AN COIMISIÚN EORPACH

An Bhruiséil,12.10.2022

COM(2022) 528 final

TEACHTAIREACHT ÓN gCOIMISIÚN CHUIG PARLAIMINT NA hEORPA, CHUIG AN gCOMHAIRLE, CHUIG COISTE EACNAMAÍOCH AGUS SÓISIALTA NA hEORPA AGUS CHUIG COISTE NA RÉIGIÚN

Teachtaireacht 2022 maidir le beartas an Aontais um Méadú

{SWD(2022) 332 final} - {SWD(2022) 333 final} - {SWD(2022) 334 final} - {SWD(2022) 335 final} - {SWD(2022) 336 final} - {SWD(2022) 337 final} - {SWD(2022) 338 final}

I. RÉAMHRÁ    

Mar gheall ar chogadh foghach na Rúise in aghaidh na hÚcráine ag tús 2022, cogadh gan chúis gan údar, tá sinn á mbaint as ár gcleachtadh i dtreo staid gheopholaitiúil nua. Mar thoradh air sin, cuireadh méadú an Aontais chun cinn arís ar an gclár oibre Eorpach.

Tar éis na n‑iarratas ar bhallraíocht san Aontas a chuir an Úcráin, Poblacht na Moldóive agus an tSeoirsia isteach in earrach 2022, ar an 17 Meitheamh chuir an Coimisiún Eorpach a thuairimí 1 i láthair mar a d’iarr an Chomhairle orthu. Mhol an Coimisiún peirspictíocht Eorpach a thabhairt don Úcráin, don Mholdóiv agus don tSeoirsia agus stádas tír is Iarrthóir a thabhairt don Úcráin agus don Mholdóiv ar an tuiscint go nglactar céimeanna i roinnt réimsí, agus don tSeoirsia a luaithe a thabharfar aghaidh ar roinnt tosaíochtaí. Ar an 23 Meitheamh, d’fhormhuinigh an Chomhairle Eorpach na moltaí ón gCoimisiún, moltaí lena n‑aithnítear peirspictíocht Eorpach na dtrí thír iarrthach agus lenar tugadh stádas tír is Iarrthóir ar bhallraíocht san Aontas don Úcráin agus don Mholdóiv 2 . Tuairisceoidh an Coimisiún maidir le comhlíonadh na gcéimeanna/na dtosaíochtaí a shonraítear i dtuairimí ón gCoimisiúin maidir leis na hiarratais ar bhallraíocht faoi seach mar chuid dá phacáiste um méadú rialta, pacáiste ina n‑áireofar an Úcráin, an Mholdóiv agus an tSeoirsia ó 2023 ar aghaidh. Ina theannta sin, faoi dheireadh 2022, cuirfidh an Coimisiún a mheasúnuithe i láthair maidir le cumas na dtrí thír atá i gceist na hoibleagáidí a bhaineann le ballraíocht san Aontas a ghlacadh orthu féin. Léirigh fogha na Rúise ar bhealach níos soiléire anois ná riamh go bhfuil an pheirspictíocht i leith ballraíocht san Aontas Eorpach ina bonn taca láidir ní hamháin faoin rathúnas, ach faoin tsíocháin agus faoin tslándáil freisin. 

I bhfianaise an mhéid sin, tháinig ceannairí an Aontais agus na mBalcán Thiar le chéile ar an 23 Meitheamh roimh an gComhairle Eorpach. Phléigh na ceannairí an dul chun cinn atá déanta maidir le lánpháirtiú an Aontais agus na dúshláin a eascraíonn as fogha na Rúise in aghaidh na hÚcráine. Deis a bhí sa chruinniú freisin béim a leagan ar an tábhacht a bhaineann le hailíniú le luachanna an Aontais agus leis an gcomhbheartas eachtrach agus slándála (CBES), saincheist a bhfuil tábhacht mhéadaithe ag baint léi sa chomhthéacs nua geopholaitiúil seo. Cuireadh i dtábhacht go háirithe lánpháirtiú na mBalcán Thiar i mbearta an Aontais chun tionchar diúltach fhogha na Rúise ar an Úcráin a laghdú ó thaobh soláthairtí bia agus fuinnimh agus neamhspleáchas de, agus bearta chun tacú le fothú acmhainneachta don chibearshlándáil agus don chlár oibre sóisialta, go háirithe bearta a bhaineann leis an óige sa gheilleagar.

Ar an 23-24 Meitheamh, d’athdhearbhaigh ceannairí an Aontais gealltanas iomlán, aonchiallach do pheirspictíocht na mBalcán Thiar maidir le ballraíocht san Aontas. D’iarr an Chomhairle Eorpach go gcuirfí dlús leis an bpróiseas aontachais agus go gcuirfí dlús breise leis an comhtháthú de réir a chéile idir an tAontas Eorpach agus na Balcáin Thiar le linn phróiseas an mhéadaithe ar bhealach inchúlaithe agus bunaithe ar fhiúntas, bunaithe ar an modheolaíocht athbhreithnithe. D’athdhearbhaigh an Chomhairle Eorpach a thábhachtaí atá athchóirithe, go sonrach i réimse an smachta reachta agus go háirithe maidir le neamhspleáchas agus feidhmiú na mbreithiúna agus maidir leis an gcomhrac in aghaidh an éillithe. D’athdhearbhaigh an Chomhairle Eorpach a phráinní atá sé dul chun cinn nithiúil a dhéanamh chun díospóidí déthaobhacha agus réigiúnacha atá fós gan réiteach a réiteach, go háirithe an t‑idirphlé idir Béalgrád agus Pristine maidir leis an gcaidreamh idir an tSeirbia agus an Chosaiv a normalú 3*. Chuir an Chomhairle Eorpach in iúl go raibh sí réidh le stádas tír is Iarrthóir a thabhairt don Bhoisnia agus don Heirseagaivéin agus chun na críche sin, d’iarr sí ar an gCoimisiún tuarascáil a thabhairt don Chomhairle gan mhoill maidir le cur chun feidhme na 14 phríomhthosaíocht a leagtar amach sa Tuairim uaithi agus aird ar leith á tabhairt ar na tosaíochtaí sin arb ionann iad agus tacar substaintiúil athchóirithe chun go bhféadfaidh an Chomhairle Eorpach filleadh chun cinneadh a dhéanamh ar an ábhar.

Ar an 19 Iúil, reáchtáladh na chéad chomhdhálacha idir-rialtasacha maidir le caibidlíocht aontachais leis an Macadóin Thuaidh agus leis an Albáin, rud lenar cuireadh tús le céim nua i mbeartas an Aontais maidir leis an méadú. Sheol an Coimisiún an scrúdú anailíseach ar an scagadh ar acquis an Aontais láithreach.

Mar gheall ar na dúshláin gheopholaitiúla, go háirithe fogha na Rúise in aghaidh na hÚcráine, tugadh an tAontas agus na Balcáin Thiar níos dlúithe dá chéile agus bhí gá le dlúthpháirtíocht iomlán lena chéile. Rinne an tAontas na Balcáin Thiar a lánpháirtiú ina thionscnaimh slándála bia agus fuinnimh féin mar fhreagairt ar an gcogadh. Tá an réigiún ina chuid den Sásra Eorpach um Ullmhacht agus Freagairt i gcás Géarchéim Slándála Bia, agus iarradh air páirt a ghlacadh i gceannacháin chomhpháirteacha gáis, gáis nádúrtha leachtaithe agus hidrigine an Aontais. Bhí ról lárnach ag an Tuirc 4 i gcaibidlíocht dhíreach idir an Rúis agus an Úcráin agus i margaí gráin mhí Iúil. Is comhpháirtí straitéiseach í a mhéid a bhaineann le slándáil bia ar fud an domhain mar tháirgeoir mór táirgí talmhaíochta.

D’ailínigh an Albáin, an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin, an Chosaiv, an Mhacadóin Thuaidh agus Montainéagró le bearta sriantacha an Aontais mar fhreagairt ar chogadh foghach na Rúise in aghaidh na hÚcráine. Ní dhearna an tSeirbia ná an Tuirc é sin go dtí seo.

Is príomh-chomhpháirtí de chuid an Aontais Eorpaigh atá sa Tuirc fós agus tír is iarrthóir. Tá an chaibidlíocht aontachais leis an Tuirc ina stad ó bhí 2018 ann. Lean an Tuirc de bheith ag bogadh ón Aontas, mar gheall ar chúlú leanúnach i réimsí na gceart bunúsach, neamhspleáchas na mbreithiúna, an bhainistithe eacnamaíoch, agus mar gheall ar an easpa athchóirithe i ndáil le roinnt saincheisteanna earnálacha. Maidir leis an Meánmhuir Thoir, chuir an Chomhairle Eorpach in iúl i mí an Mheithimh 2022 gur cúis mhór imní di na gníomhaíochtaí agus na ráitis a rinne an Tuirc arís agus arís eile le déanaí.

I mí an Mheithimh 2022, bhí plé straitéiseach ag an gComhairle Eorpach maidir le caidreamh an Aontais Eorpaigh lena chomhpháirtithe san Eoraip. An 6 Deireadh Fómhair 2022, tionóladh an chéad chruinniú d’fhormáid níos leithne de thíortha na hEorpa, an Comhphobal Polaitiúil Eorpach, mar a thugtar air, i bPrág. Phléigh níos mó ná daichead ceannaire ó thíortha Eorpacha cúrsaí fuinnimh, slándála, aeráide agus an staid eacnamaíoch san Eoraip. Pléadh an treo a bheidh ag an ardán amach anseo freisin agus rinneadh cinneadh an chéad chruinniú eile a thionól sa Mholdóiv. Ní thiocfaidh an creat neamhfhoirmiúil sin in ionad bheartais agus ionstraimí an Aontais atá ann cheana, go háirithe méadú, agus urramóidh sé go hiomlán neamhspleáchas cinnteoireachta an Aontais Eorpaigh.

Forléargas ar na príomhfhorbairtí

De bharr chogadh foghach na Rúise ar an Úcráin cuireadh margaí fuinnimh bunoscionn, rud a spreag luaineacht mhéadaithe i bpraghsanna agus i neamhdheimhneacht fuinnimh, a mbíonn tionchar acu ar an Aontas agus ar a comharsanacht máguaird. Tá tionchar ag an ardú ar phraghsanna fuinnimh freisin ar earnálacha eile amhail an t‑iompar (ardú praghsanna breosla) agus an tionscal (ardú ar phraghsanna amhábhair agus leasacháin). Chomh maith leis an bhfuinneamh, bhí tionchar mór ag an ngéarchéim ar an earnáil agraibhia agus ar mhargaí eile, go háirithe ar infhaighteacht agus inacmhainneacht bia, gránach, roinnt amhábhar agus ar phraghsanna tráchtearraí eile. Tá acmhainneacht mhór neamhshaothraithe ann chun comhpháirtíochtaí straitéiseacha inbhuanaithe agus freagracha a thógáil i réimse na n‑amhábhar criticiúil, agus an tráth céanna tá sé tábhachtach na Balcáin Thiar a lánpháirtiú i slabhraí soláthair an Aontais.

Rinne an tAontas na Balcáin Thiar a chomhtháthú ina iarrachtaí tionchar an chogaidh agus thionchar phaindéim COVID-19 a mhaolú.

Tá go leor á dhéanamh chun dlús a chur le lánpháirtiú na mBalcán Thiar, i bhfianaise a stádais mar thíortha is Iarrthóirí agus mar thíortha is Iarrthóirí ionchasacha. Tá sé sin á dhéanamh trí rannpháirtíocht i gcláir agus i ngníomhaireachtaí de chuid an Aontais, ach freisin trí chur chun feidhme na gComhaontuithe Cobhsaíochta agus Comhlachais (CCCanna), an Phlean Eacnamaíoch agus Infheistíochta 5 , creataí comhair réigiúnacha cuimsitheacha amhail straitéis an Aontais don réigiún Adriadach Iónach agus Straitéis an Aontais do réigiún na Danóibe, agus, b’fhéidir, trí chomhtháthú eacnamaíoch réigiúnach. Tá an tAontas ag cur feabhas leanúnach ar a rannpháirtíocht bheartais leis na Balcáin Thiar, ag díriú ar réimsí comhleasa amhail ceartas agus gnóthaí baile, an geilleagar agus an margadh aonair, fuinneamh, iompar agus beartas digiteach, cosaint shibhialta, beartas sóisialta, oideachas, agus taighde agus nuálaíocht, chomh maith le gnóthaí eachtracha, slándáil agus cosaint. Áirítear leis an rannpháirtíocht sna réimsí sin tacaíocht chun cibear-acmhainneachtaí agus acmhainneachtaí cosanta a neartú. Foráiltear cheana leis an bpróiseas cobhsaíochta agus comhlachais maidir le lánpháirtiú nach beag roimh dháta an aontachais. Lasmuigh de na deiseanna faoi CCC, tá raon suntasach comhtháthaithe ag baint le comhaontuithe réigiúnacha eile, go háirithe maidir leis an gComhphobal Iompair agus an Comhphobal Fuinnimh. Tríd an gComhphobal Fuinnimh, tá an tAontas ag oscailt a mhargaidh leictreachais do na Balcáin Thiar freisin, faoi réir athchóirithe rialála. Sa chomhthéacs sin, tá sé ríthábhachtach an clár oibre maidir le comhtháthú an mhargaidh leictreachais sa réigiún agus comhtháthú leis an Aontas a chur chun cinn, lena n‑áirítear modheolaíocht chomhchoiteann a ghlacadh chun acmhainneacht tarchurtha a ríomh. Is é an t‑aistriú glas an deis is fearr atá ag an Eoraip a bheith níos neamhspleáiche ar fhuinneamh agus rannchuidiú freisin le moilliú a chur ar an athrú aeráide agus le saol daoine a fheabhsú. Le Plean REPowerEU 6 , a fhaigheann tacaíocht ó rannpháirtíocht fuinnimh sheachtraigh an Aontais i ndomhan atá ag athrú 7 , ar plean é a sheol an Coimisiún Eorpach i mí na Bealtaine 2022, cuideofar le spleáchas an Aontais agus na mBalcán Thiar ar ghás na Rúise a laghdú. Tá coinne leis go mbeidh na Balcáin Thiar ailínithe go hiomlán le reachtaíocht agus tosaíochtaí beartais an Aontais faoin bplean sin. Cuideoidh Ardán Fuinnimh nua an Aontais leis an éileamh a chomhthiomsú, le húsáid bonneagair a chomhordú, le caibidlíocht a dhéanamh le comhpháirtithe idirnáisiúnta agus le hullmhú le haghaidh ceannacháin chomhpháirteacha gáis, hidrigine agus gáis nádúrtha leachtaithe. Le REPowerEU spreagtar éagsúlú fuinnimh freisin mar chuid de shlándáil fuinnimh a fheabhsú, lena n‑áirítear an soláthar gáis nádúrtha a éagsúlú. Cé gur féidir le bearta gearrthéarmacha cuidiú le héifeachtaí na staide seo a mhaolú, is léir ón ngéarchéim go bhfuil géarghá le glacadh leis an aistriú glas agus leis an aistriú digiteach mar spreagadh don fhás marthanach agus don éagsúlú.

Tacaítear leis an gcomhar sna réimsí sin trí rannpháirtíocht mhéadaithe na mBalcán Thiar i gcomhairlí neamhfhoirmiúla agus trí theagmhálacha ardleibhéil rialta. Lean ceannairí an Aontais de bheith i dteagmháil lena gcomhghleacaithe sna Balcáin Thiar, lena n‑áirítear ar leibhéal an chruinnithe mullaigh, an ceann is déanaí le linn chruinniú cheannairí an Aontais agus ceannairí na mBalcán Thiar i mí an Mheithimh 2022. Tar éis Chomhairle Gnóthaí Eachtracha mhí na Bealtaine 2022, rinne airí gnóthaí eachtracha an Aontais malartú neamhfhoirmiúil tuairimí, den chéad uair, le gach ceann de na sé chomhpháirtí sna Balcáin Thiar. Ó tugadh na gealltanais ag Cruinniú Mullaigh Brdo, iarradh ar chomhpháirtithe na mBalcán Thiar rannchuidiú i scríbhinn le cruinnithe na Comhairle Gnóthaí Eachtracha agus tugtar cuntas dóibh ina dhiaidh sin. Tá siad ag glacadh páirte freisin i gcéim phíolótach an Acadaimh Eorpaigh Taidhleoireachta. I mí na Nollag 2021, in Brdo pri Kranju, thug Fóram Aireachta bliantúil an Aontais agus na mBalcán Thiar maidir le Ceartas agus Gnóthaí Baile deis don Aontas plé a dhéanamh leis an réigiún maidir leis an imirce, tearmann agus bainistiú teorainneacha a neartú, an sceimhlitheoireacht, an t‑antoisceachas agus an radacú a chomhrac, dul i ngleic leis an gcoireacht eagraithe, an smacht reachta agus athchóirithe breithiúnacha a neartú. Tionóladh Cruinniú Aireachta thrí Ardán na mBalcán Thiar maidir le cultúr, taighde agus nuálaíocht, oideachas agus oiliúint i dTiorána i mí an Mheithimh 2022 i gcomhthéacs an chomhair níos dlúithe ar cuireadh tús leis i gclár oibre na mBalcán Thiar maidir le nuálaíocht, taighde, oideachas, cultúr, an óige agus spórt. Tionóladh Idirphlé Aireachta maidir le gnéithe rialála den bheartas digiteach i mí an Mheithimh 2022, sa Bhruiséil.

Leis an bPlean Eacnamaíoch agus Infheistíochta do na Balcáin Thiar leanadh de na hathchóirithe agus na hinfheistíochtaí is gá a nascadh sna tíortha éagsúla, rud lena gcuirtear fís fhadtéarmach ar fáil, go háirithe maidir le beartais bonneagair agus nascachta. Bhí an plean ag céim a chur chun feidhme agus lean sé de bheith ina threoirphlean le haghaidh chúnamh an Aontais chun an bhearna shocheacnamaíoch idir an réigiún agus an tAontas a dhúnadh agus chun cuidiú leis an aistriú glas agus digiteach. An Plean Eacnamaíoch agus Infheistíochta agus an Clár Oibre Glas 8 , clár a dhíríonn ar ghníomhú ar son na haeráide, ar an ngeilleagar ciorclach, ar an mbithéagsúlacht, ar chomhrac an truaillithe agus ar chórais bhia inbhuanaithe, is iad sin na huirlisí is fearr don réigiún chun athléimneacht agus neamhspleáchas fuinnimh a fhorbairt de réir a chéile. Tá príomhthionscadal an phlean dírithe ar aistriú ón ngual, ar bhealaí soláthair gáis a éagsúlú, ar infheistíocht a dhéanamh i bhfoinsí fuinnimh in-athnuaite agus ar choigilteas fuinnimh a threisiú tríd an rabharta athchóiriúcháin. Tá forléargas mionsonraithe ar chur chun feidhme an Phlean Eacnamaíoch agus Infheistíochta le fáil san iarscríbhinn a ghabhann leis an Teachtaireacht seo.

Le Creat Infheistíochta na mBalcán Thiar, formheasadh cómhaoiniú ón Aontas agus ó dheontóirí déthaobhacha le haghaidh 24 infheistíocht shuaitheanta bonneagair i bpríomhchonairí fuinnimh agus iompair agus le haghaidh tionscadail shóisialta, digiteacha, in-athnuaite, éifeachtúlachta fuinnimh agus gléasraí cóireála dramhaíola agus fuíolluisce, infheistíochtaí dar luach iomlán níos mó ná EUR 3.3 billiún. Tá dul chun cinn á dhéanamh ag an réigiún freisin maidir leis an gClár Oibre Glas a chur chun feidhme le tacaíocht ón Aontas. Tá gá le tuilleadh iarrachtaí maidir le hathchóirithe chun tacú leis an aistriú glas agus leis an gcomhtháthú eacnamaíoch réigiúnach chun leas iomlán a bhaint as acmhainneacht na n‑infheistíochtaí.

Chun tacú níos fearr leis an téarnamh eacnamaíoch iarphaindéime agus chun dul i ngleic le hiarmhairtí chogadh na Rúise in aghaidh na hÚcráine, tá sé ríthábhachtach go molfar sna chéad Chláir Athchóirithe Eacnamaíocha eile bearta lena gcuirfear fás eacnamaíoch cuimsitheach inbhuanaithe chun cinn i gcomhréir le tosaíochtaí an Aontais maidir leis an aistriú glas agus leis an aistriú digiteach. Chun glacadh leis na deiseanna agus chun na himpleachtaí diúltacha a d’fhéadfadh a bheith ag na dúshláin sin a íoslaghdú, tá sé ríthábhachtach go gcoinneoidh comhpháirtithe na mBalcán Thiar agus an Tuirc cobhsaíocht mhacraifhioscach ar bun agus go gcuirfidh siad athchóirithe struchtúracha chun feidhme chun aghaidh a thabhairt ar laigí sainaitheanta ina ngeilleagar agus chun a n‑athléimneacht a mhéadú san fhadtéarma. I bhfianaise na héiginnteachta airde, an t‑ionchas fáis atá ag dul in olcas, brú boilscithe ard seasmhach, beidh gá le bearta spriocdhírithe agus sealadacha chun drochthionchair ar na codanna is leochailí den daonra a mhaolú. Ní mór an tacaíocht sin a chothromú go cúramach leis an ngá atá ann maoláin fhioscacha a atógáil agus leochaileachtaí a bhaineann le fiachas poiblí a laghdú trí straitéisí inchreidte meántéarmacha maidir le comhdhlúthú fioscach. Tá tábhacht ar leith ag baint le boilsciú an-ard agus atá ag méadú go fóill a aisiompú, le srian a chur le míchothromaíochtaí maicreacnamaíocha agus le hinchreidteacht na mbeartas maicreacnamaíoch a chur ar bun arís sa Tuirc. Dá bhrí sin, tá gealltanas iomlán do chur chun feidhme na n‑athchóirithe a leagtar amach sna cláir athchóirithe eacnamaíoch agus sa treoir bheartais a glacadh go comhpháirteach le Ballstáit an Aontais 9 fíor-riachtanach, ní hamháin chun an t‑iomaíochas a fheabhsú, cruthú post a chothú agus cuimsiú sóisialta a éascú, ach freisin chun inbhuanaitheacht fhioscach a áirithiú, na critéir eacnamaíocha sa phróiseas aontachais a chomhlíonadh agus an tionchar a d’fhéadfadh a bheith ag pacáiste infheistíochta an Aontais a uasmhéadú.

Le glacadh Rialachán IPA III 10 i mí Mheán Fómhair 2021 agus le glacadh chreat clársceidealaithe IPA III i mí na Nollag 2021, tá cur chun feidhme IPA III faoi lán seoil. Roimh dheireadh 2021, ghlac an Coimisiún cinntí bliantúla agus ilbhliantúla maidir le maoiniú ar fiú os cionn EUR 4 bhilliún iad. Leis sin, go sonrach cumasaíodh chur chun feidhme an Phlean Eacnamaíoch agus Infheistíochta do na Balcáin Thiar. Leanadh clársceidealú IPA III de bheith bunaithe ar chur chuige láidir atá dírithe ar bheartais lena mbaineann úsáid straitéiseach agus dhinimiciúil cúnaimh agus na bunriachtanais le haghaidh ballraíochta ina chroílár. Tionóladh dhá idirphlé gheopholaitiúla ardleibhéil idir an Coimisiún agus Parlaimint na hEorpa i mí Dheireadh Fómhair 2021 agus i mí na Bealtaine 2022 chun plé a dhéanamh ar an gcur chuige ginearálta i leith chur chun feidhme IPA III, a chuspóirí agus clársceidealú chistí IPA.

Ní mór do na Balcáin Thiar dlús a chur lena n‑iarrachtaí agus an toil pholaitiúil a neartú chun réiteach a fháil ar shaincheisteanna a chuireann bac ar chur chun feidhme an Chómhargaidh Réigiúnaigh, rud lena ndéanfar tairbhí an Phlean Eacnamaíoch agus Infheistíochta a uasmhéadú. Ag Cruinniú Mullaigh Phróiseas Bheirlín i Sóifia i mí na Samhna 2020, tháinig an réigiún ar chomhaontú maidir le plean uaillmhianach chun Cómhargadh Réigiúnach a bhunú. Tá roinnt dul chun cinn déanta, e.g. na lánaí glasa a leathnú chuig Ballstáit an Aontais. Mar sin féin, mar gheall ar easaontais nach mbaineann leis an obair shubstainteach ar an gComhmhargadh Réigiúnach, go dtí seo ní rabhthas in ann formheas polaitiúil a fháil maidir leis na comhaontuithe a tugadh chun críche ar an leibhéal teicniúil. Bheadh tairbhí nach beag ag baint leis na comhaontuithe sin faoin gCómhargadh Réigiúnach i dtéarmaí tharraingteacht agus iomaíochas an réigiúin ina iomláine a mhéadú, dlús a chur leis an téarnamh tar éis na paindéime agus tionchar fogha na Rúise ar an Úcráin a mhaolú. Mheallfadh sé sin infheisteoirí atá ag lorg éagsúlú an tsoláthair agus slabhraí luacha níos giorra, agus chuideodh sé leis an leas is mó is féidir a bhaint as na tairbhí a bhaineann le hinfheistíochtaí i mbonneagar nascachta. Tá sé tábhachtach, dá bhrí sin, go mbeadh ról cuiditheach ag na páirtithe ar fad maidir leis an gComhmhargadh Réigiúnach a fhorbairt agus maidir lena ngealltanais chomhpháirteacha a chomhlíonadh chun leasa daoine agus gnólachtaí sa réigiún. Is féidir ról dearfach a bheith ag tionscnamh na mBalcán Oscailte a sheol an Albáin, an Mhacadóin Thuaidh agus an tSeirbia sa phróiseas, ar choinníoll go bhfuil sé bunaithe ar rialacha an Aontais, agus go leanann sé de bheith cuimsitheach i leith chomhpháirtithe uile na mBalcán Thiar. D’ainneoin na srianta soláthair atá ag teacht chun cinn, ba cheart do na Balcáin Thiar staonadh ó shrianta aontaobhacha ar thrádáil a thabhairt isteach. Aon bhearta atá ann cheana atá contrártha leis na Comhaontuithe Cobhsaíochta agus Comhlachais agus le Comhaontú Saorthrádála Lár na hEorpa (CEFTA) agus in aghaidh spiorad an Chómhargaidh Réigiúnaigh, ba cheart deireadh a chur leo mar ábhar tosaíochta.

Chuaigh fogha na Rúise in aghaidh na hÚcráine i bhfeidhm go mór ar an réigiúin agus cuireadh i dtábhacht a thuilleadh an tábhacht a bhaineann le hailíniú an chomhbheartais eachtraigh agus slándála i bpróiseas an mhéadaithe. D’ailínigh na Balcáin Thiar agus an Tuirc le formhór mór an chomhphobail idirnáisiúnta, lena n‑áirítear an tAontas, nuair a vótáil siad ar dhá rún ó Chomhthionól Ginearálta na Náisiún Aontaithe maidir le hionradh na Rúise ar an Úcráin agus a thionchar daonnúil, agus freisin nuair a vótáil siad maidir leis an Rúis a chur ar fionraí ón gComhairle um Chearta an Duine. Mar chomhalta neamhbhuan ó bhí mí Eanáir 2022 ann, tá an Albáin rannpháirteach go gníomhach i gComhairle Slándála na Náisiún Aontaithe, agus é san áireamh leis sin mar chomhthionscnóir rún lena gcáintear an fogha. Maidir le hailíniú iomlán na hAlbáine, Mhontainéagró agus na Macadóine Thuaidh le CBES an Aontais, is comhartha láidir é ar a rogha straitéiseach maidir le haontachas AE. Aithnítear freisin an méadú mór atá tagtha ar ráta ailínithe CBES foirmiúil na Boisnia agus na Heirseagaivéine agus ailíniú aontaobhach na Cosaive agus is díol sásaimh é sin. Tá laghdú substaintiúil tagtha ar ráta ailínithe na Seirbia le CBES le linn na tréimhse tuairiscithe. Tá coinne leis go gcomhlíonfaidh an tSeirbia, mar ábhar tosaíochta, a gealltanas agus go n‑ailíneoidh sí de réir a chéile le CBES AE, lena n‑áirítear trí bhearta sriantacha, i gcomhréir lena creat caibidlíochta. Tháinig meath breise ar ailíniú na Tuirce le CBES le linn na tréimhse tuairiscithe, go sonrach níor ailínigh sí le bearta sriantacha an Aontais in aghaidh na Rúise.

Lean Montainéagró agus an tSeirbia de chur i bhfeidhm na modheolaíochta athbhreithnithe a leagtar amach sa Teachtaireacht ón gCoimisiún dar teideal ‘Enhancing the accession process – A credible EU perspective for the Western Balkans’ [An Próiseas Aontachais a Fheabhsú – Peirspictíocht AE Inchreidte do na Balcáin Thiar] 11 agus a formhuiníodh i mí an Mheithimh 2021 ag na comhdhálacha idir-rialtasacha polaitiúla a tionóladh leis na tíortha sin. A mhéid a bhaineann le Montainéagró, tá a chaibidlí uile ar oscailt le haghaidh caibidlíochta, agus trí cinn acu dúnta go sealadach. Le dul chun cinn athchóirithe na Seirbia, bhíothas in ann tús a chur leis an gcaibidlíocht faoi Bhraisle 4 maidir leis an gClár Oibre Glas agus nascacht inbhuanaithe ag an gcomhdháil idir-rialtasach leis an tSeirbia a tionóladh i mí na Nollag 2021. Leagadh amach sa chomhdháil idir-rialtasach freisin an chonair i dtreo braislí breise a oscailt bunaithe ar an dul chun cinn a bhfuil coinne leis sa tír, go háirithe maidir le hathchóirithe ar an smacht reachta agus an caidreamh leis an gCosaiv a normalú. Leis an gcomhdháil idir-rialtasach le Montainéagró a tionóladh i mí na Nollag 2021, soláthraíodh stiúradh polaitiúil maidir le dlús a chur leis an obair chun tagarmharcanna eatramhacha an smachta reachta a bhaint amach, rud a bheidh fós ar an gcéad gharsprioc eile is gá chun dul chun cinn a dhéanamh sa chaibidlíocht aontachais.

I gcomhréir leis an modheolaíocht athbhreithnithe, sna conclúidí agus sna moltaí sa Teachtaireacht seo, déanann an Coimisiún measúnú ar an gcothromaíocht fhoriomlán sa chaibidlíocht aontachais le Montainéagró agus leis an tSeirbia agus molann sé an bealach chun cinn do gach tír. Ba cheart na chéad chomhdhálacha idir-rialtasacha eile a thionól tar éis fhoilsiú an phacáiste bhliantúil tuarascálacha reatha agus na gConclúidí ón gComhairle a thiocfaidh ina dhiaidh sin.

An 19 Iúil, tionóladh na Comhdhálacha Idir-rialtasacha maidir le caibidlíocht aontachais leis an Macadóin Thuaidh agus leis an Albáin. Is aitheantas é sin ar ghealltanas marthanach, ar dhul chun cinn maidir le hathchóiriú agus ar athléimneacht an dá thír maidir le bogadh ar aghaidh ina gconair chuig an Aontas. Den chéad uair riamh, cuirtear modheolaíocht athbhreithnithe an mhéadaithe i bhfeidhm ina hiomláine, rud as a n‑eascraíonn níos mó intuarthachta, níos mó fuinnimh agus stiúradh polaitiúil níos láidre sa phróiseas caibidlíochta ar fad. Sheol an Coimisiún an scagadh ar an acquis láithreach. Is éard atá sa scagadh scrúdú anailíseach ar chorpas dhlí an Aontais, scrúdú a dhéanann an Coimisiún agus gach ceann de na tíortha is iarrthóirí go comhpháirteach. Leis an bpróiseas sin, is féidir leis an mBallstát sin eolas a chur ar an acquis agus, ina dhiaidh sin, a leibhéal ailínithe le reachtaíocht an Aontais a léiriú agus pleananna a leagan amach chun tuilleadh ailínithe a dhéanamh.

Sa Tuairim ón gCoimisiún maidir le hiarratas na Boisnia agus na Heirseagaivéine ar bhallraíocht san Aontas Eorpach 12 , sainaithníodh 14 phríomhthosaíocht nach mór don Bhoisnia agus don Heirseagaivéin a chomhlíonadh chun go molfadh an Coimisiún tús a chur le caibidlíocht aontachais leis an Aontas Eorpach. D’fhormhuinigh an Chomhairle na 14 phríomhthosaíocht in 2019. I mí an Mheithimh 2022, chuir an Chomhairle Eorpach in iúl go raibh sí réidh le stádas tír is iarrthóir a thabhairt don Bhoisnia agus don Heirseagaivéin agus d’iarr sí ar an gCoimisiún tuarascáil a thabhairt maidir le cur chun feidhme na 14 phríomhthosaíocht, agus aird ar leith á tabhairt ar na tosaíochtaí sin arb ionann iad agus tacar substaintiúil athchóirithe. Freagairt atá sa phacáiste seo don iarratas seo.

Lean an tAontas de thacaíocht a thabhairt do chur chun feidhme an Chomhaontaithe Cobhsaíochta agus Comhlachais leis an gCosaiv agus de chomhairle a chur ar an rialtas maidir leis na príomh-athchóirithe a bhaineann leis an Aontas. Tá an togra ón gCoimisiún maidir le deireadh a chur leis na ceanglais víosa le haghaidh shaoránaigh na Cosaive fós ar feitheamh sa Chomhairle. Tá fuadar athnuaite ann chun déileáil leis sin mar ábhar tosaíochta. Coinníonn an Coimisiún a mheasúnú ó 2018 gur comhlíonadh na critéir uile a leag an Chomhairle síos maidir le léirscaoileadh víosaí leis an gCosaiv.

Is tír is iarrthóir í an Tuirc agus is comhpháirtí tábhachtach de chuid an Aontais atá inti i réimsí ríthábhachtacha comhleasa amhail an trádáil, an imirce, an fhrithsceimhlitheoireacht, an tsláinte phoiblí, an aeráid, an fuinneamh, an t‑iompar agus saincheisteanna réigiúnacha. Maidir le cúrsaí fuinnimh, tá an Tuirc fós ina tír idirthurais atá tábhachtach agus iontaofa don Aontas Eorpach. Tá caibidlíocht aontachais leis an Tuirc fós ina stad. Níor aisiompaigh an Tuirc an treocht dhiúltach maidir le bogadh níos faide ón Aontas Eorpach, le cúlú tromchúiseach i réimsí an daonlathais, an smachta reachta, na gceart bunúsach agus neamhspleáchas na mbreithiúna. Tá an t‑idirphlé maidir leis na saincheisteanna sin fós ina dhlúthchuid den chaidreamh idir an tAontas agus an Tuirc.

Ghéaraigh an t‑idirphlé agus an comhar leis an Tuirc i gcomhréir le treoirlínte 2021 na Comhairle Eorpaí. Tá an tAontas Eorpach réidh le dul i dteagmháil leis an Tuirc ar bhealach céimnithe, comhréireach agus inchúlaithe chun comhar a fheabhsú i roinnt réimsí leasa choitinn, ar choinníoll go leantar den teannas a dhíghéarú agus go mbíonn an Tuirc rannpháirteach ar bhealach cuiditheach, agus faoi réir na gcoinníollacha bunaithe a leagtar amach sna conclúidí ón gComhairle Eorpach le déanaí. Tá leas straitéiseach ag an Aontas i dtimpeallacht chobhsaí shlán sa Mheánmhuir Thoir agus i bhforbairt caidrimh chomhoibrithigh chomhthairbhigh leis an Tuirc. Agus an Teachtaireacht Chomhpháirteach á cur san áireamh 13 , d’athdhearbhaigh an tAontas go bhfuil rún daingean aici, i gcás briogadh athnuaite nó gníomhaíochtaí aontaobhacha lena sáraítear an dlí idirnáisiúnta, na hionstraimí agus na roghanna atá ar fáil dó a úsáid chun a leasanna agus leasanna a Bhallstát a chosaint chomh maith leis an gcobhsaíocht réigiúnach a chaomhnú. Lean an Ráiteas ón Aontas Eorpach agus ón Tuirc 2016 de thorthaí a bhaint amach agus ba é an príomhchreat don chomhar maidir leis an imirce i gcónaí é. Lean an Tuirc lena hiarrachtaí suntasacha os cionn ceithre mhilliún dídeanaí a óstáil ón tSiria agus ó thíortha eile. Lean fadhbanna ar aghaidh, áfach, maidir le cur chun feidhme an Ráitis de bharr gur chuir an Tuirc filleadh imirceach neamhrialta ar fionraí go haontaobhach agus gur dhiúltaigh sí d’iarrthóirí tearmainn ó oileáin na Gréige ó mhí an Mhárta 2020 ar aghaidh. Bhí líon na n‑iontrálacha neamhdhleathacha idir an Tuirc agus an tAontas i bhfad níos ísle ná mar a bhí sular glacadh an Ráiteas ón Aontas Eorpach agus ón Tuirc. Na bealaí malartacha smuigleála chuig limistéir atá faoi rialú rialtais na Cipire agus na hIodáile, is tríothu sin den chuid is mó a tháinig na himircigh isteach san Aontas in 2021. Tháinig méadú substaintiúil ar shreabha imirce neamhrialta trí na bealaí sin in 2022.

Lean an tAontas de bheith ag seasamh lena ghealltanas tacaíocht mhór airgeadais a sholáthar do dhídeanaithe agus do phobail óstacha sa Tuirc. Shlóg an tSaoráid do Dhídeanaithe sa Tuirc EUR 6 bhilliún. Rinneadh conradh maidir lena a buiséad iomlán oibríochtúil ag deireadh 2020, agus eisíocadh breis agus EUR 4.7 billiún faoi mhí an Mheithimh 2022. Airítear sa mhéid a bhain sí amach cuidiú le 1.9 milliún dídeanaí a riachtanais bhunúsacha a chomhlíonadh, cuidiú le 740 000 leanbh ar dídeanaithe iad dul ar scoil, tógáil leanúnach 405 scoil agus breis agus 22.8 milliún comhairliúchán cúraim sláinte phríomhúil a chur ar fáil. Leithdháil an Coimisiún pacáiste breise EUR 3.5 billiún lena gcumhdaítear an tréimhse 2020-2023. Áireofar leis sin cistiú le haghaidh bainistiú imirce agus rialú teorann, go háirithe ag teorainn thoir na Tuirce.

Leanann an tAontas agus an Tuirc araon de thairbhe a bhaint as an Aontas Custaim agus tá comhtháthú eacnamaíoch na Tuirce leis an Aontas Eorpach fós ard. Lean an Coimisiún de bheith i dteagmháil níos dlúithe leis an Tuirc maidir le bacainní trádála a chuireann bac ar fheidhmiú rianúil an Aontais Custaim. Is gann an dul chun cinn a baineadh amach, áfach, agus níor tugadh aghaidh ar fhormhór mór na mbacainní trádála.

Lean beartas eachtrach aontaobhach na Tuirce de bheith ag teacht salach ar thosaíochtaí an Aontais faoi CBES agus leasanna níos leithne an Aontais, go háirithe mar gheall ar a hidirghabhálacha agus a tacaíocht do ghníomhaíochtaí míleata i roinnt coinbhleachtaí réigiúnacha. Mar sin féin, bhí an Tuirc fós sásta dul i mbun idirphlé polaitiúil maidir le saincheisteanna réigiúnacha. Tháinig meath breise ar ráta ailínithe CBES na Tuirce. Chuir an Chomhairle Eorpach in iúl go measann sí go rannchuideoidh an Tuirc agus na páirtithe uile lena mbaineann go dearfach le géarchéimeanna réigiúnacha a réiteach. Tá an Tuirc gníomhach ó thaobh taidhleoireachta de chun aghaidh a thabhairt ar na dúshláin éagsúla a bhaineann le fogha na Rúise san Úcráin, agus í ag féachaint leis an gcoinbhleacht a dhíghéarú trí shos comhraic a bhaint amach, mar shampla. Thug sé faoi thionscnamh taidhleoireachta freisin chun onnmhairiú ghrán na hÚcráine a éascú. Ní bheadh an socrú a chomhaontaigh an Úcráin agus an Rúis i mí Iúil in Iostanbúl, faoi éascú na Náisiún Aontaithe agus na Tuirce, indéanta gan ról cuiditheach na Tuirce, a bhfuil baint aici freisin lena chur chun feidhme a éascú. Is cúis imní ar leith é, áfach, neamhailíniú na Tuirce le bearta sriantacha an Aontais in aghaidh na Rúise mar gheall ar shaorchúrsaíocht táirgí, lena n‑áirítear earraí dé-úsáide, laistigh den Aontas Custaim idir an tAontas Eorpach agus an Tuirc. Cruthaíonn sé sin riosca go ndéanfaí dochar do bhearta sriantacha an Aontais. Chun go leanfaidh an tAontas Custaim de bheith ag feidhmiú, ní mór do na páirtithe na rialacha atá ann cheana a urramú ina n‑iomláine agus gan dochar a dhéanamh don iontaoibh fhrithpháirteach. Shínigh an Tuirc Meabhrán Tuisceana chun caidreamh eacnamaíoch agus trádála a fhorbairt leis an Rúis.

Is ceanglas fíor-riachtanach é idirphlé de mheon macánta a shaothrú agus staonadh ó ghníomhaíochtaí aontaobhacha a thagann salach ar leasanna an Aontais agus a sháraíonn an dlí idirnáisiúnta agus cearta ceannasacha Bhallstáit an Aontais chun timpeallacht chobhsaí shlán a áirithiú sa Mheánmhuir Thoir agus chun caidreamh comhoibritheach comhthairbheach a fhorbairt idir an tAontas agus an Tuirc. Ní mór na difríochtaí uile a réiteach trí idirphlé síochánta agus i gcomhréir leis an dlí idirnáisiúnta.

Maidir le gníomhaíochtaí in Varosha atá contrártha leis na Rúin ábhartha ó Chomhairle Slándála na Náisiún Aontaithe, lean siad de dhochar a dhéanamh don fhéidearthacht go dtosófaí arís ar an gcaibidlíocht agus go dtiocfaí ar réiteach cuimsitheach ar fhadhb na Cipire. Meastar go ndéanfaidh an Tuirc gach gníomh agus gach beart a rinneadh i ndáil le Varosha ó bhí mí Dheireadh Fómhair 2020 ann a aisiompú láithreach.

II. CÉIMEANNA BUNÚSACHA AN PHRÓISIS AONTACHAIS

Ba cheart go ndéanfadh tíortha is iarrthóirí nó tíortha is iarrthóirí ionchasacha dul chun cinn leanúnach ar a gclár oibre athchóirithe faoi seach i réimsí na ‘mbunphrionsabal’, ag tabhairt faoi athchóirithe agus ag léiriú dul chun cinn nithiúil maidir leis an smacht reachta, leis an ngeilleagar, le feidhmiú na n‑institiúidí daonlathacha agus le hathchóiriú ar an riarachán poiblí. Tá sé cinntitheach i gcónaí dul chun cinn láidir do-aisiompaithe a bhaint amach sna réimsí sin ar fad chun na ceanglais maidir le ballraíocht san Aontas a chomhlíonadh. Rinneadh dul chun cinn i roinnt cásanna maidir le hathchóiriú breithiúnach, maidir le mionchoigeartú ar chreat dlíthiúil chearta an duine agus maidir le hathchóirithe ar an riarachán poiblí. D’ainneoin an dul chun cinn atá déanta, níor léiríodh go fóill go bhfuil toil pholaitiúil láidir ann cuntas teiste maidir le cur chun feidhme athchóirithe a bhunú. Tá an dul chun cinn maidir leis na critéir eacnamaíocha aontachais a chomhlíonadh rómhall chun an bhearna eacnamaíoch leis an Aontas a laghdú go substaintiúil. Leantar den fhrithsheasmhacht pholaitiúil agus institiúideach in aghaidh an athraithe agus tugadh faoi deara forbairtí diúltacha i roinnt tíortha. Baineann siad sin, mar shampla, le timpeallacht atá ag éirí níos naimhdí don tsochaí shibhialta, don tsaoirse chun tuairimí a nochtadh agus do shaoirse na meán agus le hiarrachtaí chun tionchar míchuí agus cur isteach polaitiúil a fheidhmiú ar na breithiúna. Ba cheart forfheidhmiú fónta na gcreataí frith-éillithe a bheith ina thosaíocht i gcónaí ar fud tíortha is iarrthóirí nó tíortha is iarrthóirí ionchasacha, lena n‑áirítear bearta frith-éillithe a phríomhshruthú sna hearnálacha ina bhfuil an baol éilithe is mó. Tá gá le dul chun cinn maidir leis an soláthar poiblí a ailíniú le caighdeáin Eorpacha agus le dea-chleachtais Eorpacha, maidir leis an gcosc ar choinbhleacht leasa a neartú agus maidir leis an tsláine a chomhdhlúthú ar fud na seirbhíse poiblí. Tá gá le hiarrachtaí comhleanúnacha comhsheasmhacha chun gnéithe den ghreamú stáit a shrianadh agus chun aghaidh a thabhairt orthu go héifeachtach. Is cuspóir fadtéarmach fós é cuntas teiste a bhunú maidir le himscrúduithe, ionchúisimh agus ciontuithe deiridh réamhghníomhacha sa chomhrac in aghaidh an éillithe ar gach leibhéal agus sa choireacht thromchúiseach agus eagraithe, ar cuspóir é lena n‑éilítear tuilleadh iarrachtaí atreisithe agus seasmhacha i gcónaí, lena n‑áirítear acmhainneachtaí straitéiseacha agus oibríochtúla a neartú.

Feidhmiú institiúidí daonlathacha

Tá sé ríthábhachtach do phróiseas an mhéadaithe bearta a thabhairt isteach a bhaineann le feidhmiú na n‑institiúidí daonlathacha a chomhdhlúthú, ach níor léiríodh fíorthoil pholaitiúil chun athchóirithe ábhartha a shaothrú go fóill in a lán cásanna. Bíonn tionchar fós ag deighilt pholaitiúil láidir agus easpa idirphlé traspháirtí ar fheidhmiú na bparlaimintí, go háirithe ar fud na mBalcán Thiar, cé gur tugadh roinnt céimeanna dearfacha faoi deara le linn na tréimhse tuairiscithe.

Sa tSeirbia, reáchtáladh toghcháin uachtaránachta, luaththoghcháin pharlaiminteacha agus toghcháin chathair Bhéalgrád ar an 3 Aibreán 2022 in atmaisféar a bhí suaimhneach den chuid is mó. Ghlac na fórsaí polaitiúla ábhartha uile páirt, as ar eascair Parlaimint atá níos iolraíche agus níos cuimsithí i gcomparáid le toghcháin 2020. Chomh maith leis sin, roimh na toghcháin, bhí raon leathan gníomhaithe polaitiúla rannpháirteach san idirphlé idirpháirtí cuiditheach arna éascú ag Parlaimint na hEorpa. Mar sin féin, thug breathnóirí idirnáisiúnta faoi stiúir Oifig um Institiúidí Daonlathacha agus um Chearta an Duine na hEagraíochta um Shlándáil agus Comhar san Eoraip faoi deara roinnt easnamh sna toghcháin pharlaiminteacha. De bharr moilleanna móra maidir le torthaí na dtoghchán a thabhairt chun críche agus, dá bhrí sin, maidir le Rialtas nua a bhunú, tháinig moill ar an gcinnteoireacht. Leasaíodh an Cód Iompair nua i mí Mheán Fómhair 2021 agus bunaíodh an coimisiún eitice i mí Dheireadh Fómhair 2021. Leanadh de theanga ionsaitheach in aghaidh lucht freasúra polaitiúil agus gníomhaithe sibhialta a úsáid i ndíospóireacht pharlaiminteach.

I Montainéagró, leanadh leis an deighilt, leis an easpa rannpháirtíocht chuiditheach idir páirtithe polaitiúla agus leis an mainneachtain comhthoil a fhorbairt maidir le príomhábhair a bhfuil leas náisiúnta ag baint leo agus mar thoradh air sin caitheadh vóta mímhuiníne i leith dhá rialtas shuaiteacha. Maidir le luaineacht pholaitiúil, bac a bheith á chur ar gcinnteoireacht agus ar chur chun feidhme athchóirithe, tá tionchar tromchúiseach aige sin ar fheidhmiú cuí institiúidí Mhontainéagró. Rinneadh dochar d’fheidhmiú na bpríomhchomhlachtaí breithiúnacha mar gheall ar a gcomhdhéanamh neamhiomlán de bharr neamhábaltacht na Parlaiminte comhaltaí nua a thoghadh. Ó lár mhí Mheán Fómhair, ní raibh an Chúirt Bhunreachtúil in ann a ról a chomhlíonadh toisc nach raibh córam i láthair, rud a chuir leis an éiginnteacht pholaitiúil. 

Sa Chosaiv, bhí cobhsaíocht pholaitiúil agus institiúideach ag an rialtas a toghadh in 2021 mar gheall ar a thromlach láidir. Ba cheart leis sin go dtabharfaí an deis don Chosaiv dlús a chur lena hiarrachtaí an daonlathas agus an smacht reachta a neartú, an t‑éilliú a chomhrac agus gníomhaíochtaí reachtacha a threisiú, lena n‑áirítear athchóirithe a bhaineann leis an Aontas. Mar gheall ar easpa córaim rialta sa Tionól, áfach, agus baghcait a bheith á ndéanamh ag páirtithe freasúra, bhí moill ar ghlacadh dlíthe tábhachtacha. Tá gá le hiarrachtaí chun ról an Tionóil a neartú mar fhóram d’idirphlé cuiditheach polaitiúil agus d’chothú comhdhearcaidh, go háirithe maidir le clár oibre athchóirithe an Aontais. I bhfómhar 2021, reáchtáladh toghcháin áitiúla ar bhealach dea-riartha, trédhearcach agus iomaíoch, cé is moite de bhardais na Seirbiach sa Chosaiv ina raibh an iomaíocht pholaitiúil teoranta. Ní mór aghaidh a thabhairt fós ar easnaimh sheanbhunaithe.

San Albáin, tar éis olltoghchán 2021, ghlac na comhaltaí tofa ó na páirtithe freasúra is mó a suíocháin sa Pharlaimint. Maidir le hathchóirithe a bhaineann leis an Aontas Eorpach, tháinig an Tionól ar chomhaontú traspháirtí maidir le leasú bunreachtúil chun síneadh a chur le téarma na gcomhlachtaí grinnfhiosraithe breithiúnacha. Mar sin féin, tá tionchar ag coinbhleacht inmheánach laistigh den pháirtí freasúra is mó ar ghnó na Parlaiminte. Ar leibhéal an rialtais, lean an Albáin de bheith ag díriú go foriomlán ar chlár oibre athchóirithe an Aontais.

Sa Mhacadóin Thuaidh, bhí an Pharlaimint fós ar an bpríomhfhóram don idirphlé polaitiúil. Tar éis diandíospóireachtaí, ghlac an Pharlaimint conclúidí maidir leis an togra lenar réitíodh an bealach chun tús a chur le caibidlíocht aontachais. Mar sin féin, bhí tionchar ag deighilt pholaitiúil agus ag an ‘mblocáil ghníomhach’ a rinne príomhpháirtí an fhreasúra ar a cuid oibre, rud a rinne difear do ghlacadh roinnt píosaí reachtaíochta. Gheall an Pharlaimint agus an rialtas na hathruithe bunreachtúla ábhartha a sheoladh agus a bhaint amach mar ábhar tosaíochta, d’fhonn saoránaigh a chónaíonn laistigh de theorainneacha an stáit a áireamh sa Bhunreacht.  

Sa Bhoisnia agus sa Heirseagaivéin, de thoradh na deighilte polaitiúla agus bacainní cuireadh bac ar obair na n‑institiúidí daonlathacha agus ar an obair maidir le hathchóirithe feadh chonair an Aontais. Bhí bac fós ar an Uachtaránacht, ar Chomhairle na nAirí agus ar an bParlaimint go dtí earrach 2022. Níorbh fhéidir cruinnithe idirphlé beartais leis an Aontas faoin gComhaontú Cobhsaíochta agus Comhlachais a thionól go dtí mí an Mheithimh 2022. Shaothraigh eintiteas Republika Srpska tionscnaimh chun inniúlachtaí Stáit a ghabháil go haontaobhach. Tá na tionscnaimh sin ar fionraí anois nó tá athbhreithniú bunreachtúil á dhéanamh orthu. D’úsáid an tArdionadaí a chumhachtaí feidhmiúcháin ceithre huaire le linn na tréimhse tuairiscithe chun bacainní a shárú, lena n‑áirítear cistí a sholáthar chun toghcháin mhí Dheireadh Fómhair 2022 a eagrú. Níor glacadh buiséad stáit go dtí deireadh mhí an Mheithimh. Thosaigh institiúidí stáit ag feidhmiú arís in earrach 2022 agus rinneadh na bearta tosaigh chun aghaidh a thabhairt ar riaráiste na n‑athchóirithe. Léirigh gníomhaithe polaitiúla cur chuige aontaithe trína cheadú don Bhoisnia agus don Heirseagaivéin dlí soláthair phoiblí a ghlacadh agus a bheith ina Stát Rannpháirteach den Sásra Aontais um Chosaint Shibhialta. Reáchtáladh olltoghcháin ar an 2 Deireadh Fómhair; de réir réamhthorthaí ESCE/ODIHR, bhí siad iomaíoch agus dea-eagraithe ar an iomlán ach léiríodh easpa muiníne in institiúidí poiblí agus reitric scoilteach eitneach. Ar an lá céanna, d’fhorchuir an tArdionadaí leasuithe ar chomhdhéanamh eintiteas na Cónaidhme agus ar an dlí toghcháin, leasuithe a raibh sé d’aidhm acu aghaidh a thabhairt ar roinnt saincheisteanna feidhmiúlachta agus ar bhunú tráthúil údarás.

Sa Tuirc, leanadh le cúlú daonlathach le linn na tréimhse tuairiscithe. D’ainneoin deireadh a bheith curtha leis an staid éigeandála in 2018, tá roinnt forálacha dlíthiúla lena ndeonaítear cumhachtaí urghnácha d’údaráis rialtais agus lena gcoinnítear roinnt gnéithe sriantacha den riail éigeandála fós comhtháite sa chóras dlí, rud a rinne difear don daonlathas agus do chearta bunúsacha. D’fhan easnaimh struchtúracha an chórais uachtaránachta de bheith i bhfeidhm. Ní raibh na hacmhainní ag an bparlaimint fós chun an rialtas a thabhairt chun cuntais.

Breithiúna agus cearta bunúsacha

Is é cnámh droma an smachta reachta córas breithiúnach atá neamhspleách, neamhchlaonta, cuntasach agus gairmiúil, ar córas é a fheidhmíonn go héifeachtúil agus a ndéantar a gcinntí a fhorghníomhú go héifeachtach. Rinneadh roinnt dul chun cinn i gcásanna áirithe trí bhíthin athchóirithe breithiúnacha. Mar sin féin, ar fud na mBalcán Thiar agus na Tuirce, tá institiúidí breithiúnacha fós ag dul i ngleic le go leor dúshlán. Go háirithe, leanadh den bhrú seachtrach míchuí ar na breithiúna, rud a rinne dochar do neamhspleáchas na mbreithiúna agus na n‑ionchúisitheoirí, rud a chuireann an chothromaíocht institiúideach fhoriomlán i mbaol agus a dhéanann difear ar deireadh don deighilt idir cumhachtaí an stáit. Mar thoradh air sin, tá prionsabal an chomhionannais faoin dlí á lagú i gcónaí. Tá sé fíor-riachtanach fós go ndéanfar dul chun cinn cinntitheach maidir le hathchóirithe breithiúnacha a chur chun feidhme, ar athchóirithe iad a bheidh bunaithe ar thoil pholaitiúil láidir. Tá comhdhlúthú na bhfeidhmeanna breithiúnacha, agus cuntas teiste fadtéarmach láidir ina thoradh air sin, fíor-riachtanach chun tuilleadh dul chun cinn a dhéanamh sa phróiseas aontachais.

Lean an Albáin de dhul chun cinn maith a dhéanamh maidir lena hathchóiriú ceartais cuimsitheach a chur chun feidhme, lena n‑áirítear sin a dhéanamh trí leanúint de thorthaí nithiúla a áirithiú sa phróiseas grinnfhiosrúcháin. Lean an Chúirt Bhunreachtúil de bheith ag feidhmiú go hiomlán. Tá an chéad laghdú tagtha ar an riaráiste mar thoradh ar cheapacháin san Ard-Chúirt. Tá dul chun cinn ar an gcóras bainistithe cásanna agus ar an gcóras um oideachas dlí fós gan chríochnú.

Rinne an Mhacadóin Thuaidh roinnt dul chun cinn trí chur chun feidhme leanúnach a straitéise breithiúnaí. Léirigh na breithiúna a ngealltanas dá sláine agus dá neamhspleáchas a chosaint. Chuir na hinstitiúidí breithiúnacha chun feidhme go comhsheasmhach na rialacha nua maidir le breithiúna agus ionchúisitheoirí a cheapadh, ardú céime a thabhairt dóibh, bearta araíonachta ina leith agus iad a dífhostú. Ní mór na hacmhainní is gá a leithdháileadh chun a áirithiú go mbeidh an córas uathoibrithe faisnéise um bainistiú cásanna lánfheidhmiúil.

Rinne an tSeirbia roinnt dul chun cinn ar an iomlán chun neamhspleáchas agus cuntasacht na mbreithiúna a neartú, agus céim thábhachtach á glacadh aici trí leasuithe ábhartha ar an mBunreacht a fhormheas i mí Feabhra 2022. Mar chéad chéim eile, beidh sé tábhachtach go leasófar na dlíthe cur chun feidhme lena dtabharfar éifeacht iomlán don athchóiriú i gcomhréir leis na sprioc-amanna bunreachtúla. Bhunaigh an tSeirbia dhá mheitheal saineolaithe a bhfuil sé de chúram orthu an reachtaíocht cur chun feidhme a dhréachtú.

Rinne an Chosaiv roinnt dul chun cinn maidir le hathchóirithe breithiúnacha a thabhairt chun cinn. Rinneadh bearta chun tús a chur le cur chun feidhme na straitéise agus an phlean gníomhaíochta maidir leis an smacht reachta, agus glacadh creat reachtach nua lena rialaítear an córas ionchúisimh. Mar sin féin, tá gá le tuilleadh céimeanna chun éifeachtúlacht agus neamhspleáchas na mbreithiúna a mhéadú.

Ní dhearna Montainéagró ach dul chun cinn teoranta maidir leis na príomh-athchóirithe breithiúnacha. Is ábhar imní fós é feidhmiú na n‑institiúidí agus comhdhlúthú na gComhairlí Neamhspleácha Breithiúnacha agus Ionchúiseacha, agus tá cuntas teiste maidir le cuntasacht bhreithiúnach ag céim luath. Mar thoradh ar imscrúduithe a rinne an Oifig Ionchúisimh Speisialta ar roinnt cásanna ardleibhéil gabhadh iar-Uachtarán na Cúirte Uachtaraí agus Uachtarán na Cúirte Tráchtála ar chúisimh éillithe agus coireachta eagraithe. Níor tugadh na cásanna atá á n‑imscrúdú chun trialach go fóill.

Tá an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin tite ar gcúl in athchóiriú an cheartais, agus ní dhearnadh aon dul chun cinn maidir leis an earnáil a neartú. Diúltaíodh sa Pharlaimint i mí na Bealtaine 2022 do na leasuithe reachtacha a bhí dírithe ar chóras lena bhfíoraítear dearbhuithe sócmhainní a dhéanann sealbhóirí oifige breithiúnacha a bhunú. Mar gheall ar easpa fíorghealltanas polaitiúil don smacht reachta agus do chonair an Aontais, lean sláine fhoriomlán earnáil an cheartais de bheith ag dul in olcas.

Sa Tuirc, leanadh leis an gcúlú a bhreathnaítear le blianta beaga anuas. Níor tugadh aghaidh ar easpa shistéamach neamhspleáchais na mbreithiúna. Leanadh den bhrú polaitiúil ar na breithiúna, rud a dhéanann dochar do neamhspleáchas agus do cháilíocht fhoriomlán na mbreithiúna. Tá comhlíonadh na Tuirce le caighdeáin idirnáisiúnta agus Eorpacha ina ábhar imní níos mó anois mar gur dhiúltaigh sí breithiúnais ábhartha na Cúirte Eorpaí um Chearta an Duine (ECtHR) a chur chun feidhme. Le neamh-fhorghníomhú bhreithiúnas ECtHR i gcás Kavala, as ar eascair tionscnamh nós imeachta um shárú in aghaidh na Tuirce a rinne Comhairle na hEorpa, ardaíodh amhras tromchúiseach faoi ghealltanas na tíre dá hoibleagáidí mar bhall de Chomhairle na hEorpa. Tá neamhspleáchas, éifeachtúlacht agus gairmiúlacht an chórais bhreithiúnaigh á lagú i gcónaí de thoradh fionraí agus ag dífhostú breithiúna agus ionchúisitheoirí. Ní mór d’údaráis na Tuirce aghaidh a thabhairt go práinneach ar roinnt easnaimh thromchúiseacha sa chóras, agus áirítear leis sin maidir leis an gceart chun triail chóir a fháil agus comhlíonadh dian le prionsabal thoimhde na neamhchiontachta.

Tá an t‑éilliú fós forleathan sna Balcáin Thiar agus sa Tuirc. Tá an dul chun cinn maidir leis an éilliú a chomhrac go héifeachtach míchothrom. Rinneadh roinnt dul chun cinn i dtíortha áirithe, go príomha i réimsí a bhaineann leis an éilliú a chosc. Tá gá fós le fíorthoil pholaitiúil agus le gealltanas soiléir d’iarrachtaí athchóirithe a choinneáil ar bun chun trédhearcacht agus sláine a fheabhsú agus chun torthaí inláimhsithe a bhaint amach le cuntas teiste diongbháilte d’imscrúduithe, d’ionchúiseamh agus de chiontuithe deiridh. Is gá bearta frith-éillithe a phríomhshruthú a thuilleadh sna príomhearnálacha chun athchóirithe a chothú agus chun dul i ngleic leis an éilliú ar bhonn níos fónta agus níos éifeachtaí. Éilíonn na hearnálacha ina bhfuil an baol éilithe is mó measúnuithe riosca spriocdhírithe chun rioscaí éillithe agus leochaileachtaí a shainaithint agus, ar deireadh, dearadh beart láidir frith-éillithe a thionscnamh. Ní mór straitéisí agus pleananna gníomhaíochta frith-éillithe a chur chun feidhme ar bhealach córasach agus struchtúrtha, lena n‑áirítear sna príomhearnálacha amhail soláthar poiblí, bainistíocht airgeadais phoiblí, fuinneamh, iompar, sláinte, uisce, bonneagar, acmhainní nádúrtha agus oideachas. Ní mór dul i ngleic le héilliú ardleibhéil agus polaitiúil ar bhealaí níos cinntithí, ós rud é go bhfuil comharthaí ann fós go bhfuil leasanna poiblí agus príobháideacha ag dul i bhfostú go láidir. Tá an soláthar poiblí, go háirithe, fós i mbaol éilithe fhorleathain. Ní mór na sásraí rialaithe ar fud an phróisis soláthair a neartú, agus trédhearcacht a fheabhsú go mór trí bhíthin bearta láidre atá níos uaillmhianaí.

Tá iarrachtaí déanta ag an Macadóin Thuaidh sa chomhrac i aghaidh na coireachta eagraithe agus an éillithe, rud lenar áirithíodh tuilleadh dul chun cinn. Chuir an Coimisiún Stáit um Éilliú a Chosc a shainordú i gcrích go réamhghníomhach. Lean an tír de bheith ag comhoibriú le comhpháirtithe idirnáisiúnta, agus ag comhordú gníomhaíochtaí intíre leo in aghaidh na coireachta eagraithe. San Albáin, rinne an Struchtúr Speisialaithe um an gComhrac in aghaidh an Éilithe agus na Coireachta Eagraithe (SPAK) imeachtaí coiriúla agus imscrúduithe airgeadais, agus go sonrach rinneadh ciontuithe deiridh i líon beag cásanna ardleibhéil mar thoradh air sin; le grinnfhiosrúchán na mbreithiúna tá torthaí fós á mbaint amach sa chomhrac in aghaidh an éillithe laistigh de na breithiúna. Rinne an tSeirbia roinnt dul chun cinn maidir leis na moltaí ó Ghrúpa Stát Chomhairle na hEorpa i gcoinne na hÉillitheachta (GRECO) a chur chun feidhme a thuilleadh. Tá sé thar am le fada straitéis nua frith-éillithe, a mbeidh plean gníomhaíochta ag gabháil léi, a ullmhú. Chuir Montainéagró feabhas ar a chuntas teiste maidir le héilliú a chosc, ach is gá fós freagairt inchreidte an cheartais choiriúil a léiriú sa chomhrac in aghaidh an éillithe, lena n‑áirítear an t‑éilliú ardleibhéil. Sa Chosaiv, rinneadh roinnt dul chun cinn nuair a glacadh pacáiste reachtaíochta frith-éillithe mór, pacáiste ina n‑áirítear an dlí nua maidir le cód an nós imeachta choiriúil, maidir leis an dlí i ndáil leis an ngníomhaireacht chun éilliú a chosc, an dlí maidir le dearbhú sócmhainní agus reachtaíocht lena rialaítear maoiniú páirtithe polaitiúla. Dhiúltaigh Parlaimint na Boisnia agus na Heirseagaivéine do dhlí maidir le coinbhleacht leasa, agus ba roghnaíoch agus neamh-thrédhearcach an obair leantach bhreithiúnach i gcásanna éillithe leas an phobail. Tá líon na gciontuithe deiridh i gcásanna ardleibhéil an-íseal fós.

Sa Tuirc, ní dhearnadh aon dul chun cinn le linn na tréimhse tuairiscithe. Ní mór feabhas a chur ar an gcreat dlíthiúil agus ar an struchtúr institiúideach chun teorainn a chur le tionchar polaitiúil agus míchuí maidir le hionchúiseamh agus breithniú i gcásanna éillithe. Níor cuireadh an chuid is mó de mholtaí GRECO chun feidhme.

Ar fud na mBalcán Thiar, leanann an ganntanas leanúnach acmhainní daonna agus airgeadais sna hinstitiúidí breithiúnacha, chomh maith leis an easpa acmhainneachta agus saineolais tiomnaithe maidir le himscrúduithe airgeadais, de bhac a chur ar imscrúdú éifeachtach agus breithniú éifeachtach cásanna coireachta eagraithe agus éillithe. Cé go bhfuil gníomhaíochtaí fothaithe acmhainneachta ar fáil d’earnáil an cheartais, cuireann struchtúir dreasachta neamhimleora, córais bainistithe feidhmíochta neamhéifeachtacha agus leochaileacht earnáil an cheartais i leith brú polaitiúil le droch-bhainistiú cásanna, le nósanna imeachta fada agus le rátaí ísle na mbeart urghabhála agus coigistíochta.

Cumhdaítear cearta bunúsacha den chuid is mó sa reachtaíocht sna Balcáin Thiar, ach tá dúshláin fós ann maidir lena gcur chun feidhme éifeachtach a áirithiú. Tá an creat beartais á thabhairt chun críche de réir a chéile, go háirithe maidir leis an bhfrith-idirdhealú agus maidir leis an bhforéigean inscnebhunaithe a chomhrac, ach tá bearnaí sistéamacha ann fós i mbearta cistiúcháin lena gcuirtear cearta an duine chun cinn agus lena gcosnaítear cearta an duine agus tá go leor earnálacha fós spleách ar dheontóirí. Tá ról lárnach fós ag institiúidí an Ombudsman maidir le cearta an duine a chur chun cinn agus a chosaint sna Balcáin Thiar agus maidir lena moltaí féin a thabhairt chomh maith le moltaí ó chomhlachtaí neamhspleácha eile chur chun cinn. Ní mór do rialtais sa réigiún aghaidh a thabhairt go comhsheasmhach ar mholtaí uile na gcomhlachtaí idirnáisiúnta agus réigiúnacha faireacháin chearta an duine, lena n‑áirítear na moltaí maidir le dálaí príosúin agus maidir le drochíde a chosc. Leanann an tsochaí shibhialta de bheith ag cur le gníomhaíocht rialtais maidir le seirbhísí a sholáthar do ghrúpaí faoi mhíbhuntáiste. Maidir le hábhair imní agus moltaí na dtuarascálacha tíre a bhí ann roimhe seo, tá siad fós bailí den chuid is mó agus ní mór aghaidh a thabhairt orthu mar ábhar práinne. Sa Tuirc, lean staid chearta an duine de bheith ag dul in olcas agus tá sí fós ina hábhar mór imní.

Is príomhcholúin de shochaí dhaonlathach iad an tsaoirse chun tuairimí a nochtadh, saoirse agus iolrachas na meán agus ní mór iad a urramú. Ní dhearnadh ach dul chun cinn teoranta ar fud réigiún na mBalcán Thiar i ndáil leis sin agus i roinnt tíortha ní dhearnadh aon dul chun cinn. Níor tugadh aghaidh, den chuid is mó, ar mholtaí na dtuarascálacha a tháinig roimhe seo. Tá an t‑iolrachas fós ina ghné sa chuid is mó den réigiún ach tá bac fós ar neamhspleáchas na meán agus ar fhorbairt na hiriseoireachta gairmiúla ardcháilíochta mar gheall ar leasanna idirnasctha gnó agus polaitiúla agus ar dhrochdhálaí i margadh an tsaothair, rud as a n‑eascraíonn féinchinsireacht. Is cúis mhór imní fós iad cásanna de bhagairtí, d’imeaglú agus d’fhoréigean in aghaidh iriseoirí agus caint dhímheasúil atá á déanamh ag oifigigh phoiblí. D’fhéadfadh tionchar mór a bheith aige sin ar fheidhmiú shaoirse na meán agus ní mór dlús a chur le luas na n‑imscrúduithe ar theagmhais den sórt sin agus le hionchúisimh ina leith. Ní mór neamhspleáchas rialálaithe na meán agus craoltóirí poiblí a ráthú, lena n‑áirítear trí chistiú leordhóthanach agus ceapacháin atá bunaithe ar fhiúntas i struchtúir bhainistíochta. Ní mór tuilleadh tacaíochta a thabhairt freisin d’fheidhmiú éifeachtach comhlachtaí féinrialála neamhspleácha. Ní mór do gach tír sa réigiún trédhearcacht maidir le maoiniú na meán a mhéadú.

Leanadh le cúlú tromchúiseach sa Tuirc, áit a raibh feidhmiú na saoirse chun tuairimí a nochtadh agus na deiseanna don fhreasúra éisteacht a fháil fós an-teoranta. Leanadh le cásanna coiriúla agus ciontuithe iriseoirí, cosantóirí chearta an duine, dlíodóirí, scríbhneoirí, polaiteoirí ón bhfreasúra, mic léinn agus úsáideoirí na meán sóisialta. Chuir na húdaráis i gcuid mhór de na Balcáin Thiar feabhas ar a gcreataí straitéiseacha chun gealltanais i réimse an chomhionannais inscne a chur chun feidhme agus chun foréigean inscnebhunaithe a chomhrac, ach ní mór feabhsuithe praiticiúla a dhéanamh as sin: ní mór na cistí is gá a leithdháileadh agus cúnamh a thabhairt d’íospartaigh gach cineál foréigin, ós rud é gur cúis mhór imní é an foréigean inscnebhunaithe, foréigean baile san áireamh. Sa Tuirc, leanadh le cúlú i réimse an chomhionannais inscne agus le cúlchéimniú chearta na mban agus na gcailíní agus tháinig méadú ar an bhfuathchaint a bhí dírithe ar eagraíochtaí ban neamhspleácha.

Ar an iomlán tá dlíthe agus beartais maidir le neamh-idirdhealú i bhfeidhm, ach ní mór acmhainní leordhóthanacha a sholáthar do chomhlachtaí comhionannais agus d’eintitis a bhfuil sé de chúram orthu cosaint ar idirdhealú a dhéanamh chun a sainordú a chomhlíonadh. Tá treocht ann i dtreo fuathchainte méadaithe sa réigiún agus obair leantach neamhimleor ar chásanna idirdhealaithe, fuathchoireachta agus fuathchainte. Tá an creat reachtach agus beartais maidir le cearta daoine leispiacha, aeracha, déghnéasacha, trasinscneacha, idirghnéasacha agus queer (LADTIA) á bhforbairt ach is dúshlán fós é ceannach isteach ó gach cearn den tsochaí agus tá roinnt dlíthe fós ina stad. Ní mór cloí le dlíthe sa chleachtas, ós rud é go mbíonn cásanna idirdhealaithe agus fuathchainte ann go minic. Sa Tuirc, ní dhéantar cearta bunúsacha daoine LADTIA a chosaint agus is ábhar mór imní fós iad feachtais fuathchainte agus clúmhillte in aghaidh an phobail LADTIA.

Tá gá fós le hiarrachtaí chun cearta an linbh a neartú agus chun feabhas a chur ar chomhordú idirinstitiúideach do chórais éifeachtacha cosanta leanaí agus cúraim leanaí i gcomhréir le leas an linbh. Ní mór córais cheartais lena dtacaítear le leanaí a fhorbairt a thuilleadh agus roghanna malartacha ar choinneáil a chur ar fáil agus a úsáid ar bhealach níos córasaí, agus gan coinneáil a úsáid ach mar rogha dheireanach. Is ábhar mór imní fós é foréigean in aghaidh leanaí, chomh maith le póstaí luatha.

Ní mór cosaint níos fearr a thabhairt do chearta daoine faoi mhíchumas agus aird chuí a thabhairt orthu. Áirítear ar na saincheisteanna ar gá aghaidh a thabhairt orthu aistriú chuig cúram pobalbhunaithe agus maireachtáil neamhspleách, i gcomhréir le ceanglais Choinbhinsiún na Náisiún Aontaithe ar Chearta Daoine faoi Mhíchumas, agus níos mó inghlacthachta, inrochtaineachta agus cuimsithe go ginearálta.

Tá gá le comhordú níos fearr chun mionlaigh a chosaint agus ní mór a áirithiú go n‑urramaítear an ceart chun féinaitheanta. Is iad na Romaigh an pobal is díothaí sa réigiún fós. Mar sin féin, i mbliana, chruthaigh formhór na rialtas (seachas an Tuirc) a ngealltanas polaitiúil maidir le cuimsiú na Romach trí straitéisí agus pleananna gníomhaíochta nua maidir leis na Romaigh a ghlacadh a bhfuil sé d’aidhm acu ailíniú le creat AE. Ba cheart tosaíocht a thabhairt anois dá gcur chun feidhme, lena n‑áirítear na hacmhainní airgeadais is gá a leithdháileadh.

Ceartas, Saoirse agus slándáil

Tá an choireacht eagraithe fós ina bagairt thábhachtach slándála do na Balcáin Thiar agus don Tuirc. Leanann líonraí coiriúla cumhachtacha de bheith ag feidhmiú sa réigiún agus lasmuigh de, agus ról tábhachtach acu i dtrádáil dhomhanda earraí aindleathacha agus i smuigleáil daoine chuig an Aontas Eorpach agus laistigh de. Léiríodh go bhfuil na líonraí coiriúla sin ábalta leas a bhaint as paindéim COVID-19 agus tá riosca ann go mbainfidh siad leas as ionradh na Rúise san Úcráin, lena n‑áirítear stoc-chairn mhóra armán a bheith ar fáil san Úcráin. D’fhéadfaí scéimeanna saoránachta d’infheisteoirí agus scéimeanna cónaithe d’infheisteoirí atá ar fáil i roinnt tíortha a úsáid chun nós imeachta víosa ghearrfhanachta an Aontais a sheachaint agus an measúnú domhain ar rioscaí imirce agus slándála aonair a bhaineann leis an nós imeachta sin, lena n‑áirítear seachaint fhéideartha beart chun sciúradh airgid agus maoiniú sceimhlitheoireachta a chosc, chomh maith le dul timpeall ar smachtbhannaí idirnáisiúnta. Ba cheart na scéimeanna sin a fhoirceannadh gan mhoill. I gcás ina meastar gur riosca méadaithe do shlándáil inmheánach agus do bheartas poiblí na mBallstát é saoránacht a dheonú faoi scéimeanna saoránachta d’infheisteoirí, féadfar an córas taistil gan víosa a chur ar fionraí 14 .

Lean an comhar i bhforfheidhmiú an dlí idir an tAontas agus tíortha na mBalcán Thiar – Gníomhaireachtaí Ceartais agus Gnóthaí Baile an Aontais Eorpaigh san áireamh – de bheith ag géarú. Tar éis ghlacadh na gConclúidí ón gComhairle i mí an Mhárta 2021, rinneadh an comhar i bhforfheidhmiú an dlí le tríú tíortha a phríomhshruthú i bpleananna gníomhaíochta oibríochtúla uile an Ardáin Eorpaigh Ildisciplínigh i gCoinne Bagairtí Coiriúla (EMPACT), agus mar thoradh air sin cuireadh borradh faoi rannpháirtíocht na mBalcán Thiar in EMPACT. In 2022, tuairiscíodh 300 cás (i gcomparáid le 159 in 2021) inar gheall comhpháirtithe na mBalcán Thiar a bheith rannpháirteach i ngníomhaíochtaí oibríochtúla. Lean an Albáin de bheith ar thús cadhnaíochta maidir le gníomhaíocht oibríochtúil amháin, bhí Montainéagró agus an Albáin araon ar thús cadhnaíochta maidir le ceithre ghníomhaíocht oibríochtúla agus dhá ghníomhaíocht oibríochtúla faoi seach, agus bhí an tSeirbia agus an Mhacadóin Thuaidh araon ar thús cadhnaíochta maidir le gníomhaíocht oibríochtúil amháin. Is í an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin an t‑aon chomhpháirtí amháin a laghdaigh a rannpháirtíocht in EMPACT.

I gcomhthéacs EMPACT, ghlac na comhpháirtithe ón réigiún páirt freisin i roinnt laethanta comhghníomhaíochta a bhí dírithe, i measc nithe eile, ar éascú na hinimirce neamhrialta, an gháinneáil ar dhrugaí agus an gháinneáil ar airm thine , rud as ar tháinig torthaí láithreacha ó thaobh gabhálacha agus urghabháil ar shócmhainní coiriúla de. Le cuidiú ó Europol agus ó Chomhlachas Cheannairí Póilíní Oirdheisceart na hEorpa, rinneadh dul chun cinn maith maidir le dlús a chur le hacmhainneacht an réigiúin anailís choiriúil straitéiseach agus oibríochtúil a dhéanamh ar bhealach atá comhchuibhithe ar leibhéal an Aontais. Ó thús chogadh foghach na Rúise in aghaidh na hÚcráine, staon an tSeirbia ó pháirt a ghlacadh i roinnt imeachtaí réigiúnacha i réimse na slándála.

Tá straitéisí náisiúnta maidir le drugaí as dáta agus ní mór athbhreithniú a dhéanamh orthu sa tSeirbia agus i Montainéagró. Tá straitéis agus a plean gníomhaíochta comhfhreagrach i bhfeidhm sa Chosaiv agus sa Mhacadóin Thuaidh. Tá straitéis i bhfeidhm ag an mBoisnia agus an Heirseagaivéin, ach tá glacadh an phlean gníomhaíochta chomhfhreagraigh fós gan réiteach. San Albáin, cumhdaítear an tsaincheist faoin straitéis náisiúnta maidir leis an gcoireacht eagraithe a chomhrac, le plean gníomhaíochta tiomnaithe. Is léir go bhfuil gá le hiarrachtaí ar fud an réigiúin chun an creat straitéiseach a atreisiú, bunaithe ar mheastóireacht chuí freisin, agus chun dul chun cinn a dhéanamh maidir leis an gcur chun feidhme. D’ainneoin tacaíocht sheanbhunaithe ón Lárionad Faireacháin Eorpach um Dhrugaí agus um Andúil i nDrugaí (EMCDDA) maidir leis an ábhar, a mhéid a bhaineann le córais réamhrabhaidh náisiúnta agus faireachlanna náisiúnta drugaí – rannchuiditheoirí fíor-riachtanacha chun soláthar, éileamh agus díobháil a laghdú – ní dhearnadh iad a bhunú go fóill nó tá acmhainní neamhimleora acu agus, dá bhrí sin, níl siad ag feidhmiú, cé is moite den tSeirbia. Tá gá le gníomhaíocht ghasta i ndáil leis sin. Tá bailiú sonraí náisiúnta fós ailínithe i bpáirt le prótacail EMCDDA agus tá na tacair sonraí náisiúnta arna gcur isteach ag formhór chomhpháirtithe na mBalcán Thiar neamhiomlán nó tá moill orthu. Uaireanta bíonn tacair sonraí ilroinnte agus neamhiomlána ina dtoradh ar dhroch-chomhordú institiúideach idir comhlachtaí náisiúnta. Moltar, dá bhrí sin, feasacht a mhúscailt a thuilleadh agus bealaí malartacha agus níos éifeachtúla a aimsiú chun comhpháirtithe na mBalcán Thiar a spreagadh le tiomantas níos mó agus níos fearr a thabhairt sa réimse faisnéise sin ar an leibhéal polaitiúil, institiúideach agus teicniúil. Le tacaíocht ó Theach Imréitigh Oirdheisceart agus Oirthear na hEorpa um Rialú Mionarm agus Arm Éadrom, lean na comhpháirtithe uile de bheith rannpháirteach go gníomhach i gcur chun feidhme Phlean Gníomhaíochta an Aontais Eorpaigh in aghaidh gáinneáil ar airm thine 2020-2025, plean lenar ailíníodh spriocanna agus príomhtháscairí feidhmíochta threochlár réigiúnach 2018 le haghaidh réiteach inbhuanaithe ar shealbhú neamhdhleathach, ar mhí-úsáid agus ar gháinneáil ar mhionairm agus armáin éadroma agus ar a n‑armlón sna Balcáin Thiar. Lean na comhpháirtithe de dhul chun cinn breise a dhéanamh maidir le hailíniú dlíthiúil le acquis ábhartha an Aontais.

Tá gá fós le cur chuige níos iomlánaíche chun gáinneáil ar dhaoine a chosc, a ionchúiseamh agus maidir le comhar trasteorann ina leith, lena n‑áirítear aird ar leith a thabhairt ar imscrúduithe atá bunaithe ar fhaisnéis agus réamhghníomhach. Tá gá le tuilleadh feabhsuithe maidir le sainaithint luath agus tarchur luath íospartach, go háirithe iad siúd atá ina mball de phobail leochaileacha, chuig seirbhísí cosanta, tacaíochta agus cúnaimh leordhóthanacha, i gcomhréir le cur chuige atá dírithe ar íospartaigh agus atá inscne-íogair agus leanaí-íogair.

Mar sin féin, ní féidir aon athrú a thuairisciú sa mheasúnú ar na cuntais teiste atá lag go ginearálta maidir le ciontuithe deiridh a mhéid a bhaineann le coireacht thromchúiseach agus eagraithe. Tá gá le tacaíocht intíre láidir chun dlús a chur le hacmhainneachtaí straitéiseacha agus oibríochtúla na n‑údarás forfheidhmithe dlí agus na mbreithiúna chun cásanna coireachta tromchúisí agus eagraithe a imscrúdú, a ionchúiseamh agus a thabhairt chun trialach go rathúil, agus ar an gcaoi sin déantóirí ionchasacha a dhíspreagadh. Baintear úsáid rialta as an margáil pléadála i gcásanna coireachta eagraithe tromchúisí atá casta agus i gcásanna éillithe ardleibhéil, rud a fhágann go mbíonn líon na bpianbhreitheanna go díréireach íseal go minic. Níl imscrúduithe airgeadais ag gabháil le himeachtaí coiriúla ón tús go fóill, agus tá a n‑éifeachtacht teoranta fós ar fud an réigiúin. Mar thoradh air sin, ní mór feabhas substaintiúil a chur ar an gcuntas teiste maidir le sócmhainní coiriúla urghafa agus coigistithe. Le bliain anuas, léirigh roinnt cásanna arís eile leochaileacht na gcomhlachtaí forfheidhmithe dlí agus na mbreithiúna i dtaca le hinsíothlú grúpaí coiriúla. Dá bhrí sin, tá gá le gníomhaíocht dhaingean láithreach chun éilliú a chosc agus a phionósú, sna Balcáin Thiar agus sa Tuirc araon. An easpa torthaí móra ar an iomlán maidir leis an gcoireacht a chomhrac agus maidir le deireadh a chur leis an éilliú, cuireann sin le meon na saoirse ó phionós agus an neamhionannais.

Rinne an Albáin tuilleadh dul chun cinn maidir le sócmhainní coiriúla a urghabháil agus a choigistiú ach ní mór di dlús a chur lena hacmhainneacht aghaidh a thabhairt ar an gcibearchoireacht agus ar mhí-úsáid ghnéasach leanaí (ar líne). Ní dhearna an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin dul chun cinn sa chomhrac in aghaidh na coireachta eagraithe agus na n‑eagraíochtaí coiriúla atá ag feidhmiú sa tír. Mar gheall ar easpa dul chun cinn leanúnach ar gach leibhéal, méadaítear an riosca go dtarlóidh cúlú. D’ainneoin a bhfuil bainte amach le déanaí sa chomhrac in aghaidh na coireachta eagraithe, ní mór don Chosaiv feabhas a chur ar a cuntas teiste agus torthaí níos nithiúla a áirithiú maidir le líonra coiriúil a dhíchóimeáil agus maidir le haghaidh a thabhairt ar chásanna ardleibhéil agus maidir le himscrúduithe níos réamhghníomhaí, cinntí críochnaitheacha cúirte agus coigistiú deiridh sócmhainní a bhaint amach. Rinne an Mhacadóin Thuaidh roinnt dul chun cinn sa chomhar oibríochtúil le comhpháirtithe idirnáisiúnta ach ní mór di dlús a chur leis na hiarrachtaí maidir le téarnamh sócmhainní agus aghaidh a thabhairt ar an gcibearchoireacht. I Montainéagró, rinneadh dul chun cinn maidir le leas iomlán a bhaint as bearta imscrúdaithe speisialta agus baineadh roinnt torthaí oibríochtúla tábhachtacha amach sa chomhrac in aghaidh smuigléireachta drugaí agus toitíní. Mar sin féin, tá gá le feabhas substaintiúil a chur ar an bhfreagairt bhreithiúnach ar an éilliú, ar an éilliú ardleibhéil agus ar an gcoireacht eagraithe chomh maith le cuntas teiste feabhsaithe i réimsí an éillithe agus an éillithe ardleibhéil, na smuigleála tobac, an sciúrtha airgid, an imscrúdaithe airgeadais agus an choigistithe sócmhainní. Ní mór do Mhontainéagró freisin dlús a chur le bearta chun maolú a dhéanamh ar an riosca a bhaineann le hinsíothlú na coireachta eagraithe sna póilíní agus sna breithiúna agus bearta a dhéanamh chun toitíní coigistithe a scriosadh. Rinne an tSeirbia comhdhlúthú ar leibhéal maith comhair le Eurojust, le Interpol agus le Europol ach ní mór di díriú níos fearr ar líonraí coiriúla agus dlús a chur le coigistiú a gcuid sócmhainní. Rinne an Tuirc dul chun cinn teoranta agus ní mór di fós a reachtaíocht maidir le cibearchoireacht agus cosaint finnéithe a leasú agus oifig aisghabhála sócmhainní a bhunú.

Tá an comhar leis na Balcáin Thiar maidir leis an bhfrithsceimhlitheoireacht agus cosc an radacaithe ríthábhachtach i gcónaí. Cé gur dúshlán fós iad an sceimhlitheoireacht agus an t‑antoisceachas foréigneach de gach cineál agus gan beann ar a dtionscnamh, níor tharla aon teagmhas de chineál antoisceach ná foréigneach le linn na tréimhse tuairiscithe. Ag an bhFóram Aireachta um Cheartas agus um Ghnóthaí Baile idir an tAontas agus na Balcáin Thiar a tionóladh i mí na Nollag 2021, deimhníodh bailíocht an phlean chomhpháirtigh gníomhaíochta maidir leis an bhfrithsceimhlitheoireacht do na Balcáin Thiar agus pléadh dul chun cinn agus bearnaí ina chur chun feidhme. Sna conclúidí ón gComhairle i mí an Mheithimh 2022 maidir le ‘hAghaidh a thabhairt ar an ngné sheachtrach den bhagairt sceimhlitheoireachta agus antoisceachais fhoréignigh shíorathraitheach’ 15 , cuireadh i dtábhacht an gá atá ann an comhar leis na Balcáin Thiar a neartú a thuilleadh, lena n‑áirítear tríd an bplean comhpháirteach gníomhaíochta a chur chun feidhme ar bhonn leanúnach. Chuir comhpháirtithe na mBalcán Thiar isteach an ceathrú sraith tuarascálacha maidir le cur chun feidhme an phlean chomhpháirtigh gníomhaíochta in earrach 2022 agus dheimhnigh siad rannpháirtíocht agus toilteanas an réigiúin chun na gealltanais a tugadh a chomhlíonadh.

Go ginearálta, tá gá le tuilleadh iarrachtaí chun gach cineál radacaithe a chosc, lena n‑áirítear radacú de chineál reiligiúnach, eitneanáisiúnach nó polaitiúil, agus chun rioscaí radacaithe ar líne a chosc agus a chomhrac. Tá tacaíocht struchtúrtha á háirithiú ó mhí Eanáir 2021 tríd an tionscadal ‘Radicalisation Awareness Network (RAN) in the Western Balkans’ [Líonra um Fheasacht ar an Radacú] agus leathnófar í a thuilleadh go ceann 30 mí trí thacaíocht bheartais RAN. I gcás na hAlbáine agus na Macadóine Thuaidh, ós rud é gur cuireadh an chuid is mó de na gníomhaíochtaí chun feidhme cheana, tá tús curtha leis an bplé ar an leibhéal teicniúil chun na socruithe cur chun feidhme faoi seach a thabhairt cothrom le dáta. Is é is aidhm dó sin dlús a chur leis an gcomhar agus leis na hacmhainneachtaí chun an sceimhlitheoireacht agus an t‑antoisceachas a chomhrac trí ghníomhaíochtaí breise a chur chun feidhme.

Rinne an Albáin dul chun cinn substaintiúil agus rinneadh na cúig shocrú cur chun feidhme a bhaint amach nach mór ina n‑iomláine. I measc na ngníomhaíochtaí atá fós le cur chun feidhme tá straitéis nua don Albáin maidir leis an antoisceachas foréigneach a chomhrac atá á hullmhú agus lena n‑áireofar cumarsáid straitéiseach agus bearta chun ábhar sceimhlitheoireachta ar líne a chomhrac. Maidir le maoiniú na sceimhlitheoireachta agus an sciúradh airgid a chomhrac, rinneadh dul chun cinn, ach tá an Albáin fós ar liosta an Tascfhórsa um Ghníomhaíocht Airgeadais agus ní mór di na gnéithe eile de phlean gníomhaíochta an Tascfhórsa um Ghníomhaíocht Airgeadais a chur chun feidhme. D’fhéadfaí dul chun cinn sa réimse sin a chur i mbaol dá nglacfaí pardún cánach agus coiriúil in aghaidh na comhairle ón Aontas agus ó Moneyval. I mí na Nollag 2021, ghlac Montainéagró straitéis chun an sceimhlitheoireacht, an sciúradh airgid agus maoiniú sceimhlitheoireachta a chosc agus a chur faoi chois le haghaidh 2022-2025, le plean gníomhaíochta le haghaidh 2022-2023, nach mór a chur chun feidhme. Tá dul chun cinn substaintiúil á dhéanamh i gcónaí ag an Macadóin Thuaidh maidir leis na creataí reachtacha agus institiúideacha agus maidir leis an antoisceachas foréigneach a chosc agus a chomhrac. Ní mór don Bhoisnia agus don Heirseagaivéin leanúint de na hiarrachtaí chun an sceimhlitheoireacht a chomhrac agus chun an t‑antoisceachas foréigneach a chosc, agus chun dlí nua maidir le frithsciúradh airgid agus maoiniú sceimhlitheoireachta a ghlacadh go práinneach i gcomhréir le acquis an Aontais. Ní mór pointe teagmhála Europol a bheith lánoibríochtúil chun malartú faisnéise a éascú. Sa tSeirbia tá straitéis nua maidir leis an bhfrithsceimhlitheoireacht agus maidir leis an antoisceachas foréigneach a chosc agus a chomhrac á dréachtú. Ní mór don tSeirbia dlús a chur leis na hiarrachtaí chun gach cineál radacaithe agus antoisceachais fhoréignigh a chomhrac agus a chosc, lena n‑áirítear antoisceachas foréigneach na heite deise agus an náisiúnachas eitneach. Rinne an Chosaiv roinnt dul chun cinn maidir leis an gcomhrac in aghaidh na sceimhlitheoireachta agus maidir le hantoisceachas foréigneach a chosc, i gcomhréir leis na cuspóirí a leagtar amach sa socrú cur chun feidhme idir an tAontas agus an Chosaiv don phlean comhpháirteach gníomhaíochta maidir leis an bhfrithsceimhlitheoireacht le haghaidh na mBalcán Thiar. Ní mór don Chosaiv dul i ngleic le sciúradh airgid ar bhealach níos éifeachtaí. Tá gá le tuilleadh iarrachtaí chun cosaint an bhonneagair chriticiúil ar an leibhéal réigiúnach a chur chun feidhme, agus áiritheofar tacaíocht le tionscadal réigiúnach nua IPA. Tá an tAontas ag tacú leis an athbhreithniú ar straitéisí maidir leis an bhfrithsceimhlitheoireacht náisiúnta agus le straitéisí maidir leis an antoisceachas foréigneach sa réigiún a chosc agus a chomhrac.

Leanann comhpháirtithe na mBalcán Thiar de throdaithe sceimhlitheoireachta eachtracha agus baill teaghlaigh ó Oirthuaisceart na Siria a aisdúichiú. Tá siad tiomanta do throdaithe sceimhlitheoireachta eachtracha a ionchúiseamh agus a n‑athimeascadh agus a n‑athshóisialú córasach a chur chun cinn, go háirithe i gcás ban agus leanaí. Ní mór feabhas a chur ar an bhfaireachán ar bhearta ath-imeasctha agus athshóisialaithe, go háirithe i bpríosúin. Áirítear leis sin an comhar idir institiúidí ar an leibhéal náisiúnta agus ar an leibhéal áitiúil. Tháinig feabhas mór ar mhalartú faisnéise tríd an bhFeidhmchlár Líonra um Malartú Slán Faisnéise de chuid Europol. Ba cheart do chomhpháirtithe na mBalcán Thiar leanúint de fhaisnéis a chur in iúl go réamhghníomhach maidir le filleadh trodaithe sceimhlitheoireachta eachtracha agus a dteaghlach trí na bealaí iomchuí.

Sa réigiún ar fad, tá forálacha dlíthiúla i bhfeidhm chun trodaithe sceimhlitheoireachta eachtracha a ionchúiseamh ar fhilleadh dóibh. Sa Chosaiv, is ábhar imní fós é ciontóirí antoisceacha foréigneacha a scaoileadh saor ón bpríosún go luath agus ba cheart tuilleadh iarrachtaí a dhéanamh maidir le hathshlánú agus athimeascadh. Sa Bhoisnia agus sa Heirseagaivéin tá cúnamh an-teoranta ar fáil i bpríosún nó ar scaoileadh saor príosúnach chun iad a dhíscor ón antoisceachas foréigneach. Tá gá le hiarrachtaí móra breise chun príosúnaigh a ullmhú lena scaoileadh saor, lena n‑áirítear iar-throdaithe sceimhlitheoireachta eachtracha. D’ionchúisigh Montainéagró náisiúnaigh a d’fhill ón gcoinbhleacht san Úcráin in 2014 agus ó Oirthuaisceart na Siria, áit a bhfuil náisiúnaigh na Siria fós i láthair.

Lean an Tuirc d’aghaidh a thabhairt ar bhagairtí ó ghrúpaí sceimhlitheoireachta éagsúla. Lean sí ar aghaidh leis na hiarrachtaí chun dul i ngleic leis an sceimhlitheoireacht, rud as ar eascair laghdú leanúnach ar gníomhaíochtaí sceimhlitheoireachta agus staid slándála níos fearr. Thug an Tuirc tús áite don chomhrac in aghaidh Pháirtí Oibrithe na Cordastáine (PKK) agus do dhíchóimeáil na gluaiseachta Gülen. Tá PKK fós ar liosta an Aontais de dhaoine, de ghrúpaí agus d’eintitis a bhfuil baint acu le gníomhartha sceimhlitheoireachta. Tá ceart dlisteanach ag an Tuirc an sceimhlitheoireacht a chomhrac. Mar sin féin, ba cheart iarrachtaí frithsceimhlitheoireachta a bheith i gcomhréir leis an smacht reachta agus le cearta agus saoirsí bunúsacha. Is athchóiriú fíor-riachtanach atá fós gan réiteach é reachtaíocht agus cleachtais frithsceimhlitheoireachta na Tuirce a athrú i gcomhréir le caighdeáin an Aontais. Chuir an Tascfhórsa um Ghníomhaíocht Airgeadais (FATF) an Tuirc san áireamh ar liosta na ndlínsí faoi fhaireachán méadaithe (ar an ‘liosta liath’) i mí Dheireadh Fómhair 2021. Tar éis an chinnidh sin, níor cuireadh an Tuirc le liosta an Aontais de thríú tíortha ardriosca mar gheall ar a stádas mar iarrthóir, a ghealltanas polaitiúil ardleibhéil don Aontas chun aghaidh a thabhairt ar easnaimh atá fós gan réiteach a d’aithin FATF agus a haidhm maidir le hailíniú iomlán le acquis an Aontais. Ní mór don Tuirc leanúint ar aghaidh le haghaidh a thabhairt ar a moltaí gan réiteach atá le baint de liosta liath FATF.

Tá bagairtí hibrideacha ina n‑ábhar atá níos tromchúisí agus níos bagraí fós i dtíortha is iarrthóirí nó tíortha is iarrthóirí ionchasacha ó tharla ionradh na Rúise ar an Úcráin. I réigiún na mBalcán Thiar, lean oibreoirí stáit agus neamhstáit, lena n‑áirítear oibreoirí ó áiteanna lasmuigh den réigiún, de bheith rannpháirteach i ngníomhaíochtaí cúblála faisnéise, lena n‑áirítear an bhréagaisnéis agus é d’aidhm acu cur in aghaidh inchreidteacht an Aontais, dochar a dhéanamh don mhuinín atá ag an bpobal as institiúidí daonlathacha agus an deighilt agus scoilteanna eitneacha a dhoimhniú. Bhí gníomhaíochtaí cúblála faisnéise, lena n‑áirítear feachtais bhréagaisnéise, dian go háirithe ó bhí an 24 Feabhra 2022 ann agus tá insintí frith-Aontais á leathadh sna Balcáin Thiar. Ní mór don tSeirbia gníomhú go práinneach chun a saoránaigh a chosaint ar ionramháil agus cur isteach eachtrach ar fhaisnéis agus ar insintí frith-Aontais, lena n‑áirítear i gcomhthéacs fhogha na Rúise ar an Úcráin, fogha a bhfuil éifeachtaí iarmharta soiléire aige ar fud an réigiúin. Tá cláir raidió agus ilmheán á gcraoladh ag roinnt ionaid meán státurraithe de chuid na Rúise atá ar liosta smachtbhannaí an Aontais, lena n‑áirítear ionad meán bréagaisnéise de chuid an Kremlin Sputnik Srbija, chomh maith le Russia Today, a d’oscail oifig i mBéalgrád i samhradh 2022. Mar sin féin, déanann gníomhaithe intíre formhór na cúblála faisnéise, lena n‑áirítear an bhréagaisnéis sa réigiún, a tháirgeadh agus a scaipeadh chun críocha intíre, agus/nó ag gníomhú dóibh mar ionadaithe do thríú stáit a bhfuil sé d’aidhm acu tionchar a imirt ar an dioscúrsa poiblí, trí ionramháil ar fhaisnéis a úsáid chun an pobal a ghríosú in aghaidh an Aontais agus dhaonlathais an Iarthair i gcoitinne.

I bhfianaise na staide geopholaitiúla atá ann faoi láthair agus i gcomhréir le tosaíochtaí an Aontais faoin gcreat comhpháirteach maidir le bagairtí hibrideacha a chomhrac, faoi straitéis na mBalcán Thiar agus faoi Dhearbhú Shágraib, mhéadaigh an Coimisiún agus an tArdionadaí a n‑idirphlé beartais agus a gcúnamh do chomhpháirtithe um méadú maidir le bagairtí hibrideacha a chomhrac, go háirithe maidir leis an gcibear-athléimneacht agus an chibearshlándáil, lena n‑áirítear bonneagar criticiúil agus slándáil bia agus fuinnimh a chosaint. Sa dara leath de 2022 rinneadh cibirionsaithe ar an Albáin, ar an gCosaiv agus ar Mhontainéagró. Tá sé ríthábhachtach go nglacfaidh an réigiún creat an Aontais maidir leis an gcibearshlándáil. Tá sé an-tábhachtach freisin go gcomhlíonfaidh na Balcáin Thiar a ngealltanas an meabhrán tuisceana maidir le 5G a síníodh ag Cruinniú Mullaigh Digiteach na mBalcán Thiar in 2020 i dTiorána a chur chun feidhme. Maidir le cumarsáid straitéiseach agus maidir le hionramháil ar fhaisnéis agus an bhréagaisnéis a chosc, bunaíodh gníomhaíocht neartaithe athléimneachta atá níos láidre agus spriocbhunaithe, atá dírithe ar fheasacht a mhúscailt, oibriú ar litearthacht meán cumarsáide agus teagmháil a dhéanamh le hinstitiúidí áitiúla, le gníomhaithe de chuid na sochaí sibhialta agus leis na meáin chun dul i ngleic leis an gcineál sin bagartha hibridí ar shochaithe na mBalcán Thiar agus ar a gconair chuig an Aontas.

Ghlac an Mhacadóin Thuaidh an straitéis náisiúnta maidir le hathléimneacht a fhorbairt agus aghaidh a thabhairt ar bhagairtí hibrideacha (2021-2025) mar aon le plean gníomhaíochta i mí Dheireadh Fómhair 2021. Tugtar aghaidh ar mholtaí ó na suirbhéanna ar rioscaí hibrideacha 16 le tacaíocht ón Aontas. Tá coinne leis go ndéanfar obair leantach ar na suirbhéanna ar rioscaí i dtíortha roghnaithe.

Bhí an imirce neamhrialta fós ina príomhdhúshlán do na Balcáin Thiar agus don Tuirc. Rinneadh tuilleadh forbartha ar an gcomhar feadh bhealaí imirce na Meánmhara Thoir/na mBalcán Thiar. Is ábhar imní fós iad an smuigleáil imirceach, mionaoisigh neamhthionlactha, an gháinneáil ar dhaoine agus acmhainneacht neamhimleor na gcóras náisiúnta tearmainn. Mar thoradh ar an gcogadh san Úcráin agus ar an ngéarchéim san Afganastáin, tá méadú tagtha ar dhídeanaithe ón Úcráin agus ón Afganastáin agus ní mór dlúthchomhar leanúnach a bheith ann idir an tAontas agus na tíortha comhpháirtíochta. Sa chomhthéacs sin, rinne na comhpháirtithe uile dídeanaithe a óstáil sa réigiún, go háirithe i Montainéagró, sa Chosaiv, san Albáin agus sa Mhacadóin Thuaidh.

In 2022, tá líon foriomlán na n‑imirceach neamhrialta ó na Balcáin Thiar a thagann chuig an Aontas ag méadú i gcomparáid le 2021, agus braitheadh 70 770 iontráil neamhdhleathach ar theorainneacha seachtracha an Aontais sna chéad 7 mí de 2022, líon atá beagnach trí oiread mhéid iomlán na tréimhse céanna anuraidh. B’ionann líon iomlán na n‑imirceach neamhrialta ó na Balcáin Thiar ag teorainneacha seachtracha an Aontais agus thart ar 62 000 in 2021, i gcomparáid le 27 000 in 2020. Ag deireadh mhí Iúil 2022 bhí thart ar 9 800 imirceach agus dídeanaí sna hionaid ghlactha sa réigiún agus bhí thart ar 2 900 imirceach agus dídeanaí lasmuigh d’ionaid ghlactha. Tá an acmhainneacht ghlactha iomlán ag thart ar 14 500. Ar na fachtóirí a imríonn tionchar ar líon ard na sreabha, áirítear gluaiseachtaí na n‑imirceach atá sa réigiún cheana, chomh maith le daoine a thagann d’aer go dtí an tSeirbia mar gheall ar chórais taistil gan víosa. I bhfianaise an mhéadaithe mhóir atá tagtha ar líon na ndaoine atá ag teacht isteach, tá an Coimisiún ag déanamh faireachán ardairdill ar an staid agus tá sé ag géarú a rannpháirtíochta le comhpháirtithe na mBalcán Thiar. Tá dul chun cinn á dhéanamh, ach tá gá le tuilleadh iarrachtaí sna Balcáin Thiar chun institiúidí, dlíthe agus nósanna imeachta níos láidre a chruthú i réimsí an tearmainn, an fhillte, na himirce dleathaí agus an bhainistithe teorainneacha, i bhfianaise thrasuí acquis an Aontais freisin atá casta agus éilitheach. Ba cheart do chomhpháirtithe na mBalcán Thiar freagracht a ghlacadh as gach gné den imirce agus úinéireacht a ghlacadh chuige sin. Is gá córais tearmainn a neartú, dlús a chur le filleadh deonach agus neamhdheonach agus le comhar le tíortha tionscnaimh maidir le hathligean isteach i gcomhréir le caighdeáin idirnáisiúnta agus caighdeáin an Aontais. Tá gá le comhar réigiúnach agus idirnáisiúnta méadaithe chun dul i ngleic le grúpaí coiriúla eagraithe atá i mbun smuigleáil imirceach agus gáinneáil ar dhaoine. Tá comhar agus comhordú réigiúnach leis an Aontas ríthábhachtach i gcónaí.

Tá comhaontuithe stádais tugtha i gcrích agus curtha i ngníomh leis an Albáin, le Montainéagró agus leis an tSeirbia, ar comhaontuithe iad lena gceadaítear don Ghníomhaireacht Eorpach um an nGarda Teorann agus Cósta (Frontex) foirne den Gharda Teorann agus Cósta Eorpach a bhfuil cumhachtaí feidhmiúcháin acu a imscaradh sna criosanna a bhfuil teorainn acu le teorainneacha seachtracha an Aontais, chun tacú le húdaráis náisiúnta teorann. Rinneadh comhaontuithe stádais comhchosúla a chaibidliú idir an tAontas agus an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin agus idir an tAontas agus an Mhacadóin Thuaidh, ach níor síníodh fós iad. Ní mór iad sin a athchaibidliú chun athruithe sa timpeallacht reachtach a chur san áireamh ó rinneadh caibidlíocht ina leith. Chun athruithe sa timpeallacht reachtach a chur san áireamh, go háirithe glacadh an Rialacháin maidir leis an nGarda Teorann agus Cósta Eorpach in 2019, rinne an Coimisiún téacs nua maidir leis an gcomhaontú stádais a chaibidliú leis an Macadóin Thuaidh in 2022 agus tá coinne leis go síneofar é roimh dheireadh na bliana.

Mar a comhthacaíodh le tuarascáil 2021 faoin sásra fionraíochta víosaí 17 , ní mór don Albáin, don Bhoisnia agus an Heirseagaivéin, do Mhontainéagró, don Mhacadóin Thuaidh agus don tSeirbia a áirithiú go ndéanfar tuilleadh ailínithe leis an mbeartas víosaí le liostaí an Aontais de thríú tíortha atá faoi réir ceanglas víosa, go háirithe a mhéid a bhaineann leis na tríú tíortha sin a bhfuil riosca imirce neamhrialta nó rioscaí slándála ag baint leo don Aontas. Tá sé ríthábhachtach an beartas víosaí a ailíniú leis an Aontas ar mhaithe le dea-fheidhmiú chóras taistil gan víosa na gcomhpháirtithe sin leis an Aontas. Leanann an Tuirc de bheith ag óstáil ceann de na daonraí dídeanaithe is mó, agus thart ar cheithre mhilliún dídeanaí ón tSiria agus ó thíortha eile i láthair ar a críoch. Sna chéad 7 mí de 2022, ba é 13 163 líon iomlán na n‑imirceach a tháinig isteach go dtí an tAontas ón Tuirc i gcomparáid le 7 481 sa tréimhse chéanna in 2021 (méadú 76 %). As measc na n‑imirceach sin, tháinig 6 225 dhuine go dtí an Iodáil, líon is méadú substaintiúil é i gcomparáid leis an mbliain roimhe sin, 6 257 go dtí an Ghréig, 601 go dtí an Bhulgáir agus 80 go dtí an Rómáin. Le linn na tréimhse céanna in 2022, tuairiscíodh 11 137 nduine a tháinig isteach i limistéir na Cipire atá faoi rialú an rialtais (10 771 tríd an Líne Ghlas, 366 ar bhád), i gcomparáid le 5 118 nduine a tháinig isteach tríd an Líne Ghlas agus ar bhád sa tréimhse chéanna anuraidh (méadú 115 %). Ní mór don Tuirc a bheartas víosaí a chomhchuibhiú a thuilleadh le beartas víosaí an Aontais, lena n‑áirítear, go háirithe, a cheanglais víosa a ailíniú a thuilleadh le liostaí an Aontais de thíortha atá díolmhaithe ó cheanglas víosa agus de thíortha atá faoi réir ceanglas víosa.

I bhfianaise ghabháil cumhachta an Talaban san Afganastáin agus an dearcadh atá i measc phobal na Tuirce ar inimircigh, tá údaráis na Tuirce ag cur le líon na ndaoine atá le filleadh ar an Afganastáin agus tá siad ag atreisiú a mbonneagar teorann feadh na teorann leis an Iaráin. Tá údaráis na Tuirce ag méadú acmhainní freisin chun smuigleáil imirceach a chosc agus a chomhrac, ach tá gá le comhar níos fearr i bhforfheidhmiú an dlí idirnáisiúnta i dtaobh an bhealaigh imirce ar fad ó thíortha tionscnaimh go dtí an Tuirc, lena n‑áirítear an Iaráin, na Balcáin Thiar agus an tAontas, chun líonraí smuigleála a chomhrac. Is príomhthosaíocht i gcónaí é dlúthchomhar leanúnach i réimse an bhainistithe teorainneacha agus an chomhraic in aghaidh smuigléireacht imirceach.

Athchóiriú ar an riarachán poiblí

Áirítear sa Tuarascáil maidir leis an bhFadbhreathnaitheacht Straitéiseach ón gCoimisiún Eorpach 18 ‘athléimneacht na n‑institiúidí a neartú’ mar cheann de na príomhdhúshláin i dtaobh thodhchaí na hEorpa. Ní mór d’institiúidí poiblí agus do riaracháin phoiblí a bheith freagrúil d’ábhair imní na sochaí agus ní mór dóibh beartais a chur i gcrích go héifeachtach. Tá nuachóiriú na riarachán poiblí fós ina phríomhábhar imní ar fud tíortha is iarrthóirí nó tíortha is iarrthóirí ionchasacha. Leanann an polaitiú d’acmhainneacht agus de tharraingteacht riarachán poiblí mar fhostóir a bhaint. Cé go bhfuil feasacht ann maidir le príomhriachtanais athchóirithe chun riaracháin níos gairmiúla agus níos bunaithe ar fhiúntas a chruthú ar an iomlán, beidh gá le níos mó ceannaireachta agus iarrachta chun feabhas a chur ar phleanáil beartais, ar airgeadas poiblí, ar bhainistiú daoine agus ar an gcuntasacht. Tá samplaí d’athchóirithe dearfacha ann, mar shampla i soláthar seirbhísí digiteacha. Beidh sé fíor-riachtanach feabhas a chur ar an acmhainneacht riaracháin chun feidhmeanna an stáit a chomhlíonadh, infheistíochtaí fíor-riachtanacha i mbonneagar straitéiseach a phleanáil agus a chur i gcrích agus ailíniú le acquis an Aontais a neartú.

Tá cáilíocht an cheaptha beartas ríthábhachtach chun forbairt eacnamaíoch agus shóisialta tíre a stiúradh agus chun cuidiú le dul i ngleic le géarchéimeanna leanúnacha. Ba cheart an ceapadh beartas a bheith intuartha a mhéid is féidir. Ba cheart é a phleanáil don mheántéarma agus é a bheith nasctha le hionchas an bhuiséid, ní mór é a bheith bunaithe ar fhianaise agus ní mór dul i gcomhairle leis na páirtithe leasmhara ábhartha maidir leis. I measc chomhpháirtithe na mBalcán Thiar, áfach, níl sciar mór de na dlíthe atá beartaithe ag an rialtas ina chuid de chláir oibre an rialtais. D’fhéadfaí tuilleadh feabhais a chur ar phleanáil agus ar chomhordú comhsheasmhach beartais idir an rialtas agus na parlaimintí. Cuireann úsáid iomarcach na n‑imeachtaí giorraithe bac ar an gcáilíocht reachtach agus ar an gcuntasacht dhaonlathach. Dá bhfeabhsófaí an faireachán ar bheartais, chuirfí tuilleadh le héifeachtacht an riaracháin ar fud an réigiúin.

Eagraítear riaracháin phoiblí chuntasacha go réasúnach, bíonn siad éifeachtach, éifeachtúil agus trédhearcach, agus gníomhaíonn siad ar bhealach macánta. Cothaíonn sé sin muinín na sochaí, rud atá fíor-riachtanach don chomhar agus don fhorbairt. Sna Balcáin Thiar, ní leanann struchtúir rialtais na prionsabail sin i gcónaí. Ní dhéantar gníomhaireachtaí rialtais a chruthú agus a eagrú i gcónaí go réasúnach ná go héifeachtach (mar shampla san Albáin agus sa Chosaiv). I roinnt áiteanna, tháinig feabhas ar chreataí rialála agus institiúideacha um chuntasacht, ach níor tháinig feabhas ar chleachtas iarbhír na cuntasachta (san Albáin, sa Mhacadóin Thuaidh agus sa tSeirbia). Ní mór do Mhacadóin Thuaidh fós dlí nua maidir le heagrú stáit a fhormheas, agus ar an mbonn céanna níor chuir an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin tús le creat dlíthiúil a fhorbairt lena n‑áiritheofaí níos mó cuntasachta. Ní mór do Mhontainéagró an chuntasacht agus an rochtain ar fhaisnéis phoiblí a fheabhsú. Sa Tuirc, leanadh le polaitiú an riaracháin, le cuntasacht theoranta don phobal agus easpa leanúnach toil pholaitiúil chun athchóiriú a dhéanamh.

Tá bainistiú straitéiseach agus gairmiúil acmhainní daonna agus na státseirbhíse criticiúil chun go mbeidh an earnáil phoiblí in ann tallann a mhealladh, a fhorbairt agus a choinneáil. Áirítear leis sin luach saothair cóir iomaíoch agus nósanna imeachta earcaíochta, ardaithe céime agus dífhostaithe atá bunaithe ar fhiúntas. Tá easpa foireann ardcháilithe ar cheann de na príomhchúiseanna le hacmhainneacht íseal riaracháin agus feidhmíocht lag na n‑údarás poiblí ar fud an réigiúin. Tá gach tír fós ag streachailt le pátrúnacht pholaitiúil a rialú chun riarachán poiblí níos gairmiúla agus níos cobhsaí a thógáil.

Feabhas a chur ar sheirbhísí poiblí do ghnólachtaí agus don phobal i gcoitinne, is príomhthosaíocht ar an gclár oibre ar fud an réigiúin é sin agus is é an réimse inar tugadh faoi deara an líon is mó feabhsuithe. Mar sin féin, ní mór feabhas a chur ar chobhsaíocht an dlí do ghnólachtaí agus do shaoránaigh ar fud an réigiúin trí chomhchuibhiú éifeachtach na reachtaíochta earnála le caighdeáin an dlí maidir le nósanna imeachta riaracháin ginearálta a chur chun cinn. Sheol an tSeirbia, an Albáin, Montainéagró agus an Mhacadóin Thuaidh tionscnaimh agus seirbhísí ríomhrialtais. Chuir an Albáin ardán cuimsitheach le haghaidh seirbhísí digiteacha i bhfeidhm — ach ní mór di rochtain chothrom a áirithiú do shaoránaigh a bhfuil scileanna digiteacha teoranta acu. Ní mór don Bhoisnia agus don Heirseagaivéin agus don Chosaiv dlús a chur leis na hiarrachtaí chun beartas cuimsitheach ríomhrialtais a fhorbairt agus freagrachtaí institiúideacha a shoiléiriú.

Is tosaíochtaí tábhachtacha fós é feabhas a chur ar chórais an tsoláthair phoiblí agus na bainistíochta airgeadais phoiblí chun éifeachtacht agus sláine an stáit a áirithiú ar fud an réigiúin. Rinne an Chosaiv, Montainéagró agus an Mhacadóin Thuaidh dul chun cinn maidir lena gcórais soláthair a dhigitiú. Sheol an Albáin córas leictreonach achomhairc agus gearán. Sa tSeirbia, tá méadú mór suntasach tagtha ar dhíolúintí ó chur i bhfeidhm an dlí maidir le soláthar poiblí agus is ábhar mór imní iad mar threocht nach mór a aisiompú agus ó thaobh na trédhearcachta i gcoitinne de. Tá bearnaí móra fós ag an Tuirc ina hailíniú le acquis an Aontais, toisc go laghdaítear go mór raon feidhme na rialacha soláthair phoiblí.

Tá sé ríthábhachtach córais rialachais náisiúnta a athchóiriú le haghaidh bainistíocht fhónta airgeadais, cuntasacht bainistíochta agus iniúchóireacht sheachtrach chun inbhuanaitheacht airgeadas an stáit a áirithiú. Rinneadh roinnt dul chun cinn, toisc gur dhréachtaigh / ghlac an tSeirbia, Montainéagró, agus an Mhacadóin Thuaidh cláir nua um bainistíocht airgeadais phoiblí. Tá bearta déanta ag an Albáin chun straitéis nua mheántéarmach ioncaim a ullmhú. Ní mór na cláir sin a chur chun feidhme go fónta anois. Sa Bhoisnia agus sa Heirseagaivéin, tá an chéad straitéis chuimsitheach um bainistíocht airgeadais phoiblí riamh fós le glacadh ag Comhairle na nAirí. Ní dhearnadh aon fhorbairt mhór i réimse na bainistíochta airgeadais phoiblí sa Tuirc.

Ní mór do gach tír is iarrthóir nó tír is iarrthóir ionchasach tús áite soiléir a thabhairt do chórais agus d’acmhainneachtaí na bainistíochta infheistíochta poiblí a neartú, go háirithe i gcomhthéacs an Phlean Eacnamaíoch agus Infheistíochta do na Balcáin Thiar. Mar sin féin, is beag dul chun cinn a rinneadh le bliain anuas. Rinne Montainéagró measúnú ar bhainistíocht infheistíochta poiblí. Tá sé fíor-riachtanach acmhainneacht mhéadaithe a fhorbairt. Sa Mhacadóin Thuaidh, tá moill ar chur chun feidhme an phlean gníomhaíochta maidir le bainistíocht infheistíochta poiblí ó thaobh an sceidil de agus níor bunaíodh aonad bainistíochta infheistíochta poiblí go fóill. Ní mór don tSeirbia modheolaíocht iomlán na Foraithne maidir le tionscadail chaipitil a bhainistiú a chur i bhfeidhm maidir le gach infheistíocht chaipitiúil. Ar mhaithe le cách, ní mór córas aontaithe, cuimsitheach, éifeachtach agus trédhearcach a chur i bhfeidhm chun infheistíochtaí caipitiúla a phleanáil agus a bhainistiú.

Tríd is tríd, bhí an dul chun cinn maidir le rialuithe inmheánacha poiblí agus cuntasacht bainistíochta mall, ach rinne trí thír roinnt dul chun cinn: Ghlac an Albáin treoirlínte maidir le riaráistí a iniúchadh agus d’fhormheas sí modheolaíocht athbhreithnithe le haghaidh iniúchadh feidhmíochta. Sa Bhoisnia agus sa Heirseagaivéin, tugadh na rialacháin thánaisteacha agus na modheolaíochtaí tánaisteacha cothrom le dáta ar gach leibhéal agus ionchorpraíodh iad san fheidhmchlár TF le haghaidh rialú airgeadais inmheánach poiblí, rud a ghin tuarascálacha bliantúla comhdhlúite ar gach leibhéal. Chuir an tSeirbia dhá athbhreithniú phíolótacha piaraí maidir le socruithe iniúchóireachta inmheánaí chun feidhme agus chuir sí feabhas ar threoirlínte i dtaca le cuntasacht bainistíochta le déanaí.

Ní mór do gach tír is iarrthóir nó tír is iarrthóir ionchasach a acmhainneacht chun staidreamh ardcháilíochta a sholáthar a neartú, i gcomhréir leis na prionsabail a bhunaítear i ndlí an Aontais agus a mhionsaothraítear a thuilleadh sa Chód Staidrimh Eorpach, bunaithe ar neamhspleáchas gairmiúil, neamhchlaontacht, iontaofacht, chomh maith le trédhearcacht agus rúndacht. Tá sé ríthábhachtach freisin soláthar sonraí chuig Eurostat a mhéadú. Tá daonáireamh agus áireamh tithíochta déanta ag an Macadóin Thuaidh agus an Tuirc i mbabhta 2021. Ba cheart don chuid eile de na Balcáin Thiar daonáireamh a dhéanamh agus acmhainní leordhóthanacha a leithdháileadh ar a n‑oifigí staidrimh. Earnáil shonrach amháin inar gá dul chun cinn a dhéanamh ná an staidreamh maicreacnamaíoch, lena n‑áirítear staidreamh airgeadais an rialtais. Is gá comhordú an chórais staidrimh i ngach tír a neartú.

Tá ról lárnach ag na húdaráis réigiúnacha agus áitiúla i bpróiseas ailínithe an Aontais agus i gcur i bhfeidhm rialacha an Aontais amach anseo. Is iad na rialtais réigiúnacha agus áitiúla is gaire do na saoránaigh agus tá ról lárnach acu maidir le seirbhísí poiblí a sholáthar agus maidir le hiontaoibh na saoránach as a n‑institiúidí Stáit a chothú. Ní mór do na rialtais a áirithiú go mbeidh cothromaíocht ann idir an rialtas láir, réigiúnach agus áitiúil, agus go gcuirfear na rialacha, nósanna imeachta, caighdeáin agus bainistíocht acmhainní daonna i bhfeidhm go comhleanúnach ar fud an riaracháin phoiblí ar gach leibhéal. Tá tionchar díreach aige sin ar cháilíocht na mbeartas earnála, na seirbhísí poiblí, agus, i ndeireadh na dála, ar iomaíochas agus ar fhás agus dá bhrí sin, ba cheart aird níos mó a thabhairt air sin i dtíortha is iarrthóirí nó i dtíortha is iarrthóirí ionchasacha.

An tsochaí shibhialta

Tá sochaí shibhialta atá gníomhach agus bríomhar den chuid is mó sna Balcáin Thiar go fóill, sochaí a dhéanann faireachán ar ghníomhaíocht rialtais agus a rannchuidíonn le ceapadh beartas. Tháinig feabhas ar roinnt tíortha sna Balcáin Thiar mar thoradh ar bhearta dlíthiúla a ghlacadh; mar sin féin, ní mór an creat dlíthiúil a fheabhsú a thuilleadh agus a chur chun feidhme go comhsheasmhach chun timpeallacht cumasúcháin a áirithiú don tsochaí shibhialta, lena n‑áirítear a mhéid a bhaineann le próisis chlárúcháin, feabhas a chur ar infhaighteacht agus trédhearcacht an chistithe phoiblí (an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin, an Mhacadóin Thuaidh, an tSeirbia) agus na coinníollacha maidir leis an obair dheonach (an Albáin, an Chosaiv). Tá sé fíor-riachtanach nach mbaintear mí-úsáid as bearta slándála, e.g. trí reachtaíocht frithsceimhlitheoireachta nó reachtaíocht maidir le maoiniú leathadh arm ollscriosta a chosc (an Tuirc), sciúradh airgid agus maoiniú na sceimhlitheoireachta a chosc (an Chosaiv) nó srianta ar shaor-rochtain ar fhaisnéis (Montainéagró) nó saoirse comhthionóil (an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin).

Tá laigí leanúnacha sna sásraí institiúidithe maidir le comhar idir an tsochaí shibhialta agus an rialtas. Tá sé fíor-riachtanach go n‑áiritheoidh na rialtais na coinníollacha faoina mbeidh eagraíochtaí na sochaí sibhialta rannpháirteach go fóinteach agus go cuimsitheach i bpróisis ceaptha beartas.

Tá an tsochaí shibhialta faoi bhrú sa tSeirbia agus in eintiteas Republika Srpska na Boisnia agus na Heirseagaivéine. Lean ionsaithe ó bhéal agus feachtais chlúmhillte in aghaidh eagraíochtaí na sochaí sibhialta ar aghaidh agus leanadh dá maoiniú sa tSeirbia, agus tá srian fós ar fheidhmiú na saoirse comhthionóil in eintiteas Republika Srpska na Boisnia agus na Heirseagaivéine. Leanadh de chúlú tromchúiseach sa Tuirc. Bhí brú leanúnach ar an tsochaí shibhialta agus tháinig laghdú ar a spás chun oibriú gan bhac, agus srianta ar ghníomhaíochtaí chosantóirí chearta an duine agus na sochaí sibhialta. Ina theannta sin, leanann eagraíochtaí na sochaí sibhialta sa réigiún um méadú de sheirbhísí a sholáthar do ghrúpaí faoi mhíbhuntáiste, rud a chomhlánaíonn obair na n‑údarás poiblí nó a thagann in ionad obair na n‑údarás poiblí.

Geilleagar

Tar éis thionchar diúltach láidir phaindéim COVID-19 in 2020, théarnaigh geilleagair na mBalcán Thiar agus na Tuirce go tapa in 2021. Bhí éagsúlacht mhór i neart an choir chun feabhais ar fud na ngeilleagar, agus fíorfhás dédhigiteach OTI i Montainéagró (12.4 %), sa Tuirc (11 %) agus sa Chosaiv (10.5 %), luas forbartha a bhí beagán níos moille ach fós láidir san Albáin (8.3 %), sa tSeirbia (7.4 %) agus sa Bhoisnia agus sa Heirseagaivéin (7.1 %), agus fás aschuir níos measartha sa Mhacadóin Thuaidh (4 %). Deireadh a chur de réir a chéile leis na bearta imshrianta maidir le COVID-19 agus an éifeacht bhunúsach a bhí ag mórshleabhcadh in 2020 (go háirithe mar gheall ar sciar earnálach na turasóireachta), bhí ról suntasach acu sa teacht aniar i roinnt tíortha, rud a bhí ina chúis leis an leathnú an-láidir i Montainéagró go háirithe. Ba iad seo a leanas na príomhchúiseanna leis an teacht aniar láidir: tomhaltas príobháideach buacach, arna spreagadh ag éileamh folaigh agus bearta leanúnacha tacaíochta um maolú géarchéime i roinnt tíortha; infheistíocht mhéadaithe, go háirithe caiteachas caipitil phoiblí sa tSeirbia agus sa Mhacadóin Thuaidh; agus fás láidir ar onnmhairí, go háirithe i gcás na Tuirce.

Baineann neamhchinnteacht an-ard leis an réamhaisnéis eacnamaíoch mar gheall go príomha ar dhrochiarmhairtí eacnamaíocha ionradh na Rúise ar an Úcráin, agus meastar go mbeidh tionchar diúltach aige sin ar gheilleagair cé go mbeidh sé éagsúil i ngach tír, rud a léireoidh difríochtaí sna nithe seo a leanas: naisc thrádála dhíreacha agus indíreacha gach tíre; déine fuinnimh gach tíre; an tábhacht a bhaineann le boilsciú praghsanna bia; agus ról na turasóireachta.

I ngach tír, leis na bearta fioscacha a glacadh chun maolú a dhéanamh ar thionchar an mhéadaithe ar phraghsanna fuinnimh agus bia, mar aon le toradh eacnamaíoch craptha chogadh na Rúise in aghaidh na hÚcráine, d’fhéadfaí bac a chur ar an gcomhdhlúthú fioscach nó d’fhéadfaí é a mhoilliú. Tá dlús mór curtha leis an mboilsciú sna Balcáin Thiar, agus sa Tuirc bhí éifeacht na mbrúnna domhanda ar phraghsanna níos measa mar gheall ar chinntí neamhghnácha maidir leis an mbeartas airgeadaíochta, rud a spreag dímheas mór ar an lira agus a mhéadaigh an boilsciú go dtí an leibhéal is airde le fiche bliain anuas (os cionn 80 % i mí Iúil 2022).

Tá sé níos tábhachtaí fós dlús a chur le hathchóirithe struchtúracha chun téarnamh inbhuanaithe a chothú sa mheántéarma agus chun tuilleadh dul chun cinn a dhéanamh i dtreo dhá chritéar eacnamaíocha a chomhlíonadh maidir le ballraíocht san AE: geilleagar margaidh feidhmeach a áirithiú, agus an acmhainneacht déileáil le brú iomaíochta agus le fórsaí margaidh laistigh den Aontas a léiriú.

Tá roinnt dul chun cinn nó dul chun cinn maith déanta ag an gcuid is mó de na Balcáin Thiar maidir le geilleagair mhargaidh fheidhmiúla a chothú, seachas an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin ina raibh cúlú éigin. Ní dhearna an Tuirc aon dul chun cinn ina leith sin. Faoi láthair, ní féidir aon cheann de chomhpháirtithe na mBalcán Thiar a mheas mar gheilleagar margaidh lánfheidhmiúil agus tá éagsúlachtaí ann ó thaobh leibhéal na comhlíontachta de. Cé go bhfuil an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin agus an Chosaiv fós ag céim luath, tá leibhéal maith ullmhúcháin bainte amach ag an Macadóin Thuaidh cheana féin. Meastar go bhfuil an Albáin agus Montainéagró measartha ullamh agus tá an tSeirbia idir leibhéal measartha ullmhúcháin agus leibhéal maith ullmhúcháin. Tá dul chun cinn maith déanta ag geilleagar margaidh na Tuirce, ach tá méadú tagtha ar ábhair mhóra imní maidir lena fheidhmiú toisc gur tharla cúlú ar ghnéithe tábhachtacha, amhail stiúradh an bheartais airgeadaíochta, an timpeallacht institiúideach agus rialála, idirghabháil i dtaca le socrú praghsanna agus státchabhair neamh-thrédhearcach. I dtéarmaí acmhainneacht na tíre déileáil le brú iomaíoch agus fórsaí an mhargaidh, is í an Tuirc an t‑aon tír a bhfuil dul chun cinn maith déanta aici, tá leibhéal measartha ullmhúcháin bainte amach ag an tSeirbia, ag Montainéagró agus ag an Macadóin Thuaidh, tá leibhéal áirithe ullmhúcháin bainte amach ag an Albáin, agus tá an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin agus an Chosaiv fós ag céim luath.

Le blianta beaga anuas, tá an tIdirphlé Eacnamaíoch agus Airgeadais idir an tAontas agus na Balcáin Thiar agus an Tuirc ina ardán tábhachtach chun pleananna fioscacha meántéarmacha agus straitéisí agus tosaíochtaí an bheartais eacnamaíoch a phlé agus a chomhaontú ar bhonn na gClár Athchóirithe Eacnamaíoch arna gcur isteach ag na comhpháirtithe ar bhonn bliantúil. Is é toradh an phróisis conclúidí Aireachta a comhaontaíodh go comhpháirteach ina bhfuil treoir thírshonrach bheartais agus tá sé d’aidhm acu beartais fhioscacha agus struchtúracha a stiúradh sna Balcáin Thiar agus sa Tuirc.

Chuaigh leibhéal cur chun feidhme na treorach beartais a comhaontaíodh go comhpháirteach in olcas ar fud na mBalcán Thiar agus sa Tuirc, agus é ag titim ó 50.8 % in 2020 go dtí 42.9 % in 2021. Tá baint áirithe ag an meath sin leis an bhfilleadh in 2021 ar threoir bheartais maidir le hathchóirithe níos dúshlánaí tar éis díriú ar bhearta gearrthéarmacha maidir le géarchéim COVID-19 in 2020. Ba cheart leanúint de na hiarrachtaí chun feabhas a chur ar an gcobhsaíocht fhioscach agus chun buiséid a aistriú i dtreo comhdhéanamh atá níos dírithe ar fhás, agus trí na haistrithe digiteacha agus glasa agus forbairt caipitil dhaonna a chur chun cinn freisin. Tá sé ríthábhachtach anois leochaileacht i leith suaití seachtracha a laghdú agus slándáil bia agus fuinnimh a mhéadú. Trí fheabhas a chur ar thimpeallacht an ghnó agus trí chomhtháthú eacnamaíoch réigiúnach a dhoimhniú bunaithe ar rialacha agus caighdeáin an Aontais, chuirfí go mór le tarraingteacht réigiún na mBalcán Thiar mar cheann scríbe infheistíochta agus chuirfí a thuilleadh lena fhás eacnamaíoch. Sa Tuirc, is príomhdhúshlán é neamhspleáchas feidhmiúil na n‑údarás rialála eacnamaíoch agus airgeadais a athbhunú.

Is iad príomhthréithe na margaí saothair sna Balcáin Thiar agus sa Tuirc gníomhaíocht íseal fhoriomlán (go háirithe i measc ban agus daoine óga) agus fostaíocht íseal fhoriomlán, chomh maith le leibhéal ard neamhfhoirmiúlachta agus dífhostaíochta. Bhí an bhearna fostaíochta idir na hinscní in 2020 i dtíortha is iarrthóirí nó i dtíortha is iarrthóirí ionchasacha idir 13-15 pps i Montainéagró, sa tSeirbia agus san Albáin, agus bhí sí thart ar 33 pps sa Chosaiv agus 38 pps sa Tuirc, go mór os cionn mheán AE-27 de 11 pps. Is léir gur gá feabhas a chur ar na beartais ghníomhacha maidir leis an margadh saothair atá spriocdhírithe go dona chun cuidiú le daoine obair nó oiliúint a fháil. Sa chomhthéacs sin, gheall comhpháirtithe na mBalcán Thiar i mí Iúil 2021 scéimeanna Ráthaíochta don Aos Óg a chur ar bun, a chur chun feidhme agus a fheabhsú de réir a chéile de réir shamhail an Aontais, agus bhunaigh formhór na gcomhpháirtithe sin grúpaí saineolaithe idir-aireachta chun pleananna cur chun feidhme maidir leis an Ráthaíocht don Aos Óg a fhorbairt.

Tá neamhréireanna struchtúracha scileanna fós ann mar gheall ar chórais oideachais laga agus tearcinfheistíocht i gcaipiteal daonna. Tá athchóirithe agus infheistíochtaí sna córais oideachais agus uas-sciliú agus athsciliú ríthábhachtach chun feabhas a chur ar staid mhargadh an tsaothair agus chun aghaidh a thabhairt ar na ganntanais atá ag teacht chun cinn maidir le lucht saothair oilte. Tá sé ríthábhachtach freisin an geilleagar a dhigitiú agus scileanna digiteacha na gcodanna uile den tsochaí a fhorbairt chun borradh a chur faoin infhostaitheacht agus chun an geilleagar digiteach a chur chun cinn. Is fadhb go fóill iad leibhéil arda na bochtaineachta i ngach geilleagar comhpháirtíochta, fadhb atá níos measa i ngeall ar phaindéim COVID-19 agus ardchostais phríobháideacha maidir le cúram sláinte, agus meastar go gcuirfear le leibhéil na bochtaineachta mar gheall ar an mborradh a tháinig faoi phraghsanna bia agus fuinnimh le déanaí. Dá bhrí sin, tá sé níos criticiúla fós éifeachtacht na gcóras cosanta sóisialta a fheabhsú agus caiteachas sóisialta a dhíriú ar na codanna is boichte den daonra.

III. CUMAS CHUN NA hOIBLEAGÁIDÍ A BHAINEANN LE BALLRAÍOCHT A GHLACADH        

Le hailíniú i réimse an mhargaidh inmheánaigh 19 , beidh na tíortha in ann tairbhe iomlán a bhaint as na Comhaontuithe Cobhsaíochta agus Comhlachais agus a gcomhtháthú trádála leis an Aontas – arb é príomh-chomhpháirtí trádála an réigiúin go fóill é – a mhéadú a thuilleadh. Ina theannta sin, déanfar infheistíochtaí an Aontais níos tarraingtí agus éascófar sineirgí sa slabhra soláthair, cruthú post agus rochtain ar chaipiteal.

Go ginearálta, tá na Balcáin Thiar measartha ullamh i roinnt mhaith réimsí den mhargadh inmheánach. Maidir le saorghluaiseacht earraí, rinne an Chosaiv, Montainéagró agus an tSeirbia roinnt dul chun cinn, rinne an Albáin dul chun cinn teoranta, agus ní dhearna an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin ná an Mhacadóin Thuaidh aon dul chun cinn. Rinne an Albáin agus an Chosaiv roinnt dul chun cinn maidir le saorghluaiseacht seirbhísí, agus ní dhearna an Mhacadóin Thuaidh, Montainéagró agus an tSeirbia ach dul chun cinn teoranta. Rinne an Mhacadóin Thuaidh dul chun cinn maith maidir le saorghluaiseacht caipitil, agus rinne an Albáin, an Chosaiv agus Montainéagró roinnt dul chun cinn. I réimse an bheartais iomaíochta, rinne an Chosaiv agus Montainéagró roinnt dul chun cinn, rinne an Albáin agus an tSeirbia dul chun cinn teoranta, agus ní dhearna an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin ná an Mhacadóin Thuaidh aon dul chun cinn. Rinne an Albáin dul chun cinn maith maidir le dlí na maoine intleachtúla, agus rinne an Chosaiv, Montainéagró agus an tSeirbia roinnt dul chun cinn. Rinne an Albáin dul chun cinn maith freisin i réimse na seirbhísí airgeadais, agus rinne Chosaiv, an Mhacadóin Thuaidh agus Montainéagró dul chun cinn sa réimse sin chomh maith. An comhar réigiúnach agus creataí cuimsitheacha um chomhar réigiúnach amhail straitéis an Aontais Eorpaigh don Réigiún Aidriadach agus Iónach nó Straitéis an Aontais Eorpaigh do réigiún na Danóibe, lean siad den ullmhúchán a éascú chun a bheith rannpháirteach i margadh inmheánach an Aontais sa deireadh. Leis na creataí sin, cothaítear acmhainneacht riaracháin maidir le beartais éagsúla de chuid an Aontais, lena n‑áirítear an beartas comhtháthaithe, agus cuirtear ardán ar fáil don chomhar ar leibhéil éagsúla rialachais. Cómhargadh Réigiúnach na mBalcán Thiar, a chuireann le rialacha agus caighdeáin an Aontais, is céim ríthábhachtach chun tosaigh é chun an réigiún a chomhtháthú níos dlúithe le margadh aonair an Aontais roimh an aontachas. Rinne an Tuirc roinnt dul chun cinn i réimse na seirbhísí airgeadais agus rinne sí dul chun cinn teoranta i réimsí na saorghluaiseachta earraí, dhlí na maoine intleachtúla agus na cosanta tomhaltóirí agus sláinte. Tá dul chun cinn maith déanta aici i réimse dhlí na gcuideachtaí, agus tá leibhéal maith ullmhúcháin aici i réimsí na saorghluaiseachta earraí, na seirbhísí airgeadais, na cosanta tomhaltóirí agus sláinte agus dhlí na maoine intleachtúla. Is cúis imní go fóill é an méid góchumthaí, áfach, agus tá gá le forfheidhmiú níos fearr. Tá sí fós ag céim luath ullmhúcháin i réimsí na saorghluaiseachta seirbhísí agus na saorghluaiseachta oibrithe, ar réimsí iad nach ndearnadh aon dul chun cinn ina leith.

Tá athchóirithe maidir le hiomaíochas agus fás cuimsitheach 20 an-ábhartha maidir le Cláir Athchóirithe Eacnamaíocha na mBalcán Thiar agus tugtar tacaíocht dóibh tríd an bPlean Eacnamaíoch agus Infheistíochta, toisc go gcuideoidh siad le hiomaíochas agus tarraingteacht an réigiúin do ghnólachtaí a mhéadú agus leis an mbearna atá ann faoi láthair idir an réigiún agus geilleagar an Aontais a laghdú. Chun tacú le hiomaíochas na hearnála príobháidí, seoladh an chéad ghlao ar chumasc san earnáil phríobháideach i mí Feabhra 2022 faoi Chreat Infheistíochta na mBalcán Thiar (WBIF). Le linn an chruinnithe den Bhoird Oibríochtúil sa Róimh i mí an Mheithimh 2022, thug an Bord tuairim dhearfach ar an gcéad dá oibríocht mheasctha agus ar dhá thionscadal um chúnamh teicniúil dar luach EUR 47 milliún don earnáil phríobháideach. Chuir an Coimisiún trí thogra ráthaíochta i láthair freisin ar fiú EUR 125 mhilliún iad sa chéad Bhord Oibríochtúil de chuid an Chiste Eorpaigh um Fhorbairt Inbhuanaithe Plus (CEFI+) i mí Aibreáin 2022. Na scéimeanna ráthaíochta a thacaíonn le micrifhiontair, fiontair bheaga agus mheánmhéide, fiontraithe sa talmhaíocht agus bearta maidir le héifeachtúlacht fuinnimh agus maidir leis an aistriú digiteach, cuirfear tús lena gcur chun feidhme faoi thús 2023.

Tá leibhéal measartha ullmhúcháin ag formhór chomhpháirtithe na mBalcán Thiar sna réimsí a bhaineann leis an mbraisle sin. Mar sin féin, tá an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin fós ag céim luath i roinnt réimsí. I réimse an chánachais, rinne Montainéagró agus an Mhacadóin Thuaidh roinnt dul chun cinn, rinne an Albáin, an Chosaiv agus an tSeirbia dul chun cinn teoranta agus ní fhacthas aon dul chun cinn sa Bhoisnia agus sa Heirseagaivéin. I réimse an aontais custaim, rinne an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin agus an Mhacadóin Thuaidh roinnt dul chun cinn, agus rinne an Albáin, an Chosaiv, Montainéagró agus an tSeirbia dul chun cinn teoranta. I réimse an oideachais agus an chultúir, rinne an Albáin, an Chosaiv, Montainéagró agus an tSeirbia roinnt dul chun cinn. I réimse na heolaíochta agus an taighde, rinne Montainéagró agus an tSeirbia roinnt dul chun cinn. Rinne an Chosaiv roinnt dul chun cinn i réimse an chlaochlaithe dhigitigh agus na meán. Rinne an Chosaiv agus an Mhacadóin Thuaidh roinnt dul chun cinn freisin i réimse an bheartais eacnamaíoch agus airgeadaíochta, agus rinne an Albáin, an Chosaiv, an Mhacadóin Thuaidh agus Montainéagró roinnt dul chun cinn i réimse an bheartais shóisialta agus na fostaíochta. I réimse na fiontraíochta agus an bheartais thionsclaíoch, rinne an Albáin, an Chosaiv, an Mhacadóin Thuaidh agus Montainéagró roinnt dul chun cinn. Go ginearálta, ní mór don réigiún tabhairt faoi athchóirithe socheacnamaíocha chun aghaidh a thabhairt ar laigí struchtúracha, iomaíochas íseal, dífhostaíocht ard agus tionchar phaindéim COVID-19. Dá ndéanfaí dul chun cinn maidir le hailíniú le rialacha an Aontais i réimsí CBL, na ndleachtanna máil agus an chánachais dhírigh, chuideofaí le trádáil idir-réigiúnach agus idirnáisiúnta a spreagadh. Ní mór don réigiún freisin a éiceachóras taighde agus nuálaíochta a neartú go mór ionas go mbeidh na geilleagair in ann teacht suas le forbairtí, lena n‑áirítear i dteicneolaíochtaí digiteacha agus glasa. Lean an Tuirc den ailíniú le acquis an Aontais ar bhonn teoranta amháin agus bhí cúlú i réimsí an chlaochlaithe dhigitigh agus na meán, an bheartais eacnamaíoch agus airgeadaíochta, an bheartais shóisialta agus fostaíochta, agus an bheartais thionsclaíoch. Rinne an Tuirc dul chun cinn maith i réimse na heolaíochta agus an taighde agus rinne sí roinnt dul chun cinn i réimse an oideachais agus an chultúir, agus ní mór don tír leanúint den oideachas a dhéanamh níos cuimsithí, go háirithe do chailíní. Tá dul chun cinn maith déanta ag an Tuirc maidir lena hullmhúchán i réimse na heolaíochta agus an taighde. Tá comhtháthú trádála na Tuirce leis an Aontas ard agus tá leibhéal maith ullmhúcháin ann don aontas custaim, ach ní dhearnadh ach dul chun cinn teoranta, lena n‑áirítear sa chur chun feidhme. Tá imeachtaí na Tuirce óna cuid oibleagáidí faoin Aontas Custaim idir an tAontas Eorpach agus an Tuirc ag leanúint ar aghaidh, rud a chuireann le líon mór bacainní trádála.

Tá an Clár Oibre Glas agus nascacht inbhuanaithe 21 ríthábhachtach chun téarnamh inbhuanaithe a sheasfaidh an aimsir a bhaint amach, mar aon le comhtháthú eacnamaíoch laistigh den réigiún agus leis an Aontas, rud a rachaidh chun tairbhe do ghnólachtaí agus don phobal i gcoitinne araon. Tá na cuspóirí sin fréamhaithe sa Phlean Eacnamaíoch agus Infheistíochta freisin.

Tá an Albáin, an Mhacadóin Thuaidh agus an tSeirbia measartha ullamh i réimse an fhuinnimh, agus tá leibhéal maith ullmhúcháin bainte amach ag Montainéagró. I réimse na ngréasán tras-Eorpach, tá leibhéal áirithe ullmhúcháin bainte amach ag an Albáin, ag an mBoisnia agus an Heirseagaivéin agus ag an gCosaiv, tá an tSeirbia measartha ullamh, tá Montainéagró measartha ullamh / tá leibhéal maith ullmhúcháin bainte amach aige agus tá leibhéal maith ullmhúcháin bainte amach ag an Macadóin Thuaidh. Tá leibhéal áirithe ullmhúcháin bainte amach ag an Albáin, ag an Macadóin Thuaidh agus ag an tSeirbia a mhéid a bhaineann leis an gcomhshaol agus leis an athrú aeráide. Chuir an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin feabhas suntasach ar a córas cosanta sibhialta agus léiríonn sí tiomantas soiléir i réimse an bhainistithe tubaistí; i mí Mheán Fómhair 2022 chuaigh an tír isteach sa Sásra Aontais um Chosaint Shibhialta mar lánchomhalta. Ina theannta sin, rinne an Albáin na bearta is gá chun a bheith in ann páirt a ghlacadh sa Sásra. Rinne an Chosaiv agus Montainéagró roinnt dul chun cinn i réimse an bheartais iompair, agus ní dhearna an Albáin, an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin, an Mhacadóin Thuaidh ná an tSeirbia ach dul chun cinn teoranta. Maidir le fuinneamh, rinne an Chosaiv agus Montainéagró roinnt dul chun cinn agus rinne an chuid eile de chomhpháirtithe na mBalcán Thiar dul chun cinn teoranta. Maidir le gréasáin thras-Eorpacha, tá roinnt dul chun cinn déanta ag an Albáin, ag an gCosaiv agus ag an tSeirbia, agus ní dhearnadh ach dul chun cinn teoranta sa Bhoisnia agus sa Heirseagaivéin, sa Mhacadóin Thuaidh agus i Montainéagró. Maidir leis an gcomhshaol agus leis an athrú aeráide, ní dhearnadh ach dul chun cinn teoranta sna Balcáin Thiar don dara bliain as a chéile. Dá bhrí sin, tá gá le gníomhaíocht phráinneach ar fud an réigiúin chun dlús a chur leis an ailíniú le acquis an Aontais agus chun cur chun feidhme, forfheidhmiú an dlí agus infheistíochtaí a neartú. Ní mór acmhainneachtaí riaracháin san earnáil a neartú go mór agus caithfear athchóirithe struchtúracha a chur chun feidhme.

Rinne an ghéarchéim fuinnimh difear do thíortha na mBalcán Thiar agus don Tuirc ar bhealach éagsúil ag brath ar a spleáchas ar bhreoslaí iontaise na Rúise. Rinne an ghéarchéim fuinnimh agus fogha na Rúise difear indíreach do na tíortha nach n‑allmhairíonn ola nó gás ón Rúis. Tá tíortha ag déileáil leis an ngéarchéim fuinnimh trí dhlús a chur leis an éifeachtúlacht fuinnimh, trí níos mó fuinnimh a tháirgeadh ó acmhainní áitiúla, trí oibriú i dtreo a bhfoinsí soláthair a éagsúlú, trí stóráil a mhéadú nó trí dhlús a chur le húsáid foinsí in-athnuaite fuinnimh. Mar shampla, cuireadh tús le hoibreacha foirgníochta idirnascaire gáis na Seirbia-na Bulgáire i mí Eanáir 2022. Cuirfidh an tionscadal seo atá maoinithe ag an Aontas den chuid is mó ar a cumas don tSeirbia a soláthairtí gáis a éagsúlú faoin mbliain seo chugainn. Leis an bPlean Eacnamaíoch agus Infheistíochta do na Balcáin Thiar, tugadh tacaíocht láidir do thionscadail shuaitheanta ar fud an réigiúin amhail an Phíblíne Thrasaidriadach, táirgeadh fótavoltach snámhach a fhorbairt ar thaiscumair stáisiún hidrileictreach, nó athshlánú fuinneamhéifeachtúil naíonraí, scoileanna agus foirgneamh eile. Chuir an Tuirc dlús le hallmhairí gáis ón Asarbaiseáin agus ó thíortha eile, cé go bhfuil sí fós ag brath ar ghás na Rúise. Tá sí fós ag brath ar an Rúis chun a céad ghléasra cumhachta núicléiche a thógáil agus a oibriú ina dhiaidh sin. Go ginearálta, beidh gá le tuilleadh iarrachta chun soláthairtí fuinnimh a éagsúlú a thuilleadh, go háirithe soláthairtí gáis nádúrtha agus foinsí in-athnuaite fuinnimh, agus chun slándáil fuinnimh a fheabhsú, lena n‑áirítear trí éifeachtúlacht fuinnimh níos fearr. Beidh gá le comhordú níos dlúithe ar ghníomhaíochtaí agus ar chomhar idir tíortha agus leis an Aontas chun dul i ngleic leis an ngéarchéim fuinnimh.

Thacaigh ceannairí na mBalcán Thiar leis an gclár oibre glas do na Balcáin Thiar ag Cruinniú Mullaigh Shóifia i mí na Samhna 2020, agus formheasadh plean gníomhaíochta ní ba shonraí in Brdo, an tSlóivéin i mí Dheireadh Fómhair 2021. I gcomhréir leis an gComhaontú Glas don Eoraip 22 , spreagann an clár oibre an t‑aistriú chuig geilleagair nua-aimseartha atá neodrach ó thaobh carbóin de, athléimneach ó thaobh na haeráide de agus tíosach ar acmhainní, agus is féidir leis leas a bhaint as an ngeilleagar ciorclach agus as córais inbhuanaithe bhia, an truailliú a chomhrac agus feabhas a chur ar bhainistiú dramhaíola, i dtreo todhchaí níos glaine, níos sábháilte agus níos sláintiúla.

Tá an Tuirc measartha ullamh i dtéarmaí a beartais iompair agus fuinnimh. Ní mór di tuilleadh oibre a dhéanamh ar léirscaoileadh an mhargaidh gáis agus comhar a fhorbairt maidir le sábháilteacht agus slándáil núicléach. Rinne sí roinnt dul chun cinn maidir le gréasáin fuinnimh agus iompair, agus tá tógáil líne iarnróid Halkali-Kapikule a nascann teorainn na Bulgáire le hIostanbúl fós ar siúl. Tá leibhéal áirithe ullmhúcháin bainte amach ag an Tuirc i réimse an chomhshaoil agus an athraithe aeráide ach tá dúshláin chriticiúla chomhshaoil agus aeráide le sárú aici a mhéid a bhaineann le maolú agus oiriúnú. Dhaingnigh an Tuirc Comhaontú Pháras maidir leis an athrú aeráide (go dtí go gcuirfear a hionstraim dhaingniúcháin faoi bhráid na Náisiún Aontaithe). Chuir an Tuirc in iúl freisin go bhfuil sí réidh le comhoibriú leis an Aontas maidir le cuspóirí an Chomhaontaithe Ghlais don Eoraip. Is díol sásaimh iad na forbairtí sin. Mar sin féin, is beag gníomhaíocht nithiúil a rinneadh chun na cuspóirí sin a dhéanamh ina reachtaíocht intíre agus tá príomhshruthú an ghníomhaithe ar son na haeráide i mbeartais eile fós teoranta.

Níl aon bhorradh faoin ullmhúchán i réimsí na n‑acmhainní, na talmhaíochta agus an chomhtháthaithe 23 . Tá an Mhacadóin Thuaidh, Montainéagró agus an tSeirbia measartha ullamh i bhformhór na gcaibidlí sa bhraisle sin. Tá leibhéal áirithe ullmhúcháin bainte amach ag an Albáin agus ag an gCosaiv den chuid is mó, agus tá an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin fós ag céim luath i bhformhór na gcaibidlí. I réimse na talmhaíochta agus na forbartha tuaithe, rinne an Albáin, an Mhacadóin Thuaidh, Montainéagró agus an tSeirbia roinnt dul chun cinn, agus rinne an Chosaiv dul chun cinn teoranta. I réimse na sábháilteachta bia agus an bheartais tréidliachta agus fíteashláintíochta, rinne an Chosaiv agus an Mhacadóin Thuaidh roinnt dul chun cinn agus rinne an Albáin agus an tSeirbia dul chun cinn teoranta. Maidir le hiascach, ní dhearna ach an Albáin dul chun cinn maith. Maidir leis an mbeartas réigiúnach agus comhordú na n‑ionstraimí struchtúracha, ní dhearna an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin, an Mhacadóin Thuaidh ná an tSeirbia aon dul chun cinn agus ní dhearna tíortha eile sna Balcáin Thiar ach dul chun cinn teoranta.

Tá beartas tacaíochta talmhaíochta na Tuirce imithe ó phrionsabail chomhbheartas talmhaíochta an Aontais. Rinne an tír dul chun cinn maith maidir le hiascach agus tá roinnt dul chun cinn déanta aici i dtaca leis an mbeartas réigiúnach agus comhordú na n‑ionstraimí struchtúracha. Rinne sí dul chun cinn teoranta i réimse na sábháilteachta bia agus an bheartais tréidliachta agus fíteashláintíochta, ar réimse é sin ina bhfuil imní faoi leibhéal na n‑iarmhar lotnaidicíde in onnmhairí táirgí bia chuig an Aontas.

Le braise an chaidrimh sheachtraigh, cumhdaítear caidreamh seachtrach (Caibidil 30) agus an beartas eachtrach, slándála agus cosanta (Caibidil 31). Tá leibhéal maith ullmhúcháin bainte amach ag comhpháirtithe uile na mBalcán Thiar nó tá siad measartha ullamh i réimse an chaidrimh sheachtraigh, cé is moite den Bhoisnia agus den Heirseagaivéin a bhfuil leibhéal áirithe ullmhúcháin bainte amach aici. I réimse an bheartais eachtraigh, slándála agus cosanta, tá leibhéal maith ullmhúcháin bainte amach ag an Albáin, ag Montainéagró agus ag an Macadóin Thuaidh, tá an tSeirbia measartha ullamh, agus tá leibhéal áirithe ullmhúcháin bainte amach ag an mBoisnia agus an Heirseagaivéin. I réimse an chaidrimh sheachtraigh, rinne Montainéagró dul chun cinn maith, rinne an Albáin roinnt dul chun cinn, rinne an Chosaiv agus an Mhacadóin Thuaidh dul chun cinn teoranta agus ní dhearna an tSeirbia ná an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin aon dul chun cinn. Maidir leis an mbeartas eachtrach, slándála agus cosanta, rinne an Mhacadóin Thuaidh dul chun cinn an-mhaith, rinne an Albáin agus Montainéagró dul chun cinn maith, rinne an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin roinnt dul chun cinn, agus chonacthas cúlú sa tSeirbia. Leanadh den dlúthchomhar idir an tAontas agus na Balcáin Thiar maidir leis an gcomhbheartas eachtrach agus slándála/an comhbheartas slándála agus cosanta (CBES/CBSC), lena n‑áirítear trí rannchuidiú tábhachtach na gcomhpháirtithe le misin agus le hoibríochtaí CBSC an Aontais. Tháinig méadú breise ar an tábhacht a bhaineann leis an ailíniú le CBES an Aontais mar chuid de phróiseas lánpháirtithe an Aontais tar éis fhogha gan chúis gan údar na Rúise faoin Úcráin. Choinnigh an Albáin agus Montainéagró an teist atá orthu i ndáil le hailíniú iomlán ar bun agus rinne an Mhacadóin Thuaidh amhlaidh, rud a d’ailínigh go cúlghabhálach agus go hiomlán iad le gach Dearbhú ón Ardionadaí thar ceann AE agus le bearta sriantacha an Aontais agus rud a choinnigh ráta 100 % ar bun i ndiaidh fhogha na Rúise. Chuir an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin feabhas ar a ráta ailínithe trí pháirt fhoirmiúil a ghlacadh i ndearbhuithe an Ardionadaí agus i mbearta sriantacha tar éis fhogha na Rúise, cé go bhfuil dúshláin shuntasacha cur chun feidhme fós ann. Rinne an Chosaiv ailíniú aontaobhach leis na bearta sin freisin. Go dtí seo, dhiúltaigh an tSeirbia ailíniú a dhéanamh le bearta sriantacha uile an Aontais a bhaineann leis an Rúis agus le formhór na ndearbhuithe ón Ardionadaí thar ceann AE maidir le Cónaidhm na Rúise. Anuas air sin, lean an tSeirbia dá dlúthchaidreamh leis an Rúis a choinneáil ar bun. Cosúil le formhór mór an chomhphobail idirnáisiúnta, lena n‑áirítear an tAontas, vótáil comhpháirtithe na mBalcán Thiar agus an Tuirc ar son an dá rún ó Chomhthionól Ginearálta na Náisiún Aontaithe tar éis fhogha na Rúise faoin Úcráin agus ar son an Rúis a chur ar fionraí ón gComhairle um Chearta an Duine.

Tá an Tuirc measartha ullamh i réimse an chaidrimh sheachtraigh agus tá leibhéal áirithe ullmhúcháin bainte amach aici i réimse an bheartais eachtraigh, slándála agus cosanta. Rinne an Tuirc dul chun cinn teoranta maidir le caidreamh seachtrach. Tháinig meath breise ar ráta ailínithe CBES na Tuirce go dtí 7 % ó mhí Lúnasa 2022 (11 % in 2021 agus in 2020 agus 21 % in 2019). Ar an iomlán, bhí beartas eachtrach na Tuirce atá ag éirí níos teanntásaí fós ag teacht salach ar thosaíochtaí CBES an Aontais. Cé gur chuir an Tuirc agus an tAontas túr arís le hidirphlé maidir leis an mbeartas eachtrach agus slándála agus maidir le saincheisteanna réigiúnacha, ba cheart don Tuirc bearta cinntitheacha a dhéanamh fós chun feabhas suntasach a chur ar an ailíniú le dearbhuithe an Aontais agus le cinntí ón gComhairle.

IV. COMHAR RÉIGIÚNACH AGUS DEA-CHAIDREAMH COMHARSANACHTA

Sna Balcáin Thiar, dea-chaidreamh comharsanachta agus comhar réigiúnach, is gnéithe riachtanacha iad den Phróiseas Cobhsaíochta agus Comhlachais agus de na próisis maidir leis an méadú.

Tar éis ‘fánaíocht ar tháillí baile’ a thabhairt isteach laistigh de shé gheilleagar na mBalcán Thiar ón 1 Iúil 2021, rinneadh réamhbhearta breise chun táillí fánaíochta idir na Balcáin Thiar agus an tAontas a laghdú. Dréachtaíodh treochlár chun costais fánaíochta idir an tAontas agus na Balcáin Thiar a laghdú bunaithe ar mheascán comhaontuithe deonacha tráchtála agus athchóirithe breise sa réimse digiteach sna Balcáin Thiar. Is é sprioc dheiridh an phróisis praghsanna fánaíochta leis an Aontas a laghdú go dtí leibhéal atá gar do phraghsanna baile faoi 2027. Tá dhá shruth chomhthreomhara sa phróiseas seo: sraith athchóirithe beartais a chur chun feidhme ag rialtais na mBalcán Thiar, arb é is aidhm dóibh feabhas a chur ar thimpeallacht an ghnó sa réigiún, agus gníomhaíochtaí ullmhúcháin leis na Balcáin Thiar agus le hoibreoirí líonraí móibíleacha an Aontais chun cur chun feidhme na conaire faoileoireachta atá beartaithe a éascú ó mhí Eanáir 2023 ar aghaidh.

I mí Dheireadh Fómhair 2021, tháinig an sé thír ar chomhaontú maidir le ‘Creat Réigiúnach le haghaidh saorshreabhadh sonraí i réigiún na mBalcán Thiar’ agus oibreoidh siad i gcomhar le chéile ar chomhchuibhiú na reachtaíochta, go háirithe ailíniú leis an Rialachán Ginearálta maidir le Cosaint Sonraí (RGCS), cinntí leordhóthanachta RGCS i measc na dtíortha, saorshreabhadh sonraí neamhphearsanta agus sonraí oscailte agus athúsáid faisnéise ón earnáil phoiblí. Ní mór do na Balcáin Thiar a áirithiú go ndéanfar an reachtaíocht náisiúnta a ailíniú le Rialachán an Aontais maidir le ríomh-shainaitheantas agus seirbhísí iontaoibhe i dtaca le ríomh-idirbhearta sa mhargadh inmheánach. An 13 Deireadh Fómhair 2021, shínigh an sé thír ráiteas comhpháirteach maidir leis na Balcáin Thiar idir-inoibritheacha i ndáil leis sin.

Tá obair shuntasach theicniúil déanta ar fud raon iomlán na réimsí a chumhdaítear le tionscnamh an Chómhargaidh Réigiúnaigh. Is é is aidhm don obair sin faoi choimirce na Comhairle um Chomhar Réigiúnach, CEFTA agus Fhóram Infheistíochta Chomhlachais Tráchtála na Sé Thír sna Balcáin Thiar saorghluaiseacht daoine, gairmithe agus soláthar seirbhísí leictreonacha a chumasú, agus trádáil a éascú agus nósanna imeachta custaim a éascú laistigh den réigiún. Mar shampla, bunaíodh lánaí glasa ag trasnuithe teorann bóthair agus iarnróid araon sa réigiún lena n‑éascaítear idirthuras earraí tosaíochta, agus i mí Iúil na bliana seo cuireadh tús le tionscadal píolótach idir an Ghréig agus an Mhacadóin Thuaidh chun tionscnamh na lánaí glasa idir na Balcáin Thiar agus an tAontas a leathnú. Le heasaontais maidir le saincheisteanna stádais idir Béalgrád agus Pristine, áfach, cuireadh cosc ar ghlacadh foirmiúil comhaontuithe 24 . Ní mór don réigiún ceannaireacht pholaitiúil a léiriú chun an obair sin a chur i gcrích agus chun comhaontuithe nó cinntí atá ceangailteach ó thaobh dlí a ghlacadh i measc chomhpháirtithe uile na mBalcán Thiar ar mhaithe lena saoránaigh agus lena ngnólachtaí. Chuige sin, ní mór díriú go comhpháirteach ar an gCómhargadh Réigiúnach a bhunú, lena gcuirtear le rialacha agus caighdeáin an Aontais agus lena seachnaítear bearta aontaobhacha lena gcuirtear an obair sin i mbaol. Mar thoradh ar an easpa dul chun cinn maidir le cur chun feidhme an Chómhargaidh Réigiúnaigh, cuireadh tús le tionscnamh na mBalcán Oscailte, a bhfuil na bearta tosaigh déanta aige chun na ceithre shaoirse a chur chun feidhme idir an Albáin, an Mhacadóin Thuaidh agus an tSeirbia. Fad a bheidh tionscnamh na mBalcán Oscailte i gcomhréir le creat an Chómhargaidh Réigiúnaigh, fad a chomhlíonfaidh sé caighdeáin an Aontais agus fad a bheidh sé go hiomlán oscailte agus cuimsitheach, is céim úsáideach é chun cómhargadh a fhorbairt i measc na sé gheilleagar sa réigiún.

Le cur chun feidhme an Chláir Oibre do na Balcáin Thiar maidir le Nuálaíocht, Taighde, Oideachas, Cultúr, an Óige agus Spórt, leanadh de thacaíocht a thabhairt d’fhorbairt shocheacnamaíoch inbhuanaithe sa réigiún agus de dheiseanna nua a chruthú do mhic léinn, taighdeoirí, nuálaithe agus fiontraithe chun borradh a chur faoina gcuid scileanna agus rochtain a fháil ar mhargaí nua. Tugadh an comhlachas idir comhpháirtithe na mBalcán Thiar agus Fís Eorpach, agus na cláir Eoraip na Cruthaitheachta chun críche agus leanadh den obair ar straitéisí um speisialtóireacht chliste a fhorbairt. Tá baint ag an tSeirbia agus an Mhacadóin Thuaidh araon le Erasmus+, agus tá an Mhacadóin Thuaidh bainteach leis an gCór Dlúthpháirtíochta Eorpach freisin. Go dtí seo, níl an Albáin, an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin, an Chosaiv ná Montainéagró bainteach le gné idirnáisiúnta Erasmus+ a chistítear tríd an Ionstraim um Chúnamh Réamhaontachais III (IPA III), ach tairbhíonn siad di agus méid tiomnaithe EUR 374 mhilliún ann le haghaidh na tréimhse 2021-2027.

Ina theannta sin, cruthaíodh comhpháirtíocht fheabhsaithe nua le heagraíochtaí agus le hinstitiúidí oideachais sna Balcáin Thiar nach bhfuil bainteach le clár Erasmus+. Leis an gcomhpháirtíocht sin, tugtar deis dóibh páirt a ghlacadh i ngníomhaíochtaí straitéiseacha tábhachtacha, ag tosú le tionscnamh na nOllscoileanna Eorpacha. Le leathnú gníomhaíochtaí suaitheanta den sórt sin chuig comhpháirtithe uile na mBalcán Thiar agus leis an rochtain atá ag na comhpháirtithe orthu, neartaítear an comhar leis an réigiún a thuilleadh.

Lean an Oifig Réigiúnach um Chomhar na hÓige de ról tábhachtach a imirt maidir le comhar réigiúnach agus dea-chaidreamh comharsanachta a fhorbairt a thuilleadh trí dheiseanna comhair agus malartaithe a thabhairt do dhaoine óga ó na Balcáin Thiar.

Deis a bhí sa chruinniú idir ceannairí an Aontais agus ceannairí na mBalcán Thiar an 23 Meitheamh chun peirspictíocht an Aontais faoi na comhpháirtithe sa réigiún a athdhearbhú agus chun an clár oibre maidir le comhar agus lánpháirtiú a threisiú. Leagadh béim ar leith ar lánpháirtiú na mBalcán Thiar i mbearta an Aontais chun tionchar diúltach fhogha na Rúise faoin Úcráin a laghdú i dtéarmaí soláthairtí bia agus fuinnimh agus an neamhspleáchais, chomh maith le tacaíocht a thabhairt d’fhothú acmhainní cibearshlándála agus don chlár oibre sóisialta, go háirithe chun páirt a thabhairt don óige sa gheilleagar. Deis a bhí sa chruinniú freisin plé a dhéanamh ar chomhar polaitiúil níos dlúithe, ailíniú na mBalcán Thiar le seasaimh agus bearta an Aontais, agus dearadh agus feidhmiú féideartha comhphobail gheopholaitiúil Eorpaigh.

Tá normalú cuimsitheach an chaidrimh idir an tSeirbia agus an Chosaiv tríd an idirphlé arna éascú ag an Aontas fós lárnach do thodhchaí Eorpach na dtíortha agus do chobhsaíocht an réigiúin ina iomláine. Leanadh den phróiseas le linn na tréimhse tuairiscithe agus cruinnithe míosúla rialta ar siúl ar leibhéal na bPríomh-Idirbheartaithe agus cruinniú Ardleibhéil ar siúl an 18 Lúnasa 2022. Cé go ndearnadh roinnt dul chun cinn i réimsí an fhuinnimh, an bhainistithe chomhtháite teorainneacha agus na saoirse gluaiseachta, tá an caidreamh idir an Chosaiv agus an tSeirbia fós lán le teannas. Ní mór don dá Pháirtí a bheith rannpháirteach ar bhealach níos cuidithí i dtreo an chuspóra comhaontú cuimsitheach normalaithe atá ceangailteach ó thaobh dlí a thabhairt i gcrích lena dtabharfar aghaidh ar na príomh-shaincheisteanna uile atá fós gan réiteach eatarthu agus lena gcuirfear chun feidhme ina n‑iomláine na comhaontuithe Idirphlé uile a rinneadh san am a chuaigh thart.

Comhaontuithe déthaobhacha atá ann cheana, lena n‑áirítear Comhaontú Prespa idir an Mhacadóin Thuaidh agus an Ghréig agus an Conradh maidir le Cairdeas, Dea-Chomharsanacht agus Comhar leis an mBulgáir, ní mór do na páirtithe uile iad a chur chun feidhme de mheon macánta.

Tá sé fós ríthábhachtach oidhreacht an ama atá caite a shárú agus aghaidh a thabhairt ar dhíospóidí a eascraíonn as coinbhleachtaí na 1990í. Ní mór saincheisteanna déthaobhacha tábhachtacha atá fós gan réiteach a réiteach, lena n‑áirítear saincheisteanna teorann agus ceartas a bhaint amach d’íospartaigh coireanna cogaidh, daoine atá fós ar iarraidh a shainaithint, agus taifead cruinn ar ainghníomhartha a tharla san am a chuaigh thart a bhunú ar an leibhéal réigiúnach. Ní ghlacfar le reitric ghríosaitheach ná le glóiriú choirpeach cogaidh ar aon taobh san Aontas.

Leis an gcomhar críochach is féidir le tíortha na mBalcán Thiar oibriú le chéile agus i gcomhar le Ballstáit chomharsanachta i bpríomhearnálacha sóisialta agus eacnamaíocha. Go sonrach, le cláir um chomhar trasteorann, cruthaítear deiseanna maidir le hidirphlé agus comhar ar leibhéal an rialtais áitiúil, le rannpháirtíocht na bpobal, na hearnála príobháidí agus eagraíochtaí na sochaí sibhialta. Dá réir sin, is príomhionstraimí iad maidir le dea-chaidreamh comharsanachta agus athmhuintearas i limistéir teorann. Ós rud é go bhfuil siad dírithe ar an bhforbairt áitiúil, leis na cláir um chomhar trasteorann, cuirtear an Plean Eacnamaíoch an Plean Eacnamaíoch agus Infheistíochta agus an Clár Oibre Glas ar leibhéal an phobail agus cuidítear le téarnamh eacnamaíoch na limistéar iargúlta.

Tá an staid sa Mheánmhuir Thoir tar éis éirí níos déine arís. Ní dhearna an Tuirc aon ghníomhaíocht druileála neamhúdaraithe sa tréimhse tuairiscithe. Mar sin féin, tuairiscíodh teagmhais maidir leis na gníomhaíochtaí suirbhé i Limistéar Eacnamaíoch Eisiach na Cipire (EEZ) agus sáruithe ar aerspás náisiúnta Phoblacht na Cipire. Lean freachnaimh mhíleata na Tuirce i limistéir mhuirí na Cipire ar aghaidh. Chuaigh an caidreamh leis an nGréig in olcas i mí Aibreáin 2022, tar éis sáruithe leanúnacha ar aerspás na Gréige ag scairdeitleáin trodaíochta agus aerárthaí gan foireann na Tuirce sa Mhuir Aeigéach, lena n‑áirítear líon ard eitiltí thar limistéir a bhfuil cónaí iontu, agus tar éis ráitis bhagracha ón Tuirc maidir le ceannasacht oileáin na Gréige. Ní mór an díghéarú sa Mheánmhuir Thoir a choinneáil ar bun. Mhol an tAontas arís agus arís eile don Tuirc, le fíordhéanaí ag an gComhairle Eorpach i mí an Mheithimh 2022, gan aon chineál bagartha a dhéanamh, gan foinsí easaontais a chruthú agus gan gníomhaíochtaí a dhéanamh a dhéanfadh dochar don dea-chaidreamh comharsanachta agus don réiteach síochánta díospóidí.

Tá an tAontas fós tiomanta dá leasanna agus do leasanna na mBallstát a chosaint agus don chobhsaíocht réigiúnach a chaomhnú. I mí na Samhna 2021, tar éis an dara hathbhreithniú ar an gcreat le haghaidh bearta sriantacha, chuir an Chomhairle síneadh bliana eile leis an gcóras. Faoi láthair tá beirt faoi réir smachtbhannaí.

Áirítear le cearta ceannasacha Bhallstáit an Aontais, inter alia, an ceart chun dul i mbun comhaontuithe déthaobhacha agus chun acmhainní nádúrtha a fhiosrú agus a úsáid i gcomhréir le acquis an Aontais agus an dlí idirnáisiúnta, lena n‑áirítear Coinbhinsiún na Náisiúin Aontaithe maidir le Dlí na Farraige. An cheannasacht agus na cearta ceannasacha maidir le haerspás agus limistéir mhuirí na stát cósta comharsanachta uile, lena n‑áirítear na cinn a bhfuil a n‑oileáin ina dteideal, ní mór iad a urramú agus ba cheart aghaidh a thabhairt ar theorannú limistéar eacnamaíoch eisiach agus scairbh ilchríochach i gcomhréir leis an dlí idirnáisiúnta trí idirphlé de mheon macánta agus chun dea-chaidreamh comharsanachta a shaothrú.  Is ceanglas daingean é leanúint den idirphlé de mheon macánta agus staonadh ó ghníomhaíochtaí aontaobhacha a thagann salach ar leasanna an Aontais agus a sháraíonn an dlí idirnáisiúnta agus cearta ceannasacha Bhallstáit an Aontais chun timpeallacht chobhsaí shlán a áirithiú sa Mheánmhuir Thoir agus chun caidreamh comhoibritheach comhthairbheach a fhorbairt idir an tAontas agus an Tuirc. Ní mór don Tuirc gealltanas ríshoiléir a thabhairt maidir le dea-chaidreamh comharsanachta, comhaontuithe idirnáisiúnta agus réiteach síochánta díospóidí i gcomhréir le Cairt na Náisiún Aontaithe, ag dul ar iontaoibh na Cúirte Breithiúnais Idirnáisiúnta, más gá.

Tá ríthábhacht le tiomantas agus rannchuidiú leanúnach na Tuirce i dtéarmaí nithiúla leis an gcaibidlíocht maidir le réiteach cothrom, cuimsitheach agus inmharthana ar shaincheist na Cipire laistigh de chreat na Náisiún Aontaithe agus i gcomhréir leis na rúin ábhartha ó Chomhairle Slándála na Náisiún Aontaithe, agus i gcomhréir le acquis an Aontais agus na prionsabail ar a bhfuil an tAontas Eorpach fothaithe. Tá sé tábhachtach go n‑athdhearbhaíonn an Tuirc a tiomantas do chainteanna maidir le réiteach sa Chipir faoi stiúir na Náisiún Aontaithe agus a rannpháirtíocht chuiditheach sna cainteanna sin i gcomhréir leis na Rúin ábhartha ó Chomhairle Slándála na Náisiún Aontaithe, lena n‑áirítear a ngnéithe seachtracha. Níor cheart aon ghníomhaíocht aontaobhach a dhéanamh a d’fhéadfadh cur leis an teannas ar an oileán agus a dhéanfadh dochar d’fhilleadh ar na cainteanna. Maidir le Varosha, gach gníomh agus gach beart a rinneadh maidir le Varosha ó bhí mhí Dheireadh Fómhair 2020 ann atá contrártha le rúin agus ráitis ábhartha ó Chomhairle Slándála na Náisiún Aontaithe, ní mór don Tuirc iad a aisiompú láithreach. Ní mór don Tuirc a dualgas maidir leis an bPrótacal Breise a ghabhann le Comhaontú Comhlachais idir an tAontas Eorpach agus an Tuirc a chur chun feidhme ina iomláine agus dul chun cinn a dhéanamh maidir le normalú an chaidrimh le Poblacht na Cipire.

Tá dlúthnasc idir an dea-chaidreamh comharsanachta agus an t‑athmhuintearas agus an smacht reachta, an rialachas eacnamaíoch agus an comhar réigiúnach. Is é cuspóir sonrach IPA III sa réimse seo rannchuidiú le comhtháthú agus athléimneacht shochaíoch trí aghaidh a thabhairt ar oidhreacht coinbhleachtaí a tharla san am a chuaigh thart agus trí cheartas a bhaint amach d’íospartaigh uile na gcoinbhleachtaí. Ar an gcaoi chéanna, trí fheabhas a chur ar an dea-chaidreamh comharsanachta, cothaítear muinín na saoránach agus cuidítear le baic ar mhalartuithe polaitiúla, eacnamaíocha agus sóisialta agus ar chomhar polaitiúil, eacnamaíoch agus sóisialta a bhaint. Ghlac an Coimisiún na chéad chinntí maoiniúcháin de chuid IPA III cheana féin chun (a) tacú le hionchúiseamh coireanna cogaidh ar an leibhéal náisiúnta trí shaineolas a sholáthar d’údaráis bhreithiúnacha agus (b) feasacht an phobail a mhúscailt maidir le coireanna a tharla san am a chuaigh thart, lena n‑áirítear trí idirphlé agus trí mhalartuithe i measc raon leathan páirtithe leasmhara agus eatarthu.

V. CONCLÚIDÍ AGUS MOLTAÍ

Déanann an Coimisiún na conclúidí agus na moltaí sin a leanas atá bunaithe ar an anailís thuas agus ar na measúnuithe tíre atá le fáil san iarscríbhinn a chur ar aghaidh:

I

1.Mar gheall ar ionradh brúidiúil na Rúise ar an Úcráin i mí Feabhra 2022, tá athrú ó bhonn tagtha ar an tírdhreach geopholaitiúil agus tá an t‑ord riailbhunaithe á thástáil. Sa chomhthéacs sin, is infheistíocht gheostraitéiseach níos mó ná riamh é beartas an Aontais maidir leis an méadú i síocháin, cobhsaíocht agus slándáil fhadtéarmach na mór-roinne ina hiomláine agus, dá réir sin, is príomhthosaíocht ar chlár oibre polaitiúil an Aontais é. Agus é bunaithe ar choinníollacht atá docht ach cothrom agus ar phrionsabal na dtuillteanas dílis, leanann sé den chlaochlú agus den nuachóiriú a chur chun cinn sna tíortha comhpháirtíochta agus a thabhairt níos gaire fós don Aontas. Is cuid den teaghlach Eorpach iad na Balcáin Thiar. Is chun leas straitéiseach an Aontais é agus tá sé fíor-riachtanach dá gcobhsaíocht agus dá rathúnas féin go leanfaidh comhpháirtithe uile na mBalcán Thiar de dhul chun cinn a dhéanamh ar an mbealach i dtreo ballraíocht iomlán san AE trí ghlacadh go hiomlán leis an daonlathas, leis an smacht reachta agus le cearta bunúsacha, atá i gcroílár luachanna an Aontais, agus iad a chosaint. Is san Aontas Eorpach a fheictear todhchaí na dtíortha sin agus a gcuid saoránach.

2.Le bliain anuas, tharla mórfhorbairtí ar chlár oibre an Aontais maidir leis an méadú. Reáchtáladh an chéad chomhdháil idir-rialtasach leis an Albáin agus comhdháil pholaitiúil idir-rialtasach leis an Macadóin Thuaidh an 19 Iúil 2022 chun na chéad chéimeanna eile den phróiseas maidir leis an méadú tar éis ghlacadh an Chreata Caibidlíochta a chur i láthair. Chuir sé sin tús le ré nua i mbeartas an Aontais maidir leis an méadú.

D’aithin an Chomhairle Eorpach peirspictíocht Eorpach na hÚcráine, Phoblacht na Moldóive agus na Seoirsia. Chinn ceannairí an Aontais stádas tír is iarrthóir a thabhairt don Úcráin agus do Phoblacht na Moldóive, agus stádas tír is iarrthóir a thabhairt don tSeoirsia a luaithe a thabharfar aghaidh ar na tosaíochtaí a shonraítear sa tuairim ón gCoimisiún maidir le hiarratas na Seoirsia ar bhallraíocht.

3.Is príomh-chomhpháirtí leis an Aontas Eorpach í an Tuirc go fóill maidir le réimsí fíor-riachtanacha comhleasa, amhail imirce, frithsceimhlitheoireacht, geilleagar, trádáil, fuinneamh, slándáil bia agus iompar. Leanadh den idirphlé ardleibhéil agus den rannpháirtíocht níos déine sna réimsí sin. I mí an Mheithimh 2019, d’athdhearbhaigh an Chomhairle go bhfuil an Tuirc fós ag bogadh níos faide ón Aontas Eorpach, agus go bhfuil caibidlíocht aontachais na Tuirce ina stad a bheag nó a mhór agus nach ndéanfar aon chaibidil eile a bhreithniú lena hoscailt nó lena dúnadh. Tá na fíricí foluiteacha a bhí mar bhonn taca leis an measúnú sin fós fíor. Tháinig méadú ar an teannas déthaobhach le roinnt Ballstát. D’éascaigh an Tuirc idirphlé idir an Rúis agus an Úcráin agus bhí ról lárnach aici sa chomhaontú maidir le honnmhairiú grán. Mar sin féin, chinn sí freisin an caidreamh trádála agus airgeadais leis an Rúis a mhéadú agus níor ailínigh sí le bearta sriantacha an Aontais. Is ábhar imní atá ag dul i méid é sin a éilíonn dlúthfhaireachán ón Aontas.

4.Le cogadh na Rúise in aghaidh na hÚcráine, cuireadh i dtábhacht a thuilleadh an tábhacht a bhaineann le hailíniú CBES mar phríomhghné de phróiseas lánpháirtithe an Aontais. Ailíniú 100 % na hAlbáine, Mhontainéagró agus na Macadóine Thuaidh le CBES an Aontais, is comhartha láidir fós é ar a dtiomantas agus ar a rogha straitéiseach maidir le lánpháirtiú an Aontais, agus tá an feabhas mór atá curtha ag an mBoisnia agus an Heirseagaivéin ar ailíniú CBES agus ailíniú aontaobhach na Cosaive inmholta agus ní mór aitheantas a thabhairt dóibh. Lean an tSeirbia agus an Tuirc lena mbeartas gan ailíniú le bearta sriantacha in aghaidh na Rúise. Ní mór don dá thír bearta cinntitheacha a dhéanamh chun feabhas a chur ar ailíniú le CBES an Aontais, lena n‑áirítear bearta sriantacha an Aontais, agus gníomhaíochtaí a sheachaint a thagann salach ar chuspóir sonraithe an dá thír teacht isteach san Aontas.

5.An ghéarchéim fuinnimh atá san Eoraip faoi láthair, is dúshlán do na Balcáin Thiar agus don Tuirc, agus don Aontas, é sin freisin. D’iarr an tAontas ar na Balcáin Thiar páirt a ghlacadh in Ardán an Aontais Eorpaigh um Cheannach Fuinnimh. Ghlac an tSeirbia agus an Mhacadóin Thuaidh páirt sa chéad chruinniú de ghrúpa réigiúnach thascfhórsa réigiúnach Oirdheisceart na hEorpa. Tháinig an tascfhórsa réigiúnach ar chomhaontú maidir le plean gníomhaíochta cheana féin, lena n‑áirítear i dtaca le sreafaí fuinnimh trasteorann níos fearr. Tá an tAontas ag tacú leis na Balcáin Thiar tacaíocht airgeadais a dhíriú ar infheistíochtaí fuinnimh in-athnuaite agus éifeachtúlachta fuinnimh, chun ídiú fuinnimh agus costais a laghdú. An tráth céanna, tá an tAontas ag súil go ndéanfaidh na comhpháirtithe uile sa réigiún ailíniú iomlán le reachtaíocht agus tosaíochtaí beartais an Aontais i réimse an fhuinnimh, lena n‑áirítear i bplean REPowerEU, agus go laghdóidh siad a spleáchas ar bhreoslaí iontaise na Rúise a luaithe is féidir. Faoi réir athchóirithe rialála, tá a mhargadh leictreachais á oscailt ag an Aontas freisin do na Balcáin Thiar tríd an gComhphobal Fuinnimh.

6.Tá an dícharbónú ar cheann de phríomhcholúin an chláir oibre ghlais do na Balcáin Thiar, atá leabaithe sa Phlean Eacnamaíoch agus Infheistíochta. Tar éis plean gníomhaíochta Brdo a ghlacadh i mí Dheireadh Fómhair 2021 chun an Clár Oibre Glas a chur chun feidhme, meastar go ndéanfar tuilleadh dul chun cinn. Tá an tAontas ag tacú leis an réigiún chun an Clár Oibre Glas a chur chun feidhme, mar shampla, trí fhorbairt cineálacha cur chuige réigiúnacha a chur chun cinn; is réamhriachtanas é an comhar réigiúnach chun déileáil leis an athrú aeráide agus le dúshláin agus deiseanna comhshaoil.

7.Ba é 2021 an chéad bhliain iomlán de chur chun feidhme an Phlean Eacnamaíoch agus Infheistíochta do na Balcáin Thiar (EIP), lenar díríodh ar chomhtháthú níos dlúithe a bhaint amach agus an bhearna shocheacnamaíoch idir an réigiún agus an tAontas a dhúnadh, cúnamh a thabhairt dá théarnamh iar-COVID agus na Balcáin Thiar a thabhairt níos gaire do Mhargadh Aonair an Aontais. Tacaítear leis le pacáiste deontas ón Aontas dar luach EUR 9 mbilliún agus le Saoráid Ráthaíochta na mBalcán Thiar chun suas le EUR 20 billiún in infheistíochtaí a chomhchruinniú. Ó seoladh an plean, formheasadh EUR 1.3 billiún san iomlán i ndeontais infheistíochta a bhaineann le EIP faoi Chreat Infheistíochta na mBalcán Thiar, chun 24 thionscadal shuaitheanta a mhaoiniú, ar fiú EUR 3.3 billiún a luach iomlán infheistíochta. Tá ról lárnach ag EIP chun cuidiú leis an réigiún freagairt do thionchar chogadh na Rúise san Úcráin, go háirithe trí dhlús a chur leis an aistriú fuinnimh i dtreo foinsí in-athnuaite, éagsúlú an tsoláthair agus éifeachtúlacht fuinnimh foirgneamh poiblí agus príobháideach a uasghrádú. Le EUR 500 milliún arna ghlacadh in 2021 chun bearta a chur chun feidhme in earnáil na talmhaíochta faoin Ionstraim um Chúnamh Réamhaontachais don Fhorbairt Tuaithe (IPARD), tá na comhpháirtithe sa réigiún níos ullmhaithe chun dul i ngleic leis an tionchar a d’fhéadfadh a bheith ag géarchéimeanna na slándála agus an tsoláthair bia.

8.Tar éis creat dlíthiúil IPA III a ghlacadh in 2021, lean clársceidealú chúnamh IPA cur chuige láidir atá dírithe ar bheartais, agus béim ar leith á leagan ar na buncheanglais maidir le ballraíocht.

9.Leanann ceannairí na mBalcán Thiar dá dtiomantas do Phróiseas Bheirlín a athdhearbhú. Ba cheart go mbeadh deis ann ag cruinniú mullaigh phróiseas Bheirlín a bheidh ar siúl i mí na Samhna chun deireadh a chur le bacainní atá fós ann maidir le comhtháthú eacnamaíoch réigiúnach cuimsitheach agus chun a áirithiú go mbainfear amach go hiomlán na cuspóirí a leagadh amach i gcruinnithe mullaigh roimhe seo.

10.Faoi láthair, níl páirtithe sa Chómhargadh Réigiúnach in ann cinntí agus comhaontuithe a tugadh chun críche go teicniúil a chomhaontú agus a chur chun feidhme, cinntí agus comhaontuithe a mbeidh tionchar inbhraite acu ar tháirgeoirí agus ar thomhaltóirí ar fud an réigiúin, agus is bac é sin ar na tairbhí a d’fhéadfadh a bheith ag baint leis an margadh. Beidh sé tábhachtach go n‑oibreodh gach duine ar bhealach cuiditheach chun an bac a bhaint den phróiseas cinnteoireachta agus chun go ngabhfaidh éifeacht leis na bearta. Is féidir ról dearfach a bheith ag tionscnamh na mBalcán Oscailte a sheol an Albáin, an Mhacadóin Thuaidh agus an tSeirbia sa phróiseas, ar choinníoll go bhfuil sé i gcomhréir le creat an Chómhargaidh Réigiúnaigh, bunaithe ar rialacha an Aontais, agus go bhfuil sé cuimsitheach i leith chomhpháirtithe uile na mBalcán Thiar.

11.Mar gheall ar na dúshláin gheopholaitiúla atá ann faoi láthair, ní mór an comhar atá againn leis an réigiún a neartú, ar réigiún é a bhfuil baint ag a shlándáil le slándáil an Aontais féin. Is é an tAontas an comhpháirtí eacnamaíoch is tábhachtaí atá ag na Balcáin Thiar le fada. Le glacadh Chompás Straitéiseach an Aontais, leagadh an bhunchloch le haghaidh an Aontais agus na mBallstát chun a ról mar na comhpháirtithe slándála agus cosanta is tábhachtaí sa réigiún a dhaingniú, ag gníomhú dóibh freisin i ndlúthchomhar le gníomhaithe slándála idirnáisiúnta atá ar aon intinn leo. Is príomhthosaíochtaí iad acmhainneachtaí in aghaidh bagairtí hibrideacha a neartú amhail an chibearshlándáil, feabhas a chur ar athléimneacht an bhonneagair chriticiúil, agus cur i gcoinne na bréagaisnéise.

II.

12.I Montainéagró, luaitear go rialta agus go seasta gurb é tiomantas polaitiúil na n‑údarás do phróiseas aontachais na tíre leis an Aontas príomhthosaíocht na tíre agus léirítear go ginearálta é sna cinntí beartais ábhartha. Áiríodh leis sin ráta seasta ailínithe 100 % le comhbheartas eachtrach agus slándála an Aontais. Mar sin féin, chuir an luaineacht pholaitiúil, éagobhsaíocht an rialtais agus teannas stop le próisis chinnteoireachta agus le cur chun feidhme athchóirithe, rud a mhoilligh an chaibidlíocht.

Measann an Coimisiún, i gcomhréir leis an gcreat caibidlíochta, go n‑áirithítear cothromaíocht fhoriomlán faoi láthair idir dul chun cinn faoi na caibidlí maidir leis an smacht reachta, ar thaobh amháin, agus dul chun cinn sa chaibidlíocht aontachais i leith na gcaibidlí ar fad, ar an taobh eile.

An tosaíocht i dtaca le tuilleadh dul chun cinn foriomlán a dhéanamh sa chaibidlíocht aontachais - agus sula rachfar i dtreo clabhsúr sealadach a chur ar chaibidlí nó ar bhraislí eile - is éard atá inti go fóill comhlíonadh na dtagarmharcanna eatramhacha maidir leis an smacht reachta a leagtar amach faoi chaibidlí 23 agus 24. Chun an gharsprioc sin a bhaint amach, ní mór do Mhontainéagró dlús a chur lena iarrachtaí chun aghaidh a thabhairt ar na saincheisteanna atá fós gan réiteach, lena n‑áirítear i réimsí ríthábhachtacha na saoirse chun tuairimí a nochtadh agus shaoirse na meán agus an chomhraic in aghaidh an éilithe agus na coireachta eagraithe, agus feidhmiúlacht agus inchreidteacht na mbreithiúna a áirithiú.

Chuige sin, tá gá le cobhsaíocht pholaitiúil agus rannpháirtíocht chuiditheach ó na páirtithe leasmhara uile, as a mbunófar rialtas cobhsaí, a bheidh tiomanta go daingean do stiúradh straitéiseach an Aontais, agus tá gá le comhdhearcadh leathan polaitiúil sa Pharlaimint freisin maidir le príomh-athchóirithe, feidhmiúlacht institiúideach a choinneáil ar bun agus béim ar phríomhspriocanna insoláthartha a neartú chun clár oibre an Aontais maidir le lánpháirtiú a chur chun cinn sa chleachtas.

13.Cé gur dhearbhaigh údaráis na Seirbia i gcónaí gurb é lánpháirtiú na hEorpa a sprioc straitéiseach, choinnigh siad dlúthchaidreamh ar bun leis an Rúis freisin.

Rinne an tSeirbia dul chun cinn tábhachtach maidir lena conair aontachais, agus tús á chur leis an gcaibidlíocht faoi bhraisle 4 (Clár Oibre Glas agus nascacht inbhuanaithe) i mí na Nollag 2021, tar éis dul chun cinn a dhéanamh maidir le hathchóiriú, lena n‑áirítear i dtaca le hathchóiriú bunreachtúil i réimse na mbreithiúna. Rinne an tSeirbia beart tábhachtach maidir le neamhspleáchas agus cuntasacht na mbreithiúna nuair a formheasadh na leasuithe ábhartha ar an mBunreacht. Mar thoradh ar lánscor na Parlaiminte i mí Feabhra 2022 agus ar na toghcháin pharlaiminteacha luatha, tugadh reachtaíocht ní b’iolraíche isteach. Mar sin féin, cuireadh moill mhór ar thorthaí na dtoghchán, níl bunú an rialtais curtha i gcrích go fóill, agus tá moill tagtha ar luas na n‑athchóirithe a bhaineann le haontachas an Aontais, lena n‑áirítear gan aon dul chun cinn a dhéanamh maidir leis an tsaoirse chun tuairimí a nochtadh. Ba cheart don tSeirbia, mar ábhar tosaíochta, rialtas a bhunú atá tiomanta go daingean do stiúradh straitéiseach agus do chonair athchóirithe an Aontais.

Tháinig laghdú mór ar ailíniú na Seirbia le comhbheartas eachtrach agus slándála an Aontais. Go dtí seo, dhiúltaigh an tSeirbia ailíniú le bearta sriantacha an Aontais in aghaidh Chónaidhm na Rúise. Chuaigh roinnt ráiteas agus gníomhaíochtaí ó oifigigh ardleibhéil na Seirbia go díreach i gcoinne sheasaimh an Aontais maidir leis an mbeartas eachtrach, lena n‑áirítear i mí Mheán Fómhair 2022 nuair a síníodh comhthosaíochtaí beartais eachtraigh idir an tSeirbia agus an Rúis le haghaidh 2023-2024.  Tá an tAontas ag súil go seasfaidh an tSeirbia ar son comhphrionsabal, luachanna, agus slándála, agus í ag cur dlús lena hiarrachtaí chun ailíniú de réir a chéile le seasaimh an Aontais maidir leis an mbeartas eachtrach, lena n‑áirítear dearbhuithe agus bearta sriantacha, i gcomhréir leis an gcreat caibidlíochta.

Maidir leis an gcaidreamh leis an gCosaiv a normalú, ar an iomlán, d’fhan an tSeirbia rannpháirteach san Idirphlé chuige sin. Mar sin féin, ní mór do rialtas na Seirbia cloí leis na gealltanais a thug sé roimhe seo agus gealltanas a thabhairt go gcuirfear na comhaontuithe Idirphlé uile a rinneadh san am a chuaigh thart chun feidhme ina n‑iomláine. San am atá le teacht, ní mór don tSeirbia iarrachtaí suntasacha breise a dhéanamh freisin chun gníomhaíochtaí a dhéanann dochar don chobhsaíocht agus don reitric nach bhfuil fabhrach don idirphlé a sheachaint. Ní mór don tSeirbia rannchuidiú le timpeallacht fhabhrach chun comhaontú normalaithe atá ceangailteach ó thaobh dlí a thabhairt i gcrích leis an gCosaiv, lena n‑áirítear ina caidreamh idirnáisiúnta. Meastar go nglacfaidh an tSeirbia páirt níos cuidithí sa chaibidlíocht maidir leis an gcomhaontú normalaithe atá ceangailteach ó thaobh dlí sa tréimhse atá le teacht agus go léireoidh sí go bhfuil sí réidh le comhréiteach a dhéanamh chun dul chun cinn tapa nithiúil a dhéanamh.

Maidir leis an smacht reachta, tá gá le tuilleadh oibre agus tiomantas polaitiúil chun leanúint d’athchóirithe agus iad a dhoimhniú agus chun aghaidh a thabhairt ar easnaimh, go háirithe i bpríomhréimsí na mbreithiúna, sa chomhrac in aghaidh an éillithe agus na coireachta eagraithe, i saoirse na meán, i saoirse comhthionóil agus i láimhseáil coireanna cogaidh ar an leibhéal náisiúnta. Go háirithe, ba cheart don tSeirbia an reachtaíocht is gá a ghlacadh chun na hathruithe bunreachtúla a chur i bhfeidhm sa chleachtas laistigh de na spriocdhátaí atá beartaithe, chun neamhspleáchas na mbreithiúna agus uathriail an ionchúisimh a neartú go héifeachtach, agus chun dul i ngleic le tionchar míchuí.

I dteannta na n‑athchóirithe, ní mór d’údaráis na Seirbia freagracht a ghlacadh as cumarsáid réamhghníomhach agus oibiachtúil maidir leis an Aontas, arb é príomh-chomhpháirtí polaitiúil agus eacnamaíoch na Seirbia é, i gcomhréir leis an sprioc straitéiseach dhearbhaithe atá aici i dtaca le lánpháirtiú na hEorpa. Ina theannta sin, ní mór don tSeirbia dul i ngleic go láidir le gach cineál bréagaisnéise agus gach cineál ionramhála eachtraí ar fhaisnéis.

Dul chun cinn na Seirbia maidir leis an smacht reachta agus an caidreamh leis an gCosaiv a normalú, beidh tionchar ag an méid sin ar luas ginearálta na caibidlíochta aontachais. Measann an Coimisiún, i gcomhréir leis an gcreat caibidlíochta, go n‑áirithítear cothromaíocht fhoriomlán faoi láthair idir dul chun cinn faoi na caibidlí maidir leis an smacht reachta agus normalú an chaidrimh leis an gCosaiv, ar thaobh amháin, agus dul chun cinn sa chaibidlíocht aontachais i leith na gcaibidlí ar fad, ar an taobh eile.

Tá measúnú an Choimisiúin gur chomhlíon an tSeirbia na tagarmharcanna chun braisle 3 (Iomaíochas agus fás cuimsitheach) a oscailt go teicniúil fós bailí. Tá sé ríthábhachtach léiriú aonchiallach a thabhairt ar thiomantas na Seirbia dá cuspóir straitéiseach maidir le lánpháirtiú na hEorpa, mar a leagtar amach sa chreat caibidlíochta.

14.Ba mhór an dul chun cinn é seoladh an phróisis caibidlíochta leis an Macadóin Thuaidh maidir le haontachas leis an Aontas i mbliana agus ba é an tús le céim nua sa chaidreamh idir an tAontas agus an Mhacadóin Thuaidh é. Reáchtáladh an chéad chomhdháil idir-rialtasach pholaitiúil leis an Macadóin Thuaidh an 19 Iúil, tar éis don Chomhairle an creat caibidlíochta a fhormheas. B’aitheantas soiléir é sin ar an dul chun cinn atá déanta ag an Macadóin Thuaidh chun clár oibre athchóirithe an Aontais a chur chun cinn agus chun torthaí nithiúla marthanacha a bhaint amach, go háirithe faoi bhraisle na mbuntosca. Tar éis ionradh na Rúise ar an Úcráin, dheimhnigh an Mhacadóin Thuaidh a treoshuíomh straitéiseach láidir agus soiléir i leith an Aontais trí ailíniú go hiomlán le cinntí agus dearbhuithe uile an Aontais maidir leis an gcomhbheartas eachtrach agus slándála agus tá ráta ailínithe 100 % aici ó shin. Ar an gcaoi sin, léirigh an Mhacadóin Thuaidh go bhfuil rún daingean aici dul chun cinn a dhéanamh ar a conair i dtreo ballraíocht san Aontas mar chomhpháirtí iontaofa.

Chun luas phróiseas caibidlíochta aontachais na Macadóine Thuaidh a chur chun cinn, i gcomhréir leis an gCreat Caibidlíochta, chuir an Coimisiún tús láithreach leis an scagadh, arb é an chéad chéim sa phróiseas caibidlíochta é. Tá ardleibhéal tiomantais léirithe ag an Macadóin Thuaidh agus tá an próiseas scagtha ag dul ar aghaidh go réidh. Le linn an phróisis ar fad, tá sé tábhachtach comhordú a áirithiú i measc na n‑institiúidí uile, chomh maith le cur chuige cuimsitheach trí bheith ag obair leis na páirtithe leasmhara uile, leis an tsochaí shibhialta agus cumarsáid rialta a dhéanamh leis an bpobal i gcoitinne.

Mar thír chaibidlíochta, tá freagrachtaí nua agus deiseanna nua araon ag an Macadóin Thuaidh. Sa chéim nua dhúshlánach seo, tá gá le rannpháirtíocht chuiditheach ón rialtas agus ón bhfreasúra mar aon le codanna eile den tsochaí chun, rud a chothóidh comhdhearcadh leathan maidir le hathchóirithe a bhaineann leis an Aontas. Ní mór don tír leanúint dá tosaíochtaí athchóirithe a bhaint amach, lena n‑áirítear i bpríomhréimsí an smachta reachta, an chomhraic in aghaidh an éillithe agus na coireachta eagraithe. Tugann an tír sampla maith de shochaí il-eitneach. Leis an leasú ar an mBunreacht, i gcomhréir le gealltanas na Macadóine Thuaidh, déanfar cearta bunúsacha a chur chun cinn a thuilleadh.

15.Ba mhór an dul chun cinn é seoladh an phróisis caibidlíochta leis an Albáin maidir le haontachas leis an Aontas i mbliana agus ba é an tús le céim nua sa chaidreamh idir an tAontas agus an Albáin é. An chéad chomhdháil idir-rialtasach ar chaibidlíocht aontachais a rinneadh leis an Albáin an 19 Iúil, b’aitheantas soiléir é sin ar an dul chun cinn atá déanta ag an Albáin chun clár oibre athchóirithe an Aontais a chur chun cinn agus chun torthaí nithiúla marthanacha a bhaint amach.

Tá dul chun cinn á dhéanamh ag an Albáin go fóill maidir le hathchóirithe faoi bhraisle na mbuntosca. Leanadh den athchóiriú cuimsitheach ceartais a chur chun feidhme. Tá tiomantas na tíre an smacht reachta a neartú agus an t‑éilliú agus an choireacht eagraithe a chomhrac inmholta. Mar chomhalta neamhbhuan, tá an Albáin rannpháirteach go gníomhach i gComhairle Slándála na Náisiún Aontaithe, lena n‑áirítear mar chomhthionscnóir rún lena gcáintear fogha na Rúise faoin Úcráin. Is comhartha láidir é ailíniú iomlán na hAlbáine le comhbheartas slándála agus eachtrach an Aontais ar an rogha straitéiseach maidir le haontachas leis an Aontas agus ar an ról atá aici mar chomhpháirtí iontaofa.

Chun próiseas na caibidlíochta aontachais leis an Albáin a chur chun cinn, i gcomhréir leis an gCreat Caibidlíochta, chuir an Coimisiún tús láithreach leis an scagadh, arb é an chéad chéim sa phróiseas caibidlíochta é. Tá ardleibhéal tiomantais léirithe ag an Albáin agus tá an próiseas scagtha ag dul ar aghaidh go réidh.

Mar thír chaibidlíochta, tá freagrachtaí nua agus deiseanna nua araon ag an Albáin. Cé go ndearnadh obair ullmhúcháin láidir cheana féin, sa chéim nua dhúshlánach seo tá gá le tiomantas leanúnach agus comhordú éifeachtach na hAlbáine idir a hinstitiúidí uile, mar aon le rannpháirtíocht leanúnach ón rialtas agus ón bhfreasúra agus ó chodanna eile den tsochaí. Ní mór don tír bearta a thagann salach ar an smacht reachta a sheachaint. Ba cheart don Albáin a hiarrachtaí a threisiú a thuilleadh i bpríomhréimsí amhail athchóiriú na mbreithiúna, an comhrac in aghaidh an éillithe agus an comhrac in aghaidh na coireachta eagraithe, chomh maith leis an tsaoirse chun tuairimí a nochtadh, cearta maoine, agus saincheisteanna mionlaigh.

16.I mí an Mheithimh 2022, chuir an Chomhairle Eorpach in iúl go raibh sí réidh le stádas tír is iarrthóir a thabhairt don Bhoisnia agus don Heirseagaivéin agus chun na críche sin, d’iarr sí ar an gCoimisiún tuarascáil a thabhairt gan mhoill maidir le cur chun feidhme na 14 phríomhthosaíocht a leagtar amach sa Tuairim uaidh agus aird ar leith á tabhairt ar na tosaíochtaí sin arb ionann iad agus tacar suntasach athchóirithe chun go bhféadfaidh an Chomhairle Eorpach filleadh chun cinneadh a dhéanamh ar an ábhar.

D’ainneoin an tsuaite pholaitiúil agus na n‑olltoghchán atá ar na bacáin, gheall ceannairí na bpáirtithe polaitiúla a ndearnadh ionadaíocht orthu i dTionól Parlaiminteach na Boisnia agus na Heirseagaivéine i mí an Mheithimh 2022 go mbeadh prionsabail ann chun a áirithiú go mbeadh an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin feidhmiúil agus do ndéanfadh sí dul chun cinn ar an gconair Eorpach. Chomhaontaigh na páirtithe na gealltanais sin a chur chun feidhme go práinneach agus tráth nach déanaí ná 6 mhí tar éis bhunú na n‑údarás uile, i ndiaidh na dtoghchán, a bhí ar siúl an 2 Deireadh Fómhair.

Ina dhiaidh sin, i gcomhréir leis na 14 phríomhthosaíocht, ghlac an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin leasuithe ar an dlí soláthair phoiblí i mí Lúnasa agus leasuithe ar an straitéis chuimsitheach maidir le bainistíocht airgeadais phoiblí ag gach leibhéal rialtais i mí an Mheithimh-mí Iúil. Cuireadh tús arís leis an idirphlé beartais leis an Aontas, faoin gComhaontú Cobhsaíochta agus Comhlachais, tar éis roinnt míonna neamhghníomhaíochta, mar gheall ar bhac a chuir páirtithe polaitiúla atá bunaithe in eintiteas Republika Srpska ar institiúidí reachtacha agus feidhmiúcháin ar leibhéal an stáit. Dhaingnigh an Uachtaránacht roinnt comhaontuithe idirnáisiúnta, lena n‑áirítear Fís Eorpach agus Eoraip na Cruthaitheachta, agus an Sásra Aontais um Chosaint Shibhialta. Rinneadh bearta suntasacha chun feabhas a chur ar an mbainistiú imirce. Thug an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin céim thábhachtach chun cinn chun feabhas a chur ar a hailíniú le beartas eachtrach agus slándála an Aontais, suas go dtí 81 % faoi dheireadh mhí Lúnasa 2022. Tá cur chun feidhme iomlán fós ar feitheamh, áfach.

I ndáil leis an gcomhrac in aghaidh an éillithe agus na coireachta eagraithe, rinne an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin dul chun cinn tábhachtach. Tá oibríochtú phointe teagmhála Europol beagnach tugtha chun críche, agus tá dul chun cinn déanta freisin maidir leis an ullmhúchán chun comhar idir an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin agus Europol a chur ar bhonn foirmiúil.

D’fhan rialtas eintiteas na Cónaidhme in oifig ar feadh théarma iomlán 2018-2022 i gcáil shealadach. Ní raibh páirtithe polaitiúla in ann teacht ar chomhaontú maidir le hathchóirithe bunreachtúla agus toghchánacha, agus d’úsáid an tArdionadaí, ar a thionscnamh féin, Cumhachtaí Bonn ceithre huaire, lena n‑áirítear i dtaca le caighdeáin toghcháin, maoiniú toghchán agus leasuithe ar bhunreacht eintiteas na Cónaidhme. Tá moill ar ghlacadh na n‑athchóirithe ar an smacht reachta agus tá sé thar téarma. D’iarr an Chomhairle Eorpach i mí an Mheithimh 2022 ar cheannairí na Boisnia agus na Heirseagaivéine na hathchóirithe bunreachtúla agus toghcháin a bhí ar feitheamh a chur i gcrích go práinneach. Ba cheart na hathchóirithe sin a chur chun cinn mar phríomhthosaíocht.

Molann an Coimisiún, dá bhrí sin, go mbronnfadh an Chomhairle stádas mar iarrthóir ar an mBoisnia agus an Heirseagaivéin, ar an tuiscint go ndéanfar na bearta seo a leanas:

-leasuithe ionracais ar dhlí reatha na hArdchomhairle Bhreithiúnaí agus Ionchúisí a ghlacadh, mar ábhar tosaíochta;

-dlí nua a ghlacadh maidir leis an Ard-Chomhairle Bhreithiúnach agus Ionchúiseach agus an dlí maidir le Cúirteanna na Boisnia agus na Heirseagaivéine a ghlacadh;

-an dlí maidir le Coinbhleacht Leasa a Chosc a ghlacadh;

-bearta cinntitheacha a dhéanamh chun neart a chur leis an éilliú a chosc agus a chomhrac;

-an obair a chur chun cinn go cinntitheach chun comhordú éifeachtach ar bhainistiú teorainneacha agus ar acmhainneacht bainistíochta imirce a áirithiú ar gach leibhéal, mar aon le feidhmiú an chórais tearmainn a áirithiú;

-toirmeasc ar chéastóireacht a áirithiú, go háirithe trí shásra náisiúnta coisctheach in aghaidh na céastóireachta agus na drochíde a bhunú;

-an tsaoirse chun tuairimí a nochtadh agus saoirse na meán agus cosaint iriseoirí a áirithiú, go háirithe trí ghníomhaíocht leantach iomchuí na mbreithiúna a áirithiú i dtaca le bagairtí agus foréigean in aghaidh iriseoirí agus oibrithe sna meáin;

-cuntas teiste maidir le feidhmiú an tsásra comhordaithe ar chúrsaí an Aontais a áirithiú ar gach leibhéal, lena n‑áirítear trí chlár náisiúnta i ndáil le glacadh acquis an Aontais a fhorbairt agus a ghlacadh.

Tá an Coimisiún réidh le leanúint de thacaíocht a thabhairt d’iarrachtaí na Boisnia agus na Heirseagaivéine ar a conair Eorpach trí dhul i mbun tuilleadh idirphlé beartais agus trí fhóram ardleibhéil polaitíochta a chur ar bun chun faireachán a dhéanamh ar chur chun feidhme na gcéimeanna thuasluaite agus tuarascáil a thabhairt ar thuilleadh dul chun cinn ar an láthair. Trí na 14 phríomhthosaíocht a chomhlíonadh, beidh an Coimisiún in ann a mholadh go n‑osclófaí caibidlíocht leis an mBoisnia agus an Heirseagaivéin maidir le haontachas leis an Aontas.

17.Bhí cobhsaíocht pholaitiúil ag an gCosaiv, agus lean na húdaráis dá dtiomantas do chonair Eorpach na Cosaive a léiriú go soiléir. Chuidigh an timpeallacht pholaitiúil sin leis an gCosaiv dlús a chur lena cuid oibre chun athchóirithe a bhaineann leis an Aontas agus CCC a chur chun feidhme. Bhí na toghcháin bhardasacha a reáchtáladh i mí Dheireadh Fómhair agus i mí na Samhna 2021 dea-eagraithe, trédhearcach agus iomaíoch ar an iomlán. Ní mór don Chosaiv dlús a chur lena hiarrachtaí chun an daonlathas, an riarachán poiblí agus an smacht reachta a neartú agus chun an t‑éilliú a chomhrac. Ba cheart don Chosaiv leanúint ar aghaidh freisin le cur chun feidhme a straitéise nua fuinnimh chun athléimneacht fuinnimh a fhorbairt.

Maidir leis an gcaidreamh leis an tSeirbia a normalú, ar an iomlán, d’fhan an Chosaiv rannpháirteach san Idirphlé chuige sin. Mar sin féin, ní mór do rialtas na Cosaive cloí leis na gealltanais a thug sé roimhe seo agus gealltanas a thabhairt go gcuirfear na comhaontuithe Idirphlé uile a rinneadh san am a chuaigh thart chun feidhme ina n‑iomláine. San am atá le teacht, ní mór don Chosaiv iarrachtaí suntasacha breise a dhéanamh freisin chun gníomhaíochtaí a dhéanann dochar don chobhsaíocht agus don reitric nach bhfuil fabhrach don idirphlé a sheachaint. Ní mór don Chosaiv rannchuidiú le timpeallacht fhabhrach chun comhaontú normalaithe atá ceangailteach ó thaobh dlí a thabhairt i gcrích leis an tSeirbia, lena n‑áirítear ina caidreamh idirnáisiúnta. Meastar go nglacfaidh an Chosaiv páirt níos cuidithí sa chaibidlíocht maidir leis an gcomhaontú normalaithe atá ceangailteach ó thaobh dlí sa tréimhse atá le teacht agus go léireoidh sí go bhfuil sí réidh le comhréiteach a dhéanamh chun dul chun cinn tapa nithiúil a dhéanamh.

Tá an togra ón gCoimisiún maidir le léirscaoileadh víosaí ar feitheamh sa Chomhairle agus ba cheart déileáil leis ar bhonn práinne. Seasann an Coimisiún lena mheasúnú i mí Iúil 2018 go gcomhlíonann an Chosaiv na tagarmharcanna léirscaoilte víosaí uile, agus is díol sásaimh dó go bhfuiltear ar tí tús a chur leis an bplé sa Chomhairle arís.

18.D’athdhearbhaigh an Chomhairle Eorpach arís agus arís eile gurb é a leas straitéiseach timpeallacht chobhsaí shlán a bheith ann sa Mheánmhuir Thoir agus caidreamh comhoibritheach comhthairbheach a fhorbairt leis an Tuirc. I mí an Mheithimh 2022, chuir an Chomhairle Eorpach in iúl gur cúis mhór imní di na gníomhaíochtaí agus na ráitis a rinne an Tuirc arís agus arís eile le déanaí. Ní mór don Tuirc ceannasacht agus iomláine chríochach Bhallstáit uile an Aontais a urramú. Ag meabhrú di na conclúidí uaithi roimhe seo agus ráiteas an 25 Márta 2021, chuir an Chomhairle Eorpach i dtábhacht go bhfuil sí ag súil go n‑urramóidh an Tuirc an dlí idirnáisiúnta go hiomlán, go maolóidh sí an teannas ar mhaithe leis an gcobhsaíocht réigiúnach sa Mheánmhuir Thoir, agus go gcuirfidh sí an dea-chaidreamh comharsanachta chun cinn ar bhealach inbhuanaithe. Leanadh den rannpháirtíocht níos déine sna príomhréimsí leasa choitinn.

Maidir le cogadh foghach na Rúise in aghaidh na hÚcráine, bhí sé d’aidhm ag an Tuirc cainteanna díreacha a éascú, agus í ag obair ar dhíghéarú agus ar shos comhraic. Thug sí faoi thionscnamh tábhachtach taidhleoireachta freisin, min éineacht leis na Náisiúin Aontaithe, chun onnmhairiú ghrán na hÚcráine a éascú. Leis an gcomhaontú ar ar thángthas i mí Iúil 2022 in Iostanbúl, osclaíodh an bealach d’onnmhairí bia tráchtála ó phríomhchalafoirt na hÚcráine agus ba cheart go gcuideofaí le ganntanas bia do na milliúin duine ar fud an domhain a chosc.

Is ábhar imní é neamhailíniú na Tuirce le bearta sriantacha an Aontais in aghaidh na Rúise mar gheall ar shaorchúrsaíocht táirgí, lena n‑áirítear earraí dé-úsáide, laistigh den Aontas Custaim idir an tAontas Eorpach agus an Tuirc. Is ábhar imní atá ag dul i méid é sin a éilíonn dlúthfhaireachán ón Aontas. Ina theannta sin, shínigh an Tuirc Meabhrán Tuisceana chun a chaidreamh eacnamaíoch agus trádála leis an Rúis a fhorbairt a thuilleadh. Tá sé de rún daingean ag an Aontas éifeachtacht na mbeart sriantach, a glacadh mar fhreagairt ar chogadh foghach na Rúise in aghaidh na hÚcráine, a chosaint.

Táthar ag súil go dtacóidh an Tuirc go gníomhach leis an gcaibidlíocht maidir le réiteach cothrom, cuimsitheach agus inmharthana ar shaincheist na Cipire laistigh de chreat na Náisiún Aontaithe, i gcomhréir leis na rúin ábhartha ó Chomhairle Slándála na Náisiún Aontaithe agus i gcomhréir leis na prionsabail ar a bhfuil an tAontas Eorpach fothaithe. Maidir le Varosha, na gníomhaíochtaí aontaobhacha a fógraíodh agus gach beart a rinneadh ó bhí mhí Dheireadh Fómhair 2020 ann atá contrártha le rúin ábhartha ó Chomhairle Slándála na Náisiún Aontaithe, ní mór don Tuirc iad a aisiompú láithreach. Thairis sin, is den phráinn é go gcomhlíonfadh an Tuirc an dualgas atá uirthi an Prótacal Breise a ghabhann leis an gComhaontú Comhlachais idir an tAontas Eorpach agus an Tuirc a chur i bhfeidhm ina iomláine agus go neamh-idirdhealaitheach agus gach bac atá ar shaorghluaiseacht earraí a bhaint, lena n‑áirítear srianta ar naisc iompair dhíreacha le Poblacht na Cipire.

Tá easnaimh thromchúiseacha i bhfeidhmiú institiúidí daonlathacha na Tuirce. Níor thug an tír aghaidh ar ábhair mhóra imní an Aontais maidir leis an meath leanúnach ar an daonlathas, an smacht reachta, cearta bunúsacha agus neamhspleáchas na mbreithiúna. Ní mór don Tuirc an treocht dhiúltach seo a aisiompú mar ábhar tosaíochta trí aghaidh a thabhairt ar lagú na srianta agus na gceartúchán éifeachtach sa chóras polaitiúil. Tá an t‑idirphlé maidir leis an smacht reachta agus cearta bunúsacha fós ina dhlúthchuid den chaidreamh idir an tAontas agus an Tuirc.

Lean an Ráiteas ón Aontas Eorpach agus ón Tuirc i mí an Mhárta 2016 de thorthaí a bhaint amach agus lean an Tuirc de ról lárnach a imirt maidir le haghaidh a thabhairt ar an imirce feadh bhealach na Meánmhara Thoir. Mar sin féin, níor cuireadh tús le filleadh ó oileáin na Gréige arís go fóill agus tá méadú mór tagtha ar an imirce neamhrialta go dtí an Chipir agus an Iodáil. Lean an Tuirc dá hiarrachtaí ollmhóra daonra mór dídeanaithe a óstáil agus lean an tAontas de dhlúthpháirtíocht a léiriú, go háirithe trí ranníocaíocht airgeadais bhreise le dídeanaithe agus le pobail óstacha sa Tuirc (beagnach EUR 10 mbilliún ó bhí 2016 ann).

Maidir leis an ngeilleagar, tháinig méadú ar an imní maidir le carnadh míchothromaíochtaí maicreacnamaíocha, feidhmiú cuí gheilleagar margaidh na Tuirce agus easpa neamhspleáchais na n‑údarás rialála. Leanann an tAontas agus an Tuirc de bheith ag tairbhiú den Aontas Custaim idir an tAontas Eorpach agus an Tuirc. D’ainneoin forbairtí dearfacha teoranta, ba cheart don Tuirc leanúint de theagmháil níos dlúithe a dhéanamh leis an gCoimisiún chun aghaidh a thabhairt ar a bacainní trádála a chuireann bac ar fheidhmiú rianúil an Aontais Custaim.

VI. IARSCRÍBHINNÍ

1.Achoimrí ar thorthaí na dtuarascálacha

2.Cur Chun Feidhme an Phlean Eacnamaíoch agus Infheistíochta do na Balcáin Thiar

3.Sonraí staidrimh

4.Táscairí tríú páirtí a bhaineann le stádas an daonlathais, an dea-rialachas agus an smacht reachta i dtíortha is iarrthóirí agus i dtíortha is iarrthóirí ionchasacha

(1)

  COM(2022) 405 final , COM(2022) 406 final , COM(2022) 407 final

(2)

  https://www.consilium.europa.eu/media/57442/2022-06-2324-euco-conclusions-en.pdf  

(3)

* Tá an t‑ainmniú sin gan dochar do sheasaimh maidir le stádas, agus tá sé ag teacht le UNSCR 1244/1999 agus le CBI

Tuairim maidir le Dearbhú Neamhspleáchais na Cosaive.

(4)

I gcomhréir leis an iarratas ó Phoblacht na Tuirce maidir le húsáid ainm oifigiúil nua na tíre i mBéarla, úsáidtear an t‑ainm ‘Türkiye’ in ionad ‘Turkey’ sa leagan Béarla den doiciméad seo. Tá an t‑athrú riaracháin sin teoranta don ainmníocht a úsáidtear i ndoiciméid an Aontais, níl éifeacht chúlghabhálach aige, agus níl aon iarmhairtí dlíthiúla leis. Tá an cur chuige sin gan dochar don ainmníocht a úsáideann na Ballstáit.

(5)

  COM(2020) 641 final

(6)

COM(2022) 230 final  

(7)

JOIN/2022/23 final

(8)

  SWD(2020) 223 final

(9)

  Conclúidí Comhpháirteacha ón Idirphlé Eacnamaíoch agus Airgeadais idir an tAontas Eorpach agus na Balcáin Thiar agus an Tuirc  

(10)

Rialachán (AE) 2021/1529 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 15 Meán Fómhair 2021 lena mbunaítear an Ionstraim um Chúnamh Réamhaontachais (IPA III)

(11)

  COM(2020) 57 final

(12)

COM(2019) 261 final

(13)

JOIN(2021) 8 final/2

(14)

I ndáil leis an méid sin, féach Cinneadh (AE) 2022/366 ón gComhairle an 3 Márta 2022 maidir le cur i bhfeidhm an Chomhaontaithe idir an tAontas Eorpach agus Poblacht Vanuatú maidir le tarscaoileadh ar víosa ghearrfhanachta a chur ar fionraí go páirteach (IO L 69, 4.3.2022, lch. 105).

(15)

  https://www.consilium.europa.eu/media/57229/st10179-en22.pdf  

(16)

Faoi Ghníomh 18 den Chreat Comhpháirteach maidir le bagairtí hibrideacha a chomhrac, seoladh suirbhéanna ar rioscaí hibrideacha le seacht gcomhpháirtí, lena n‑áirítear ceithre chomhpháirtí sna Balcáin Thiar (an Albáin, an Chosaiv, an Mhacadóin Thuaidh agus Montainéagró).

(17)

  COM/2021/602 final

(18)

  An Coimisiún Eorpach, an Tuarascáil maidir leis an bhFadbhreathnaitheacht Straitéiseach 2021. Acmhainneacht an Aontais agus an tsaoirse chun gníomhú

(19)

Cumhdaítear an méid seo a leanas le braisle an mhargaidh inmheánaigh: saorghluaiseacht earraí (Caibidil 1); saorghluaiseacht oibrithe (Caibidil 2); ceart bunaíochta agus saoirse chun seirbhísí a sholáthar (Caibidil 3); saorghluaiseacht caipitil (Caibidil 4); dlí na gcuideachtaí (Caibidil 6); dlí na maoine intleachtúla (Caibidil 7); beartas iomaíochta (Caibidil 8); seirbhísí airgeadais (Caibidil 9); agus cosaint tomhaltóirí agus sláinte (Caibidil 28).

(20)

Cumhdaítear an méid seo a leanas le braisle an iomaíochais agus an fháis chuimsithigh: claochlú digiteach agus na meáin (Caibidil 10); cánachas (Caibidil 16); beartas eacnamaíoch agus airgeadaíochta (Caibidil 17); beartas sóisialta agus fostaíocht (Caibidil 19); beartas tionsclaíoch (Caibidil 20); eolaíocht agus taighde (Caibidil 25); oideachas agus cultúr (Caibidil 26); agus custaim (Caibidil 29).

(21)

Cumhdaítear an méid seo a leanas le braisle an Chláir Oibre Ghlais agus na nascachta inbhuanaithe: beartas iompair (Caibidil 14); fuinneamh (Caibidil 15); gréasáin thras-Eorpacha (Caibidil 21); agus an comhshaol agus an t‑athrú aeráide (Caibidil 27).

(22)

  COM(2019) 640 final

(23)

Cumhdaítear an méid seo a leanas le braisle na n‑acmhainní, na talmhaíochta agus an chomhtháthaithe: talmhaíocht agus forbairt tuaithe (Caibidil 11); sábháilteacht bia, beartas tréidliachta agus fíteashláintíochta (Caibidil 12); iascach (Caibidil 13); beartas réigiúnach agus comhordú ionstraimí struchtúracha (Caibidil 22); agus forálacha airgeadais agus buiséadacha (Caibidil 33).

(24)

Is iad na ceithre chomhaontú shuaitheanta atá fós le glacadh (1) Comhaontú na mBalcán Thiar maidir le saorghluaiseacht agus fanacht (ID Travel); (2) Comhaontú na mBalcán Thiar maidir le saorghluaiseacht náisiúnach tríú tír; (3) Comhaontú na mBalcán Thiar maidir le haitheantas a thabhairt do cháilíochtaí acadúla; (4) Comhaontú na mBalcán Thiar maidir le haitheantas a thabhairt do roinnt cáilíochtaí gairmiúla.

AN COIMISIÚN EORPACH

An Bhruiséil,12.10.2022

COM(2022) 528 final

IARSCRÍBHINNÍ

a ghabhann leis an

TEACHTAIREACHT ÓN gCOIMISIÚN CHUIG PARLAIMINT NA hEORPA, CHUIG AN gCOMHAIRLE, CHUIG COISTE EACNAMAÍOCH AGUS SÓISIALTA NA hEORPA AGUS CHUIG COISTE NA RÉIGIÚN

Teachtaireacht 2022 maidir le beartas an Aontais um Méadú

{SWD(2022) 332 final} - {SWD(2022) 333 final} - {SWD(2022) 334 final} - {SWD(2022) 335 final} - {SWD(2022) 336 final} - {SWD(2022) 337 final} - {SWD(2022) 338 final}

IARSCRÍBHINNÍ

a ghabhann leis an

TEACHTAIREACHT ÓN gCOIMISIÚN CHUIG PARLAIMINT NA hEORPA, CHUIG AN gCOMHAIRLE, CHUIG COISTE EACNAMAÍOCH AGUS SÓISIALTA NA hEORPA AGUS CHUIG COISTE NA RÉIGIÚN

Teachtaireacht 2022 maidir le beartas an Aontais um Méadú

Iarscríbhinn 1 - Achoimrí ar thorthaí na dtuarascálacha

Montainéagró

Maidir leis na critéir pholaitiúla, lean na teannais pholaitiúla, an deighilt iomlán ó thaobh tuairimí de, an easpa teagmháil dhearfach idir na páirtithe polaitiúla agus an teip teacht ar chomhréiteach maidir le hábhair ríthábhachtacha a bhfuil leas náisiúnta ag baint leo ar aghaidh agus ba chúis iad le titim dhá rialtas achrannacha de bharr vótaí mímhuiníne.De dheasca na luaineachta polaitiúla, na neamhsheasmhachta rialtais agus na dteannas laistigh de na tromlaigh rialtais, , rinneadh difear d'fheidhmiú ceart na n‑institiúidí Montainéagrócha agus cuireadh moill ar phróisis chinnteoireachta agus ar chur chun feidhme athchóirithe. Bhí na príomhchomhlachtaí breithiúnais, lena n‑áirítear an Chúirt Bhunreachtúil, ag feidhmiú i gcomhdhéanamh neamhiomlán toisc nach raibh an Pharlaimint in ann comhaltaí nua a thoghadh, agus dá dheasca sin, baineadh an bonn óna bhfeidhmiú ceart. Ó lár mhí Mheán Fómhair, ní raibh an Chúirt Bhunreachtúil in ann a ról a chomhlíonadh de dheasca nach raibh córam aici, rud a chuir leis an neamhchinnteacht pholaitiúil.

Bhí tionchar ag an teacht ar Chomhaontú Bunúsach le hEaglais Cheartchreidmheach na Seirbia ar an atmaisféar polaitiúil agus géaraíodh ar an teannas dá dheasca. Tríd is tríd, theip ar na rialtais agus ar an bParlaimint a léiriú sa chleachtas go raibh siad gafa maidir leis an gclár oibre athchóirithe a bhaineann leis an Aontas.

Ní fhacthas aon dul chun cinn maidir le hathchóiriú cuimsitheach ar an gcreat toghchánaíochta, dlí agus institiúideach, lena n‑áirítear maidir leis na moltaí ón Oifig um Institiúidí Daonlathacha agus um Chearta an Duine de chuid na hEagraíochta um Shlándáil agus Comhar san Eoraip, i ndiaidh an mhisin bhreathnóireachta i leith thoghcháin pharlaiminteacha 2020. Ní raibh an Coiste Parlaiminteach um athchóiriú cuimsitheach toghchánaíochta ag feidhmiú ó mhí an Mheithimh go mí na Samhna 2021 agus níor tháinig sé le chéile ach dhá uair in 2022, sular tháinig a shainordú chun deiridh i mí Iúil 2022. Tharla toghcháin áitiúla i gcúig bhardas. I mí na Bealtaine 2022, ghlac an Pharlaimint leasuithe ar an Dlí maidir le Féin‑Rialtas Áitiúil, lena gceadaítear go reáchtálfaí na toghcháin uile a bhí fágtha in 2022 ar an lá céanna. I mí Iúil, mheasúnaigh an Chúirt Bhunreachtúil go raibh na leasuithe sin míbhunreachtúil. Tá freagra institiúideach atá iontaofa, neamhspleách agus éifeachtach i leith ‘scéal an chlúdaigh litreach’ mar a thugtar air fós le háirithiú.

Maidir le hobair na Parlaiminte, chonacthas baghcait ón móramh rialtais agus ón bhfreasúra, athruithe rialtais agus athrú Cathaoirligh faoi dhó lena linn. Cuireadh isteach go mór ar phróiseas déanta na reachtaíochta. Níorbh ann d’idirphlé polaitiúil iontaofa ná teagmháil dhearfach ag na páirtithe polaitiúla d’fhonn cuntasacht pharlaiminteach agus formhaoirseacht rialtais a mhéadú. Ba cheart comhar idir an Rialtas agus an Pharlaimint a rialáil tuilleadh chun rannpháirtíocht na Parlaiminte sa phróiseas aontachais, agus a formhaoirseacht air, a mhéadú.

Lean an Pharlaimint lena cuid trédhearcachta a neartú, trí roinnt seirbhísí dírithe ar shaoránaigh a bhunú. Ní mór cumas na Parlaiminte a mhéadú chun saincheisteanna comhionannas inscne a chomhtháthú agus formhaoirseacht a dhéanamh orthu.

Aithnítear ról na sochaí sibhialta agus cuirtear chun cinn é, cé go gcaithfear an creat reatha dlí agus institiúideach a fheabhsú tuilleadh chun na sásraí comhairliúcháin agus comhair idir institiúidí stáit agus an tsochaí shibhialta a neartú i gcomhthéacs an phróisis aontachais leis an Aontas.

Tá Montainéagró go measartha ullmhaithe maidir le riarachán poiblí a athchóiriú. Ar an iomlán, rinneadh dul chun cinn teoranta lena n‑áirítear an straitéis nua 2022-2026 maidir le hathchóiriú ar an riarachán poiblí. Os a choinne sin, iarmhairtí atheagrú an riaracháin phoiblí agus na leasuithe ar an Dlí maidir le státseirbhísigh agus fostaithe stáit a glacadh in 2021, bhí siad fós le brath, le hathruithe foirne, caillteanas eolais ar ábhair a bhaineann leis an bpróiseas aontachais agus moill fhoriomlán ar dhlús na n‑athchóirithe. Is cúis imní é na riachtanais laghdaithe a thugtar isteach leis na leasuithe sin maidir le hearcaíocht atá bunaithe ar fhiúntas, le hinniúlacht agus le neamhspleáchas na státseirbhíseach. Thairis sin, dhéanfaí leis na dréacht‑leasuithe ar an Dlí maidir le féin‑rialtas áitiúil na riachtanais den sórt sin ag an leibhéal áitiúil a laghdú ar an dul céanna. Tá leasuithe ar an Dlí maidir le rochtain ar fhaisnéis fós le glacadh ag an bParlaimint. Tá línte cuntasachta éifeachtacha laistigh den riarachán fós le bunú. Tá toil láidir pholaitiúil de dhíth chun aghaidh éifeachtach a thabhairt ar earcaíocht atá bunaithe ar fhiúntas, optamú an riaracháin stáit agus cuntasacht bhainistíochta a chur chun feidhme.

Tá Montainéagró fós measartha ullmhaithe maidir lena chóras breithiúnais. Baineadh dul chun cinn teoranta amach tríd is tríd le linn na tréimhse tuairiscithe. Níl dul chun cinn á dhéanamh maidir le príomh‑athchóirithe breithiúnais. Tharla ceapacháin bhreithiúnacha áirithe a raibh coinne leo le fada, ach tá roinnt eile, lena n‑áirítear don Chúirt Bhunreachtúil (a n‑éilítear tromlach cáilithe sa Pharlaimint dóibh) fós ar feitheamh. Tá ábhair imní ann go fóill maidir leis an bhfeidhmíocht institiúideach agus maidir le comhdhlúthú na gComhairlí Breithiúnacha agus Ionchúisimh. Tá an cuntas teiste maidir le cuntasacht bhreithiúnach fós teoranta. Ní mór neamhspleáchas éifeachtach, sláine, cuntasacht agus gairmiúlacht na mbreithiúna a neartú tuilleadh, lena n‑áirítear tríd an gcreat bunreachtúil agus dlíthiúil ábhartha a chur chun feidhme agus trí bhíthin athruithe reachtacha a ghlacadh i gcomhréir le caighdeáin Eorpacha. Ní mór éifeachtúlacht na mbreithiúna a neartú freisin. Tá glacadh straitéise nua chun líonra na mbreithiúna a chuíchóiriú fós ar feitheamh, agus tá cur chun feidhme na straitéise TCF do na breithiúna ar feitheamh chomh maith. Leanann Montainéagró le dul chun cinn a dhéanamh maidir le coireanna cogaidh a láimhseáil.

Rinneadh roinnt ullmhúcháin i Montainéagró sa troid in aghaidh an éillithe. Baineadh amach dul chun cinn teoranta le linn na tréimhse tuairiscithe, agus níor baineadh amach moltaí na bliana seo caite ach go páirteach. Tháinig feabhas breise ar an gcuntas teiste maidir leis an éilliú a chosc, go háirithe de bharr na treochta dearfaí in obair na Gníomhaireachta Frith‑Éilliithe. Caithfear níos mó a dhéanamh, áfach, chun sláine, neamhchlaontacht agus cuntasacht na Gníomhaireachta a áirithiú, agus chun a cuid torthaí inláimhsithe agus muinín an phobail a fheabhsú, i gcomhréir leis na moltaí ón misean piar‑athbhreithnithe a rinneadh in 2021. Chun freagairt cheartais choiriúil inchreidte a léiriú, ní mór do Mhontainéagró a chuntas teiste maidir le himscrúduithe, ionchúisimh agus ciontuithe deiridh a fheabhsú sa troid in aghaidh an éillithe, lena n‑áirítear an t‑éilliú ardleibhéil. Thairis sin, ní mór an creat dlí agus institiúideach a fheabhsú i gcomhréir le acquis an Aontais agus le caighdeáin Eorpacha, lena n‑áirítear i gcomhréir le húsáid éifeachtach imscrúduithe airgeadais agus gabhálaithe sócmhainní agus coigistiú sna cásanna sin. Teastaíonn measúnuithe riosca spriocdhírithe agus gníomhaíocht tiomanta ó na hearnálacha is leochailí don éilliú.

Rinneadh roinnt ullmhúcháin i Montainéagró/tá sé measartha ullmhaithe maidir leis an troid in aghaidh na coireachta eagraithe. Rinneadh roinnt dul chun cinn maidir le haghaidh a thabhairt ar mholtaí na bliana seo caite, go háirithe a mhéid a bhaineann le héifeachtúlacht imscrúduithe coiriúla. Athbhunaíodh lánúsáid na mbeart imscrúdúcháin speisialta. Le hathruithe reachtacha, tugadh coimircí isteach in aghaidh tionchar polaitiúil ar cheapadh nó ar dhífhostú Stiúrthóir na bpóilíní. Cruthaíodh clár úinéireachta tairbhiúla. Cuireadh feabhas ar an gcreat riaracháin maidir le hairm tine agus glacadh straitéis nua maidir le sceimhlitheoireacht, sciúradh airgid agus maoiniú na sceimhlitheoireachta a chosc. Gabhadh roinnt príomhdhaoine de chuid grúpaí coireachta eagraithe, agus urghabháladh an líon drugaí ba mhó riamh arís eile. Seoladh an chéad fhoireann chomhpháirteach um imscrúdú le tríú tír. Tá líon na gciontuithe críochnaitheacha i gcásanna coireachta eagraithe ag dul i méid. Mar sin féin, ní mór an cuntas teiste a neartú maidir le cinntí cúirte i dtaca leis an smuigleáil tobac agus sciúradh airgid, úsáid imscrúduithe airgeadais agus na hinniúlachtaí chun fáltais na coireachta a choigistiú. Tá Montainéagró fós le haghaidh a thabhairt ar roinnt easnamh córasach atá go forleathan ina chóras ceartais choiriúil, lena n‑áirítear an bealach a láimhseáiltear cásanna coireachta eagraithe sna cúirteanna. Beidh gá le beartas níos díspreagthaí maidir le pionóis a ghearradh lena aghaidh sin, mar aon le hathbhreithniú a dhéanamh ar úsáid na margálacha pléadála i gcásanna coireachta eagraithe agus tromchúisí.

Tá Montainéagró measartha ullamh sa réimse a bhaineann le cearta bunúsacha. Tá an creat dlí agus institiúideach bunaithe den chuid is mó, agus leanann Montainéagró dá chuid oibleagáidí idirnáisiúnta maidir le cearta an duine a chomhlíonadh. Teastaíonn iarrachtaí breise, áfach, chun é a chur chun feidhme ina iomláine. Maidir leis an tsaoirse chun tuairimí a nochtadh, baineann Montainéagró leis as timpeallacht iolraíoch mheán cumarsáide agus tá roinnt ullmhúcháin déanta aige. Ní dhearnadh ach dul chun cinn teoranta maidir le moltaí na bliana seo caite. Cuireadh feabhas ar an gcreat dlíthiúil maidir le hiriseoirí agus oibrithe eile sna meáin a chosaint, a bhuí le leasuithe a glacadh ar an gCreat Coiriúil lena leagtar síos pionóis dhochta i leith ionsuithe agus bagairtí in aghaidh iriseoirí agus i leith cosc nó bac a chur orthu a gcuid oibre a dhéanamh. Is ábhar imní é áfach easpa na mbeart leantach breithiúnach éifeachtach maidir le sean‑chásanna tábhachtacha. Tá athbhreithniú an chreat dlíthiúil agus dréachtú straitéise nua maidir leis na meáin fós ar feitheamh, chun a áirithiú go bhfuil siad comhsheasmhach le acquis an Aontais agus le caighdeáin Eorpacha ábhartha eile agus ag teacht go hiomlán leo. Tá iarrachtaí leanúnacha ag teastáil chun dul in aghaidh na bréagaisnéise agus chun éifeachtaí an chiaptha agus na fuathchainte ar líne a theorannú, gan an tsaoirse chun tuairimí a nochtadh a theorannú go díréireach. Lean an craoltóir poiblí RTCG le hábhar a tháirgeadh a bhí cothrom agus éagsúil ón taobh polaitiúil de. Bhí deighilt mhór sna meáin i gcónaí ó thaobh tuairimí polaitiúla de, agus chuir an t‑iomaíochas méadaithe ó mheáin réigiúnacha mhóra strus breise ar mhargadh na meán áitiúil.

Maidir leis na critéir eacnamaíocha, rinne Montainéagró dul chun cinn maith agus táthar measartha ullamh i dtaobh geilleagar margaidh feidhmiúil a fhorbairt. Tar éis cúlú eacnamaíochta tobann in 2020, chonacthas teacht aniar láidir in 2021 agus lean an geilleagar ag fás go seasta sa chéad leath de 2022 de réir mar a chuir baint na srianta COVID‑19 leis an éileamh intíre agus seachtrach. De bharr an athshlánaithe, bhí ann d’ioncaim mhéadaithe agus feabhas an‑mhór ar chomhardú an bhuiséid. Tá drochiarmhairtí chogadh na Rúise in aghaidh na hÚcráine teoranta go dtí seo, d’ainneoin an méid suntasach a chuir an dá thír sin le turasóireacht Mhontainéagró sna laethanta atá thart. Á spreagadh ag praghsanna domhanda tráchtearraí, tháinig méadú suntasach ar bhoilsciú. Ghlac an rialtas clár athchóirithe fioscaigh uaillmhianach (dá ngairtear ‘Eoraip Nua’) chun an t‑athshlánú iar‑phaindéime a thacú agus rinne sé bearta spreagtha fioscaigh lena laghdaítear an t‑ualach ar theaghlaigh a eascraíonn as praghsanna fuinnimh agus bia. Laghdaigh éagothroimí seachtracha go suntasach a bhuí le teacht aniar na turasóireachta, agus thosaigh staid an mhargaidh saothair ag dul i bhfeabhas, fiú má tá ann fós d’fhadhbanna struchtúracha. D’fhan an córas baincéireachta seasmhach agus níor tháinig méadú suntasach ar iasachtaí neamhthuillmheacha in 2022 tar éis don mhoratóir ar iasachtaí dul in éag in 2021, ar moratóir é a glacadh i gcomhthéacs ghéarchéim COVID‑19.

Rinneadh roinnt dul chun cinn agus ullmhúchán measartha i Montainéagró chun déileáil le brú iomaíoch agus fórsaí margaidh laistigh den Aontas Eorpach. D’oibrigh an dá rialtas dheireanacha chun feabhas a chur ar inniúlachtaí nuálaíochta agus chun bonn a leagan síos i gcomhair aistriú glas agus digiteach chun táirgeacht chúng Mhontainéagró a éagsúlú. Go háirithe, táthar i mbun tionscadail teileachumarsáide agus fuinnimh nua‑aoiseacha a chur sa tsiúil. Tá bearnaí bonneagair fós ann áfach, mar tá inniúlachtaí riaracháin agus airgeadais na tíre chun infheistíochtaí móra poiblí a chur chun feidhme fós teoranta. Tá dúshláin iomadúla fós os comhair an chórais oideachais, de dheasca easpa leanúnach iarchéimithe eolaíochta, teicneolaíochta, innealtóireachta agus matamaitice. Ina theannta sin, an breisluach íseal a ghabhann le táirgí intíre, méid beag na gcuideachtaí áitiúla agus rannpháirtíocht íseal in onnmhairí, is constaicí iad sin maidir le táirgeacht agus iomaíochas cuideachtaí áitiúla a mhéadú.

Maidir le caidreamh maith comharsanachta agus comhar réigiúnach, coinníonn Montainéagró caidreamh déthaobhach maith i gcoitinne le tíortha eile i mbun aontachais sa réigiún agus le Ballstát de chuid an Aontais sa chomharsanacht, arna léiriú ag comhar agus roinnt cuairteanna ardleibhéil. Tá an caidreamh leis an Seirbia fós dúshlánach ach tá an dá thaobh ag léiriú toilteanais an caidreamh a athbhunú agus oibriú i dtreo aghaidh a thabhairt ar shaincheisteanna oscailte. Glacann Montainéagró páirt ghníomhach i gcoitinne i gcomhar réigiúnach.

Maidir le cumas Mhontainéagró na hoibleagáidí a bhaineann le ballraíocht san Aontas Eorpach a thabhairt air féin, lean an tír leis an obair ar ailíniú le acquis an Aontais i roinnt réimsí, ach ba theoranta an dul chun cinn a rinneadh.

Tá an bhraisle maidir leis an margadh inmheánach an‑tábhachtach i dtaobh ullmhúcháin Mhontainéagró i gcomhair riachtanais an Aontais sa réimse seo agus tá sí an‑ábhartha maidir le comhtháthú luath leis an gCómhargadh Réigiúnach agus chun é a fhorbairt. Tá na naoi gcaibidil ar fad ar oscailt, agus tá tagarmharcanna scoir fós le comhlíonadh i ngach ceann acu. Rinneadh dul chun cinn i dtaobh roinnt réimsí laistigh den bhraisle, go háirithe maidir leis na réimsí seo a leanas: (i) faireachas margaidh, creidiúnú agus caighdeánú; (ii) dlús a chur le cumas na Gníomhaireachta Fostaíochta i leith líonra Eorpach na seirbhísí fostaíochta; (iii) ailíniú leanúnach leis an Treoir Seirbhísí; (iv) reachtaíocht ar chuntasaíocht; (v) ailíniú acquis maidir le cearta maoine intleachtúla agus (vi) trédhearcacht Státchabhrach agus státchabhair neamhdhleathach a athshlánú trí ordú. Tharla dul chun cinn freisin maidir le hearnáil bhaincéireacht Mhontainéagró, agus le hailíniú reachtach i ndáil le cosaint tomhaltóirí agus maidir le reachtaíocht chur chun feidhme a ghlacadh i dtaobh cosaint sláinte.

Tá naisc shuntasacha ag an mbraisle iomaíochais agus fáis chuimsithe agus na hathchóirithe lena mbaineann le clár athchóirithe eacnamaíochta Mhontainéagró. Tá na hocht gcaibidil uile ar oscailt, gan tagarmharcanna clabhsúir leagtha síos ach i ndá cheann acu, eadhon Caibidil 25 (eolaíocht agus taighde) agus Caibidil 26 (oideachas agus cultúr) atá druidte go sealadach. Tá tagarmharcanna clabhsúir le comhlíonadh sna sé chaibidil eile. Baineadh roinnt dul chun cinn amach i réimsí éagsúla, eadhon maidir le hailíniú leis an Treoir maidir le Costas Leathanbhanda a Laghdú, maidir le reachtaíocht chánach agus le comhar riaracháin agus le comhar comhpháirteach. Tharla dul chun cinn freisin maidir le cur chun feidhme breise an bheartais thionsclaíoch athbhreithnithe. I gcodarsnacht leis sin, ba mhall an dul chun cinn a rinneadh maidir le haontachas leis an gCoinbhinsiún maidir le Nós Imeachta Comhchoiteann um Earraí faoi Bhealach, maidir le gníomhaíochtaí cur chun feidhme a bheartaítear i straitéis éascú trádála 2018-2022, agus leis an bplean gníomhaíochta le haghaidh ailíniú le acquis an Aontais maidir le beartais eacnamaíocha agus airgeadaíochta.

Tá braisle an chláir oibre ghlais agus idirnascachta inbhuanaithe i gcroílár an Chláir Ghlais do na Balcáin Thiar agus dlúth‑nasctha le clár athchóirithe eacnamaíochta Mhontainéagró le Plean Eacnamaíochta agus Infheistíochta an Choimisiúin. Tá na ceithre chaibidil ar fad ar oscailt, agus tá tagarmharcanna clabhsúir le comhlíonadh i ngach ceann acu. Rinneadh roinnt dul chun cinn maidir le margadh fuinnimh lá roimh ré a chruthú agus maidir le ullmhú do bhallraíocht sa Mheabhrán Tuisceana maidir le Rialú Stát an Chalafoirt. Ní raibh mórán dul chun cinn maidir leis an straitéis forbartha iompair a athbhreithniú agus a chur chun feidhme; maidir le bainistíocht uisce agus maidir le tuairisciú ar an athrú aeráide a fheabhsú.

Cuimsíonn an bhraisle maidir le hacmhainní, talmhaíocht agus comhtháthú beartais atá nasctha le cistí struchtúracha an Aontais agus le cumas a fhorbairt chun go mbeifeá in ann freagrachtaí ábhar Ballstáit a thabhairt air féin. Cuimsíonn sí freisin roinnt de na príomhréimsí beartais chun córais bhia inbhuanaithe a áirithiú agus chun pobail tuaithe a chuidiú forbairt agus éagsúlú ón taobh eacnamaíoch de. Tá na cúig chaibidil ar fad ar oscailt, agus tá tagarmharcanna clabhsúir le comhlíonadh i ngach ceann acu. Baineadh dul chun cinn amach i réimsí éagsúla, go háirithe sna réimsí talmhaíochta, bia agus iascaigh, a raibh tacaíocht bhreise iontu do bhunaíochtaí talmhaíochta agus do chuideachtaí bia tuaithe chun ailíniú le caighdeáin an Aontais, agus chun IPARD a chur chun feidhme. Rinneadh roinnt dul chun cinn maidir le forálacha airgeadais agus buiséadacha trí chomhordú agus bainistíocht feabhsaithe ar acmhainní dílse.

Maidir le braisle na gcaidreamh seachtrach tá Caibidil 30 dúnta go sealadach ag Montainéagró agus tá an tagarmharc clabhsúir aonair as Caibidil 31 fós le comhlíonadh. Choinnigh Montainéagró an t‑ailíniú iomlán le comhbheartas eachtrach agus slándála an Aontais, lena n‑áirítear le bearta sriantacha an Aontais tar éis gníomh ionsaithe na Rúise in aghaidh na hÚcráine, gníomh gan chúis. Déanann sé a chuid seasamh a chomhordú le seasaimh an Aontais, lena n‑áirítear laistigh den EDT agus coinníonn sé comhar maith le heagraíochtaí idirnáisiúnta ar bun. Is féidir dul chun cinn a thabhairt ar aird maidir le glacadh an Dlí maidir le hearraí dé‑úsáide a rialú, i gcomhréir le acquis an Aontais, agus daingniú Chomhaontú Saorthrádála Lár na hEorpa, Prótacal Breise 6. Tá pátrúin vótála Mhontainéagró maidir leis an gcibearchoireacht ag na Náisiúin Aontaithe ag teacht go hiomlán leis an seasamh a ghlacann an tAontas Eorpach agus a chuid Ballstát. I réimse an imirce, shínigh Montainéagró mapa bóithre comhair leis an Oifig Eorpach Tacaíochta do Chúrsaí Tearmainn (Gníomhaireacht an Aontais Eorpaigh um Thearmann anois), agus tháinig Montainéagró isteach i nGréasán Imirce na hEorpa, líonra saineolaithe imirce agus tearmainn, mar chomhalta breathnóireachta. Laghdaíodh an méid ama chun iarratais ar thearmann a phróiseáil. Níl beartas víosaí Mhontainéagró go hiomlán ag ailíniú le beartas víosaí an Aontais agus níl an clár saoránachta d’infheisteoirí druidte go fóill, d’ainneoin moltaí agus gealltanais roimhe seo. Tá Montainéagró ar an bpáirtnéir sna Balcáin Thiar a bhfuil an líon is mó náisiúnaigh Úcránach á n‑óstáil aige, ar bhonn comhréireach. Ghlac sé cinneadh lena dheonaítear cosaint shealadach bliana amháin ar dhaoine i mbun teitheadh ón Úcráin, faoina bhfuil níos mó ná 5 552 Úcránach, ar mná agus leanaí iad a bhformhór, cláraithe go dtí seo.

An tSeirbia

Maidir leis na critéir pholaitiúla, ghlac gach gníomhaí polaitiúil páirt sna toghcháin pharlaiminteacha luatha an 3 Aibreán 2022, as a tháinig Parlaimint níos iolraíche. Bhí deighilt mhór ann i gcónaí áfach ón taobh polaitiúil de agus sna meáin, agus bhí lámh in uachtar i gcónaí ag Páirtí Forásach na Seirbia (SNS) agus ag an Uachtarán atá in oifig. Úsáideadh friotal maslach i gcónaí in aghaidh céilí comhraic polaitiúla, sa Pharlaimint agus le linn an fheachtais toghchánaíochta araon. Roimh na toghcháin, ghlac raon mór gníomhaithe polaitiúla páirt san Idirphlé Idir‑Pháirtithe, arna éascú ag Parlaimint na hEorpa.

Reáchtáladh an toghchán uachtaránachta agus an toghchán luath parlaiminteach i mí Aibreáin 2022 ar bhealach síochánta agus socair agus rinneadh saoirsí bunúsacha a urramú don chuid is mó. Thug breathnóirí idirnáisiúnta roinnt laigí faoi deara áfach. De réir na tuarascála deiridh ón Misean Breathnóireachta Toghcháin Idirnáisiúnta, ba é an toradh a bhí as na laigí sin go raibh páirc mhíchothrom ann do na hiarrthóirí a bhí in oifig cheana féin. Tá sé ríthábhachtach go gcuirfear chun feidhme na moltaí nua agus na moltaí atá ann cheana ón Oifig um Institiúidí Daonlathacha agus um Chearta an Duine agus ó chomhlachtaí de chuid Chomhairle na hEorpa, ar bhealach trédhearcach, i bhfad roimh aon toghchán nua agus le rannpháirtíocht eagraíochtaí na sochaí sibhialta tar éis dul i gcomhairle leo.

Tháinig Parlaimint nua a bhí níos iolraíche le chéile an 1 Lúnasa 2022. De dheasca moilleanna suntasacha maidir le torthaí na dtoghchán a thabhairt chun críche, níor tharla aon ghníomhaíocht Pharlaiminte, seachas oirniú an Uachtaráin, ar feadh tréimhse 5 mhí. Ghlac an Pharlaimint roimhe seo páirt dhearfach san Idirphlé Idir‑Pháirtithe agus i ndáil leis na bearta a sainaithníodh ann a chur chun feidhme. Baineadh leas as nósanna imeachta práinneacha timpeall is 9 % den am. Ní mór an cód iompair a úsáid ar bhealach níos éifeachtaí chun friotal maslach agus míchuí a chosc sa Pharlaimint agus pionós a ghearradh ina leith.

Tá iarrachtaí breise fós de dhíth chun comhar córasach a áirithiú idir an rialtas agus an tsochaí shibhialta. Ní mór timpeallacht a chruthú ar an talamh fós chun go mbeifear in ann eagraíochtaí na sochaí sibhialta a fhorbairt agus a mhaoiniú, toisc gur leanadh leis na hionsaithe ó bhéil agus leis na feachtais mhíchlú in aghaidh eagraíochtaí den sórt sin.

Tá an tSeirbia go measartha ullmhaithe maidir le riarachán poiblí a athchóiriú. Ní dhearnadh ach dul chun cinn teoranta sa réimse seo le linn na tréimhse tuairiscithe, nuair a tosaíodh ar an gcreat straitéiseach nua a chur chun feidhme. Maidir le bainistíocht acmhainní daonna, líontar leath de phoist na mbainisteoirí sinsearacha ar bhonn gníomhach go fóill. A mhéid a bhaineann le forbairt agus comhordú beartas, níl sásra ann go fóill chun a fhíorú an ndearnadh barúlacha na Rúnaíochta Beartas Poiblí a áireamh i ndréacht‑leaganacha deiridh dlíthe agus doiciméad beartais a cuireadh isteach le ceadú rialtais a fháil. Maidir le bainistíocht airgeadais phoiblí, tá beart fós ag teastáil chun an moladh a chur chun feidhme ina iomláine maidir le sásra amháin chun tosaíocht a thabhairt do gach infheistíocht gan beann ar chineál agus foinse an mhaoinithe.

Rinneadh roinnt ullmhúcháin maidir le córas breithiúnach na Seirbia. Baineadh roinnt dul chun cinn amach le linn na tréimhse tuairiscithe, tríd is tríd. Ghlac an tSeirbia céim thábhachtach i dtreo cuntasacht agus neamhspleáchas na mbreithiúna a neartú, le faomhadh na leasuithe ábhartha ar an mBunreacht i mí Feabhra 2022, mar aon leis an dlí bunreachtúil lena leagtar amach na céimeanna agus na spriocdhátaí maidir lena gcur chun feidhme. Chuathas i gcomhairle le Coimisiún Vín faoi dhó le linn an phróisis dréachtaithe. Fuarthas go raibh próiseas na gcomhairliúchán poiblí cuimsitheach agus trédhearcach go leor. Tugadh aghaidh ar an gcuid is mó de mholtaí sonracha Choimisiún Vín. Foráiltear sna leasuithe gurb inniúlacht de chuid Chomhairle na hArdbhreithiúna sa todhchaí nó de chuid Ardchomhairle na nIonchúisitheoirí é gach ceapachán breithiúna (seachas an tArd‑Ionchúisitheoir todhchaíoch), rud a mhéadaíonn na coimircí in aghaidh tionchar polaitiúil a d’fhéadfaí a imirt. Chun éifeacht phraiticiúil a thabhairt do na leasuithe bunreachtúla, ní mór an reachtaíocht cur chun feidhme ábhartha a ghlacadh ag an gcéad chéim eile. De réir an dlí bhunreachtúil, ba cheart an reachtaíocht a ghlacadh laistigh de 1 bhliain amháin i gcás dlíthe breithiúnacha agus laistigh de 2 bhliain chun an reachtaíocht ábhartha eile ar fad a ailíniú. Bunaíodh dhá mheitheal saineolaithe (ceann d’ionchúisitheoirí, ceann eile do na cúirteanna) i mí Aibreáin 2022 agus cuireadh de chúram orthu an reachtaíocht chur chun feidhme a dhréachtú. Tugadh chéad tacar dréacht‑dhlíthe breithiúnacha chun críche i mí Mheán Fómhair 2022 agus roinneadh le Coimisiún Vín é chun go bhfaighfí tuairim uaidh. Glacadh an straitéis nua um acmhainní daonna agus an plean cur chun feidhme i mí na Nollag 2021. Tá an cur chun feidhme ar feitheamh.

Rinneadh roinnt ullmhúcháin sa tSeirbia maidir leis an troid in aghaidh an éillithe. Baineadh roinnt dul chun cinn amach le linn na tréimhse tuairiscithe, lena n‑áirítear maidir le moltaí na bliana seo caite. Cuireadh chun feidhme an moladh maidir leis an éilliú a chosc freisin, agus tháinig Grúpa na Stát in aghaidh an Éillithe de chuid Chomhairle na hEorpa (GRECO) ar an gconclúid i mí an Mhárta 2022 gur tugadh aghaidh ar na laigí a sainaithníodh roimhe sin le glacadh na leasuithe ar an Dlí maidir leis an éilliú a chosc, agus gurbh leor é chun an creat a neartú a bhfuil mar aidhm aige coinbhleachtaí leasa a chomhrac i measc comhaltaí den Pharlaimint, breithiúna agus ionchúisitheoirí. Tá an tSeirbia fós le straitéis frith‑éillithe agus plean gníomhaíochta a ullmhú, agus le sásra comhair éifeachtach a bhunú chun cuspóirí beartais maidir le cosc agus toirmeasc a fheidhmiú agus dul i ngleic go díograiseach leis an éilliú. Bhí méadú beag ann ar líon na ndíotálacha agus na gciontuithe críochnaitheacha céadchéime i gcásanna éillithe ardleibhéil. Ba cheart don tSeirbia dlús a chur leis an éilliú a chosc agus a thoirmeasc. Go háirithe, ba cheart di coigistiú deiridh sócmhainní a bhaineann leis na cásanna sin a mhéadú. Teastaíonn measúnuithe riosca spriocdhírithe agus gníomhaíochtaí tiomanta ó na hearnálacha is leochailí don éilliú.

Rinneadh roinnt ullmhúcháin sa tSeirbia maidir leis an troid in aghaidh na coireachta eagraithe. Rinneadh dul chun cinn teoranta le linn na tréimhse tuairiscithe. Bhí méadú ar líon na n‑imscrúduithe agus na gciontaithe deiridh in 2021 i gcomparáid le 2020, ach bhí laghdú ar líon na ndíotálacha agus na gciontaithe céadchéime. Is teoranta fós líon na gcásanna a bhaineann le gabháil agus coigistiú deiridh sócmhainní. Ní chuirtear coigistiú go fadtéarmach i bhfeidhm go córasach. Tháinig feabhas ar leibhéal na tuisceana agus ar leibhéal an chur chuige imscrúdaithe, agus ba cheart go mbeadh torthaí níos fearr ann dá bharr sin amach anseo. Ba cheart don tSeirbia bogadh ó chur chuige bunaithe de réir an cháis chuig straitéis in aghaidh eagraíochtaí coiriúla, agus ó bheith dírithe ar chásanna a bhfuil tábhacht bheag nó mheánach ag baint leo go cásanna a bhfuil ard‑phróifíl acu, chun críche eagraíochtaí atá scaipthe go hidirnáisiúnta a dhíchóimeáil agus sócmhainní a ghabháil.

Tá creat dlí agus institiúideach na Seirbia faoina chosnaítear cearta bunúsacha i bhfeidhm a bheag nó a mhór. Ghlac an tSeirbia straitéisí nua maidir le frith‑idirdhealú agus cuimsiú na Romach, chomh maith le pleananna gníomhaíochta maidir le comhionannas inscne agus cuimsiú na Romach. Bhí pleananna gníomhaíochta, agus maoiniú bainteach, i réimsí eile ar feitheamh i mí Iúil 2021 (foréigean in aghaidh na mban) agus i mí Aibreáin 2022 (frith‑idirdhealú; dí‑institiúidiú) agus tá siad dlite thar téarma. Tá níos mó iarrachtaí ag teastáil chun an Dlí maidir leis an gcóras pleanála a chomhlíonadh, lena éilítear go nglactar le pleananna gníomhaíochta laistigh de thrí mhí ónar glacadh na straitéisí gaolmhara. Ní mór don tSeirbia a chuid institiúidí um chearta an duine a neartú trí bhíthin na hacmhainní riachtanacha airgeadais agus daonna a leithdháileadh agus trí na nósanna imeachta a chur ar bun chun comhlíontacht a áirithiú le bearta na Cúirte Eorpaí um Chearta an Duine, lena n‑áirítear bearta eatramhacha. I mí Mheán Fómhair 2022, óstáladh Eurabhród den chéad uair sna Balcáin Thiar, i mBéalgrád. Cuireadh cosc ar bhealach Eurabhróid, agus bhí neamhchinnteacht ag baint leis an mórshiúl go dtí an nóiméad deireanach. Mhaígh na húdaráis go raibh ábhair sábháilteachta i gceist a bhain le grúpaí i bhfad amach ar an eite dheis a thug bonn dá gcinneadh. Cuireadh cosc freisin ar léirsiú frith‑Eurabhróid agus, frith‑Iarthair freisin. Reáchtáladh mórshiúl an 17 Meán Fómhair 2022, feadh bealach níos giorra, gan mórán teagmhas. Chosain líon ard póilíní é, ach tuairiscíodh roinnt teagmhas foréigin in aghaidh na rannpháirtithe fiú féin. Chonacthas sa tréimhse roimh an mórshiúl éiginnteacht dhlíthiúil agus pholaitiúil. Bhí an chumarsáid ó na húdaráis frithráiteach, le fógraí ardleibhéil go gcuirfí cosc ar an mórshiúl amach is amach agus cosc ina dhiaidh sin a d’eisigh an Aireacht Ghnóthaí Baile maidir le bealach an mhórshiúil. Thug polaiteoirí ardleibhéil eile aitheasc uatha roimh Comhdháil Eurabhróid ar Chearta an Duine agus thionóil siad fáiltiú ina diaidh. Cé gur choinnigh na húdaráis i dteagmháil leis na heagraithe chun teacht ar réiteach, d’fhan siad neamhcheangailteach maidir le dul ar aghaidh an mhórshiúil gan cead oifigiúil.

Maidir le saoirse tuairimí a nochtadh, ní dhearnadh aon dul chun cinn sa tréimhse tuairiscithe. Lean an dá mheitheal um shábháilteacht iriseoirí de theacht le chéile. I roinnt cásanna d’ionsaithe agus de bhagairtí, ghníomhaigh na póilíní agus an t‑ionchúisitheoir go pras, a bhuí leis an gcomhar a éascaíodh trí na grúpaí sin chomh maith. Is ábhar imní fós é áfach na cásanna de bhagairtí agus d’fhoréigean in aghaidh iriseoirí agus ní mór an timpeallacht fhoriomlán maidir leis an tsaoirse chun tuairimí a nochtadh a chleachtadh gan bhac a neartú a thuilleadh sa chleachtas. Bhí moilleanna méadaithe ar chur chun feidhme na straitéise maidir leis na meáin chumarsáide, rud a rinne difear do na bearta is tábhachtaí fiú, amhail an Dlí maidir le faisnéis phoiblí agus na meáin chumarsáide agus an Dlí maidir leis na meáin leictreonacha. I mí Iúil 2022, dhámh an Comhlacht Rialála um na Meáin Leictreonacha (REM) ceithre mhinicíocht náisiúnta, go ceann 8 mbliana, ar na cainéil chéanna teilifíse a fuair ceann sa tréimhse roimhe, ar lena linn a bhfuair gach ceann acu rabhaidh ó REM de bharr go ndearnadh a gcuid oibleagáidí dlíthiúla a shárú. Foilsíodh glao ar 5 cheadúnas i mí Lúnasa 2022; ba cheart an próiseas a láimhseáil ar bhealach trédhearcach, agus prionsabal iolrachas na meán á urramú, ar prionsabal é atá sa Treoir um Sheirbhísí Meán Closamhairc. Ina thuarascáil deiridh an 19 Lúnasa 2022 ar thoghcháin mhí Aibreáin, fuair ODIHR gur ‘chlúdaigh na craoltóirí poiblí náisiúnta gníomhaíochtaí feachtais na n‑iarrthóirí uile ar bhealach cothrom ach thug siad clúdach nuacht neamhchriticiúil leathan d’oifigigh phoiblí a bhí freisin ina n‑iarrthóirí. Chuir na meáin chraolacháin phríobháideacha a bhfuil clúdach náisiúnta acu an feachtas toghchánaíochta i láthair gan mórán ionchur eagarthóireachta agus dhírigh siad a gclúdach nuachta ar oifigigh stáit.’ Fuair ODIHR ‘d'ainneoin a shainchúram maoirseacht a dhéanamh ar na meáin chraolacháin, d’fhan REM éighníomhach ar an iomlán le linn an fheachtais.’

Maidir leis na critéir eacnamaíocha, tá an tSeirbia idir leibhéal maith agus leibhéal measartha ullmhúcháin agus tá roinnt dul chun cinn déanta aici maidir le geilleagar margaidh feidhmiúil a fhorbairt. Tar éis cúngú a bhí éadrom go leor in 2020, tháinig geilleagar na Seirbia ar ais chuige féin in 2021, agus tharla roinnt luasmhoillithe ina dhiaidh sa dara leath de 2022. Tar éis laghdú teacht orthu in 2020, thosaigh neamhchothromaíochtaí seachtracha ag leathnú sa dara chuid de 2021, go háirithe de dheasca allmhairithe arda fuinnimh. Tháinig borradh faoin mboilsciú ar phraghsanna tomhaltóra sa dara leath de 2021, de dheasca ar an mórgóir praghsanna fuinnimh agus bia, agus thosaigh an banc ceannais ag teannadh a sheasaimh bheartais i bhfianaise sin. Rinneadh seasmhacht san earnáil bhaincéireachta a choinneáil agus d’fhan an fás san iasachtú láidir d’ainneoin céimniú amach na mbeart chun leachtacht a fheabhsú. Cabhraíodh le teacht aniar an gheilleagair agus leis an laghdú ar bhearta tacaíochta feabhas a chur ar an gcomhardú buiséid in 2021, d’ainneoin méadú breise ar chaiteachas caipitil. Léiríodh leis an méadú beag ar an ráta dífhostaíochta in 2021 go háirithe rannpháirtíocht mhéadaithe sa mhargadh saothair mar chuid den teacht aniar tar éis ghéarchéim COVID‑19.

Tharla roinnt dul chun cinn maidir le hathchóirithe riaracháin chánach agus maidir le fiontair faoi úinéireacht stáit a phríobháidiú. Lean hathchóirithe móra eile struchtúracha ar an riarachán poiblí agus ar rialú fiontar faoi úinéireacht an stáit le dul ar aghaidh go mall, rud a chuir fad le neamhéifeachtúlachtaí atá ann le fada agus a chuir le brú fioscach. Ní fhacthas aon dul chun cinn maidir le rialacha fioscacha a neartú chun bonn agus taca a chur faoin mbeartas fioscach. Tá tionchar láidir ag an stát ar an ngeilleagar fós, tá easpa forbartha ar an earnáil phríobháideach agus tá laigí sa smacht reachta, go háirithe an t‑éilliú agus neamhéifeachtúlacht bhreithiúnach, agus i gcur chun feidhme an iomaíochais chóir ag cur isteach ar an earnáil chomh maith. Níor cuireadh moltaí na bliana seo caite chun feidhme ach i bpáirt.

Rinneadh roinnt dul chun cinn agus ullmhúchán measartha sa tSeirbia chun déileáil le brú iomaíoch agus fórsaí margaidh laistigh den Aontas Eorpach. Tháinig tuilleadh feabhais ar an ngeilleagar agus lean an comhtháthú eacnamaíoch leis an Aontas de bheith ard. Mar sin féin, gan beann ar roinnt dul chun cinn, ní fhreastalaíonn cáilíocht agus oiriúnacht an oideachais agus na hoiliúna go hiomlán ar riachtanais an mhargaidh saothair. Tá infheistíocht phoiblí ag dul i méid fós agus é mar aidhm léi aghaidh a thabhairt ar na bearnaí móra bonneagair tar éis na mblianta de fho‑infheistíocht. Tá roinnt dúshlán fós os comhair fiontair bheaga agus mheánmhéide (FBManna), lena n‑áirítear páirc imeartha mhíchothrom i gcomparáid le cuideachtaí móra agus infheisteoirí eachtracha. Níor cuireadh moltaí na bliana seo caite chun feidhme ach i bpáirt.

Maidir leis an dea‑chaidreamh idir chomharsana agus an comhar réigiúnach, bhí an tSeirbia tiomanta tríd is tríd don chaidreamh déthaobhach le tíortha is iarrthóirí eile, le hiarrthóirí féideartha eile agus le Ballstáit chomharsanachta an Aontais. Tá an teannas sa chaidreamh leis an gCróit ag éirí níos mó i rith an ama, agus feictear achrann polaitiúil ó am go chéile. Tá an caidreamh le Montainéagró fós dúshlánach ach léirigh an dá thaobh toilteanas an caidreamh a athbhunú agus oibriú i dtreo aghaidh a thabhairt ar shaincheisteanna oscailte. Glacann an tSeirbia páirt ghníomhach i gcoitinne i gcomhar réigiúnach.

Lean an Idirbheartaíocht atá á éascú ag an Aontas maidir leis an gcaidreamh leis an gCosaiv a normalú, i rith na tréimhse tuairiscithe le cruinnithe míosúla tráthrialta ag leibhéal na bPríomh‑Idirbheartaithe agus Cruinniú Ardleibhéil sa Bhruiséil an 18 Lúnasa 2022. Níor baineadh amach dul chun cinn coincréiteach breise amach san idirbheartaíocht maidir le comhaontú normalaithe cuimsitheach agus atá ceangailteach de réir dlí, ach d’aontaigh an tUachtarán Vučić agus Príomh‑Aire Kurti, ag cruinniú Ardleibhéil, go dtionólfaí cruinnithe rialta ag leibhéal na gCeannairí chun na cainteanna a thabhairt chun cinn. Moltar go láidir don Chosaiv agus don tSeirbia teagmháil fhóinteach a dhéanamh le chéile agus an idirbheartaíocht a chur chun cinn maidir leis an gcomhaontú normalaithe cuimsitheach a bheidh ceangailteach de réir dlí gan a thuilleadh moille. Tá sé ríthábhachtach teacht ar chomhaontú den chineál sin ar bhonn práinne ionas go mbeidh an tSeirbia agus an Chosaiv in ann dul chun cinn a dhéanamh ar a gconairí faoi seach chun ballraíocht san Aontas a bhaint amach.

Maidir le cumas Mhontainéagró na hoibleagáidí a bhaineann le ballraíocht san Aontas Eorpach a thabhairt uirthi féin, lean an tír leis an obair ar ailíniú le acquis an Aontais i roinnt réimsí, go háirithe maidir le dlí na gcuideachtaí, cearta maoine intleachtúla, taighde agus nuálaíocht agus rialú airgeadais.

Tá an bhraisle maidir leis an margadh inmheánach an‑tábhachtach i dtaobh ullmhúcháin Mhontainéagró i gcomhair riachtanais an Aontais agus tá sé an‑ábhartha maidir le comhtháthú luath leis an gCómhargadh Réigiúnach agus chun é a fhorbairt. Rinneadh dul chun cinn maidir le roinnt réimsí laistigh den bhraisle, go háirithe maidir le hailíniú reachtach le dlí na gcuideachtaí; saoirse ghluaiseachta d’oibrithe trí chórais slándála sóisialta a chomhordú; agus ailíniú reachtach maidir le saorghluaiseacht earraí.

Tá naisc shuntasacha ag an mbraisle maidir le hiomaíochas agus fás cuimsitheach agus le Clár Athchóirithe Eacnamaíochta na Seirbia. Rinneadh dul chun cinn i dtaobh roinnt réimsí laistigh den bhraisle seo, go háirithe maidir leis na réimsí seo a leanas: beartas sóisialta agus fostaíocht trí chéimeanna i dtreo an scéim Ráthaíochta don Aos Óg a bhunú; beartas eacnamaíoch agus airgeadaíochta trí fheabhas a chur ar an bpróiseas buiséadach; beartas fiontar tionsclaíochta trí phlean gníomhaíochta don straitéis maidir le húinéireacht stáit agus bainistíocht eintiteas faoi úinéireacht Phoblacht na Seirbia, agus tairseach ríomhsheirbhísí a chruthú; forbairt eolaíochta agus teicneolaíochta tríd an straitéis nua maidir le héiceachóras a fhorbairt do ghnólachtaí nuathionscanta; agus oideachas trí chéimeanna chun comhlíontacht an chórais dearbhaithe cáilíochta san ardoideachas leis na moltaí ón gCumann Eorpach um Dhearbhú Cáilíochta san Ardoideachas (ENQA) a áirithiú.

Tá braisle an chláir oibre ghlais agus idirnascachta inbhuanaithe i gcroílár an Chláir Ghlais do na Balcáin Thiar 1 agus dlúth‑nasctha le clár athchóirithe eacnamaíochta na Seirbia le Plean Eacnamaíochta agus Infheistíochta an Choimisiúin 2 . Osclaíodh an bhraisle agus gach caibidil lena mbaineann i mí na Nollag 2021, tar éis don tSeirbia na riachtanais a bhí fágtha a chomhlíonadh, eadhon pleananna gníomhaíochta maidir le stoic ola agus le díchuachadh gáis. Baineadh amach dul chun cinn teoranta tríd is tríd cé is moite de na líonraí Tras‑Eorpacha, lenar chuaigh an tSeirbia ar aghaidh maidir lena bonneagar a uasghrádú, agus oibreacha ag tosú ar an idirnascaire gáis idir an tSeirbia agus an Bhulgáir, tionscadal a bhfuil tábhacht mhór ag baint leis don tSeirbia agus don Eoraip araon. 

Cuimsíonn an bhraisle maidir le hacmhainní, talmhaíocht agus comhtháthú beartais atá nasctha le cistí struchtúracha an Aontais agus le cumas a fhorbairt chun go mbeifeá in ann freagrachtaí ábhar Ballstáit a thabhairt air féin. Cuimsíonn sé freisin roinnt de na príomhréimsí beartais chun córais bhia inbhuanaithe a áirithiú agus chun pobail tuaithe a chuidiú forbairt agus éagsúlú ón taobh eacnamaíoch de. Tá dhá cheann de chúig chaibidil ar oscailt (Caibidil 13 agus Caibidil 33), agus tá tagarmharcanna clabhsúir le comhlíonadh i ngach caibidil. Mheasúnaigh an Coimisiún gur baineadh amach na tagarmharcanna tosaigh do Chaibidil 11 agus do Chaibidil 22, cé go bhfuil ar an tSeirbia gach ceann de na tagarmharcanna tosaigh do Chaibidil 12 fós le baint amach aici. Baineadh dul chun cinn teoranta amach i roinnt réimsí, e.g. clár IPARD III do 2021-2027 a chur isteach; an dlí maidir le táirgí cosanta plandaí a ghlacadh agus a chur chun feidhme; gnólachtaí bia agus gnólachtaí ina láimhseáiltear fotháirgí ainmhithe a aicmiú; forálacha airgeadais agus buiséadacha maidir le bunréimsí beartais a bhaineann le feidhmiú ceart an chórais acmhainní dílse; agus beartas réigiúnach a mhéid a bhaineann le bainistíocht airgeadais.

Maidir leis an mbraisle i ndáil le caidreamh seachtrach  , tá an tSeirbia fós lena haontachas leis an Eagraíocht Dhomhanda Trádála a thabhairt chun críche, ar ceann de na tagarmharcanna tosaigh é do Chaibidil 30. Ba cheart don tSeirbia staonadh ó bhearta aontaobhacha trádála a thabhairt isteach gan réamhchomhairliúchán leis an gCoimisiúin, i gcomhréir lena cuid oibleagáidí SAA. Tar éis don Rúis an Úcráin a ionsaí gan chúis gan údar, níor ailínigh an tSeirbia í féin le bearta sriantacha an Aontais in aghaidh na Rúise agus le formhór na nDearbhuithe ón Ardionadaí thar ceann an Aontais ar an ábhar sin. Thit ráta ailínithe na Seirbia mar sin le dearbhuithe ábhartha de chuid an Ardionadaí thar ceann an Aontais agus le Cinntí ón gComhairle dá bhrí sin ó 64 % in 2021 go 45 % i mí Lúnasa 2022. Chuathas in aghaidh seasaimh eachtracha de chuid an Aontais le roinnt gníomhaíochtaí agus ráiteas de chuid na Seirbia. Tá coinne leis, mar ábhar tosaíochta, go gcomhlíonfaidh an tSeirbia a gealltanas agus í féin a ailíniú le Comhbheartas Eachtrach agus Slándála an Aontais, lena n‑áirítear bearta sriantacha an Aontais, i gcomhréir leis an gcreat idirbheartaíochta idir an Aontas agus an tSeirbia.

Lean an tSeirbia de bheith ag rannchuidiú le sreafaí imirce measctha i dtreo an Aontais a bhainistiú trí dhul i gcomhar go héifeachtach lena cuid comharsan agus le Ballstáit de chuid an Aontais. Leanadh leis na hiarrachtaí lóistín a chur ar fáil do líon substaintiúil náisiúnaigh tríú tír, agus lena n‑óstáil le tacaíocht ón Aontas. Chinn an tSeirbia an 17 Márta 2022 cosaint shealadach a dheonú do náisiúnaigh de chuid na hÚcráine, ar náisiúnaigh iad a theith ó chogadh na Rúise in aghaidh na hÚcráine, go ceann 1 bhliain amháin. Lean sí den straitéis um bainistiú comhtháite teorainneacha a chur chun feidhme go héifeachtach. Níor ghlac an tSeirbia aon chéimeanna chun ailíniú le riachtanais víosaí tríú tíortha, go háirithe na tríú tíortha sin lena mbaineann rioscaí imirce neamhrialta nó slándála don Aontas, mar a mholtar sa tuarascáil mhí Lúnasa 2021 ar shásra lena gcuirtear tarscaoileadh víosaí ar fionraí de chuid an Choimisiúin.

An Mhacadóin Thuaidh

Chonacthas sa tréimhse tuairiscithe tréaniarrachtaí, as a thosaigh tús an phróisis idirbheartaíochta maidir le haontachas. Ócáid stairiúil ab ea an chéad Chomhdháil Idir‑rialtasach a tionóladh i mí Iúil 2022 agus tosaíodh léi céim nua sa phróiseas aontachais leis an Aontas don Mhacadóin Thuaidh. Bhí aitheantas soiléir ann maidir le tiomantas na Macadóine Thuaidh athchóirithe a bhaineann leis an Aontas a chur chun feidhme.

Maidir leis na critéir pholaitiúla, lean an Mhacadóin Thuaidh lena cuid iarrachtaí an daonlathas agus an smacht reachta a neartú, d’ainneoin roinnt dúshlán. Léirigh an tír a tiomantas leanúint le torthaí a sholáthar i bpríomhréimsí de chuid na hábhair is tábhachtaí. Tharla toghcháin áitiúla i mí Dheireadh Fómhair 2021. Mheasúnaigh Oifig um Institiúidí Daonlathacha agus um Chearta an Duine de chuid na hEagraíochta um Shlándáil agus Comhar san Eoraip go raibh siad iomaíoch agus gur urramaíodh go forleathan saoirsí bunúsacha. Rinneadh dul chun cinn teoranta le linn na tréimhse tuairiscithe áfach maidir leis na moltaí atá fós amach a rinne Oifig um Institiúidí Daonlathacha agus um Chearta an Duine de chuid ESCE agus Coimisiún Vín. Mar a luadh sna tuarascálacha roimhe seo, ba cheart an reachtaíocht toghchánaíochta a athbhreithniú go cuimsitheach chun aghaidh a thabhairt ar neamhréireanna agus ní mór na dlíthe ábhartha a ghlacadh ar bhealach tráthúil, cuimsitheach agus trédhearcach, i bhfad roimh na chéad toghcháin eile. Maidir leis sin, ní mór do na húdaráis dlús a chur lena gcuid iarrachtaí agus toil pholaitiúil a léiriú chun an próiseas toghchánaíochta a fheabhsú tuilleadh.

Cuireadh isteach go mór ar obair na Parlaiminte de dheasca na deighilte móire ón taobh polaitiúil de, rud a chuir moill ar ghlacadh go leor píosaí reachtaíochta. Tar éis diandíospóireachtaí, ghlac an Pharlaimint conclúidí maidir leis an togra lenar éascaíodh oscailt na hidirbheartaíochta aontachais. Ba cheart don Pharlaimint ról gníomhach agus dearfach a imirt sa phróiseas idirbheartaíochta maidir le haontachas leis an Aontas. Ní mór iarrachtaí comhpháirteacha agus prasa mar thosaíocht chun ról na Parlaiminte a neartú mar fhóram i gcomhair an idirphlé pholaitiúil dhearfaigh, go háirithe maidir le clár athchóirithe an Aontais. Gheall an Pharlaimint agus an rialtas go seolfadh siad agus go mbainfeadh siad amach na hathruithe bunreachtúla ábhartha mar ábhar tosaíochta, d’fhonn a áireamh sa Bhunreacht saoránaigh a bhfuil cónaí orthu ar theorainneacha an stáit. Tá gá le pleanáil agus comhairliúcháin chuí chun nósanna imeachta meara a theorannú chun foráil do ghrinnscrúdú éifeachtach agus chun dul i gcomhairle maidir le reachtaíocht. Ba cheart go ndéanfaí formhaoirseacht ar an rialtas trí cheisteanna parlaiminteacha a dhéanamh go tráthrialta. Ba cheart na moltaí maidir le hathchóiriú inmheánach na Parlaiminte a comhaontaíodh le linn an tríú babhta den ‘Idirphlé Jean Monnet’ go luath in 2020 a chur chun feidhme gan a thuilleadh moille. Leanadh le freagracht choiriúil a bhunú maidir leis na daoine a bhí taobh thiar den fhoréigean agus a rinne é san ionsaí ar an bParlaimint an 27 Aibreán 2017, lena n‑áirítear fíoraisc dara céime. Lean an rialtas leis an obair ar chlár athchóirithe an Aontais agus le haghaidh a thabhairt ar iarmhairtí phaindéim COVID‑19 agus an chogaidh san Úcráin. Tá gá le hiarrachtaí cinntitheacha chun dlús a chur le hathchóirithe agus gabháil ar aghaidh sa phróiseas idirbheartaíochta ar aontachas leis an Aontas. Teastaíonn go ndírítear go háirithe ar go n‑áirithítear cur chun feidhme éifeachtach na reachtaíochta atá ann faoi láthair seachas tionscnaimh ad hoc a sheoladh. D’fhan an caidreamh idir‑eitneach seasta agus leanadh de Chreatchomhaontú Ohrid a chur chun feidhme.

Lean eagraíochtaí na sochaí sibhialta le feidhmiú i dtimpeallacht chumasúcháin, lena n‑áirítear le glacadh na straitéise um chomhar leis an tsochaí shibhialta agus lena forbairt 2022-2024. Bhí ról tábhachtach go fóill ag an tsochaí shibhialta i bpróisis chinnteoireachta agus maidir le faireachán a dhéanamh ar ghníomhaíochtaí an stáit. Tá gá le hiarrachtaí, áfach, chun feabhas a chur ar an trédhearcacht sa chinnteoireacht agus ar uilechuimsitheacht na bpróiseas comhairliúcháin. Is gá feabhas a chur ar na creataí dlíthiúla agus ar na creataí airgeadais fós agus is gá iad a chur chun feidhme sa chleachtas.

Chuir an Mhacadóin Thuaidh athchóiriú cuimsitheach ar a cuid seirbhísí faisnéise chun feidhme. Is gá don tír a hinniúlacht maidir le formhaoirseacht pharlaiminteach a neartú, áfach, thar na seirbhísí faisnéise.

Tá an Mhacadóin Thuaidh measartha ullmhaithe go fóill i dtéarmaí an athchóirithe atá á dhéanamh aici ar an riarachán poiblí. Ní dhearna sí ach dul chun cinn teoranta i dtaca le moltaí na bliana anuraidh a chur chun feidhme. Ghlac sí leis an gclár nua le haghaidh athchóiriú bainistíochta airgeadais poiblí 2022-2025. Cuireadh moill, áfach, ar ghlacadh leis an reachtaíocht maidir le heagrú agus oibriú comhlachtaí riaracháin stáit agus ar an gcreat nua dlíthiúil le haghaidh bainistíocht acmhainní daonna (athbhreithniú ar an Dlí maidir le Státseirbhísigh Riaracháin agus an Dlí maidir le Fostaithe na Seirbhíse Poiblí agus Dlí nua maidir le Seirbhís na hArdBhainistíochta). Is é is aidhm don chreat nua feabhas a chur ar bhainistíocht acmhainní daonna ar fud an riaracháin agus dearbhú níos mó a sholáthar maidir le hearcaíocht bunaithe ar fhiúntas, ardú céime agus díbirt, lena n‑áirítear ar leibhéal na bainistíochta sinsearaí. Glacadh leis an dlí buiséadach orgánach nua i mí Mheán Fómhair 2022. Bhí an Coimisiún Stáit um Éilliú a Chosc réamhghníomhach ag dul i ngleic le cásanna finíochais, cairdis fabhair agus tionchair pholaitiúil sa phróiseas a bhaineann le fostaithe a earcú sa tseirbhís phoiblí agus maidir le comhaltaí a cheapadh ar bhoird mhaoirseachta agus bhainistíochta.

Tá leibhéal éigin ullmhúcháin bainte amach ag córas breithiúnach na Macadóine Thuaidh nó tá sé measartha ullmhaithe. Rinneadh roinnt dul chun cinn i réimse na mbreithiúna, trí chur chun feidhme cobhsaí na straitéise um athchóiriú breithiúnach, rud lena ndeachthas i ngleic dá bhrí sin leis na moltaí a rinne Coimisiún na Veinéise agus Grúpa na Saineolaithe Sinsearacha maidir le saincheisteanna sistéamacha faoin smacht reachta. Tá tús curtha leis an ullmhúchán ar straitéis nua athchóirithe bhreithiúnaigh, agus é sin déanta ar bhealach ionchuimsitheach, ag tógáil ar na ceachtanna a foghlaimíodh ón gceann roimhe. Leanadh de chur chun feidhme an phlean gníomhaíochta a tugadh cothrom le dáta ar an straitéis athchóirithe bhreithiúnaigh ach ní mór dó a bheith níos córasaí. Léirigh na breithiúna a dtiomantas maidir lena sláine agus a neamhspleáchas a chosaint. Ní mór dlús a chur faoin luas maidir le cur chun feidhme na straitéisí acmhainní daonna do na breithiúna agus na seirbhísí ionchúisimh. Chuir institiúidí breithiúnacha na rialacha nua chun feidhme go comhsheasmhach maidir le ceapachán, ardú céime, smacht agus díbirt breitheamh agus ionchúisitheoirí. Cuireadh moill ar arduithe céime sna hard‑chúirteanna agus d’fhág an líon scor sceidealaithe gur cuireadh laghdú breise ar líon na mbreitheamh agus na n‑ionchúisitheoirí.  Lean an Chomhairle Bhreithiúnach agus Comhairle na nIonchúisitheoirí Poiblí ag cur na bpleananna straitéiseacha chun feidhme. Ba cheart d’aon dréacht‑dhlí nua ar an Acadamh um Bhreithiúna agus Ionchúisitheoirí, an tAcadamh a choinneáil ar bun mar an t‑aon phointe iontrála amháin chuig na breithiúna agus ionchúiseamh agus ba cheart a áirithiú leis go mbeidh rochtain ar na gairmeacha sin cothrom agus trédhearcach. Tugadh faoi obair chun an córas bogearraí a thabhairt cothrom le dáta agus é mar aidhm forálacha an Dlí maidir le bainistíocht sreabhadh cásanna le haghaidh dáileadh uathoibríoch agus randamach ar chásanna sna cúirteanna a fheidhmiú sa chleachtas, trí chóras faisnéise bainistíochta uathoibríoch do chásanna cúirte (ACCMIS).

Rinne an tír roinnt ullmhúcháin / tá an tír measartha ullmhaithe sa troid in aghaidh an éillithe. Rinneadh roinnt dul chun cinn de réir mar a lean an tír ag comhdhlúthú a cuid feidhmíochta maidir le roinnt cásanna éillithe a imscrúdú, a ionchúiseamh agus a thriail, lena n‑áirítear cásanna ar ardleibhéal. Lean na cásanna arna dtionscnamh ag iar‑Oifig an Ionchúisitheora Speisialta ag bogadh ar aghaidh, ag bunú cuntasachta do na gairis cúléisteachta neamhdhleathacha. Bhí roinnt cásanna faoi réir rialuithe céadchéime. I gcomhréir le moltaí blianta roimhe, bhí an Coimisiún Stáit um Éilliú a Chosc réamhghníomhach ag soláthar treoraíochta beartais d’institiúidí poiblí maidir le héilliú a chosc agus d’oscail sé roinnt cásanna, lena n‑áirítear cásanna in aghaidh oifigigh ardleibhéil. Ba cheart aghaidh a thabhairt in iomlán ar chonclúidí a chuid tuarascálacha tráthrialta. Ba cheart leanúint d’iarrachtaí chun feabhas a chur ar fheidhmiú an Choimisiúin Stáit le leithdháileadh breise acmhainní airgeadais agus acmhainní daonna. Ba cheart breis acmhainní daonna agus acmhainní airgeadais a chur ar fáil d’Oifig an Ionchúisitheora Phoiblí, lárionaid imscrúdaitheacha agus aonaid forfheidhmiúcháin an dlí atá i gceannas ar imscrúdú a dhéanamh ar éilliú. Teastaíonn measúnuithe riosca spriocdhírithe agus gníomhaíochtaí tiomanta ó na hearnálacha is leochailí don éilliú.

Rinneadh roinnt ullmhúcháin sa Mhacadóin Thuaidh maidir leis an troid in aghaidh na coireachta eagraithe. Rinne sí roinnt dul chun cinn, go príomha i gcomhar oibriúcháin le comhpháirtithe idirnáisiúnta, chomh maith le feabhas a chur ar chomhordú gníomhaíochtaí chun an choireacht eagraithe a chomhrac. Caithfear tuilleadh a dhéanamh chun feabhas a chur ar éifeachtacht fhorfheidhmiú an dlí chun cineálacha áirithe coireachta a chomhrac, amhail sciúradh airgid agus coireanna airgeadais. Is gá na lárionaid imscrúdaitheacha ag Bunoifig an Ionchúisitheora Phoiblí a neartú chun go mbainfidh siad a gcuid cuspóirí amach maidir le héifeachtúlacht imscrúduithe a mhéadú agus comhordú a fheabhsú idir ionchúisitheoirí, na póilíní agus comhlachtaí ábhartha eile.

Rinneadh roinnt dul chun cinn leis an bhfrithsceimhlitheoireacht agus antoisceachas foréigneach a chosc/chomhrac i gcomhréir leis na cuspóirí a leagtar amach sa chomhphlean gníomhaíochta frithsceimhlitheoireachta le haghaidh na mBalcán Thiar agus sna forálacha déthaobhacha cur chun feidhme. Glacadh straitéis nua maidir le sciúradh airgid agus maoiniú na sceimhlitheoireachta a chosc (2021-2023) in 2021. Ba cheart don obair leanúint ar athimeascadh agus athsóisialú fillithe chomh maith le dí‑radacú i bpríosúin.

Tá an creat dlíthiúil um chearta bunúsacha a chosaint i gcomhréir leis na caighdeáin Eorpacha, a bheag nó a mhór. Tá an próiseas dí‑institiúidithe ag déanamh dul chun cinn agus daoine faoi mhíchumas á n‑athlonnú chuig cúram pobalbhunaithe. Leanann an Aireacht um Shaothar agus um Beartas Sóisialta ag infheistiú i seirbhísí pobail, lena n‑áirítear tacaíocht d’íospartaigh an fhoréigin inscne‑bhunaithe. Tá sé tábhachtach go háirithe forálacha uile an Dlí maidir le cosc agus cosaint ó fhoréigean in aghaidh na mban agus ó fhoréigean teaghlaigh a chur chun feidhme. Is féidir feabhsuithe leanúnacha a thabhairt faoi deara i bpríomhshruthú inscne agus meas ar chearta na mban. Ní dheachthas i ngleic go leordhóthanach leis na moltaí a rinne an Coiste Eorpach chun Céastóireacht a Chosc i dtaca leis an gcaoi a chaitear le cimithe agus le ciontaithe. Ní mór feabhas a chur ar chur chun feidhme na reachtaíochta maidir le fuathchaint agus an phlean náisiúnta gníomhaíochta le haghaidh forálacha Choinbhinsiún Iostanbúl. Ní an sásra formhaoirseachta seachtraí saoránach ar na póilíní ag feidhmiú ina iomláine fós agus níl dóthain ionadaithe aige ó eagraíochtaí na sochaí sibhialta.

Rinneadh méid áirithe ullmhúcháin sa Mhacadóin Thuaidh/tá an tír measartha ullmhaithe maidir leis an tsaoirse chun tuairimí a nochtadh. Tríd is tríd, rinneadh roinnt dul chun cinn teoranta le linn na tréimhse tuairiscithe chun dul i ngleic leis na moltaí roimhe. Tá an comhthéacs ginearálta fabhrach do shaoirse na meán agus leis sin bítear in ann tuairisciú criticiúil a dhéanamh sna meáin, cé go raibh roinnt teannais ann le linn thoghcháin áitiúla 2021. Ba cheart don ghníomhaíocht maidir le féinrialáil na meán tosú arís agus ba cheart torthaí praiticiúla a chruthú maidir le caighdeáin ghairmiúla iriseoireachta a chur chun cinn. Tá gá le trédhearcacht níos mó maidir leis an bhfógraíocht a dhéanfaidh institiúidí stáit agus páirtithe polaitiúla sna meáin. Ní mór do na húdaráis dlús a chur faoina gcuid iarrachtaí craoltóir na seirbhíse poiblí a athchóiriú, agus a neamhspleáchas, a chaighdeáin ghairmiúla agus a inmharthanacht airgeadais a áirithiú. Tá próiseas athchóirithe chraoltóir na seirbhíse poiblí, i gcomhréir lena straitéis forbartha 5 bliana, faoi bhac ag moilleanna maidir le comhaltaí a cheapadh ar a chomhairle clársceidealaithe. Tá comhairle na Gníomhaireachta um Sheirbhísí Meán Fuaime agus Closamhairc fós le ceapadh. Caithfear dul i ngleic le cearta saothair iriseoirí fós.

I dtaca le comhar réigiúnach, chothaigh an tír an dea‑chaidreamh atá aici le tíortha méadaithe eile agus lean sí dá rannpháirtíocht i dtionscnaimh réigiúnacha. Ní mór comhaontuithe déthaobhacha reatha, lena n‑áirítear Comhaontú Prespa idir an Mhacadóin Thuaidh agus an Ghréig chomh maith leis an gConradh maidir le Cairdeas, Dea‑chomharsanacht agus Comhar leis an mBulgáir, ní mór do gach páirtí iad a chur chun feidhme de mheon macánta.

I dtaca leis na critéir eacnamaíocha, rinne an Mhacadóin Thuaidh roinnt dul chun cinn agus bhain sí amach leibhéal maith ullmhúcháin i dtaobh geilleagar margaidh atá ag feidhmiú a fhorbairt. Tháinig an geilleagar chuige féin a bheag nó a mhór ó phaindéim COVID‑19 in 2021. Lean an rialtas ag cur bearta tacaíochta fioscaí chun feidhme chun cuidiú leis an téarnamh. Chuidigh ioncam cánach a bhí ag teacht ar ais leis an gcás, rud a d’fhág gur thit an t‑easnamh fioscach go dtí 5.4 % de OTI in 2021, agus chobhsaigh leibhéil fiachais tar éis dóibh ardú go suntasach in 2020. Leis an ardú mór ar phraghsanna bia agus fuinnimh go luath in 2022, ghlac an rialtas le sraith nua beart fioscach chun an tionchar diúltach ar an ngeilleagar a shrianadh, cé go bhféadfadh na bearta fioscacha a bheith spriocdhírithe níos fearr. Ghéaraigh an banc ceannais a sheasamh beartais i bhfianaise an bhrú méadaithe de bharr boilscithe. Cuireadh stop le hathchóirithe tábhachtacha beartais chun feabhas a chur ar rialachas fioscach agus ar inmharthanacht an airgid phoiblí. Tar éis moill fhada, ghlac an Pharlaimint le dlí nua orgánach an bhuiséid i lár mhí Mheán Fómhair, ina bhfuil foráil le haghaidh rialacha fioscacha agus comhairle fhioscach. Ní mór tuilleadh feabhais a chur ar bhainistíocht na hinfheistíochta poiblí. Bhí an earnáil baincéireachta fós ar fónamh. Cuireadh deireadh de réir a chéile in 2021 le bearta rialála chun ceanglais iasachtaíochta a éascú. Tá an timpeallacht ghnó fós á coimeád siar ag méid mór an gheilleagair neamhfhoirmiúil agus ag an dul chun cinn mall maidir le muirir pharai‑fhioscacha a phríomhshruthú.

Rinneadh roinnt dul chun cinn sa Mhacadóin Thuaidh agus tá sí measartha ullmhaithe chun déileáil le brú iomaíoch agus fórsaí margaidh laistigh den Aontas Eorpach. Bhí an comhtháthú leis an Aontas i dtrádáil agus in infheistíocht fós ag leibhéal ard in 2021, in ainneoin dianghlasálacha agus in ainneoin gur cuireadh isteach ar shlabhraí soláthair sa bhaile agus i dtíortha comhpháirtíochta trádála. Tháinig méadú breise ar an sciar de tháirgí ardluacha in onnmhairí. Rinneadh breis dul chun cinn i dtreo fheabhsú na gairmoiliúna, ach is ann fós do ghanntanais ollmhóra scileanna chun freastal ar riachtanais an mhargaidh saothair, lena bhfuil aistriú fada ón scoil go dtí an obair i gceist. Tá na saincheisteanna sin, chomh maith le bearnaí móra i mbonneagar iompair agus fuinnimh, infheistíocht íseal agus caiteachas íseal ar nuálaíocht ag cur sriain ar chumas fáis na tíre. Tá digitiú an gheilleagair ag teacht chun cinn, ach d’fhéadfaí feabhas a chur ar iomaíochas gnóthaí intíre trí ríomhsheirbhísí poiblí a thairiscint ar bhonn níos leithne.

A mhéid a bhaineann lena cumas na hoibleagáidí maidir le ballraíocht a ghlacadh chuici féin, tá an Mhacadóin Thuaidh measartha ullmhaithe i bhformhór na réimsí arna gcumhdach ag Braisle 2 maidir leis an margadh inmheánach, eadhon saorghluaiseacht earraí, seirbhísí agus caipitil, maoin intleachtúil, beartas iomaíochta, seirbhísí airgeadais agus cosaint tomhaltóirí agus sláinte. Bhain an tír leibhéal maith ullmhúcháin amach maidir le dlí cuideachtaí, cé nach bhfuil sí ach ag tosú ar shaoirse gluaiseachta a bhaint amach d’oibrithe. Sa tréimhse tuairiscithe, rinne an Mhacadóin Thuaidh dul chun cinn maith ar shaorghluaiseacht caipitil agus rinne sí roinnt dul chun cinn maidir le dlí cuideachtaí agus seirbhísí airgeadais. Ní dhearnadh aon dul chun cinn ar bheartas iomaíochta. Tríd is tríd, tá gá le tuilleadh dul chun cinn sa bhliain romhainn sna réimsí arna gcumhdach ag an mbraisle seo toisc go gcuirfidh sé leis na hullmhúcháin a dhéanann an Mhacadóin Thuaidh chun ceanglais mhargadh inmheánach an Aontais a chomhlíonadh. Tá an obair ar an mbraisle seo thar a bheith ábhartha d’fhorbairt an Chómhargaidh Réigiúnaigh.

Tríd is tríd, tá an Mhacadóin Thuaidh measartha ullmhaithe i bhformhór na réimsí arna gcumhdach ag Braisle 3 maidir le hiomaíochas agus fás ionchuimsitheach, lena n‑áirítear sa chlaochlú digiteach agus na meáin, cánachas, beartas fiontraíochta agus tionsclaíoch, oideachas agus cultúr agus beartas eacnamaíoch agus airgeadaíochta. Tá leibhéal maith ullmhúcháin bainte amach aici san eolaíocht agus sa taighde agus san aontas custaim. Rinneadh roinnt dul chun cinn i bhformhór na réimsí arna gcumhdach ag an mbraisle sin. Rinneadh dul chun cinn maith sa réimse a bhaineann le beartas eacnamaíoch agus airgeadaíochta, tar éis Dlí Orgánach an Bhuiséid a ghlacadh i mí Mheán Fómhair 2022. Tá tuilleadh iarrachtaí de dhíth, áfach, go háirithe i réimsí nár baineadh amach ach dul chun cinn teoranta, amhail claochlú digiteach agus na meáin chomh maith le hoideachas agus cultúr.

Maidir le Braisle 4 ar an gClár Oibre Glas agus nascacht inbhuanaithe, bhain an Mhacadóin Thuaidh leibhéal maith ullmhúcháin amach i líonraí tras‑Eorpacha. Tá an tír measartha ullmhaithe i dtaca le beartas iompair agus maidir le fuinneamh agus bhain sí leibhéal áirithe ullmhúcháin amach ar an gcomhshaol agus athrú aeráide. Rinneadh roinnt dul chun cinn i réimsí an chomhshaoil agus an athraithe aeráide. Tá iarrachtaí substaintiúla de dhíth sna réimsí nach ndearnadh ach dul chun cinn teoranta iontu amhail i bhfuinneamh, beartas iompair agus líonraí tras‑Eorpacha. Ní mór don tír dlús a chur faoi chur chun feidhme an Phlean Eacnamaíoch agus Infheistíochta agus an Chláir Oibre Ghlais do na Balcáin Thiar thar an tréimhse seo romhainn.

Tá an Mhacadóin Thuaidh measartha ullmhaithe i bhformhór de na réimsí i mBraisle 5 maidir le hacmhainní, talmhaíocht agus comhtháthú. Bhain sí leibhéal maith ullmhúcháin amach sa réimse a bhaineann le sábháilteacht bia, beartas tréidliachta agus fíteashláintíoch agus tá sí tar éis tosú ar fhorálacha airgeadais agus buiséadacha a ullmhú. Rinneadh roinnt dul chun cinn thar an tréimhse tuairiscithe i dtalmhaíocht agus i bhforbairt tuaithe agus i sábháilteacht bia, agus ar bheartas tréidliachta agus fíteashláintíoch. Tá tuilleadh iarrachtaí de dhíth, áfach, go háirithe i réimsí nach ndearnadh ach dul chun cinn teoranta iontu nó nach ndearnadh aon dul chun cinn iontu, amhail iascaigh, soláthairtí airgeadais agus buiséadacha, agus i mbeartas réigiúnach agus maidir le hionstraimí struchtúracha a chomhordú.

Maidir le Braisle 6 ar chaidreamh seachtrach, tá an Mhacadóin Thuaidh measartha ullmhaithe sa réimse a bhaineann le caidreamh seachtrach agus bhain sí leibhéal maith ullmhúcháin amach i dtaca leis an gcomhbheartas eachtrach agus slándála. Rinne an tír dul chun cinn teoranta le linn na tréimhse tuairiscithe ar chomhbheartas tráchtála. Rinne an Mhacadóin Thuaidh dul chun cinn an‑mhaith trí ailíniú go hiomlán le comhbheartas eachtrach agus slándála an Aontais, tar éis ionsaí na Rúise ar an Úcráin. Ach é sin a dhéanamh, thaispeáin an Mhacadóin Thuaidh gur féidir léi a bheith ina comhpháirtí iontaofa.

Tá an Mhacadóin Thuaidh ar cheann de na príomhbhealaí iompair fós le haghaidh gluaiseacht imirce. Tá ról tairbheach fós ag an tír i mbainistíocht sreabha imirce measctha. Bíonn comhoibriú éifeachtach ar bun aici le tíortha comharsanacha agus le Ballstáit an Aontais, lena n‑áirítear le haoi‑oifigigh ó Bhallstáit an Aontais ar an talamh. Leanadh d’iarrachtaí chun dálaí maireachtála agus seirbhísí maireachtála bunúsacha a áirithiú do gach uile imirceach a fhanann sa tír. Tá clárú imirceach agus próifíliú íogair le cosaint leordhóthanach fós ina tosaíocht agus caithfear é sin a dhéanamh ar bhealach níos córasaí. I mí Lúnasa 2022, rinne an Coimisiún idirbheartaíocht maidir le comhaontú stádais leis an Macadóin Thuaidh a ligfeadh don Ghníomhaireacht Eorpach um an nGarda Teorann agus Cósta (Frontex) buanchóir de chuid an Gharda Teorann agus Cósta Eorpaigh a imscaradh chun na tíre. Tá coinne leis go síneofar an comhaontú roimh dheireadh na bliana. Ba cheart don tír cur chuige níos córasaí a ghlacadh maidir le smuigleáil imirceach a chomhrac.

An Albáin

A mhéid a bhaineann leis na critéir pholaitiúla, sa reachtas nua, de thoradh thoghcháin 2021, a reáchtáladh tar éis an chomhaontaithe traspháirtí an 5 Meitheamh 2020 ghlac na comhaltaí tofa ó na páirtithe freasúra is mó a suíocháin sa pharlaimint. Thogh an pharlaimint Uachtarán nua na Poblachta. Rinne coinbhleacht inmheánach laistigh den pháirtí freasúra ba mhó (DP), difear do shaol na parlaiminte. Maidir le hathchóirithe atá dírithe ar an Aontas Eorpach, rith an pharlaimint síneadh bunreachtúil atá teoranta ó thaobh ama de ar shainordú na gcomhlachtaí grinnfhiosraithe agus naoi gcinn de dhlíthe arb é is aidhm dóibh ailíniú a dhéanamh le acquisan Aontais. Choinnigh an rialtas a aird ar athchóirithe a bhaineann le cosán na tíre san Aontas agus d’atreisigh sé a struchtúr comhordúcháin le haghaidh comhtháthú an Aontais, ach ní mór dó clár oibre athchóirithe an Aontais a chur chun cinn tuilleadh, mar aon leis an bhfreasúra agus le gach cuid den tsochaí. Fágann bunú roinnt gníomhaireachtaí rialtais timpeall ar Oifig an Phríomh-Aire, nach bhfuil creat stiúrtha cuimsitheach acu agus nach bhfuil aird chórasach acu ar línte formhaoirseachta agus tuairiscithe, fágann na rudaí sin go bhfuil ceisteanna ann maidir le caighdeáin an riaracháin phoiblí. Tá straitéis nua díláraithe tar éis 2022, fós le glacadh agus beidh comhairliúchán réamhtheachtach ar an leibhéal áitiúil fíor‑riachtanach. D’ainneoin feabhsuithe cistiúcháin, ní dhearnadh ach dul chun cinn teoranta maidir leis an treochlár chun timpeallacht chumasúcháin don tsochaí shibhialta a chruthú.

Tá an Albáin measartha ullmhaithe sa réimse a bhaineann le hathchóiriú an chórais riaracháin phoiblí. Rinne sí dul chun cinn teoranta maidir le hinniúlacht na n‑aireachtaí líne a neartú i dtaca le measúnuithe tionchair rialála a chur chun feidhme agus comhairliúcháin phoiblí a thionól. Chuir sí tús leis na hullmhúcháin ar athchóiriú tuarastail agus leathnaigh leis an gcóras párolla uathoibrithe. Leanadh de chur chun feidhme athchóiriú an riaracháin phoiblí 2015-2022 agus na straitéisí don athchóiriú ar an mbainistíocht airgeadais phoiblí 2014-2022. Níl na córais TF le haghaidh pleanáil chomhtháite ag feidhmiú go hiomlán fós. Bhí comhlachtaí atá fo‑ordaithe d’aireachtaí (gníomhaireachtaí) fós á gcruthú gan creat stiúrtha cuimsitheach, áfach, gan aird chórasach ar fhormhaoirseacht nó ar línte tuairiscithe soiléire. Chuir siad freisin leis an tsaincheist maidir le cúraimí arna gcur ar iontaoibh foirne a fostaíodh faoin gCód Saothair, in ionad iad siúd a chuirtear ar iontaoibh státseirbhíseach. Caithfear forálacha maidir le hearcaíocht bunaithe ar fhiúntas i ndlí na státseirbhíse a chur chun feidhme ina n‑iomláine go fóill, go háirithe i bpoist shinsearacha. Lean an líon seirbhísí ar líne a soláthraíodh ag dul i méid, ach ardaíonn sé sin ceisteanna freisin maidir le rochtain chothrom a thabhairt do shaoránaigh ar scileanna digiteacha teoranta.

Shroich córas breithiúnach na hAlbáine leibhéal measartha ullmhúcháin. Leanadh d’athchóiriú cuimsitheach an cheartais, agus rinneadh dul chun cinn maith tríd is tríd dá bharr. Ceapadh dhá bhreitheamh nua chun na Cúirte Bunreachtúla i mí an Mhárta agus i mí Mheán Fómhair 2022, rud lenar feabhsaíodh tuilleadh cumas na cúirte a sainordú a dhéanamh. Rinneadh dul chun cinn freisin leis an Ard‑Chúirt, ag a bhfuil 15 bhreitheamh ina suí anois, rud a chuir ar a cumas di an riaráiste cásanna a laghdú den chéad uair le 6 bliana, chun an cásdlí a aontú agus chun breithimh a cheapadh sa Chúirt Bhunreachtúil. Tá coinne leis go gceapfar daoine breise chun na hArd‑Chúirte. Mar sin féin, fágann imeachtaí fada, ráta íseal imréitigh agus riaráiste mór cásanna tionchar diúltach ar éifeachtúlacht an chórais bhreithiúnaigh. Chun dul i ngleic leis na fadhbanna sin, glacadh treo nua breithiúnach tar éis comhairliúcháin. Tá gá le hiarrachtaí breise chun é a chur i bhfeidhm, chomh maith le feabhas a chur ar an gcóras bainistíochta cásanna agus ar an gcóras oiliúna do ghiúistísí.

Lean an t‑athmheasúnú sealadach ar gach breitheamh agus ionchúisitheoir (an próiseas grinnfhiosrúcháin) ag dul chun cinn go seasta. Leis an Oibriúchán Faireacháin Idirnáisiúnta leanadh de mhaoirseacht a dhéanamh ar an bpróiseas go neamhspleách faoi scáth an Choimisiúin Eorpaigh. Faoin 12 Meán Fómhair, bhí 554 chás céadchéime tugtha i gcrích ag na hinstitiúidí grinnfhiosrúcháin. Tharla díbirt, éirí as oifig nó foirceannadh sainordaithe giúistísí grinnfhiosraithe de thoradh thart ar 64 % de na sainchomhaid grinnfhiosrúcháin a próiseáladh go dtí seo. Ní mór do na hinstitiúidí grinnfhiosrúcháin leanúint de chásanna a chur ar aghaidh chuig na seirbhísí ionchúisimh áit a bhfuil táscairí maidir le cionta coiriúla.

Lean an Struchtúr Speisialaithe um Fhrithéilliú agus Coireacht Eagraithe (SPAK), ina gcuimsítear an Oifig Speisialta um Ionchúiseamh (SPO) agus an Biúró Náisiúnta um Imscrúdú (NBI), lena cuid oibríochtaí. Tar éis méadú ar a buiséad in 2021, tá 17 ionchúisitheoirí ag an Oifig anois, táthar i mbun earcaíochta ar ochtar imscrúdaitheoirí airgeadais agus shroich an Biúró a acmhainn oibríochtúil iomlán de 60 imscrúdaitheoir tar éis an dara babhta earcaíochta.

Rinneadh roinnt ullmhúcháin san Albáin maidir leis an troid in aghaidh an éillithe. Lean sí dá hiarrachtaí tógáil ar a cuntas teiste maidir le himscrúdú, ionchúisimh agus ciontuithe sa troid in aghaidh an éillithe agus bhain sí roinnt torthaí amach. Ní mór leanúint de na hiarrachtaí sin. Mar sin féin, beidh toil pholaitiúil níos mó, iarrachtaí struchtúraithe breise, agus acmhainní agus scileanna leordhóthanacha fós riachtanach. Sholáthair Cúirt SPAK roinnt cinntí críochnaitheacha tábhachtacha maidir le hoifigigh stáit ardchéime, lena n‑áirítear iar‑Aire Gnóthaí Baile agus iar‑Ard‑Ionchúisitheoir. Cé gur próiseas riaracháin é an grinnscrúdú a dhéantar ar chomhaltaí den bhreithiúnas, leanann sé ag cruthú torthaí sa chomhrac in aghaidh an éillithe laistigh den bhreithiúnas. Cruthaíodh Ard‑Stiúrthóireacht Ghinearálta nua Frithéillithe san Aireacht Dlí agus Cirt. Tríd is tríd, d’ainneoin roinnt dul chun cinn, tá an t‑éilliú fós ina ábhar mór imní. Is tosaíocht thábhachtach fós é líon ciontuithe críochnaitheacha na n‑oifigeach ardleibhéil a mhéadú chun dul i ngleic tuilleadh le cultúr ina bhfaightear saoirse ó phionós. Teastaíonn measúnú riosca spriocdhírithe agus gníomhaíochtaí tiomanta ó na hearnálacha is leochailí don éilliú.

Rinneadh roinnt ullmhúcháin san Albáin maidir leis an troid in aghaidh na coireachta eagraithe. Rinne sí roinnt dul chun cinn maidir le moltaí na bliana anuraidh a chomhlíonadh. Baineadh torthaí follasacha amach de bharr an chomhair láidir agus bhisiúil le Ballstáit an Aontais, le Europol agus le Eurojust. Lean an Albáin ag léiriú tiomantais chun táirgeadh agus gáinneáil cannabais a chomhrac. Rinneadh dul chun cinn maith ar ghabháil agus coigistiú sócmhainní a bhaineann leis an gcoireacht eagraithe. Ní mór leanúint den iarracht sin sa todhchaí. Ní mór leanúint freisin d’iarrachtaí chun ionchúisimh mhéadaithe agus ciontuithe críochnaitheacha a áirithiú, go háirithe ar ardleibhéal. Comhrac na cibearchoireachta, na gáinneála ar dhaoine agus an sciúrtha airgid, is réimsí fós iad inar gá torthaí breise a bhaint amach. Is ábhar imní fós an feiniméan a bhaineann le mí‑úsáid ghnéasach leanaí ar líne. Rinne an tír dul chun cinn cobhsaí maidir le cur chun feidhme Phlean an Tascfhórsa um Ghníomhaíocht Airgeadais (FAFT) chun feabhas a chur ar éifeachtacht sa réimse frithsciúradh airgid, ach bhí an Albáin ar an liosta de dhlínsí a bhfuil faireachán méadaithe á dhéanamh uirthi. Is gá imscrúduithe airgeadais a bheith ag gabháil le himeachtaí coiriúla go córasach. Ghlac an Albáin le straitéis frithsceimhlitheoireachta trasearnála agus le plean gníomhaíochta náisiúnta nua i mí na Nollag 2020.

Maidir le cearta bunúsacha, comhlíonann an Albáin tríd is tríd ionstraimí idirnáisiúnta um chearta an duine agus dhaingnigh sí formhór de na coinbhinsiúin idirnáisiúnta maidir le cosaint do chearta bunúsacha. Rinneadh roinnt dul chun cinn maidir le roghanna malartacha a úsáid i leith tréimhsí coinneála agus, go háirithe, chun an tseirbhís phromhaidh a fhorbairt, rud atá ag oibriú go hiomlán fós, lena n‑áirítear le haghaidh ógchiontóirí. Ghlac an Albáin le plean gníomhaíochta nua do dhaoine leispiacha, aeracha, déghnéasacha, trasinscneacha agus idirghnéasacha (LGBTIQ), ina n‑áirítear bearta chun an t‑idirdhealú a chomhrac, feabhas a chur ar rochtain ar sheirbhísí agus an dlí aitheantais inscne dlíthiúil a cheadú agus plean gníomhaíochta náisiúnta le haghaidh comhionannas, cuimsiú agus rannpháirtíocht do Romaigh agus d’Éigiptigh. Tá gá le hiarrachtaí feabhsaithe maidir le cearta maoine a chomhdhlúthú trí shonraí cadastracha a chlárú agus a dhigitiú agus tá an earnáil fós tugtha don éilliú, ach tá stop curtha leis an bpróiseas cúitimh. Maidir le cosaint mionlach náisiúnta, ghlac an Albáin píosa nua reachtaíochta cur chun feidhme lena gcruthaítear ciste le haghaidh tionscadail na sochaí sibhialta mar thaca do chearta mionlach. Mar sin féin, tá glacadh na reachtaíochta cur chun feidhme atá fágtha, lena n‑áirítear an tsaoirse chun féinaithint mar bhall de mhionlach náisiúnta agus úsáid a bhaint as teangacha mionlaigh, tá sé fós ar feitheamh. Leanadh de na hullmhúcháin le haghaidh an daonáirimh agus an áirimh tithíochta a bhfuiltear ag tnúth leo le fada, lena n‑áirítear le daonáirimh phíolótacha i limistéir ina bhfuil daonra mionlaigh, ach cuireadh an daonáireamh ar athló go dtí 2023 áfach. Is gá tuilleadh gníomhaíochtaí a dhéanamh chun cosaint sonraí a neartú agus an reachtaíocht náisiúnta a ailíniú leis an Rialachán Ginearálta maidir le Cosaint Sonraí an Aontais (RGCS).

Rinneadh méid áirithe ullmhúcháin san Albáin/tá an tír measartha ullmhaithe sa réimse a bhaineann leis an tsaoirse chun tuairimí a nochtadh. Ní dhearnadh aon dul chun cinn sa tréimhse tuairiscithe. Lean an trasnú idir leasanna gnó agus leasanna polaitiúla ag cur bac ar neamhspleáchas na meán agus ar cháilíocht na hiriseoireachta. Tá bréagaisnéis lena n‑áirítear feachtais chlúmhillte ag tarlú arís is arís, go háirithe sna meáin ar líne áit a gcaithfear a bhféinrialáil a áirithiú. Níl feabhas tagtha ar an atmaisféar d'ionsaithe ó bhéal, ar fheachtais chlúmhillte agus ar ghníomhaíochtaí imeaglaithe in aghaidh iriseoirí. Ní mór aon athrú ar Dhlí na Meán a bheith i gcomhréir le tuairim Choimisiún na Veinéise agus ní mór iad a chur isteach i gcomhair comhairliúcháin le heagraíochtaí na meán. Tá sé tábhachtach fós a áirithiú go mbeidh rochtain dhíreach agus thrédhearcach ag na meáin ar institiúidí rialtasacha agus ar a gcuid gníomhaíochtaí. Ní mór feabhas a chur ar fheidhmíocht rialála an Údaráis Rialála Closamhairc (AMA) agus ba cheart neamhspleáchas agus acmhainní an chraoltóra seirbhíse poiblí a neartú.

Ghlac an Albáin le straitéis nua náisiúnta atá buiséadaithe ar bhealach níos fearr maidir le comhionannas inscne agus leanann sí dá hiarrachtaí chun cistiú stáit leordhóthanach a áirithiú chun an straitéis a chur chun feidhme ar leibhéal láir agus áitiúil. Tá gá le hiarrachtaí chun a áirithiú go mbeidh gach straitéis náisiúnta ar leibhéal láir agus áitiúil príomhshruthaithe ar bhonn inscne agus go gcaithfear an buiséad ar bhealaí lena gcuirfear inscne san áireamh. Maidir le saoránacht, ba cheart don Albáin seasamh siar ó scéim saoránachta infheisteoirí a fhorbairt (pasanna órga) toisc go gcruthódh sé rioscaí a mhéid a bhaineann le slándáil, sciúradh airgid, imghabháil cánach, maoiniú sceimhlitheoireachta, éilliú agus leathadh na coireachta eagraithe, agus ní bheadh sé comhoiriúnach le acquis an Aontais.

Maidir le himirce, tá an creat dlíthiúil maidir le himirce ailínithe a bheag nó a mhór le acquis an Aontais, ach ní mór é a thabhairt cothrom le dáta, agus ní mór dó creat soiléir a sholáthar chun an imirce a bhainistiú agus a chomhordú. Tháinig laghdú thart ar 15 % ar an líon imirceach neamhrialta a gabhadh san Albáin in 2021 i gcomparáid le 2020. Ní dhearnadh aon dul chun cinn maidir le cásanna a chur ar aghaidh chuig an nós imeachta tearmainn agus cur chun feidhme nósanna imeachta fillte i gcomhréir leis an gcreat dlíthiúil. Ba cheart beartas víosaí na hAlbáine a ailíniú le ceann an Aontais.

Tá an líon saoránach de chuid na hAlbáine atá ag taisceadh iarrataí ar thearmann i mBallstáit an Aontais níos ísle i gcónaí ná buaic 2015, ach tháinig méadú suntasach orthu i samhradh 2021, agus dá bhrí sin éilítear iarrachtaí leanúnacha agus inmharthana maidir leis sin. Leantar den idirphlé agus den chomhar leis na tíortha is mó a ndéantar difear dóibh, in éineacht le grinn‑sheiceálacha teorann agus ardú feasachta maidir le cearta agus oibleagáidí faoin gcóras taistil gan víosa. Ba cheart don Albáin leanúint d’aghaidh a thabhairt ar an bhfeiniméan maidir le mionaoisigh neamhthionlactha. Tá an Coimisiún i mbun dlúth‑fhaireacháin ar an treocht faoi chuimsiú an tsásra faireacháin um léirscaoileadh iar‑víosaí.

Maidir leis na critéir eacnamaíocha, rinne an Albáin dul chun cinn maith agus tá sí measartha ullmhaithe i dtaobh geilleagar margaidh feidhmiúil a fhorbairt. Ba lú tionchar phaindéim COVID‑19 ar an ngeilleagar, an t‑easnamh buiséid agus an cóimheas fiachais phoiblí ná mar a bhí coinne leis, ach d’fhág cogadh na Rúise in aghaidh na hÚcráine gur tháinig méadú ar phraghsanna agus laghdú ar an trádáil. Tá an spás fioscach fós teoranta. Lean athchóirithe a bhain le hioncam ar aghaidh, ach tá an caiteachas infheistíochta fós lag. Lagaítear an chreidiúnacht fhioscach de bharr athbhreithnithe buiséid a dhéantar go minic. Mhéadaigh boilsciú thar mar a bhí leagtha amach dó. Chuaigh digitiú méadaithe sa tseirbhís phoiblí, cuimsiú airgeadais, agus cigireachtaí saothair chun tairbhe don timpeallacht ghnó agus don gheilleagar a chur ar bhonn foirmiúil, ach tá an geilleagar neamhfhoirmiúil fós suntasach. Tá an comhairliúchán poiblí fós lag. Rinneadh roinnt dul chun cinn san Albáin agus tá leibhéal éigin ullmhúcháin déanta aici chun dul i ngleic leis an mbrú iomaíoch agus le fórsaí margaidh laistigh den Aontas. Cuireadh feabhas ar bhonneagar fuinnimh agus iompair, ar dhigitiú agus ar oideachas, ach tá fios gnó na fiontraíochta agus na teicneolaíochta fós íseal, agus riachtanais infheistíochta i gcaipiteal daonna agus i gcaipiteal fisiceach nach bhfuil comhlíonta, agus bearnaí scileanna agus oideachais, agus caiteachas íseal ar thaighde agus forbairt. Le héagsúlú íseal onnmhairiúcháin méadaítear an leochaileacht do shuaití seachtracha. Tháinig méadú ar chomhtháthú réigiúnach agus ar onnmhairí ach bhí siad fós faoi bhun a gcumais.

Maidir le soláthar poiblí, tá an Albáin measartha ullmhaithe, rinne an tír dul chun cinn maith, go háirithe trí bhreis reachtaíochta cur chun feidhme a ghlacadh agus córas achomharc agus gearán leictreonach a sheoladh. Maidir le staidreamh, tá an Albáin measartha ullmhaithe freisin, rinneadh dul chun cinn teoranta maidir leis an ailíniú le caighdeáin ESA 2010, foilsiú agus tarchur níos tapa chuig Eurostat, ach cuireadh tuilleadh moille ar an Dlí maidir le Daonáireamh. Tá an Albáin measartha ullmhaithe i bhformhór réimsí maidir le rialú airgeadais, áit a bhfuil roinnt dul chun cinn déanta ag an tír, go háirithe ar rialú airgeadais inmheánach poiblí agus ar iniúchadh inmheánach.

Tá an Albáin measartha ullmhaithe i bhformhór na réimsí maidir leis an margadh inmheánach, go háirithe saorghluaiseacht earraí, seirbhísí agus caipitil, dlí cuideachtaí agus beartas iomaíochta. Tá an rud céanna fíor maidir leis an dlí ar sheirbhísí airgeadais agus maoin intleachtúil, dhá réimse ina bhfuil dul chun cinn maith déanta ag an tír a bhuí don laghdú ar iasachtaí neamhthuillmheacha agus do ghlacadh na reachtaíochta maidir le cearta cóipchirt agus cearta maoine tionsclaíche. Rinne an Albáin roinnt dul chun cinn le dlí nua a ghlacadh maidir le heachtrannaigh chomh maith le roinnt de mholtaí thuarascáil Moneyval a chomhlíonadh. Sa réimse a bhaineann le beartas iomaíochta áfach, ní mór don údarás Státchabhrach a bheith níos neamhspleáiche agus dóthain acmhainní a bheith aige. Tá tús curtha leis na hullmhúcháin ar chosaint do thomhaltóirí agus don tsláinte, áit ina bhfuil dul chun cinn teoranta déanta ag an tír.

Tá leibhéal measartha ullmhúcháin bainte amach ag an Albáin in go leor réimsí atá nasctha le hiomaíochas agus fás ionchuimsitheach, go háirithe claochlú digiteach agus na meáin, cánachas, beartas eacnamaíoch agus airgeadaíochta, beartas fiontraíochta agus tionsclaíoch, oideachas agus cultúr. Tá an rud céanna amhlaidh maidir leis an aontas custaim, áit ina gcuirtear na rialacha tionscnaimh do limistéar uile‑Eora‑Mheánmhara i bhfeidhm, agus neartaítear comhlachtaí a bhíonn ag gabháil don troid in aghaidh smuigleála agus earraí góchumtha agus bíonn comhar níos fearr eatarthu. Ach glacadh le maithiúnas coiriúil agus cánach in aghaidh chomhairle an Aontais agus Moneyval, d’fhéadfaí an bonn a bhaint den dul chun cinn sa réimse sin chomh maith leis an troid in aghaidh sciúradh airgid. Tá leibhéal éigin ullmhúcháin ag an Albáin maidir le beartas sóisialta agus fostaíocht, agus maidir le taighde agus nuálaíocht. Rinne an Albáin roinnt dul chun cinn san oideachas go háirithe le glacadh na Straitéise Náisiúnta nua don Oideachas agus an Phlean Gníomhaíochta 2021-2026, ach bhí an dul chun cinn teoranta ar an mbeartas eacnamaíoch agus airgeadaíochta.

A mhéid a bhaineann leis an gClár Oibre Glas agus nascacht inbhuanaithe, tá an Albáin measartha ullmhaithe maidir le fuinneamh, an comhshaol agus an t‑athrú aeráide. Tá leibhéal éigin ullmhúcháin aici i réimsí an bheartais iompair agus líonraí tras‑Eorpacha agus baineadh roinnt dul chun cinn amach maidir le líonraí iompair agus fuinnimh a fhorbairt. Rinne sí dul chun cinn maidir le cosaint shibhialta agus tá sí réidh le dul isteach sa Sásra Aontais um Chosaint Shibhialta. Rinne an tír dul chun cinn teoranta i réimsí eile arna gcumhdach ag an mbraisle seo agus ní mór leanúint de na hiarrachtaí leanúnacha chun dul i ngleic le saincheisteanna maidir le Rialú Bratstát soitheach agus ailíniú na reachtaíochta. Rinneadh dul chun cinn teoranta chun ailíniú breise a dhéanamh ar acquis an Aontais maidir le bainistíocht uisce, ceimiceán agus coireacht chomhshaoil. Ní mór aird a dhíriú ar an tionchar atá ag infheistíochtaí straitéiseacha ar an mbithéagsúlacht agus ar chosaint an dúlra. Tá naisc shuntasacha ag an mbraisle sin agus ag na hathchóirithe lena mbaineann le Clár Athchóirithe Eacnamaíoch na hAlbáine, le Plean Eacnamaíoch agus Infheistíochta an Choimisiúin agus leis an gClár Oibre Glas do na Balcáin Thiar arna fhormhuiniú ag an Albáin i mí na Nollag 2020.

Tá leibhéal éigin ullmhúcháin ag an Albáin i bhformhór réimsí atá nasctha le hacmhainní, an talmhaíocht agus comhtháthú, go háirithe talmhaíocht agus forbairt tuaithe, sábháilteacht bia, beartas tréidliachta agus fíteashláintíoch, iascaigh, agus forálacha airgeadais agus buiséadacha. Tá sí measartha ullmhaithe a mhéid a bhaineann le beartas réigiúnach agus ionstraimí struchtúracha a chomhordú. Rinne an Albáin roinnt dul chun cinn leis an talmhaíocht agus leis an bhforbairt tuaithe, go háirithe bunú cláir feirme agus inniúlacht riaracháin níos fearr le haghaidh forbairt tuaithe. Chonacthas dul chun cinn maith maidir le hiascaigh, le hoibríochtú leanúnach an Chórais um Fhaireachán Soithí (VMS) agus leithdháileadh acmhainní daonna chun faireachán a dhéanamh ar ghníomhaíochtaí soithí iascaireachta agus tuairisc a thabhairt orthu. Tá an Albáin mar pháirtí conarthach den Choimisiún Ginearálta Iascaigh don Mheánmhuir (GFCM) ag cur moltaí na hiarrachta iascaireachta chun feidhme ina n‑iomláine. Rinneadh roinnt dul chun cinn maidir le forálacha airgeadais agus buiséadacha. Bhí an dul chun cinn teoranta áfach ar shábháilteacht bia, ar bheartas tréidliachta agus fíteashláintíoch, ar bheartas réigiúnach agus ar chomhordú na n‑ionstraimí struchtúracha. Chuige sin, ní mór feabhas a chur ar chomhordú idirghníomhaireachta don chúnamh réamhaontachais, agus ní mór aghaidh a thabhairt ar shaincheisteanna a mhéid a bhaineann le pleanáil straitéiseach, cur chun feidhme agus inniúlacht faireacháin na dtionscadal bonneagair faoin bPlean Eacnamaíoch agus Infheistíochta.

Bhain an Albáin leibhéal maith ullmhúcháin amach a mhéid a bhaineann le caidreamh seachtrach, slándáil agus cosaint eachtrach. Maidir le cúrsaí caidreamh seachtrach sna caibidlíochtaí, rinne an Albáin roinnt dul chun cinn de réir mar a lean sí ag ailíniú na reachtaíochta sa réimse earraí dé‑úsáide agus chun prótacail bhreise CEFTA a chur chun feidhme. A mhéid a bhaineann le Comhbheartas Eachtrach agus Slándála an Aontais, choinnigh an Albáin an t‑ailíniú iomlán le gach cinneadh agus dearbhú ábhartha de chuid an Aontais, lena n‑áirítear le bearta sriantacha an Aontais tar éis gníomh ionsaithe na Rúise in aghaidh na hÚcráine, gníomh gan chúis. Mar chomhalta neamh‑bhuan ó Eanáir 2022, bhí an Albáin rannpháirteach i gComhairle Slándála na Náisiún Aontaithe an t‑ord idirnáisiúnta atá bunaithe ar rialacha, a chur chun cinn agus a chosaint.

An Bhoisnia agus an Heirseagaivéin

Maidir leis na critéir pholaitiúla, páirtithe atá bunaithe in institiúidí blocáilte ar leibhéal an stáit reachtúla agus institiúidí feidhmiúcháin in eintiteas Republika Srpska go dtí earrach 2022, as a leanann tréimhse neamhghníomhaíochta nach mór maidir le leasuithe sa tréimhse sin. D’fhan rialtas eintiteas na cónaidhme i gcumhacht go dtí deireadh a thréimhse idir 2018-2022 mar rialtas sealadach. Le linn tréimhse suntasach den tréimhse tuairiscithe, thug eintiteas Republika Srpska faoi dul i gceannas go haontaobhach ar inniúlachtaí an stáit (lena n‑áirítear cánachas, an bhreithiúnacht, cosaint agus slándáil) agus inniúlachtaí an stáit a dhíchóimeáil, ag cur aontachas leis an Aontais na tíre i mbaol, mar a leagtar amach i dtuairim an Choimisiúin. Glacadh roinnt céimeanna reachtacha chun eintiteas Republika Srpska a tharraingt siar ó phríomhchomhlachtaí an Stáit agus comhlachtaí comhuaineacha a bhunú ar leibhéal an eintitis; tá na dlíthe seo ar fionraí agus faoi athbhreithniú bunreachtúil.

Ní raibh na páirtithe parlaiminte in ann teacht ar shocrú maidir le leasuithe bunreachtúla agus toghchánacha chun an Bunreacht a chur i gcomhréir leis an gCoinbhinsiún Eorpach um Chearta an Duine, ag comhlíonadh an rialú Sejdić‑Finci agus na rialuithe lena mbaineann, d’ainneoin éascú na cainteanna ag an Aontas agus ag na Stáit Aontaithe. Diúltaíodh do leasuithe, maidir le feabhas a chur ar chaighdeán toghcháin, sa Pharlaimint. Tá roinnt cinntí ón gCúirt Bhunreachtúil ann nach bhfuil curtha i bhfeidhm ina iomláine go fóill. Níor ghlac Comhairle na nAirí aon chéimeanna chun clár náisiúnta a fhorbairt maidir le glacadh le acquis an Aontais. De bharr bacainne polaitiúla, chuir an Aireacht Airgeadais agus an Státchiste bac ar dhea‑eagrú na dtoghchán i nDeireadh Fómhair 2022 trí na cistí is gá a choinneáil siar. Reáchtáladh olltoghchán ar an 2 Deireadh Fómhair; de réir réamhchinntí ón Eagraíocht um Shlándáil agus Comhar san Eoraip/ODIHR, ar an bhforiomlán bhí siad iomaíoch agus dea‑eagraithe ach bhí mímhuiníne in institiúidí poiblí ann chomh maith le reitric dheighilteach ó thaobh eitneachta de. Ar an lá céanna, chuir an tArd‑ionadaí leasuithe suntasacha i bhfeidhm ar bhunreacht eintiteas na cónaidhme agus ar dhlí toghcháin de chuid na Boisnia agus na Heirseagaivéine, chun aghaidh a thabhairt ar roinnt saincheisteanna feidhmiúlachta agus údaráis a fhoirmiú go tráthúil. Ní dhearnadh aon dul chun cinn maidir le timpeallacht chumasaithe don tsochaí shibhialta a áirithiú. Mhol údaráis agus páirtithe an eintitis Republika Srpska seasamh neodrach maidir leis an bhfogha a thug an Rúis faoin Úcráin, ag cur in aghaidh ailíniú na tíre maidir le ráitis ón Aontas agus ag bac ar chur chun feidhme iomlán bearta sriantacha i gcoinne na Rúise. Dhaingnigh an uachtaránacht roinnt comhaontuithe idirnáisiúnta, lena n‑áirítear comhaontuithe maidir le IPA III, Fís Eorpach, Eoraip na Cruthaitheachta, agus Sásra Aontais um Chosaint Shibhialta.

Tá an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin ar chéim luath sa phróiseas ullmhúcháin agus níl ach dul chun cinn teoranta déanta acu maidir le hathchóiriú ar an riarachán poiblí (PAR). Go háirithe, glacadh roinnt céimeanna dearfacha i réimse bhainistiú an airgeadais phoiblí: (i) glacadh straitéis bhainistiú an airgeadais phoiblí a bhí cuimsitheach agus ar fud na tíre, a bhfuil gá anois le hé a chur chun feidhme; (ii) chuir gach leibhéal an rialtais tús le straitéisí maidir le PFM a chur chun feidhme; (iii) chuir institiúidí stáit feabhas ar roinnt oiliúint ghairmiúil; agus (iv) agus rinne eintiteas na cónaidhme leasú ar a nósanna imeachta riaracháin. Déanann easpa comhlacht cinnteoireachta maidir le PAR a stiúradh, agus cur chun feidhme neamhleor de phlean gníomhaíochta agus d’inniúlachtaí chun clár PAR a chur chun feidhme, dochar do dhea‑fheidhmitheach de Riarachán Poiblí maidir le gach leibhéal rialtais. Ní dhéantar na dlíthe státseirbhíse a chomhchuibhiú lena cheile agus le prionsabail tuillimh, cé nach bhféidir le monatóireacht a dhéanamh ar bhainistíocht acmhainní daonna aon neamhrialtachtaí a sheiceáil. I gcomhréir le príomhthéama 14 na tuairime, ní mór don tír céimeanna fíor‑riachtanacha a chur i bhfeidhm maidir le hathchóiriú ar an riarachán poiblí trí sheirbhís shibhialta ghairmiúil agus dí‑pholaitithe a áirithiú chomh maith le cur chuige ar fud fad na tíre maidir le ceapadh beartais, agus comhlacht cinnteoireachta maidir le PAR a stiúradh á bhunú.

Is ar chéim luath sa phróiseas ullmhúcháin atá an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin a mhéid a bhaineann lena mbreithiúnacht. Ní dhearnadh aon dul chun cinn sa tréimhse seo le linn na tréimhse tuairiscithe. Níor tháinig feabhas ar neamhspleáchas agus neamhchlaontacht na mbreithiúna. Níor ghlac údaráis feidhmiúcháin agus reachtacha cosaintí breise. Leanann neamhréir agus discréid atá ró‑leathan i gcónaí maidir le cur chun feidhme na rialacha i ndáil le ceapadh, freagracht phionósach, dul chun cinn gairme agus coinbhleacht leasa na mbreithiúna agus na n‑ionchúisitheoirí. Tugadh ísliú céime do Phríomhionchúisitheoir na Boisnia agus na Heirseagaivéine agus Príomhionchúisitheoir Republika Srpska mar gheall ar chionta araíonachta le linn na tréimhse tuairiscithe. Dhiúltaigh an Parlaimint do na leasuithe faoi ionracas an dlí maidir le hArdchomhairle Bhreithiúnach agus Ionchúiseach (HJPC) a chruthódh córas inchreidte agus dian a fhíoraíonn na ráitis airgeadais shealbhóirí oifige na mbreithiúna. Sheol eintiteas Republika Srpska tionscnamh reachtach chun comhairle bhreithiúnach agus ionchúiseach a bhunú ar leithligh ar leibhéal an eintitis; má ghlactar é, sháródh sé an t‑ord dlíthiúil agus bunreachtúil. Tá gá le bearta práinneacha chun muinín an phobail a mhéadú sa bhreithiúnacht agus a ionracas a neartú. Lean an easpa gealltanais polaitiúla i leith athchóiriú breithiúnach agus drochfheidhmiú an chórais bhreithiúnaigh le dochar a dhéanamh do a dhéanamh do na cearta atá ag saoránaigh agus don troid in aghaidh na héillitheachta agus na coireachta eagraithe.

Tá an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin ar chéim luath den ullmhúchán/baineadh ullmhúchán áirithe amach maidir le héilliú agus coireacht eagraithe a chosc agus a chomhrac. Ní dhearnadh aon dul chun cinn sa tréimhse seo le linn na tréimhse tuairiscithe. Dhiúltaigh an Pharlaimint do dhlí maidir le coinbhleacht leasa. Níor thug ceannairí polaitiúla agus institiúidí breithiúnacha aghaidh ar éilliú forleathan agus chuir siad cosc go gníomhach ar dul chun cinn, agus d’eascair moilleadóireacht fhadtéarmach agus comharthaí greamú stáit as sin. Méadaíonn an easpa dul chun cinn leantach ar gach leibhéal an riosca maidir le titim siar. Ní mór do cheannairí polaitiúla agus institiúidí breithiúnacha an staid a leigheas go práinneach. Cé go raibh roinnt díotáil ann le linn na tréimhse tuairiscithe a bhaineann le pianbhreitheanna héilliú ardleibhéal, ar an bhforiomlán, tá an cuntas teiste maidir leis an éillitheacha a chosc agus a chur faoi chois (lena n‑áirítear ag ardleibhéal) fós neamhshuntasach, i ngeall ar an neamhéifeachtúlacht oibriúcháin agus ar an gcur isteach polaitiúil. Tá easnaimh chórasacha sa chomhar oibriúcháin idir na gníomhaireachtaí um fhorfheidhmiú an dlí ag comhrac coireacht eagraithe, mar gheall ar reachtaíocht choiriúil neamh‑chomhchuibhithe, comhordú institiúideach lag, agus malartú faisnéise an‑teoranta. Baineann eagraíochtaí coiriúla atá ag feidhmiú sa tír leas as bealaí éalaithe dlíthiúla agus riaracháin. Tá na póilíní leochaileach do chur isteach polaitiúil. Den chuid is mó, tá imscrúduithe airgeadais agus urghabhála sócmhainne neamhéifeachtach freisin. Tá cur chuige réamhghníomhach fós lárnach le hinsíothlaithe choiriúil sna córais pholaitiúla, dlíthiúla agus eacnamaíocha a chomhrac. Tá an pointe teagmhála do chomhar le Europol fós neamhoibríochtúil; tá réamhbhearta ar siúl. Níl aon chomhar córasach le Eurojust. Is gá leis an mBoisnia agus an Heirseagaivéin leanúint lena n‑iarrachtaí sa fhrithsceimhlitheoireacht agus le gáinneáil ar dhrugaí a chomhrac agus a n‑inniúlachtaí amhlaidh a dhéanamh a mhéadú. Ní mór le dlí nua a ghlacadh go práinneach maidir le frithsciúradh airgid agus maoiniú na sceimhlitheoireachta i gcomhréir le acquis an Aontais.

Cé go bhfuil an creat dlí agus institiúideach maidir le cearta bunúsacha i bhfeidhm a bheag nó a mhór, Creat straitéiseach chuimsitheach. I ndáil leis sin, is céimeanna dearfacha iad glacadh na pleananna gníomhaíochta maidir le cuimsiú sóisialta na Romaigh in Aibreán 2022 agus maidir le cearta daoine LADTIA in Iúil 2022. Tá gá le hathchóirithe suntasacha le háirithiú go bhféadfadh le gach saoránach a gcearta polaitiúla a fheidhmiú agus le háirithiú oideachas neamh‑idirdhealaitheach, ionchuimsitheach agus d’ardchaighdeán do chách a áirithiú, lena n‑áirítear an cleachtas de “dhá scoil faoi aon dhíon amháin” a shárú. Ní dhearnadh aon dul chun cinn maidir le saoirse chun tuairim a nochtadh agus saoirse na meán agus cosaint iriseoirí a áirithiú, go háirithe trí iriseoirí a chosaint ó bhagairtí agus foréigean, agus inbhuanaitheacht airgeadais an chórais craolacháin náisiúnta a chinntiú. Leantar le dúshláin a mhéid a bhaineann le saoirse comhthionóil go háirithe in eintiteas Republika Srpska.

Ghlac An Bhoisnia agus an Heirseagaivéin céimeanna suntasacha chun feabhas a chur ar bainistiú imirce . Lean an Aireacht Slándála le hiarrachtaí chun feabhas a chur ar an gcomhar le húdaráis áitiúla agus le comhar idirnáisiúnta a neartú. Déanann laigí móra dochar fós do sholáthar an chúnaimh is gá, áfach. Ní mór don Bhoisnia agus an Heirseagaivéin glacadh go práinneach leis an straitéis agus plean gníomhaíochta um inimirce, dlús a chur le hiarrachtaí chun rochtain ar an tearmann a áirithiú, agus bainistiú teorainneacha a neartú.

Maidir leis na critéir eacnamaíocha, tá an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin fós ar chéim luath i dtaobh geilleagar margaidh feidhmiúil a bhunú. Tháinig meath breise ar chomhar agus comhordú i dtaobh an cheaptha beartas eacnamaíoch ar leibhéal an stáit agus i measc na n‑eintiteas. Mar thoradh air sin, tá margadh inmheánach na tíre fós ilroinnte. Níl bearta leordhóthanacha inchreidte uile-tíre i gClár Athchóirithe Eacnamaíoch na tíre chun aghaidh a thabhairt ar na dúshláin eacnamaíocha struchtúracha mhóra. Baineann siad le timpeallacht an ghnó, an geilleagar neamhfhoirmiúil, fiontair phoiblí, na haistrithe glasa agus digiteacha agus dífhostaíocht. Ar an bhforiomlán, tá feidhmíochta eacnamaíche na tíre fós níos lú ná a acmhainneacht, mar gheall go bhfuil bac curtha ar cheapadh beartas ag an tsáinn pholaitiúil, dearcadh ró‑ghearrthéarmach, agus easpa béime ar bheartais tráchtála chun fás a neartú.

Tá an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin ar chéim luath, maidir lena n‑acmhainn dul i ngleic le brú iomaíoch agus fórsaí margaidh laistigh den Aontas Eorpach agus ní dhearna siad dul chun cinn suntasach sa réimse seo. D’fhan cáilíocht an oideachais íseal, ní dhearna gníomhaíocht leordhóthanach chun feabhas a chur ar bhonneagar taistil agus fuinnimh. D’fhás earnáil an iompair agus earnáil an taistil i dtéarmaí ar bhonn a dtábhacht eacnamaíoch (i dtéarmaí breisluacha) mar fhreagairt ar éileamh láidir seachtrach, agus ag an am céanna bhí tomhas na hearnála poiblí beagán níos lú de réir an tomhais céanna.

Tá an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin ar chéim luath den ullmhúchán/baineadh ullmhúchán áirithe amach maidir lena a n‑acmhainneacht chun aghaidh a thabhairt ar na hoibleagáidí a bhaineann le ballraíocht san Aontas Eorpach. Ní mór don tír dlús a chur le hailíniú a dhéanamh le acquis an Aontais agus an reachtaíocht is gá a chur chun feidhme agus a forfheidhmiú. Ní dhearna idir dul chun cinn teoranta agus gan aon dul chun cinn maidir leis na caibidlí éagsúla in acquis an Aontais le linn na tréimhse tuairiscithe.

Tá roinnt ullmhúcháin agus roinnt dul chun cinn déanta ag an mBoisnia agus an Heirseagaivéin i réimse an tsoláthair phoiblí toisc go ndearnadh leasuithe arna nglacadh i Lúnasa an reachtaíocht a ailíniú a thuilleadh le acquis an Aontais. Is céad chéim thábhachtach í seo maidir leis na gealltanais a rinneadh ar an 12 Meitheamh agus a chuireann le haghaidh a thabhairt ar príomh‑thosaíocht 7. Ní dhearnadh ach dul chun cinn teoranta maidir le staidreamh; níl aon dul chun cinn déanta maidir le hullmhúcháin don chéad daonáireamh eile agus leanann táirgeadh staidrimh mhaicreacnamaíoch de bheith imithe ó acquis an Aontais. Rinneadh roinnt dul chun cinn ar rialú inmheánach airgeadais san earnáil phoiblí, agus ghlac an dá eintiteas straitéisí.

Tá gá le céimeanna móra chun an creat dlíthiúil a ailíniú ar fud na tíre le acquis an Aontais maidir leis an margadh inmheánach (saorghluaiseacht earraí, oibrithe, seirbhísí agus chaipitil, dlí na gcuideachtaí, maoin intleachtúil, beartas iomaíochta, agus seirbhísí airgeadais, cosaint tomhaltóirí agus sláinte). Rinne An Bhoisnia agus an Heirseagaivéin dul chun cinn teoranta nó ní dhearnadh dul chun cinn ar bith maidir leis an mbraisle sin. Cruthaíonn nósanna imeachta agus reachtaíocht atá difriúil idir na heintitis, bacainní d’iomaíochas agus fás. Ba cheart don Bhoisnia agus an Heirseagaivéin cobhsaíocht airgeadais a dhaingniú trí chomhordú a fheabhsú i measc na n‑údarás ábhartha agus ciste um chobhsaíocht airgeadais a bhunú mar chuid den chreat um réiteach banc. Tá an bhraisle sin ina príomhghné d'ullmhúcháin na Boisnia agus na Heirseagaivéine chun na ceanglais maidir le margadh aonair an Aontais a chomhlíonadh agus tá sé an‑tábhachtach do chomhtháthú luath agus d’fhorbairt an Chómhargaidh Réigiúnaigh.

Tá dul chun cinn teoranta nó gan dul chun cinn ar bith déanta ag an mBoisnia agus an Heirseagaivéin i bhformhór de na réimsí maidir le hiomaíochas agus fás ionchuimsitheach (cánachas, claochlú digiteach agus na meáin, beartas sóisialta agus an fhostaíocht, beartas fiontraíochta agus tionsclaíoch, eolaíocht agus taighde, oideachas agus cultúr) agus roinnt dul chun cinn i réimse an Aontais Chustaim. Thaispeáin an tír cúlú i réimsí eile (beartas eacnamaíoch agus airgeadaíochta) i gcás ina bhfuil ar chéim luath nó chás ina bhfuil roinnt ullmhúcháin déanta. Tá nascanna suntasacha ag na réimsí seo le Clár Athchóirithe Eacnamaíochta na tíre. Ní mór don Bhoisnia agus an Heirseagaivéin athchóirithe socheacnamaíocha a thabhairt isteach chun aghaidh a thabhairt ar laigí struchtúrtha (lena n‑áirítear iomaíochas íseal agus ráta dífhostaíochta atá ard), agus an tionchar a bhí ag paindéim COVID‑19.

Rinne an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin roinnt dul chun cinn nó dul chun cinn teoranta sa bhraisle maidir leis an gClár Glas agus nascacht inbhuanaithe , i gcás ina bhfuil an tír ar chéim luath maidir le fuinneamh, comhshaol agus athrú aeráide. Tá leibhéal éigin ullmhúcháin ag an tír i réimse an iompair agus na líonraí Tras‑Eorpacha. Tá gá le bearta breise a ghlacadh maidir leis na bearta athchóirithe nascachta bainteacha agus chun ailíniú le rialacháin maidir leis an nGréasán Tras‑Eorpach Iompair (TEN‑T) agus leis an nGréasán Tras‑Eorpach Fuinnimh. Tá an t‑aistriú glas agus an nascacht inbhuanaithe ríthábhachtach do chomhtháthú eacnamaíoch laistigh den réigiún agus laistigh den Aontas. Tá gá le dlús a chur faoi chur chun feidhme an Phlean Eacnamaíoch agus Infheistíochta 3 agus an Chláir Oibre Ghlais do na Balcáin Thiar 4 . Chuir an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin feabhas suntasach ar a gcóras cosanta sibhialta agus léirigh siad gealltanas soiléir i réimse an bhainistithe tubaistí; i Mí Mheán Fómhair 2022 tháinig an tír isteach sa Sásra Aontais um Chosaint Shibhialta (UCPM) mar chomhalta iomlán.

Ní dhearna an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin aon dul chun cinn i réimsí na n‑acmhainní, na talmhaíochta agus an chomhtháthaithe (talmhaíocht agus forbairt tuaithe, shábháilteacht bia, beartas tréidliachta agus fíteashláintíoch, iascaigh, agus forálacha airgeadais agus buiséadacha), i gcás ina bhfuil ullmhúcháin ar chéim luath den chuid is mó. Ní mór don tír dlús a chur lena iarrachtaí chun straitéis tar éis 2021 ar fud na tíre a ullmhú agus a ghlacadh maidir le forbairt tuaithe, a reachtaíocht maidir le sábháilteacht bia, beartas tréidliachta agus fíteashláintíoch a ailíniú agus a inniúlachtaí riaracháin a neartú. Tá gá le tuilleadh iarrachtaí chun straitéis ar fud na tíre a ullmhú agus a ghlacadh maidir le hiascaigh agus dobharshaothrú agus chun bailiú sonraí a chomhchuibhiú. Ina theannta sin, ba cheart don Bhoisnia agus an Heirseagaivéin tús a chur le straitéis ar fud na tíre a ullmhú maidir le forbairt réigiúnach.

Rinne an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin roinnt ullmhúcháin agus roinnt dul chun chinn sa bhraisle maidir le caidreamh seachtrach, go háirithe trí fheabhas a chur ar an méid a bhfuil siad ailínithe le ráitis comhbheartais eachtraigh agus le bearta sriantacha an Aontais, a mhéadaigh go dtí 81 % deireadh mhí Lúnasa 2022. Ní mór don tír na prótacail breise a bhaineann le Comhaontú Saorthrádála Lár na hEorpa (CEFTA) maidir le héascú trádála agus trádáil agus seirbhísí, agus glacadh le práinneach leis an bprótacal breise maidir le réiteach díospóide. Lean an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin orthu a bheith rannpháirteach go gníomhach i gcomhar réigiúnach agus dea‑chaidreamh idir comharsana a choinneáil.

In 2021, thairbhigh an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin de EUR 73 mhilliúnfaoin Ionstraim um Chúnamh Réamhaontachais 2021 – 2027 (IPA III), a dtugann tacaíocht do chláir i mbainistiú imirce agus teorainneacha, an próiseas toghchánach, fuinneamh, iompar, fostaíocht agus cosaint shóisialta, chomh maith le forbairt na hearnála príobháidí agus forbairt réigiúnach. Leis an gcéad sraith seo de chláir, a rinneadh a chomhlánú le braisle de chláir iltíre, cuirtear go mór le cur chun feidhme an Phlean Eacnamaíoch agus Infheistíochta agus an Chláir Oibre Ghlais do na Balcáin Thiar a spreagadh. Is ceanglas ríthábhachtach fós é straitéisí earnála ar fud na tíre a ghlacadh don Bhoisnia agus an Heirseagaivéin chun leas iomlán a bhaint as cistiúchán IPA sa todhchaí.

An Chosaiv

D’fhorluigh an tréimhse tuairiscithe leis an gcéad bhliain iomlán a raibh rialtas faoi threoir Vetëvendosje i gcumhacht. Bhí cobhsaíocht pholaitiúil ann sa Chosaiv, agus bhí tromlach ag an rialtas sa Chomhthionól.

Lean le hatmaisféar polaitiúil scoilte agus deacrachtaí maidir le córam cinnteoireachta a bhaint amach de bheith ag cur isteach ar obair an chomhthionóil, cé go bhfuil tromlach láidir ag an rialtas. Go pointe, tá sé seo mar gheall ar dhroch‑bhainistíocht den chlár oibre reachtach ag an rialtas ach mar gheall ar chomhalta an fhreasúra sa Chomhthionól (MPanna) a staon i vótaí chun bac a chur ar reachtaíocht a ghlacadh.

In 2021, ar an bhforiomlán, bhí na toghcháin bhardasacha dea‑eagraithe, trédhearcach agus iomaíoch. Tá gá fós leis an bpróiseas toghchánach sa Chosaiv a neartú go suntasach chun aghaidh a thabhairt ar laigí seanbhunaithe ar fud na sraithe toghchánaí, mar a aithníodh, i mhisin bhreathnóireachta an Aontais um thoghcháin, comhleanúnacha ó 2014.

Tá cúrsaí sa Chosaiv Thuaidh fós dúshlánach, go háirithe maidir le héillitheacht, 
coireacht eagraithe, agus na dálaí maidir le saoirse tuairimíochta.

Rinneadh roinnt ullmhúchán maidir le hathchóiriú an riaracháin phoiblí, ach ní dhearnadh ach dul chun cinn teoranta sa réimse seo. Go háirithe, ghlacadh roinnt céimeanna dearfacha trí straitéisí uileghabhálacha a fhorbairt maidir le hathchóiriú ar an riarachán poiblí (PAR) agus maidir le bainistíocht an airgeadais phoiblí (PFM) do 2022-2026, ag glacadh reachtaíocht chun dul ar aghaidh leis an gcéad sraith de chuíchóiriú a dhéanamh ar ghníomhaireachtaí poiblí agus forbairt de dhlí nua um íocaíocht a sheoladh. Ní dhearnadh ach beagán de dul chun cinn ar an gcreat reachtach reatha maidir le hathchóiriú ar an riarachán poiblí a chur chun feidhme.

Tá an Chosaiv fós ar chéim luath maidir le córas breithiúnach a fheidhmíonn go maith a fhorbairt. Cé go ndearnadh roinnt dul chun cinn, leanann foriomlán riar an chirt de bheith mall, neamhéifeachtach agus leochaileach do thionchar míchuí. Glacadh céimeanna chun tús a chur le straitéis smacht reachta agus plean gníomhaíochta a chur chun feidhme agus chun athchóiriú a dhéanamh ar an gcreat reachtach lena rialaítear an córas ionchúisimh trí leasú a dhéanamh i nDlí um Chomhairle Ionchúiseach na Cosaive. Ba cheart athchóiriú ar cheartas aghaidh a thabhairt ar an gcéad dul síos ar fheabhas a chur ar chur chun feidhme d’uirlisí atá ann cheana féin chun sláine, neamhspleáchas agus éifeachtúlacht an chórais bhreithiúnaigh a chosaint. Fáiltítear roimh ghealltanas an rialtais chun tuairim Choimisiún na Veinéise a chur chun feidhme ina iomláine maidir le doiciméad an choincheapa i ndáil le grinnscrúdú ar bhreithiúna agus ar ionchúisitheoirí, i ndlúthchomhar leis an Aontas.

Tá an Chosaiv ar chéim luath den ullmhúchán/baineadh ullmhúchán áirithe amach maidir leis an troid in aghaidh an éillithe.  
Le linn an tréimhse tuairiscithe, baineadh roinnt dul chun cinn amach le glacadh reachtaíocht frith‑éillithe suntasach. Tá gá le feabhas a chur ar chur chun feidhme an chreata dhlíthiúil fhoriomlán. Tá iarrachtaí leanúnacha ag teastáil chun imscrúduithe atá níos réamhghníomhaí, cinntí cúirte críochnaitheacha agus coigistiú sócmhainní críochnaitheach a bhaint amach. D’ainneoin na hiarrachtaí a rinneadh cheana féin, Tá toil láidir pholaitiúil de dhíth chun leanúint ar aghaidh le haghaidh éifeachtach a thabhairt ar rioscaí na héillitheachta córasacha agus freagairt cheartais choiriúil láidir ar an éillitheacht ardleibhéil.

Tá an Chosaiv ar chéim luath sa troid in aghaidh na coireachta eagraithe agus rinneadh dul chun cinn teoranta 
maidir le cásanna coireachta eagraithe a imscrúdú agus a ionchúiseamh. Níl na huirlisí cumhachtacha a bheartaítear leis an gCód Coiriúil agus leis an nDlí maidir le Cumhachtaí Méadaithe Coigistíochta go hiomlán in úsáid go fóill. Rinneadh roinnt oibríochtaí rathúla lena ndíríodh ar choireacht eagraithe, ina raibh comhar idirnáisiúnta agus trasteorann. Leantar le haghaidh a thabhairt ar an gcoireacht eagraithe de bheith dúshlánach i dtuaisceart na Cosaive fós.

Rinneadh roinnt dul chun cinn leis an bhfrithsceimhlitheoireacht agus antoisceachas foréigneach a chosc agus a chomhrac, i gcomhréir leis na cuspóirí a leagtar amach sa Chomhphlean Gníomhaíochta Frithsceimhlitheoireachta le haghaidh na mBalcán Thiar agus sna forálacha déthaobhacha cur chun feidhme idir an tAontas Eorpach agus an Chosaiv. Ní mór d’údaráis na Cosaive a bheith níos éifeachtaí maidir lena n‑iarrachtaí sa troid in aghaidh sciúradh airgid agus ba cheart an dlí is infheidhme a chur i gcomhréir le acquis an Aontais agus le caighdeáin idirnáisiúnta. Tugtar ráthaíocht ghinearálta do chosaint chearta bunúsacha an duine faoin gcreat dlí i gcomhréir le caighdeáin Eorpacha. Léirigh an Chosaiv gealltanas chun aghaidh a thabhairt ar neamhionannas inscne. Ní mór níos mó a dhéanamh chun cearta daoine ar de ghrúpaí mionlaigh iad, lena n‑áirítear an pobal Romach 5 agus Aisceailíoch, agus cearta daoine easáitithe, a chosaint, agus chun comhionannas inscne a áirithiú sa chleachtas, agus chun cosaint na hoidhreachta cultúrtha a chur chun cinn. Déanann easpa treoracha riaracháin chun an dlí maidir le cosaint leanaí a chur chun feidhme dochar do dhul chun cinn sa réimse seo. A mhéid a bhaineann le saoirse chun tuairimí a nochtadh, tá roinnt ullmhúcháin déanta ag an gCosaiv agus baineann tairbhe as timpeallacht meán atá iolraíoch anamúil. Tá ábhar imní ann go fóill maidir le feachtais chlúmhillte, bagairtí agus ionsaithe fisiciúla ar iriseoirí. Leis an easpa féin‑inbhuanaitheacht airgeadais, fágtar na meáin, lena n‑áirítear an craoltóir poiblí, leochaileacha do thionchar polaitiúil agus leasanna gnó.

Tá dul chun cinn fós á dhéanamh ag an gCosaiv maidir le himirce a bhainistiú. Ba cheart bainistíocht imirce agus tearmann a fheabhsú tuilleadh.

Tá an Chosaiv ar chéim luath maidir leis na critéir eacnamaíocha, agus ar chéim luath 
i dtaobh geilleagar margaidh atá ag feidhmiú a fhorbairt. Léirigh an geilleagar athléimneacht le linn na paindéime. Mar sin féin, leanann le dúshláin struchtúracha seanbhunaithe, amhail an geilleagar neamhfhoirmiúil forleathan, leibhéal ard éillithe, agus an smacht reachta atá lag tríd is tríd, de bheith ag cur bac ar an earnáil phríobháideach.

Cé go bhfuil an rialú cánach ar fionraí ó 2020, d’eascair méadú láidir ar ioncam cánach agus leibhéal easnaimh íseal in 2021 as an téarnamh eacnamaíoch chomh maith le gnóthachain foirmiúil. Á spreagadh ag praghsanna tráchtearraí méadaithe, tháinig méadú suntasach ar bhoilsciú. Lean an earnáil airgeadais de bheith seasmhach, agus bhí iasachtú ag leathnú go fóill. D’ainneoin freasúra polaitiúil láidir, ghlac an rialtas seasaimh a bhí stuama ó thaobh airgeadais de, maidir le pinsin um iarbhaill na bhfórsaí armtha agus Iontaobhas Coigiltis Pinsin na Cosaive.

Rinne an Chosaiv dul chun cinn teoranta agus tá sí ar chéim luath, maidir lena hacmhainn dul i ngleic le brú iomaíoch agus fórsaí margaidh laistigh den Aontas Eorpach. Ní dhearnadh ach beagán de dul chun cinn ar 
chaighdeán an oideachais a fheabhsú agus chun dul i ngleic le bearnaí scileanna sa mhargadh saothair. Rinne an Chosaiv roinnt 
dul chun cinn chun bonneagar bóthair a fheabhsú agus infheistíocht ar fhoinsí in‑athnuaite fuinnimh a mhéadú, ach 
is ábhar imní fós an soláthar fuinnimh atá bunaithe ar ghual, as dáta agus neamhiontaofa. Tá an Chosaiv fós gan straitéis fhadtéarmach fuinnimh. Rinne an Chosaiv roinnt dul chun cinn maidir le digitiú an gheilleagair.

Maidir le dea‑chaidreamh idir chomharsana agus comhar réigiúnach, lean an Chosaiv uirthi 
ag glacadh páirt sa chuid ba mhó de na fóraim réigiúnacha. Chothaigh an Chosaiv coinnigh an dea‑chaidreamh atá aici leis an Albáin, 
Montainéagró agus Poblacht na Macadóine Thuaidh. Ní raibh aon athrú ar chaidreamh foirmiúil na Cosaive 
leis an mBoisnia agus an Heirseagaivéin, nach n‑aithníonn neamhspleáchas na Cosaive agus 
coinníonn an dhá tír córas víosa dian ar bun.

Lean an Idirbheartaíocht atá á éascú ag an Aontas maidir leis an gcaidreamh leis an tSeirbia a normalú, le cruinnithe míosúla tráthrialta ag leibhéal na bPríomh‑Idirbheartaithe agus Cruinniú Ardleibhéal ar an 18 Lúnasa 2022. I mí an Mheithimh 2022, ghlac na páirtithe Treorchlár cur chun feidhme na Comhaontuithe maidir le Fuinneamh agus i mí Lúnasa 2022 d’aontaigh siad ar taisteal le cártaí aitheantais amháin idir an Chosaiv agus an tSeirbia. Ní mór don Chosaiv iarrachtaí níos fóintí agus níos mó a dhéanamh maidir leis na comhaontuithe roimhe seo a chur chun feidhme agus chun cuidiú níos mó le comhaontú normalúcháin atá cuimsitheach agus ceangailteach ó thaobh dlí a thabhairt i gcrích leis an tSeirbia. Tá sé ríthábhachtach teacht ar chomhaontú den chineál sin ar bhonn práinne ionas go mbeidh an tSeirbia agus an Chosaiv in ann dul chun cinn a dhéanamh ar a gconairí faoi seach chun ballraíocht san Aontas a bhaint amach.

Le linn na tréimhse tuairiscithe, rinne roinnt dul chun cinn maidir le hailíniú a dhéanamh le caighdeáin Eorpacha i ndáil le staidreamh agus rialú airgeadais, cé nár bhaineadh amach ach dul chun cinn teoranta maidir le hailíniú a dhéanamh i ndáil le soláthar poiblí. Sa chuid is mó de réimsí a bhaineann leis an margadh inmheánach, tá roinnt ullmhúcháin maidir le hiomaíochas déanta ag an gCosaiv. Le linn na tréimhse tuairiscithe, rinne an Chosaiv roinnt dul chun cinn i ngach réimse, seachas maidir le beartas tomhaltóirí agus cosaint sláinte, sa chásanna sin ní dhearnadh ach dul chun cinn teoranta.

Rinne an Chosaiv roinnt dul chun cinn maidir le hiomaíochais agus fás cuimsitheach (custaim, cánachas, beartas eacnamaíoch agus airgeadaíochta, claochlú digiteach agus na meáin, beartas fiontraíochta agus tionsclaíoch, beartas sóisialta agus an fhostaíocht, oideachas agus cultúr) agus dul chun cinn teoranta maidir le taighde.

Maidir leis an gClár Oibre Glas do na Balcáin Thiar agus nascacht inbhuanaithe, rinne an Chosaiv roinnt dul chun cinn maidir le réimse an iompair agus dul chun cinn teoranta maidir le réimsí an fhuinnimh, an chomhshaoil agus an athraithe aeráide. I réimse na n‑acmhainní agus na talmhaíochta, rinne an Chosaiv roinnt dul chun cinn maidir le sábháilteacht bia, beartas tréidliachta agus fíteashláintíochta, ach ní dhearna sí ach dul chun cinn teoranta maidir le talmhaíocht.

Maidir le caidreamh seachtrach agus beartas trádála, rinne an Chosaiv dul chun cinn teoranta le linn na tréimhse tuairiscithe agus tá sí ar chéim luath sa phróiseas ullmhúcháin. Níor dhaingnigh an Chosaiv fós na prótacail bhreise maidir le héascú trádála agus trádáil i seirbhísí a bhaineann le Comhaontú Saorthrádála Lár na hEorpa. Thug an Chosaiv srianta onnmhairithe isteach maidir le roinnt táirgí bia talmhaíochta gan údar ná réamhchomhairliúchán leis an gCoimisiún.

Ar an iomlán, ní mór don Chosaiv a acmhainn riaracháin agus comhardaithe a fheabhsú sna hearnálacha uile chun cur i bhfeidhm éifeachtach an acquis an Aontais a áirithiú.

An Tuirc

Tá easnaimh thromchúiseacha i bhfeidhmiú institiúidí daonlathacha na Tuirce. Le linn na tréimhse tuairiscithe, leanadh le cúlú daonlathach. Bhí easnaimh struchtúracha sa chóras uachtaránachta fós i bhfeidhm. Ní dheachthas i ngleic le príomh‑mholtaí ó Chomhairle na hEorpa agus óna comhlachtaí go fóill sa Tuirc. Bhí an parlaimint fós gan na modhanna is gá chun an rialtas a choinneáil cuntasach. Leanadh leis an ailtireacht bunreachtúil cumhachtaí a lárú ar leibhéal na hUachtaránachta gan deighilt na gcumhachtaí idir an feidhmeannach, an tionól reachtach agus na Breithiúna atá éifeachtach á áirithiú. In éagmais aon chóras srianta agus ceartúchán éifeachtach, tá cuntasacht dhaonlathach an bhoird feidhmiúcháin fós teoranta do thoghcháin.

D’ainneoin deireadh na staide éigeandála i mí Iúil 2018, tá roinnt forálacha dlíthiúla lena dtugtar cumhachtaí urghnácha d’oifigigh rialtais agus lena gcoinnítear roinnt de na heilimintí srianta a bhaineann leis an staid éigeandála fós i bhfeidhm. Níor chríochnaigh an Coimisiún Fiosrúcháin ar an Staid Éigeandála an measúnú go fóill ar a líon cásanna i ndáil leis na fostaithe poiblí a chaill a bpoist trí dlíthe foraithne le linn tréimhse na rialach éigeandála. I mí Iúil 2021, ghlac Parlaimint na Tuirce bille a chuireann síneadh le ré de roinnt de na heilimintí srianta a bhaineann leis an staid éigeandála d’aon bhliain amháin nó níos mó.

Lean leis na breithiúna de bheith ag díriú isteach go córasach ar chomhaltaí na bpáirtithe freasúra sa Pharlaimint, i ndáil le cionta líomhnaithe a bhaineann le sceimhlitheoireacht. Tá fadhbanna fós ag baint leis an gcreat dlíthiúil maidir le toghcháin agus páirtithe polaitiúla. Laghdaíodh an tairseach thoghcháin ó 10 % go 7 %. Níor thug an Tuirc aghaidh ar na moltaí eile ó Choimisiún na Veinéise agus na hOifige um Institiúidí Daonlathacha agus um Chearta an Duine de chuid na hEagraíochta um Shlándáil agus Comhar san Eoraip.

Mar gheall ar bhrú ón gcomhrialtas i gcumhacht ar mhéaraí a bhaineann le páirtithe an fhreasúra, bhí an daonlathas áitiúil níos laige. Bhí imscrúduithe riaracháin agus breithiúnach ar siúl in aghaidh méaraí ó pháirtithe an fhreasúra. Bhí bac suntasach fós ar an daonlathas áitiúil in oirdheisceart na tíre. In oirdheisceart na tíre, leanadh le hiontaobhaithe a cheap an rialtas a chur in ionad na méaraí a chaill a bpoist go héigeantach.

Bhí an cás in oirdheisceart na tíre ina ábhar imní go fóill. I mí Dheireadh Fómhair 2021, chuir rialtas na Tuirce síneadh de dhá bhliain bhreise le sainordú an airm le hoibríochtaí frithsceimhlitheoireachta trasteorann a sheoladh sa tSiria agus san Iaráic. Lean rialtas na Tuirce ar aghaidh lena slándáil intíre agus trasteorann agus lena oibríochtaí míleata san Iaráic agus sa tSiria. Lean an cás slándála de bheith contúirteach sa limistéar teorann gníomhaíochtaí sceimhlitheoireachta leanúnacha a rinne Páirtí Oibrithe na Cordastáine (PKK), grúpa atá ar liosta an Aontais de dhaoine, ghrúpaí agus eintitis a ghlacann páirt i ngníomhartha sceimhlitheoireachta. Cháin an tAontas Eorpach go cinnte na hionsaí a rinne PKK agus léirigh sé dlúthpháirtíocht le teaghlaigh na n‑íospartach. Tá ceart dlisteanach ag an rialtas agus tá sé de dhualgas air an sceimhlitheoireacht a chomhrac, ach tá sé fíor‑riachtanach go ndéanfaidh sé sin i gcomhréir leis an smacht reachta, le cearta an duine agus le saoirsí bunúsacha. Caithfidh bearta frithsceimhlitheoireachta a bheith comhréireach. Ní dhearnadh aon dul chun cinn maidir le próiseas síochána inchreidte polaitiúil a chur ar bun arís d’fhonn teacht ar réiteach inbhuanaithe.

Leanadh de chúlú tromchúiseach a bheith ann maidir le saincheisteanna sochaí sibhialta. Bhí eagraíochtaí na sochaí sibhialta faoi bhrú méadaithe agus bhí laghdú ag teacht de réir a chéile ar na deiseanna a bhí acu ó thaobh bheith ag oibriú faoi shaoirse, rud a chuir teorainn lena saoirse chun tuairimí a nochtadh, chun comhlachais agus chun comhthionóil. Cuireadh srianta breise ar eagraíochtaí na sochaí sibhialta mar gheall ar chur chun feidhme an dlí maidir le cosc a chur ar mhaoiniú leata arm ollscriosta.

Níor comhdhlúthaíodh formhaoirseacht na bhfórsaí slándála ag an tsochaí shibhialta. Bhí cuntasacht seirbhísí míleata, póilíneachta agus faisnéise an‑teoranta i gcónaí. Is gá don Pharlaimint neart a chur leis an bhformhaoirseacht a dhéanann sí ar na hinstitiúidí slándála. I mí Iúil, shín an Pharlaimint aois scoir Cheann na Foirne Ginearálta ó 67 go 72 rud a d’fhág gur féidir le sealbhóir phost Cheann na Foirne Ginearálta bliain bhreise seirbhíse a thabhairt cé go bhfuil na ceannasaithe aeir agus cabhlaigh imithe ar scor.

Rinneadh méid áirithe ullmhúcháin sa Tuirc/tá an tír measartha ullmhaithe sa réimse a bhaineann le hathchóiriú an riaracháin phoiblí. Níor baineadh aon dul chun cinn amach le linn na tréimhse tuairiscithe. Tá easpa cláir oibre athchóirithe chuimsithigh le haghaidh riarachán poiblí agus le haghaidh bainistíocht airgeadais phoiblí sa tír i gcónaí agus níl aon athchóiriú ar an riarachán poiblí tosaithe ag an rialtas. Ní leordhóthanach í cuntasacht an chórais riaracháin, agus is gá feabhas a chur ar an mbainistíocht a dhéantar ann ar acmhainní daonna. Tá easpa modhanna fianaisebhunaithe agus easpa sásraí rannpháirtíochta sa cheapadh beartas. Leanadh den pholaitiú atá sa chóras riaracháin. Bhí ionadaíocht na mban i bpoist bainistíochta sa státseirbhís íseal i gcónaí.

Tá córas breithiúnach na Tuirce ar chéim luath sa phróiseas ullmhúcháin. Le linn na tréimhse tuairiscithe leanadh den chúlú tromchúiseach atá tugtha faoi deara ó 2016 i leith. Bhí údair imní ann i gcónaí, go háirithe faoi easpa shistéamach neamhspleáchas na mbreithiúna agus faoin mbrú míchuí atá ar bhreithiúna agus ionchúisitheoirí. Méadaíodh údair imní áirithe a bhain le cibé ar chloígh na breithiúna le caighdeáin idirnáisiúnta agus Eorpacha, go háirithe i ndáil le diúltú do rialuithe ón gCúirt Eorpach um Chearta an Duine a chur chun feidhme. Leanadh den phlean gníomhaíochta maidir le cearta an duine 2021 agus straitéis athchóirithe breithiúna 2019 a chur chun feidhme. Níor tugadh aghaidh, áfach, in aon cheann den dá dhoiciméad, ar na heasnaimh mhóra i mbreithiúnacht na Tuirce, ná ní raibh aon phlean iontu le haghaidh feabhas sonrach a chur ar fheidhmiú foriomlán chóras breithiúnach na tíre. Níor athfhostaíodh ach 515 de na breithiúna nó ionchúisitheoirí a briseadh as a bpoist i ndiaidh na hiarrachta ar coup, d’ainneoin roinnt díobh a bheith éigiontaithe. Is údar imní i gcónaí é nach ann do chritéir le haghaidh breithiúna agus ionchúisitheoirí a earcú agus ardú céime a thabhairt dóibh, ar critéir iad a bheadh oibiachtúil, bunaithe ar fhiúntas, caighdeánaithe agus réamhbhunaithe.

Maidir leis an troid in aghaidh an éillithe bhí an Tuirc ar chéim luath de na hullmhúcháin i gcónaí agus níor bhain sí aon dul chun cinn amach sa tréimhse tuairiscithe. Níl aon chomhlachtaí frithéillithe curtha ar bun ag an tír i gcomhréir lena hoibleagáidí idirnáisiúnta. Is gá feabhas a chur ar an gcreat dlíthiúil agus ar an ollstruchtúr institiúideach chun tionchar polaitiúil agus míchuí ar ionchúiseamh agus ar bhreithniú cásanna éillithe a theorannú. Is gá feabhas a chur ar chuntasacht agus ar thrédhearcacht na n‑institiúidí poiblí. Toisc nach ann do straitéis frithéillithe agus plean gníomhaíochta tugadh le fios nach ann do thoilteanas i leith éilliú a throid ar bhonn cinntitheach. Níor cuireadh formhór na moltaí ón nGrúpa Stát in aghaidh na hÉillitheachta de chuid Chomhairle na hEorpa (GRECO) chun feidhme. Go foriomlán, tá éilliú á dhéanamh go forleathan agus is údar imní i gcónaí é.

Rinneadh roinnt ullmhúcháin sa Tuirc maidir leis an troid in aghaidh na coireachta eagraithe, ach bhí an dul chun cinn foriomlán teoranta, áfach. Níor cuireadh clabhsúr go fóill ar chomhaontú idirnáisiúnta maidir le sonraí pearsanta a mhalartú idir Europol agus údaráis na Tuirce a bhfuil freagracht orthu as coireacht thromchúiseach agus sceimhlitheoireacht a chomhrac, ós rud é nach bhfuil reachtaíocht cosanta sonraí na Tuirce i gcomhréir le acquis an Aontais go fóill. Is gá feabhas a chur ar an gcreat dlíthiúil lena rialaítear an comhrac in aghaidh sciúradh airgid agus mhaoiniú na sceimhlitheoireachta i gcomhréir leis na moltaí ón Tascfhórsa um Ghníomhaíocht Airgeadais (FATF) agus leis na moltaí ó Choimisiún na Veinéise i ndáil leis an dlí maidir le cosc a chur ar mhaoiniú leata arm ollscriosta.

Leanadh den meath i gcearta an duine agus i gcearta bunúsacha. Tá roinnt mhaith beart a tugadh isteach le linn na staide éigeandála i bhfeidhm i gcónaí. Áirítear sa chreat dlíthiúil ráthaíochtaí ginearálta i leith urraim do chearta an duine agus cearta bunúsacha, ach is gá an reachtaíocht agus cur chun feidhme na reachtaíochta a chur i gcomhréir leis an gCoinbhinsiún Eorpach um Chearta an Duine (ECHR) agus le cásdlí na Cúirte Eorpaí um Chearta an Duine (ECtHR). Lean Tionól Parlaiminteach Chomhairle na hEorpa d’fhaireachán a dhéanamh ar an urraim do chearta an duine, don daonlathas agus don smacht reachta sa Tuirc. Diúltaíonn an Tuirc ar bhonn leantach rialuithe áirithe ECtHR a chur chun feidhme, go háirithe i gcás Selahattin Demirtaş agus i gcás Osman Kavala, agus is ábhar imní tromchúiseach an diúltú sin maidir leis na breithiúna a bheith ag cloí le caighdeáin idirnáisiúnta agus Eorpacha agus maidir leis an ngealltanas a thug an Tuirc an smacht reachta agus urraim do chearta bunúsacha a chur chun cinn. Ó thaobh an Tuirc a bheith ag dul i bhfán ó na caighdeáin le haghaidh chearta an duine agus saoirsí bunúsacha ar thug sí tiomantas ina leith mar chomhalta de Chomhairle na hEorpa, is tagarmharc eile é an nós imeachta um shárú a thosaigh Comhairle na hEorpa in aghaidh na Tuirce i mí Feabhra 2022 toisc nár chuir sí an breithiúnas a tugadh i gcás Kavala chun feidhme. Rialaigh an Chúirt i mí Iúil gur theip ar an Tuirc breithiúnas ECtHR 2019 maidir le cás Kavala a chur chun feidhme.

Leanadh den phlean gníomhaíochta um chearta an duine a glacadh in 2021 a chur chun feidhme, ach ní thugtar aghaidh ann ar na saincheisteanna ríthábhachtacha agus níor tháinig feabhas ar an staid fhoriomlán maidir le cearta an duine dá bharr.

Maidir leis an tsaoirse chun tuairimí a nochtadh, leanadh den chúlú tromchúiseach atá tugtha faoi deara le blianta beaga anuas. Leanadh de shárú na gcaighdeán ECHR agus caighdeán idirnáisiúnta eile agus d’imeacht ó chásdlí ECtHR i gcur chun feidhme na ndlíthe coiriúla a bhaineann le slándáil náisiúnta agus frithsceimhlitheoireacht. Leanadh den bhonn a bhaint d’fheidhmiú na saoirse chun tuairimí a nochtadh de bharr bearta sriantacha a bheith á gcur chun feidhme ag institiúidí an stáit agus de bharr brú a bheith ag méadú de bhíthin bealaí breithiúnacha agus riaracháin. Leanadh de chásanna coiriúla a thabhairt in aghaidh iriseoirí, cosantóirí chearta an duine, dlíodóirí, scríbhneoirí, polaiteoirí freasúra, mac léinn, ealaíontóirí agus úsáideoirí na meán sóisialta agus de dhaoine mar iad a dhaoradh.

Bhí cúlú breise ann i réimse na saoirse chun comhthionóil agus comhlachais. Bhí ann do thoirmisc athfhillteacha, d’úsáid díréireach an nirt agus d’idirghabháil i léirsithe síochánta; d’imscrúduithe, do chásanna cúirte agus d’fhíneálacha riaracháin in aghaidh lucht léirsithe ar cuireadh ina leith go raibh siad páirteach i ngníomhaíochtaí a bhain le sceimhlitheoireacht nó gur sháraigh siad an dlí maidir le léirsithe agus máirseálacha.

Ní mór cearta na ngrúpaí is mó atá faoi mhíbhuntáiste agus cearta daoine ar de mhionlaigh iad a chosaint ar bhealach níos fearr. Leanadh de na Romaigh a eisiamh ó obair fhoirmiúil den chuid is mó agus tháinig meath trom ar a ndálaí maireachtála. Is ábhar imní tromchúiseach i gcónaí iad an foréigean inscnebhunaithe, an t‑idirdhealú, agus an fhuathchaint in aghaidh na mionlach, (go háirithe in aghaidh dhaoine leispiacha, aeracha, déghnéasacha, trasinscneacha, idirghnéasacha agus aiteacha (LGBTIQ).

Maidir le beartas imirce agus tearmainn rinne an Tuirc roinnt dul chun cinn. Ba é an Ráiteas ón Aontas Eorpach agus ón Tuirc an príomhchreat i gcónaí le haghaidh comhar idir an tAontas agus an Tuirc, agus ghéaraigh rannpháirtíocht an Aontais leis an Tuirc maidir leis an imirce. Rinneadh roinnt dul chun cinn maidir le neart a chur leis an inniúlacht i leith faireachas a dhéanamh ar an teorainn talún leis an Iaráin. Leanadh de na fionraí atá ann ó mhí an Mhárta 2020 ar fhilleadh imirceach neamhrialta ó oileáin na Gréige, is é sin an filleadh a cumhdaíodh faoin Ráiteas ón Aontas Eorpach agus ón Tuirc. In 2021, i gcomparáid le 2020, tháinig méadú ar mhéid na n‑imirceach neamhrialta a bhí ag teacht isteach ó fhormhór na mbealaí. An méadú a bhí ann, d’fhéadfadh gurbh é ba chúis, go páirteach, le baint na mbeart a ghlac tíortha sa réigiún in 2020 chun an phaindéim COVID‑19 a shrianadh. Cé go bhfuil laghdú tagtha ar mhéid na n‑imirceach neamhrialta a thagann isteach sa Ghréig i gcomparáid leis na méideanna a tháinig isteach sular thosaigh COVID, le bliain anuas tá méadú suntasach tagtha ar theacht isteach na n‑imirceach neamhrialta san Iodáil agus sna limistéir sa Chipir atá faoi rialú an rialtais agus tá bealaí nua smuigléireachta curtha ar bun. Níl na forálacha a bhaineann le náisiúnaigh tríú tír sa chomhaontú um athligean isteach idir an tAontas Eorpach agus an Tuirc a tháinig i bhfeidhm i mí Dheireadh Fómhair 2017 curtha chun feidhme go fóill ag an Tuirc. Tá méid na dtrasnuithe teorann neamhdhleathacha foriomlána idir an Tuirc agus an Ghréig an‑íseal i gcónaí i gcomparáid leis an méid a bhí ann sular glacadh an Ráiteas idir an tAontas Eorpach agus an Tuirc.

Lean an Tuirc d’iarrachtaí suntasacha a dhéanamh chun plé leis na riachtanais a bhí ag ceann de na pobail dídeanaithe ba mhó ar domhan agus chun freastal ar na riachtanais sin. Faoi mhí an Mheithimh 2022 bhí os cionn EUR 4.7 billiún eisíoctha as an mbuiséad iomlán oibriúcháin de EUR 6 billiún faoin Saoráid do Dhídeanaithe. Tá gá le bearta éifeachtúla lánpháirtithe a dhéanamh chun aghaidh a thabhairt ar mhéid na ndídeanaithe atá i láthair sa tír ar méid atá tar éis éirí níos airde é. Bá cheart feabhas a chur ar an rochtain atá ag imircigh agus dídeanaithe ar sheirbhísí sláinte poiblí. Níor comhlíonadh aon cheanglais léirscaoilte víosaí a bhí le cur i gcrích. Is gá don Tuirc i gcónaí a cuid reachtaíochta a chur i gcomhréir le acquis an Aontais Eorpaigh maidir le beartas víosaí.

Bhí beartas eachtrach aontaobhach na Tuirce ag teacht salach i gcónaí le tosaíochtaí an Aontais faoin gcomhbheartas eachtrach agus slándála (CBES), go háirithe toisc go raibh gníomhaíocht mhíleata ar bun aici sa tSiria agus san Iaráic agus nach raibh sí ailínithe leis na bearta sriantacha a rinne an tAontas in aghaidh na Rúise. Bhí ráta ailínithe na Tuirce le staid an Aontais maidir le beartas eachtrach agus slándála an‑íseal i gcónaí ag 7 % (amhail ó mhí Lúnasa 2022). Déantar dochar do rannchuidiú éifeachtach an Aontais le cur chun feidhme trádbhac arm na Náisiún Aontaithe mar gheall ar an tacaíocht mhíleata a thug an Tuirc don Libia, lena n‑áirítear trodaithe eachtracha a imscaradh ar an talamh, agus Oibríocht IRINI a cháineadh go leantach agus gan dul i mbun comhair ina leith, agus mar gheall ar an méid sin go léir is ann do chur chuige contrártha i leith na Libia. Tá an Tuirc ina gníomhaí rí‑thábhachtach i gcónaí i ngéarchéim na Siria agus tá sí comhpháirteach leis an Aontas agus é de chuspóir acu go mbeidh staid na Siria cobhsaí agus go mbeidh rath uirthi. Ba shuntasach í láithreacht leantach thrúpaí na Tuirce sa réigiún, áfach, agus i bpáirteanna eile de thuaisceart na Siria. Is trí bhealaí polaitiúla agus taidhleoireachta, agus an dlí daonnúil idirnáisiúnta á urramú ina iomláine, is ceart aghaidh a thabhairt ar an ábhar imní maidir le slándáil a chruthaítear don Tuirc i dtuaisceart na Siria, seachas trí ghníomhaíocht mhíleata.

D’aithin an Tuirc cogadh foghach na Rúise in aghaidh na hÚcráine mar staid cogaíochta agus cháin an Tuirc ionsaitheacht na Rúise. D’fhorfheidhmigh an Tuirc Coinbhinsiún Montreux, trínar teorannaíodh gluaiseacht long cogaidh dóibh siúd a bhí ag filleadh ar a mbunáiteanna. Lean cuideachtaí de chuid na Tuirce de bheith ag díol léarscáilíocht mhíleata leis an Úcráin. Bhí sé d’aidhm ag an Tuirc cainteanna idir an Úcráin agus an Rúis a éascú agus obair a éascú maidir le díghéarú agus maidir le sos cogaidh a thabhairt i gcrích. Ghabh sí tionscnamh taidhleoireachta de láimh freisin chun onnmhairiú gráin ón Úcráin a éascú; níorbh indéanta é an comhaontú ar tháinig an Úcráin agus an Rúis air in Iostanbúl an 22 Iúil, arna éascú ag na Náisiúin Aontaithe agus an Tuirc, murach an ról cuiditheach a bhí ag an Tuirc, a bhfuil baint aici freisin le cur chun feidhme an chomhaontaithe sin a éascú. Mar sin féin, ní dhearna an Tuirc í féin a ailíniú le smachtbhannaí an Aontais in aghaidh na Rúise. Tá Meabhrán Tuisceana sínithe ag an Tuirc maidir le caidreamh eacnamaíoch agus trádála a fhorbairt leis an Rúis.

I ndiaidh an díghéaraithe sa Mheánmhuir Thoir bhí an dinimic fheabhsaithe sa chaidreamh idir an tAontas agus an Tuirc i réim ar feadh roinnt míonna, rud a tugadh faoi deara ó mhí na Nollag 2020 i leith, ach thosaigh an teannas i réigiún na Mara Aeigéiche arís i mí Aibreáin 2022. In Mí na Samhna 2021, i ndiaidh don dara athbhreithniú a bheith déanta ar an gcreat le haghaidh beart sriantach, chuir an Chomhairle síneadh aon bhliain amháin leis an gcóras go dtí an 12 Samhain 2022. Tá beirt faoi réir smachtbhannaí faoi láthair. Cé nach raibh aon ghníomhaíochtaí neamhúdaraithe ar bun ag an Tuirc sa Mheánmhuir Thoir le linn na tréimhse tuairiscithe, tá ardú tagtha ar an teannas. Chuir longa cogaidh na Tuirce bac neamhdhleathach ar ghníomhaíocht suirbhé i gCrios Eacnamaíoch Eisiach na Cipire. Leanadh ar aghaidh le cleachtadh míleata ag an Tuirc i gcriosanna muirí na Cipire. D’ainneoin céimeanna aontaobhacha na Tuirce a bheith á gcáineadh ag an bpobal idirnáisiúnta, agus ag an Aontas go háirithe, lean an Tuirc dá cuid gníomhaíochtaí chun baile fálaithe Varosha sa Chipir a athoscailt tuilleadh.

Is gá don Tuirc gealltanas a thabhairt go haonchiallach i dtaca le dea‑chaidreamh idir comharsana, le comhaontuithe idirnáisiúnta agus le réiteach síochánta díospóidí i gcomhréir le Cairt na Náisiún Aontaithe, ag dul ar iontaoibh na Cúirte Breithiúnais Idirnáisiúnta, más gá.

Cuireadh imní dhomhain in iúl ag Comhairle Eorpach mhí an Mheithimh 2022 faoi ghníomhaíochtaí a rinne an Tuirc an athuair le gairid agus ráitis a thug sí an athuair le gairid. Mheabhraigh sí di na conclúidí uaithi roimhe sin agus ráiteas mhí an Mhárta 2021 agus chuir sí in iúl an athuair nach mór don Tuirc ceannasacht agus iomláine chríochach na mBallstát uile a urramú. Chuir sí in iúl go láidir go bhfuil an Chomhairle Eorpach ag súil leis go ndéanfaidh an Tuirc an dlí idirnáisiúnta a urramú go hiomlán, teannas a dhí‑ghéarú ar mhaithe le cobhsaíocht i réigiún na Meánmhara Thoir, dea‑chaidreamh a chur chun cinn idir comharsana ar bhealach inbhuanaithe agus urramú iomlán a thabhairt don dlí idirnáisiúnta. Mheabhraigh an Chomhairle Eorpach di go minic gur chun leas straitéiseach an Aontais é réigiún na Meánmhara Thoir a bheith ina thimpeallacht chobhsaí shlán agus caidreamh comhoibritheach a bheith á fhorbairt leis an Tuirc, a bheadh chun tairbhe an dá thaobh. D’athdhearbhaigh an Chomhairle Eorpach freisin go bhfuil sí réidh chun bheith rannpháirteach leis an Tuirc ar bhealach céimnithe, comhréireach agus inchúlaithe i roinnt réimsí leasa choitinn, faoi réir chomhlíonadh na coinníollachta a leagadh amach i gconclúidí ón gComhairle Eorpach roimhe seo ag an Tuirc, agus ar choinníoll go gcoinneofar an dí‑ghéarú i réigiún na Meánmhara ar bun.

Maidir leis na critéir eacnamaíocha,, tá geilleagar na Tuirce forbartha go maith, ach ní raibh aon dul chun cinn déanta thar an tréimhse tuairiscithe. Is ann i gcónaí d’ábhair imní thromchúiseacha i dtaca le feidhmiú ceart gheilleagar margaidh na Tuirce toisc gur tharla cúlú maidir le gnéithe tábhachtacha, amhail beartas airgeadaíochta a chur i gcrích agus an timpeallacht institiúideach agus rialála. Tar éis ghéarchéim COVID‑19 tharla téarnamh eacnamaíoch a bhí láidir go maith, d’fhás an geilleagar 11.4 % in 2021 agus breis agus 7 % sa chéad leath de 2022, d’ainneoin an mhéid a thit amach de bharr ionsaí na Rúise in aghaidh na hÚcráine. Tá an lira lagaithe de bharr bheartas airgeadaíochta na tíre atá thar a bheith scaoilte agus de bharr easpa chreidiúnachta agus is é sin is cúis leis an mboilsciú oifigiúil a bheith stiúrtha chuig buaic atá breis agus 80 % níos airde ná an bhuaic a bhí ann fiche bliain ó shin. Is ann do neamhchomhordú seachtrach níos leithne anois mar gheall ar phraghsanna níos airde a bheith ar thráchtearraí allmhairithe, rud ar leochaileacht mór i gcónaí é i suíomh de neamhchinnteacht mhéadaithe agus de leibhéal íseal de chúlchistí idirnáisiúnta. D’fheidhmigh forghníomhú buiséid níos fearr ná mar a d’fheidhmigh pleananna ach méadaíodh fiachas rialtais, agus tá beartas fioscach tar éis teacht faoi bhrú céimnithe ar de thoradh iarrachtaí gan rath ar ardú boilscithe a shrianadh agus bun taca a chur faoin airgeadra intíre ualach an bhrú sin iad.

Tá an córas institiúideach agus rialála leochaileach i gcónaí, go háirithe ó thaobh intuarthacht, trédhearcacht agus cur chun feidhme rialachán de. Rinneadh roinnt céimeanna tábhachtacha chun feabhas a chur ar réiteach díospóidí tráchtála. Cé gur tháinig meath de réir a chéile ar chúrsaí, is ionann an earnáil neamhfhoirmiúil agus cionn sonrach na gníomhaíochta eacnamaíche i gcónaí. Leanann an stát d’ idirghabháil a dhéanamh sna sásraí cinntí praghsanna. Ní ann do rialacha cearta cur chun feidhme le haghaidh soláthar Státchabhrach, ná le haghaidh forfheidhmiú agus trédhearcacht. Bí earnáil na baincéireachta cobhsaí den chuid is mó agus bhí an leordhóthanacht caipitil os cionn leibhéal na gceanglas rialála. Tháinig laghdú ar iasachtaí neamhthuillmheacha, agus tháinig feabhas ar bhrabúsacht, ach mhéadaigh na rioscaí dollaraithe agus cobhsaíochta airgeadais. Tháinig margadh an tsaothair slán as an bpaindéim ach is ann i gcónaí do dhúshláin struchtúracha dhomhainsuite, amhail bearna inscne an‑sonrach, ráta ard dífhostaíochta i measc na n‑óg agus éagothromaíochtaí móra réigiúnacha.

Tá leibhéal maith ullmhachta sa Tuirc agus is beag dul chun cinn a rinne sí le linn na tréimhse tuairiscithe maidir le forbairt a dhéanamh ar a hinniúlacht chun dul i ngleic leis an mbrú iomaíoch agus na fórsaí margaidh in Aontais. D’ainneoin roinnt dul chun cinn a bheith déanta i bhfeabhsú na gairmoiliúna, is ann i gcónaí don neamhréir idir an córas oideachais agus riachtanais mhargadh an tsaothair. Leanadh den mhéadú fíor‑mhall a bhí tagtha ar chaiteachas ar thaighde agus forbairt agus bhí an caiteachas thar a bheith faoi bhun sprioc an rialtais i gcónaí. Tháinig laghdú ar an ngníomhaíocht infheistíochta sa dara leath de 2021. Leanadh de dhul chun cinn a dhéanamh maidir le soláthairtí fuinnimh a éagsúlú agus an sciar den fhuinneamh a ghintear ó fhoinsí inathnuaite a mhéadú. Is ábhair imní é gur cuireadh síneadh leis na cleachtais cheanglais i leith ábhar logánta. D’ainneoin na ngealltanas a tugadh faoi Aontas Custaim an Aontais Eorpaigh‑na Tuirce, bhain an Tuirc cuid de na dleachtanna custaim breise a thug sí isteach; cuireann claonadh forleathan óna cuid oibleagáidí faoi Aontas Custaim an Aontais Eorpaigh‑na Tuirce bac ar thrádáil dhéthaobhach áfach.

Tá an Tuirc measartha ullmhaithe i réimse an tsoláthair phoiblí ach ní dhearna sí aon dul chun cinn le linn na tréimhse tuairiscithe agus ba ann i gcónaí do bhearnaí móra ina comhréireacht le acquis an Aontais. Lean an Tuirc dá cleachtais idirdhealaitheacha i leith buntáiste praghsanna intíre agus i leith fritháirimh, ar cleachtais iad lena dtugtar fabhar d’ábhar logánta. Tá an Tuirc measartha ullmhaithe i réimse an staidrimh agus is beag dul chun cinn a rinne sí le linn na tréimhse tuairiscithe. Tá dochar suntasach déanta do chreidiúnacht Institiúid Staidrimh na Tuirce mar gheall ar na hathruithe a rinneadh go minic ar an mbainistíocht le blianta beaga anuas inti, lena n‑áirítear le linn na tréimhse tuairiscithe. Arís agus arís eile ardaíodh ceist i ndáil le hiontaofacht na bpríomhshonraí eacnamaíocha. Tá leibhéal maith ullmhachta sa Tuirc maidir le rialú airgeadais, cé nár baineadh aon dul chun cinn amach le linn na tréimhse tuairiscithe. Níor tugadh an páipéar um beartas Rialaithe Airgeadais Inmheánaigh Phoiblí cothrom le dáta go fóill agus níor athbhunaíodh líonra na seirbhíse comhordúcháin frith‑chalaoise (AFCOS) go fóill.

Maidir leis an gcumas atá aici na hoibleagáidí a ghabhann le ballraíocht a ghlacadh chuici féin bhí comhréireacht na Tuirce le acquis an Aontais an‑teoranta i gcónaí agus saothraíodh í ar bhun sách ad hoc.

Tá braisle an mhargaidh inmheánaigh an‑tábhachtach i dtaobh dea‑fheidhmiú Aontas Custaim an Aontais Eorpaigh‑na Tuirce agus i dtaobh chomhtháthú na Tuirce i margadh aonair an Aontais. Tá na hullmhúcháin i réimse na saoirse gluaiseachta d’oibrithe, i réimse an chirt bunaíochta, agus i réimse na saoirse chun seirbhísí a sholáthar ag céim an‑luath, toisc go bhfuil an‑chuid gairmeacha dúnta do náisiúnaigh an Aontais. Tá leibhéal maith ullmhachta bainte amach ag an Tuirc maidir le saorghluaiseacht earraí. Bhí ann do bhacainní teicniúla ar an trádáil i gcónaí. Tá an Tuirc measartha ullmhaithe maidir le saorghluaiseacht chaipitil, ach is ann do theorainneacha i gcónaí maidir le húinéireacht eachtrach agus maidir le gluaiseacht chaipitil. Is gá don Tuirc leanúint d’aghaidh a thabhairt ar shaincheisteanna gan réiteach sa chreat dá cuid lena rialáiltear an comhrac in aghaidh sciúradh airgid agus mhaoiniú na sceimhlitheoireachta.

Tá réimse dhlí na gcuideachtaí sa Tuirc feabhsaithe go maith agus is gá dul chun cinn breise a dhéanamh sa réimse sin ó thaobh comhréireacht le acquis an Aontais de.Tá leibhéal maith ullmhachta sa Tuirc i réimse dhlí na maoine intleachtúla ach is gá di forfheidhmiú a fheabhsú. Tá leibhéal éigin ullmhachta sa Tuirc i réimse an bheartais iomaíochta. Is ann d’ábhair imní thromchúiseacha i gcónaí maidir leis an gcreat reachtach, inniúlacht forfheidhmithe agus trédhearcacht i réimse na Státchabhrach. Tá leibhéal maith ullmhachta sa Tuirc i réimse na seirbhísí airgeadais agus rinne sí roinnt dul chun cinn, lena n‑áirítear trí ionstraimí maoinithe malartacha nua a fhorbairt. Is ann do leibhéal maith ullmhachta ó thaobh ailíniú reachtach chosaint na dtomhaltóirí agus na sláinte de, agus do roinnt dul chun cinn, go háirithe maidir le comhréireacht acquis an Aontais de agus le neartú an chomhair idirearnála.

Laistigh den bhraisle maidir le hiomaíochas agus fás cuimsitheach, tá leibhéal éigin ullmhachta sa Tuirc i réimse an chlaochlaithe digitigh agus na meán, cé gur ann do chúlú i gcónaí. Tá na hullmhúcháin a rinne an Tuirc i réimse na heolaíochta agus an taighde forbartha go maith agus rinne an Tuirc dul chun cinn maith le linn na tréimhse tuairiscithe, go háirithe i gcás thabhairt i gcrích an chomhaontaithe comhlachais le haghaidh Fís Eorpach don tréimhse 2021‑2027. Tá an Tuirc measartha ullmhaithe maidir le hoideachas agus cultúr agus rinne sí roinnt dul chun cinn, go háirithe maidir le gairmoideachas, córais náisiúnta cáilíochta agus ó thaobh rannpháirtíocht na Tuirce sna cláir de chuid an Aontais de.

Maidir leis na caibidlí a bhaineann leis an eacnamaíocht, leanadh den chúlú maidir le beartas eacnamaíocha agus airgeadaíochta, rud a léiríonn go raibh an beartas maidir le cobhsaíocht praghsanna a áirithiú neamhéifeachtúil chomh maith leis an mbeartas maidir le hionchais bhoilscithe a dhaingniú. Tá an banc ceannais faoi bhrú polaitiúil sonrach i gcónaí agus is gá a neamhspleáchas feidhmiúil a athshlánú. Rinne an Tuirc dul chun cinn teoranta maidir le beartas fiontraíochta agus tionsclaíochta, agus níor tugadh aghaidh go fóill ar dhúshláin mhóra maidir le beartais atá neamhréireach le prionsabail bheartais tionsclaíochta an Aontais. Níor baineadh aon dul chun cinn amach le linn na tréimhse tuairiscithe i réimse an bheartais shóisialta agus na fostaíochta, agus is ann i gcónaí d’ábhair imní maidir le cearta ceardchumainn, le heaspa idirphlé shóisialta dhílis agus le leibhéil dhiansheasmhacha de ghníomhaíocht eacnamaíoch neamhfhoirmiúil.

Cé go bhfuil an Tuirc measartha ullmhaithe maidir le cánachas, ní dhearna sí aon dul chun cinn le linn na tréimhse tuairiscithe agus tá gá ann i gcónaí le straitéis shoiléir chun go seachnófar athruithe minice i rátaí cánach agus go cumasófar malartú faisnéise cánach le Ballstáit uile an Aontais. Tá leibhéal maith ullmhúcháin le haghaidh an aontais custam coinnithe ar bun ag an Tuirc ach rinne sí dul chun cinn teoranta, go háirithe trí roinnt dleachtanna breise a bhaint a cuireadh ar allmhairí táirgí de thionscnamh tríú tíortha. Leanann claonadh na Tuirce óna cuid oibleagáidí faoi Aontas Custaim an Aontais Eorpaigh‑na Tuirce i gcónaí, áfach, rud a chuireann le méid ard bacainní trádála.

I ndáil leis an mbraisle maidir leis an gClár Oibre Glas agus nascacht inbhuanaithe, tá an Tuirc measartha ullmhaithe ó thaobh beartas iompair de. Rinne sí dul chun cinn teoranta le linn na tréimhse tuairiscithe, rud atá nasctha go príomha le plean a ghlacadh chun úsáid iompair iarnróid a mhéadú go suntasach. Tá an Tuirc measartha ullmhaithe i réimse an fhuinnimh agus is beag dul chun cinn foriomlán a rinne sí le linn na tréimhse tuairiscithe. Leanadh de dhul chun cinn a dhéanamh maidir le cur in úsáid fuinnimh inathnuaite, le hathchóiriú in earnáil an gháis nádúrtha agus le comhréireacht reachtach maidir le sábháilteacht núicléach. Tá cúrsaí forbartha go maith sa Tuirc maidir le líonraí Tras‑Eorpacha agus rinne sí roinnt dul chun cinn, go príomha maidir le líonraí fuinnimh, a bhuí le hoibríocht chomhréidh na Píblíne Gáis Nádúrtha Trasanatóile. Leanadh d’iarnród Halkali‑Kapikule a thógáil atá chun teorainn na Bulgáire a nascadh le hIostanbúl. Tá leibhéal éigin ullmhachta sa Tuirc i réimse an chomhshaoil agus an athraithe aeráide, ach ní dhearna sí aon dul chun cinn foriomlán le linn na tréimhse tuairiscithe. Tá dúshláin ríthábhachtacha chomhshaoil agus aeráide os comhair na Tuirce, i ndáil le maolú agus oiriúnú araon. Is gá beartais comhshaoil agus aeráide atá níos uaillmhianaí agus comhordaithe níos fearr a tharraingt suas agus a chur chun feidhme. Ní mór don Tuirc fós a rannchuidiú le Comhaontú Pháras ar athrú aeráide a mhéadú agus a chur chun feidhme agus a ailíniú leis an acquis maidir le gníomhaíocht ar son na haeráide a thabhairt chun críche.

Maidir leis an mbraisle a chlúdaíonn acmhainní, talmhaíocht agus comhtháthú, bhain an Tuirc leibhéal éigin ullmhúcháin amach i réimse na talmhaíochta agus na forbartha tuaithe. Leanadh den chúlsleamhnú le linn na tréimhse tuairiscithe, toisc go bhfuil a bheartas talmhaíochta ag bogadh i gcónaí ó phríomhphrionsabail chomhbheartais talmhaíochta an Aontais agus lean an Tuirc ag cur srian ar allmhairí táirgí talmhaíochta ón Aontas. Is mór‑onnmhaireoir táirgí bia chuig an Aontas é an Tuirc agus rinne sí dul chun cinn teoranta le linn na tréimhse tuairiscithe i réimse na sábháilteachta bia, an bheartais tréidliachta agus fíteashláintíochta. Éilítear obair shuntasach bhreise chun acquis an Aontais a chur chun feidhme go hiomlán sa réimse seo. Tá an Tuirc measartha ullmhaithe i réimse an iascaigh agus lean sí de dhul chun cinn maith a dhéanamh, go háirithe a mhéid a bhaineann le cur chun feidhme an dlí nua iascaigh, bainistíocht acmhainní agus cabhlaigh, agus cigireacht agus rialú. Tá an Tuirc measartha ullmhaithe i réimse an bheartais réigiúnaigh agus i gcomhordú ionstraimí struchtúracha agus lean sí de roinnt dul chun cinn a dhéanamh maidir le dlús a chur le hionsú cistí IPA II. Tá leibhéal éigin ullmhúcháin ag an Tuirc i réimse na bhforálacha airgeadais agus buiséadacha, ach ní dhearna sí aon dul chun cinn le linn na tréimhse tuairiscithe.

Sa bhraisle caidrimh sheachtraigh, tá an Tuirc measartha ullmhaithe i réimse an chaidrimh sheachtraigh agus is beag dul chun cinn a rinne sí le linn na tréimhse tuairiscithe, go háirithe mar gheall ar imeacht leanúnach ón gComhtharaif Chustaim. Lean an éagsúlacht ó Scéim na bhFabhar Ginearálaithe Taraife de chuid an Aontais, de shárú ar Aontas Custaim an Aontais‑na Tuirce. Bhí cúnamh forbartha oifigiúil na Tuirce dírithe go príomha ar thacaíocht dhaonnúil do ghníomhaíochtaí a bhaineann leis an tSiria ar chríoch na Tuirce féin. Tá leibhéal éigin ullmhúcháin ag an Tuirc i réimse an bheartais eachtraigh, slándála agus cosanta. Ar an iomlán, bhí beartas eachtrach na Tuirce ag teacht salach i gcónaí le tosaíochtaí an Aontais faoin gcomhbheartas eachtrach agus slándála (CBES). Is ábhar imní ar leith é neamh‑ailíniú na Tuirce le bearta sriantacha an Aontais in aghaidh na Rúise mar gheall ar shaorchúrsaíocht táirgí, lena n‑áirítear earraí dé‑úsáide, laistigh d’Aontas Custaim an Aontais‑na Tuirce. Cruthaíonn sé sin baol go mbainfear an bonn de bhearta sriantacha an Aontais. Chun go leanfaidh an tAontas Custaim ag feidhmiú ní mór do na páirtithe na rialacha atá ann cheana a urramú go hiomlán agus gan an bonn a bhaint de mhuinín fhrithpháirteach.

Ar an iomlán, éilítear obair shuntasach bhreise ar ailíniú reachtach le acquis an Aontais i go leor réimsí. Éilítear feabhas suntasach ar chur chun feidhme agus forfheidhmiú i ngach réimse. Is éard atá rí‑thábhachtach le go mbainfeadh an Tuirc tuilleadh dul chun cinn amach ná neamhspleáchas na n‑údarás rialála a áirithiú agus cumas riaracháin a fhorbairt.

Iarscríbhinn 2. Cur chun feidhme an Phlean Eacnamaíoch agus Infheistíochta (EIP) do na Balcáin Thiar

Ba é 2021 an chéad bhliain iomlán ar cuireadh an Plean Eacnamaíoch agus Infheistíochta do na Balcáin Thiar chun feidhme, a glacadh an 6 Deireadh Fómhair 2020. Tá sé d'aidhm ag an bplean comhtháthú níos dlúithe agus an bhearna shocheacnamaíoch idir an réigiún agus an tAontas a dhruidim, cuidiú lena théarnamh glas agus digiteach iar‑COVID agus na Balcáin Thiar a thabhairt níos gaire do mhargadh aonair an Aontais. Is é an creat ceart é freisin chun tacú leis na Balcáin Thiar agus iad ag tabhairt aghaidh ar an ngéarchéim fuinnimh agus ar iarmhairtí chogadh na Rúise san Úcráin. Díríonn sé ar infheistíochtaí suaitheanta agus ar thionscnaimh bheartais a mheaitseálann tosaíochtaí agus freagairtí beartais an Aontais. Tacaíonn sé le nascacht laistigh den réigiún agus i dtreo an Aontais maidir le fuinneamh, iompar agus geilleagar digiteach. Tacaíonn sé le forbairt na hearnála príobháidí agus caipitil dhaonna, lena n‑áirítear nuálaíocht. Tá sé bunaithe ar phacáiste de EUR 9 billiún de dheontais an Aontais agus ar Shaoráid Ráthaíochta na mBalcán Thiar chun suas le 20 billiún EUR in infheistíochtaí a phlódú isteach.

Táthar ag súil go méadófar tionchar na n‑infheistíochtaí sin ar gheilleagar an réigiúin le dul chun cinn inláimhsithe i gcur chun feidhme thionscadal an Chómhargaidh Réigiúnaigh agus na gClár um Athchóiriú Eacnamaíoch, chomh maith le dul chun cinn leanúnach i réimsí an smachta reachta, bainistíochta airgeadais phoiblí agus athchóiriú riaracháin phoiblí.

Déantar tosaíochtaí an CEN a chur chun feidhme trí rannpháirtíocht pholaitiúil fheabhsaithe agus idirphlé beartais sna réimsí sin, chomh maith le trí chúnamh airgeadais an Aontais níos spriocdhírithe a sholáthraítear tríd an Ionstraim um Chúnamh Réamhaontachais (IPA III). I gcomhthéacs ionsaí na Rúise in aghaidh na hÚcráine, cuireann an CEN uirlisí iomchuí ar fáil freisin chun cabhrú leis an réigiún déileáil lena thionchar eacnamaíoch, go háirithe tríd an trasdul fuinnimh a chur ar aghaidh agus trí éagsúlú níos mó ar fhoinsí fuinnimh a éascú.

Cuireadh tús le cur chun feidhme praiticiúil an phlean i mí Feabhra 2022 trí ghlacadh le EUR 1.3 billiún san iomlán i ndeontais infheistíochta faoi Chreat Infheistíochta na mBalcán Thiar (WBIF), chun 24 thionscadal infheistíochta suaitheanta a bhfuil luach infheistíochta iomlán EUR 3.3 billiún orthu a mhaoiniú 6 . Tagann sé seo sa bhreis ar EUR 100 milliún a athshlánóidh an clár réigiúnach éifeachtúlachta fuinnimh (REEP+) sna blianta atá le teacht chun ‘tonn athchóirithe an Aontais’ a leathnú chuig na Balcáin Thiar. Ghlac an Coimisiún freisin le ranníocaíocht an Aontais de EUR 560 milliún thar thréimhse seacht mbliana do chláir IPARD don Albáin, don Mhacadóin Thuaidh, do Mhontainéagró agus don tSeirbia. Tacaíonn na cláir sin le talamhghnó agus le feirmeacha ina n‑aistriú glas agus digiteach agus le cur chun feidhme samhlacha níos inbhuanaithe de tháirgeadh bia mar chuid den CEN. Rannchuidíonn IPA III le cur chun feidhme an CEN le cláir dhéthaobhacha agus réigiúnacha le geilleagair uile na mBalcán Thiar.

Tá nascacht san iompar ag díriú ar an mbonneagar riachtanach a fhorbairt d'iompar de bhóthar, d'iarnród agus d'uiscebhealaí i gcomhréir le tosaíochtaí na Líonraí Tras‑Eorpacha, agus ar uasghrádú agus glasú an bhonneagair atá ann cheana chun rannchuidiú le réitigh um shoghluaisteacht chliste i gcomhréir leis an gclár oibre Glas. Cuirtear an tosaíocht chun feidhme trí shuaitheantais 1, 2, agus 3 den CEN, ag díriú faoi seach ar nascadh thuaidh agus theas, thoir agus thiar, agus ar nascadh na réigiún cósta.

Sa tréimhse tuairiscithe, leanadh le hobair ar gach tionscadal infheistíochta nascachta a glacadh faoin gclár oibre nascachta sna blianta roimhe seo, agus cuireadh roinnt tionscadal i gcrích, go háirithe feadh chonair bóthair na Meánmhara, an dorchla iarnróid Oirthear‑An Mheánmhuir Thoir agus dhá dhroichead trasteorann (Svilaj agus Gradiska). Tá maoiniú ceadaithe freisin ag Bord Oibriúcháin Chreat Infheistíochta na mBalcán Thiar (WBIF) le haghaidh 13 thionscadal infheistíochta bonneagair iompair nua le maoiniú ón Aontas de bhreis ar EUR 1 bhilliún.

Cloch mhíle thábhachtach don réigiún is ea glacadh na gcúig phlean gníomhaíochta earnála (iarnród, bóithre, sábháilteacht ar bhóithre, éascú iompair, agus iompar ar uisce agus ilmhódúlacht) agus an straitéis um shoghluaisteacht inbhuanaithe agus chliste do na Balcáin Thiar, a ullmhaíodh i gcomhordú le Rúnaíocht Bhuan Chonradh an Chomhphobail Iompair. Feidhmíonn an plean oibre rollach 5 bliana arna fhormhuiniú ag na sé chomhpháirtí mar uirlis phleanála bhreise do na bearta athchóirithe agus do na hinfheistíochtaí bonneagair a gcaithfidh an réigiún tosaíocht a thabhairt dóibh sna blianta amach romhainn.

Tá an Coimisiún, in éineacht le BEI agus EBRD, ag forbairt clár iompair atá sábháilte agus inbhuanaithe de EUR 80 milliún chun tacú le réitigh chliste agus inbhuanaithe um shoghluaisteacht trí dhícharbónú agus digitiú. Cuirfear tacaíocht ar fáil do thionscadail ar e.g. feabhas a chur ar shábháilteacht ag crosairí comhréidh, nuachóiriú na dtrasnuithe teorann roghnaithe, feabhas a chur ar chodanna bóthair ardriosca, córais chliste iompair a imscaradh, agus bonneagar breoslaí malartacha, agus bearta a bhaineann le hoiriúnú aeráide, cosaint na bithéagsúlachta agus laghdú truaillithe.

Tar éis ‘lánaí glasa’ a thabhairt isteach go rathúil laistigh den réigiún le linn tráth na paindéime COVID‑19, tá obair ar bun ar lánaí glasa a phíolótú freisin idir na Balcáin Thiar agus an tAontas Eorpach mar chuid de na bearta éascaithe iompair. Sa chleachtas, bíonn amanna feithimh níos giorra ag pointí trasnaithe mar thoradh ar lánaí glasa, mar aon le simpliú iniúchtaí agus laghdú foirmiúlachtaí agus costais. Síníodh Meabhrán Tuisceana maidir le lána glas feidhme a bhunú idir an Mhacadóin Thuaidh agus an Ghréig an 7 Iúil 2022.

Tá obair ar bun freisin maidir le hathchóiriú a dhéanamh ar an ngréasán TEN‑T sna Balcáin Thiar, ar dócha go dtabharfar chun críche é ag deireadh 2022, d'fhonn liosta na gcroíghréasán iompair agus na ngréasán cuimsitheach iompair a thabhairt cothrom le dáta.

I dtéarmaí na gceangaltas airgeadais faoi chláir dhéthaobhacha agus iltíre IPA 2021, gealladh EUR 350 milliún san iomlán don iompar agus don tsoghluaisteacht chliste.

Tacaíonn trí thionscadal suaitheanta le nascacht agus trasdul fuinnimh, a bhaineann le hinfheistíocht i bhfoinsí fuinnimh in‑athnuaite, an ‘tonn athchóirithe’ éifeachtúlachta fuinnimh, agus éascú an aistrithe ó ghual. Tacaítear freisin le slándáil fuinnimh agus le héagsúlú an tsoláthair i gcomhthéacs an chogaidh leanúnach san Úcráin.

Sa tréimhse tuairiscithe, formheasadh sé thionscadal fuinnimh in‑athnuaite le maoiniú faoi Chreat Infheistíochta na mBalcán Thiar (WBIF), lena n‑áirítear athshlánú gléasra hidreachumhachta Fierza san Albáin, trí thionscadal gléasra cumhachta gréine sa Mhacadóin Thuaidh agus san Albáin, agus tionscadal méadraithe cliste sa chóras dáileacháin leictreachais sa tSeirbia. Leithdháileadh maoiniú freisin chun teascán den chonair leictreachais Tras‑Balcán a thógáil.

D’fhonn foinsí fuinnimh in‑athnuaite agus éifeachtúlacht fuinnimh a chur chun cinn agus tacú le dul chun cinn maidir le hathchóiriú foirgneamh poiblí agus príobháideach, d’athshlánaigh an Coimisiún an clár réigiúnach éifeachtúlachta fuinnimh faoi EUR 100 milliún, agus déanfar comhaontú cur chun feidhme a shíniú leis an mBanc Eorpach Athfhoirgníochta agus Forbartha (EBRD) agus KfW faoi dheireadh 2022. Ba thuairim dhearfach a fuair maoiniú le haghaidh saoráide tiomnaithe ráthaíochta do thionscadail a bhaineann go príomha le héifeachtúlacht fuinnimh agus fuinneamh in‑athnuaite de EUR 45 milliún ó Bhord Oibriúcháin Chreat Infheistíochta na mBalcán Thiar (WBIF) i mí Aibreáin 2022.

Faoin gConradh um Chomhphobal Fuinnimh, faoi dheireadh 2022 beidh ar na Balcáin Thiar gealltanas a thabhairt do spriocanna dícharbónaithe faoi 2030. Ar an mbonn sin, forbróidh siad straitéisí ansin chun iad a bhaint amach trí phleananna aonair comhtháite fuinnimh agus aeráide. Beidh an t‑aistriú ó ghual sa réigiún, a bhfuil an chuid is mó den limistéar ag brath go mór ar bhreoslaí iontaise, ina dhúshlán mór socheacnamaíoch. Dá bhrí sin, tá an Coimisiún ag tacú le bunú agus oibriú ardán comhair le haghaidh réigiúin ghuail atá i mbun trasdula sna Balcáin Thiar agus san Úcráin, rud a dhéanann aithris ar thionscnamh comhchosúil de chuid an Aontais. Tá sraith iomlán de mhalartuithe déthaobhacha déanta cheana féin le réigiúin an Aontais, agus tá cinn eile á bpleanáil. Tá comhdháil iomlánach den ardán beartaithe do dheireadh 2022.

I dtéarmaí gealltanas airgeadais faoi chláreagrú IPA 2021, tá EUR 114 milliún geallta ag an gCoimisiún do thionscadail fuinnimh ghlain ar an leibhéal réigiúnach agus ar an leibhéal déthaobhach araon.

Tacaíonnan t‑aistriú digiteach leis an réigiún ina chlaochlú digiteach – trí chúnamh teicniúil agus trí infheistíocht. Díríonn sé ar na hathchóirithe rialála a chabhródh le margadh na seirbhísí digiteacha a fhorbairt, agus ar infheistíocht i réitigh dhigiteacha nuálacha agus i mbonneagar digiteach a chur chun cinn. Sa ghné dheireanach, tacaíonn tionscadal suaitheanta 8 de CEN (bonneagar digiteach) leis an tosaíocht.

I dtéarmaí athchóirithe ar an gcreat dlíthiúil, coinníonn an Coimisiún idirphlé rialála bliantúil ar bun leis an réigiún maidir le beartas digiteach agus tacaíonn sé le cruinnithe mullaigh digiteacha ardleibhéil bhliantúla sna Balcáin Thiar. Shínigh na sé gheilleagar an Dearbhú do Thodhchaí an Idirlín an 28 Aibreán 2022 7 . Is 60+ comhpháirtí idirnáisiúnta a shínigh an dearbhú go dtí seo agus leagtar amach ann fís agus prionsabail maidir le hIdirlíon iontaofa. Tá an réigiún bainteach go hiomlán le hobair Chomhlacht na Rialálaithe Eorpacha um Chumarsáid Leictreonach freisin. Bhí an Coimisiún, in éineacht leis an gComhairle um Chomhar Réigiúnach, ríthábhachtach maidir le comhaontú fánaíochta réigiúnach a dhaingniú, rud a thug scéim ‘fánaíocht ar tháillí baile’ chun cinn sa réigiún ón 1 Iúil 2021. Tar éis plean oibre a bhunú maidir le laghdú de réir a chéile ar tháillí fánaíochta idir an réigiún agus an tAontas Eorpach in 2021, tá caibidlíocht ar siúl faoi láthair leis na Balcáin Thiar agus le hoibreoirí teileachumarsáide an Aontais chun laghdú deonach a dhéanamh ar na táillí sin, agus d’fhéadfaí an chéad laghdú a dhéanamh ag tosú in 2023.

Ag an am céanna, tá forbairt réitigh dhigiteacha nua á gcur chun cinn ag an Aontas i ngnéithe éagsúla de gheilleagar na mBalcán Thiar, lena n‑áirítear iompar, fuinneamh, lóistíocht, rialtas, tráchtáil, etc. Tionscnamh tábhachtach a chuireann réitigh den sórt sin chun cinn is ea an Balcatón bliantúil, a bhronnann tionscadail nuálacha aistrithe digiteacha. Tá an tAontas Eorpach ag tacú le scileanna digiteacha a fhorbairt i measc shochaithe an réigiúin chomh maith. Tá measúnú bearna scileanna digiteacha do na sé gheilleagar ar fad á chur i gcrích faoi láthair.

Tacaíonn Creat Infheistíochta na mBalcán Thiar (WBIF) le roinnt staidéar féidearthachta agus infheistíochtaí sa réimse digiteach. I mí Feabhra 2022, críochnaíodh staidéar féidearthachta maidir le forbairt leathanbhanda i Montainéagró, agus seoladh dhá thionscadal nua: deontas infheistíochta don tSeirbia le haghaidh rolladh amach leathanbhanda faoin tuath agus deontas cúnaimh theicniúil don Albáin le haghaidh staidéar féidearthachta ar ríomhaireacht ardfheidhmíochta a bhunú do shonraí institiúidí rialtais.

Is gné thábhachtach den CEN fós í an chibearshlándáil. Tá measúnú riachtanas cibearshlándála tugtha chun críche don réigiún agus tá sraith imeachtaí cúnaimh theicniúil á reáchtáil tríd an ionstraim TAIEX, ag ullmhú le haghaidh cibeartheagmhas. Tá leithdháiltí breise á mbreithniú chun na críche sin faoi ionstraimí éagsúla an Choimisiúin.

San iomlán, faoi chláir dhéthaobhacha agus il‑tíre IPA 2021, gheall an Coimisiún breis is EUR 50 milliún do thionscadail trasdula digiteacha, a bhfuiltear ag súil go n‑éireoidh leo infheistíocht shuntasach ó IFIanna agus ó fhoinsí príobháideacha a ghiaráil.

Tacaítear freisin le tosaíochtaí an CEN maidir le hiompar, fuinneamh agus an réimse digiteach leis an gClár Oibre Glas do na Balcáin Thiar 8 . Glacadh é sin in éineacht leis an CEN agus d’fhormhuinigh ceannairí na mBalcán Thiar é trí Dhearbhú Sóifia maidir leis an gClár Oibre Glas i mí na Samhna 2020. Tá an clár oibre 5 cholún ag brath ar athchóirithe rialála sa réigiún chun é a ailíniú le huaillmhianta an chomhaontaithe ghlais Eorpaigh, chomh maith le hinfheistíochtaí a bhaineann le bainistiú dramhaíola agus fuíolluisce, trasdul fuinnimh agus iompar inbhuanaithe. Cabhraíonn na chéad 7 gcinn as 10 gcinn de thionscadail shuaitheantais an CEN, a bhaineann le hiompar, aistriú fuinnimh agus bainistíocht dramhaíola agus fuíolluisce, le cur i bhfeidhm an chláir oibre.

Sa tréimhse tuairiscithe, chuir an réigiún plean gníomhaíochta mionsonraithe le chéile, le cúnamh ón gComhairle um Chomhar Réigiúnach (RCC), chun an clár oibre a chur chun feidhme, rud a d’fhormhuinigh ceannairí na mBalcán Thiar ag an cruinniú mullaigh in Brdo i mí Dheireadh Fómhair 2021. Cé go bhfuil ról lárnach ag an RCC i gcónaí i gcomhordú tionscnamh réigiúnach faoin gClár Oibre Glas, chuir an Coimisiún clár réigiúnach EUR 11 mhilliún EU4Green i gcrích le Gníomhaireacht Chomhshaoil na hOstaire chun cabhrú le gach comhpháirtí sa réigiún oibriú ar a gcuid straitéisí agus athchóirithe féin. Seoladh an clár go luath in 2022.

I bpacáiste infheistíochtaí Chreat Infheistíochta na mBalcán Thiar d’Fheabhra 2022, d’fhormheas an Coimisiún maoiniú dhá thionscadal a bhaineann go díreach leis an gclár oibre maidir le gléasraí cóireála fuíolluisce Podgorica agus Skopje (sa bhreis ar na cúig thionscadal trasdula fuinnimh a phléitear thíos). Cuireann na tionscadail seo tús le cur chun feidhme thionscadal suaitheantais 7 den CEN: bainistiú dramhaíola agus fuíolluisce.

Tá obair ar siúl faoi láthair ar mhapáil a dhéanamh ar gach idirghabháil phleanáilte agus leanúnach a bhaineann leis an gClár Oibre Glas sa réigiún, agus ar uirlis mhonatóireachta a fhorbairt dá chur i bhfeidhm. Tá ullmhú ionstraimí réigiúnacha ar bhonneagar glas agus ar chosc ar thruailliú plaisteach agus ar bhruscar muirí ar na bacáin freisin. Ag druidim le deireadh 2022, tabharfar cuireadh do na comhpháirtithe a spriocanna dícharbóinithe a fhógairt laistigh den Chomhphobal Fuinnimh agus ina dhiaidh sin iad a léiriú sna pleananna náisiúnta fuinnimh agus aeráide.

I dtéarmaí na gceangaltas airgeadais faoi chláreagrú IPA III 2021, bhí EUR 165 milliún san iomlán geallta chun tacú le cur chun feidhme an Chláir Oibre Ghlais i dtionscadail dhéthaobhacha agus iltíre.

Cuirtear tacú leis an earnáil phríobháideach chun feidhme trí thionscadal suaitheantais 9 den CEN, ag díriú ar mhaoiniú spriocdhírithe trí shaoráid thiomanta ráthaíochta do FBManna chun gnólachtaí a thosú, chun a bheith nuálach agus chun a bheith iomaíoch. Cuirtear tacaíocht chomhchosúil ar fáil freisin do ghnólachtaí talmhaíochta tuaithe tríd an ionstraim IPARD.

Tá cruthú dálaí iomchuí d’fhorbairt agus d’fhás na hearnála príobháidí, go háirithe FBManna, i gcroílár an idirphlé maidir le beartas eacnamaíoch a thionóltar gach bliain le comhpháirtithe na mBalcán Thiar trí bhíthin cleachtadh na gClár Athchóirithe Eacnamaíoch (ERP) agus na moltaí beartais eacnamaíoch a thagann as. Nuashonraíodh an próiseas sa tréimhse tuairiscithe chun tosaíochtaí CEN a léiriú níos fearr chomh maith leis na dúshláin tar éis ghéarchéim COVID‑19 agus tionchar na n‑imeachtaí geopholaitiúla a tharla le déanaí. Cuirtear bonn eolais faoin idirphlé beartais freisin trí fhoilseachán Innéacs Beartais do FBManna de chuid ECFE, arna mhaoiniú ag an Aontas Eorpach in 2022.

Déantar an tacaíocht don earnáil phríobháideach, atá dírithe go háirithe ar an nuálaíocht a chothú agus ar an dé-aistriú glas agus digiteach a atreisiú, a sheachadadh trí scéimeanna tiomnaithe ráthaíochta a ullmhaíodh in 2021/2022 mar obair leantach ar an sleabhcadh eacnamaíoch de bharr thionchar COVID‑19. Dhá shampla de ráthaíochtaí den sórt sin is ea an tsaoráid Growth4All agus an tSaoráid Talmhaíochta Roinnte Riosca. Thairis sin, d'fhormheas an Coimisiún pacáiste EUR 40 milliún do chumasc airgeadais do thionscadail nuálacha na hearnála príobháidí i réimsí amhail an t‑aistriú glas agus cuimsiú sóisialta.

Tá an Coimisiún ag tacú freisin le feidhmiú an Fhóraim Infheistíochta Comhlachais WB6 chun leasanna eacnamaíocha an réigiúin a chur chun cinn laistigh agus lasmuigh de na Balcáin Thiar. Tá an clár forbartha soláthraithe réigiúnach nua á mhaoiniú go háirithe aige, a bhfuil sé mar aidhm aige cruthú naisc/deiseanna do sholáthróirí intíre a éascú.

Ar deireadh, tá an Coimisiún ag ullmhú do sheoladh Ráthaíocht na mBalcán Thiar mar chuid den Chiste Eorpach um Fhorbairt Inbhuanaithe (EFSD+), atá níos leithne. Tacóidh an Ráthaíocht le hinstitiúidí a sholáthraíonn iasachtaí don earnáil phríobháideach sa réigiún i réimsí na forbartha socheacnamaíochta agus an athraithe aeráide. Táthar ag súil go ndéanfaidh an ionstraim seo suas le EUR 20 billiún in infheistíochtaí a ghiaráil do réigiún na mBalcán Thiar chun a fhorbairt eacnamaíoch a spreagadh.

I dtéarmaí clársceidealú IPA 2021, tá gar do EUR 148 milliún geallta ag an gCoimisiún chun tacú le forbairt na hearnála príobháidí, lena n‑áirítear gnólacht talmhaíochta sna Balcáin Thiar.

Tacaíonn an CEN freisin le caipiteal daonna agus nuálaíocht a fhorbairt sa réigiún, lena n‑áirítear an óige, oideachas agus glacadh le nuálaíocht. Ag an gcruinniú aireachta Brdo an 8 Iúil 2021, d’fhormhuinigh na hAirí agus ionadaithe do Ghnóthaí Fostaíochta agus Sóisialta an réigiúin dearbhú lena ngealltar a ngeilleagair do phrionsabail Cholún Eorpach na gCeart Sóisialta agus do chur chun feidhme an Tionscadail Shuaitheanta Ráthaíocht don Aos Óg den CEN. Le linn Chruinniú Mullaigh an Aontais‑na mBalcán Thiar i mí Dheireadh Fómhair 2021 seoladh clár oibre cuimsitheach do na Balcáin Thiar maidir le nuálaíocht, taighde, oideachas, cultúr, an óige agus spórt, agus ba dheis é Cruinniú na gCeannairí i mí an Mheithimh 2022 chun gníomhaíochtaí éagsúla a dhírítear ar an aos óg a mheas.

Tá an Ráthaíocht don Aos Óg curtha i bhfeidhm san Aontas Eorpach ó 2014 i leith agus treisithe ó 2020 i leith. Anois mar thionscadal suaitheanta an CEN, is scéim gníomhachtaithe í an Ráthaíocht don Aos Óg sna Balcáin Thiar lena chinntiú go bhfaighidh daoine óga sna Balcáin Thiar tairiscint ardchaighdeáin fostaíochta, oideachas leanúnach, printíseacht nó oiliúint laistigh de thréimhse áirithe tar éis dóibh éirí dífhostaithe nó oideachas foirmiúil a fhágáil. Tá raon leathan páirtithe leasmhara páirteach sa scéim, lena n‑áirítear eagraíochtaí daoine óga agus comhpháirtithe sóisialta. Tá Saoráid um Chúnaimh Theicniúil bunaithe ag an gCoimisiún i gcomhar leis an Eagraíocht Idirnáisiúnta Saothair agus leis an bhForas Oiliúna Eorpach chun tacú le comhpháirtithe na mBalcán Thiar san iarracht sin.Tá an poitéinseal ag an Ráthaíocht don Aos Óg feabhas a chur ar athchóiriú ar Sheirbhísí Fostaíochta Poiblí gheilleagair na mBalcán Thiar, agus chun imirce daoine oilte ón réigiún a laghdú. Éilítear athchóirithe agus forbairt acmhainní i roinnt réimsí, idir oideachas agus gairmoiliúint agus fostaíocht, seirbhísí saothair agus cosaint shóisialta. Tá sásraí comhordaithe don Ráthaíocht don Aos Óg bunaithe ag comhpháirtithe uile na mBalcán Thiar seachas an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin (ina bhfuil obair ar bun), tá siad i mbun pleananna mionsonraithe cur chun feidhme a fhorbairt, agus tá tús curtha ag cuid acu cheana féin le hiad a chur i ngníomh.

I réimse an oideachais agus an chultúir, tá diagnóisic mhionsonraithe san earnáil oideachais á déanamh, agus tá baint ag dhá thír (an tSeirbia agus an Mhacadóin Thuaidh) le Erasmus+, agus tá próiseas comhlachais na gcomhpháirtithe eile fós ar siúl. Tá an réigiún bainteach go hiomlán leis an gclár Eoraip na Cruthaitheachta anois cé go bhfuil iarrachtaí ag teastáil chun ailíniú le treoir AVS. Agus 2022 fógartha mar Bhliain Eorpach na hÓige, tá na Balcáin Thiar á gcur san áireamh in imeachtaí agus i dtionscnaimh éagsúla de chuid an Aontais, le Tirana i lár an aonaigh mar Phríomhchathair Eorpach na hÓige 2022.

I dtéarmaí an chláir oibre sóisialta, tá anailís staide críochnúil ar chosaint shóisialta sa réigiún curtha i gcrích, agus tá conclúidí ag cur le treoir bheartais na gclár eacnamaíoch agus athchóirithe. Tá plean gníomhaíochta an Aontais maidir le geilleagar sóisialta 2021 á oiriúnú mar thionscnamh comhthreomhar a sheolfar sna Balcáin Thiar freisin. Tá 5 de na comhpháirtithe sa réigiún (gach ceann seachas an Chosaiv) tar éis straitéisí agus pleananna gníomhaíochta nua do na Romaigh a ghlacadh chun ailíniú le creat an Aontais Eorpaigh do 2020-2030. Ó 2022 ar aghaidh, beidh SOCIEUX+, Saoráid um Chúnaimh Theicniúil atá speisialaithe i bhfostaíocht agus i gcosaint shóisialta, ar fáil do na Balcáin Thiar. Tacóidh sé le hinstitiúidí poiblí ar an leibhéal náisiúnta, réigiúnach agus áitiúil agus neartóidh sé inniúlachtaí institiúideacha agus aonair trí mhalartuithe le piaraí ó Bhallstáit de chuid an Aontais.

Áirítear le cúnamh ón Aontas sa réimse seo freisin dlúthchomhar leis na Balcáin Thiar maidir leis an tsláinte, go háirithe i gcomhthéacs na paindéime COVID agus deonú vacsaíní (tuairim is 6.5 milliún dáileog arna mbronnadh nó arna hathdhíol ag Ballstáit de chuid an Aontais don réigiún) agus tacaíocht mhéadaithe ón Lárionad Eorpach um Ghalair a Chosc agus a Rialú (ECDC). Tá dlúthbhaint i gcónaí ag an réigiún le hobair Choiste Slándála Sláinte an Aontais agus an ECDC, agus tá rochtain aige ar chomhsholáthar soláthairtí leighis. Tá tionscadal athléimneachta géarchéime sláinte á maoiniú ag an Aontas Eorpach sna Balcáin Thiar a cuireadh i bhfeidhm le cabhair ón Eagraíocht Dhomhanda Sláinte, agus tá tionscadal infheistíochta nua glactha faoi Chreat Infheistíochta na mBalcán Thiar (WBIF) chun Ospidéal Ollscoile na Leanaí i mBéalgrád a leathnú.

Is é príomhionstraim cur chun feidhme an chláir oibre nuálaíochta ná an clár Fís Eorpach, agus tá na sé chomhpháirtí sna Balcáin Thiar bainteach anois. Tá rochtain ag an réigiún freisin ar an tSaoráid Beartais RTD agus spreagtar go gníomhach é chun páirt a ghlacadh i dtionscnaimh taighde an Aontais ar nós COST agus EUREKA. Tá straitéisí speisialú cliste glactha anois ag an tSeirbia agus ag Montainéagró, agus tá cúnamh teicniúil an Aontais á fháil ag na comhpháirtithe eile chun iad a thabhairt chun críche (an Mhacadóin Thuaidh) nó iad a fhorbairt (an Albáin, an Chosaiv agus an Bhoisnia agus an Heirseagaivéin). Tá cúnamh teicniúil curtha ar fáil go dtí seo ag Ciste Forbartha Eacnamaíochta agus Nuálaíochta na mBalcán Thiar do suas le 50 tionscadal faoin scéim um chruthúnas ar choincheap, agus tá glao nua ar léiriú spéise á mheas faoi láthair.

Ar deireadh, tá sé beartaithe ag an Aontas go mbeadh na Balcáin Thiar bainteach go hiomlán leis an tionscnamh Bauhaus Eorpach Nua, chun nuálaíocht, inbhuanaitheacht, cuimsiú agus aeistéitic i mbonneagar agus i dtionscadail eile a chur chun cinn, go háirithe maidir le cur chun feidhme an Chláir Oibre Ghlais. Tá sé beartaithe an Duais bhliantúil Bauhaus atá beartaithe faoin tionscnamh a leathnú chuig na Balcáin Thiar ó 2023 ar aghaidh.

Is ionann gealltanais 2021 ó IPA faoi chláir dhéthaobhacha agus il‑tíre i réimse na forbartha caipitil dhaonna agus na nuálaíochta agus EUR 62 milliún.

Tá tiomantas an réigiúin (agus tacaíocht an Aontais) chun Cómhargadh Réigiúnach a bhunú sna Balcáin Thiar 9 mar bhonn taca leis na sé thosaíocht sin agus méadaítear a dtionchar leis an tiomantas agus leis an tacaíocht sin, bunaithe ar na ceithre shaoirse gluaiseachta. Ní mór do gach páirtí ról cuiditheach a bheith aige maidir le tionscnamh an Mhargaidh Réigiúnaigh a chur ar aghaidh. Tá rathúlacht an Phlean Eacnamaíochta agus Infheistíochta ag brath freisin ar dhul chun cinn na gcomhpháirtithe go léir maidir le dea‑chleachtais a chur i bhfeidhm i smacht reachta, airgeadas poiblí agus bainistíocht infheistíochta, agus riarachán poiblí éifeachtach agus gairmiúil a chothú. Dírítear ar dhul chun cinn maidir leis an dá ghné sin faoi na ranna faoi seach den Teachtaireacht seo.

   

Iarscríbhinn 3 SONRAÍ STAITISTICIÚLA (ón 01.09.2022)
Déimeagrafaíocht		Nóta	Montainéagró		An Mhacadóin Thuaidh		An Albáin		An tSeirbia		An Tuirc		An Bhoisnia agus  an Heirseagaivéin		An Chosaiv *				AE‑27
			2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019		2020		2019		2020
An daonra iomlán (mílte)			622 s	622 s	2 077 s	2 076 s	2 862 s	2 846 s	6 964 s	6 927 s	82 004 bs	83 155 s	3 492 ps	:	1 796 s		1 782 s		446 559 bs		447 485 s
Sciar den daonra iomlán idir 15-64 (%)			66.9 s	66.5 s	69.6 s	69.3 s	68.7 s	68.4 s	65.3 s	64.8 s	67.8 s	67.8 s	:	:	67.1 s		67.1 s		64.6 beps		64.3 eps
Garbhráta an athraithe daonra nádúrtha (in aghaidh gach 1 000 áitritheoir)			1.0	- 0.3	- 0.3	- 3.2	2.3	0.2	- 5.3	- 8.0	9.1 be	:	:	:	6.9		:		- 1.1 bep		- 2.5 ep
Ionchas saoil tráth breithe, fireannaigh (blianta)			74.0	73.2	74.7	72.2	77.6	75.2	73.4	71.6	76.4	:	:	:	:		:		78.5 bep		77.5 ep
Ionchas saoil tráth breithe, baineannaigh (blianta)			79.5	78.8	78.6	76.7	80.7	79.6	78.6	77.5	81.8	:	:	:	:		:		84.0 bep		83.2 ep
An margadh saothair		Nóta	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019		2020		2019		2020
Ráta gníomhaíochta eacnamaíche do dhaoine idir 20-64 bliana d’aois: sciar den daonra idir 20-64 bliana d’aois atá gníomhach ó thaobh an gheilleagair de (%)
Iomlán		1)	71.8	67.2	71.5	70.5	75.9 ew	75.3 ew	72.9	72.5	62.2	58.7	59.0 w	62.3 bw	45.2 w		42.9 w		78.2		77.6
Fir		1)	79.2	74.6	83.4	82.5	84.4 ew	83.9 ew	80.1	79.9	83.3	79.8	71.3 w	75.4 bw	67.3 w		63.0 w		84.2		83.6
Mná		1)	64.4	59.9	59.3	58.2	67.6 ew	66.9 ew	65.6	65.2	41.1	37.5	46.9 w	49.1 bw	23.2 w		23.1 w		72.2		71.7
Rátaí fostaíochta, idir 20-64 bliana d’aois (% den daonra)
Iomlán		1)	60.8	55.2	59.2	59.1	67.1 ew	66.3 ew	65.2	65.9	53.8	51.0	49.7 w	52.5 bw	34.2 w		32.3 w		73.1		72.2
Fir		1)	67.5	61.7	69.7	68.9	74.7 ew	74.0 ew	72.1	72.9	73.2	70.1	61.6 w	64.9 bw	53.0 w		48.8 w		78.9		78.0
Mná		1)	54.2	48.8	48.4	49.0	59.7 ew	58.8 ew	58.2	58.9	34.4	32.0	38.0 w	40.0 bw	15.6 w		16.0 w		67.2		66.5
Daoine idir 15-24 bliana d’aois nach bhfuil i mbun fostaíochta, oideachais ná oiliúna, % den daonra san aoisghrúpa		1)	17.3	21.1	18.1	19.6	25.5 w	26.6 w	15.3	15.9	26.0	28.3	21.0 w	21.6 w	32.7 w		33.6 w		10.1		11.1

An margadh saothair (ar lean)

Nóta

Montainéagró

An Mhacadóin Thuaidh

An Albáin

An tSeirbia

An Tuirc

An Bhoisnia agus  an Heirseagaivéin

An Chosaiv *

AE‑27

2019

2020

2019

2020

2019

2020

2019

2020

2019

2020

2019

2020

2019

2020

2019

2020

Daoine idir 15-29 mbliana d’aois nach bhfuil i mbun fostaíochta, oideachais nó oiliúna, % den daonra san aoisghrúpa

1)

21.3

26.6

24.5

26.2

26.6 w

27.9 w

19.0

20.0

29.5

32.0

25.0 w

25.9 w

39.9 w

40.4 w

12.6

13.8

Fostaíocht de réir príomhearnálacha

Talmhaíocht, foraoiseacht agus iascach (%)

1)

7.1 s

7.5 s

13.9 s

12.0 s

36.4 ew

36.1 ew

15.6 s

14.6 s

18.1 s

17.6 s

18.0 w

12.0 bw

5.2 w

4.8 w

4.3 s

4.3 s

Earnáil na tionsclaíochta (%)

1)

9.5 s

10.1 s

24.1 s

23.9 s

13.1 ew

13.4 ew

22.6 s

22.6 s

19.8 s

20.5 s

23.8 w

33.4 bw

15.1 w

16.3 w

18.1 s

18.2 s

Foirgníocht (%)

1)

9.9 s

8.3 s

7.0 s

6.9 s

7.0 ew

7.0 ew

4.8 s

5.4 s

5.5 s

5.7 s

7.9 w

9.4 bw

12.6 w

11.1 w

6.7 s

6.6 s

Seirbhísí(%)

1)

73.1 s

73.5 s

55.0 s

57.1 s

43.5 ew

43.5 ew

56.9 s

57.5 s

56.6 s

56.2 s

50.3 w

45.3 bw

67.1 w

67.9 w

70.1 s

70.1 s

Daoine atá fostaithe san earnáil phoiblí mar sciar den fhostaíocht iomlán, daoine idir 20-64 bliana d’aois (%)

2) 3) 4) 1)

29.3 w

30.5 w

23.2 w

24.4 w

15.3 ew

15.5 ew

26.6 w

26.4 w

16.8 w

17.7 w

17.2 w

19.1 bw

27.6 w

28.7 w

:

:

Daoine atá fostaithe san earnáil phríobháideach mar sciar den fhostaíocht iomlán, daoine idir 20-64 bliana d’aois (%)

5) 4) 1)

66.5 w

65.6 w

76.8 w

75.6 w

84.7 ew

84.5 ew

73.4 w

73.6 w

83.2 w

82.3 w

82.8 w

80.9 bw

72.4 w

71.3 w

:

:

Rátaí dífhostaíochta (mar % den lucht saothair)

Iomlán

1)

15.2

17.9

17.3

16.4

11.5 ew

11.8 ew

10.5

9,1

13.7

13.2

15.9 w

15.9 bw

25.5 w

25.8 w

6.7

7.1

Fir

1)

14.7

17.5

16.5

16.7

11.6 ew

11.6 ew

10.0

8.8

12.4

12.4

13.8 w

14.2 bw

22.4 w

23.4 w

6.4

6.8

Mná

1)

15.7

18.4

18.4

15.9

11.4 ew

12.0 ew

11.2

9.5

16.5

14.9

19.0 w

18.6 bw

34.4 w

32.2 w

7.1

7.4

An óige, idir 15-24 bliana d’aois

1)

25.2

36.0

35.6

35.7

27.2 ew

26.5 ew

27.5

26.6

25.2

25.1

33.8 w

36.6 bw

49.4 w

49.1 w

15.1

16.8

Fadtéarmach (>12 mhí)

1)

12.0

13.4

12.4

12.4

7.3 ew

7.0 ew

5,5

4.5

3.2

3.3

12.1 w

11.9 bw

16.2 w

18.4 w

2.7

2.5

Meánphá agus meántuarastail míosúil ainmniúil (EUR)

6) 7) 8) 9)

515 sw

524 sw

410 sw

441 sw

430 sew

434 sew

645 sw

706 sw

427 sw

384 sw

471 sw

489 sw

477 sw

466 sw

:

:

Oideachas	Nóta	Montainéagró		An Mhacadóin Thuaidh		An Albáin		An tSeirbia		An Tuirc		An Bhoisnia agus  an Heirseagaivéin		An Chosaiv *		AE‑27
		2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020
An líon luathfhágálaithe ón oideachas agus ón oiliúint: céatadán den daonra idir 18-24 bliana d’aois a bhfuil meánoideachas íochtarach acu ar a mhéad agus nach bhfuil i mbun breisoideachais nó oiliúna (%)	1)	5.0	3.6	7.1	5.7	16.3 w	15.6 w	6.6	5.6	28.7	26.7	3.8 w	4.7 w	8.2 w	7.8 w	10.2	9.9
Caiteachas poiblí ar oideachas i gcoibhneas le OTI (%)		:	:	:	:	3.3 psw	3.3 sw	3.6 sw	3.5 sw	4.4	4.0 sw	4.0 sw	:	4.6 sw	4.6 sw	4.7 d	:
Céatadán den daonra idir 20-24 bliana d’aois a bhfuil meánoideachas íochtarach acu ar a mhéad, iomlán	1)	4,8	:	8.1	6.1	:	:	7.5	6.4	38.0	34.4	:	5.8 bw	8.6 w	10.2 w	16.5	15.7
Céatadán den daonra idir 20-24 bliana d’aois a bhfuil meánoideachas íochtarach acu ar a mhéad, fireannaigh	1)	:	:	6.4	5.9	:	:	7,3	6,0	39.5	36.7	:	5.8 bw	7.7 w	9.1 w	19.0	18.5
Céatadán den daonra idir 20-24 bliana d’aois a bhfuil meánoideachas íochtarach acu ar a mhéad, baineannaigh	1)	:	:	9.9	6.2	:	:	7.6	6.8	36.6	32.2	:	5.9 bw	9.6 w	11.5 w	13.8	12.9
Céatadán den daonra idir 20-24 bliana d’aois a bhfuil meánoideachas uachtarach acu ar a mhéad, iomlán	1)	82.4	83.3	83.7	85.2	:	:	85.9	85.4	39.8	43.1	87.3 w	84.2 bw	78.9 w	78.8 w	66.6	66.8
Céatadán den daonra idir 20-24 bliana d’aois a bhfuil oideachas meánscoile uachtaraí nó iar‑mheánscoile neamhthreasach acu, fireannaigh	1)	85.3	85.7	87.6	89.0	:	:	88.1	87.5	41.7	45.3	89.9 w	86.1 bw	83.3 w	83.1 w	67.3	67.5
Céatadán den daonra 20-24 bliana d’aois a bhfuil oideachas meánscoile uachtaraí nó iar‑mheánscoile neamhthreasach acu, baineannaigh	1)	79.3	80.6	79.4	81.1	:	:	83.7	83.2	37.9	40.8	84.1 w	82.3 bw	73.9 w	73.8 w	65.8	66.0
Céatadán den daonra idir 30-34 bliana d’aois a bhfuil oideachas treasach acu, iomlán	1)	36.8	38.4	35.7	39.7	31.3 ew	33.2 ew	33.5	33.0	31.4	33.1	22.5 w	28.4 bw	24.5 w	29.1 w	40.3	41.1
Céatadán den daonra idir 30-34 bliana d’aois a bhfuil oideachas treasach acu, fireannaigh	1)	35.4	35.1	32.1	34.3	27.1 ew	26.7 ew	26.9	27.1	32.7	33.9	17.3 w	23.2 bw	22.5 w	28.1 w	35.1	36.0
Céatadán den daonra idir 30-34 bliana d’aois a bhfuil oideachas treasach acu, baineannaigh	1)	38.1	41.7	39.4	45.3	36.6 ew	40.0 ew	40.4	39.1	30.0	32.2	28.6 w	34.0 bw	26.8 w	30.3 w	45.6	46.2

Cuntais náisiúnta	Nóta	Montainéagró		An Mhacadóin Thuaidh		An Albáin		An tSeirbia		An Tuirc		An Bhoisnia agus  An Heirseagaivéin		An Chosaiv *		AE‑27
		2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020
Olltáirgeacht Intíre
I bpraghsanna reatha (EUR milliún)		4 951	4 186	11 262	10 635 p	13 754	13 283 p	46 005	46 796	679 132	626 576	18 046	17 514	7 056	6 772	14 016 454	13 411 849
Per capita (EUR)		7 960	6 740	5 422 sw	5 122 psw	4 820	4 680 p	6 620	6 780	8 220	7 510	5 168 ps	:	3 930 s	3 800 s	31 300	29 920
I gcaighdeáin chumhachta ceannaigh (CCC) per capita		15 696	13 356	:	:	9 524	9 109 p	12 805	12 758	18 466	18 406	10 400	10 100	:	:	31 302	29 921
I gcaighdeáin chumhachta ceannaigh (CCC) per capita, i gcoibhneas le meán an Aontais (AE‑27 = 100)		50.1	44.6	38.1	:	30.4	30.4	40.9	42.6	59.0	61.5	32.5 s	33.0 s	:	:	100	100
Fíor‑ráta athraithe bliantúil (méid) i gcomparáid leis an mbliain roimhe (%)		4.1	- 15.3	3,9	- 6.1 p	2.1	- 3.5 p	4.3	- 0.9	0.9	1.8	2.8	- 3.1	4,8	- 5.3	1.8	- 5.9
Oll‑bhreisluach de réir na bpríomhearnálacha
Talmhaíocht, foraoiseacht agus iascach (%)		7.9	9,1	9.4	9.8 p	21.0	22.0 p	7.2	7.6	7.1	7.5	6.6	7.0	9.0	8.9	1.8	1.8
Earnáil na tionsclaíochta (%)		11.9	13.5	20.8	19.7 p	13.8	12.6 p	24.0	23.4	24.2	25.6	23.1	23.0	23.4	24.1	19.9	19.5
Foirgníocht (%)		7.9	7,3	6.5	6.2 p	9.8	10.3 p	6.9	6.5	6,0	5,9	5.0	5.4	10.1	9.3	5.4	5.6
Seirbhísí (%)		72.2 s	70.0 s	63.4 s	64.1 ps	55.4 s	55.2 ps	61.9 s	62.4 s	62.8 s	60.9 s	65.3 s	64.5 s	57.5 s	57.7 s	72.9 s	73.0 s
Comhardú na n‑íocaíochtaí	Nóta	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020
Glaninfheistíocht dhíreach eachtrach (IDE) (isteach - amach) (milliún euro)	27)	345.0 s	467.5 w	363.3 w	154.7 w	1 037.1 s	893.6 w	3 551.1 w	2 938.5 w	5 639.8 s	4 009.8 s	277.8 w	296.8 w	188.4 w	286.6 w	- 51 947.3 s	77 731.3 s
Glaninfheistíocht dhíreach eachtrach (IDE) (isteach‑amach) (mar % d’Olltáirgeacht Intíre)	27)	6.97 s	11.17 sw	3.23 s	1.44 sw	7.54 s	6.84 sw	7.72 s	6.28 sw	0.83 s	0.64 s	1.54 sw	1.70 sw	2.67 s	4.23 sw	- 0.37 s	0.58 s
Glaninfheistíocht dhíreach eachtrach (IDE) (isteach – amach) i ndáil le hAontas‑27 (milliún euro)	15) 28) 29)	40.0 s	92.9 w	193.0 s	11.0 w	610.3 s	507.0 w	2 186.0 s	1 932.4 w	- 289.2 s	- 12.3 w	135.4 w	207.7 w	152.5 s	135.6 w	22 301.9 s	- 117 798.9 s
Glaninfheistíocht dhíreach eachtrach (IDE) (isteach – amach) i ndáil le hAontas‑27 (mar % d’Olltáirgeacht Intíre)	30) 29)	0.81 s	2.22 sw	1.71 s	0.10 sw	4.44 s	3.88 sw	4.75 s	4.13 sw	- 0.04 s	0.00 sw	0.75 sw	1.19 sw	2.16 s	2.00 sw	0.16 s	- 0.88 s
Seoltáin mar % d’Olltáirgeacht Intíre		4.83 s	6.26 s	1.74 s	2.66 ps	5.11 s	5.07 ps	5.83 s	4.81 s	0.02 s	0.02 s	8.54 s	7.36 s	12.07 s	14.47 s	0.15 s	0.14 s

Trádáil eachtrach earraí	Nóta	Montainéagró		An Mhacadóin Thuaidh		An Albáin		An tSeirbia		An Tuirc		An Bhoisnia agus  An Heirseagaivéin		An Chosaiv *		AE‑27
		2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020
Sciar onnmhairí chuig tíortha AE‑27 mar luach d’onnmhairí foriomlána (%)		37.0 s	37.7 s	78.5 s	77.5 s	76.4 s	74.7 s	66.3 s	66.2 s	42.2 s	41.1 s	72.3 s	72.4 s	33.2 s	34.5 s	:	:
Sciar d’allmhairí ó thíortha AE‑27 mar luach d’allmhairí foriomlána (%)		47.0 s	44.2 s	50.8 s	46.3 s	57.7 s	57.9 s	54.7 s	55.7 s	31.6 s	33.1 s	61.1 s	60.8 s	49.1 s	45.8 s	:	:
Comhardú trádála (milliún EUR)		- 2 185	- 1 739	- 2 040	- 1 818	- 2 843	- 2 670	- 5 356	- 4 981	- 27 836	- 42 293	- 4 093	- 3 254	- 3 114	- 2 822	191.129	215.751
Trádáil idirnáisiúnta earraí agus seirbhísí i gcoibhneas le hOlltáirgeacht Intíre
Allmhairí (mar % d’Olltáirgeacht Intíre)		65.0	61.0	76.2	71.9 p	45.0	37.2 p	60.9	56.5	30.0	32.5	55.2	48.5	56.4	53.9	45.9	42.9
Onnmhairí (mar % d’Olltáirgeacht Intíre)		43.8	26.0	62.4	58.9 p	31.3	22.7 p	51.0	48.2	32.6	28.7	40.6	34.5	29.3	21.7	49.3	46.6
Airgeadas poiblí	Nóta	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020
Barrachas rialtais ghinearálta (+) / easnamh (-) (%)		- 2.0 w	- 10.7 ew	- 2.0 w	- 8.1 w	- 1.9 w	- 6.8 w	- 0.2 ew	- 8.0 w	- 4.4 w	- 4.7 w	1.9 w	- 5.3 w	- 0.5 w	- 5.2 w	- 0.6	- 6.8
Fiachas rialtais ghinearálta (%)	10)	76.5 w	103.1 w	40.7 w	51.2 w	63.3 w	72.7 w	52.9 ew	57.7 w	32.7 w	39.8 w	32.7 w	36.6 w	17.5 w	21.8 w	77.5	90.0

Táscairí airgeadais

Nóta

Montainéagró

An Mhacadóin Thuaidh

An Albáin

An tSeirbia

An Tuirc

An Bhoisnia agus  An Heirseagaivéin

An Chosaiv *

AE‑27

2019

2020

2019

2020

2019

2020

2019

2020

2019

2020

2019

2020

2019

2020

2019

2020

Athrú bliantúil ar phraghsanna do thomhaltóirí (%)

11)

0.5 w

- 0.8 w

0.7 d

1.2 d

1.7 w

2.2 w

1.9 d

1.8 d

15.2 d

12.3 d

0.6 w

- 1.1 w

2.7 w

0.2 w

1.4

0.7

Fiachas príobháideach, comhdhlúite, i gcoibhneas le hOlltáirgeacht Intíre (%)

12) 13)

:

:

:

:

:

:

:

:

3.3 w

10.3 w

3.8 w

- 1.2 w

:

:

:

:

Fiachas seachtrach foriomlán, i gcoibhneas le hOlltáirgeacht Intíre (%)

14) 15) 16)

169.0 sw

224.1 sw

72.4 s

80.3 ps

59.9 s

64.3 ps

61.4 sw

65.8 sw

54.8 sw

60.5 sw

63.6 sw

64.9 sw

31.2 sw

37.2 sw

:

:

Fiachas foriomlán in airgeadra eachtrach, i gcoibhneas le hOlltáirgeacht Intíre (%)

17)

15 w

17 w

:

:

60 w

66 w

:

:

:

:

:

:

:

:

:

:

Ráta úis ar iasachtaí (1 bhliain amháin), in aghaidh na bliana (%)

18) 19) 20) 21) 22)

6.01 w

5.84 w

2.75 w

2.00 w

6.27 w

6.10 w

3.50 w

1.90 w

15.84 w

16.46 w

3.29 w

3.05 w

6.51 w

6.21 w

:

:

Ráta úis ar thaiscí (1 bhliain amháin), in aghaidh na bliana (%)

18) 19) 23) 24) 25) 26)

0.40 w

0.40 w

0.15 w

0.15 w

0.49 w

0.40 w

1.00 w

0.10 w

14.56 w

13.51 w

0.06 w

0.07 w

1.46 w

1.49 w

:

:

Luach cúlsócmhainní (lena n‑áirítear ór) (milliún euro)

19) 15) 16)

1 366.8 w

1 738.5 w

3 262.6 w

3 359.9 w

3 359.6 w

3 942.4 w

13 378.5 w

13 491.7 w

94 413.6 w

81 664.3 w

6 441.1 w

7 091.0 w

863.7 w

900.8 w

:

:

Cúlchistí idirnáisiúnta - an choibhéis i míonna allmhairí

19) 15) 16)

5.1 sw

8.2 sw

4.6 sw

5.3 sw

6.5 sw

9.6 sw

5.7 sw

6.1 sw

5.6 sw

4.9 sw

7.8 sw

10.0 sw

2.6 sw

3.0 sw

:

:

Gnó	Nóta	Montainéagró		An Mhacadóin Thuaidh		An Albáin		An tSeirbia		An Tuirc		An Bhoisnia agus  An Heirseagaivéin		An Chosaiv *		AE‑27
		2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020
Innéacs táirgeachta tionsclaíche (2015 = 100)	31)	106.7	105.6	113.2	102.4	95.5 w	89.5 w	111.3	111.0	113.6	115.4	103.5	96.7	:	:	106.2	98.5
Bonneagar	Nóta	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020
Dlús an ghréasáin iarnróid (línte i bhfeidhm in aghaidh gach míle km²)	32) 33)	18.0 s	:	26.9 s	26.9 s	5.9 sw	7.8 sw	48.5 sw	43.2 sw	13.3 s	13.3 s	19.9 sw	19.9 sw	30.5 sw	30.5 sw	:	:
Fad na mótarbhealaí (ciliméadair)		z	z	335	335	z	22	928 w	928	3 060	3 523	208	218	137 w	137 w	:	:
Fuinneamh	Nóta	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020	2019	2020
Glanallmhairí fuinnimh i ndáil le hOlltáirgeacht Intíre		4 s	3 s	7 s	5 ps	2 s	2 ps	5 s	3 s	1 s	1 s	5 s	3 s	6 s	4 s	2.6 s	1.6 s

Foinse: Eurostat agus na húdaráis staidrimh sna Balcáin Thiar agus sa Tuirc

	: = níl na sonraí ar fáil
	b = briseadh sa tsraith
	d = sainmhíniú difriúil
	e = luach measta
	p = sealadach
	s = meastachán Eurostat
	w = sonraí arna soláthar ag an údarás náisiúnta staidrimh agus faoina fhreagracht agus arna fhoilsiú ar bhonn ‘mar atá’ agus gan aon ráthaíocht maidir lena gcáilíocht agus a gcloí le modheolaíocht staidrimh an Aontais
	z = neamh infheidhme agus mar sin cothrom le 0
	* = Tá an t‑ainmniú sin gan dochar do sheasaimh maidir le stádas, agus tá sé i gcomhréir le UNSCR 1244/1999 agus le Tuairim CBI maidir le Dearbhú Neamhspleáchais na Cosaive.
	Fonótaí:
1)	An Bhoisnia agus an Heirseagaivéin: Ó Eanáir 2020, rinneadh an Suirbhé ar an bhFórsa Saothair sa Bhoisnia agus sa Heirseagaivéin go leanúnach, i rith na bliana, le heisiúint ráithiúil sonraí. Chomh maith leis sin, ó 2020 i leith déantar an nós imeachta um chalabrú meáchain bunaithe ar mheastachán daonra de réir aoisghrúpaí cúig bliana agus inscne.
2)	Montainéagró: Déanann na sonraí tagairt do líon na bhfostaithe (in earnálacha príobháideacha nó poiblí) mar sciar de líon foriomlán na ndaoine fostaithe.
3)	An Mhacadóin Thuaidh: Áirítear sonraí san earnáil phoiblí: Eile (measctha, comhchoiteann, stát, neamhshainithe)
4)	An Bhoisnia agus an Heirseagaivéin: Áirítear NACE Ath. 2, Cuid O, P agus Q san earnáil phoiblí agus áirítear gach Cuid NACE eile san earnáil phríobháideach.
5)	Montainéagró: Briseadh sa tsraith toisc nach raibh ach fostaithe ag freagairt na ceiste seo roimhe seo; Ó 2018 i leith tá gach duine fostaithe ag tabhairt freagra ar an gceist seo.
6)	An Albáin: Foinse na faisnéise: Ard‑Stiúrthóireacht Cánachais, ranníocóirí árachais shóisialaigh; Ríomh INSTAT
7)	An Tuirc: Foinse: Suirbhé Ioncaim agus Dálaí Maireachtála.
8)	An Bhoisnia agus an Heirseagaivéin: Glantuilleamh.
9)	An Chosaiv: Tá athbhreithniú déanta ar na sonraí pá 2012-2019.
10)	An Bhoisnia agus an Heirseagaivéin: Deireadh na bliana (an 31 Nollaig).
11)	An Bhoisnia agus an Heirseagaivéin: Boilsciú praghsanna do thomhaltóirí
12)	An Tuirc: Clúdaíonn na sonraí urrúis fiachais agus iasachtaí.
13)	An Bhoisnia agus an Heirseagaivéin: Sonraí d’institiúidí airgeadais airgeadaíochta.
14)	An tSeirbia: Fiachas seachtrach oifigiúil Phoblacht na Seirbia.
15)	An Tuirc: Meánráta malairte na bliana a úsáidtear chun tiontú go euro.
16)	An Bhoisnia agus an Heirseagaivéin: Bunaithe ar lámhleabhar comhardú na n‑íocaíochtaí an CAI, an séú heagrán.
17)	An Albáin: Fiachais sheachtrach (lena n‑áirítear infheistíocht dhíreach eachtrach).
18)	Montainéagró: Meán ualaithe den ghlanráta úis, de mhéideanna atá gan íoc, go bliantúil.
19)	An Mhacadóin Thuaidh: Deireadh na bliana (an 31 Nollaig).
20)	An Albáin: Meánráta ualaithe a chuirtear ar iasachtaí nua 12 mhí thar an mí faoi seach, agus aibíocht 12‑mhí ag gabháil leo.
21)	An Bhoisnia agus an Heirseagaivéin: Rátaí iasachta gearrthéarma san airgeadra náisiúnta do chorparáidí neamhairgeadais (meán ualaithe).
22)	An Bhoisnia agus an Heirseagaivéin: Athbhreithnítear sonraí mar gheall ar cheartúcháin ag cúpla banc.
23)	An Albáin: Ráta úis ar thaiscí ag léiriú an meán ualaithe do thaiscí nua thar an mí faoi seach, agus aibíocht 12‑mhí ag gabháil leo.
24)	An Tuirc: Meán na sonraí míosúla. Saoráid taisce thar oíche.
25)	An Bhoisnia agus an Heirseagaivéin: Rátaí taiscí prapéilimh in airgeadra náisiúnta na dteaghlach (meán ualaithe).
26)	An Bhoisnia agus an Heirseagaivéin: Sonraí le haghaidh Nollaig 2018.
27)	An Bhoisnia agus an Heirseagaivéin: Bunaithe ar lámhleabhar comhardú íocaíochtaí an CAI, Sócmhainn – Cur Chuige Dliteanais
28)	An Tuirc: Bunaithe ar BPM6.
29)	An Bhoisnia agus an Heirseagaivéin: Bunaithe ar lámhleabhar comhardú íocaíochtaí an CAI, an séú heagrán agus Sainmhíniú Tagarmhairc ECFE ar Infheistíocht Dhíreach Eachtrach – 4ú eagrán
30)	An Tuirc: Meánráta malairte na bliana a úsáidtear chun tiontú go euro. Bunaithe ar BPM6.
31)	An Albáin: Gníomhaíocht B_D
32)	An tSeirbia: Sonraí don 31 Nollaig na bliana seo, eisceacht do 2021 i gcás inar sonraí iad an 1.1.2021 Tógadh na sonraí ó Údarás Geodasach na Poblachta.
33)	An Bhoisnia agus an Heirseagaivéin: Uiscí intíre measta ag 210 km².

Innéacsanna 10	Táscairí Tríú Páirtí a bhaineann le stádas an Daonlathais, an Dea‑Rialachais agus an Smacht Reachta i dTíortha is Iarrthóirí agus Iarrthóirí Féideartha 11
	An Albáin	An Bhoisnia agus an Heirseagaivéin	An Chosaiv	An Mhacadóin Thuaidh	Montainéagró	An tSeirbia	An Tuirc
Náisiúin i mbun Aistrithe 2022 – Scóir Dhaonlathais, Teach na Saoirse https://freedomhouse.org/countries/nations-transit/scores	Scór iomlán: 46/100 (2021: 46/100) Stádas: Réimeas Idirthréimhseach nó Hibrideach (2021: Réimeas Idirthréimhseach nó Hibrideach)	Scór iomlán: 38/100 (2021: 39/100) Stádas: Réimeas Idirthréimhseach nó Hibrideach (2021: Réimeas Idirthréimhseach nó Hibrideach)	Scór iomlán: 38/100 (2021: 36/100) Stádas: Réimeas Idirthréimhseach nó Hibrideach (2021: Réimeas Idirthréimhseach nó Hibrideach)	Scór iomlán: 47/100 (2021: 47/100) Stádas: Réimeas Idirthréimhseach nó Hibrideach (2021: Réimeas Idirthréimhseach nó Hibrideach)	Scór iomlán: 47/100 (2021: 47/100) Stádas: Réimeas Idirthréimhseach nó Hibrideach (2021: Réimeas Idirthréimhseach nó Hibrideach)	Scór iomlán: 46/100 (2021: 48/100) Stádas: Réimeas Idirthréimhseach nó Hibrideach (2021: Réimeas Idirthréimhseach nó Hibrideach)	n/bh
Saoirse ar Domhan 2022 – Scór um Shaoirse Dhomhanda, Teach na Saoirse https://freedomhouse.org/countries/freedom-world/scores	Scór iomlán: 67/100 (2021: 66/100) Stádas: Saor go páirteach (2021: Saor go páirteach)	Scór iomlán: 53/100 (2021: 53/100) Stádas: Saor go páirteach (2021: Saor go páirteach)	Scór iomlán: 56/100 (2021: 54/100) Stádas: Saor go páirteach (2021: Saor go páirteach)	Scór iomlán: 67/100 (2021: 66/100) Stádas: Saor go páirteach (2021: Saor go páirteach)	Scór iomlán: 67/100 (2021: 63/100) Stádas: Saor go páirteach (2021: Saor go páirteach)	Scór iomlán: 62/100 (2021: 64/100) Stádas: Saor go páirteach (2021: Saor go páirteach)	Scór iomlán: 32/100 (2021: 32/100) Stádas: Gan a bheith saor (2021: Gan a bheith saor)
Innéacs Daonlathais 2021 – Aonad Faisnéise The Economist https://www.eiu.com/n/campaigns/democracy-index-2021/	Scór Foriomlán: 6.11/10 (2020: 6.08/10) Rangú: 68/167 (2020: 71/167) Cineál réimis: Daonlathas lochtach (2020: Daonlathas lochtach)	Scór Foriomlán: 5.04/10 (2020: 4.84/10) Rangú: 95/167 (2020: 101/167) Cineál réimis: Réimeas hibrideach (2020: Réimeas hibrideach)	n/bh	Scór Foriomlán: 6.03/10 (2020: 5.89/10) Rangú: 73/167 (2020: 78/167) Cineál réimis: Daonlathas lochtach (2020: Réimeas hibrideach)	Scór Foriomlán: 6.02/10 (2020: 5.77/10) Rangú: 74/167 (2020: 81/167) Cineál réimis: Daonlathas lochtach (2020: Réimeas hibrideach)	Scór Foriomlán: 6.36/10 (2020: 6.22/10) Rangú: 63/167 (2020: 66/167) Cineál réimis: Daonlathas lochtach (2020: Daonlathas lochtach)	Scór Foriomlán: 4.35/10 (2020: 4.48/10) Rangú: 103/167 (2020: 104/167) Cineál réimis: Réimeas hibrideach (2020: Réimeas hibrideach)
Innéacs Saoirse an Phreasa ar Domhan 2022 – Tuairisceoirí gan Teorainneacha https://rsf.org/en/index	Scór Domhanda: 56.41/100 (2021: 69.41/100) Rangú: 103/180 (2021: 83/180)	Scór Domhanda: 65.64/100 (2021: 71.66/100) Rangú: 67/180 (2021: 58/180)	Scór Domhanda: 67.00/100 (2021: 69.68/100) Rangú: 61/180 (2021: 78/180)	Scór Domhanda: 68.44/100 (2021: 68.33/100) Rangú: 57/180 (2021: 90/180)	Scór Domhanda: 66.54/100 (2021: 65.67/100) Rangú: 63/180 (2021: 104/180)	Scór Domhanda: 61.51/100 (2021: 67.97/100) Rangú: 79/180 (2021: 93/180)	Scór Domhanda: 41.25/100 (2021: 50.21/100) Rangú: 149/180 (2021: 153/180)
Innéacs Smacht Reachta 2021 – Tionscadal Ceartais Dhomhanda https://worldjusticeproject.org/rule-of-law-index/global/2021	Scór Foriomlán: 0.49/1 (2020: 0.50/1) Rangú Domhanda: 83/139 (2020: 78/128)	Scór Foriomlán: 0.52/1 (2020: 0.52/1) Rangú Domhanda: 72/139 (2020: 64/128)	Scór Foriomlán: 0.55/1 (2020: 0.54/1) Rangú Domhanda: 60/139 (2020: 54/128)	Scór Foriomlán: 0.53/1 (2020: 0.53/1) Rangú Domhanda: 64/139 (2020: 58/128)	n/bh	Scór Foriomlán: 0.49/1 (2020: 0.50/1) Rangú Domhanda: 81/139 (2020: 75/128)	Scór Foriomlán: 0.42/1 (2020: 0.43/1) Rangú Domhanda: 117/139 (2020: 107/128)
Táscairí Rialachais Dhomhanda 2021 – An Smacht Reachta, Grúpa an Bhainc Dhomhanda http://info.worldbank.org/governance/wgi/	Rangú Peircintíle: 43.75/100 (2020: 40.87/100)	Rangú Peircintíle: 42.79/100 (2020: 42.79/100)	Rangú Peircintíle: 43.27/100 (2020: 39.42/100)	Rangú Peircintíle: 52.40/100 (2020: 51.92/100)	Rangú Peircintíle: 52.88/100 (2020: 54.33/100)	Rangú Peircintíle: 50.96/100 (2020: 51.44/100	Rangú Peircintíle: 36.54/100 (2020: 38.46/100)
Táscairí Rialachais Dhomhanda 2021 – Éifeachtacht Rialachais, Grúpa an Bhainc Dhomhanda http://info.worldbank.org/governance/wgi/	Rangú Peircintíle: 53.37/100 (2020: 48.08/100	Rangú Peircintíle: 13.46/100 (2020: 12.98/100)	Rangú Peircintíle: 42.79/100 (2020: 39.90/100)	Rangú Peircintíle: 50.00/100 (2020: 55.29/100)	Rangú Peircintíle: 53.85/100 (2020: 50.96/100)	Rangú Peircintíle: 55.77/100 (2020: 52.88/100)	Rangú Peircintíle: 49.52/100 (2020: 47.60/100)
Táscairí Rialachais Dhomhanda 2021 – Smacht ar Éilliú, Grúpa an Bhainc Dhomhanda http://info.worldbank.org/governance/wgi/	Rangú Peircintíle: 31.73/100 (2020: 31.73/100)	Rangú Peircintíle: 28.85/100 (2020: 28.37/100)	Rangú Peircintíle: 44.71/100 (2020: 37.02/100)	Rangú Peircintíle: 43.27/100 (2020: 34.62/100)	Rangú Peircintíle: 54.33/100 (2020: 55.77/100)	Rangú Peircintíle: 36.06/100 (2020: 38.46/100)	Rangú Peircintíle: 40.38/100 (2020: 43.27/100)
Innéacs Dearcthaí Éillithe 2021 – Trédhearcacht Idirnáisiúnta https://www.transparency.org/en/cpi/2021	Scór: 35/100 (2020: 36/100) Rangú: 110/180 (2020: 104/180)	Scór: 35/100 (2020: 35/100) Rangú: 110/180 (2020: 111/180)	Scór: 39/100 (2020: 36/100) Rangú: 87/180 (2020: 104/180)	Scór: 39/100 (2020: 35/100) Rangú: 87/180 (2020: 111/180)	Scór: 46/100 (2020: 45/100) Rangú: 64/180 (2020: 67/180)	Scór: 38/100 (2020: 38/100) Rangú: 96/180 (2020: 94/180)	Scór: 38/100 (2020: 40/100) Rangú: 96/180 (2020: 86/180)