(Cás C-660/21)

Ionchúisitheoir Poiblí

K. B. agus F.S

(iarraidh ar réamhrialú ón Tribunal correctionnel de Villefranche-sur-Saône)

Breithiúnas na Cúirte (an Mór-Dhlísheomra) an 22 Meitheamh 2023

(Tarchur chun réamhrialú – Limistéar saoirse, slándála agus ceartais – Comhar breithiúnach in ábhair choiriúla – Treoir 2012/13/AE – Airteagail 3 agus 4 – Oibleagáid ar na húdaráis inniúla daoine atá faoi dhrochamhras agus daoine cúisithe a chur ar an eolas go pras maidir lena gceart bheith ina dtost – Airteagal 8(2) – An ceart chun sárú na hoibleagáide sin a agairt – Reachtaíocht náisiúnta lena dtoirmisctear ar bhreitheamh na trialach coiriúla sárú den sórt sin a ardú ex officio – Airteagail 47 agus 48 den Chairt um Chearta Bunúsacha an Aontais Eorpaigh)

Cearta Bunúsacha – An ceart chun leigheas éifeachtach agus go n-éistfí cás an duine – Cearta na cosanta – Cumhdach sa Chairt um Chearta Bunúsacha agus sa Choinbhinsiún Eorpach um Chearta an Duine araon – An bhrí chéanna agus an raon feidhme céanna – Leibhéal na cosanta arna áirithiú leis an gCairt ag tabhairt neamhairde ar an méid a ráthaítear leis an gcoinbhinsiúin sin

(An Chairt um Chearta Bunúsacha an Aontais Eorpaigh, Airt. 47, an chéad agus an dara fhomhír, 48(2) agus 52(3))

(Féach míreanna 41, 45)
Comhar breithiúnach in ábhair choiriúla – Ceart chun faisnéise in imeachtaí coiriúla – Treoir 2012/13 – Oibleagáid ar na húdaráis inniúla daoine atá faoi dhrochamhras agus daoine cúisithe a chur ar an eolas go pras maidir lena gceart bheith ina dtost – An ceart chun sárú na hoibleagáide sin a agairt – Reachtaíocht náisiúnta lena dtoirmisctear ar bhreitheamh na trialach coiriúla sárú den sórt sin a ardú ex officio – Inghlacthacht – Coinníollacha – Féidearthacht nithiúil agus éifeachtach do na daoine sin rochtain a bheith acu ar dhlíodóir – Ceart rochtana ar an gcomhad agus an sárú sin a agairt laistigh de thréimhse réasúnta ama

(An Chairt um Chearta Bunúsacha an Aontais Eorpaigh, Airt. 47, an chéad agus an dara fhomhír, 48(2) agus 51(1); Treoir 2012/13 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle, Airt. 3(1)(e), 4(1) agus 8(2), Treoir 2013/48 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle, Airt. 3 agus 9(1), agus Treoir 2016/1919 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle)

(Féach míreanna 40, 43, 44, 46, 48, 53 agus an chuid oibríochtúil)

Résumé

An 22 Márta 2021, rinne póilíní K. B. agus F. S. a ghabháil in flagrante delicto ag goid breosla.

Chinn cúirt de chuid na Fraince a d’éist na himeachtaí coiriúla arna dtionscnamh i gcoinne K. B. agus F. S. go ndearnadh gníomhartha imscrúdaitheacha agus go raibh ráitis fhéin-ionchoiritheacha a bailíodh sular cuireadh K. B. agus F. S. ar an eolas faoina gcearta, de shárú ar an dlí náisiúnta ( 1 ) lena dtrasuítear Airteagail 3 agus 4 de Threoir 2012/13 ( 2 ). Mar gheall ar an mhoill lenar cuireadh faoi choimeád iad agus lenar cuireadh a gcearta in iúl dóibh, go háirithe an ceart bheith i do thost, mheas an chúirt sin gur sáraíodh an ceart gan féin-ionchoiriú a dhéanamh. Sna himthosca sin, ba cheart, i bprionsabal, cuardach na feithicle, coimeád póilíneachta daoine a bhí faoi dhrochamhras agus gach gníomh a eascraíonn as sin a neamhniú. Faoi dhlí coiriúil na Fraince ( 3 ), áfach, ní mór don duine lena mbaineann nó dá dhlíodóir agóidí a dhéanamh maidir le neamhniú imeachtaí, amhail sárú ar an oibleagáid duine a chur ar an eolas faoin gceart bheith i do thosr tráth a chuirtear faoi choimeád póilíneachta é, sula ndéanfar aon chosaint ar na tuillteanais. Mar sin féin, níor tharraing na daoine a bhí faoi dhrochamhras ná a ndlíodóir anuas pléadáil neamhbhailíochta inar líomhnaíodh gur sáraíodh an oibleagáid sin roimh an gcosaint ar shubstaint an cháis.

Thairis sin, tugann an chúirt a rinne an tarchur dá haire, de réir Cour de cassation (an Chúirt Achomhairc, an Fhrainc), go bhfuil toirmeasc ar chúirteanna na trialach neamhniú na n-imeachtaí a ardú ex officio, cé is moite díobh siúd a eascraíonn as a n-easpa dlínse, ós rud é, mar atá sa chás seo, go bhféadfaidh an cúisí, a bhfuil sé de cheart aige cúnamh a fháil ó dhlíodóir nuair a thagann sé i láthair nó nuair a dhéantar ionadaíocht thar a cheann os comhair cúirte trialach, an neamhniú sin a phléadáil os comhair na cosanta ar shubstaint an cháis, agus go bhfuil an ceart céanna achomhairc ag an gcúisí más rud é nár láithrigh sé nó nach ndearnadh ionadaíocht air ag an gcéad chéim.

Sa chomhthéacs sin, d’iarr an chúirt sin ar an gCúirt an bhfuil an toirmeasc maidir le sárú oibleagáide a ardú ex officio, amhail an oibleagáid a leagtar síos in Airteagail 3 agus 4 de Threoir 2012/13, maidir le daoine atá faoi dhrochamhras agus daoine cúisithe a chur ar an eolas go pras faoina gceart bheith ina dtost, comhsheasmhach le dlí an Aontais.

Ina breithiúnas, freagraíonn an Chúirt, ina suí mar Mhór-Dhlísheomra, nach gcuirtear bac le hAirteagail 3 agus 4 agus le hAirteagal 8(2) de Threoir 2012/13, arna léamh i bhfianaise Airteagail 47 agus 48 den Chairt um Chearta Bunúsacha an Aontais Eorpaigh (“an Chairt”), ar reachtaíocht náisiúnta lena dtoirmisctear rialú na cúirte trialach in ábhair choiriúla, ex officio, chun na himeachtaí a chur ar neamhní, sárú ar an oibleagáid atá ar na húdaráis inniúla maidir le daoine atá faoi dhrochamhras nó atá cúisithe a chur ar an eolas go pras faoin gceart atá acu bheith ina dtost, i gcás nár baineadh an fhéidearthacht nithiúil éifeachtach díobh rochtain a bheith acu ar dhlíodóir ( 4 ), trí dhul ar iontaoibh cúnaimh dhlíthiúil ( 5 ) más gá, agus i gcás ina bhfuil an ceart acu, de réir mar a bheidh, rochtain a bheith acu ar a gcomhad agus an sárú sin a agairt laistigh de thréimhse réasúnta.

Measúnú na Cúirte

Tugann an Chúirt dá haird go bhfuil Treoir 2012/13 ( 6 ) bunaithe ar na cearta a leagtar amach, inter alia, in Airteagail 47 agus 48 den Chairt agus go bhféachtar léi leis na cearta sin a chur chun cinn maidir le daoine atá faoi dhrochamhras nó daoine atá cúisithe in imeachtaí coiriúla. Ráthaítear an ceart bheith i do thost ní hamháin le hAirteagal 48 den Chairt, a bhaineann le toimhde na neamhchiontachta agus cearta na cosanta, ach freisin leis an dara mír d’Airteagal 47 den Chairt, a bhaineann leis an gceart chun éisteacht chóir a fháil.

Le hAirteagal 3(1)(e) agus (2) agus le hAirteagal 4(1) agus (2) de Threoir 2012/13 leagtar síos oibleagáid ar údaráis inniúla na mBallstát daoine atá faoi dhrochamhras nó daoine cúisithe a chur ar an eolas go pras faoina gcearta, lena n-áirítear an ceart bheith ina dtost. In aon chás, soláthróidh na póilíní nó údarás inniúil eile an fhaisnéis sin ar a dhéanaí sula ndéanfaidh na póilíní nó údarás inniúil eile an chéad duine atá faoi dhrochamhras nó atá cúisithe a cheistiú den chéad uair.

Faoi Airteagal 8(2) de Threoir 2012/13, ní mór do na Ballstáit a áirithiú go mbeidh an ceart ag daoine atá faoi dhrochamhras nó atá cúisithe, nó ag a ndlíodóir, agóid a dhéanamh, i gcomhréir le nósanna imeachta náisiúnta, i gcoinne aon mhainneachtain nó diúltú féideartha na n-údarás inniúil an fhaisnéis a sholáthar i gcomhréir leis an Treoir sin. Ós rud é go bhfuil sé beartaithe go mbeidh feidhm ag an bhforáil sin, inter alia, i gcás inar cuireadh faisnéis a bhaineann leis an gceart bheith i do thost ar fáil go déanach, ní mór do dhaoine atá faoi dhrochamhras nó atá cúisithe, nó dá ndlíodóir, a bheith in ann agóid a dhéanamh i gcoinne na heaspa cumarsáide sin.

Ní shonraítear san fhoráil sin, áfach, na rialacha mionsonraithe agus na teorainneacha ama ar laistigh díobh a fhéadfaidh daoine atá faoi dhrochamhras nó atá cúisithe agus, i gcás inarb iomchuí, a ndlíodóir, brath ar shárú ar an oibleagáid na daoine sin atá faoi dhrochamhras agus atá cuisithe a chur ar an eolas go pras maidir lena gceart bheith ina dtost nó maidir leis na hiarmhairtí nós imeachta a d’fhéadfadh a bheith ann mar thoradh ar mhainneachtain brath uirthi, amhail an chumhacht, don chúirt atá ag breithniú ar shubstaint an cháis in ábhair choiriúla, sárú den sórt sin a dhéanamh ex officio chun na himeachtaí a chur ar leataobh. Dá bhrí sin, tá corrlach lánroghnach ag na Ballstáit maidir leis na socruithe sin agus na hiarmhairtí sin a bhunú.

Agus Airteagal 3(1)(e), Airteagal 4(1) agus Airteagal 8(2) de Threoir 2012/13 á gcur chun feidhme, áfach, ceanglaítear ar na Ballstáit, i gcomhréir le hAirteagal 51(1) den Chairt, a áirithiú go gcomhlíonfar na ceanglais a eascraíonn as an gceart chun leigheas éifeachtach a fháil agus a chás a éisteacht go cothrom, a chumhdaítear sa chéad mhír agus sa dara mír d’Airteagal 47 den Chairt, agus cearta na cosanta a chumhdaítear in Airteagal 48(2) den Chairt, i bhfianaise léiriú nithiúil na bhforálacha sin de Threoir 2012/13.

I ndáil leis sin, tugann an Chúirt dá haire, de réir na mínithe a thug Rialtas na Fraince, go gceadaítear le dlí coiriúil na Fraince ( 7 ) do dhaoine atá faoi dhrochamhras nó atá cúisithe agus, i gcás inarb iomchuí, dá ndlíodóir brath orthu ar bhealach ar bith, idir iad a chur i gcoimeád póilíneachta agus an chosaint a chur i láthair ar na tuillteanais, maidir le haon sárú ar an oibleagáid daoine atá faoi dhrochamhras nó atá cúisithe a chur ar an eolas go pras faoina gceart bheith ina dtost, agus é sonraithe go bhfuil ceart ag na daoine sin atá faoi dhrochamhras agus ag na daoine cúisithe agus ag a ndlíodóir araon rochtain a fháil ar an gcomhad agus, go háirithe, ar na miontuairiscí ina dtaifeadtar fógra faoi choinneáil i gcoimeád póilíneachta agus faoi na cearta a ghabhann leis sin.

Is féidir leis na Ballstáit, de bhua na rogha a bhí acu faoi Threoir 2012/13, agairt an tsáraithe sin a theorannú, in am, go dtí an chéim roimh thíolacadh na cosanta ar na tuillteanais. Go háirithe, leis an toirmeasc ar shubstaint na cúirte coiriúla lena n-ardaítear an sárú sin ex officio chun na himeachtaí a chur ar neamhní, comhlíontar, i bprionsabal, na cearta a chumhdaítear sa Chairt, ar choinníoll go raibh deis nithiúil éifeachtach ag daoine atá faoi dhrochamhras, ag daoine cúisithe nó ag a ndlíodóirí brath ar an sárú lena mbaineann agus go raibh tréimhse réasúnta agus rochtain acu ar an gcomhad chun na críche sin.

Ós amhlaidh atá, níl feidhm ag conclúid den sórt sin ach amháin a mhéid a bhí an ceart chun rochtain a fháil ar dhlíodóir ag na daoine sin, mar a chumhdaítear in Airteagal 3 de Threoir 2013/48 agus arna éascú ag an sásra um chúnamh dlíthiúil dá bhforáiltear i dTreoir 2016/1919, ar bhealach nithiúil éifeachtach le linn na tréimhse atá ar fáil dóibh chun sárú ar Airteagal 3(1)(e) agus Airteagal 4(1) de Threoir 2012/13 a phléadáil.

Ós rud é go gcaithfidh an dlí náisiúnta an fhéidearthacht nithiúil agus éifeachtach dul i muinín dlíodóir a thairiscint do dhaoine atá faoi dhrochamhras agus do dhaoine cúisithe, ní mór dóibh, má tharscaoileann siad an fhéidearthacht sin, dul i ngleic iad féin, i bprionsabal, leis na hiarmhairtí a d’fhéadfadh a bheith ag an tarscaoileadh sin, ar choinníoll go ndéanfar é i gcomhréir le Treoir 2013/48. Chuige sin, ní mór go mbeadh faisnéis shoiléir leordhóthanach, ó bhéal nó i scríbhinn, ag an duine atá faoi dhrochamhras nó ag daoine cúisithe, i dteanga shimplí shothuigthe, maidir le hábhar an chirt rochtana ar dhlíodóir agus na hiarmhairtí a d’fhéadfadh a bheith ann dá ndéanfaí é a tharscaoileadh agus nach foláir an tarscaoileadh a thabhairt go toiliúil agus go haonchiallach.

Ar deireadh, tugann an Chúirt dá haire, de réir chásdlí na Cúirte Eorpaí um Chearta an Duine, i gcás ina n-aimsítear sárú nós imeachta, gur faoi na cúirteanna inmhéanacha atá sé a mheas ar leigheasadh an locht sin le linn na n-imeachtaí a lean, toisc nach mbeadh measúnú den sórt sin ann féin ar neamhréir prima facie le ceanglais trialach córa de réir bhrí Airteagal 6 den Chúirt Eorpach um Cheart an Duine ( 8 ). Dá bhrí sin, i gcás nár cuireadh duine atá faoi dhrochamhras ar an eolas, in am trátha, faoina chearta gan é féin a ionchoiriú agus bheith ina thost, ní mór a mheas an féidir, d’ainneoin an bhotúin sin, na himeachtaí coiriúla ina n-iomláine a mheas mar imeachtaí cothroma, agus sraith tosca á gcur san áireamh, lena n-áirítear an chuid dhílis nó cuid thábhachtach den fhianaise inchoiritheach iad na ráitis a bailíodh in éagmais na faisnéise sin, agus neart na n-eilimintí eile sa chomhad ( 9 ).

( 1 ) Foráiltear le hAirteagal 63-1 den Chód um Nós Imeachta Coiriúil go háirithe go ndéanfaidh oifigeach sinsearach de chuid na bpóilíní, nó póilín faoina mhaoirseacht, an duine a chuirfear faoi choimeád póilíneachta a chur ar an eolas go pras go bhfuil an ceart aige, ar scrúdú a dhéanamh air, tar éis é féin a aithint, ráitis a dhéanamh, na ceisteanna a chuirtear air a fhreagairt nó bheith ina thost.

( 2 ) Treoir 2012/13/AE ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 22 Bealtaine 2012 maidir leis an gceart chun faisnéise in imeachtaí coiriúla (IO 2012 L 142, lch. 1).

( 3 ) Sa chás seo, Airteagal 385 den Chód um Nós Imeachta Coiriúil.

( 4 ) I gcomhréir le Treoir 2013/48/AE ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 22 Deireadh Fómhair 2013 maidir leis an gceart rochtana ar dhlíodóir in imeachtaí coiriúla agus in imeachtaí a bhaineann le barántas gabhála Eorpach, agus maidir leis an gceart tríú páirtí a chur ar an eolas ar chailleadh saoirse agus cumarsáid a dhéanamh le tríú páirtithe agus le húdaráis chonsalacha nuair a chailltear an tsaoirse (IO 2013 L 294, lch. 1).

( 5 ) Sna coinníollacha a bhforáiltear i dTreoir 2012/13 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 26 Deireadh Fómhair 2016 maidir le cúnamh dlíthiúil do dhaoine atá faoi dhrochamhras agus do dhaoine cúisithe in imeachtaí coiriúla agus do dhaoine iarrtha in imeachtaí a bhaineann le barántas gabhála Eorpach (IO 2016 L 297, lch. 1)

( 6 ) Cp. Aithris 14 de Threoir 2012/13.

( 7 ) Go háirithe, airteagail 63-1, mír 3, 63-4-1 agus 385 den Chód um Nós Imeachta Coiriúil.

( 8 ) ECtHR, 28 Eanáir 2020, Mehmet Zeki Çelebi v Türkiye, CE:ECHR:2020:0128JUD 002758207, mír 51.

( 9 ) Féach ECtHR, 13 Meán Fómhair 2016, Ibrahim agus páirtithe eile v an Ríocht Aontaithe, CE:ECHR:2016:0913JUD 005054108, míreanna 273 agus 274.