amach ar fud na hEorpa, is mó an phráinn a bhaineann leis sin i gceantair ina bhfuil ganntanais uisce nó a bhíonn thíos le triomach ar bhonn níos minice. Ba cheart éifeachtúlacht an chórais soláthair uisce a áireamh sa straitéis fhoriomlán d’fhonn cur chuige iomlánaíoch a áirithiú. D’fhonn teacht ar réitigh, ní mór do sholáthróirí uisce straitéisí lena ndírítear níos mó ar an todhchaí a ghlacadh, lena n-áirítear measúnú agus bainistiú rioscaí a bhaineann leis an gcóras soláthair, bainistiú sceite, foinsí malartacha uisce, etc.

3.6.

Ó thaobh teoirice de, bheadh ciall le húsáid a bhaint as raon leathan paraiméadair táscaire (réimse atá oiriúnach don chur chuige seo is ea réimse an uisce). Mar sin féin, ní mór a chur san áireamh go bhfuil neart oibre i gceist ní hamháin le sonraí breise a chuardach, ach freisin leis na sonraí sin a bhailíochtú agus a scaipeadh. Tagann na gníomhaíochtaí breise sin faoi inniúlachtaí na struchtúr lárnach Eorpach, ach freisin faoi inniúlachtaí na mBallstát agus a ngníomhaireachtaí nó a gcuideachtaí oibriúcháin faoi seach a dhéanann na sonraí sin a chuardach agus a tháirgeadh. Mar sin féin, ní gá go mbeifear in ann torthaí níos fearr a bhaint amach trí líon na n-oibríochtaí a mhéadú. Dá bhrí sin, seachas táscairí nua a chruthú, is fearr an úsáid is fearr is féidir a bhaint as na táscairí atá ann cheana.

---

(1)  Tuarascáil Uimh. 12/2021 ó EEA Water resources across Europe – confronting water stress: an updated assessment, 2021.

(2)  An pacáiste ‘Oiriúnach do 55’, an Treoir Réime maidir le hUisce, an Treoir maidir le huisce óil, an Rialachán maidir le hathúsáid uisce, etc.

(3)  Mar shampla, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/ga/IP_14_1151 agus https://www.politico.eu/article/italy-biggest-steel-mill-mockery-eu-environmental-rules/.

(4)  https://watereurope.eu/wp-content/uploads/WE-Water-Vision-2023_online.pdf

(5)  Water Footprint Network, Water Footprint Assessment, arna rochtain an 22 Bealtaine 2023.

(6)  ECFE, Background note: Cost recovery, Aibreán 2022.

(7)  Treoir (AE) 2020/2184 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 16 Nollaig 2020 maidir le cáilíocht an uisce atá beartaithe lena thomhailt ag an duine (IO L 435, 23.12.2020, lch. 1)

(8)  Treoir 2010/75/AE ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 24 Samhain 2010 maidir le hastaíochtaí tionsclaíocha. (IO L 334, 17.12.2010, lch. 17)

(9)  Rialachán (CE) Uimh. 1907/2006 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 18 Nollaig 2006 maidir le Clárú, Meastóireacht, Údarú agus Srianadh Ceimiceán (REACH), lena mbunaítear Gníomhaireacht Eorpach Ceimiceán. (IO L 396, 30.12.2006, lch. 1).

(10)   IO L 309, 24.11.2009, lch. 71.

(11)  Rialachán (CE) Uimh. 726/2004 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 31 Márta 2004 lena leagtar síos nósanna imeachta Comhphobail maidir le húdarú agus maoirseacht ar tháirgí íocshláinte lena n-úsáid ag an duine agus le haghaidh úsáid tréidliachta agus lena mbunaítear Gníomhaireacht Leigheasra Eorpach. (IO L 136, 30.4. 2004, lch. 1).

(12)  Treoir 2001/83/CE ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 6 Samhain 2001 maidir leis an gcód Comhphobail a bhaineann le táirgí íocshláinte lena n-úsáid ag an duine. (IO L 311, 28.11.2001, lch. 67).

(13)  Is éard a chiallaíonn ‘cathracha spúinse’ limistéir uirbeacha ina bhfuil limistéir nádúrtha fhlúirseacha, amhail limistéir le crainn, lochanna agus páirceanna, nó ina bhfuil dearaí maithe eile arb é is aidhm dóibh báisteach a ionsú agus tuilte a chosc https://climatechampions.unfccc.int/what-are-sponge-cities-and-how-can-they-prevent-floods/, arna rochtain an 7 Meitheamh 2023.

(14)  Tuarascáil ó IPCC (Cross-Chapter Paper 4: Mediterranean Region. In: Climate Change 2022: Impacts, Adaptation and Vulnerability. Luaitear sa tuarascáil seo gur teophointe í an Mheánmhuir maidir le rioscaí aeráide atá fíor-idirnasctha.

(15)  EEA, Pollution in Europe’s rivers.

(16)  Tuarascáil Uimh. 12/2021 ó EEA Water resources across Europe – confronting water stress: an updated assessment, 2021.

(17)  Idem.

(18)  Tuarascáil Speisialta Uimh. 12/2021 ó Chúirt Iniúchóirí na hEorpa: The Polluter Pays Principle: Inconsistent application across EU environmental policies and actions (bunaithe ar staitisticí EEA).

(19)  Mar sin féin, is doiléir fós an tionchar a bhaineann le huisce a úsáid chun plandaí a fhuarú. De ghnáth, tógtar an t-uisce ó dhobharlaigh dromchla nó ón bhfarraige, agus de ghnáth, cuirtear an méid iomlán (nó beagnach an méid iomlán) ar ais chuig na dobharlaigh sin.

(20)  EEA, Water abstraction by source and economic sector, 1 Meitheamh 2022.

(21)  Eureau, The governance of water services in Europe, 2020.

Rapóirtéir:

Antje Sabine GERSTEIN

Comhairliúchán	An Coimisiún Eorpach, 20.1.2023
Bunús dlí	Airteagal 304 den Chonradh ar Fheidhmiú an Aontais Eorpaigh
Rannóg atá freagrach	An Margadh Aonair, Táirgeacht agus Tomhaltas
Dáta a glactha sa rannóg	29.6.2023
Dáta a glactha sa seisiún iomlánach	12.7.2023
Seisiún iomlánach Uimh.	580
Toradh na vótála (ar son/in aghaidh/staonadh)	196/1/4

1.   Conclúidí agus moltaí

1.1.

Agus athbhreithniú á dhéanamh ar an Rialachán maidir le Lipéadú Táirgí Teicstíle, tacaíonn Coiste Eacnamaíoch agus Sóisialta na hEorpa (CESE) le cur chuige an Choimisiúin Eorpaigh díriú, den chuid is mó, ar an bhféidearthacht go mbeadh teicneolaíochtaí nua ann maidir le lipéadú digiteach, maidir le snáithíní agus an aicmiú a dhéanfar orthu agus maidir le hathchúrsáil, agus aitheantas a thabhairt, ar an gcaoi sin, do thimpeallacht rialála fhairsing nua an Aontais do theicstílí ina hiomláine.

1.2.

Bíonn leibhéal difriúil eolais á lorg ag tomhaltóirí éagsúla maidir leis na mionsonraí a bhíonn ar fáil ar lipéid teicstíle. Mar chuid den athbhreithniú ar an Rialachán maidir le Lipéadú Táirgí Teicstíle, ní mór freastal ar na leibhéil éagsúla sin trí fhaisnéis bhunúsach shothuigthe a chur ar fáil ar an gcéad dul síos, agus rochtain bhreise a thabhairt, ag an am céanna, ar fhaisnéis níos mionsonraithe.

1.3.

Agus é á chur san áireamh go bhfuil earnáil na dteicstílí ar cheann de na hearnálacha is mó a bhfuil an domhandú tar éis dul i bhfeidhm uirthi, creideann CESE go bhfuil sé ríthábhachtach go ndéanfaidh an Coimisiún Eorpach a dhícheall ceanglais lipéadaithe a ailíniú ar fud an Aontais agus ar fud an domhain maidir le sonraí tionscnaimh, treoracha cúraim, méid agus comhdhéanamh snáithíneach.

1.4.

Iarrann CESE ar an gCoimisiún Eorpach aird a thabhairt ar riachtanais speisialta na FBManna san earnáil sin. D’fhonn cosc a chur ar thuilleadh seachfhoinsithe thar lear, agus ós rud é go bhfuil 1,3 milliún duine fostaithe san earnáil ar fud an Aontais, ní mór dóthain solúbthachta a chur ar fáil leis na ceanglais nua faoin Rialachán maidir le Lipéadú Táirgí Teicstíle chun aghaidh a thabhairt ar riachtanais agus ar chumas na FBManna ionas go gcoinneofar fostaíocht agus scileanna san earnáil sin den gheilleagar, agus ní hamháin sin ach go mbeifear in ann iad a fhorbairt tuilleadh.

2.   Barúlacha ginearálta

2.1.

I Straitéis an Aontais Eorpaigh um Theicstílí Inbhuanaithe agus Ciorclacha fógraíodh an t-athbhreithniú ar an Rialachán maidir le Lipéadú Táirgí Teicstíle (Rialachán (AE) Uimh. 1007/2011 (1)) lena gceanglaítear lipéad a chur ar tháirgí teicstíle a dhíoltar ar mhargadh an Aontais, ceann a léireoidh an comhdhéanamh snáithíneach go soiléir agus a thabharfaidh eolas ar chodanna neamhtheicstíle de bhunadh ainmhíoch más ann dóibh. Mar chuid den athbhreithniú sin, luaitear sa straitéis go bhféadfaí nochtadh éigeantach cineálacha eile faisnéise a thabhairt isteach, amhail dálaí inbhuanaitheachta agus ciorclaíochta, méid na dtáirgí agus, i gcás inarb infheidhme, tír an mhonaraithe (‘déanta in’).

2.2.

Sa tuairim seo, fiosraíonn CESE na roghanna atá ann chun raon feidhme an rialacháin atá ann faoi láthair a leathnú trí ghnéithe áirithe a liostaítear cheana féin in Airteagal 24 den rialachán a mheas le haghaidh athbhreithnithe. Fiosraíonn sé dálaí eile freisin maidir le hinbhuanaitheacht agus ciorclaíocht, agus é sin ar fad i gcomhréir le tograí reachtacha reatha amhail an togra reachtach maidir le ceanglais éicidhearthóireachta do tháirgí inbhuanaithe. Cuirfear dearcadh na hearnála tionsclaíche san áireamh sa tuairim, lena n-áirítear costais agus malartú feabhsaithe faisnéise feadh an tslabhra luacha, mar aon le dearcadh an tomhaltóra, chun faisnéis cheart, chruinn agus shoiléir a áirithiú.

2.3.

Tacaíonn CESE le cur chuige an Choimisiúin Eorpaigh díriú, den chuid is mó, ar an bhféidearthacht go mbeadh teicneolaíochtaí nua ann maidir le lipéadú digiteach, maidir le snáithíní agus an aicmiú a dhéanfar orthu agus maidir le hathchúrsáil, agus aitheantas a thabhairt, ar an gcaoi sin, do thimpeallacht rialála fhairsing nua an Aontais do theicstílí ina hiomláine, lena n-áirítear an tionscnamh ón gCoimisiún Eorpach maidir le maímh ghlasa (2).

2.4.

Tá sé á chur i bhfios go láidir ag CESE, ina leith sin, go bhfuil aghaidh tugtha cheana féin i dtograí rialála cothrománacha atá thar a bheith casta ar roinnt mhaith gnéithe in earnáil na dteicstílí; tograí iad sin a bhfuil tús curtha cheana féin lena bpróiseas reachtach den chuid is mó. Tugtar aghaidh ar fhreagracht shóisialta chorparáideach agus ar shaincheisteanna a bhaineann le saothar sa Treoir i dtaca le Dícheall Cuí maidir le hInbhuanaitheacht Chorparáideach agus sa Rialachán maidir le Saothar Éignithe. Is gearr go rialófar cur in iúl na maíomh inbhuanaitheachta leis an Treoir maidir le Cumhachtú Tomhaltóirí agus an Treoir maidir le Maímh Ghlasa, agus tabharfar aghaidh sa Treoir Réime Dramhaíola athbhreithnithe ar na bunchoincheapa a bhaineann le bainistiú deireadh ré.

2.5.

Bíonn leibhéal difriúil eolais á lorg ag tomhaltóirí éagsúla maidir leis na mionsonraí a bhíonn ar fáil ar lipéid na dtáirgí teicstíle. Mar chuid den athbhreithniú ar an Rialachán maidir le Lipéadú Táirgí Teicstíle ní mór freastal ar na leibhéil éagsúla sin trí fhaisnéis bhunúsach shothuigthe a chur ar fáil ar an gcéad dul síos, agus rochtain bhreise a thabhairt, ag an am céanna, ar fhaisnéis níos mionsonraithe, cuir i gcás trí fhaisnéis chaighdeánaithe faoin bpróiseas táirgthe a chur ar fáil go deonach.

2.6.

Tá sé á chur in iúl ag CESE gur tionscnamh um oiriúnacht rialála (REFIT) é an t-athbhreithniú ar an Rialachán maidir le Lipéadú Táirgí Teicstíle arb é is aidhm shoiléir dó dlí an Aontais a dhéanamh níos simplí, oiriúnach dá fheidhm agus níos saoire do ghnólachtaí agus do thomhaltóirí. I gcás na gcuideachtaí, ní mór laghdú ar chostais chomhlíontachta chomh maith le soiléireacht agus comhsheasmhacht rialála a áireamh air sin. I gcás na dtomhaltóirí, tá faisnéis chruinn, chuimsitheach agus inchomparáide maidir le táirgí teicstíle de dhíth. Tá sé á chur i bhfios go láidir ag CESE a thábhachtaí atá sé uasleibhéal comhchuibhithe a bhaint amach chun cabhrú leis an earnáil aistriú rathúil a dhéanamh i dtreo na ciorclaíochta cuimsithí.

2.7.

Iarrann CESE go ndéanfaí gníomhaíocht phráinneach maidir leis an gcóras aicmithe snáithíní, ós rud é nach bhfuil an córas atá ann faoi láthair solúbtha go leor chun déileáil le forbairt na snáithíní nuálacha, ar minic tionchar níos ísle á imirt acu ar an gcomhshaol ná mar a bhíonn ag na gnáthshnáithíní. Baineann frustrachas leis an status quo sin do chuid mhaith táirgeoirí snáithíní nua toisc nach féidir leo a gcuid snáithíní a lipéadú go cruinn. Anuas air sin, ní féidir na snáithíní núíosacha sin a lua ar lipéid táirgí teicstíle go fóill agus, dá bhrí sin, is dúshlán mór fós é do lucht athchúrsála iad a shainaithint, rud atá ina bhac ar an gciorclaíocht san earnáil faoi láthair. Tá sé á thabhairt le fios ag CESE go bhfuil tionchar diúltach ag an mbearna rialála sin ar dhearcadh na dtomhaltóirí, ós rud é go bhféadfadh roinnt táirgí a bheith i bhfad níos inbhuanaithe ná mar a léirítear ar na lipéid i láthair na huaire.

2.8.

Creideann CESE go bhfuil sé ríthábhachtach go ndéanfaidh an Coimisiún Eorpach a dhícheall ceanglais lipéadaithe a ailíniú ar fud an Aontais agus ar fud an domhain maidir le sonraí tionscnaimh, treoracha cúraim, méid agus comhdhéanamh snáithíneach. Tá earnáil na dteicstílí ar cheann de na hearnálacha is mó a bhfuil an domhandú tar éis dul i bhfeidhm uirthi. Cuirtear baill éadaigh a dhéantar chuig limistéir gheografacha éagsúla ar fud an domhain (an tAontas Eorpach, na Stáit Aontaithe, etc.), agus is iomaí ceanglas lipéadaithe éagsúil a bhíonn de dhíth orthu (3). Ní mór machnamh a dhéanamh ar cheanglais dhomhanda maidir le lipéadú agus caighdeáin chomhchuibhithe dhomhanda i gcás inarb infheidhme.

2.9.

Tá an ceanglas sin maidir leis an gcomhchuibhiú uasta nasctha le hiarraidh beartais shoiléir ó CESE gan an margadh inmheánach a chur i mbaol a thuilleadh, ós rud é go bhfuil ceanglais atá an-éagsúil ó chéile ag teacht chun cinn maidir le lipéadú ar fud na mBallstát. Dá bhrí sin, measann CESE go bhfuil sé ríthábhachtach agus tráthúil don Choimisiún Eorpach an t-athbhreithniú ar an Rialachán maidir le Lipéadú Táirgí Teicstíle a mholadh sa bhliain 2023, agus 30 bliain an mhargaidh aonair á chomóradh sa bhliain chéanna.

2.10.

Iarrann CESE ar an gCoimisiún Eorpach aird a thabhairt ar riachtanais speisialta na FBManna san earnáil sin. D’fhonn cosc a chur ar thuilleadh seachfhoinsithe thar lear, agus ós rud é go bhfostaítear 1,3 milliún duine san earnáil ar fud an Aontais (4), ní mór dóthain solúbthachta a chur ar fáil leis na ceanglais nua faoin Rialachán maidir le Lipéadú Táirgí Teicstíle chun aghaidh a thabhairt ar riachtanais agus ar chumas na FBManna ionas go gcoinneofar fostaíocht agus scileanna san earnáil sin den gheilleagar, agus ní hamháin sin ach go mbeifear in ann iad a fhorbairt tuilleadh. Cuir i gcás, níl rialú comhréireachta ginearálaithe arna dhéanamh ag comhlacht deimhniúcháin indéanta ag FBManna, arb iad cnámh droma an táirgthe teicstíle thionsclaíoch san Aontas Eorpach iad. Ba chur chuige réasúnta é nósanna imeachta ‘féindeimhniúcháin’ a bheartú, amhail na rialuithe inmheánacha táirgthe a leagtar amach in Iarscríbhinn II a ghabhann le Cinneadh Uimh. 768/2008/CE (5), trína gcuirfeadh na FBManna tomhaltóirí ar an eolas agus trína gcuirfidís ráthaíochtaí ar fáil dóibh.

3.   Barúlacha sonracha

3.1.   Aicmiú snáithíní

3.1.1.

Le blianta beaga anuas, tá roinnt snáithíní núíosacha a bhfuil lorg comhshaoil níos ísle acu i gcomparáid leis na roghanna snáithíní traidisiúnta forbartha ag tionscal na dteicstílí. Cé go bhféadfadh bunábhar comhchosúil a bheith ag na teicstílí sin, is minic a bhíonn difríocht shuntasach idir an teicneolaíocht mhonaraíochta agus na hairíonna a úsáidtear i gcomparáid leis na cinn a úsáidtear sna gnáthshnáithíní. Faoi láthair, ní aithnítear na snáithíní núíosacha faoi aicmithe na snáithíní cineálacha atá ann cheana in Iarscríbhinn I. Dá thoradh sin, déantar na cineálacha nuálacha snáithíní a aicmiú faoi ainmneacha snáithíní éagsúla, nó mar shnáithín ‘eile’. I bhfianaise an aistrithe ghlais agus chiorclaigh, ba cheart aitheantas a thabhairt, leis an Rialachán athbhreithnithe maidir le Lipéadú Táirgí Teicstíle, do shnáithíní a bhfuil saintréithe sainiúla acu mar shnáithíní den sórt sin in Iarscríbhinn I. Ba cheart an t-athbhreithniú ar an Rialachán sin a bhfuiltear ag súil leis a oiriúnú níos fearr chun an dul chun cinn dinimiciúil maidir le snáithíní nuálacha a léiriú.

3.1.2.

Tá cineálacha éagsúla snáithíní núíosacha a bhfuil saintréithe ar leith acu nach mór réidh le tráchtálú cheana féin nó beidh siad ar fáil ar an margadh amach anseo. Mar sin féin, níl an próiseas atá ann i láthair na huaire chun Iarscríbhinn I a thabhairt cothrom le dáta trédhearcach agus tá éiginnteacht ag baint leis d’iarratasóirí. Dá bhrí sin, molann CESE d’údaráis an Aontais measúnú agus athbhreithniú a dhéanamh ar an gcaoi a bhféadfaí an próiseas nuashonraithe a dhéanamh níos trédhearcaí agus níos cruinne ó thaobh na teicneolaíochta de.

3.2.   An corrlach lamháltais i dtaca leis an gcomhdhéanamh snáithíneach

3.2.1.

I bhfianaise an aistrithe chuig an ngeilleagar ciorclach, tá úsáid snáithíní agus ábhar athchúrsáilte níos coitianta ná riamh i dtionscal na dteicstílí chun baill éadaigh a tháirgeadh. Níl an rialachán atá ann faoi láthair oiriúnach chun lipéadú cruinn a dhéanamh ar chomhdhéanamh snáithíneach ina bhfuil ábhar athchúrsáilte, rud atá ina bhac ar an aistriú chuig geilleagar ciorclach. Le hAirteagal 20(3) féadfar difríocht 3 % ar a mhéid a bheith idir an t-ábhar snáithíneach a luaitear ar an lipéad agus an comhdhéanamh snáithíneach atá bunaithe ar thástáil údaráis. Mar sin féin, mar gheall ar staid reatha na forbartha teicniúla i dteicneolaíocht sórtála agus athchúrsála teicstílí, cruthaítear éagsúlacht sa chomhdhéanamh snáithíneach a sháraíonn an teorainn lamháltais 3 % uaireanta. Is é is cúis leis sin, go háirithe san athchúrsáil mheicniúil, nach féidir a áirithiú go bhfuil an bunábhar le haghaidh athchúrsála saor amach is amach ó eisíontais atá in ábhair theicstíle eile. Chuige sin, ní mór féachaint ar chorrlach lamháltais níos airde a thabhairt isteach le haghaidh comhdhéanaimh sa Rialachán athbhreithnithe. Bunaithe ar an ionchur ó shaineolaithe, molann CESE go mbeadh an leibhéal nua idir 3 % agus 5 %. Níor cheart ach na srianta atá ann cheana ar theicneolaíocht athchúrsála a bheith mar thoradh ar leibhéal lamháltais méadaithe; níor cheart é a bheith ina údar le droch-chleachtas monaraíochta. Is céim mhór chun cinn é an méadú beag ar na leibhéil lamháltais chun deireadh a chur le bacainní ar úsáid ábhar athchúrsáilte i dtáirgeadh ball éadaigh.

3.3.   Comhchuibhiú leis na caighdeáin agus na próisis dhomhanda

3.3.1.   Comhchuibhiú leis na caighdeáin tástála

3.3.1.1.

Is tionscal thar a bheith domhanda é an tionscal teicstíle ina gcuirtear caighdeáin idirnáisiúnta i bhfeidhm go minic. Cuirtear deis ar fáil leis an athbhreithniú ar an Rialachán maidir le Lipéadú Táirgí Teicstíle chun modhanna tástála an chomhdhéanaimh snáithínigh a chur i gcomhréir leis na caighdeáin dhomhanda. Faoi láthair, faoi Airteagal 19, ní cheadaítear ach caighdeáin an Aontais (EN) chun comhdhéanaimh shnáithíneacha a thástáil. I bhformhór na gcásanna, tá caighdeáin EN an-chosúil leis na caighdeáin idirnáisiúnta na hEagraíochta Idirnáisiúnta um Chaighdeánú (ISO), ach bíonn neamhréireachtaí idir torthaí tástála ISO agus EN mar thoradh ar mhiondifríochtaí sna paraiméadair thástála. Mar gheall ar shlabhraí luacha domhanda an tionscail, cuirtear caighdeáin ISO i bhfeidhm go forleathan agus is iadsan is coitianta a úsáidtear laistigh den earnáil. Mar thoradh air sin, ní mór do ghnólachtaí tuilleadh tástálacha a dhéanamh ar tháirgí atá ceaptha don mhargadh Eorpach, rud is cúis le hardú costais. Dá bhrí sin, molann CESE go nglacfaí sa Rialachán athbhreithnithe le caighdeáin ISO mar chaighdeáin tástála a nglacfar leo. Ina theannta sin, aithníonn CESE an dul chun cinn mór atá á dhéanamh faoi láthair i gcúrsaí nuálaíochta a mhéid a bhaineann le modhanna nua chun an comhdhéanamh snáithíneach a bhrath. Ba cheart don Choimisiún Eorpach an dul chun cinn sin a chur san áireamh agus athbhreithniú á dhéanamh aige ar an Rialachán maidir le Lipéadú Táirgí Teicstíle.

3.3.2.   Comhchuibhiú leis na caighdeáin idirnáisiúnta agus na rialacha trádála

3.3.2.1.

Tacaíonn CESE leis an smaoineamh go ndéanfaí leabhar rialacha den Rialachán maidir le Lipéadú Táirgí Teicstíle ina leagfaí síos caighdeáin chomhchuibhithe le haghaidh roinnt ceanglas (aicmiú snáithíní núíosacha, tástáil ar chomhdhéanamh snáithíneach, méid agus treoracha cúraim). Ba cheart na caighdeáin sin a chur i bhfeidhm ar an leibhéal domhanda a mhéid is féidir. Mar thoradh air sin bheadh comhchuibhiú níos fearr ann i dtaca le ceanglais lipéadaithe laistigh den mhargadh aonair agus leis an gcuid eile den domhan freisin.

3.3.2.2.

I bhfianaise raon feidhme domhanda na hearnála teicstíle, tá sé ríthábhachtach ailíniú agus comhoibriú idirnáisiúnta a chur san áireamh san athbhreithniú ar an Rialachán maidir le Lipéadú Táirgí Teicstíle. Ba cheart don Choimisiún Eorpach comhleanúnachas a áirithiú leis an Eagraíocht Dhomhanda Chustaim, leis an athbhreithniú atá á dhéanamh faoi láthair ar chóid an Chórais Chomhchuibhithe, agus leis na gealltanais a tugadh maidir le caighdeáin idirnáisiúnta a úsáid i gComhaontú na hEagraíochta Domhanda Trádála maidir le Bacainní Teicniúla ar an Trádáil.

3.4.   Lipéadú digiteach

3.4.1.

Is díol mór sásaimh do CESE go bhfuil sé ar intinn ag an gCoimisiún Eorpach lipéadú an chomhdhéanaimh a dhigitiú mar chuid den Rialachán athbhreithnithe. Ina theannta sin, i gcomhthéacs an Rialacháin maidir leis an Éicidhearthóireacht le haghaidh Táirgí Inbhuanaithe, is díol sásaimh do CESE na tionscnaimh maidir le lipéadú digiteach agus cumarsáid tomhaltóirí amhail an Pas Táirge Digiteach. Mar sin féin, tá sé ríthábhachtach go ndéanfaidh an Coimisiún Eorpach na tionscnaimh dhigiteacha sin a ailíniú chun creat beartais comhleanúnach agus éifeachtach a chruthú.

3.4.2.

Faoi láthair, ar chúiseanna éagsúla, níl na lipéid fhisiciúla chomh héifeachtach agus atá ag teastáil. Is minic a bhaineann daoine an lipéad den táirge tar éis dóibh é a cheannach. Tarlaíonn sé go dteilgeann an téacs ón lipéid nuair a nitear táirgí sa mheaisín níocháin. Ina theannta sin, tá sé costasach lipéid mhóra fhisiciúla a dhéanamh san iliomad teangacha éagsúla agus cruthaítear tuilleadh dramhaíl phlaisteach. Bíonn an téacs beag agus bíonn aistriúcháin éagsúla ann, rud a fhágann gur deacair do thomhaltóirí é a thuiscint freisin.

3.4.3.

Bheadh an saol níos fusa do chuideachtaí leis na lipéid dhigiteacha, agus chuirfí an fhaisnéis ar fáil do thomhaltóirí ar bhealach níos fearr trí théacs soiléir a sholáthar sna leaganacha teanga iomchuí. Beidh gá fós le faisnéis a chur ar fáil do na tomhaltóirí nach bhfuil tuiscint an-mhaith acu ar an teicneolaíocht ach d’fhéadfaí an fhaisnéis a sholáthar ag an díolphointe ach í a iarraidh. Chun a bheith buanseasmhach, is féidir rochtain éasca ar fhaisnéis dhigiteach a ráthú trí ‘iompróir sonraí’ nó a leithéid a mharcáil go doscriosta ar an táirge.

3.4.4.

Fiú má chinneann an Coimisiún roinnt faisnéise a fhágáil ar na lipéid fhisiciúla, ba cheart go laghdófaí méid an lipéid go mór mar thoradh ar an gcur chuige sin. Tacaíonn CESE le tuairim an Choimisiúin gur cheart é a bheith níos deacra na lipéid fhisiciúla, nó an t-ábhar fisiciúil ar a bhfuil teacht ar an bhfaisnéis dhigiteach, a bhaint den táirge. Is ann cheana féin do mhodhanna lipéadaithe neamhscríobacha. Ach a dhéanamh níos deacra lipéid a bhaint, ba cheart gur faide a bheidh an fhaisnéis le feiceáil (e.g. d’fhéadaí faisnéis a phriontáiltear go díreach ar an ábhar a ní). Níor cheart go laghdófaí feidhmiúlacht an táirge dá thoradh ach oiread (e.g. má tá lipéad fuaite go hiomlán ar bhaill éadaigh d’fhéadfadh sé nach bhféadfaí an ball éadaigh sin a úsáid mar is ceart).

3.4.5.

Ba cheart don Choimisiún Eorpach measúnú a dhéanamh ar conas is féidir an Pas Táirge Digiteach a chur i bhfeidhm a mhéid a bhaineann le lipéid dhigiteacha faoin Rialachán athbhreithnithe. Chun comhsheasmhacht a chumasú agus chun cur chun feidhme a éascú, d’fhéadfaí lipéad digiteach faoin Rialachán maidir le Lipéadú Táirgí Teicstíle a chur ar an iompróir sonraí céanna leis an bPas Táirge Digiteach.

3.5.   Díolúine lipéadaithe le haghaidh cineálacha áirithe táirgí

3.5.1.

Le hIarscríbhinn V den Rialachán reatha maidir le Lipéadú Táirgí Teicstíle, tá 42 chineál táirge teicstíle a dtugtar díolúine lena n-aghaidh ón oibleagáid lipéadaithe. Baineann seo le táirgí beaga (amhail beilt uaireadóra) a gcuirfeadh lipéid isteach ar a bhfeidhmiúlacht. Mar sin féin, ní thugann cur chuige an liosta treoir shoiléir maidir leis an gcaoi ar cheart d’oibreoirí lipéadú a dhéanamh ar tháirgí nach liostaítear in Iarscríbhinn V, ach a bhfuil feidhmiúlacht laghdaithe acu freisin mar gheall ar na lipéid. Molann CESE go gcuirfí faisnéis ar fáil sa rialachán athbhreithnithe maidir le conas lipéadú ceart a chur ar tháirgí (amhail stocaí) i gcás ina gcuireann lipéadú éigeantach isteach ar fheidhmiúlacht an táirge. Mar shampla, d’fhéadfaí sainmhíniú ar tháirgí atá díolmhaithe ó lipéadú éigeantach a úsáid in ionad chur chuige reatha an liosta.

---

(1)  Rialachán (AE) Uimh. 1007/2011 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 27 Meán Fómhair 2011 maidir le hainmneacha snáithíní teicstíle agus maidir le lipéadú gaolmhar agus marcáil ghaolmhar táirgí teicstíle i leith a gcomhdhéanaimh shnáithínigh agus lena n-aisghairtear Treoir 73/44/CEE ón gComhairle, Treoir 96/73/CE ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle agus Treoir 2008/121/CE ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (IO L 272, 18.10.2011, lch. 1).

(2)  COM(2023) 166 final – 2023/0085(COD).

(3)  Samplaí de cheanglais den sórt sin is ea na Textile Labelling and Advertising Regulations (TLAR) i gCeanada agus an Textile Fiber Products Identification Act sna Stáit Aontaithe.

(4)  https://euratex.eu/wp-content/uploads/EURATEX_FactsKey_Figures_2022rev-1.pdf.

(5)  Cinneadh Uimh. 768/2008/CE ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 9 Iúil 2008 maidir le comhchreat le haghaidh margú táirgí, agus lena n-aisghairtear Cinneadh 93/465/CEE ón gComhairle (IO L 218, 13.8.2008, lch. 82).

Rapóirtéir:

Miguel Ángel CABRA DE LUNA

Comhairliúchán arna iarraidh ag Uachtaránacht na Spáinne	Litir, 8.12.2022
Bunús dlí	Airteagal 304 den Chonradh ar Fheidhmiú an Aontais Eorpaigh Tústuairim
Rannóg atá freagrach	Fostaíocht, Gnóthaí Sóisialta agus Saoránacht
Dáta a glactha sa rannóg	21.6.2023
Dáta a glactha sa seisiún iomlánach	12.7.2023
Seisiún iomlánach Uimh.	580
Toradh na vótála (ar son/in aghaidh/staonadh)	189/01/02

1.   Conclúidí agus moltaí

1.1.

Is trí bheartais lena spreagtar athrú ó bhonn ba cheart dul i ngleic leis an dúshlán déimeagrafach atá os comhair shochaí na hEorpa sa dóigh is go dtabharfar aird níos mó ar dhaoine scothaosta agus go dtabharfar droim láimhe leis an dearcadh cúram-bhunaithe chun díriú ar chumhachtú na ndaoine sin agus chun deireadh a chur le dearcthaí aoisíocha. I bhfianaise an dúshláin dhéimeagrafaigh atá le sárú faoi láthair, ní mór deireadh a chur le bacainní agus na deiseanna a bhaineann le daonra atá ag dul in aois a thapú.

1.2.

Bíonn daoine scothaosta thíos le hardleibhéil dífhostaíochta agus le baol níos mó idirdhealaithe, leithlisithe agus neamhionannais a mhéid a bhaineann le hioncam cuibhiúil a bheith acu. Dá thoradh sin uile, cuirtear bac ar aosú gníomhach. Ó tharla go bhfuil an ráta fostaíochta i measc oibrithe scothaosta san Aontas fós faoi bhun an mheáin, is amhlaidh go bhfuil bearta de dhíth chun poist a oiriúnú, oiliúint a chur ar fáil agus fostaíocht a chur chun cinn go dtí an aois oifigiúil scoir.

1.3.

Tá ról ríthábhachtach ag córais sláinte, choiscthe agus oideachais sláinte maidir leis an fad saoil a fhadú agus maidir le dea-shláinte fhisiciúil agus dea-mheabhairshláinte a áirithiú. I ndáil leis an méid sin, gné ríthábhachtach is ea an inrochtaineacht — go háirithe i dteach an duine agus sa cheantar máguaird — chun tráma agus gortuithe as a n-eascraíonn spleáchas, lagú fisiceach agus meabhrach a chosc óir is nithe iad sin a bhíonn ina mbac ar shaol gníomhach agus sláintiúil a chaitheamh (1).

1.4.

Is gá infheistíocht a dhéanamh sa taighde, san fhorbairt agus sa nuálaíocht, lena n-áirítear teicneolaíochtaí, táirgí agus seirbhísí a fhorbairt a bhfuil rochtain ag cách orthu agus lena gcomhlíontar réimse leathan riachtanas atá ag daoine scothaosta, chun tacú le haosú sláintiúil gníomhach.

1.5.

An 27 Eanáir 2021, thíolaic an Coimisiún Eorpach a Pháipéar Uaine maidir le haosú. Ar na heasnaimh is mó atá i bPáipéar Uaine an Choimisiúin, tá an dearcadh gur costas don tsochaí iad an aois agus daoine scothaosta. Dá thoradh sin, ní aithnítear na tairbhí sóisialta agus eacnamaíocha a bhaineann le cuimsiú níos gníomhaí daoine scothaosta, ná an ghné mhothúchánach a bhaineann le haosú.

1.6.

I láthair na huaire, ní ann do bheartas cuimsitheach maidir le haosú ná do cheann atá dírithe go heisiach ar dhaoine scothaosta. Dá bhrí sin, ní mór don Aontas Straitéis Eorpach nua i leith Daoine Scothaosta a ghlacadh, straitéis arbh é ab aidhm di, go bunúsach, cearta uile na ndaoine scothaosta a chosaint, maille lena rannpháirtíocht iomlán sa tsochaí agus sa gheilleagar. Le Straitéis Eorpach nua i leith Daoine Scothaosta, athrófar an fócas i mbeartais maidir le haois agus le daoine scothaosta an lae inniu agus na todhchaí, rud is riachtanas.

1.7.

Faoin straitéis sin, d’fhorbrófaí tograí agus bearta sna réimsí seo a leanas: an comhionannas agus an neamh-idirdhealú, gné na hinscne, cearta agus rochtain ar na cearta sin, rannpháirtíocht sa tsochaí, an fhostaíocht, an t-oideachas agus an oiliúint, ioncam cuibhiúil agus cuimsiú sóisialta. Is éard a bheadh mar thoradh uirthi freisin go bhforbródh na Ballstáit pleananna náisiúnta lena n-áireofaí spriocanna agus táscairí sonracha.

1.8.

Iarrann CESE ar an gCoimisiún Eorpach an Straitéis nua a thíolacadh gan a thuilleadh moille, roimh dheireadh an téarma oifige reatha, agus go mbeadh Ráthaíocht do Dhaoine Scothaosta – dála na Ráthaíochta don Aos Óg nó na Ráthaíochta do Leanaí – mar bhonn taca fúithi agus mar uirlis trína gcuirfear an Straitéis nua i ngníomh.

1.9.

Iarrann CESE ar na Ballstáit Ráthaíocht nua a ghlacadh a ligfidh dóibh úsáid a bhaint as creataí cistiúcháin éagsúla de chuid an Aontais, amhail Ciste Sóisialta na hEorpa Plus, le haghaidh clár chun tacú le daoine scothaosta, chun an déimeagrafaíocht a phríomhshruthú mar phríomhghné de phróiseas an tSeimeastair Eorpaigh agus chun moltaí tírshonracha a cheapadh.

1.10.

Iarrann CESE ar an gCoimisiún Eorpach agus ar na Ballstáit Dearbhú Eorpach i leith Daoine Scothaosta a chur le chéile, a fhorbairt, a shíniú, a chur chun feidhme agus faireachán a dhéanamh air chun léiriú a thabhairt ar an tiomantas atá ann Straitéis Eorpach i leith Daoine Scothaosta a fhorbairt le linn théarma oifige (2019-2024).

1.11.

I gcomhréir lena bhfuil sa tuairim ó CESE I dtreo samhail chúraim nua do dhaoine scothaosta: ag foghlaim ó phaindéim COVID-19 (2), iarrann CESE ar an gCoimisiún Eorpach bliain Eorpach na nDaoine Scothaosta a bhunú d’fhonn cearta bunúsacha daoine scothaosta agus an rochtain atá acu ar na cearta sin a aithint agus an méid a dhéanann siad don tsochaí a chur in iúl.

1.12.

Tá béim á leagan ag CESE ar ról na gcomhpháirtithe sóisialta agus an idirphlé struchtúrtha, i gcomhréir le Creat-chomhaontú neamhspleách na gcomhpháirtithe sóisialta Eorpacha maidir le haosú gníomhach agus cur chuige idirghlúine (3).

1.13.

Molann CESE go n-osclófaí comhairliúcháin le heagraíochtaí na sochaí sibhialta, go háirithe le heagraíochtaí a dhéanann ionadaíocht ar dhaoine scothaosta, lena gcomhpháirtithe agus leis na heagraíochtaí gairmiúla a dtacaíonn leo, maille le heagraíochtaí comhionannais, ionadaithe daoine faoi mhíchumas, soláthraithe seirbhísí, eagraíochtaí an gheilleagair shóisialta, etc.

1.14.

Iarrann CESE go n-úsáidfí comhpháirtíochtaí poiblí-príobháideacha mar mhodh comhlántach chun leas a bhaint as acmhainneacht na rannpháirtíochta gníomhaí i measc daoine scothaosta i réimsí amhail an cultúr, an t-oideachas, an spórt, an turasóireacht, etc.

1.15.

De ghrá malartú dea-chleachtas, oiliúint theicniúil agus gníomhaíochtaí nithiúla a spreagadh i réimsí gníomhaíochta na Straitéise, iarrann CESE go mbunófaí Gníomhaireacht Eorpach um dhaoine scothaosta, um an aosú agus um an dúshlán déimeagrafach (4).

1.16.

Molann CESE go n-oibreodh ionadaithe daoine scothaosta (ombudsmen) i gcomhar le chéile sna Ballstáit agus idir an riarachán agus an earnáil phríobháideach. D’fhéadfaidís cuidiú le daoine scothaosta agus iad ag déileáil le húdaráis phoiblí, gearáin a bhaineann le hidirdhealú aoise a fháil, rochtain ar sheirbhísí bunúsacha a éascú nó ioncam íosta a chinntiú do dhaoine scothaosta (5).

1.17.

Ar an leibhéal idirnáisiúnta, molann CESE go nglacfaí Coinbhinsiún ó na Náisiúin Aontaithe ar Chearta Daoine Scothaosta chun go mbeidh an rochtain cheánna ag daoine scothaosta ar chearta an duine, ag leanúint sampla Choinbhinsiún na Náisiún Aontaithe ar Chearta an Linbh nó an Choinbhinsiúin ar Chearta Daoine atá faoi Mhíchumas (6) trí rannpháirtíocht ghníomhach eagraíochtaí na sochaí sibhialta a dhéanann ionadaíocht ar dhaoine scothaosta agus ar gheallsealbhóirí ábhartha a áirithiú.

1.18.

Is díol sásaimh do CESE gur cruthaíodh aonad laistigh den Ard-Stiúrthóireacht um Cheartas sa Choimisiún Eorpach atá tiomanta don chomhionannas agus don neamh-idirdhealú bunaithe ar aois. Iarrann sé ar an gCoimisiún seirbhís a bhunú a bheidh dírithe ar shaincheisteanna a bhaineann leis an aosú agus leis an dúshlán déimeagrafach agus a dhéanfaidh comhordú ar bheartais do dhaoine scothaosta.

1.19.

D’fhonn tacú leis na bearta sin ar fad, ar thaobh amháin, agus d’fhonn an méid a thacaíonn CESE leis an dul chun cinn i ndáil le beartais i leith daoine scothaosta a léiriú, ar an taobh eile, aithníonn sé gur fiú machnamh a dhéanamh ar ghrúpa ad hoc a bhunú laistigh den Choiste chun tionscnaimh a chur i gcrích a bhaineann leis an aosú agus le dúshláin agus deiseanna déimeagrafacha, i gcomhréir leis an tuairim ó CESE I dtreo samhail chúraim nua do dhaoine scothaosta: ag foghlaim ó phaindéim COVID-19 (7).

2.   Barúlacha ginearálta

2.1.

I dteannta an athraithe aeráide agus na réabhlóide teicneolaíochta a bhfuil baint aici leis an intleacht shaorga, is saincheist lárnach in athmhúnlú thodhchaí na sochaí é an dúshlán déimeagrafach (i.e. ionchas saoil níos faide agus torthúlacht atá laghdaithe le fiche nó tríocha bliain anuas).

2.2.

Meastar go dtiocfaidh méadú ar an líon daoine atá os cionn 65 bliana d’aois i dtíortha an Aontais, is é sin ón 90,5 milliún duine a bhí ann ag tús 2019 go 129,8 milliún duine faoi 2050. Le linn na tréimhse sin, beidh méadú 56,1 % ar líon na ndaoine san Aontas idir 75 agus 84 bliana d’aois, agus beidh méadú 16,6 % ar líon na ndaoine idir 65 agus 74 bliana d’aois. Os a choinne sin, meastar go mbeidh 13,5 % níos lú daoine faoi bhun 55 bliana d’aois ina gcónaí san Aontas in 2050.

2.3.

Ar a shon sin is uile, is faoi bhun an mheáin fós é an ráta fostaíochta i measc oibrithe scothaosta san Aontas. Ní raibh ach 59,1 % díobh siúd idir 55 agus 64 bliana d’aois fostaithe in 2019 i gcomparáid le 73,1 % díobh siúd a bhí idir 20 agus 64 bliana d’aois. Tá ceann de na rátaí bochtaineachta agus eisiaimh shóisialta is airde san Aontas le feiceáil i measc iad siúd atá gar don aois scoir (55-64 bliana d’aois).

2.4.

Is é tuairim is 65 bliana d’aois an mheánaois scoir san Aontas agus is é tuairim is 84 bliana d’aois an meánionchas saoil. Tuigtear as sin go gcaitheann an chuid is mó de dhaoine tuairim is fiche bliain dá shaol ar scor. Is gá, ina fhianaise sin, an fad saoil a chur chun cinn i dteannta na dea-shláinte.

2.5.

De réir a bhfuil sa tuarascáil a d’fhoilsigh Eorabharaiméadar in 2019 maidir leis an idirdhealú san Aontas, is é an t-idirdhealú aoise, maille leis an idirdhealú inscne, an cineál idirdhealaithe is forleithne san Aontas.

2.6.

Is iad daoine scothaosta is mó atá i mbaol a bheith faoi mhíchumas agus is mó an riosca go mbeidh siad faoi mhíchumas de réir mar a théann siad in aois. Tá 48,5 % de dhaoine faoi mhíchumas 65 bliana d’aois nó os a chionn sin.

2.7.

Bíodh is gurb ionann na rátaí athsholáthair comhiomlána pinsean san Aontas agus 58 % (8), meastar gur ag daoine scothaosta i roinnt mhaith tíortha atá 40 % den rachmas agus sciar suntasach den chumhacht ceannaigh agus is ar bhonn míchothrom a dháiltear an rachmas agus an chumhacht sin idir mná agus fir agus ar fud grúpaí ioncaim. Mar sin, is suntasach an acmhainneacht atá i ndaoine scothaosta mar thomhaltóirí móra.

2.8.

Is tomhaltóirí scothaosta iad formhór na dtomhaltóirí sa gheilleagar agus leanfaidh a sciar tomhaltais de bheith ag fás. Táthar ag súil go dtiocfaidh fás thart ar 5 % in aghaidh na bliana ar gheilleagar na ndaoine scothaosta ar fud an Aontais go dtí EUR 5,7 trilliún in 2025 (9).

2.9.

Ní mór don Aontas straitéisí éifeachtacha a chur i bhfeidhm faoina gcuirfí san áireamh dinimic dhéimeagrafach agus forbairt eacnamaíoch gach réigiúin agus faoina dtabharfaí aghaidh freisin ar na deiseanna a d’fhéadfadh teacht as geilleagar na ndaoine scothaosta (10).

3.   Beartas nua an Aontais Eorpaigh maidir le cearta daoine scothaosta

3.1.

In 2002, ag an gComhthionól Domhanda deireanach maidir leis an aosú, thíolaic na Náisiúin Aontaithe an Plean Gníomhaíochta Idirnáisiúnta maidir leis an Aosú, arbh é an chéad chomhaontú idirnáisiúnta é lenar aithníodh an méid a chuireann daoine scothaosta le forbairt na sochaí agus lenar bunaíodh an Mheitheal Neamhiata um Aosú.

3.2.

An 27 Eanáir 2021, chuir an Coimisiún Eorpach páipéar dá chuid i láthair, Green Paper on Ageing: Fostering solidarity and responsibility between generations [Páipéar Uaine maidir le haosú: dlúthpháirtíocht agus freagracht a chothú idir na glúine] (11), lenar leagadh síos an dúshraith do bheartais a bheadh ann sa todhchaí chun tacú le daoine scothaosta.

3.3.

Baineadh de thátal as an bPáipéar Uaine sin go bhfuil tionchar dearfach ag aosú folláin gníomhach ar an margadh saothair, ar rátaí fostaíochta agus ar chórais cosanta sóisialta agus, dá thoradh sin, ar fhás agus ar tháirgiúlacht an gheilleagair.

3.4.

Deimhnítear ann go bhfuil gá le gníomhaíocht nithiúil chinntitheach chun tacú le daoine scothaosta i ngach réimse beartais. Ní leagtar amach ann, áfach, clár nithiúil de thionscnaimh a bheidh le forbairt ag an Aontas agus ag na Ballstáit.

3.5.

Leis na beartais nua de chuid an Aontais, ba cheart aistriú ó bhonn a bheith i gceist a fhágfaidh go dtabharfar aird níos mó ar dhaoine scothaosta agus go dtabharfar droim láimhe leis an dearcadh cúram-bhunaithe chun díriú ar chumhachtú na ndaoine sin agus chun deireadh a chur le dearcthaí aoisíocha.

4.   I dtreo Straitéis Eorpach

4.1.

Cé gur céim bhreise a bhí sa Pháipéar Uaine i dtreo na ngealltanas a tugadh faoi Phlean Mhaidrid fiche bliain ó shin a chur chun feidhme, tá roinnt easnamh ann nach mór dul i ngleic leo, toisc nach ann, i láthair na huaire, do bheartas cuimsitheach maidir le haosú ná do cheann atá dírithe go heisiach ar dhaoine scothaosta.

4.2.

Ar na heasnaimh is mó atá i bPáipéar Uaine an Choimisiúin, tá an dearcadh gur costas don tsochaí iad an aois agus daoine scothaosta. Dá thoradh sin, ní aithnítear na tairbhí sóisialta agus eacnamaíocha a bhaineann le cuimsiú níos gníomhaí daoine scothaosta. Déantar ceangal ann go leanúnach idir an t-aosú agus meath, éighníomhacht agus leochaileacht. Má táthar chun leas a bhaint as acmhainneacht an aosaithe, is ríthábhachtach fís a chothú atá bunaithe ar chearta an duine, ar an bhfolláine, ar an méid a chuireann daoine scothaosta leis an tsochaí agus leis an ngeilleagar agus ar na huirlisí lena gcumasaítear an méid sin.

4.3.

Le tamall de bhlianta anuas, tá roinnt tionscnamh a bhfuil dlúthbhaint acu leis an aois á gcur i láthair agus plé á dhéanamh orthu, ina measc: an Straitéis Eorpach um Chúram, an Plean Gníomhaíochta maidir le Cearta an Duine agus leis an Daonlathas 2020–2024, an Plean Gníomhaíochta um Cholún Eorpach na gCeart Sóisialta, na gealltanais a thug na Ballstáit i leith thionscnamh na Náisiún Aontaithe maidir le tionchar COVID-19 ar dhaoine scothaosta, na Conclúidí ó Chomhairle an Aontais Eorpaigh maidir le Cearta an Duine, Rannpháirtíocht agus Dea-bhail Daoine Scothaosta i Ré an Digitithe (12), na Conclúidí ó Chomhairle an Aontais Eorpaigh maidir leis an Aosú a Phríomhshruthú i mBeartais Phoiblí (13) nó na Conclúidí ó Chomhairle an Aontais Eorpaigh maidir le téarnamh iar-COVID-19 atá bunaithe ar chearta an duine (14).

4.4.

Le Straitéis Eorpach nua i leith Daoine Scothaosta, athrófar an fócas i mbeartais maidir leis an aois agus le daoine scothaosta an lae inniu agus na todhchaí, rud is riachtanas. Ar a mhuin sin, leagfar béim ar dheiseanna daonna, sóisialta agus eacnamaíocha agus feabhsófar an tsaoránacht ghníomhach agus an rannpháirtíocht, ós minic a bhíonn caipiteal intleachtúil, eacnamaíoch agus sóisialta ag daoine scothaosta nach mbaintear leas as. A bhuí léi, tacófar leis an dlúthpháirtíocht idirghlúine agus le cur chuige saolré chun dúshláin a bhaineann le haois a chosc agus a laghdú, rud a chuirfeadh an dearcadh gur costas atá san aosú ina cheart.

4.5.

Ar an dóigh sin, beifear in ann freisin bunphrionsabail na dtionscnamh arna dtarraingt suas ag an Aontas agus ag eagraíochtaí idirnáisiúnta ó síníodh Plean Mhaidrid in 2002 a chomhdhlúthú, agus, san am céanna, gníomhaíochtaí agus pleananna nithiúla a mholadh le haghaidh ceapadh beartas i réimse na ndaoine scothaosta.

4.6.

De thoradh na Straitéise Eorpaí i leith Daoine Scothaosta, cuirfear craiceann ar chomhshocrú idirghlúine a bheidh bunaithe ar an urraim agus an dlúthpháirtíocht idirghlúine agus a mbeidh an rochtain ar oideachas ardcháilíochta ar feadh an tsaoil, ar fhostaíocht chuibhiúil agus ar chórais cosanta sóisialta atá forbartha ar fud an domhain mar phríomhchuspóirí aige (15).

4.7.

Ina theannta sin, freastalóidh an Straitéis ní hamháin ar dhaoine scothaosta ach ar an daonra ar fad, lena n-áirítear oibrithe cúraim do dhaoine scothaosta, agus ullmhóidh sí na glúnta óga dá n-aosú féin.

5.   Colúin na Straitéise Eorpaí nua i leith Daoine Scothaosta

5.1.

Mar chuid den Straitéis nua, ba cheart aghaidh a thabhairt ar na dúshláin atá os comhair daoine scothaosta go léir, ar grúpa ilchineálach iad agus, dá réir sin, an ghníomhaíocht beartais is gá a chur chun cinn chun na deiseanna uile a ghabhann leis an aosú gníomhach folláin a thapú.

5.2.

Ba cheart í a bheith bunaithe ar bheartais chun ullmhú d’iarmhairtí an aosaithe, iad a chosc agus iad a thuar agus ar bheartais a bheidh dírithe ar an rannpháirtíocht agus an tsaoránacht ghníomhach, amhail foghlaim ar feadh an tsaoil, aosú folláin agus rannpháirtíocht ghníomhach. Is iad sin na réimsí is fearr le hinfheistíocht a dhéanamh iontu chun neamhionannais a bhaineann le haois agus na hualaí sóisialta agus eacnamaíocha a eascraíonn as an aosú a íoslaghdú (16). Leis an Straitéis, spreagfar daoine chun gníomhaíocht chuí a dhéanamh le haghaidh a thabhairt ar iarmhairtí a n-aosaithe.

5.3.

Mar chuid den Straitéis, ba chóir do na Ballstáit pleananna náisiúnta i leith an aosaithe a fhorbairt lena n-áireofaí spriocanna agus táscairí sonracha lena thomhas cé chomh héifeachtach atá na beartais chun tacú le daoine scothaosta. Ba cheart dóibh bearta nithiúla a mholadh freisin chun tacú le cuspóirí agus colúin na Straitéise Eorpaí.

5.4.   Comhionannas agus neamh-idirdhealú

5.4.1.

Is bunphrionsabail iad an comhionannas agus an neamh-idirdhealú bunaithe ar aois a leagtar síos sna Conarthaí agus sa reachtaíocht Eorpach. Fós féin, is ann don aoiseachas in go leor réimsí den saol, rud a chruthaíonn bacainní ar rannpháirtíocht iomlán na ndaoine scothaosta sa tsochaí.

5.4.2.

Ar an ábhar sin, ba cheart an Straitéis i leith Daoine Scothaosta a bheidh ann amach anseo a úsáid chun na gcríoch seo a leanas:

5.4.2.1.

chun an comhionannas gan beann ar aois a neartú mar bhunphrionsabal agus mar ghné atá le háireamh i mbeartais uile an Aontais agus chun tacú le glacadh na Treorach ón gComhairle maidir le prionsabal na córa comhionainne a chur chun feidhme idir daoine gan beann ar reiligiún nó creideamh, míchumas, aois nó claonadh gnéasach (17);

5.4.2.2.

chun bearta nithiúla a mholadh ar mhaithe le feasacht a mhúscailt maidir le hidirdhealú bunaithe ar aois, le daoine scothaosta agus lena gcearta agus lena ndeiseanna cuimsithe, mar aon le híomhá dhearfach d’aois a chur chun cinn;

5.4.2.3.

chun féachaint chuige go gcuirfidh na Ballstáit agus cúirteanna náisiúnta agus Eorpacha an Treoir maidir le Comhionannas Fostaíochta chun feidhme go dian neamhchlaonta agus treoirlínte a mholadh chun prionsabal an chomhionannais gan beann ar aois i gcúrsaí fostaíochta a shainiú ar dhóigh níos fearr;

5.4.2.4.

chun aird faoi leith a thabhairt ar mhná scothaosta ós rud é go bhfuil ionchas saoil níos faide acu ná fir, gur féidir leo leanúint de bheith gníomhach ar feadh tréimhse níos faide agus, dá bhrí sin, go mbíonn siad níos nochta d’idirdhealú nó d’uaigneas;

5.4.2.5.

chun bearta a mholadh le dul i ngleic le cineálacha iomadúla trasnacha an idirdhealaithe a mbíonn daoine scothaosta thíos leo, lena n-áirítear, ach gan a bheith teoranta dóibh, na fadhbanna a bhíonn ag daoine scothaosta faoi mhíchumas, ag daoine scothaosta LGBTIQ+, ag daoine scothaosta ó mhionlaigh eitneacha nó ag imircigh scothaosta;

5.4.2.6.

chun deireadh a chur le daoine scothaosta a fhágáil ar lár i sonraí, i staidreamh agus i bpobalbhreitheanna arna dtáirgeadh ag comhlachtaí poiblí, lena n-áirítear Eurostat nó Eorabharaiméadar, agus aghaidh a thabhairt ar theorainneacha aoise i suirbhéanna, deighilt aois-shonrach laistigh den chatagóir ‘daoine scothaosta’ agus leis an easpa faisnéise faoi dhaoine scothaosta a bhfuil cónaí orthu in institiúidí; chun a áirithiú go ndéanfaí sonraí maidir le gach aois agus gach saintréith eile a bhailiú, a imdhealú, a anailísiú, a úsáid agus a scaipeadh agus go mbaileodh na Ballstáit sonraí leordhóthanacha, inchomparáide agus iontaofa;

5.4.2.7.

chun a chinntiú go ndéanfaidh an Ghníomhaireacht um Chearta Bunúsacha na gnéithe a bhaineann le hidirdhealú bunaithe ar aois agus cearta daonna daoine scothaosta a chomhtháthú níos fearr ina cuid oibre.

5.5.   Rannpháirtíocht sa tsochaí

5.5.1.

Beidh sé ríthábhachtach rannpháirtíocht daoine scothaosta, go háirithe sa saol eacnamaíoch, a spreagadh chun na deiseanna a bheidh ann i dtéarmaí sóisialta agus eacnamaíocha a bhuí lena gcuimsiú níos mó a thapú.

5.5.2.

D’fhonn rannpháirtíocht ghníomhach iomlán daoine scothaosta a bhaint amach, ba cheart tionscnaimh shonracha a mholadh sa straitéis nua ar an leibhéal iomchuí inniúlachta chun na gcríoch seo a leanas:

5.5.2.1.

chun go mbeidh rochtain ag daoine scothaosta ar an timpeallacht tógtha (lena n-áirítear trí inrochtaineacht tithe daoine scothaosta a áirithiú), ar earraí agus ar sheirbhísí digiteacha trí chur chun feidhme ionstraimí dlí (amhail an Ionstraim Eorpach um Inrochtaineacht, an Treoir maidir le hinrochtaineacht gréasáin, an reachtaíocht maidir le hinrochtaineacht iompair nó na hoibleagáidí éagsúla a áirítear i gCoinbhinsiún na Náisiún Aontaithe ar Chearta Daoine atá faoi Mhíchumas [UNCRPD] a áirithiú ó thaobh inrochtaineachta de agus trí fhaireachán a dhéanamh orthu;

5.5.2.2.

chun tionscnaimh agus beartais a chur chun cinn a chomhlíonann Airteagal 19 de UNCRPD, lena n-áirithítear maireachtáil neamhspleách agus cuimsiú sa phobal gan beann ar aois;

5.5.2.3.

chun tacú leis an gcoincheap ‘Cities for all’ [Cathracha do Chách], is é sin samhlacha pleanála uirbí cliste, éiceolaíocha agus cuimsitheacha, mar fhreagairt ar bhaol an leithlisithe agus an uaignis i limistéir uirbeacha agus limistéir thuaithe araon. Is ríthábhachtach don saol sóisialta an dearadh do chách, an tsoghluaisteacht agus an caidreamh idirphearsanta;

5.5.2.4.

chun deireadh a chur, i gcás inar gá, le bacainní a eisiann daoine scothaosta ó phróisis dhaonlathacha nó bhunreachtúla, amhail toghcháin do Pharlaimint na hEorpa, d’fhonn caitheamh leo mar fhórsa toghcháin suntasach a bhfuil cearta iomlána aige;

5.5.2.5.

chun an ‘deighilt dhigiteach agus an bhochtaineacht dhigiteach’ a shárú trí thacaíocht airgeadais agus tionscnaimh airgeadais a leithdháileadh d’fhonn feabhas a chur ar an mbonneagar, ar an trealamh tacaíochta agus ar an oiliúint chun cur leis an litearthacht dhigiteach ag gach aois agus, san am céanna, an oibleagáid a choinneáil go mbeidh rochtain ar earraí agus seirbhísí riachtanacha lasmuigh den réimse digiteach chomh maith;

5.5.2.6.

chun seirbhísí riachtanacha eile, maille le hiompar poiblí, a ráthú, amhail cúram sláinte, sláinte, tithíocht, cultúr, fóillíocht, rannpháirtíocht ghníomhach sa saol sóisialta, etc.;

5.5.2.7.

chun tacú leis na moltaí ón gCoimisiún Eorpach chun an t-uaigneas a chomhrac, rud a chinnteoidh, i gcomhthéacs na n-athruithe déimeagrafacha atá ag tarlú faoi láthair, go mbeidh seirbhísí meabhairshláinte, seirbhísí sóisialta agus seirbhísí cúraim fhadtéarmaigh inrochtana, inacmhainne, comhtháite, pobalbhunaithe agus áisiúil; chun tacú leis na Ballstáit trí dhea-chleachtais a bhailiú agus a aistriú tríd an nGníomhaireacht Eorpach nua um dhaoine scothaosta, um an aosú agus um an dúshlán déimeagrafach (18);

5.5.2.8.

chun bearta a mholadh arbh é ab aidhm dóibh cearta tomhaltóirí scothaosta a chosaint óir meastar gur tomhaltóirí leochaileacha iad de réir acquis an Aontais;

5.5.2.9.

chun bearta a chur chun tosaigh d’fhonn obair dheonach a bhfuil breisluach ag gabháil léi do dhaoine scothaosta a chur chun cinn agus cláir mheantóireachta á mbunú do dhaoine scothaosta ar spéis leo a dtaithí oibre a roinnt leis na glúnta óga;

5.5.2.10.

chun infheistíocht a dhéanamh sa taighde agus san fhorbairt d’fhonn tacú le haosú folláin gníomhach, lena n-áirítear teicneolaíochtaí, táirgí agus seirbhísí ar féidir le gach duine a rochtain a fhorbairt i gcomhar le daoine scothaosta chun freastal ar an éagsúlacht leathan riachtanas atá acu agus, chomh maith leis sin, chun nuálaíocht shóisialta a chur chun cinn;

5.5.2.11.

chun leanúint de chur chun feidhme an phlean gníomhaíochta maidir leis an oideachas digiteach a chuideoidh leis na Ballstáit dálaí a chruthú atá fabhrach d’ardscileanna digiteacha speisialaithe a fhorbairt mar chuid den fhoghlaim ar feadh an tsaoil (19) seachas a bheith nasctha le rannpháirtíocht i margadh an tsaothair amháin, agus an bealach a réiteach do bhearta sonracha lena ndíreofar ar dhaoine scothaosta agus ar a dtimpeallacht.

5.6.   Fostaíocht, oideachas agus oiliúint

5.6.1.

I bhfianaise an dúshláin dhéimeagrafaigh atá le sárú faoi láthair, ní mór deireadh a chur le bacainní agus deiseanna a thapú chun daoine scothaosta agus iad siúd ar mian leo leanúint de bheith ag obair tar éis na haoise scoir a chuimsiú sa mhargadh saothair. Ba cheart malartú dea-chleachtas idir na Ballstáit a spreagadh faoin straitéis ar mhaithe le cur le fostaíocht daoine scothaosta.

5.6.2.

Ba cheart an Straitéis a bheith bunaithe ar shamhail sholúbtha ina bhfuil idirthréimhsí éagsúla idir foghlaim, obair, cúram teaghlaigh, neamhghníomhaíocht/scor ag aoiseanna éagsúla i saol an duine, fiú agus é os cionn na haoise scoir reachtúla. Ba cheart seirbhísí tacaíochta agus cúraim don uile ghlúin, lena n-áirítear cúram leanaí agus cúram fadtéarmach, tacú leis na deiseanna atá ag daoine de gach aois – idir mhná agus fhir – páirt ghníomhach a ghlacadh sa tsochaí. Ba cheart a áireamh sa Straitéis bearta sonracha chun tacú le cúramóirí neamhfhoirmiúla i bhfianaise an róil ríthábhachtaigh atá acu maidir le daoine scothaosta i gcúram. I ndáil leis sin, d’fhéadfaí moltaí sonracha a chur le chéile sna réimsí seo a leanas: cothromaíocht oibre is saoil, cúiteamh pá nó tacaíocht airgeadais, soláthar éagsúlaithe cúraim faoisimh dóibh siúd a thugann aire do ghaolta cleithiúnacha, inrochtaineacht ar sheirbhísí comhairle agus oiliúna, etc.

5.6.3.

Chuige sin, ba cheart an méid seo a leanas a dhéanamh faoin Straitéis Eorpach, i gcomhréir le hinniúlachtaí na mBallstát:

5.6.3.1.

measúnú a dhéanamh ar thionchar na maoluithe atá bunaithe ar aois a leagtar amach sna Treoracha maidir le Fostaíocht agus Pá Íosta, treoirlínte a mholadh maidir le cur chun feidhme prionsabal comhionannais atá bunaithe ar aois san fhostaíocht, agus i gcás inar gá, bealaí eile nó athruithe sonracha a shainaithint chun cur chun feidhme na dtreoracha a fheabhsú agus chun idirdhealú i gcoinne daoine scothaosta ar mian leo fanacht i margadh an tsaothair a chosc;

5.6.3.2.

meantóireacht idirghlúine a spreagadh trí chláir faoi leith;

5.6.3.3.

i gcomhréir leis na beartais atá ann faoi láthair, rioscaí fisiciúla agus síceasóisialta, amhail strus agus traochadh, a chomhrac agus a chosc sa chéad chreat straitéiseach AE eile maidir le sláinte agus sábháilteacht ag an obair;

5.6.3.4.

spiorad fiontraíochta a chothú i measc daoine scothaosta trí mheasúnú a dhéanamh ar na bacainní atá rompu, ar nós cailliúint ceart pinsin, rochtain ar mhaoiniú a éascú agus gorlanna le haghaidh fiontraíocht idirghlúine a chur chun cinn, aistriú gnólachtaí ó úinéirí gnó scothaosta go húinéirí gnó óga a chur chun tosaigh (20), nó tionscnaimh laistigh den gheilleagar sóisialta a spreagadh;

5.6.3.5.

an geilleagar sóisialta a chur chun cinn mar earnáil dhuinelárnach atá chun leas na sochaí óir is féidir deiseanna nua fostaíochta agus fiontraíochta a chur ar fáil do dhaoine scothaosta a bhuí leis (21);

5.6.3.6.

rochtain ar an gclár Erasmus+ agus ar chláir teicneolaíochta oideachais do dhaoine scothaosta a chur chun cinn agus a fheabhsú agus leas iomlán á bhaint as an bhfor-rochtain idirghlúine atá acu; deiseanna foghlama agus soghluaisteacht acadúil a chur ar fáil do dhaoine scothaosta, lena n-áirítear in áiteanna inar deacair oideachas a fháil, amhail in ionaid chúraim fhadtéarmaigh; lántairbhe a bhaint as na deiseanna a chuirtear ar fáil le micridhintiúir agus le huirlisí foghlama digití, amhail ollchúrsaí oscailte ar líne (MOOCanna);

5.6.3.7.

bearta a mholadh chun feabhas a chur ar oideachas airgeadais daoine scothaosta, rud a d’fhéadfadh cuidiú le húsáid acmhainní neamhghníomhacha agus feabhsú an iomaíochais. Ba cheart díriú go sonrach ar scileanna daoine scothaosta a fhorbairt chun gur féidir leo gníomhú mar infheisteoirí eolasacha agus chun infheistíochtaí airgeadais míchuí nó tomhaltas míchuí a sheachaint.

5.6.3.8.

Tograí a cheapadh chun imirce daoine oilte ó gach uile ghlúin a chosc, bíodh sin idir na Ballstáit féin nó lasmuigh den Aontas, ag tógáil ar an gclár oibre scileanna don Eoraip don iomaíochas inbhuanaithe, don chothroime shóisialta agus don athléimneacht (22).

5.7.   Ioncam cuibhiúil agus cuimsiú sóisialta

5.7.1.

In 2019, bhí 15,1 % den daonra ar scor a bhí os cionn 65 bliana d’aois i mbaol na bochtaineachta. San Aontas, idir 2010 agus 2019, bhí cion na mban os cionn 65 bliana d’aois a raibh pinsean á fháil acu agus a bhí i mbaol na bochtaineachta idir 3 agus 4 phointe céatadáin níos airde ná cion na bhfear a bhí sa chás céanna.

5.7.2.

Má táthar chun an cás sin a leigheas agus rioscaí na bochtaineachta agus an eisiaimh shóisialta do dhaoine scothaosta a laghdú a mhéid is féidir, i gcomhréir le hinniúlachtaí eisiacha na mBallstát, agus ról na gcomhpháirtithe sóisialta á chur san áireamh, ba cheart ioncam cuibhiúil do dhaoine scothaosta a chur chun cinn sa Straitéis trí thionscnaimh a mholadh chun an méid seo a leanas a dhéanamh:

5.7.2.1.

córais pinsean a fhorbairt chun pinsin leordhóthanacha a chur ar fáil ionas nach mbeidh ar phinsinéirí brath ar thacaíocht ioncaim íosta, mar a luaitear i dtuairim CESE maidir leis an Moladh ón gComhairle maidir le hioncam íosta leordhóthanach (23); I gcomhréir leis sin, meastóireacht a dhéanamh, in éineacht leis na Ballstáit, ar an bhféidearthacht bearta cóineasaithe a dhéanamh chun ioncam íosta a áirithiú do gach duine scothaosta agus chun cuidiú leo leanúint den obair más mian leo.

5.7.2.2.

Ráthaíocht do Dhaoine Scothaosta a fhorbairt a chosnaíonn iad ar an mbochtaineacht agus a chuirfidh ar a gcumas saol cuibhiúil rannpháirteach a chaitheamh ó 65 bliana d’aois ar aghaidh, lena n-áirítear tacaíocht shonrach dóibh siúd atá os cionn 75/80 bliana d’aois, ag brath ar shaintréithe na mBallstát;

5.7.2.3.

leordhóthanacht na bpinsean a áirithiú san fhadtéarma trí fhéachaint chuige go ndéanfar pinsin a inneacsú, i gcás inarb iomchuí, i gcomhréir leis an gcostas maireachtála, agus costais shonracha daoine scothaosta (amhail sláinte, cúram fadtéarmach, etc.) á gcur san áireamh;

5.7.2.4.

an bhearna phinsin idir na hinscní a laghdú agus, i gcás inar gá, tabhairt isteach creidmheasanna cúraim i gcórais cosanta sóisialta nó i gcórais chánach a chur chun cinn;

5.7.2.5.

creat a cheapadh le haghaidh rochtain uilíoch ar chearta pinsin, lena n-áirítear d’fhir agus do mhná, do dhaoine féinfhostaithe, agus do dhaoine i gcineálacha nua fostaíochta amhail an geilleagar sóisialta, daoine faoi mhíchumas (lena n-áirítear iad siúd atá i bhfostaíocht dhídeanach) agus daoine atá eisiata ón margadh saothair;

5.7.2.6.

bearta a mholadh chun feasacht a ardú agus chun comhrac i gcoinne an fhoréigin agus na drochíde in aghaidh daoine scothaosta, agus mná scothaosta go háirithe.

---

(1)  Féach mar shampla Plan antichute des personnes âgées [Plean i gcoinne thitim na ndaoine scothaosta] sa Fhrainc.

(2)  Tuairim Coiste Eacnamaíoch agus Sóisialta na hEorpa maidir le treo samhail chúraim nua do dhaoine scothaosta: ag foghlaim ó phaindéim COVID-19 (IO C 194, 12.5.2022, lch 19).

(3)   European social partners' autonomous framework agreement on active ageing and an inter-generational approach (2017) [Creat-chomhaontú neamhspleách na gcomhpháirtithe sóisialta Eorpacha maidir le haosú gníomhach agus cur chuige idirghlúine.

(4)   Friends of Europe.

(5)   Current and future challenges for ombudsman institutions – Network in Focus 2019 (europa.eu).

(6)  Mar a leagtar amach i dtuarascáil ó na Náisiúin Aontaithe: Report of the United Nations High Commissioner for Human Rights on the promotion and protection of the human rights of older persons, Márta 2022.

(7)  Tuairim Coiste Eacnamaíoch agus Sóisialta na hEorpa maidir le treo samhail chúraim nua do dhaoine scothaosta: ag foghlaim ó phaindéim COVID-19 (tuairim féintionscnaimh) (IO C 194, 12.5.2022, lch. 19).

(8)  Eurostat.

(9)   Silver Economy Study: How to stimulate the economy by hundreds of millions of Euros per year, Shaping Europe's future digital (europa.eu).

(10)  Atlas na Déimeagrafaíochta de chuid an Choimisiúin Eorpaigh.

(11)  COM(2021) 50 final.

(12)  Conclúidí ón gComhairle maidir le Cearta an Duine, Rannpháirtíocht agus Dea-bhail Daoine Scothaosta i Ré an Digitithe (2020).

(13)  Conclúidí ón gComhairle maidir leis an Aosú a Phríomhshruthú i mBeartais Phoiblí (2021).

(14)  Conclúidí ón gComhairle maidir le téarnamh iar-COVID-19 atá bunaithe ar chearta an duine (2021).

(15)  Tuairim ó CESE I dtreo samhail chúraim nua do dhaoine scothaosta: ag foghlaim ó phaindéim COVID-19, IO C 194 12.5.2022, lch. 19.

(16)  Tuarascáil ón Eagraíocht Dhomhanda Sláinte, Decade of Healthy Ageing 2021-2030.

(17)  Tuairim ó Choiste Eacnamaíoch agus Sóisialta na hEorpa maidir le comhionannas a fheabhsú san Aontas Eorpach (tuairim féintionscnaimh) (IO C 75, 28.2.2023, lch. 56) agus Opinion of the European Economic and Social Committee on the Proposal for a Council directive on implementing the principle of equal treatment between persons irrespective of religion or belief, disability, age or sexual orientation [Togra le haghaidh Treoir ón gComhairle maidir le prionsabal na córa comhionainne a chur chun feidhme idir daoine gan beann ar reiligiún nó creideamh, míchumas, aois nó claonadh gnéasach] (Níl leagan Gaeilge ann), (IO C 182/19, 4.8.2009, lch. 19).

(18)  Teachtaireacht ón gCoimisiún Eorpach maidir le cur chuige cuimsitheach i leith na meabhairshláinte, COM(2023) 298 final.

(19)  Moladh ón gComhairle maidir le feabhas a chur ar sholáthar scileanna digiteacha san oideachas agus san oiliúint, COM(2023) 206 final.

(20)  Tuairim Choiste Eacnamaíoch agus Sóisialta na hEorpa maidir le hAistrithe gnó mar thionscnóirí fáis agus téarnaimh inbhuanaithe in earnáil na FBManna, (IO C 486 21.12.2022, lch. 9).

(21)  Tuairim Coiste Eacnamaíoch agus Sóisialta na hEorpa maidir le treo samhail chúraim nua do dhaoine scothaosta: ag foghlaim ó phaindéim COVID-19 (tuairim féintionscnaimh), (IO C 194 12.5.2022, lch. 19).

(22)  COM(2020) 274 final.

(23)  Tuairim ó Choiste Eacnamaíoch agus Sóisialta na hEorpa — Togra le haghaidh Moladh ón gComhairle maidir le hioncam íosta leordhóthanach lena n-áirithítear cuimsiú gníomhach (COM(2022) 490 final — 2022/0299 (NLE)), (IO C 184, 25.5.2023, lch. 64) agus Moladh ón gComhairle maidir le hioncam íosta leordhóthanach lena n-áirithítear cuimsiú gníomhach, (IO C 41, 3.2.2023, lch. 1).

Rapóirtéir:	Andrés BARCELÓ DELGADO
Comhrapóirtéir:	Monika SITÁROVÁ

Iarraidh ó Uachtaránacht na Spáinne ar Chomhairle an Aontais Eorpaigh	Litir an 8 Nollaig 2022
Bunús dlí	Airteagal 304 den Chonradh ar Fheidhmiú an Aontais Eorpaigh Tústuairim
Cinneadh ón mBiúró	13.12.2022
Rannóg atá freagrach	An Coimisiún Comhairleach um Athruithe Tionsclaíocha
Dáta a glactha sa rannóg	22.6.2023
Dáta a glactha sa seisiún iomlánach	12.7.2023
Seisiún iomlánach Uimh.	580
Toradh na vótála (ar son/in aghaidh/staonadh)	185/3/7

1.   Conclúidí agus moltaí

1.1.

Creideann CESE go mór nach mór dícharbónú thionscal an Aontais a cheangal le digiteáil fheabhsaithe.

1.2.

Tá an nuálaíocht ríthábhachtach má táthar chun tionscal an Aontais a dhícharbónú go hiomlán, ós rud é go bhfuil neart teicneolaíochtaí fós á bhforbairt.

1.3.

Ní féidir leis an Aontas an dícharbónú a bhaint amach gan rannpháirtíocht láidir ó oibrithe ná idirphlé sóisialta. Ní mór cláir athscilithe agus uas-scilithe a bheith mar mhórthosaíocht d’fhonn na spriocanna a bhaint amach. Ní mór ról a bheith ag an idirphlé sóisialta agus ag rannpháirtíocht na n-ionadaithe oibrithe i gcláir athscilithe agus uas-scilithe, agus do na cláir sin a bheith ina réamhriachtanas le go mbeidh rath ar theicneolaíochtaí nua agus modhanna oibre nua.

1.4.

Ní mór don Aontas na teicneolaíochtaí a shainaithint a bhfuil tacaíocht shonrach ag teastáil uathu chun gníomhaíochtaí monaraíochta a fhorbairt, agus bearta breise a mholadh.

1.5.

Ní mór teicnící gabhála, úsáide agus stórála carbóin a fhorbairt chun astaíochtaí a bhfuil sé deacair srian a chur leo a laghdú i dtionscail amhail tionscal na stroighne agus na scaglanna; d’fhéadfadh an carbón féin a úsáid mar amhábhar le haghaidh leictribhreoslaí.

1.6.

Dúshlán tromchúiseach don Aontas agus dá thionscal is ea an Gníomh um Laghdú Boilscithe (Inflation Reduction Act) de chuid na Stát Aontaithe. An togra ón gCoimisiún maidir le tionscal glan-nialasachta, d’fhéadfadh sé a bheith ina fhreagairt éifeachtach ar an mbagairt atá ann go ndéanfaí go leor gníomhaíochtaí tionsclaíocha a athlonnú ón Aontas chuig tríú tíortha. Níor cheart neamhaird a thabhairt ar choinníollacht shóisialta an Ghnímh um Laghdú Boilscithe i dtograí an Aontais.

1.7.

Teastaíonn tacaíocht phoiblí ó ghnólachtaí tionsclaíocha i gcaitheamh an phróisis dícharbónaithe (e.g. an tairseach de minimis a mhéadú, athbhreithniú a dhéanamh ar bheartais chánach), ach ní mór dóibh cloí le prionsabail an mhargaidh aonair freisin.

1.8.

Tá CESE á thabhairt dá aire gur údar spreagtha, i dtéarmaí feidhmíocht thionsclaíoch a fheabhsú, iad na samplaí atá ann faoi láthair de leathchúplaí digiteacha sa tionsclaíocht, mar a tugadh le fios i dtuairim CCMI/206.

1.9.

Tá CESE ag tathant ar na húdaráis Eorpacha agus ar na Ballstáit dlús a chur leis na próisis cheadaithe le haghaidh fuinneamh in-athnuaite agus gníomhaíochtaí tionsclaíocha. Déantar infheistíochtaí nua a dhíspreagadh leis an nós imeachta fada atá ann faoi láthair chun ceadanna a fháil agus leis an rómhaorlathas iomarcach.

1.10.

Is díol sásaimh do CESE an tionscnamh maidir le Banc Hidrigine agus tá súil aige go gcuideoidh sé le teicneolaíocht hidrigine a chur in úsáid, go háirithe i dtionscail ar deacair iad a mhaolú.

1.11.

Ní mór an bonneagar atá ann faoi láthair a chothabháil i gceart chun próisis thionsclaíocha nua a fhorbairt. Ní mór cláir shonracha maidir le bonneagar a fhorbairt chun tacú le dícharbónú tionsclaíoch.

2.   Barúlacha ginearálta

2.1.

D’iarr Uachtaránacht na Spáinne ar Chomhairle an Aontais Eorpaigh ar CESE tústuairim a tharraingt suas maidir le dícharbónú thionscal na hEorpa agus an ról atá le himirt ag an digiteáil agus an nuálaíocht sa phróiseas sin.

2.2.

D’eisigh CESE tuairim féintionscnaimh roimhe seo maidir le teicneolaíochtaí dícharbónaithe inar díríodh ar earnálacha tionsclaíochta faoin Scéim Trádála Astaíochtaí (1).

2.3.

Rinne an tsochaí Eorpach an cinneadh riachtanach agus radacach dícharbónú iomlán a bhaint amach faoi 2050. Beidh an tionchar is mó aige sin ar an tionsclaíocht agus beidh sé an-deacair do ghníomhaíochtaí tionsclaíocha áirithe dul in oiriúint don dícharbónú.

2.4.

Rinne roinnt tionscal infheistíochtaí móra le blianta beaga anuas agus beidh orthu athruithe atá níos radacaí fós a dhéanamh chun an sprioc ghlan-nialasach a bhaint amach. Dá bhrí sin, ní mór do shochaí na hEorpa tacú leis na tionscail sin agus iad ag aistriú ó bhreoslaí iontaise chuig táirgeadh aeráidneodrach.

2.5.

Ní mór teicneolaíochtaí gabhála agus stórála carbóin a ionchorprú i roinnt gníomhaíochtaí tionsclaíocha ar deacair iad a mhaolú. D’fhéadfaí astaíochtaí CO2 a úsáid sa todhchaí chun earraí ard-bhreisluacha a tháirgeadh.

2.6.

Tá sé thar a bheith dúshlánach don Aontas a sprioc maidir le 40 % dá fhuinneamh a fháil ó fhoinsí in-athnuaite faoi 2030, mar gheall ar a mhéid a bhraitheann sé ar thríú tíortha chun roinnt teicneolaíochtaí glana a sholáthar. Maidir le teicneolaíocht ghlan, tá an Eoraip ag brath go príomha ar allmhairí; ag an am céanna, ní mór don Aontas dlús mór a chur le cur in úsáid na teicneolaíochta glaine chun cuspóirí an phacáiste ‘Oiriúnach do 55’ a bhaint amach. Ní mór don Aontas na teicneolaíochtaí a shainaithint a bhfuil tacaíocht shonrach ag teastáil uathu chun gníomhaíochtaí monaraíochta a fhorbairt, agus bearta breise a mholadh.

2.7.

Tá tionscal na hEorpa faoi bhrú leanúnach ón iomaíocht idirnáisiúnta agus teastaíonn freagairt thapa, forbairt leanúnach agus oiriúnú gnólachtaí ina leith ionas go leanfaidh sé de bheith brabúsach earraí a tháirgeadh san Aontas. Is gné thábhachtach é sin sa táirgeadh nua-aimseartha cheana féin, ach féadfaidh gnólachtaí monaraíochta feabhsuithe ollmhóra san éifeachtúlacht a sheachadadh trí theicneolaíochtaí nua. Ar an mbealach sin, beidh siad in ann deiseanna iomlán nua a thapú chun táirgí, seirbhísí agus samhlacha gnó a fhorbairt.

2.8.

Is réamhriachtanas é an t-aistriú digiteach, a leagtar amach sa Chomhaontú Glas don Eoraip, chun an sprioc maidir le dícharbónú a bhaint amach.

2.9.

Ní féidir aon sprioc a bhaint amach gan daoine a bheith rannpháirteach. Tá lucht saothair na hEorpa an-oilte maidir leis an teicneolaíocht atá ann faoi láthair, ach ní mór athoiliúint a chur air chun an deis a thapú úsáid a bhaint as na teicneolaíochtaí nua a fhorbrófar agus a chuirfear in úsáid go luath.

2.10.

Faoin bprionsabal ‘gan aon duine a fhágáil ar lár’ a bhfuil glacadh coitianta leis, ní mór aird ar leith a thabhairt ar na pobail áitiúla ina bhfuil saoráidí tionsclaíocha bunaithe, i bhfianaise na n-athruithe a tharlóidh sna blianta amach romhainn agus an tionchar a bheidh ag na hathruithe sin, sa ghearrthéarma, ar fhostaíocht sna limistéir lena mbaineann.

3.   Tírdhreach nua san Aontas agus in áiteanna eile

3.1.

Idir an dá linn, ní mór don Aontas Eorpach aghaidh a tabhairt ar na dúshláin nua a bhaineann le cur i bhfeidhm an Ghnímh um Laghdú Boilscithe de chuid na Stát Aontaithe (2), rud a d’fhéadfadh a bheith mar spreagadh maidir le sciar mór de shlabhra luacha tionsclaíoch na hEorpa a athlonnú chuig na Stáit Aontaithe, go háirithe na tionscail sin a bhaineann le teicneolaíochtaí in-athnuaite agus ísealcharbóin. Is éard atá sa Ghníomh um Laghdú Boilscithe meascán de dheontais, dreasachtaí cánach agus ráthaíochtaí iasachta, agus dálaí sóisialta agus eacnamaíocha éagsúla ag gabháil leo. Is creidmheasanna cánach corparáide, dar luach USD 216 bhilliún a bheag nó a mhór, atá i bhformhór na reachtaíochta.

3.2.

Tá creidmheasanna cánach le haghaidh táirgeadh ar fáil do thionscadail gaoithe agus gréine freisin. Na gnólachtaí sin ar mian leo rochtain a fháil ar na creidmheasanna táirgthe sin, ní mór dóibh ceanglais maidir le hábhar intíre a chomhlíonadh, is iad sin nach mór an t-iarann, an chruach agus na tairgí monaraithe a úsáidtear i saoráidí giniúna cumhachta a bheith táirgthe sna Stáit Aontaithe. Ní mór gach próiseas monaraithe iarainn agus cruaiche tarlú sna Stáit Aontaithe, agus meastar go dtáirgtear táirgí monaraithe go hintíre má bhaineann céatadán tairsí de chostais monaraíochta iomlána táirgí le próisis mianadóireachta, táirgthe nó monaraíochta atá lonnaithe sna Stáit Aontaithe. Tá an tairseach sin socraithe ag 40 % agus méadófar í go 55 % in 2026.

3.3.

Mhol an Coimisiún reachtaíocht nua chun dul i ngleic leis an dúshlán a bhaineann le hiomaíocht ó na Stáit Aontaithe agus ón tSín don Aontas Eorpach. Tá tuairim á dréachtú ag CESE maidir leis an ábhar sin.

3.4.

Aithníonn CESE go bhfuiltear ag dul sa treo ceart leis an togra. Mar sin féin, is ar éigean a bhfuil sé leordhóthanach chun an sprioc uaillmhianach a bhaint amach agus chun na feabhsuithe is gá ar an bpróiseas reachtaíochta a dhéanamh.

3.5.

Tá an bhearna idir praghsanna gáis san Eoraip agus sna Stáit Aontaithe an-mhór ar fad, fiú in ainneoin an laghdaithe a tháinig ar phraghsanna san Eoraip le déanaí. I ndáil le soláthar agus praghsanna gáis nadúrtha, tá an cur chuige céanna, is é sin, cur chuige atá bunaithe ar dheischostais, á úsáid ag roinnt soláthraithe. Cé go bhfuil an tAontas beagnach saor ón spleáchas a bhí aige ar ghás ón Rúis, ní mór dó sa lá atá inniu ann dul i ngleic le creat praghsanna gáis agus leictreachais atá níos costasaí fiú. Baineann sé sin an bonn d’iomaíochas thionscal an Aontais agus de chur in úsáid an leictrithe san Aontas.

3.6.

Tiocfaidh méadú ar an éileamh ar leictreachas i ngeall ar an bpróiseas dícharbónaithe; tá CESE ag iarraidh go dtabharfaí isteach teicneolaíocht atá aeráidneodrach lena dtabharfar tús áite do sholáthar cumhachta inacmhainne saor ó charbón agus do shlándáil fuinnimh.

3.7.

Tá ar ghnólachtaí Eorpacha deimhnithe carbóin a cheannach faoi chreat CTA. Tá an praghas atá ar dheimhnithe carbóin os cionn EUR 80, agus tá an préimhphraghas atá ar spotphraghsanna leictreachais thart ar EUR 40, mar gheall ar an méadú atá ag teacht ar na costais ar dheimhnithe carbóin. Cé is moite de roinnt eisceachtaí, ní ghearrann na príomhchomhpháirtithe trádála atá ag an Aontas an cineál praghais sin ar charbón. Mar sin, beidh sé deacair do thionscal an Aontais dul san iomaíocht i margaí idirnáisiúnta sa todhchaí, fiú leis an gcosaint a chuireann an sásra coigeartaithe carbóin ar theorainneacha ar fáil don mhargadh aonair.

3.8.

Tá soláthar fuinnimh dhícharbónaithe inacmhainne ríthábhachtach chun gníomhaíochtaí tionsclaíocha nua a fhorbairt san Eoraip. Maidir leis an nGníomh um an Tionscal Glan-nialasachta, beidh an tionchar a bheidh aige ar phraghsanna fuinnimh teoranta sa ghearrthéarma, agus is ábhar éiginnteachta fós é an tionchar fadtéarmach a bhaineann leis. An uaillmhian chun an Eoraip a dhéanamh níos neamhspleáiche ar fhuinneamh allmhairithe agus cosanta ar bhealach níos fearr ar luaineacht sa mhargadh domhanda, ní féidir an uaillmhian sin a bhaint amach thar oíche. Mar sin féin, teastaíonn réitigh láithreacha ón tionscal chun dul i ngleic le praghsanna fuinnimh atá fós níos airde san Eoraip i gcomparáid le neart áiteanna eile ar domhan. Ní éireoidh le Plean Tionsclaíoch an Chomhaontaithe Ghlais don Eoraip ach amháin má dhéanann an tAontas a bheartas fuinnimh a athchóiriú ag an am céanna, go háirithe le Treoir athbhreithnithe maidir le Dearadh an Mhargaidh Leictreachais ionas nach gcaillfear aon am i soláthar a dheimhniú le haghaidh leictreachas inacmhainne ísealcharbóin a chomhfhreagraíonn don ghá méadaithe ar leictriú.

3.9.

Is cosúil go bhfuil an tAontas gafa idir dhá chur chuige éagsúla. Tá sé ag iarraidh teacht le chéile leis na Stáit Aontaithe agus lorg tionsclaíochta láidir a choinneáil san Eoraip, agus, ag an am céanna, cloígh le rialacha na hEagraíochta Domhanda Trádála, rialacha a thagann salach uaireanta ar an gcur chuige Meiriceánach.

3.10.

Dúshlán eile atá roimh an Aontas is ea margadh aonair an Aontais a choinneáil ar bun. Mar a luaigh an Coimisiún, díríodh an tsolúbthacht maidir le státchabhair ar dhá Bhallstát ina bhfuil níos mó ná 70 % den imréiteach iomlán a sholáthraigh an Coimisiún faoin eisceacht idirthréimhseach (i gcomhthéacs COVID-19 agus chogadh na Rúise i gcoinne na hÚcráine).

3.11.

Ní mór do na hinstitiúidí Eorpacha agus do na Ballstáit iarracht a dhéanamh gan státchabhair iomarcach a chur ar fáil do ghnólachtaí d’fhonn an margadh aonair, rud atá ina bhunchloch den Aontas, a chosaint. Mar sin féin, d’fhonn digiteáil na FBManna a chumasú agus an nuálaíocht a chur chun cinn, d’fhéadfaí an tairseach de minimis a mhéadú mar is beag a chuireann sé sin isteach ar an iomaíocht. Ní mór an taithí a fuarthas ón mol nuálaíochta digití (3) a scaipeadh ar fud an Aontais.

4.   Ról na nuálaíochta

4.1.

Tá an nuálaíocht ríthábhachtach chun an tAontas a chumhachtú leis na spriocanna glan-nialasacha a bhaint amach agus ní mór níos mó teicneolaíochtaí atá ar fáil ar bhonn tráchtála a chur ar an margadh. Is é ról na nuálaíochta laistigh de chuideachtaí an uirlis is tábhachtaí chun teicneolaíochtaí nua agus glasa atá inmharthana go teicniúil agus go heacnamaíoch a chur in úsáid.

4.2.

Ar an taobh eile, ní mór rannchuidiú le húsáid na dteicneolaíochtaí glasa nua a mhéadú trí mhargadh cóir a spreagadh le haghaidh fíorearraí glasa atá iontaofa, agus an soláthar poiblí a úsáid mar an bpríomhspreagadh chuige sin.

4.3.

Tá easpa amhábhar san Eoraip, ach leis an rialachán atá beartaithe maidir le hamhábhair chriticiúla, cuirfear chun cinn amhábhair athchursáilte le haghaidh an tionscail a tháirgeadh go hintíre. Is é an príomhbhuntáiste iomaíoch atá ag tionscal an Aontais a inniúlacht theicneolaíoch agus a lucht saothair ardoilte, rudaí a chuireann ar a chumas a bheith ina cheannaire ar na margaí domhanda.

4.4.

Cruthaíonn tríú tíortha dúshlán don bhuntáiste iomaíoch sin, mar is é an t-aon uirlis chun ceannaireacht a choinneáil an nuálaíocht a chosaint, an chothromaíocht cheart a bhaint amach idir an comhshaol, daoine agus nuálaíocht a chosaint agus dlús a chur le húdaruithe rialála, ní hamháin i réimsí speisialta mar a mholtar sa togra ón gCoimisiún, ach i réimsí eile freisin. Tá samplaí scannalacha ann de mhoilleanna gan údar maidir le himréiteach a sholáthar chun saoráidí tionsclaíocha nua a fhorbairt.

4.5.

Is iad FBManna cnámh droma mhonaraíocht na hEorpa agus d’fhonn dlús a chur leis an dícharbónú, ní mór aird a leith a thabhairt orthu trí chláir shonracha chun nuálaíocht agus digiteáil éifeachtach a chur chun cinn.

4.6.

Ós rud é go mbeidh infheistíochtaí ollmhóra ag teastáil don dícharbónú, tá CESE á mholadh go n-úsáidfeadh institiúidí an Aontais cistí ón gCiste um Aistriú Cóir agus ó NextGenerationEU chun tacaíocht iomchuí a chur ar fáil don phróiseas dícharbónaithe.

4.7.

Ní leor an bonneagar atá ann faoi láthair chun na hathruithe is gá a dhéanamh ar an tionscal agus ar an tsochaí. Áitíonn CESE ar na húdaráis phoiblí clár a sheoladh chun an bonneagar is gá chun na teicneolaíochtaí nua chur in úsáid go rianúil a chothabháil agus a fheabhsú.

4.8.

Is cosúil gurb í hidrigin an rogha is fearr chun tionscail a bhfuil sé deacair srian a chur leo agus nach bhfuil incháilithe do leictriú iomlán a dhícharbónú. An tionscnamh ón Aontas le déanaí maidir le Banc Hidrigine Eorpach, chuideodh sé leis an teicneolaíocht sin a chur in úsáid i gceart i dtéarmaí cainníochta agus praghais. Tá roinnt taithí ag réigiúin ar an nuálaíocht le hidrigin, agus an taithí sin an-úsáideach, ós rud é go dtugtar gnólachtaí móra, ionaid taighde, ollscoileanna agus FBManna le chéile léi.

5.   Ról na digiteála

5.1.

Leis an digiteáil agus an nuálaíocht, rannchuidítear go mór le dícharbónú thionscal na hEorpa. Go deimhin, i gcás na tionsclaíochta, áit a dtagann an teicneolaíocht dhigiteach agus táirgeadh fisiciúil le chéile, d’fhéadfaí í a mheas mar phríomhghníomhaí sa chlaochlú digiteach agus i ndícharbónú tionsclaíoch, ós rud é go roghnaítear sa tionsclaíocht nuachóiriú a dhéanamh ar phróisis thionsclaíocha, ar tháirgí agus ar shamhlacha gnó, agus go mbíonn tionchar dearfach aige sin ar an táirgiúlacht.

5.2.

Cruthaítear deiseanna le haghaidh gnólachtaí monaraíochta le teicneolaíochtaí amhail braiteoirí, cumarsáid idir meaisín, anailís sonraí agus róbataic. Tríd an táirgeadh a bharrfheabhsú agus a uathoibriú, d’fhéadfadh teicneolaíochtaí nua é a chur ar chumas gnólachtaí Eorpacha dul in iomaíocht le tíortha ina mbíonn na costais táirgthe níos ísle de ghnáth.

5.3.

Rinneadh uathoibriú mór ar a lán earnálacha cheana féin agus bíonn tionchar breise ag teicneolaíochtaí digiteacha air sin, mar shampla róbataic chliste ag céim na cóimeála, ríomhairí rialaithe próisis in earnáil na gceimiceán, agus priontáil 3T chun comhpháirteanna agus páirteanna spártha a tháirgeadh. Is dócha go mbeidh tionchar níos suaití ag an dara rabharta den chlaochlú digiteach, arb iad an intleacht shaorga, idirlíon tionsclaíoch na rudaí nithiúla agus mórshonraí is cúis leis. D’fhéadfadh sé go mbeadh éagothromaíochtaí idir cuideachtaí agus idir réigiúin an Aontais mar thoradh air.

5.4.

Le cúnamh ó theicneolaíocht braiteoirí, féadfar faireachán a dhéanamh ar an táirgeadh agus é a bharrfheabhsú, mar shampla trí fhaireachán leanúnach a dhéanamh ar úsáid trealaimh táirgthe, ionchur fuinnimh, an gá atá le hamhábhair agus páirteanna spártha, cáilíocht táirgí agus astaíochtaí. Trí anailís a dhéanamh ar na sonraí a bhailítear, féadfaidh gnólachtaí léargas a fháil ar cad iad na próisis a oibríonn chomh héifeachtach agus is féidir agus cad iad na próisis a d’fhéadfaí a fheabhsú, chomh maith le léargas a fháil ar an lorg aeráide.

5.5.

Baineann féidearthachtaí iontacha leis an digiteáil chun tionchar an tionscail ar an aeráid a laghdú, ach ní mór an digiteáil agus láimhseáil sonraí a chur san áireamh freisin nuair atáthar ag caint faoin aeráid.

6.   Athsciliú agus uas-sciliú

6.1.

Ní mór breathnú ar an aistriú glas agus ar an aistriú digiteach mar dheis chun poist ardcháilíochta a chruthú agus a chur chun cinn, agus, ag an am céanna, chun éagsúlacht a mhealladh chuig an tionscal, go háirithe trí thallann na mban a lorg, dearcadh oscailte i leith oibrithe oilte ó thríú tíortha a chur chun cinn agus dianiarracht a dhéanamh an tionscal a dhéanamh tarraingteach do dhaoine óga.

6.2.

Chuir an Coimisiún Eorpach catalóg leathan de thionscnaimh i láthair faoin gClár Oibre Scileanna don Eoraip, lena n-áiritear an Comhshocrú um Scileanna agus Bliain Eorpach na Scileanna 2023. Déanfar comhpháirtíochtaí scileanna a chruthú nó a leathnú. Bunófar acadaimh um an tionscal glan-nialasachta chun tacú le cláir uas-scilithe agus athscilithe i dtionscail atá straitéiseach don aistriú glas. Ba cheart acmhainní airgeadais breise a sholáthar trí státchabhair agus trí thionscadail thábhachtacha ar mhaithe le leas na hEorpa i gcoitinne chun tacú le cuspóirí a bhaineann le scileanna. Tá EUR 64,8 billiún geallta cheana féin faoi bhuiséad an Aontais agus NextGenerationEU chun tacú leis an gClár Oibre Scileanna don Eoraip. Tá gealladh faoi roinnt tionscadal atá ann faoi láthair faoi scáth Erasmus+, amhail an clár Eorpach maidir le scileanna cruach (ESSA) (4).

6.3.

Tá an t-idirphlé sóisialta ríthábhachtach chun na teicneolaíochtaí nua a chur in úsáid i gceart agus chun cuidiú leis an tsochaí agus le hoibrithe glacadh leis na hathruithe a dhéanfar ar na próisis oibre sa todhchaí.

6.4.

Mar sin féin, d’fhonn leas iomlán a bhaint as na teicneolaíochtaí digiteacha sa táirgeadh, tá sé tábhachtach nach ndíreofar ar an teicneolaíocht amháin, ach go mbreathnófar ar ghnólachtaí agus ar eagraíochtaí ina n-iomláine. Tá gá le straitéis dhigiteach agus pleananna gníomhaíochta ionas go mbeifear in ann an digiteáil a bhainistiú.

6.5.

Is é an dúshlán atá ann a chinntiú go mbeidh níos mó dul chun cinn sóisialta mar thoradh ar an aistriú digiteach agus nach bhfágfar aon duine ar lár. Ní mór d’oibrithe a bheith in ann iarmhairtí forbairtí teicneolaíochta nua a réamh agus tionchar a imirt ar chinntí fostóirí trí cheart rannpháirtíochta feabhsaithe. Ní mór na hiarmhairtí a bhaineann le teicneolaíochtaí digiteacha a phlé agus réitigh a ndéanfar caibidlíocht orthu ag gach uile leibhéal, (leibhéal na ngnólachtaí, na n-earnálacha agus an leibhéal náisiúnta agus Eorpach), a bheith mar thoradh ar an bplé sin.

6.6.

Ní mór lucht saothair an Aontais a athsciliú agus a uas-sciliú go cuí ionas go mbeidh na scileanna is gá aige chun máistreacht a fháil ar riachtanais nua fostaíochta. Ní mór measúnú a dhéanamh ar scileanna reatha, faoi chuimsiú an idirphlé shóisialta, chun a fhiosrú an mbeidh na scileanna sin ábhartha d’fhorbairtí amach anseo.

6.7.

Níl aon amhras go rannchuideofar le cur in úsáid agus glacadh níos fearr teicneolaíochtaí agus go n-íoslaghdófar costais shóisialta trí idirphlé sóisialta bríomhar agus éifeachtach a choinneáil ar bun.

---

(1)  Tuairim Choiste Eacnamaíoch agus Sóisialta na hEorpa Ról na dteicneolaíochtaí bainte carbóin i ndícharbónú thionscail na hEorpa (tuairim féintionscnaimh)(IO C 486, 21.12.2022, lch 53.).

(2)   Inflation Reduction Act 2022.

(3)  https://european-digital-innovation-hubs.ec.europa.eu/

(4)  https://www.estep.eu/essa/

Rapóirtéir:

Javier GARAT PÉREZ

Comhairliúchán	Litir ó Uachtaránacht na Spáinne ar Chomhairle an Aontais Eorpaigh, 30.1.2023
Bunús dlí	Airteagal 304 den Chonradh ar Fheidhmiú an Aontais Eorpaigh
Rannóg atá freagrach	Talmhaíocht, Forbairt Tuaithe agus an Comhshaol
Dáta a glactha sa rannóg	28.6.2023
Toradh na vótála (ar son/in aghaidh/staonadh)	38/6/1
Dáta a glactha sa seisiún iomlánach	12.7.2023
Seisiún iomlánach Uimh.	580
Toradh na vótála (ar son/in aghaidh/staonadh)	155/0/0

1.   Conclúidí agus moltaí

1.1.

Is díol sásaimh do CESE an straitéis maidir leis an aistriú fuinnimh in earnáil iascaireachta agus dobharshaothraithe an Aontais (1). Aithníonn CESE go bhfuil gá ann astaíochtaí CO2 a laghdú agus tá sé go mór i bhfách le foinsí malartacha fuinnimh a lorg atá inbhuanaithe, in-athnuaite agus inmharthana ó thaobh na tráchtála de agus an spleáchas ar fhuinneamh tríú tíortha a laghdú. Iarrann CESE ar an tsochaí, ar ghnólachtaí agus ar an earnáil iascaireachta go sonrach rannchuidiú le gnóthú na haeráidneodrachta faoi 2050.

1.2.

Tugann CESE chun cuimhne nach mór baint a bheith ag an earnáil iascaireachta leis an réiteach chun éifeachtaí an athraithe aeráide a mhaolú óir cuireann iascairí ceann de na próitéiní ainmhithe is sláintiúla ar fáil agus tá a lorg carbóin orthu sin is ísle dá bhfuil ann. Go deimhin, de réir shonraí UNCAD, beidh an earnáil freagrach as idir 0,1 % agus 0,5 % d’astaíochtaí iomlán an domhain in 2023. Tá laghdú 50 % tagtha ar astaíochtaí fhlít na hEorpa go háirithe ó 1990 i leith (2). Ar an ábhar sin, is príomhearnáil straitéiseach sa tsochaí í agus tá ról riachtanach aici maidir leis an daonra a bheathú agus aiste bia shláintiúil a chur chun cinn. Bíodh sin mar atá, iarrann CESE go ndéanfaí tuilleadh iarrachta chun an éifeachtúlacht fuinnimh a mhéadú agus astaíochtaí a laghdú.

1.3.

Iarrann CESE go mbeadh amchlár dícharbónaithe ann atá iomchuí réalaíoch ina gcuirfí san áireamh forbairtí teicneolaíocha, lóistíochta agus reachtacha. Ach ab é sin, tiocfaidh méadú díréireach ar chostais (nach bhféadfaí a ionsú i bpraghsanna díola éisc toisc gur só-earra a bheadh ann) agus beidh caillteanais ghnó, neamhbhuaine agus dífhostaíocht mar thoradh air sin freisin. Níor cheart fostóirí agus oibrithe sna hearnálacha éagsúla muirí a bheith thíos le costas an aistrithe agus níor cheart éinne a fhágáil ar lár.

1.4.

Aithníonn CESE gurb í forbairt agus infhaighteacht dhomhanda teicneolaíochtaí glasa malartacha agus nuálacha, breoslaí nua agus foinsí fuinnimh atá neodrach ó thaobh carbóin de an dúshlán is mó atá roimh an earnáil iascaireachta. Is ríthábhachtach forbairt breoslaí den saghas sin agus an bonneagar is gá má táthar chun dícharbónú a bhaint amach. Is é barúil CESE gur réiteach idirmheánach é an hibridiú, cé nach bhfuil tréigean láithreach breoslaí iontaise i gceist leis.

1.5.

Cuireann CESE i bhfios go láidir go bhfuil teacht ag údaráis riaracháin ar an leibhéal Eorpach agus ar an leibhéal náisiúnta ar lear mór réitigh fuinnimh chun aghaidh a thabhairt ar dhúshláin aeráide. Sa lá atá inniu ann, is é díosal atá in úsáid ag 100 % de shoithí iascaireachta. De réir na speisialtóirí, is iad na breoslaí in-athnuaite ísealcharbóin nach bhfuil bunaithe ar phlandaí an rogha mhalartach is inmharthana ar bhreoslaí iontaise atá ar fáil ag an earnáil iascaireachta sa ghearrthéarma, bíodh is go bhfuil siad dhá oiread níos costasaí ná díosal ar na saolta seo, agus nach bhfuil mórán acu ar fáil go fóill in aon chor. Á chur san áireamh go n-úsáidtear bealach ar leithligh san earnáil eitlíochta chun breoslaí eitlíochta inbhuanaithe a fhorbairt, agus toisc go bhfuil teicneolaíochtaí eile amhail an hidrigin agus an leictreachas níos oiriúnaí d’earnálacha eile, cuir i gcás sa loingseoireacht agus san iompar de bhóthar, ná mar atá siad do shoithí iascaireachta, iarrann CESE go mbeadh comhartha soiléir ann ar an leibhéal polaitiúil lena dtabharfaí tús áite do na breoslaí ionadaíochta sin san earnáil iascaireachta seachas sa loingseoireacht agus san iompar de bhóthar. Cuireann CESE i bhfáth nach féidir na spriocanna uaillmhianacha a leagtar amach sa Chomhaontú Glas don Eoraip agus sa phacáiste ‘Oiriúnach do 55’ araon a bhaint amach mura bhforbraítear na breoslaí malartacha sin (3).

1.6.

Creideann CESE go bhfuil costas ollmhór ag baint le dícharbónú earnáil atá deacair a leictriú, amhail an iascaireacht, costas nach féidir a chumhdach le cistí AE amháin. Is é an dúshlán a bheidh ann conas an earnáil iascaireachta agus an méid a chuireann sí le slándáil an tsoláthair bia a chaomhnú. Is barrthábhachtach tacaíocht institiúideach agus bearta spriocdhírithe maoinithe agus iasachtaithe a bheith ar fáil ag na Ballstáit uile agus a gcabhlaigh. I ndáil leis an méid sin, is cúis imní do CESE an teorainn atá leis an gCiste Eorpach Muirí, Iascaigh agus Dobharshaothraithe (CEMID) i láthair na huaire. Ní féidir é a úsáid chun an t-aistriú sin a chur chun feidhme, rud atá aitheanta ag an gCoimisiún féin. Ar a mhuin sin, chun na costais sin a sheasamh, iarrann CESE go ndéanfaí foinsí eile maoinithe a fhiosrú, amhail an Banc Eorpach Infheistíochta, dleachtanna custaim a úsáid le haghaidh coigeartú carbóin ar theorainneacha agus acmhainní a chur ar fáil a bhaineann le cáin fuinnimh a ath-leithdháileadh ar an earnáil iascaireachta. Tugann CESE le fios go bhfuil cabhlach iascaireachta na hEorpa 31,5 bliana d’aois ar an meán (4). Agus é sin á chur san áireamh, iarrann sé ar an gCoimisiún Eorpach ciste éigeandála a chruthú lena gcuirfear borradh faoin dícharbónú. Iarrann sé chomh maith go mbeadh comhlántacht níos fearr ann idir na beartais atá ann cheana, na cistí comhtháthaithe agus na cistí forbartha réigiúnaí d’fhonn cistí a threorú agus iomaíocht idir na réigiúin a sheachaint.

1.7.

Tugann CESE dá aire go mbeidh longa nua a bheidh deartha ar dhóigh nach bhfacthas a leithéid riamh cheana agus a mbeidh acmhainneacht níos mó ar bord acu (olltonnáiste) ag teastáil chun go mbeidh spás ann le haghaidh innealra nua. Mar sin féin, is casta an dul chun cinn sin a dhéanamh de bharr an tsainmhínithe a thugtar ar acmhainneacht iascaireachta agus na dteorainneacha lena mbaineann, nithe a leagtar amach sa Chomhbheartas Iascaigh. Dá bhrí sin, iarrann CESE ar an gCoimisiún Eorpach an sainmhíniú ar acmhainneacht iascaireachta a athbhreithniú i dtreo is go mbeifear in ann teicneolaíochtaí nua a bhaineann le haistriú fuinnimh a chur chun feidhme.

1.8.

Iarrann CESE nach ndéanfadh an tAontas cánacha ar bhreosla (díosal) a úsáidtear le haghaidh oibríochtaí iascaireachta a thabhairt isteach go dtí go mbeidh teicneolaíochtaí nua tiomána ar fáil ar bhonn tráchtála agus go gceadófar leis an gcreat reachtach teicneolaíochtaí den chineál sin a nuachóiriú, a shuiteáil agus a úsáid.

1.9.

Molann CESE an Coimisiún as an togra maidir le comhpháirtíocht iltaobhach nua um aistriú fuinnimh a bhunú. Measann CESE go bhfuil sé ríthábhachtach dul i gcomhairle ní hamháin leis an earnáil iascaireachta ach le ceardchumainn na n-oibrithe, speisialtóirí teicniúla, longchlóis, innealtóirí agus calafoirt freisin sa chaoi is gur féidir teacht ar réitigh nithiúla, phraiticiúla agus inbhuanaithe. Iarrann CESE go dtabharfaí isteach plean cuimsitheach d’fhonn an acmhainneacht chun soithí iascaireachta atá neamhdhíobhálach don chomhshaol a thógáil san Eoraip a neartú. Mar chuid den phlean sin, ba cheart foráil a dhéanamh maidir le cóireáil chánach atá fabhrach do longchlóis, go sonrach.

1.10.

Go sonrach, iarrann CESE go gcuirfí treoirthionscadail maidir le foinsí nua fuinnimh chun cinn, go gcruthófaí slabhraí luacha nuálacha don tionscal mara, go ndéanfaí teicneolaíochtaí nua nach eol d’úsáideoirí a chur chun cinn, go gcruthófaí poist inbhuanaithe trí ghníomhaíocht thionsclaíoch nua a fhorbairt agus go bhfeabhsófaí an geilleagar ciorclach. Ina theannta sin, iarrann CESE go ndéanfaí acmhainní a leithdháileadh chun traenáil a chur ar fhoireann ar bord loinge i dtreo gur féidir teicneolaíochtaí nua ar bord a láimhseáil ar bhealach sábháilte éifeachtach. Is é an t-aon dóigh chun tionchar an aistrithe a sheasamh ná féachaint chuige nach dtitfidh ualach díréireach ar oibrithe ná ar chuideachtaí.

1.11.

Leis an tústuairim seo, ba mhian le CESE an deis a thapú chun fadhb an dícharbónaithe a chur i gcreat straitéiseach níos leithne. Leagtar amach sa chuid deiridh di fís maidir le todhchaí earnáil iascaireachta inbhuanaithe an Aontais agus ba cheart an fhís sin a bheith mar threoir d’obair CESE amach anseo.

2.   Cúlra

2.1.

An 21 Feabhra 2023, d’fhoilsigh an Coimisiún Eorpach an straitéis maidir leis an aistriú fuinnimh in earnáil iascaireachta agus dobharshaothraithe an Aontais. Leagtar béim sa straitéis sin ar an ngá atá ann an spleáchas ar bhreoslaí iontaise a laghdú agus aistriú chuig foinsí fuinnimh in-athnuaite agus ísealcharbóin a luaithe is féidir, i gcomhréir le huaillmhian an Chomhaontaithe Ghlais don Eoraip aeráidneodracht a bhaint amach san Aontas faoi 2050.

2.2.

Tugann an Coimisiún dá aire go bhfuil an fuinneamh ar cheann de na costais oibriúcháin is mó atá ag earnáil iascaireachta agus dobharshaothraithe an Aontais. De dhroim an mhéadaithe ar phraghsanna fuinnimh, tháinig méadú faoi dhó ar phraghas an díosail mhuirí in 2022 i gcomparáid leis an meánphraghas in 2021, rud a chuir inmharthanacht eacnamaíoch chabhlach agus ghníomhaíochtaí dobharshaothraithe an Aontais faoi bhrú ollmhór. Sa chomhthéacs sin, ní raibh brabús ar bith ag thart ar 40 % den chabhlach cósta, 66 % den chabhlach domhainfharraige agus 87 % den chabhlach cianuisce ó thaobh praghsanna fuinnimh de in 2022. Dá bhrí sin, chun leanúint de bheith ag feidhmiú, bhí ar chuid mhór den earnáil iascaireachta agus dobharshaothraithe brath ar thacaíocht airgeadais ó na Ballstáit agus ar ionstraimí airgeadais AE a cuireadh ar fáil.

2.3.

I dtaca leis sin de, tá béim á leagan ag an gCoimisiún Eorpach ar a leochailí atá struchtúr earnáil iascaireachta agus dobharshaothraithe an Aontais. Chun an staid sin a athrú, moltar roinnt beart sa Teachtaireacht, ina measc: — teicneolaíochtaí agus cleachtais nuálacha don aistriú fuinnimh; — creat rialála agus airgeadais le haghaidh na hearnála iascaireachta atá oiriúnach don aistriú fuinnimh; — dúshláin agus bacainní an aistrithe fuinnimh a shainaithint agus aghaidh a thabhairt orthu; — an t-aistriú fuinnimh san earnáil iascaireachta a éascú trí ardáin a bhunú agus staidéir a eagrú.

3.   Barúlacha ginearálta

Astaíochtaí

3.1.

Tá CESE i bhfách leis an ngealltanas go mbeifear neodrach ó thaobh carbóin de faoi 2050 agus cuireann sé i bhfios go láidir gur gá dlús a chur leis an aistriú fuinnimh agus le dícharbónú na hearnála iascaireachta. Ní mór gur aistriú cothrom a bheidh san aistriú chun go ndáilfear na costais a bhaineann le hiarfheistiú i measc na n-oibreoirí uile ar dhóigh nach gcuirfear isteach ar an inoibritheacht. Ina cheann sin, ní mór an t-aistriú sin a bheith indéanta agus saintréithe sonracha an chabhlaigh a chur san áireamh (go háirithe méid agus oibriú an tsoithigh) ionas gur féidir leas a bhaint as teicneolaíochtaí nua faoin struchtúr táirgthe agus modhanna tiomána nua a thabhairt isteach ar an dóigh sin.

3.2.

Bíodh is go bhfuil méadú ar astaíochtaí gás ceaptha teasa ó earnáil an mhuiriompair le blianta beaga anuas ar bhonn domhanda, tá laghdú suas le 50 % (5) ar astaíochtaí ó chabhlach iascaireachta an Aontais a bhuíochas sin ar éifeachtúlacht fheabhsaithe fuinnimh (féach samplaí i bpointe 4.11 agus pointe 4.12) agus méid níos lú an chabhlaigh. I ndáil leis sin, in ainneoin líon níos mó Ballstát a bheith san Aontas anois, ba é 73 716 an líon soithí a bhí san Aontas in 202 (6), sin i gcomparáid le 103 834 shoitheach in 1996, rud a chiallaíonn go bhfuil 30 000 níos lú soithí iascaireachta i gcomparáid le 25 bliana ó shin. Ní ann ach do 56 111 shoitheach ghníomhacha anois (75 % díobh faoi bhun 12 mhéadar). Ar bhonn domhanda, is lú i bhfad figiúirí an Aontais; measadh go raibh 4,1 milliún soitheach iascaireachta i gcabhlach an domhain in 2020 (7). Meastar go bhfuil an cabhlach iascaireachta is mó ar domhan ag an tSín, a bhfuil 564 000 soitheach aici. Ó thaobh táirgeadh iascaireachta de, ba í an tSín a bhí freagrach as beagnach 15 % de ghabhálacha domhanda in 2020 agus bhí an tAontas Eorpach freagrach as 4 % díobh. Ar na cúiseanna sin go léir, is ríthábhachtach cabhlach iascaireachta Eorpach atá nua-aimseartha iomaíoch a choinneáil.

3.3.

Creideann CESE gur den ríthábhacht bonnbhliain a shainiú chun measúnú a dhéanamh ar an dul chun cinn arna dhéanamh ó thaobh astaíochtaí CO2 cabhlach a laghdú, bonnbhliain a fhágann nach ngearrfaí pionós ar an earnáil, lena n-aithneofaí a cuid iarrachtaí agus lena gcuirfí chun cinn an aeráidneodracht i gcónaí. Aithníonn CESE an dul chun cinn atá déanta ag cabhlach an Aontais agus é sa tóir ar an aeráidneodracht ó bhí 1990 ann. Dá bhrí sin, measann sé, ach 2005 nó 2008 a shocrú mar bhonnbhliain faoina gcaithfí astaíochtaí a laghdú san earnáil iascaireachta, nach n-aithneofaí an dul chun cinn arna dhéanamh agus go ngearrfaí pionós ar an tionscal i bhfianaise na sainiúlachtaí agus na dteorainneacha a bhaineann leis.

An t-aistriú chuig foinsí fuinnimh atá in-athnuaite agus atá neodrach ó thaobh carbóin de nó ísealcharbóin

3.4.

Tá an earnáil iascaireachta ag brath go hiomlán ar bhreoslaí iontaise, rud a chiallaíonn nach mór aon réiteach a ghlacfaí a mheas sa mheántéarma agus san fhadtéarma. Mar sin féin, i bhfianaise an ghá atá ann dul i ngleic leis an athrú aeráide agus leas a bhaint as dul chun cinn teicneolaíoch in earnálacha eile, ní mór tosú ar réitigh a lorg don earnáil iascaireachta ar bhonn práinne agus ciste éigeandála mar bhonn taca faoi sin chun borradh a chur faoin dícharbónú.

3.5.

Cuireann CESE i bhfáth go bhféadfadh na nithe seo a leanas a bheith ina mbearta ní ba réadúla sa ghearrthéarma: réitigh mheasctha amhail innill hibrideacha a thabhairt isteach, úsáid chomhlántach nó chúntach a bhaint as teicneolaíochtaí in-athnuaite atá ann cheana (i.e. teicneolaíochtaí grianfhuinnimh, gaoithe, leictreacha), maille le breoslaí malartacha forbartha (nach dtáirgtear ó bharra bia agus beatha) a úsáid.

3.6.

Leagann CESE béim ar a chomhoiriúnaí atá breoslaí in-athnuaite ísealcharbóin le gnáthinnill dócháin agus leis na córais soláthair atá ann cheana agus lena dtáirgeadh. Lena chois sin, is féidir iad a dháileadh ach leas a bhaint as saoráidí tionsclaíocha atá ann cheana, cuir i gcás, scaglanna. Cuireann siad le neamhspleáchas fuinnimh na hEorpa chomh maith óir úsáidtear amhábhair dhúchasacha chun iad a tháirgeadh, murab ionann is ceallraí, a dteastaíonn ola nó mianraí lena dtáirgeadh. A bhuí leis na breoslaí sin, is mó deiseanna iontacha atá ann ó thaobh cruthú post agus saibhreas tionsclaíoch agus d’fhéadfadh ról ríthábhachtach a bheith acu agus borradh á chur faoi gheilleagar na hEorpa. Is gá a mheabhrú, áfach, go bhfuil breoslaí in-athnuaite ísealcharbóin níos costasaí ná breosla díosail ar na saolta seo, agus nach bhfuil mórán acu ar fáil go fóill in aon chor.

3.7.

Cuireann CESE i bhfáth go raibh roinnt de na foinsí tiomána malartacha nua, amhail an leictreachas, ag éirí níos costasaí fiú roimh fhogha gan chúis na Rúise faoin Úcráin. Dá bhrí sin, ní mór don Aontas cuimhneamh air nach féidir talamh slán a dhéanamh de go mbeidh costais níos ísle mar thoradh ar an aistriú ó bhreoslaí iontaise go foinsí fuinnimh in-athnuaite eile.

An gá atá le hathnuachan cabhlaigh agus sásraí maoiniúcháin iomchuí

3.8.

Ní hamháin go bhfuil gá ann bearnaí san eolas teicneolaíoch agus sa nuálaíocht a dhúnadh, tá gné theoranta ag baint leis an gcabhlach iascaireachta Eorpach atá ann faoi láthair, mar atá, go bhfuil soithí os cionn 30 bliain d’aois ar an meán. Dá dheasca sin, ní féidir le cuideachtaí longúinéireachta breithniú a dhéanamh ar an gcuid is mó d’infheistíochtaí nuachóirithe a d’fhéadfadh a bheith ann. Creideann CESE nach leor ná nach indéanta na hinnill a athrú sna seansoithí sin. Fágann sé sin gur den ríthábhacht plean athnuachana cabhlaigh an Aontais a chur i bhfeidhm trínar féidir an t-aistriú chuig iascaireacht inbhuanaithe a chur i gcrích le soithí nua-aimseartha an 21ú haois. Ach straitéis mar sin a bheith ann, d’fhéadfaí ionchais shocheacnamaíocha an chabhlaigh a fheabhsú chomh maith.

3.9.

Is díol sásaimh do CESE an togra ón gCoimisiún maidir le treoir shonrach agus bunachar sonraí tiomnaithe a chur le chéile maidir le maoiniú agus ionstraimí maoiniúcháin an Aontais le haghaidh an aistrithe fuinnimh. Mar sin féin, níl glao sonrach ar thograí le haghaidh na hearnála iascaireachta sa chlár Fís Eorpach i láthair na huaire. Ar a mhuin sin, tá srianta móra maoiniúcháin ann faoi CEMID nua, ós rud é go bhfuil rátaí tacaíochta ísle i gceist leis d’infheistíochtaí cabhlaigh agus go mbíonn fóirdheontais bunaithe ar mhéid na soithí (e.g. tá bearta maoiniúcháin le haghaidh athsholáthar innill teoranta do shoithí atá < 24 mhéadar ar fhad). Ina theannta sin, bíonn maoiniú ag brath cuid mhór ar thosca amhail cothromaíocht an chabhlaigh, easpa sáruithe tromchúiseacha agus acmhainneacht iascaireachta, rud nach bhfuil á tomhas go maith fós, ar an drochuair. I bhfianaise an mhéid thuas, measann CESE gur gá ciste sonrach agus línte creidmheasa sonracha a bhunú chun an cabhlach a nuachóiriú agus a athnuachan.

Bacainní ar an aistriú fuinnimh

3.10.

Ar an mórgóir, bíonn níos mó spáis ag teastáil le haghaidh foinsí malartacha fuinnimh agus is baol breise don tsábháilteacht ar bord iad. Murab ionann is an tionscal loingseoireachta, áfach, bíonn an tionscal iascaireachta faoi réir srianta acmhainneachta san Aontas ó thaobh olltonnáiste (spás) de. Mar sin, is deacra fós do shoithí teicneolaíochtaí nua a shuiteáil agus infheistíochtaí a dhéanamh. I dtaca leis sin de, ba cheart cuimhneamh air go bhfuil sé níos deacra fós roinnt teicneolaíochtaí dícharbónaithe a chur i bhfeidhm ar shoithí iascaireachta ar mhionscála.

3.11.

Cuireann CESE chun suntais nach amháin go bhfágann an sainmhíniú neamhleor ar acmhainneacht iascaireachta sa Chomhbheartas Iascaigh (CBI) nach fusa i gcoitinne nuachóiriú a dhéanamh ar an gcabhlach chun teicneolaíochtaí nua a shuiteáil, ach go gcuirtear isteach freisin ar fheabhsuithe sóisialta agus sábháilteachta. An spás ar bord soithí atá beartaithe don chistin, do chábáin, do leithris nó do limistéir áineasa, rud nach bhfuil baint ar bith aige le gabháil agus stóráil éisc, cuirtear san áireamh anois é agus acmhainneacht iascaireachta á ríomh. Is léir go bhfuil CBI ag teacht salach ar na ceanglais a leagtar síos sa reachtaíocht shóisialta (8), amhail Coinbhinsiún C188 na hEagraíochta Idirnáisiúnta Saothair maidir le hObair san Iascaireacht.

3.12.

Is é barúil CESE gur cheart na tosca sin a chur san áireamh sa straitéis maidir leis an aistriú fuinnimh agus, dá bhrí sin, athbhreithniú a mholadh ar bhearta acmhainneachta chun gur féidir teicneolaíochtaí nua a thabhairt isteach agus nuachóiriú a dhéanamh ar an gcabhlach. Is iad na bearta nua a d’fhéadfaí a úsáid ná an ‘glantonnáiste’ nó na foirmlí a úsáidtear san Iorua agus san Íoslainn. Leis na foirmlí sin, eisiatar ó ríomhanna limistéir fóillíochta agus scíthe na n-oibrithe ar bhonn tosca amhail an cuóta leithdháilte nó méid an tsoithigh. Trí bhíthin an athbhreithnithe úd, bheadh sé ní b’éasca freisin feabhsuithe a chur san áireamh maidir le hinchónaitheacht, feabhsuithe a bhfuil gá leo chun an earnáil a dhéanamh níos tarraingtí don lucht saothair óg, aghaidh a thabhairt ar an mbearna idirghlúine agus cuimsiú na mban san earnáil iascaireachta a éascú.

Cánachas ar bhreoslaí traidisiúnta

3.13.

Ó tharla go mbeidh sé ina riosca eacnamaíoch do longúinéirí an Aontais struchtúr nua a chur ar bun, tá CESE ag iarraidh go nglacfaí beartais lena gcuirfear deimhneacht dhlíthiúil ar fáil do chuideachtaí longúinéireachta. Is den tábhacht, ar an ábhar sin, tabhairt isteach cánacha nua ar bhreosla iascaireachta traidisiúnta (díosal) a chur ar fionraí fad is nach bhfuil teicneolaíochtaí nua tiomána agus breosla ar fáil ar bhonn tráchtála agus go dtí go mbeidh na creataí reachtacha trína dtabharfar aghaidh ar na hathchóirithe is gá i bhfeidhm ina n-iomláine.

Comhpháirtíocht um aistriú fuinnimh in earnáil iascaireachta agus dobharshaothraithe an Aontais

3.14.

Níl aon treoirlínte ag an tionscal, ó sholáthraithe teicneolaíochta ná ó lucht déanta beartas, maidir le cad is gá dó a dhéanamh ó thaobh an dícharbónaithe de. Dá bhrí sin, is díol sásaimh do CESE an tionscnamh ón gCoimisiún grúpa saineolaithe a chur ar bun chun comhairle a chur ar fáil faoi na roghanna malartacha éagsúla atá ar fáil, faoi fhorbairtí a bheidh ann amach anseo, faoi fhorbairtí sa mhargadh, etc. Bheadh tábhacht thar na bearta leis na teicneolaíochtaí is fearr a oibríonn do gach roinn cabhlaigh agus réigiún a shainaithint agus d’fhéadfadh sé go mbeadh gá le foinsí éagsúla fuinnimh a chomhcheangal chomh maith. De bhreis air sin, bheadh sé úsáideach feachtais faisnéise agus múscailte feasachta a chur i gcrích do shlabhra thionscal na mara chun an dícharbónú a dhreasú.

An geilleagar gorm

3.15.

Clúdaítear leis an ngeilleagar gorm gach gníomhaíocht eacnamaíoch a bhíonn ag brath ar an bhfarraige. Bíonn na hearnálacha éagsúla atá sa gheilleagar gorm (iascaireacht, biteicneolaíocht, loingseoireacht, muiriompar, dobharshaothrú, longchlóis, slabhra soláthair, lóistíocht agus iompar) ag brath ar a chéile toisc iad a bheith bunaithe ar inniúlachtaí coiteanna, ar bhonneagar comhroinnte (calafoirt, líonraí lóistíochta agus dáileadh leictreachais) agus ar úsáid inbhuanaithe acmhainní muirí. Cuireann CESE chun suntais gur gá straitéis iomlánaíoch dícharbónaithe a chur chun feidhme agus sineirgí a aimsiú idir na naisc éagsúla sa slabhra. Ina theannta sin, tá CESE ag iarraidh go mbeadh acmhainní daonna agus scileanna leordhóthanacha ann chun soithí nua-aimseartha a dhearadh, a thógáil agus a oibriú. Is fíor-riachtanach lucht saothair oilte a mhealladh chomh maith.

4.   Barúlacha sonracha

Breoslaí forbartha

4.1.

Leagann CESE béim ar an acmhainneacht atá ag breoslaí forbartha nach dtáirgtear ó bharra bia agus beatha i réimse an gheilleagair chiorclaigh, sa chomhrac i gcoinne an dídhaonraithe chósta agus, ar ndóigh, ó thaobh feabhas a chur ar neamhspleáchas fuinnimh an Aontais. Go deimhin, i gcomhréir le spriocanna neodrachta carbóin an Aontais, is féidir glanastaíochtaí nialasacha CO2 a bheith ag na breoslaí malartacha sin arna ndó laistigh d’innill más breoslaí iad ar úsáideadh leictreachas in-athnuaite lena dtáirgeadh.

4.2.

Ar chúiseanna difriúla, tá teorainn curtha ag an gCoimisiún le húsáid bithbhreoslaí plandabhunaithe, rud ar léirigh CESE a thacaíocht dó i dtuairimí éagsúla. Mar sin féin, níl aon straitéis shoiléir ann chun breoslaí malartacha a fhorbairt agus a thabhairt isteach, rud a mbeadh tábhacht leis don earnáil iascaireachta agus do thionscail eile chomh maith. Maidir leis na hearnálacha ar deacair iad a dhícharbónú (ar ceann acu sin an earnáil iascaireachta), níor leagadh síos cé acu díobh sin ar cheart rochtain tosaíochta a bheith acu ar na breoslaí sin ach oiread. Fágann sé sin go mbeidh sé níos deacra fós don earnáil iascaireachta dul chun cinn a dhéanamh a thapaíocht is féidir ar a hiarrachtaí dícharbónaithe. Cuireann CESE in iúl gur rogha chiallmhar iad breoslaí in-athnuaite ísealcharbóin agus sinn ag féachaint le hearnálacha atá deacair a leictriú, amhail an t-iascach, a dhícharbónú. Beidh breoslaí malartacha forbartha nach dtáirgtear ó bharra bia agus beatha níos costasaí i ngeall ar a ghainne atá siad agus ar an teicneolaíocht shofaisticiúil a dteastaíonn chucu. Ar an ábhar sin, faoi mar a chuir CESE i bhfáth roimhe seo (9), ní mór an bhearna idir praghsanna breoslaí iontaise agus praghsanna breoslaí malartacha a dhúnadh agus ní mór na breoslaí ar lú an truailliú a dhéanann siad a bheith níos inacmhainne agus ar fáil go forleathan.

4.3.

Cuireann CESE i bhfáth go dtagann an bithdhíosal atá in úsáid faoi láthair ó bharra (ola pailme, síol ráibe, soighe, lus na gréine), rud a fhágann nach bhféadfaí dícharbónú iomlán a bhaint amach. Ina theannta sin, níl go leor amhábhar ann. Is é an réiteach a bheadh ann (nach bhfuil ar fáil go fóill) an breosla díosail atá in úsáid faoi láthair a mheascadh le méideanna méadaitheacha leictreadhíosail, arb é sin breosla sintéiseach déanta as hidrigin ghlas leictrealaíoch agus CO2 gafa. Déantar na leictribhreoslaí sin a tháirgeadh ó 2 a gabhadh roimhe ón atmaisféar nó ó phróisis thionsclaíocha a tháirgeann CO2, sula scaoiltear é.

4.4.

I dtús báire, ní tháirgfear méid leordhóthanach breoslaí forbartha inbhuanaithe chun freastal ar éileamh an earnáil iascaireachta, earnáil a mheastar a bheith 50 milliún tona ar fud an domhain in 2050 (ídítear thart ar 300 milliún tona san iompar muirí faoi láthair agus thart ar 900 milliún tona san iompar earraí troma ar bóthar). Mar sin féin, táthar ag súil go mbeidh leoraithe leictreacha ann faoin am sin. Mar sin, d’fhéadfaí a bheith ag súil leis go bhféadfar an méid iomlán bithdhíosail a úsáid chun críocha muirí. In 2020, úsáideadh thart ar 1 900 milliún lítear de dhíosal chun críocha muirí san earnáil iascaireachta san Eoraip. Ní mór cinntí polaitiúla a dhéanamh chun a áirithiú go dtabharfar tús áite don mhéid sin.

4.5.

Dá bhrí sin, iarrann CESE go gcuirfí dlús le forbairt agus táirgeadh breoslaí forbartha nach bhfuil bunaithe ar bharra bia agus beatha (10) agus go nglacfaí cinneadh soiléir polaitiúil lena dtabharfaí rochtain tosaíochta do shoithí iascaireachta ar na breoslaí forbartha sin ar phraghas réasúnta.

Roghanna malartacha ar dhícharbónú: gléasraí cumhachta malartacha

4.6.

Tá tionscnaimh fuinnimh éagsúla curtha i dtoll a chéile ar fud an domhain. Mar sin féin, is treoirthionscadail iad a bhformhór a bhfuil roinnt dúshlán ag gabháil leo maidir lena suiteáil agus lena n-úsáid san earnáil iascaireachta. Dúshlán eile atá le sárú is ea an gá atá ann bonneagar a fhorbairt san Eoraip agus i gcalafoirt iascaireachta i dtríú tíortha chun soithí iascaireachta a athluchtú, dála a dhéantar i gcás feithiclí talún. I ndáil leis an méid sin, is díol sásaimh do CESE na treoirthionscadail a seoladh le haghaidh athluchtú amach ón gcósta trí bhaoithe nó feirmeacha gaoithe amach ón gcósta a úsáid (11). Ar an dóigh sin, bheadh soitheach leictreach nó hibrideach in ann a chadhnraí a athluchtú gan dul chomh fada leis an gcalafort.

4.7.

Tá gás nádúrtha leachtaithe (GNL) á úsáid mar bhreosla muirí cheana ó tharla go bhfuil sé á tháirgeadh faoi láthair agus go bhfuil an bonneagar a dteastaíonn chuige i bhfeidhm cheana, go háirithe san Eoraip. Léiríodh i staidéar a rinneadh le déanaí (12), áfach, ainneoin is go n-astaíonn innill GNL 25 % níos lú CO2 ná díosal in aghaidh an aonaid cumhachta innill, go bhfuil an gás sin comhdhéanta de mheatán den chuid is mó, rud a bhfuil iarmhairt ceaptha teasa aige atá i bhfad níos airde ná CO2. Measadh sa staidéar, ach GNL a úsáid thar thréimhse 100 bliain, nach mbeadh ach laghdú 15 % ar astaíochtaí gás ceaptha teasa. Mar sin, bíodh is gur céim thábhachtach chun tosaigh é GNL, ní féidir breathnú air mar réiteach críochnaitheach san fhadtéarma. Ina theannta sin, bheadh gá é a mheascadh le bithmheatán agus le meatán sintéiseach, ar breoslaí tearca costasacha iad sin. Na humair a bheadh ag teastáil le haghaidh GNL, bheadh siad trí huaire níos mó ná mar is gnách agus bheadh gá iad a shuiteáil ar an deic, rud a mbeadh fadhbanna toillte agus sábháilteachta i gceist leis.

4.8.

Cé nach rogha mhalartach inmharthana é amóinia mar mhodh tiomána, aithníonn CESE a thábhachtaí atá sé sa phróiseas dícharbónaithe. Úsáidtear cuisniú amóinia go forleathan i soithí móra iascaireachta, go háirithe iad siúd a dhéanann a ngabhálacha a reo nó a phróiseáil ar bord. Is foinse fuinnimh é atá neamhdhíobhálach don chomhshaol óir, go bhfios dúinn, níl aon éifeacht aige ar an gciseal ózóin. Mar sin féin, gás atá ann; mar sin, is riachtanach sábháilteacht soithí iascaireachta a neartú agus sceitheadh a chosc.

4.9.

Is cosúil nach réiteach inmharthana í hidrigin (H2) san earnáil iascaireachta ach an oiread agus go gcruthaíonn sí fadhbanna do shoithí trádála, fiú. Is é an phríomhchúis leis sin go mbeadh umair stórála ceithre huaire níos mó de dhíth i gcomparáid leis na cinn atá de dhíth le haghaidh breoslaí iontaise. Bíodh sin mar atá, ní mór tagairt speisialta a dhéanamh d’innill breosla-chille hidrigine. Is gléas leictriceimiceach iad sin lena dtiontaítear fuinneamh ceimiceach go fuinneamh leictreach. Is an-éifeachtach ar fad an próiseas leictriceimiceach sin agus is beag an tionchar aige ar an gcomhshaol, go háirithe sa chás ina dtáirgtear an leictrealú (a n-éilítear fuinneamh chuige) trí fhoinsí gréine nó gaoithe. Dar le CESE go mbeadh sé spéisiúil anailís a dhéanamh ar na féidearthachtaí a bhaineann leis an teicneolaíocht sin a fhorbairt le haghaidh soithí iascaireachta, lena n-áirítear an teicneolaíocht a úsáid mar fhuinneamh cúnta ar bord.

4.10.

A mhéid a bhaineann le soithí nuathógtha, molann CESE réitigh theicneolaíocha le haghaidh soithí trádála a fhiosrú agus a chur chun feidhme. Mar shampla, dealraíonn sé go bhféadfaí meatánól a úsáid in inneall débhreosla, ag glacadh leis go n-úsáidfear breosla díosail agus go gcuirfear meascán meatánóil leis nuair a bheidh meatánól glas ann. I measc na dteicneolaíochtaí eile a d’fhéadfaí a úsáid agus na réimsí eile ina bhféadfaí feabhas a dhéanamh tá soithí iascaireachta cuidithe, hidridinimic fheabhsaithe, córais fuinnimh níos fearr, amhail athrú ó shásraí meicniúla/hiodrálacha go sásraí leictreacha, tógáil éadrom agus ábhair éadroma (e.g. doirse tráil neamh-mhiotalacha).

4.11.

Ba cheart é a thabhairt faoi deara go bhfuil an tionscal iascaireachta ag obair i bpáirt leis an lucht eolaíochta ar feadh na mblianta chun dearadh agus éifeachtúlacht trealaimh iascaireachta a fheabhsú. Tá go leor dul chun cinn teicniúil déanta cheana féin agus tá cuid mhór teicnící nuálacha iascaireachta tagtha chun cinn mar thoradh ar an méadú ar an roghnaíocht, ar an laghdú ar theagmháil le grinneall na farraige agus/nó leis an bhfrithsheasmhacht in aghaidh na loingseoireachta agus ar mhéid níos lú breosla a úsáid (13). Sampla amháin de threalamh nuálach is ea doirse tráil leathpheiligigh ar féidir leo oibriú 2–5 mhéadar ón ngrinneall agus, ar an dóigh sin, an teagmháil le grinneall na farraige a laghdú. Is lú go mór an tionchar a bhíonn ag an teicníc sin ar éiceachórais bheantacha agus bíonn foghabháil níos lú mar thoradh uirthi. Laghdaítear leis an teicneolaíocht nua sin ídiú breosla agus, dá bhrí sin, astaíochtaí truaillithe agus gás ceaptha teasa.

4.12.

Meabhraíonn CESE nach ar ghníomhaíochtaí a bhaineann leis an tiomáint amháin a bheidh laghdú lorg éiceolaíoch na hearnála iascaireachta ag brath. Chun na críche sin, ba cheart don Aontas infheistíocht a dhéanamh in úsáidí tráchtála nua le haghaidh bia mara (cógaisíocht, cosmaidí, etc.) chun an leas is mó is féidir a bhaint as éisc a ghabhtar. Ba cheart don Aontas, san am céanna, cuideachtaí a dhreasú chun ábhair is féidir a athchúrsáil a cheannach agus tionscnaimh an gheilleagair chiorclaigh a chur chun cinn ar bord long d’fhonn dramhaíl a athúsáid agus cláir um bailiú bruscair mhuirí amhail Fishing for litter [iascaireacht bruscair] a mhaoiniú (14). Mar thoradh ar an bhfeabhas atá tagtha ar staid na stoc éisc, tá laghdú tagtha ar an iarracht iascaireachta agus, mar thoradh air sin, ar an aga iascaireachta agus ar ídiú breosla. Ar an gcaoi chéanna, is féidir laghduithe a dhéanamh ar astaíochtaí ach bainistíocht agus lóistíocht flít a bharrfheabhsú (i.e. laghdú 5–50 % ar gháis ceaptha teasa) agus ach turais a bharrfheabhsú chomh maith (laghdú 1–10 % ar gháis ceaptha teasa) (15).

4.13.

Tugann CESE dá aire gur teoranta an neamhspleáchas atá ag soithí iascaireachta de bharr roinnt teicneolaíochtaí nua. Mar shampla, na fréamhshamhlacha fuinnimh leictrigh atá ann faoi láthair, ní chuireann siad ach 5–6 uair an chloig ar fáil agus ní leor sin ar feadh lá iomlán iascaireachta (a d’fhéadfadh a bheith chomh fada le 12–14 uair an chloig), gan trácht ar thurais iascaireachta a mhaireann roinnt seachtainí. Tá sé chomh tábhachtach céanna dearadh na loinge agus éifeachtúlacht na loinge araon a fheabhsú.

5.    ‘Cairde na n-iasc agus na n-iascairí’: fís maidir le todhchaí na hearnála iascaireachta inbhuanaithe san Aontas Eorpach

5.1.

Le tamall de bhlianta, tá físeanna straitéiseacha á bhforbairt ag Coiste Eacnamaíoch agus Sóisialta na hEorpa i roinnt réimsí: beartas cuimsitheach bia (16), forbairt inbhuanaithe tuaithe uirbeach (17) agus geilleagar na dea bhaile (18). Is mithid anois do CESE fís chuimsitheach fhadtéarmach a fhorbairt d’earnáil iascaireachta inbhuanaithe an Aontais. Mar chuid den fhís sin, ba cheart don Aontas, in éineacht leis na hiarrachtaí uile atá á ndéanamh i réimsí na bithéagsúlachta, an bheartais bhia inbhuanaithe, na sláinte agus na folláine, dálaí maithe oibre, na forbartha inbhuanaithe tuaithe agus uirbí agus an neamhspleáchais straitéisigh, é a ghabháil air féin an earnáil a dhícharbónú ar mhaithe leis an inmharthanacht eacnamaíoch is gá a áirithiú chun cuspóirí an Comhaontaithe Ghlais don Eoraip a bhaint amach agus Clár Oibre 2030 a chur chun feidhme. I gcomhréir leis an Straitéis maidir le Claochlú Gorm ó Eagraíocht Bhia agus Talmhaíochta na Náisiún Aontaithe (FAO) agus i gcomhthéacs na hiarrata níos leithne ó CESE go dtabharfaí isteach Comhaontú Gorm de chuid an Aontais, leagann CESE béim ar an ngá atá ann rannchuidiú na gcóras bia uisceach le haistí bia sláintiúla, cothaitheacha agus inacmhainne do chách a áirithiú agus a mhéadú ar bhonn inbhuanaithe, agus é mar aidhm dheiridh leis sin spleáchas mhargadh an Aontais ar allmhairí éisc a laghdú.

5.2.

Leis an tústuairim seo, ba mhian le CESE an deis a thapú chun fadhb an dícharbónaithe a chur i gcreat straitéiseach níos leithne. Ba cheart cur chuige cuimsitheach a chur chun feidhme i leith na sé réimse seo a leanas ar mhaithe le hearnáil iascaireachta inbhuanaithe a bhaint amach:

5.2.1.   An bhithéagsúlacht

I gcomhréir le SDG 14 maidir le ‘beatha faoin uisce’ agus i bhfianaise chomhaontú stairiúil COP15 maidir leis an mbithéagsúlacht (19), athdhearbhaíonn CESE go bhfuil sé tiomanta do stoic éisc fholláin tháirgiúla a choinneáil, agus do ghnéithe eile a bhaineann leis an mbithéagsúlacht a chur chun cinn san earnáil iascaireachta. Maidir leis na speicis uile a ndéantar saothrú tráchtála orthu, ba cheart leibhéil uastáirgeachta inbhuanaithe nó leibhéil níos airde ná sin a bhaint amach laistigh de na hamscálaí is giorra is féidir agus é sin a dhéanamh ar dhóigh atá comhoiriúnach le hinmharthanacht eacnamaíoch fhadtéarmach na gcabhlach iascaireachta éagsúil a choinneáil. I dtaca leis sin, ba chóir na hacmhainní is gá a chur ar fáil d’eolaithe a dhéanann measúnuithe de chuid na Comhairle Idirnáisiúnta um Thaiscéalaíocht na Mara (ICES) agus an Choiste Eolaíoch, Teicniúil agus Eacnamaíoch um Iascach (CETEI) chun é a chur ar a gcumas na sonraí atá in easnamh a chomhlánú. I gcás nach bhfuil sonraí eolaíocha leordhóthanacha ar fáil, cuirfear prionsabal an réamhchúraim i bhfeidhm go córasach maidir le bainistiú stoc éisc, lena n-áirítear trí laghdú a dhéanamh ar ghabhálacha nuair a mholann eolaithe amhlaidh. I gcás inar gá, cuirfear athoiliúint ar bhaill chriú faoi scéimeanna diúscartha a bhfuil acmhainní buiséadacha leordhóthanacha acu chun méid an chabhlaigh a chur in oiriúint do na deiseanna iascaireachta atá ar fáil.

5.2.2.   Dícharbónú

Ba cheart d’earnáil iascaireachta an Aontais gealltanas a thabhairt neodracht charbóin a bhaint amach faoi 2050 trí na spriocanna arna leagan síos ag an Aontas Eorpach don aistriú fuinnimh a bhaint amach agus é sin a dhéanamh le tacaíocht ón nuálaíocht agus ón teicneolaíocht. Is é an chéad chéim i dtreo réiteach saincheaptha (seachas aon réiteach amháin) a aimsiú do gach roinn chabhlaigh ná staidéar cuimsitheach a dhéanamh ar na teicneolaíochtaí is úrscothaí atá ar fáil.

5.2.3.   Luach saothair cóir, sábháilteacht agus dálaí oibre

Gheobhaidh iascairí na huirlisí agus na treoracha is gá chun díriú ar an aistriú riachtanach atá ar na bacáin agus ba cheart tacú leo le linn phróisis an dícharbónaithe agus le linn phróisis an chlaochlaithe struchtúraigh níos leithne araon. Is tosaíocht é soithí iascaireachta a athnuachan chun feabhas a chur ar cháilíocht mhaireachtála, ar dhálaí maireachtála agus ar shábháilteacht ar bord, rud a fhágfaidh go mbeidh an earnáil níos tarraingtí agus, ar an gcaoi sin, athnuachan ó ghlúin go glúin a chumasú. I measc na bhfeabhsuithe riachtanacha eile a bhaineann leis an dícharbónú, tá an t-aistriú ó chórais tiomána agus ó chórais chúnta go córais atá scothfhorbartha agus níos éifeachtúla agus úsáid a bhaint as trealamh iascaireachta nua-aimseartha, fuinneamhéifeachtúil agus roghnaíoch nach bhfuil tionchar diúltach – nó diomaibhseach – aige ar shláinte agus ar bhithéagsúlacht an éiceachórais i gcoitinne. Chuige sin, ní mór staidéar cuimsitheach a dhéanamh ar leibhéal an Aontais ar na teicneolaíochtaí atá ar fáil don aistriú fuinnimh san earnáil iascaireachta agus san earnáil dobharshaothraithe agus ar na costais agus na tairbhí a bhaineann leo do gach roinn chabhlaigh agus do gach sainiúlacht náisiúnta. Tá athsciliú agus uas-sciliú an lucht saothair chomh tábhachtach céanna i dtreo go gcuirfear oiliúint ar oibrithe sa tionscal muirí agus go n-ullmhófar iad don aistriú fuinnimh (i gcomhréir leis an gClár Oibre Eorpach Scileanna don iomaíochas inbhuanaithe, don chothroime shóisialta agus don athléimneacht). I bhfianaise staid eacnamaíoch fhorbhásach an tionscail iascaireachta in go leor áiteanna san Eoraip agus an laghdaithe leanúnaigh ar an gcabhlach, ba cheart pleananna agus ionstraimí straitéiseacha a fhorbairt chun iomaíochas an tionscail a fheabhsú, agus tacú lena fhorbairt agus lena nuálaíocht chun cur le caighdeán cóir maireachtála dóibh siúd a bhíonn ag brath ar ghníomhaíochtaí iascaireachta.

5.2.4.   Limistéir chósta thuaithe agus iargúlta

Bíodh is gur féidir éagsúlú agus aistriú páirteach chuig earnálacha eile gníomhaíochta (amhail iascaireacht áineasa nó earnálacha turasóireachta inbhuanaithe eile) a thabhairt isteach nuair a cheadaítear sin le pleanáil spásúlachta, ní féidir a shéanadh gurb í an earnáil iascaireachta an phríomhfhoinse fostaíochta agus ioncaim i roinnt mhaith réigiún agus limistéir chósta, ní hamháin do phearsanra ar bord ach d’oibrithe i ngach tionscal agus seirbhís lena mbaineann chomh maith. Ní hamháin go mbeadh meath agus dídhaonrú forchéimnitheach na réigiún sin i gceist le tréigean na hiascaireachta, chaillfí oidhreacht chultúrtha, rud is bunús do shochaithe na hEorpa. Ní mór do na gníomhaithe uile lena mbaineann oibriú ar bhealach thabharfaidh léargas níos dearfaí ar an earnáil iascaireachta. Ina theannta sin, is féidir le dobharshaothrú intíre deiseanna nua eacnamaíocha a chur ar fáil do limistéir thuaithe.

5.2.5.   Aisti bia sláintiúla agus inbhuanaithe

Leis an iascaireacht inbhuanaithe, cuirtear próitéiní ainmhithe ar fáil a bhfuil an lorg carbóin is ísle i gceist leo agus a bhfuil luach cothaitheach den scoth ag baint leo freisin. Cé gur cheart tús áite a bheith ag cáilíocht seachas ag cainníocht i bpatrúin reatha tomhaltais feola mhuintir na hEorpa, ní hamhlaidh atá i gcás iontógáil éisc. I bhformhór na gcásanna, bíonn tomhaltas éisc níos ísle ná mar a mholtar. Ba cheart d’údaráis phoiblí tosaíocht a thabhairt do thomhaltas éisc a chur chun cinn ar phraghsanna inacmhainne don daonra ina iomláine, mar shampla trí speicis nach bhfuil an oiread sin clú orthu a chur chun cinn. Mar bhunchloch d’aiste bia fholláin agus chothrom (20), ba cheart iasc a bheith faoi réir CBL laghdaithe.

5.2.6.   Neamhspleáchas straitéiseach agus ról an dobharshaothraithe

Allmhairíonn an tAontas Eorpach trí cheathrú den iasc a thomhlaítear ann. Anuas ar an éagothromaíocht trádála, tá fadhb eile ann, mar atá, ráthaíochtaí slándála sláinte éagothroma i measc na n-allmhairí sin óir ní féidir iad a rianú ‘ón bhfeirm go dtí an bord’. Chun aghaidh a thabhairt ar an easnamh sin, ba cheart don Aontas ionstraimí trádála déthaobhacha agus iltaobhacha a úsáid chun nach n-allmhaireofar ach táirgí bia mara inbhuanaithe a tháirgtear i dtríú tíortha a bhfuil a chaighdeáin coibhéiseach leo siúd san Aontas, agus iomaíocht chothrom á háirithiú aige san am céanna. Ar an gcaoi chéanna, ní féidir a shéanadh go bhfuil acmhainneacht dhoshéanta ag an earnáil dobharshaothraithe freastal ar éilimh mhargadh iascaireachta an Aontais. Is féidir fás inbhuanaithe a bhaint amach trí spás a chur ar fáil d’oibríochtaí nua trí phleanáil spásúlachta leordhóthanach agus tríd an bpróiseas ceadúnúcháin a chuíchóiriú, próiseas a bhíonn ag brath go minic ar roinnt ranna nó ar leibhéil éagsúla (náisiúnta, réigiúnach, áitiúil) na riarachán poiblí, fiú. D’fhonn is go gcinnteoidh an tAontas a cheannasacht bia, ní mór gach deis a thapú chun táirgeadh éisc agus bia mara a mhéadú go hinbhuanaithe.

---

(1)  COM(2023) 100 final.

(2)  Féach na sonraí maidir le hastaíochtaí a sheolann an Coimisiún Eorpach gach bliain chuig Creat-Choinbhinsiún na Náisiún Aontaithe ar an Athrú Aeráide (Prótacal Kyoto) i gcomhréir leis na treoirlínte arna sainiú ag an bPainéal Idir-Rialtasach ar an Athrú Aeráide (IPCC). Sna sonraí sin, feictear éabhlóid na n-astaíochtaí idir 1990 agus 2020 i dtonaí CO2, CH4 agus N2O in earnáil iascaireachta an Aontais (cf. táblaí 1.A(a)s4, 3s1 agus 3s2, 1.A(a)s3, 1.D).

(3)  Tuairim ó Choiste Eacnamaíoch agus Sóisialta na hEorpa — Togra le haghaidh Rialachán ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle maidir le breoslaí in-athnuaite agus ísealcharbóin a úsáid sa mhuiriompar agus lena leasaítear Treoir 2009/16/CE (COM(2021) 562 final — 2021/0210(COD)) (IO C 152, 6.4.2022, lch. 145).

(4)  https://oceans-and-fisheries.ec.europa.eu/facts-and-figures/facts-and-figures-common-fisheries-policy/fishing-fleet_en.

(5)  https://ebcd.org/wp-content/uploads/2021/11/Je%CC%81ro%CC%82me-UAPF.pptx.

(6)  https://op.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/bba413d1-484c-11ed-92ed-01aa75ed71a1

(7)  https://www.fao.org/3/cc0461en/online/sofia/2022/capture-fisheries-production.html.

(8)  Staidéar ar thionchar sóisialta na dteoireannacha a bhaineann le holltonnáiste agus cumhacht tiomána agus roghanna malartacha a d’fhéadfadh a bheith ann, arna chur i gcrích faoi chuimsiú tionscadal idirphlé shóisialta.

(9)   IO C 152, 6.4.2022, lch. 145.

(10)  Tuairim ó Choiste Eacnamaíoch agus Sóisialta na hEorpa — Teachtaireacht ón gCoimisiún chuig Parlaimint na hEorpa, chuig an gComhairle, chuig Coiste Eacnamaíoch agus Sóisialta na hEorpa agus chuig Coiste na Réigiún — I dTreo Earnáil Láidir Inbhuanaithe Algaí san Aontas (COM(2022) 592 final) (IO C 228, 29.6.2023, lch. 126).

(11)  https://www.maersksupplyservice.com/2022/01/25/maersk-supply-service-launches-venture-company-stillstrom/.

(12)  https://theicct.org/sites/default/files/publications/LNG%20as%20marine%20fuel%2C%20working%20paper-02_FINAL_20200416.pdf.

(13)  https://www.ices.dk/news-and-events/news-archive/news/Pages/InnovativeFishingGear.aspx.

(14)  https://fishingforlitter.org/.

(15)  NSAC Advice Ref. 17-2122. Comhairle ó Chomhairle Chomhairleach na Mara Thuaidh maidir le dícharbónú an chabhlaigh iascaireachta.

(16)   IO C 129, 11.04.2018, lch. 18.

(17)   IO C 105 04.03.2022, lch. 49.

(18)   IO C 106, 31.03.2020, lch 1.

(19)  Cinneadh 15/4, Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework.

(20)   IO C 190, 5.06.2019, lch. 9.

Rapóirtéir:

Florian MARIN

Cinneadh ón Tionól Iomlánach	25.1.2023
Bunús dlí	Riail 52(2) de na Rialacha Nós Imeachta
	Tuairim féintionscnaimh
An rannóg atá freagrach	Aontas Eacnamaíoch agus Airgeadaíochta agus Comhtháthú Eacnamaíoch agus Sóisialta
Dáta a glactha sa rannóg	27.6.2023
Dáta a glactha sa seisiún iomlánach	13.7.2023
Seisiún iomlánach Uimh.	580
Toradh na vótála (ar son/in aghaidh/staonadh)	181/6/5

1.   Conclúidí agus moltaí

1.1.

Measann an Coiste gur ceart bunúsach de chuid an duine rochtain a bheith aige ar uisce atá sábháilte, glan agus ar ardchaighdeán, agus síleann sé go bhfuil sé iomlán doghlactha daoine san Aontas a bheith gan rochtain fós ar uisce.

1.2.

Ba cheart forbairt an gheilleagair uisce san Aontas a bheith cuimsitheach, dea-rialáilte, trédhearcach, an-digiteálaithe, athléimneach, inbhuanaithe, intuartha agus slán, ag tabhairt tús áite do dhaoine agus ag giniúint breisluacha. An t-uisce a thomhlaíonn na tionscail éagsúla, tá sé riachtanach go ndéanfaidís an costas sochaíoch a bhaineann leis sin a sheasamh ar bhealach cothrom.

1.3.

Tá an Coiste ag tathant ar institiúidí an Aontais an tábhacht agus an bhéim chéanna a leagan ar an gComhaontú Gorm don Aontas a leag sé ar an gComhaontú Glas don Aontas, agus an dá chomhaontú sin comhlántach lena chéile.

1.4.

Ní mór an méid seo a leanas a dhéanamh agus ní mór é a bheith i gceist leis an gcreat rialála a ghabhfadh le geilleagar gorm an Aontais: — é a bheith bunaithe ar phrionsabal na dea-bhaile eacnamaíochta; — coinníollachtaí sóisialta agus dlúthpháirtíocht chríochach a chomhtháthú go trasnach; — cothromaíocht a bhaint amach idir ábhair imní comhshaoil, shóisialta agus eacnamaíocha; — tairbhe a bhaint as samhlacha rialála nuálacha trasnáisiúnta lena gcothaítear maoiniú, lena rialaítear an ról atá ag an earnáil phríobháideach, lena gcuirtear feabhas ar bhainistiú na n-acmhainní uisce, agus lena spreagtar iomaíochas san Aontas; — samhlacha comhoibríocha gnó agus prionsabail an gheilleagair chomhroinnte a ghlacadh; — creat institiúideach a ghlacadh nach gcuirfeadh bac ar iomaíochas ghníomhaíochtaí eacnamaíocha an Aontais i margadh an domhain; — trédhearcacht níos fearr a chur ar fáil maidir le tionscnaimh inbhuanaitheachta.

1.5.

Tá CESE ag iarraidh go ndéanfaí an méid seo a leanas: — aistriú ar an tsamhail gheilleagrach atá ann faoi láthair, i dtreo ceann níos inbhuanaithe lena ngearrtar cánacha ar an róthomhaltas agus atá go hiomlán comhsheasmhach leis na spriocanna forbartha inbhuanaithe); — meastóireacht a dhéanamh ar phraghsanna uisce ar fud na mBallstát i gcomhréir leis an bprionsabal gurb é údar an truaillithe a íocfaidh as; — coincheapa eacnamaíocha bunúsacha, amhail rialacha margaidh, an inmharthanacht eacnamaíoch nó an táirgiúlacht, a chur in oiriúint d’fhonn na luachanna iltaobhacha a bhaineann le huisce a chur san áireamh; — reachtaíocht chomhleanúnach i ngach Ballstát maidir le sásra AE chun uisce a stóráil le linn tréimhsí fliucha; — straitéis fhadtéarmach chun an athléimneacht a mhéadú in aghaidh ganntanais uisce; — raon feidhme fhreagracht leathnaithe an táirgeora a leathnú chun bainistiú an uisce iarmharaigh a chur san áireamh; — aghaidh a thabhairt ar an tsaincheist a bhaineann le huisce neamhioncaim (1) trí thús áite a thabhairt don chothabháil leanúnach; tionscnaimh atá dírithe ar sceitheadh uisce a laghdú go suntasach agus taighde ar theicneolaíochtaí nua chun sceitheadh uisce a bhrath; — meastóireacht chuimsitheach a dhéanamh láithreach ar chórais séarachais faoi thalamh i ngach Ballstát, lena n-áirítear sonraí a lárú ar leibhéal an Aontais; — na rialacha maidir le státchabhair a oiriúnú do shaintréithe a ghabhann le hinfheistíocht sa chóras uisce; — praghsanna a bhfuil cinnteacht an tsoláthair an uisce go fadtéarmach san áireamh iontu; — infheistíochtaí i ndálaí oibre, poist agus oiliúint ardcháilíochta agus gníomhaíochtaí sonracha sa réimse sin, ag díriú ar an nglúin óg go háirithe.

1.6.

Aithníonn CESE, d’fhonn dul chun cinn a dhéanamh i dtreo tionscail aeráidneodracha, gur cheart astaíochtaí tionsclaíochta san uisce a chur san áireamh freisin, mar aon leis an drochthionchar ar shláinte an duine agus na costais shóisialta a bhaineann leo. Ina fhianaise sin, tá CESE ag iarraidh go bhforbrófaí caighdeáin shonracha maidir le húsáid an uisce in earnálacha eacnamaíocha éagsúla, amhail an talmhaíocht agus an tionsclaíocht. Is féidir an méid sin a bhaint amach ach grúpa saineolaithe a bhunú a mbeadh sé de chúram air treoirlínte earnáilsonracha a cheapadh maidir le húsáid an uisce.

1.7.

Tá an méid seo a leanas á mholadh ag CESE: — Comhaontú Gorm don Aontas agus Clár Oibre Uisce don Aontas a fhorbairt i ndlúthshineirge leis an gClár Oibre Uirbeach don Aontas (2), Comhaontú Liúibleána (3) agus an Fhís Fhadtéarmach le haghaidh Cheantair Thuaithe an Aontais (4); — tomhaltas an uisce a chuíchóiriú trí bhíthin na mbeart seo a leanas a chur chun feidhme: — praghsanna a dhifreáil idir an tomhaltas chun críoch teaghlaigh agus chun críoch seirbhísí poiblí bunriachtanacha agus an tomhaltas chun críoch táirgiúil; — córas praghsála a chuireann in aghaidh an tomhaltais neamh-inbhuanaithe ar bhonn éifeachtach agus a dhreasaíonn an tomhaltas chun críoch táirgiúil; — íoscheanglas maidir le uisce a chur ar fáil in aisce chun cearta an duine a áirithiú a áireamh i ndearadh an phraghais sin; — trédhearcacht iomlán a áirithiú maidir le costais agus praghas an uisce i leith na ngeallsealbhóirí uile; — pleanáil phoiblí amháin a dhéanamh ar leibhéal na habhantraí (an screamhuisce san áireamh) ar bhealach lena gcosnaítear leas ginearálta an Aontais agus lena n-áirithítear an sreabhadh uisce éiceolaíoch is gá sa dobharlach bunaidh; — creataí rialála maidir le comhaontuithe lamháltais uisce a ghlacadh agus a neartú chun an t-uisce a bhainistiú mar leas poiblí seachas mar thráchtearra is féidir a thrádáil. Ba cheart an praghas a íocann an pobal as an uisce a bheith ag teacht lena stádas mar earra poiblí; — aird agus maoiniú ar leith a dhíriú ar thionscadail uisce trasteorann; — nuálaíochtaí suntasacha a bhaineann leis an uisce a mhalartú idir na Ballstáit agus tástáil ón mbun aníos a spreagadh agus sainiúlacht agus castacht an uisce á gcur san áireamh.

1.8.

Measann an Coiste go bhfuil cistí an Aontais ríthábhachtach maidir le haistriú inbhuanaithe an uisce agus iarrann sé go ndéanfaí an méid seo a leanas: — láimhseálfadh na Ballstáit infheistíocht uisce mar ardtosaíocht san ath-leithdháileadh laistigh de na cláir éagsúla; — comhlántacht mhéadaithe idir Cistí Struchtúracha agus Infheistíochta na hEorpa (5), an tSaoráid Téarnaimh agus Athléimneachta, an Clár InvestEU, Interreg na hEorpa, agus cistí eile; — gairm thiomnaithe ar thograí agus treoirlínte lena gcuirtear castacht agus sainiúlacht an uisce san áireamh; — clár oibríochtúil tiomnaithe le haghaidh uisce agus le haghaidh infheistíochtaí críochacha comhtháite don gheilleagar gorm; — earnálacha uisce a aithint i gclárthréimhse 2028–2034 agus, i gcás inarb ábhartha, clár oibríochtúil tiomnaithe don uisce; — Ciste um Aistriú Gorm; — cúnamh teicniúil a áirithiú le haghaidh na mBallstát chun tionscadail uisce a chur chun feidhme.

1.9.

Measann an Coiste gur ríthábhachtach an athléimneacht a ionchorprú i gcritéir meastóireachta le haghaidh infheistíocht a bhaineann le huisce, ós rud é go bhféadfar costais a ghabhann le téarnamh ó theagmhais dhothuartha a laghdú ar an mbealach sin i gcás ina ndéantar amhlaidh maille leis na hinfheistíochtaí is fearr i mbearta laghdaithe riosca.

1.10.

Ba cheart comhordú agus comhlántacht éifeachtúil a bheith ann idir an Coimisiún Eorpach, an Banc Eorpach Infheistíochta agus an Banc Eorpach Athfhoirgníochta agus Forbartha i dtaca le hinfheistíochtaí uisce a mhaoiniú, de bhreis ar eochairtháscairí feidhmíochta comhchoiteanna i gcreat straitéiseach an Aontais.

2.   Creat beartais agus straitéiseach

2.1.

Ba cheart forbairt ar an ngeilleagar uisce a bheith cuimsitheach, dea-rialáilte agus trédhearcach, agus ba cheart na difríochtaí idir réigiúin agus pobail a bheith san áireamh ann. Ba cheart an fhorbairt sin a bheith an-digiteálaithe, athléimneach, inbhuanaithe, intuartha agus slán, agus comhlántacht á háirithiú idir earnálacha agus gníomhaithe tionsclaíocha, tús áite á thabhairt do dhaoine, an bheatha á cosaint agus breisluach á ghiniúint trí chur chuige saincheaptha maidir le héiceachóras inbhuanaithe cothrom.

2.2.

Leagann CESE béim ar a thábhachtaí atá peirspictíochtaí nua maidir le creata beartais, socruithe institiúideacha agus pleanáil infheistíochta, lena n-áirítear níos mó trédhearcachta maidir le tionscnaimh inbhuanaitheachta agus treoirlínte agus aicmithe beachta a chruthú le haghaidh infheistíochtaí inbhuanaithe agus nuálacha. Ós rud é go bhfuil úsáid inbhuanaithe agus cosaint an uisce agus na n-acmhainní muirí ar cheann de na sé chuspóir comhshaoil a bunaíodh leis an Rialachán maidir le Tacsanomaíocht (6), tá gá le gníomhartha tarmligthe ar leith maidir le húsáid inbhuanaithe an uisce (lipéid ghlasa, athchóiriú éiceachóras). Tarraingíonn CESE aird ar chomhluachanna an Aontais i dtaca le seirbhísí a théann chun tairbhe don leas eacnamaíoch ginearálta, mar a shainítear in Airteagal 14 den Chonradh ar Fheidhmiú an Aontais Eorpaigh (CFAE), agus mar a leagtar amach i bPrótacal Uimh. 26 maidir le seirbhísí leasa ghinearálta atá i gceangal leis an gConradh ar an Aontas Eorpach (CAE) agus CFAE (7).

2.3.

Mar gheall ar shainiúlacht an uisce, ní mór an geilleagar uisce a bheith rialaithe agus lánurraim á tabhairt do dhínit agus cearta an duine, agus do riachtanais shóisialta, don chothromas agus bunriachtanais an duine agus na sochaí á dtrastáthú. Tá CESE ag iarraidh go ndéanfaí córas breithiúnach a oiriúnú d’earnáil an uisce, córas a bhunófaí i gcomhar le heagraíochtaí idirnáisiúnta agus nósanna imeachta gasta chun dul i ngleic le díospóidí a bhaineann le huisce mar chuid de. Ba cheart struchtúir faireacháin fornáisiúnta agus ilearnála agus comhlachtaí rialachais a bhunú chun rialú níos éifeachtúla agus níos iomchuí a dhéanamh ar ghnólachtaí in earnáil an uisce agus ar úsáid an uisce i gcoitinne. Ba cheart ról na hearnála poiblí i mbainistiú an uisce a mhéadú nuair nach bhféadfaidh an margadh rochtain chothrom ar uisce a gheallúint do chách.

2.4.

Tá CESE den tuairim gur cheart institiúidí a bhunú i ngach Ballstát chun a áirithiú go ndéanfaí cinntí eolasacha maidir le húsáid an uisce agus go n-úsáidfí an t-uisce go freagrach éifeachtúil. Ionas go mbeidh sé ar chumas na saoránach an rialú daonlathach a fheidhmiú go hiomlán, is gá a áirithiú go mbeidh eolas acu ar thimthriall an uisce agus ar chostas an timthrialla sin. Tá an Coiste ag iarraidh go mbeadh an Comhaontú Gorm ar aon tábhacht leis an gComhaontú Glas san Aontas.

3.   An Geilleagar Gorm

3.1.

Creideann CESE gur cheart todhchaí an gheilleagair uisce a bheith bunaithe ar phrionsabal gheilleagar na dea-bhaile agus iarrann sé go ndéanfaí machnamh ar choincheapa eacnamaíocha bunúsacha amhail rialacha margaidh, inmharthanacht eacnamaíoch nó táirgiúlacht, chun na luachanna éagsúla a bhaineann le huisce a chur san áireamh. Ba cheart an t-iomaíochas a shainmhíniú arís, ionas go nginfí rathúnais leis, ag cur riachtanais an duine san áireamh ann mar aon le rochtain chothrom ar an uisce do na daoine, don phobal agus do thionscail. Ba cheart na gnéithe sóisialta a chomhtháthú ar bhonn cothrománach sa gheilleagar uisce.

3.2.

Is ríléir go bhfuil gá le haistriú ó bhonn sa rialachas chun an geilleagar uisce a chomhdhlúthú, aistriú lena n-áirítear cothromaíocht idir ábhair imní comhshaoil, sóisialta agus eacnamaíoch. Caithfear leas a bhaint as samhlacha rialála nuálacha trasnáisiúnta lena gcothaítear maoiniú, lena rialaítear an ról eiticiúil atá ag an earnáil phríobháideach, lena gcuirtear feabhas ar bhainistiú na n-acmhainní uisce, agus lena spreagtar iomaíochas san Aontas.

3.3.

Éifeachtaí an athraithe aeráide, na n-astaíochtaí gás ceaptha teasa, an uirbithe thapa, na himirce, éifeachtaí fhás an daonra i limistéir uirbeacha thionsclaithe, agus na ngníomhaíochtaí tionsclaíochta, agus earnálacha nuálacha amhail an bithgheilleagar gorm, an bhith-theicneolaíocht agus an díshalannú, sin iad na nithe a chothaíonn an brú ar shamhlacha gnó an gheilleagair uisce. Ba cheart do ghnólachtaí samhlacha gnó comhoibríocha agus prionsabail an gheilleagair chomhroinnte a chomhtháthú chun freagairt níos fearr do na dúshláin shochaíocha agus chomhshaoil a bhaineann leis an uisce atá ann faoi láthair. Ní mór dlús a chur leis an idirghníomhaíocht agus an comhar idir institiúidí áitiúla, réigiúnacha, náisiúnta agus idirnáisiúnta ag cur san áireamh na cineálacha difriúla geallsealbhóirí atá in earnáil an uisce agus ní mór an t-idirphlé trasearnála a neartú freisin.

3.4.

Tá an Coiste ag tathant ar an gCoimisiún creat maidir le hiomaíocht chothrom a bhunú le haghaidh gnólachtaí atá lonnaithe san Aontais i gcomparáid lena gcuid contrapháirtithe domhanda, agus chun cur chun feidhme comhaontuithe idirnáisiúnta maidir le comhar eacnamaíoch, dálaí oibre agus cosaint an chomhshaoil a neartú.

4.   Eacnamaíocht an Uisce

4.1.

Creideann CESE gur cheart an tsamhail gheilleagrach atá ann faoi láthair, faoina spreagtar tomhaltas uisce trí chánacha agus dreasachtaí, a aisiompú chun bheith níos inbhuanaithe agus comhsheasmhach go hiomlán leis na spriocanna forbartha inbhuanaithe. Ní hamháin gur cheart úsáid an uisce a bheith inbhuanaithe, ach ba cheart é a bheith ina rannchuidiú freisin leis an dúlra a athbhunú sa ghearrthéarma agus san fhadtéarma. Tá CESE ag iarraidh go mbeadh comhaontú fioscach domhanda ann d’fhonn an obair ar son na haeráide agus na hinfheistíochtaí san uisce a mhaoiniú.

4.2.

Ba cheart comhleanúnachas soiléir éifeachtach a éascú idir na cánacha éagsúla a fhorchuirtear ar uisce ar an leibhéal áitiúil, náisiúnta agus Eorpach. Tá CESE ag iarraidh go ndéanfaí an méid seo a leanas: — córas cánach uisce a fhorbairt le haghaidh uisce talún agus uisce dromchla agus é bunaithe ar asbhaintí chun rochtain ar uisce a éascú le haghaidh gach duine agus gach gníomhaí thionsclaíoch; — meastóireacht a dhéanamh ar phraghsanna uisce ar fud na mBallstát i gcomhréir leis an bprionsabal gurb é údar an truaillithe a íocfaidh as; — cánacha agus formhuirir a fhorchur le haghaidh úsáid neamh-inbhuanaithe an uisce, agus úsáid inbhuanaithe an uisce a spreagadh san am céanna; — athbhreithniú ar an Treoir maidir le hAstaíochtaí Tionsclaíocha (8) a mhéid a bhaineann leis an tionchar atá aici ar éiceachóras uisce an Aontais.

4.3.

Caithfidh an tAontas dul i ngleic leis an méadú ar an éileamh ar uisce, fadhb nach mbeidh ach ag dul in olcas le himeacht ama. Is féidir ganntanas uisce nó tuilte a bheith ina gcúis le difríochtaí idir an soláthar uisce agus an t-éileamh ar uisce, agus is féidir iarmhairtí tubaisteacha a bheith ann dá ndeasca. An éagothroime idir soláthar an uisce agus an t-éileamh ar uisce, tá drochthionchar á imirt aici ar na tionscail, na tomhaltóirí, agus na saoránaigh. An dul chun cinn i dtreo na dtionscal aeráidneodrach, ba cheart astaíochtaí tionsclaíochta san uisce (9) a chur san áireamh ann, mar aon leis an drochthionchar a imrítear ar shláinte an duine agus na costais shóisialta a bhaineann leo. Tá sé riachtanach go ndéanfadh na tionscail an costas sochaíoch a bhaineann leis na hastaíochtaí san uisce a sheasamh.

4.4.

Tá CESE ag iarraidh go mbeadh reachtaíocht chomhleanúnach i ngach Ballstát maidir le sásra AE chun uisce a stóráil le linn tréimhsí fliucha, eadhon trí umair stórála agus córais athluchtaithe uiscígh faoi thalamh a thógáil. Tá CESE ag iarraidh go gcruthófaí straitéis fhadtéarmach chun athléimneacht in aghaidh ganntanas uisce a mhéadú, ag cur sainiúlachtaí aeráide réigiúnacha agus saintréithe tionsclaíocha san áireamh.

4.5.

Maidir le hathstruchtúrú ar dhearadh phraghsanna an uisce san Eoraip, ní mór an t-ualach atá ar sheirbhísí éiceachórais i measc na ngeallsealbhóirí a chur san áireamh ann, sin agus cur chuige difreáilte maidir le prionsabal an phraghais iomlán a chur chun feidhme. Ar cheann de na cuir chuige atá ann, ba cheart praghas i bhfad níos ísle a ghearradh as an uisce arna úsáid chun críoch teaghlaigh agus chun críoch seirbhísí poiblí riachtanacha ná an t-uisce arna úsáid chun críoch gníomhaíochtaí táirgiúla. Ba cheart an nasc idir praghsáil costais imeallaigh agus éifeachtúlacht eacnamaíoch a chur san áireamh i ndreasachtaí praghais, mar aon le cothromaíocht agus inbhuanaitheacht, agus ba cheart iad a bheith mar chuid de phacáiste níos mó lena ndéanfaí úsáid inbhuanaithe uisce a spreagadh.

4.6.

Tá an Coiste ag iarraidh go mbeadh trédhearcacht iomlán ann maidir leis na costais agus an praghas atá ar uisce i gcomhair na ngeallsealbhóirí uile. Tá CESE ag iarraidh go mbeadh praghsanna riartha ann i gcásanna áirithe dea-shainithe, agus tá sé á chur i bhfios go mbeidh gá faireachán cúramach a dhéanamh air sin chun a áirithiú go bhfaighidh na tomhaltóirí na seirbhísí a bhfuil siad ag íoc astu. Ba cheart tuairimíocht tráchtála i leith an uisce a sheachaint.

4.7.

Tá CESE á thabhairt dá aire gur díréireach an t-ualach a bhíonn ar dhaoine bochta agus ar dhaoine atá leochaileach go sóisialta de dheasca thionchar an truaillithe agus róshaothrú na n-uiscíoch screamhuisce. Ní mór aird ar leith a thabhairt ar tharaifí uisce agus meastóireacht á déanamh orthu, mar d’fhéadfadh éifeachtaí saofa a bheith ag baint leo agus d’fhéadfaí bochtaineacht uisce a ghiniúint agus anacair shóisialta a chruthú i measc an phobail leo. Tá CESE ag iarraidh go gcuirfí tús le plé fiúntach ar leibhéal an Aontais maidir le dearadh an phraghais chothroim ar uisce. Ba cheart íoscheanglas a áireamh i ndearadh an phraghais sin maidir le huisce a chur ar fáil saor in aisce chun cearta an duine a áirithiú. I struchtúr na bpraghsanna, ba cheart na dúshláin shochaíocha, aeráide agus thionsclaíocha atá ann faoi láthair a chur san áireamh mar aon leis na dúshláin a bheidh ann sa todhchaí. Tá CESE ag moladh go ndéanfaí cinnteacht an tsoláthair uisce go fadtéarmach a chur san áireamh go cothrománach i ndearadh na bpraghsanna.

4.8.

Creideann CESE gur cheart freagracht leathnaithe an táirgeora a leathnú chuig bainistiú an uisce iarmharaigh, agus tacaíonn sé leis an athbhreithniú atá á dhéanamh faoi láthair ar an Treoir maidir le Cóireáil Fuíolluisce Uirbigh (10) (11). Ba cheart sineirgí a thabhairt isteach idir scéimeanna freagrachta leathnaithe táirgeora agus ceanglais éicidhearthóireachta agus faisnéise. Ba cheart feachtais feasachta tiomnaithe lena nasctar geallsealbhóirí difriúla agus éagsúla a chur i bhfeidhm le haghaidh na dtomhaltóirí ionas go dtuigfidh siad agus ionas go n-aithneoidh siad an rud atá i gceist le húsáid inbhuanaithe an uisce.

4.9.

D’fhonn cothabháil leordhóthanach ar chórais uisce a áirithiú agus soláthar méadaithe uisce a spreagadh, tá sé ríthábhachtach aghaidh a thabhairt ar an tsaincheist a bhaineann le huisce neamhioncaim trí thosaíocht a thabhairt do thionscnaimh chothabhála leanúnacha atá dírithe ar sceitheadh uisce a laghdú go suntasach. Chun gur féidir na tionscnaimh sin a mhaoiniú i gceart, is gá ‘riail óir’ a thabhairt isteach le haghaidh infheistíochtaí poiblí. Cuireann CESE i bhfios go láidir go bhfuil caillteanais shuntasacha eacnamaíocha á nginiúint mar gheall ar chothabháil nár bainistíodh go maith agus nár tugadh dóthain maoinithe di, anuas ar bhainistiú neamhleor na sócmhainní. Ní mór teicneolaíochtaí nua chun sceitheadh a bhrath a fhorbairt láithreach agus ba cheart tacaíocht thiomnaithe a fhorbairt chuige sin.

4.10.

Is údar imní don Choiste na measúnuithe neamhleora ar an mbail atá ar chórais séarachais faoi thalamh i roinnt Ballstát, agus tá sé ag iarraidh go ndéanfaí meastóireacht chuimsitheach láithreach, lena n-áirítear sonraí a lárú ar leibhéal an Aontais. Ba sheacht costasaí gan idirghabháil a dhéanamh ná obair dheisiúcháin a bheith le déanamh ar na líonra séarachais.

5.   Na himpleachtaí réigiúnacha a bhaineann leis an uisce

5.1.

Is ceart bunúsach í an rochtain ar uisce ardchaighdeán atá sábháilte glan, agus rud atá ríthábhachtach do shláinte, do dhínit agus do rathúnas gach uile dhuine freisin. Measann an Coiste go bhfuil sé doghlactha go hiomlán daoine a bheith san Aontas atá fós gan rochtain ar uisce.

5.2.

Measann CESE gur ríthábhachtach go ndéanfaí an t-uisce a phríomhshruthú i ngach beartas a bhaineann leis (beartais fuinnimh, tráchtála, tionsclaíochta, talmhaíochta, etc.) agus go n-áiritheodh na Ballstáit sineirgí idir infheistíochtaí in earnálacha éagsúlacha atá cóngarach don uisce, an fhorbairt uirbeach, earnáil an bhia, an talmhaíocht agus an fuinneamh, mar shampla. Is rud é an t-uisce atá ríthábhachtach don fhorbairt uirbeach agus d’fhorbairt na tuaithe araon.

5.3.

Tá CESE ag moladh go bhforbrófaí Comhaontú Gorm don Aontas agus Clár Oibre Uisce an Aontais a bheadh bunaithe ar chomhpháirtíocht infheistíochta uisce atá le forbairt i ndlúthshineirge leis an gClár Oibre Uirbeach don Aontas, mar aon le comhpháirtíocht théamach uisce i gcomhréir le Comhaontú Liúibleána agus i gcomhlántacht iomlán leis an bhFís Fhadtéarmach le haghaidh Cheantair Thuaithe an Aontais. Ba thábhachtach dlúthpháirtíocht chríochach, struchtúir rialachais iltaobhacha a áirithiú chun dul i ngleic le difríochtaí idir limistéir thuaithe agus uirbeacha agus comhdhlúthú oibreoirí réigiúnacha.

5.4.

Ba cheart aird ar leith a thabhairt ar oileáin na Meánmhara agus na réigiún is forimeallaí a mbíonn orthu dul i ngleic le ganntanas sa soláthar uisce le linn tréimhsí triomaigh ar leith de dheasca an tsuímh gheografaigh atá acu. I gcás na limistéar sin, caithfear an soláthar uisce is gá a áirithiú trí chóras a thugann soláthar seasmhach do na teaghlaigh agus na gníomhairí eacnamaíocha.

5.5.

Molann CESE pleanáil phoiblí a dhéanamh ar leibhéal na habhantraí (an screamhuisce san áireamh) ar bhealach lena gcosnófaí leas ginearálta an Aontais agus lena n-áiritheofaí an sreabhadh uisce éiceolaíoch is gá sa dobharlach bunaidh. Na bearta agus na hinfheistíochtaí san uisce a dhéantar d’fhonn limistéir a chosaint ar thuilte nó, ar fhaitíos tréimhsí triomaigh agus ar mhaithe leis an inseoltacht, d’fhonn méid níos mó uisce a choinneáil, ba cheart iad a dhíriú de bhreis air sin ar fheabhas a chur ar an mbithéagsúlacht agus aird a thabhairt ar shaintréithe geomoirfeolaíocha na habhantraí.

5.6.

Ós rud é gur earra de chuid an phobail é an t-uisce, tá CESE ag moladh an ceart chun uisce a úsáid a shainiú go cruinn agus nach mór é a thomhas agus faireachán a dhéanamh air, agus na cineálacha dlíthiúla uile á gcur san áireamh amhail lamháltais, ceadanna, ceadúnais, cearta conarthacha agus úinéireacht gan roinnt, agus an t-uisce a urramú mar a bheadh leas coiteann ann. Ba cheart na cearta úsáide sin a bheith sothomhaiste i dtéarmaí dea-shainithe.

5.7.

Molann CESE go ndéanfaidh an tAontas creataí rialála maidir le comhaontuithe lamháltais uisce a ghlacadh agus a neartú chun an t-uisce a bhainistiú mar leas poiblí seachas mar thráchtearra is féidir a thrádáil. Ba cheart an praghas a íocann an pobal as an uisce a bheith ag teacht lena stádas mar earra poiblí,, i gcomhréir iomlán le hAirteagal 14 CFAE agus le Prótacal 26 atá i gceangal le CAE agus CFAE. Tá CESE ag iarraidh go mbeadh rialacha sriantacha ann chun acmhainní uisce san Aontas a chosaint ionas nach ar mhaithe le geallsealbhóirí nach geallsealbhóirí de chuid an Aontais iad a bheidís á n-úsáid.

6.   Cistí an Aontais Eorpaigh

6.1.

Tá CESE ag iarraidh go mbeadh tuilleadh sineirge ann ar an leibhéal a bhaineann le glao ar thograí agus cláir oibríochtúla chun dul i ngleic le sainiúlachtaí na n-infheistíochtaí uisce agus an úsáid is fearr a bhaint as cistí an Aontais atá tiomnaithe don uisce agus don gheilleagar gorm. Ba cheart saintréithe séasúracha agus timthriallacha na ngníomhaíochtaí uisce ar an leibhéal a bhaineann le glao ar thograí agus i gclársceidealú a chur san áireamh. Tá an Coiste ag iarraidh ar na Ballstáit tús áite a thabhairt don infheistíocht san uisce i gcás ath-leithdháileadh cistí ó chláir éagsúla, agus na rialacha maidir le státchabhair a chur in oiriúint do chúinsí na hinfheistíochta san uisce.

6.2.

Measann CESE nach leor an Ciste Eorpach Muirí, Iascaigh agus Dobharshaothraithe (12) chun tacú le forbairt agus le haistriú an gheilleagair ghoirm. Tá géarghá leis na gníomhaíochtaí incháilithe a éagsúlú, agus le comhlántacht a mhéadú idir CSIE (13), an tSaoráid Téarnaimh agus Athléimneachta, InvestEU, Interreg na hEorpa agus cistí eile. Thairis sin, ba cheart na bunriachtanais ar a bhfreastalaíonn an t-uisce a chur san áireamh i bprionsabal iomaíochta na tionscadal uisce faoi Chistí Struchtúracha agus Infheistíochta na hEorpa.

6.3.

Tugann CESE dá aire gur ionstraimí iad Forbairtí Áitiúla atá á dTreorú ag an bPobal, Grúpaí Gníomhaíochta Áitiúla Iascaigh agus Infheistíochtaí Críochacha Comhtháthaithe (ITI) nach gcumhdaíonn ach cuid de na riachtanais infheistíochta. Tá CESE ag iarraidh go mbeadh clár tiomnaithe oibríochtúil ann le haghaidh an uisce agus go mbunófaí ITI don gheilleagar gorm, agus go mbeadh comhghaol ann idir glaonna éagsúla le haghaidh tograí agus measúnú tionchair ar infheistíocht atá maoinithe ag cistí an Aontais atá dírithe ar bhonneagar uisce. Molann CESE Ciste um Aistriú Gorm a bhunú trí na cistí atá ann cheana féin a dhíriú ar bhonn téamach nó trí chistí nua a chur ar bun. Ba cheart an Ciste um Aistriú Gorm Cóir sin a dhíriú ar réigiúin atá bocht ó thaobh uisce de agus ba cheart an t-aistriú i dtreo bainistiú inbhuanaithe uisce a chumhdach leis, agus éagothromaíocht i dtaca leis an rochtain ar uisce a sheachaint agus tacaíocht a thabhairt do spriocanna 2050 an Aontais, i gcomhréir iomlán leis an gCiste um Aistriú Cóir.

6.4.

Tá CESE den tuairim gur cheart earnálacha uisce a aithint mar earnálacha straitéiseacha i gclárthréimhse 2028–2034 den chéad CAI eile, agus, i bhfianaise an ról aitheanta atá aige mar urlabhra shochaí shibhialta eagraithe an Aontais, ba cheart CESE a bheith rannpháirteach san Ardáin um Speisialtóireacht Chliste maidir leis an nGeilleagar Gorm Inbhuanaithe (14). Molann CESE coinníollacht ex ante éigeantach a chur le clárthréimhse 2028–2034.

7.   An t-aistriú chuig samhlacha nua inbhuanaithe gnó

7.1.

Molann CESE do na Ballstáit imscrúdú a dhéanamh ar an gcaoi ar féidir buiséid phoiblí agus uirlisí maolaithe riosca amhail ráthaíochtaí agus ionstraimí feabhsaithe creidmheasa a úsáid go straitéiseach chun feabhas a chur ar phróifíl riosca agus luaíochta infheistíochtaí agus maoiniú tráchtála, sluachistiú, agus infheistíochtaí cothromais a mhealladh. Tá imní ar an gCoiste go mbeadh fadhbanna ann sa todhchaí maidir le leithdháileadh cistiúcháin phoiblí i roinnt Ballstát mar gheall ar leibhéal an fhiachais phoiblí iontu faoi láthair, na rátaí úis méadaithe agus an meathlú atá ar rátáil chreidmheasa cheannasach. Baol an éillithe agus na doiléireachta rialála, de bhreis ar an ionchas meántéarmach nó fadtéarmach a bhíonn i gceist, tugann CESE dá aire gur féidir go gcuirfeadh an méid sin beaguchtach orthu siúd a d’fhéadfadh infheistíochtaí príobháideacha a dhéanamh i dtógáil na líonraí uisce.

7.2.

Creideann CESE gur cheart infheistíochtaí inbhuanaithe a bhaineann le huisce a fheabhsú trí ionstraimí maoiniúcháin inbhuanaithe amhail bannaí glasa, bannaí sóisialta agus iasachtaí glasa, in éineacht le sainmhínithe comhsheasmhacha thar dhlínsí éagsúla, leibhéal ní b’fhearr caighdeánaithe agus trédhearcachta i sonraí. Tá CESE ag moladh go ndéanfaí bannaí gorma le haghaidh infheistíochtaí uisce ar leibhéal an Aontais a rialáil maille le hionstraimí saincheaptha le haghaidh uisce atá tiomnaithe do FBManna (e.g. trí chreidmheasanna séasúracha). Tá CESE ag iarraidh ar Eurostat freisin caibidil ar leith agus staidreamh a sholáthar le haghaidh sonraí faoin ngeilleagar uisce.

7.3.

Trí thosca comhshaoil, sóisialta, agus rialachais (15) a ionchorprú sa phróiseas cinnteoireachta infheistíochta, is amhlaidh a chumasaítear raon níos leithne deiseanna infheistíochta agus cuirtear an chobhsaíocht airgeadais chun cinn. Tá CESE ag iarraidh go ndéanfaí infheistíochtaí sa bhonneagar, dálaí oibre, poist agus oiliúint ar ardchaighdeán, agus tá sé ag iarraidh go mbeadh gníomhaíochtaí agus feachtais shonracha ann maidir le litearthacht uisce, go háirithe ag díriú ar an nglúin óg. Ba ríthábhachtach conair ghairme atá intuartha agus fadtéarmach chomh maith le pá leordhóthanach a áirithiú chun acmhainní daonna a choinneáil san earnáil uisce.

7.4.

Ní mór do na Ballstáit infheistíochtaí san uisce a thuiscint, a chur chun cinn agus tacú leo, lena n-áirítear cistí cúnaimh teicniúil a úsáid, agus ba cheart don Choimisiún tacaíocht thiomnaithe a thabhairt chuige sin, go háirithe maidir le deiseanna chun uisce a athúsáid. Measann CESE gur ríthábhachtach acmhainní airgeadais a dhíriú ar thionscadail lena laghdaítear úsáid an uisce agus lena ngintear athúsáid uisce i ngach Ballstát, i gcomhréir le hAirteagal 9 den Treoir Réime maidir le hUisce (16).

7.5.

Ba cheart comhordú agus comhlántacht éifeachtúil a bheith ann idir an Coimisiún Eorpach, an Banc Eorpach Infheistíochta agus an Banc Eorpach Athfhoirgníochta agus Forbartha i dtéarmaí infheistíochtaí uisce a mhaoiniú. Áirítear leis sin, eochairtháscairí feidhmíochta comhchoiteanna a fhorbairt i gcreat straitéiseach an Aontais, de bhreis air an bhfaireachán timthriallach mar chuid den Seimeastar Eorpach. Imríonn bainc phoiblí ar fud an Aontais ról tábhachtach maidir le hinfheistíochtaí san uisce, agus ba cheart comhar geallsealbhóirí le bainc phríobháideacha a chomhdhlúthú.

8.   Infheistíochtaí

8.1.

Is tar éis meastóireacht a dhéanamh ar an éileamh fadtéarmach ar uisce ba cheart cinntí a dhéanamh san Aontas maidir le hinfheistíocht, sin agus tar éis meastóireacht chríochnúil ar infhaighteacht acmhainní uisce agus roghanna maoinithe, agus ba cheart na dúshláin a bhaineann le hoiriúnú don athrú aeráide san a chur áireamh chomh maith. Creideann an Coiste gur cheart treochtaí déimeagrafacha sonracha a chainníochtú sa phleanáil maidir le hinfheistíocht fhadtéarmach agus ba cheart an infheistíocht sin a bheith ailínithe le tionscnaimh in earnálacha eile, amhail pleanáil uirbeach, úsáid na talún nó an talmhaíocht. Ba cheart uasmhéadú stóráil charbóin ghoirm a chur san áireamh san fheabhas a bheidh á chur ar shaoráidí uisce. Tá CESE ag tathant ar na Ballstáit chun tionscnaimh phleanála spásúlachta shioncronaithe agus córais anailísíochta mórshonraí a chur chun feidhme. Ba cheart na costais oibríochtúla a chur san áireamh ar bhealach comhtháite in infheistíocht san earnáil uisce agus i maoiniú lena haghaidh.

8.2.

Tá CESE ag iarraidh go mbeadh caighdeáin thiomnaithe ann maidir le húsáid uisce in earnálacha eacnamaíocha éagsúla, sa talmhaíocht agus sa tionsclaíocht, cuir i gcás, trí shainghrúpa a bhunú chun treoirlínte earnála maidir le húsáid a fhorbairt. Ní mór CESE a bheith rannpháirteach sa shainghrúpa sin.

8.3.

Tá an nuálaíocht agus an teicneolaíocht ríthábhachtach chun éifeachtúlacht a spreagadh i mbainistiú an uisce. Tá an-tábhacht le malartú nuálaíochtaí suntasacha a bhaineann le huisce i measc na mBallstát agus le tástáil ón mbun aníos a spreagadh. Tá gá le hiarrachtaí breise chun meastóireacht a dhéanamh ar na costais agus na tairbhí eacnamaíocha, sóisialta agus comhshaoil a bhaineann le conairí infheistíochta éagsúla, idir leibhéal áitiúil, leibhéal an imchuach, an leibhéal náisiúnta, an leibhéal trasteorann agus an leibhéal domhanda fiú. D’fhéadfaí bailiú agus anailísiú sonraí uisce a fheabhsú trí theicneolaíochtaí nuálacha a chur chun feidhme, córais faireacháin satailíte ar chostas íseal lena rianaítear paraiméadair chriticiúla uisce. Ba cheart rannpháirtíocht na mBallstát a chur san áireamh chuige sin.

8.4.

D’fhonn caipiteal fadtéarmach a thiomsú a bheadh ailínithe leis na spriocanna forbartha inbhuanaithe, is minic gá a bhíonn le rioscaí a laghdú i leith tionscadail caipitil nádúrtha a mbíonn orthu aghaidh a thabhairt ar riosca struchtúracha atá níos airde. Ní mór breithniú cúramach a dhéanamh ar an ardú costas agus ar an gcaillteanas airgid atá le lua le rioscaí uisce. Ba cheart iasachtaí agus deontais thraidisiúnta, caipiteal fiontar, cothromas príobháideach agus poiblí, cistí pinsin agus infheistíochta a úsáid freisin. Tá an baol ann fós go n-úsáidfí snas glas ós rud é nach ann do chaighdeáin chomhsheasmhacha le haghaidh bannaí glasa agus cistí infheistíochta comhshaoil, sóisialta, agus rialachais.

8.5.

Ní mór don Choimisiún úsáid chistí ábhartha uile an Aontais agus deiseanna comhpháirtíochta a spreagadh trí chomhpháirtithe sóisialta agus líonraí eagraíochtaí na sochaí sibhialta chun teagmháil a dhéanamh leis na geallsealbhóirí uile, agus béim ar leith a chur ar FBManna. D’fhéadfadh ról tábhachtach a bheith ag maoiniú cumaisc mar gheall ar an toradh íseal a bhíonn ar thionscadail bonneagair uisce. Mar sin féin, is uirlis mhaith infheistíochta fós iad gnólachtaí na seirbhísí uisce.

8.6.

Measann CESE gur ríthábhachtach an rud an athléimneacht a ionchorprú sna critéir meastóireachta infheistíochta a bhaineann le huisce. D’fhéadfaí na speansais a bhaineann le téarnamh ó theagmhais dhothuartha amhail stoirmeacha, tuilte, falscaithe, triomach, cibear-ionsaithe nó paindéimí a laghdú nuair atá athléimneacht ann i dteannta leis na hinfheistíochtaí is fearr i mbearta laghdaithe riosca. Ba cheart aird agus maoiniú ar leith a dhíriú ar thionscadail uisce trasteorann.

8.7.

An infheistíocht neamhleor agus an t-easpa éifeachtúlachta ó thaobh caiteachais de i dtionscadail a bhaineann le huisce, is iad sin an phríomhchúis nach bhfuil dul chun cinn suntasach á dhéanamh ag an Aontas ná ag an gcuid eile den domhan maidir le sprioc forbartha inbhuanaithe 6 maidir le huisce agus sláintíocht a bhaint amach. Cuireann CESE i bhfios go bhfuil deis ag an Eoraip na dúshláin a bhaineann le huisce a athrú ionas gur ionchais nua a bheidh iontu chun teicneolaíocht a fhorbairt, an tsochaí a chur chun cinn agus don fhás gnó, agus is é a bheidh mar sprioc dheiridh geilleagar ina bhfuil an uisce slán athléimneach, agus deiseanna fostaíochta iomlána agus táirgiúla agus poist ar ardchaighdeán a bhaint amach do chách. Is acmhainn don Aontas a bheith ina cheannaire domhanda i réimse na hathúsáide uisce.

---

(1)  Is éard atá i gceist le huisce neamhioncaim uisce a théann amú sa chóras dáileacháin uisce agus nach dtéann chomh fada leis an gceann scríbe a bhí beartaithe dó. Ciallaíonn sin nach n-úsáidtear an t-uisce agus nach n-íoctar as, rud a imríonn tionchar ar gheilleagair áitiúla agus ar na hacmhainní áitiúla atá ar fáil.

(2)  Clár Oibre Uirbeach don Aontas.

(3)  Comhaontú Liúibleána agus an Clár Oibre Ilbhliantúil – An Clár Oibre Uirbeach don Aontas Eorpach a athnuachan.

(4)  Fís fhadtéarmach le haghaidh ceantair thuaithe: ceantair thuaithe níos láidre, níos nasctha, níos athléimní agus níos rathúla san Aontas.

(5)  Cistí struchtúrtha agus infheistíochta na hEorpa 2014-2020.

(6)  Rialachán (AE) 2020/852 maidir le creat a bhunú chun infheistíocht inbhuanaithe a éascú, agus lena leasaítear Rialachán (AE) 2019/2088, (IO L 198, 22.6.2020, lch. 13).

(7)   IO C 202, 7.6.2016, lch. 307.

(8)  Treoir 2010/75/AE ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 24 Samhain 2010 maidir le hastaíochtaí tionsclaíocha (cosc agus rialú comhtháite ar thruailliú) (IO L 334, 17.12.2010, lch. 17).

(9)   Industrial pollutant releases to water in Europe, an Ghníomhaireacht Eorpach Comhshaoil.

(10)  Togra le haghaidh Treoir maidir le cóireáil fuíolluisce uirbigh.

(11)  Treoir 91/271/CEE ón gComhairle an 21 Bealtaine 1991 maidir le cóireáil fuíolluisce uirbigh (IO L 135, 30.5.1991, lch. 40).

(12)  An Ciste Eorpach Muirí, Iascaigh agus Dobharshaothraithe.

(13)  Cistí struchtúrtha agus infheistíochta na hEorpa 2014-2020.

(14)  https://s3platform.jrc.ec.europa.eu/blue-growth

(15)  Critéir chomhshaoil, shóisialta, agus rialachais.

(16)  Treoir 2000/60/CE ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 23 Deireadh Fómhair 2000 lena mbunaítear creat do ghníomhaíocht Chomhphobail i réimse an bheartais uisce (IO L 327, 22.12.2000, lch. 1).

Rapóirtéirí:

Kinga JOÓ agus Carlos Manuel TRINDADE

Cinneadh ón Tionól Iomlánach	25.1.2023
Bunús dlí	Riail 52(2) de na Rialacha Nós Imeachta
	Tuairim féintionscnaimh
Rannóg atá freagrach	Fostaíocht, Gnóthaí Sóisialta agus Saoránacht
Dáta a glactha sa rannóg	21.6.2023
Dáta a glactha sa seisiún iomlánach	13.7.2023
Seisiún iomlánach Uimh.	580
Toradh na vótála (ar son/in aghaidh/staonadh)	171/19/22

1.   Conclúidí agus moltaí

1.1.

Tacaíonn CESE go hiomlán leis na rúin ó na Náisiúin Aontaithe ina ndearbhaítear gur ceart bunúsach daonna é an ceart ar uisce (1) agus gur bunriachtanas é chun taitneamh a bhaint as an saol agus as cearta uile an duine (2). Le Sprioc 6 de Spriocanna Forbartha Inbhuanaithe (SDGanna) na Náisiún Aontaithe agus le prionsabal 20 de Cholún Eorpach na gCeart Sóisialta, bunaítear na prionsabail ghinearálta a bhaineann leis an gceart rochtain a fháil ar uisce. I gcás an athraithe aeráide, is tábhachtaí fós an bhochtaineacht uisce agus bíonn beartais phoiblí de dhíth chun dul i ngleic léi. I gcás ganntanas uisce, is iad na daoine leochaileacha is mó a bhíonn thíos leis.

1.2.

Tá CESE ag iarraidh ar an gCoimisiún Eorpach agus ar na Ballstáit cur chuige bunaithe ar chearta an duine a chur i bhfeidhm maidir le gach beartas uisce agus aghaidh a thabhairt ar an mbochtaineacht uisce, rud a bheidh i gcomhréir le Colún Eorpach na gCeart Sóisialta freisin. Ba cheart seirbhísí uisce agus sláintíochta a bheith inbhuanaithe, cothrom, éifeachtach, ar ardcháilíocht agus inacmhainne do chách, agus ba cheart aird ar leith a thabhairt ar ghrúpaí sóisialta leochaileacha.

1.3.

Tá CESE den tuairim gur cheart caitheamh leis an rochtain uilíoch ar uisce óil agus ar shláintíocht ardchaighdeáin ar phraghsanna cothroma don phobal mar leas poiblí seachas mar thráchtearra, agus ar an ábhar sin nár cheart é a bhainistiú de réir rialacha an mhargaidh aonair.

1.4.

Iarrann CESE ar an gCoimisiún cur chuige coiteann a chur chun cinn chun bochtaineacht uisce a thuiscint ar leibhéal an Aontais agus chun sainmhíniú cuimsitheach a fhorbairt lena bhféadfar tuiscint inláimhsithe chomhroinnte a fháil ar an rud is bochtaineacht uisce ann (3). Ar an gcaoi sin, féadfaidh gach Ballstát sainmhíniú a fhorbairt a bheidh oiriúnach dá chomhthéacs féin, i gcomhréir leis an gceann Eorpach.

1.5.

Tá CESE ag iarraidh ar an gCoimisiún treoirlínte comhchoiteanna a fhorbairt trína ndéanfar faireachán ar an rochtain ar sholáthar uisce agus seirbhísí sláintíochta (4) inacmhainne ar ardchaighdeán, agus ar neamhréireachtaí spásúla, sóisialta agus inscne sna seirbhísí sin ag leibhéal na mBallstát agus an Aontais. Iarrann sé ar an gCoimisiún, freisin, staid na himeartha a mhapáil agus faireachán rialta a dhéanamh ar an dul chun cinn a dhéantar. Ba cheart na sonraí a bheith iontaofa, bailí agus ar fáil go poiblí. Beidh an méid sin ag teastáil freisin chun Airteagal 16(a) de Threoir (AE) 2020/2184 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 16 Nollaig 2020 maidir le cáilíocht an uisce atá ceaptha do thomhaltas an duine (dá ngairfear an Treoir maidir le hUisce Óil anseo feasta) a chomhlíonadh (5), agus tá CESE ag súil go nglacfar an togra ón gCoimisiún Eorpach maidir le hAthmhúnlú na Treorach maidir le Cóireáil Fuíolluisce Uirbigh (6), lena dtugtar isteach Airteagal 19 maidir le Rochtain ar Shláintíocht.

1.6.

Molann CESE don Choimisiún gur cheart gealltanas a chuimsiú san athbhreithniú a dhéanfar amach anseo ar an Treoir maidir le hUisce Óil go mbeadh rochtain ag cách ar sholáthar uisce agus seirbhísí sláintíochta, mar a leagtar amach i Sprioc Forbartha Inbhuanaithe 6 de chuid na Náisiún Aontaithe. Molann CESE don Choimisiún treoirlínte comhchoiteanna a ghlacadh maidir le praghsáil uisce agus sláintíochta, faoinar féidir leis na Ballstáit creat rialála atá oiriúnach dá chomhthéacs féin a fhorbairt. Ba cheart do na treoirlínte sin urraim a thabhairt do cheart an duine ar uisce agus prionsabal an neamh-dhíghrádaithe, cosúil lena bhfuil molta ag na Náisiúin Aontaithe maidir le cearta an duine agus an rochtain ar uisce óil agus ar shláintíocht.

1.7.

Tá sé á chur i bhfios ag CESE nár cheart comhlíonadh riachtanas sóisialta eile a chur i mbaol de bhrí go bhfuiltear ag íoc as soláthar uisce agus seirbhísí sláintíochta. Ar an ábhar sin, tá CESE ag iarraidh ar an gCoimisiún forléargas a thabhairt ar na bearta maidir le hinacmhainneacht a chuirtear i bhfeidhm sna Ballstáit uile, agus go sonrach i gcás tomhaltóirí leochaileacha. Bunaithe ar an bhforléargas sin, tá CESE ag iarraidh ar an gCoimisiún treoirlínte comhchoiteanna a fhorbairt lena bhféadfaidh na Ballstáit teaghlaigh a bhfuil fadhbanna inacmhainneachta acu, agus tomhaltóirí leochaileacha go háirithe, a shainaithint, agus bearta réitigh a fhorbairt chun aghaidh a thabhairt orthu. Ba cheart a áirithiú leis na treoirlínte sin nach ndéanfar soláthar uisce aon úsáideora leochailigh a dhínascadh (7). Ba cheart léargas iomlánaíoch ar chásanna na dteaghlach a ndéantar difear dóibh a bheith mar bhonn do na bearta sin, agus ba cheart ionstraimí beartais shóisialta, bearta beartais tithíochta, agus bearta sonracha a bhaineann le soláthar uisce agus seirbhísí sláintíochta a chur i bhfeidhm ar bhealach atá sonrach don chomhthéacs. Ba cheart prionsabal na dlúthpháirtíochta a chur san áireamh agus na bearta sin á maoiniú; ba cheart féachaint ar chineálacha nuálacha cistiúcháin chomh maith le cistiú poiblí, e.g. cistí tiomnaithe a ionchorprófar i mbillí uisce a chur ar bun.

1.8.

Molann CESE go ndéanfaidh an tAontas creataí rialála maidir le comhaontuithe i gcás lamháltas uisce a ghlacadh agus a neartú chun an t-uisce a bhainistiú mar leas poiblí seachas mar thráchtearra ar féidir é a thrádáil. Maidir leis na creataí rialála sin, ba cheart na nithe seo a leanas a áirithiú: a) go bhfuil siad i gcomhréir le cearta an duine; b) go gcuirtear inbhuanaitheacht na n-éiceachóras uisceach chun cinn leo; c) go ndéantar iad a bhunú agus a chur chun feidhme ar bhealach trédhearcach le rannpháirtíocht an phobail; d) go bhfuil siad ina gcomhlánú ar chreat na gceart lamháltais le hinstitiúidí poiblí chun cearta úsáide uisce a aisghabháil mar mhalairt ar chúiteamh cóir agus iad a ath-leithdháileadh, le linn géarchéimeanna triomaigh, ar úsáideoirí atá i gcruachás.

1.9.

Tá sé á thabhairt dá aire ag CESE go bhfuil difríocht bhunúsach idir bainistíocht phoiblí agus phríobháideach uisce agus go bhfuil dea-shamplaí agus drochshamplaí ar fáil ar an leibhéal poiblí agus príobháideach araon. Mar sin féin, toisc an bhéim a bheith ar an mbrabús san earnáil phríobháideach, is deacair bunriachtanas uilíocht na seirbhíse a chomhlíonadh, i.e. freastal ar 100 % den phobal. Creideann CESE gur fearr is féidir le bainistíocht uisce phoiblí rochtain uilíoch ar chórais uisce agus séarachais a ráthú ar phraghas cothrom agus caighdeáin cháilíochta leordhóthanacha agus athbhunú agus cosaint éiceachóras á gcur san áireamh.

1.10.

Tá CESE den tuairim gur cheart don Aontas agus do na Ballstáit uile fís chomhshaoil a ghlacadh agus cláir a fhorbairt lena gcisteofar na dáileoirí uisce chun laghdú sceití agus caillteanais uisce a áirithiú, ós rud é go ndéanann siad léirscrios ar bhainistiú acmhainní uisce. Tá CESE ag iarraidh ar an gCoimisiún agus ar na Ballstáit féachaint ar réitigh theicniúla nua agus nuálacha, agus tacaíocht a thabhairt dóibh, chun dul i ngleic leis an nganntanas uisce, leithéidí úsáid níos mó a bhaint as uisce liath agus fuíolluisce cóireáilte, agus as saoráidí cóireála fuíolluisce ar mhionscála atá díláraithe.

1.11.

Tá CESE ag iarraidh ar an gCoimisiún agus ar na Ballstáit cistiúchán poiblí a chur ar fáil chun bonneagar a fhorbairt, agus aird ar leith á tabhairt ar úinéirí maoine ar bheagán acmhainní agus ar chomharsanachtaí uirbeacha agus tuaithe atá faoi mhíbhuntáiste sóisialta agus a raibh riachtanais athchóirithe bonneagair acu le fada. Ba cheart féachaint le forbairt a dhéanamh ar an mbonneagar uisce agus sláintíochta i gcomhthéacs an Rabharta Athchóiriúcháin. Ina theannta sin, maidir leis an bpleanáil spásúlachta, ba cheart soláthar uisce agus seirbhísí sláintíochta a bheidh inbhuanaithe ó thaobh an chomhshaoil, an gheilleagair agus na sochaí de a chur san áireamh.

1.12.

Agus é á thabhairt dá aire aige go bhfuil go leor abhantrach san Eoraip a bhaineann le breis agus Ballstát amháin, molann CESE creat rialachais pholaitiúil agus theicniúil a ghlacadh agus go mbeadh an tsochaí shibhialta rannpháirteach i ngach ceann de na habhantracha san Aontas (féach pointe 6.4 agus 6.5). Molann CESE don Choimisiún measúnú a dhéanamh ar fheidhmíocht na bainistíochta abhantraí agus sásraí polaitiúla, teicniúla agus rannpháirtíochta a thionscnamh chun í a fheabhsú. Ba cheart don Choimisiún Comhairle Abhantraí a chur ar bun a dhéanfaidh ionadaíocht ar na geallsealbhóirí uile, a chabhróidh leis an Údarás Abhantraí agus a ghlacfaidh ról an idirghabhálaí chuici féin i gcoinbhleachtaí trasteorann.

1.13.

Molann CESE don Choimisiún an méid seo a leanas a dhéanamh: — tionscadail talmhaíochta agus thionsclaíocha atá an-dian ar uisce a rialáil i ndáil le fadhbanna comhshaoil agus sóisialta iartheachtacha agus, i gcásanna áirithe, próiseas céimnithe amach a fhorbairt le haghaidh na dtionscadal sin, réitigh a aimsiú do na gnólachtaí, na hoibrithe agus na críocha lena mbaineann agus na cistí riachtanacha a leithdháileadh chun cothromaíocht a bhaint amach sa réiteach a aimseofar; — reachtaíocht a fhorbairt chun a áirithiú go mbeidh sreabhadh íosta ag dul i bhfarraige; — a chinntiú go nglacfaidh an tAontas pleananna éigeandála faoina dtabharfaí tosaíocht don rochtain ar uisce a bheadh in úsáid ag daoine i ngéarchéim ghanntanais.

1.14.

Molann CESE go ndéanfaidh an tAontas beartais a tharraingt suas chun tomhaltóirí a chosaint, faoina n-áiritheofar go mbeidh rochtain ag cách ar uisce óil sábháilte ar phraghas cothrom, agus ar chórais leordhóthanacha séarachais. Ba cheart rannpháirtíocht na ngeallsealbhóirí éagsúla lena mbaineann (tomhaltóirí, oibrithe, gnólachtaí) i gcomhlachtaí comhairliúcháin a chuimsiú sna beartais sin.

1.15.

Tá CESE ag iarraidh ar an gCoimisiún agus ar na Ballstáit bearta a dhéanamh chun feabhas a chur ar fheasacht chónaitheoirí an Aontais ar luach an uisce, agus ar a thábhachtaí atá rochtain ar uisce agus ar shláintíocht do chách. Ba cheart leas a bhaint as acmhainneacht na cumarsáide agus an oideachais chun úsáid níos inbhuanaithe an tsoláthair uisce agus na seirbhísí sláintíochta a chur chun cinn (8). Ba cheart díriú ar leanaí agus daoine óga mar phríomhghníomhaithe in úsáid inbhuanaithe an tsoláthair uisce agus seirbhísí sláintíochta amach anseo, ach ba cheart na haoisghrúpaí uile a chuimsiú sa mhúscailt feasachta. I gcás teaghlaigh atá thíos leis an mbochtaineacht uisce, ba cheart an mhúscailt feasachta a chomhtháthú le bearta eile chun feabhas a chur ar rochtain na dteaghlach sin ar sholáthar uisce agus ar sheirbhísí sláintíochta ardchaighdeáin ar phraghas réasúnta.

1.16.

Tá sé á chur i bhfios go láidir ag CESE gur cheart suirbhéanna ar riachtanais phearsanra san earnáil uisce a dhéantar ar bhonn córasach a bheith ag gabháil le beartais uisce an Aontais agus na mBallstát, lena n-áirítear na cáilíochtaí is gá, forbairt an lucht saothair, agus bainistiú sláinte agus sábháilteachta ceirde. Ba cheart an méid sin a dhéanamh i gcomhar leis na comhpháirtithe sóisialta san earnáil.

2.   Réamhrá agus raon feidhme na tuairime

2.1.

Is gné bhunúsach é uisce i ngach réimse saoil. Is príomhghné den fhorbairt inbhuanaithe é freisin agus is bunriachtanas do shíocháin na sibhialtachta é. Tá an t-athrú aeráide ag cur le fadhbanna a bhaineann le huisce cheana féin, agus beidh fadhbanna níos mó fós á gcruthú aige amach anseo. Tá pobail dhaonna, agus grúpaí leochaileacha go háirithe, faoi bhrú breise de bharr soláthairtí neamhleora fionnuisce.

2.2.

In 2010 (9), thug Comhthionól Ginearálta na Náisiún Aontaithe aitheantas sainráite do cheart an duine ar uisce agus ar shláintíocht, agus treisíodh an t-aitheantas sin ag Comhdháil Uisce 2023 na Náisiún Aontaithe (10). Aithníonn na Náisiúin Aontaithe freisin gur bunriachtanais iad uisce óil glan agus sláintíocht chun cearta uile an duine a bhaint amach. I measc na 17 SDG de chuid na Náisiún Aontaithe a comhaontaíodh go hidirnáisiúnta, tá Sprioc 6 – ‘Rochtain ar uisce agus ar shláintíocht a áirithiú do gach duine’. Taobh leis na gealltanais dhomhanda sin, sonraítear i bPrionsabal 20 de Cholún Eorpach na gCeart Sóisialta go bhfuil ceart rochtana ag cách ar sheirbhísí bunriachtanacha ar ardchaighdeán, lena n-áirítear uisce agus sláintíocht.

2.3.

Bhunaigh an tAontas Eorpach creat cuimsitheach dlíthiúil agus rialachais chun a áirithiú go ndéanfar bainistiú inbhuanaithe ar acmhainní uisce an Aontais, agus tá dul chun cinn déanta aige maidir lena chur chun (11), (12). I dtuairimí ó CESE roimhe seo moladh go láidir na dúshláin a bhaineann le huisce a nascadh le bearta chun dul i ngleic leis an mbochtaineacht agus leis an sprioc deireadh a chur léi (13), soláthar uisce agus sláintíochta a chur chun cinn mar sheirbhísí poiblí ríthábhachtacha do chách (14), agus an rochtain ar uisce óil a éascú do ghrúpaí leochaileacha agus do dhaoine atá ina gcónaí in áiteanna iargúlta agus i limistéir thuaithe faoi mhíbhuntáiste nó imeallacha (15).

2.4.

Sa tuairim féintionscnaimh seo, dírítear ar na dúshláin reatha a bhaineann le rochtain ar uisce glan agus ar shláintíocht. Féachtar inti freisin ar na bearta a bheidh le glacadh ar an leibhéal Eorpach, náisiúnta agus áitiúil agus ar ról na sochaí sibhialta eagraithe maidir le dul i ngleic leis an mbochtaineacht uisce agus na héifeachtaí a ghabhann léi, ar na daoine is leochailí go háirithe. Ar deireadh, scrúdaítear inti bealaí chun éifeachtaí sóisialta, polaitiúla agus eacnamaíocha na bochtaineachta uisce agus an tionchar atá aici ar shláinte an duine a mhaolú.

2.5.

Is ann don bhochtaineacht uisce san Aontas Eorpach, ainneoin go bhfuil seasamh measartha maith ag an Aontas i dtéarmaí domhanda. Tá na milliúin saoránach de chuid an Aontais ann nach mbíonn rochtain acu ar uisce ná ar shláintíocht dea-chaighdeáin agus inacmhainne go laethúil, staid a bhféadfaí bochtaineacht uisce a thabhairt uirthi. Is é sin le rá, séantar ar na milliúin Eorpach a gceart rochtana ar uisce agus ar shláintíocht inacmhainne agus dea-chaighdeáin.

2.6.

Mar sin féin, baineann iarmhairtí forleathana sóisialta, eacnamaíocha agus comhshaoil leis an mbochtaineacht uisce, lena n-áirítear rioscaí sláinte ar leibhéal an duine aonair agus an phobail, infhostaitheacht laghdaithe, meathlú an gheilleagair áitiúil, eisiamh sóisialta, truailliú comhshaoil, gluaiseachtaí/imirce an daonra agus éagobhsaíocht pholaitiúil. Níl na hiarmhairtí sin i gcomhréir leis an méid uisce a úsáideann na teaghlaigh sin ná leis an bhfuíolluisce a tháirgeann siad i gcomparáid leis an tionsclaíocht agus leis an talmhaíocht. Léiriú ar an méid sin is ea gur bhain an chéad Tionscnamh Eorpach ó na Saoránaigh ar éirigh leis le rochtain ar uisce agus ar shláintíocht, tionscnamh inar éilíodh go mbeadh soláthar uisce agus seirbhísí sláintíochta ag an uile dhuine san Aontas, go dtabharfaí tús áite do chearta an duine ar leasanna an mhargaidh ó thaobh soláthar uisce de agus go ndéanfadh an tAontas iarrachtaí breise chun a áirithiú go mbeadh rochtain ag cách ar uisce agus ar shláintíocht (16). Chun tosaíochtaí polaitiúla an Choimisiúin a bhaint amach, ní mór aghaidh a thabhairt ar bhochtaineacht uisce, go háirithe i gcomhthéacs an Chomhaontaithe Ghlais don Eoraip agus an ghealltanais ann gan aon duine a fhágáil ar lár.

2.7.

Faoin Treoir maidir le hUisce Óil, bunaítear oibleagáid faoina gcaithfidh na Ballstáit gach beart a dhéanamh chun a áirithiú go mbeidh rochtain ag grúpaí leochaileacha agus imeallaithe ar uisce óil. Mar sin féin, ní aithníonn sé an ceart ag cách ar rochtain ar uisce óil sábháilte agus ar shláintíocht, mar a áirítear sna spriocanna forbartha inbhuanaithe. Iarrann CESE ar an gCoimisiún an t-aitheantas sin a chur san áireamh sa chéad athbhreithniú eile ar an Treoir maidir le hUisce Óil.

2.8.

Is oth le CESE nach bhfuil ach sonraí teoranta agus ilroinnte ar fáil, rud a fhágann gur deacair forbhreathnú cuimsitheach a fháil ar scála agus ar shaintréithe an fheiniméin.

3.   Rochtain ar uisce agus ar shláintíocht ar ardchaighdeán

3.1.

Ní úsáideann 9,8 milliún duine san Aontas Eorpach, nó 2,2 % dá dhaonra, uisce óil sábháilte ó fhoinse ardchaighdeáin a bhfuil rochtain air ina dtithe féin (17). Tá 2 % eile ann, tuairim is 9,4 milliún duine, nach bhfuil rochtain acu ar bhunseirbhísí uisce óil ach lasmuigh dá n-áitreabh (18). Tá tuairim is 450 000 duine a bhfuil cónaí orthu san Aontas (19) nach bhfuil rochtain acu ar bhunseirbhísí uisce óil fiú. Tá 6,7 milliún duine san Aontas Eorpach, nó 1,5 % den daonra, atá ina gcónaí agus gan áiseanna sláintíochta acu, is é sin le rá i dteach nach bhfuil folcadán, cithfholcadán ná leithreas insruthlaithe ann, agus tá 84,5 milliún duine, nó 19 % den daonra, nach bhfuil rochtain acu ar chóireáil thánaisteach fuíolluisce ar a laghad (20).

3.2.

Déanann bochtaineacht uisce difear go háirithe do dhaoine leochaileacha agus do theaghlaigh leochaileacha. — Tá breis agus trí oiread seans go mbeidh teaghlaigh faoi bhochtaineacht ag maireachtáil gan áiseanna sláintíochta acu (21). — Bíonn tionchar díréireach ag an easpa rochtana ar uisce, sláintíocht agus sláinteachas (‘WASH’) ar mhná ar chúiseanna éagsúla, mar shampla mar gheall ar an ról díréireach a bhíonn acu cúraimí tí a dhéanamh, agus mar gheall ar shaincheisteanna cúraim a bhaineann le sláinteachas míosta. — Déantar difear díréireach do leanaí, toisc iadsan is mó a bhíonn i mbaol de dheasca iarmhairtí drochshláinteachais. — Is mó, freisin, a bhraitheann daoine faoi mhíchumas, nó daoine a bhfuil riachtanais shonracha acu, iarmhairtí na bochtaineachta uisce. — Bíonn daoine gan dídean, go háirithe daoine a chodlaíonn amuigh, buailte go mór ag an easpa rochtana ar uisce, sláintíocht agus sláinteachas mar gheall ar an bhfíoreaspa tithíochta. — An mionlach eitneach is mó san Eoraip, na Romaigh, bíonn siadsan thíos go mór leis an easpa rochtana ar uisce óil agus sláintíocht atá sábháilte agus inacmhainne. Cónaíonn gach tríú Romach i dteach gan uisce buacaire (22), agus níl leithreas insruthlaithe sa teach nó cithfholcadán ach ag beagán os cionn a leath (23). Tá samplaí ann de phobail imeallaithe, a mbíonn ró-ionadaíocht ag Romaigh iontu, a ndiúltaítear bunseirbhísí uisce óil dóibh, fiú, nuair a dhéantar na buacairí poiblí a dhúnadh síos (24), agus de phobail imeallaithe a chónaíonn i limistéir a bhuailtear le héilliú screamhuisce de bharr gníomhaíochtaí eacnamaíocha (25). — Is minic nach mbíonn ach rochtain mhísásúil ag imircigh ar sholáthar uisce agus seirbhísí sláintíochta, go háirithe imircigh gan doiciméid i gcóiríocht éigeandála agus i gcóiríocht neamhfhoirmiúil. — D’fhéadfadh easpa rochtana ar uisce inacmhainne agus ar shláintíocht inacmhainne dul i bhfeidhm ar ghnólachtaí teaghlaigh ar le teaghlaigh leochaileacha iad, rud a chruthaíonn fadhbanna sóisialta agus eacnamaíocha.

3.3.

Maidir leis na héagothromaíochtaí sóisialta ó thaobh rochtana de, baineann tábhacht le difríochtaí spásúla sa bhonneagar uisce agus sláintíochta cé go bhfuil cúiseanna eile leo freisin. Is iomaí limistéar ina dtrasnaíonn na fadhbanna a bhaineann leis an mbonneagar agus na fadhbanna sóisialta. D’fhéadfadh pobail imeallaithe amuigh faoin tuath a bheith faoi mhíbhuntáiste ar leith. Ina theannta sin, i gcomharsanachtaí ar bheagán acmhainní a bhfuil riachtanais athchóirithe acu le fada, cuireann bonneagar lag leis an mbochtaineacht uisce agus le fadhbanna comhshaoil.

3.4.

San am céanna, bíonn tionchar ag athruithe déimeagrafacha dháileadh geografach an éilimh ar sholáthar uisce agus seirbhísí sláintíochta. Cuireann an t-uirbiú brú breise ar sholáthar uisce agus seirbhísí sláintíochta i roinnt mhaith limistéar uirbeach a bhfuil daonra mór iontu. In áiteanna eile den Aontas, i limistéir thuaithe go háirithe – ach i limistéir eile freisin – is deacair líonraí a fheidhmiú mar gheall ar laghdú daonra.

3.5.

Cé gur grúpaí sóisialta is mó atá thíos leis na fadhbanna thuasluaite a bhaineann le heaspa rochtana ar sholáthar uisce agus seirbhísí sláintíochta, tá cion i bhfad níos mó de phobal an Aontais Eorpaigh – 30 % ar an meán – a ndéanann strus maidir le huisce (i.e. neamhréir idir an t-éileamh ar uisce agus an soláthar uisce) difear éigin dóibh (26). Bíonn dianstrus maidir le huisce ar dhaoine i ndeisceart na hEorpa i rith na bliana. In áiteanna eile san Eoraip, bíonn ganntanas uisce ann ó am go chéile agus i dteophointí sonracha. San iomlán, tá 8 milliún duine san Eoraip ina gcónaí i limistéir ina dtarlaíonn triomaigh go minic nó ina mbíonn strus maidir le huisce (27). Meastar go dtiocfaidh laghdú séasúrach breise ar an soláthar uisce sa chuid is mó den Eoraip mar thoradh ar an athrú aeráide.

3.6.

Thairis sin, sa mhéid go bhfuil timthriallta hidreolaíocha agus patrúin báistí ag athrú mar thoradh ar an athrú aeráide agus go bhfuil teochtaí ag ardú mar thoradh air, is fachtóir é a théann i bhfeidhm go mór ar an strus maidir le huisce, agus a mbíonn tionchar díreach aige ar an rochtain ar uisce, sláintíocht agus sláinteachas ar bhealaí iomadúla. Titeann soláthar agus cáilíocht an uisce de bharr triomach, ardú teochta agus fiú báisteach mhór, agus déantar damáiste don bhonneagar, rud a chruthaíonn deacrachtaí ó thaobh iompraíochtaí sláinteachais agus sláintíochta a chothabháil. D’fhéadfadh ardú ar leibhéal na farraige an soláthar uisce óil a laghdú mar gheall ar thuilte agus ionsá salanda. Tá ganntanas fianaise ann maidir leis an Eoraip go sonrach; mar sin féin, bunaithe ar na treochtaí domhanda is féidir glacadh leis le réasún go mbeidh tionchar díréireach ag an athrú aeráide ar dhaoine, teaghlaigh agus pobail leochaileacha (28).

3.7.

Baineann éagsúlacht mhór leis an méid uisce a úsáideann teaghlaigh, ag brath ar an mBallstát atá i gceist, idir 77 agus 220 lítear an duine in aghaidh an lae (29). Is lú uisce a úsáidtear i mBallstáit an oirthir, tríd is tríd, ná i mBallstáit an iarthair, agus tá cuid de Bhallstáit an deiscirt ar na húsáideoirí is mó; mar sin féin, tá asluitigh ann (30).

3.8.

Cé go bhfuil cáilíocht an uisce san Aontas Eorpach go maith, tríd is tríd, tá fadhbanna fós le cáilíocht an uisce i limistéir áirithe, mar a léirítear leis na cásanna neamhchomhlíontachta a seoladh i gcoinne roinnt Ballstát bunaithe ar an Treoir maidir le hUisce Óil. Ina theannta sin, tá baol mór ann go mbeidh uisce óil neamhshábháilte in úsáid mura mbeidh rochtain ar sholáthar uisce óil, agus ar bhunseirbhísí uisce go háirithe, a bhainistítear go sábháilte.

3.9.

Tá ardleibhéal sásaimh ann le cáilíocht an uisce óil tríd is tríd, cé nach mar sin atá i ngach áit. Léiríonn sonraí suirbhé ó lár na 2010idí gur mheas 82 % de chónaitheoirí an Aontais gur uisce óil dea-chaighdeáin a bhí sa limistéar ina raibh cónaí orthu (31), ach nár aontaigh thart ar 7 % díobh leis sin. Ní raibh an measúnú ginearálta ar uisce óil san Aontas chomh fabhrach céanna in aon chor, gan ach 27 % ag aontú leis an ráiteas go bhfuil rochtain mhaith ar uisce folláin agus glan san Aontas i gcoitinne.

3.10.

Cé gur uisce buacaire a bhíonn in úsáid ag formhór mór na gcónaitheoirí san Aontas le haghaidh níocháin, sláinteachas pearsanta agus cócaireachta, tá cion na ndaoine a dhéanann uisce buacaire a ól beagán níos ísle. I lár na 2010idí, thuairiscigh os cionn 90 % de dhaoine go raibh uisce buacaire in úsáid acu le haghaidh cócaireachta, ní raibh ach 55 % a dúirt go n-ólann siad uisce buacaire i gcónaí mar atá, agus bhí 10 % eile a ólann uisce sconna tar éis é a scagadh i gcónaí.

3.11.

Le fiche nó tríocha bliain anuas bhíothas ag breathnú ar uisce mar thráchtearra agus rinneadh seirbhísí uisce a phríobháidiú agus a airgeadrú. Le blianta beaga anuas tá na próisis sin á gceistiú agus tá samplaí ann cheana féin de bhardais a d’éirigh leo smacht a fháil ar na seirbhísí uisce arís. Tá uisce riachtanach don saol, is leas coiteann é, agus is cuid de chearta an duine é. Sa chomhthéacs sin, creideann CESE, mar sheirbhísí chun leas an phobail, gur cheart soláthar uisce agus seirbhísí sláintíochta a bheith faoi réir rialáchán soiléir lena ráthaítear oibleagáidí seirbhíse, chun a áirithiú go ndéanfar bainistiú uisce agus fuíolluisce ar phraghas inacmhainne ar an leibhéal uilíoch, agus go mbeidh cáilíocht leordhóthanach seirbhíse ar fáil. Na díolúintí atá ann i gcás an uisce agus an fhuíolluisce a leagadh síos sa Treoir maidir le Lamháltais (2014/23/AE), agus a deonaíodh mar thoradh ar an Tionscnamh Eorpach ó na Saoránaigh ar éirigh leis maidir le Right2Water, ba cheart don Choimisiún na díolúintí sin a choinneáil. Molann CESE don Choimisiún seirbhísí uisce a dhíolmhú ó rialacha an mhargaidh aonair. (32)

4.   Inacmhainneacht

4.1.

Is ábhar mór imní é inacmhainneacht soláthair uisce agus seirbhísí sláintíochta do chónaitheoirí an Aontais mar gheall ar an méadú ar phraghas an fhuinnimh le déanaí (i measc cúiseanna eile) agus meastar go dtiocfaidh méadú ar chostas na seirbhísí sin. Cé nach gcuireann costais an tsoláthair uisce agus na seirbhísí sláintíochta ualach rómhór ar theaghlaigh ar an iomlán, is minic iad ina n-ualach ar theaghlaigh ísealioncaim, agus is dócha go méadófar ar líon na dteaghlach sin. D’fhágfadh tairseach 3 % go mbeadh fadhbanna inacmhainneachta le soláthar uisce agus seirbhísí sláintíochta ag an 5 % is boichte den phobal i 13 Bhallstát, agus go ndéanfaí difear don 10 % is boichte den phobal, fiú, i dtíortha áirithe (33). Ag an am céanna, d’fhéadfadh cur chuige den sórt sin maidir le fadhbanna inacmhainneachta a thomhas a bheith ina ábhar díospóide; d’fhéadfadh sé go mba dheacair é a thomhas, nó nach léireofaí scála iomlán na faidhbe ós rud e nach gcuirfí san áireamh na teaghlaigh a dhéanann tearcúsáid, difríochtaí i bpraghsáil an uisce (34) agus staid ioncaim choibhneasta na dteaghlach.

4.2.

Léirítear ardleibhéal difríochtaí spásúla idir tíortha agus laistigh díobh ó thaobh phraghas an tsoláthair uisce agus na seirbhísí sláintíochta de (35), ach ceal staitisticí mionsonraithe, ní féidir forléargas cuimsitheach a dhéanamh orthu. Mar sin féin, is iondúil go mbíonn gréasáin níos faide agus costais oibriúcháin níos airde ag baint leis na córais dáileacháin i limistéir thuaithe, agus taraifí níos airde dá réir sin.

4.3.

Is fadhb é inacmhainneacht an tsoláthair uisce agus na seirbhísí sláintíochta do theaghlaigh leochaileacha ní hamháin mar gheall ar an ioncam íseal, ach mar gheall ar dhroch-chaighdeán a gcuid trealamh nach bhfuil chomh héifeachtúil céanna, agus toisc go gcaitheann siad níos mó ama sa bhaile. Déantar difear díréireach do mhná, leanaí agus daoine óga atá imeallaithe, agus do dhaoine dífhostaithe freisin.

4.4.

Cé go mbeidh bearta sóisialta spriocdhírithe agus éifeachtacha ag teastáil mar réiteach ar na fadhbanna inacmhainneachta atá ann, níl aon fhorléargas cuimsitheach ann faoi láthair ar bhearta na mBallstát chun díriú ar fhadhbanna inacmhainneachta, lena n-áirítear bearta le haghaidh tomhaltóirí leochaileacha. Níl aon fhorléargas cuimsitheach ar fáil ach oiread ar an bhféidearthacht go gcuirfear deireadh le seirbhísí – nó nach ndéanfar sin – nó maidir le seirbhísí íosta. Mar sin féin, tá faisnéis ar leith ann i dtaca le tíortha áirithe (36), a léiríonn raon éagsúil de na bearta sin chun díriú ar shaincheist na hinacmhainneachta.

4.5.

Rinneadh forbairt ar an bprionsabal gurb é údar an truaillithe a íocfaidh as sa Treoir Réime maidir le hUisce sa mhéid go bhfuil de chuspóir inti go ndéanfar an costas iomlán a aisghabháil chun sláinte na n-éiceachóras a ráthú. Mar sin féin, más rud é go ndéantar an prionsabal sin a chur i bhfeidhm beifear ag teacht salach ar phrionsabal na rochtana uilíche ar uisce óil ar ardcháilíocht agus ar phraghsanna inacmhainne. Ar an leibhéal praiticiúil, cruthófar iarmhairtí tromchúiseacha sóisialta, agus tiocfaidh méadú go háirithe ar neamhionannais, ós rud é gur taraifí níos airde go comhréireach a bheidh roimh na pobail is boichte, é sin nó ní bheidh na pobail sin faoi réir an phrionsabail a leagtar amach thuas. Tá CESE den tuairim gur cheart bunphrionsabal a dhéanamh den phrionsabal go mbeadh rochtain ag cách ar uisce óil ardchaighdeáin ar phraghsanna inacmhainne agus gur cheart é a chur san áireamh mar aon leis na hábhair imní chomhshaoil atá taobh thiar de na prionsabail gurb é údar an truaillithe a íocfaidh as agus go ndéanfar an costas iomlán a aisghabháil.

4.6.

Is luamhán tábhachtach é struchtúr na taraife uisce d’inacmhainneacht, d’éifeachtúlacht, do chothromas agus do chaomhnú uisce chun go mbeifear in ann urraim a thabhairt ar an gceart atá ag an duine ar uisce, chun na héiceachórais a chosaint, agus chun aghaidh a thabhairt ar na hábhair imní shóisialta. Chuige sin, tá struchtúir taraife éagsúla ann, lena n-áirítear struchtúr an Rapóirtéara Speisialta (37) maidir le cearta an duine ar uisce óil sábháilte agus sláintíocht ag an 76ú Comhthionól Ginearálta de chuid na Náisiún Aontaithe (38).

5.   Inbhuanaitheacht

5.1.

Faoi chuimsiú na tuairime seo, ní fhéachtar ar fhadhbanna comhshaoil, amhail ionsá salanda nó truailliú, a d’fhéadfadh a bheith freagrach as fadhbanna sóisialta ar deireadh thiar. Dírítear ar na gníomhaíochtaí daonna a mbíonn an róshaothrú mar thoradh orthu agus a bhíonn ina gcúis le coinbhleachtaí úsáide. Is é an fhadhb den sórt sin is mó a bhfuiltear ar an eolas faoi nuair a chuireann úsáid duine amháin ar uisce cosc ar pháirtí eile uisce a úsáid. Féachann reachtaíocht an Aontais Eorpaigh agus an reachtaíocht náisiúnta leis an bhfadhb sin a réiteach trí bhainistiú abhantrach (39), a ndearnadh leibhéil éagsúla cur chun feidhme agus gnóthachtála air ar fud na hEorpa.

5.2.

Nuair a bhaintear ró-úsáid as uisce is ea is mó a chuirtear leis an nganntanas uisce agus le díghrádú cháilíocht an uisce agus na seirbhísí. Mar sin féin, cuireann díghrádú cháilíocht an uisce leis an nganntanas uisce freisin, ní toisc go mbaintear den chainníocht uisce, ach toisc go dtagann laghdú ar an soláthar uisce atá oiriúnach chun críoch ar bith agus toisc an chóireáil uisce a bheith níos costasaí dá réir. Chun aghaidh a thabhairt ar fhadhb an róshaothraithe, ba cheart dúinn díriú ar na cúiseanna seachas ar na hiarmhairtí, a pléadh sa phointe roimhe seo. Cuireann an róshaothrú le fadhbanna comhshaoil, rud a chruthaíonn fadhbanna sóisialta ós rud é go mbraitheann gníomhaíochtaí an chine dhaonna ar éiceachórais, agus ar éiceachórais shláintiúla go háirithe.

5.3.

Tá fadhb ar leith ag teacht chun cinn, eadhon, go bhfuil tionscadail talmhaíochta agus thionsclaíocha sárdhiana á bhforbairt i limistéir ar bheagán uisce, rud nach bhfuil indéanta gan uisce a aistriú ó abhantracha eile agus ró-úsáid a bhaint as uiscí dromchla. Tagann ann d’fhadhbanna comhshaoil agus sóisialta iartheachtacha dá dheasca sin. Mar shampla, mar thoradh ar róshaothrú abhann, is lú dríodair agus cothaithigh a shroicheann an fharraige, rud a chuireann le díghrádú na limistéar cósta agus a laghdaíonn na stoic éisc. Ar an iomlán, bíonn ídiú éiceachóras mar thoradh ar an róshaothrú, rud is mó a dhéanann difear do na pobail is leochailí.

5.4.

Tagann fadhbanna sóisialta chun cinn leis an laghdú ar iascaigh agus, d’fhéadfadh an laghdú a thagann ar an turasóireacht feadh an chladaigh cur leis na fadhbanna sin. Cé gur féidir na fadhbanna díghrádaithe cósta a mhaolú le hinfheistíochtaí móra chun an turasóireacht a chothú, ní hamhlaidh an scéal leis na stoic éisc. Ar an taobh eile, sa chás go ritheann an tAontas reachtaíocht d’fhonn deireadh a chur leis na tionscadail atá freagrach as an róshaothrú, beidh air aghaidh a thabhairt, freisin, ar dhífhostú na n-oibrithe sin.

5.5.

Ní róshaothrú a bhíonn i gceist i gcás sceití agus caillteanais uisce (40), ach is úsáid neamhéifeachtúil uisce iad atá do-ghlactha. Mar sin féin, is saincheist í a bhfuil dearcadh uathúil ag teastáil ina leith. Maidir le sceití agus caillteanais uisce, is dearcadh eacnamaíoch is mó a bhíonn ag dáileoirí an uisce a bheartaítear lena chaitheamh ag an duine (41). Beifear sásta dul i ngleic le sceití agus caillteanais go dtí gur costasaí leanúint de dhul i ngleic leo seachas cur suas leo. Is iondúil gur ag leibhéal 15 % de sceití agus caillteanais, nó thart air, a bhíonn an pointe sin (42). D’fhéadfadh cur chuige eile a bheith ann, agus i bhfianaise an ghanntanais uisce atá ag dul i méid sa lá inniu, tá géarghá leis sin chun leibhéal faoi bhun 15 % a bhaint amach.

6.   Rialachas

6.1.

Tá sé á thabhairt dá aire ag CESE gur sainchúram na mbardas iad dáileadh uisce agus sláintíocht ar fud an domhain, agus go bhfreastalaíonn cineálacha éagsúla dáileoirí (cuideachtaí nó seirbhísí bardasacha) ar bhardas amháin nó níos mó. Tá sé á thabhairt dá aire aige, freisin, go bhfreastalaíonn cuideachtaí uisce poiblí ar fhormhór mór na ndaoine san Aontas Eorpach agus ar fud an domhain. De bhreis ar chineálacha éagsúla na ndáileoirí uisce, bíonn mór-idirdhealú eile amháin i gceist: bainistiú poiblí agus bainistiú príobháideach. Gheofar cineálacha éagsúla bainistíochta faoin dá cheannteideal sin. Is féidir teacht ar dhea-shamplaí agus drochshamplaí den bhainistiú poiblí agus den bhainistiú príobháideach araon. Mar sin féin, toisc an bhéim a bheith ar an mbrabús sa bhainistiú príobháideach, is deacair bunriachtanas uilíocht na seirbhíse a chomhlíonadh, gné ar fearr is féidir an tseirbhís phoiblí a bhaint amach go héifeachtúil ar phraghas réasúnta agus le cáilíocht leordhóthanach seirbhíse. Tá sé á thabhairt dá aire ag CESE go dtacaíonn na samplaí den soláthar uisce agus seirbhísí sláintíochta a chur faoi chúram údarás áitiúil athuair le fiche bliain anuas leis an gconclúid sin.

6.2.

Chun cáilíocht seirbhíse, inacmhainneacht agus seirbhísí uilíocha a áirithiú, is í rannpháirtíocht na ngeallsealbhóirí uile, ar leibhéal na bainistíochta agus sna comhlachtaí rialála, an bealach is fearr chun dáileadh uisce agus sláintíocht a choinneáil ar an mbóthar ceart chun SDG 6 a chomhlíonadh, i gcás ina bhfuil an ganntanas ag dul i méid agus praghsanna ag ardú. Ar leibhéal an dáileora uisce, tá ag éirí go maith le Córdoba, áit a bhfuil bord comhroinnte, ar a bhfuil geallsealbhóirí, ag an gcomhlacht bardasach EMACSA, sampla den bhainistiú rannpháirtíochta (43). D’fhonn rialáil níos éifeachtaí a áirithiú, ba cheart bord a mbeadh geallsealbhóirí páirteach ann a bheith ag na comhlachtaí rialála, seachas duine aonair a bheith i gceannas orthu.

6.3.

D’fhéadfadh aibhneacha agus dobharlaigh idirnáisiúnta a bheith ina n-ábhar teannais agus ina gcúis coimhlinte idir stáit ar deireadh, fiú laistigh den Aontas Eorpach. Measann CESE, agus molann sé, gur cheart don Aontas a bheith rannpháirteach sa chuid sin den rialachas a bhaineann le habhantracha a bhfuil baint ag roinnt Ballstát leo, go ndéanfaí prionsabail ghinearálta agus cuspóirí inláimhsithe a shainiú agus go ndéanfaí faireachán cáilithe, agus gurb é sin an bealach is fearr chun rannchuidiú le bainistiú uisce in aimsir ghanntanais, rud is cúis le géarchéimeanna de chineálacha éagsúla.

6.4.

Samhail rialachais uisce neamhéifeachtúil atá ann faoi láthair mar gheall ar scaipeadh na gcomhlachtaí faireacháin, easpa ordlathais i gcás na gcomhlachtaí sin agus doiléireacht an mhaorlathais. Tá géarghá le samhail nua rialachais a aimsiú le haghaidh éiceachórais hiodrálacha, go háirithe iad sin a bhfuil baint ag roinnt Ballstát leo. Tá údaráis iomadúla san earnáil uisce a bhfuil freagrachtaí orthu ag céimeanna éagsúla den timthriall uisce, a mbíonn físeanna agus cuspóirí acu a thagann salach ar a chéile, agus a mbíonn freagrachtaí forluiteacha orthu, uaireanta. Molann CESE don Choimisiún go mbeadh creat rialachais abhantraí ann le comhlachtaí polaitiúla agus teicniúla ar leibhéal abhantracha chun treoir pholaitiúil ghinearálta agus bainistiú teicniúil a áirithiú ar an mbealach is éifeachtaí, chomh maith le rannpháirtíocht na ngeallsealbhóirí uile trí shásraí éifeachtacha rannpháirtíochta.

6.5.

Molann CESE go háirithe samhail rialachais a bheidh polaitiúil agus teicniúil araon, daonlathach agus oscailte, a dhíreoidh ar phrionsabal na rochtana uilíche ar uisce óil ardchaighdeáin a chur i bhfeidhm, ar phraghsanna a bheidh inacmhainne don phobal. Molann CESE gur cheart ‘coistí rialachais’ a bheith ann a mbeadh comhdhéanta de bhaill ó na tíortha uile lena mbaineann, agus é de chúram orthu bainistiú polaitiúil a dhéanamh agus aon choinbhleacht leasa idir tíortha a réiteach. Ba cheart do choiste teicniúil saineolaithe tacú leis na coistí sin um rialachas abhantracha agus ba cheart dóibh na habhantracha a bhainistiú ar an leibhéal teicniúil. Ba cheart don ‘choiste rialachais’ ordlathas na bhfreagrachtaí a bhunú go poiblí agus go dian idir é féin agus na heintitis éagsúla sna tíortha a bhfuil baint acu leis an abhantrach ionas nach mbeidh aon neamh-chomhoiriúnacht ná aon mhíthuiscint ann maidir le freagrachtaí. Ba chóir ‘Comhairle Chomhairleach’ a bheith ag feidhmiú taobh leis an gcoiste um rialachas abhantracha. Beidh eagraíochtaí na sochaí sibhialta ar an gComhairle sin, go háirithe eagraíochtaí comhshaoil, aeráide agus tomhaltóirí agus na comhpháirtithe sóisialta, agus beidh de ról aici idirphlé sibhialta struchtúrtha a dhéanamh leis an gcoiste um rialachas agus cuidiú chun coinbhleachtaí leasa a d’fhéadfadh a bheith ann a réiteach.

---

(1)  https://www.ohchr.org/en/water-and-sanitation

(2)  https://digitallibrary.un.org/record/687002.

(3)  Féach, freisin, Tuairim ó Choiste Eacnamaíoch agus Sóisialta na hEorpa maidir le dul i ngleic leis an mbochtaineacht fuinnimh agus an athléimneacht san Aontas Eorpach: dúshláin eacnamaíocha agus shóisialta (Tústuairim arna hiarraidh ag Uachtaránacht na Seicia) (IO C 486, 21.12.2022, lch. 88.).

(4)  Mar chomhlánú ar an bhfaireachán a leagtar amach sa Treoir maidir le hUisce Óil (Treoir (AE) 2020/2184).

(5)   IO L 435, 23.12.2020, lch. 1.‘daoine a shainaithint nach bhfuil rochtain acu, nó ag a bhfuil rochtain theoranta, ar uisce atá beartaithe lena thomhailt ag an duine, lena n-áirítear grúpaí leochaileacha agus imeallaithe, agus cúiseanna le heaspa rochtana den sórt sin’ https://eur-lex.europa.eu/legal-content/GA/TXT/PDF/?uri=CELEX:32020L2184

(6)   Togra le haghaidh Treoir ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle maidir le cóireáil fuíolluisce uirbigh (athmhúnlú), COM(2022) 541 final, 2022/0345 (COD),

(7)  Féach freisin: https://www.aquapublica.eu/article/news/access-water-and-sanitation-must-be-priority-commission-action-plan-implement-pillar

(8)  Mar a cuireadh i bhfios go láidir, i measc nithe eile, sna teachtaireachtaí agus sna moltaí beartais ó Chruinniú Mullaigh Bhúdaipeist 2016 maidir le hUisce (https://www.budapestwatersummit.hu/hu/Vilagtalalkozo/Letoltheto_dokumentumok) agus san Iarratas ó Bhúdaipeist ag Cruinniú Mullaigh 2019 maidir le hUisce: (https://www.budapestwatersummit.hu/en/Summit/Budapest_Appeal).

(9)  Rún 64/292: The human right to water and sanitation (2010), https://www.un.org/waterforlifedecade/human_right_to_water.shtml

(10)  https://sdgs.un.org/sites/default/files/2023-03/Closing%20press%20release_waterconference_FINAL_24Mar.pdf

(11)  Athmhúnlú ar an Treoir maidir le hUisce Óil (2018).

(12)  Togra le haghaidh athbhreithniú ar an Treoir maidir le Cóireáil Fuíolluisce Uirbigh (2022).

(13)   IO C 248, 25.8.2011, lch. 43 (níl leagan Gaeilge ann).

(14)   IO C 12, 15.1.2015, lch. 33 (níl leagan Gaeilge ann).

(15)   IO C 367, 10.10.2018, lch. 107 (níl leagan Gaeilge ann).

(16)  https://right2water.eu/.

(17)  https://data.worldbank.org/indicator/SH.H2O.SMDW.ZS?locations=EU(an bhliain tagartha: 2020). Céatadán na ndaoine nach raibh uisce óil ó fhoinse fheabhsaithe in úsáid acu, ar uisce é a raibh rochtain air san áitreabh, a bhí ar fáil de réir mar a theastaigh agus a bhí saor ó éilliú faecach agus ó éilliú ceimiceán tosaíochta. I measc na bhfoinsí uisce feabhsaithe tá uisce píopaí, tollphoill nó tobair fheadánacha, toibreacha tochailte faoi chosaint, fuaráin faoi chosaint, agus uisce arna phacáistiú nó arna sholáthar.

(18)  https://data.worldbank.org/indicator/SH.H2O.BASW.ZS?locations=EU (an bhliain tagartha: 2020). Cuimsítear leis an táscaire sin daoine a úsáideann bunseirbhísí uisce agus daoine a úsáideann seirbhísí uisce a bhainistítear go sábháilte. Sainmhínítear le bunseirbhísí uisce óil uisce óil ó fhoinse fheabhsaithe, ar choinníoll go bhféadfar an turas fillte chun é a bhailiú a dhéanamh laistigh de 30 nóiméad. I measc na bhfoinsí uisce feabhsaithe tá uisce píopaí, tollphoill nó tobair fheadánacha, toibreacha tochailte faoi chosaint, fuaráin faoi chosaint, agus uisce arna phacáistiú nó arna sholáthar.

(19)  Eurostat, https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/sdg_06_10/default/table?lang=en. https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/demo_pjan/default/table?lang=en

(20)  Eurostat, https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/sdg_06_20/default/table?lang=en.https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/demo_pjan/default/table?lang=en

(21)  https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/ilc_mdho05/default/table?lang=en

(22)  https://fra.europa.eu/en/content/fra-opinions-eu-midis-ii-roma

(23)  https://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/society/20200918STO87401/roma-what-discrimination-do-they-face-and-what-does-eu-do

(24)  http://www.errc.org/uploads/upload_en/file/thirsting-for-justice-march-2017.pdf

(25)  https://eeb.org/wp-content/uploads/2020/04/Pushed-to-the-Wastelands.pdf

(26)  https://www.eea.europa.eu/publications/water-resources-across-europe-confronting.

(27)  An chéad éisteacht maidir le Time for a Blue Deal, 27 Feabhra 2023.

(28)  https://www.preventionweb.net/understanding-disaster-risk/risk-drivers/poverty-inequality

(29)  Eureau, The governance of water services in Europe, 2020 https://www.eureau.org/resources/publications/5268-the-governance-of-water-services-in-europe-2020-edition-2/file.

(30)  https://smartwatermagazine.com/news/locken/water-ranking-europe-2020

(31)  https://circabc.europa.eu/sd/a/0070b535-5a6c-4ee4-84ba-6f6eb1682556/Public%20Consultation%20Report.pdf

(32)   IO L 94, 28.3.2014, lch. 1.

(33)  https://www.eesc.europa.eu/sites/default/files/files/blue_deal_fiasconaro.pdf.

(34)  https://www.oecd-ilibrary.org/sites/e1b8a4b6-en/index.html?itemId=/content/component/e1b8a4b6-en.

(35)  https://www.eureau.org/resources/publications/eureau-publications/5824-europe-s-water-in-figures-2021/file.

(36)  https://www.wareg.org/documents/affordability-in-european-water-systems/, https://www.oecd.org/env/resources/15425332.pdf.

(37)  Is taraif chéimnithe a mholann an rapóirtéir inar cheart an chéad chéim a bheith inacmhainne nó saor, fiú, i gcúinsí áirithe agus an ceart atá ag an duine ar uisce á chomhlíonadh aici; taraif aisghabhála costas ba cheart a bheith sa dara céim; agus ba cheart praghsanna i bhfad níos airde a bheith i gceist leis an tríú céim lena ngintear tras-fhóirdheontais idir só agus úsáidí bunúsacha agus lena ndéantar an róshaothrú a sheachaint. Measann CESE gur cheart do gach Ballstát nó fiú do gach soláthraí uisce agus sláintíochta sainmhíniú a thabhairt ar luachanna gach céime.

(38)   Risks and impacts of the commodification and financialization of water on the human rights to safe drinking water and sanitation, Tuarascáil arna chur faoi bhráid 76ú Comhthionól Ginearálta na Náisiún Aontaithe ag an Rapóirtéir Speisialta maidir le cearta an duine i ndáil le huisce óil sábháilte agus leis an tsláintíocht, Pedro Arrojo Agudo, A/76/159.

(39)  Treoir 2000/60/CE ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 23 Deireadh Fómhair 2000 lena mbunaítear creat do ghníomhaíocht Chomhphobail i réimse an bheartais uisce (IO L 327, 22.12.2000, lch. 1) (an Treoir Réime maidir le hUisce).

(40)  Ar an iomlán, is uisce a d’imigh amú go fisiciúil agus nach ndéantar a bhilleáil a bhíonn i gceist le sceití agus caillteanais, ag cur san áireamh go mbeidh cuid den uisce nach mbilleáiltear údaraithe, áfach. Le haghaidh tuilleadh sonraí, féach ar chothromaíocht uisce.

(41)  Sa mhír seo, ní úsáid uisce údaraithe nach mbilleáiltear atá i gceist le caillteanais.

(42)  Sin an spriocluach tipiciúil a bhíonn in úsáid sa Phortaingéil. D’fhéadfadh spriocluachanna difriúla a bheith ag Ballstáit eile, ach níl an luach féin ábhartha d’fhorbairt ár smaoinimh.

(43)  Enrique Ortega de Miguel agus Andrés Sanz Mulas, Water Management in Córdoba (Spain): A Participative, efficient and Effective Public Model in Reclaiming Public Water, TNI ed., 2005.