Limistéar na saoirse, na slándála agus an cheartais

 

ACHOIMRE AR:

Airteagal 3(2) de Chonradh an Aontais Eorpaigh — Bunús dlí

Airteagal 67 den Chonradh ar Fheidhmiú an Aontais Eorpaigh — Cuspóirí

CAD IS AIDHM LEIS NA HAIRTEAGAIL?

• Le hAirteagal 3(2) den Chonradh ar an Aontas Eorpach (CAE), a leagann amach príomhchuspóirí an Aontais Eorpaigh (AE), leagtar béim níos mó ar chruthú limistéar saoirse, slándála agus ceartais ná mar atá i gConradh Nice roimhe seo.
• Sonraítear in Airteagal 67 den Chonradh ar Fheidhmiú an Aontais Eorpaigh (CFAE) go bhféachann AE le hardleibhéal slándála a áirithiú trí bhearta chun coireacht, ciníochas agus seineafóibe a chosc agus a chomhrac, trí bhearta comhordaithe agus comhair idir na húdaráis phóilíneachta agus bhreithiúnacha agus údaráis inniúla eile, trí aitheantas frithpháirteach a thabhairt do bhreithiúnais in ábhair choiriúla agus, más gá, trí dhlíthe coiriúla Bhallstáit an AE a chomhfhogasú.
• Cruthaíodh an limistéar chun a áirithiú nach mbeadh aon rialú teorann ag teorainneacha inmheánacha agus ag an am céanna ardleibhéal cosanta a thairiscint do shaoránaigh.

PRÍOMHPHOINTÍ

Tá Teideal V den CFAE — Airteagail 67 go 89 — dírithe ar an limistéar saoirse, slándála agus ceartais. Chomh maith leis na forálacha ginearálta, tá caibidlí sonracha sa teideal seo ar:

• beartais maidir le seiceálacha teorann, tearmann agus inimirce;
• comhar breithiúnach in ábhair shibhialta;
• comhar breithiúnach in ábhair choiriúla;
• comhar póilíneachta.

Aithnítear pearsantacht dhlítheanach an AE go sainráite le hAirteagal 47 den CAE, rud a fhágann gur eintiteas neamhspleách ann féin é. Sular tháinig an CAE i bhfeidhm, áfach, bhí ábhair a bhaineann le comhar breithiúnach coiriúil agus comhar póilíneachta clúdaithe ag an rud ar a dtugtaí tríú colún, an AE, agus rialaíodh iad trí chomhar idir-rialtasach. Faoin tríú colún, ní raibh aon inniúlachtaí ag institiúidí an AE agus dá bhrí sin ní raibh siad in ann rialacháin nó treoracha a ghlacadh. Chuir Conradh Liospóin deireadh leis sin, rud a cheadaigh don AE idirghabháil a dhéanamh i ngach ábhar a bhaineann leis an limistéar saoirse, slándála agus ceartais.

Rialú teorann, tearmann agus inimirce

Chuir Conradh Liospóin inniúlachtaí nua i leith institiúidí an AE, a cheadaíonn dóibh bearta a ghlacadh d’fhonn:

• comhbhainistíocht ar theorainneacha seachtracha an AE a bhunú, go háirithe tríd an nGníomhaireacht Eorpach um an nGarda Teorann agus Cósta,, ar a dtugtar Frontex, a neartú;
• comhchóras Eorpach tearmainn a chruthú bunaithe ar stádas aonfhoirmeach uile-AE agus nósanna imeachta coiteanna chun tearmann a dheonú agus a tharraingt siar;
• rialacha, coinníollacha agus cearta a bhunú maidir le hinimirce dhleathach.

Comhoibriú breithiúnach i gcúrsaí sibhialta

Údaraítear le Conradh Liospóin institiúidí an AE, go háirithe Parlaimint na hEorpa agus Comhairle an Aontais Eorpaigh, bearta a ghlacadh maidir leis na nithe seo a leanas:

• prionsabal an aitheantais fhrithpháirtigh a chur chun feidhme — ní mór do gach córas breithiúnach cinntí arna nglacadh faoi raon feidhme chórais bhreithiúnacha Ballstát eile a aithint mar chinn atá bailí agus infheidhme;
• rochtain éifeachtach ar cheartas;;
• modhanna malartacha chun díospóidí a réiteach a fhorbairt;
• oiliúint a chur ar na breithiúna agus ar an bhfoireann bhreithiúnach.

comhar breithiúnach in ábhair choiriúla;

Le deireadh a chur leis an tríú colún, tháinig comhar breithiúnach coiriúil chun bheith ina réimse inar féidir le hinstitiúidí an AE reachtú a dhéanamh. Go sonrach, faoi Airteagal 83 den CFAE, tá siad in ann rialacha íosta a tharraingt suas lena sainítear agus lena smachtbhannaí ar na cionta coiriúla is tromchúisí.

Féadfaidh an AE comhrialacha a shainiú freisin maidir le feidhmiú an nós imeachta choiriúil, mar shampla maidir le hinghlacthacht fianaise nó cearta daoine aonair.

Neartaigh Conradh Liospóin ról Ghníomhaireacht an Aontais Eorpaigh um Chomhar Ceartais Choiriúil (Eurojust), arb é a misean cabhrú le himscrúduithe agus ionchúisimh idir údaráis inniúla na mBallstát a chomhordú.

Comhar póilíneachta

Tá comhar póilíneachta éifeachtach ina phríomhghné chun an AE a dhéanamh ina limistéar saoirse, slándála agus ceartais bunaithe ar urraim do chearta bunúsacha. Ó tháinig Conradh Liospóin i bhfeidhm, leathnaíodh an gnáthnós imeachta reachtach chuig gach gné neamhoibríochtúil de chomhar póilíneachta. Idir an dá linn, tá comhar oibríochtúil faoi réir nós imeachta reachtach speisialta óna dteastaíonn aontoilíocht sa Chomhairle. Cruthaíodh freisin le Conradh Liospóin an fhéidearthacht comhar feabhsaithe a bhunú mura dtiocfar ar aontoilíocht sa Chomhairle.

Ceadaíonn Conradh Liospóin freisin do Ghníomhaireacht an Aontais Eorpaigh um Chomhar i bhForfheidhmiú an Dlí (Europol) a neartú de réir a chéile. Cosúil le Eurojust, ceadaíonn an Conradh don Pharlaimint agus don Chomhairle misin agus cumhachtaí Europol a fhorbairt tuilleadh. Sonraítear ann go n-áirítear freisin ar chúraimí nua comhordú, eagrú agus cur chun feidhme gníomhaíochtaí oibríochtúla, agus tá siad sin ionchorpraithe i Rialachán athbhreithnithe Europol (Rialachán (AE) 2016/794 — féach achoimre).

Díolúintí

Baineann an Danmhairg agus Éire leas as socruithe speisialta. Ní ghlacann an Danmhairg páirt i nglacadh na Comhairle ag an gComhairle bearta de bhun Theideal V den CFAE (Prótacal Uimh. 22 — “rogha an diúltaithe” — díolmhaítear an Danmhairg ó bheith rannpháirteach sa bheartas). Ní ghlacann Éire páirt i nglacadh agus i gcur i bhfeidhm bearta sonracha ach amháin tar éis cinnidh maidir le “rogha an diúltaithe” (Prótacal Uimh. 21).

Tá dhá chineál clásail mhaolaithe ann a bhaineann leis an Danmhairg agus le hÉirinn:

• clásal “ rogha an diúltaithe” a chuireann ar chumas gach duine acu a bheith rannpháirteach, ar bhonn cás ar chás, sa nós imeachta um ghlacadh le haghaidh birt nó cur i bhfeidhm birt arna ghlacadh cheana. Beidh siad faoi cheangal ansin ag an mbeart seo ar an mbealach céanna le Ballstáit eile;
• clásal “rogha an diúltaithe” a chuireann ar a gcumas gan beart a chur i bhfeidhm am ar bith.

CÚLRA

Faoi Airteagal 3 den CAE, a leagann amach cuspóirí an AE, cuireann an AE comhlimistéar saoirse, slándála agus ceartais ar fáil dá shaoránaigh gan teorainneacha inmheánacha. Is réimse é seo ina n-áirithítear saorghluaiseacht daoine, agus glactar bearta iomchuí maidir le rialuithe teorann seachtracha, tearmann, inimirce agus cosc agus comhrac na coireachta.

PRÍOMHDHOICIMÉID

Leagan comhdhlúite den Chonradh ar an Aontas Eorpach — Teideal I — Forálacha coitinne — Airteagal 3 (sean–Airteagal 2 CAE) (IO C 202, 7.6.2016, lch. 17).

Leagan comhdhlúite den Chonradh ar Fheidhmiú an Aontais Eorpaigh — Cuid a Trí — Beartais agus gníomhaíochtaí inmheánacha an Aontais — Teideal V — Limistéar saoirse, slándála agus ceartais — Caibidil 1 — Forálacha ginearálta — Airteagal 67 (sean-Airteagal 61 CCE agus sean-Airteagal 29) TEU) (IO C 202, 7.6.2016, lch. 73).

DOICIMÉID GHAOLMHARA

Leagan comhdhlúite den Chonradh ar Fheidhmiú an Aontais Eorpaigh — Prótacal (Uimh. 21) ar sheasamh na Ríochta Aontaithe agus na hÉireann maidir leis an limistéar saoirse, slándála agus ceartais (IO C 202, 7.6.2016, lch. 295–297).

Leagan comhdhlúite den Chonradh ar Fheidhmiú an Aontais Eorpaigh — Prótacal (Uimh. 22 maidir le seasamh na Danmhairge (IO C 202, 7.6.2016, lgh. 298–302).

Rialachán (AE) 2019/1896 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 13 Samhain 2019 maidir leis an nGarda Teorann agus Cósta Eorpach agus lena n–aisghairtear Rialacháin (AE) Uimh. 1052/2013 agus (AE) 2016/1624 (IO L 295, 14.11.2019, lgh. 1–131).

Rinneadh leasuithe comhleanúnacha ar Rialachán (AE) 2019/1896 a ionchorprú sa bhuntéacs. Níl ach luach doiciméadach ag an leagan comhdhlúite.

Rialachán (AE) 2018/1727 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 14 Samhain 2018 maidir le Gníomhaireacht an Aontais Eorpaigh um Chomhar Ceartais Choiriúil (Eurojust), agus lena n–aisghairtear Cinneadh 2002/187/CGB ón gComhairle agus a ghabhann in ionad an Chinnidh sin (IO L 295, 21.11.2018, lgh. 138–183).

Féach an leagan comhdhlúite.

Leagan comhdhlúite den Chonradh ar an Aontas Eorpach — Teideal VI — Forálacha críochnaitheacha — Airteagal 47 (IO C 202, 7.6.2016, lch. 41).

Leagan comhdhlúite den Chonradh ar Fheidhmiú an Aontais Eorpaigh — Cuid a Trí — Beartais an Aontais agus gníomhaíochtaí inmheánacha — Teideal V — Limistéar saoirse, slándála agus ceartais — Caibidil 4 — Comhar breithiúnach in ábhair choiriúla — Airteagal 83 (sean–Airteagal 31 CAE) (IO C 202, 7.6.2016, lgh. 80–81).

Rialachán (AE) 2016/794 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 11 Bealtaine 2016 maidir le Gníomhaireacht an Aontais Eorpaigh i ndáil le Comhar i bhForfheidhmiú an Dlí (Europol) lena n–aisghairtear Cinntí 2009/371/CGB, 2009/934/CGB, 2009/935/CGB, 2009/936/CGB agus 2009/968/CGB ón gComhairle agus a ghabhann ionad na gCinntí sin (IO L 135, 24.5.2016, lgh. 53–114).

Féach an leagan comhdhlúite.

Treoir 2013/32/AE ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 26 Meitheamh 2013 maidir le nósanna imeachta coiteanna i ndáil le cosaint idirnáisiúnta a dheonú agus a tharraingt siar (athmhúnlú) (IO L 180, 29.6.2013, lgh. 60–95).

Rialachán (AE) Uimh. 1215/2012 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 12 Nollaig 2012 maidir le dlínse agus aithint agus forghníomhú breithiúnas in ábhair shibhialta agus tráchtála (athmhúnlú) (IO L 351, 20.12.2012, lgh. 1–32).

Féach an leagan comhdhlúite.

Treoir 2011/98/EU ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle an 13 Nollaig 2011 maidir le nós imeachta iarratais aonair ar chead aonair do náisiúnaigh tríú tír cónaí agus oibriú ar chríoch Ballstáit agus ar chomhthacar ceart i gcás oibrithe tríú tíortha a bhfuil cónaí orthu go dleathach i mBallstát (IO L 343, 23.12.2011 lgh. 1–9).

Nuashonraithe 15.01.2024