(1)

Is minic gurb iad daoine a oibríonn d’eagraíocht phoiblí nó phríobháideach nó a bhíonn i dteagmháil le heagraíocht den sórt sin i gcomhthéacs a gcuid gníomhaíochtaí a bhaineann leis an obair is túisce a bhíonn ar an eolas maidir le bagairtí nó díobháil do leas an phobail a thagann chun cinn sa chomhthéacs sin. Trí sháruithe ar dhlí an Aontais atá díobhálach do leas an phobail a thuairisciú, gníomhaíonn daoine den sórt sin mar “sceithirí” agus, ar an gcaoi sin, bíonn ról lárnach acu maidir le sáruithe den sórt sin a nochtadh agus a chosc agus maidir le leas na sochaí a chosaint. Mar sin féin, is minic a chuirtear sceithirí féideartha óna gcuid ábhar imní nó óna gcuid amhrais a thuairisciú mar gheall ar eagla roimh fhrithbheart. Sa chomhthéacs sin, aithnítear níos mó anois ar leibhéal an Aontais agus ar an leibhéal idirnáisiúnta araon a thábhachtaí atá sé cosaint chothromaithe éifeachtach a chur ar fáil do sceithirí.

(2)

Ar leibhéal an Aontais, gné réamhtheachtach amháin d’fhorfheidhmiú dhlí agus bheartais an Aontais is ea iad tuairiscí agus nochtadh poiblí ó sceithirí. Cuireann siad faisnéis ar fáil do chórais forfheidhmithe náisiúnta agus Aontais agus bíonn mar thoradh air sin gur féidir sáruithe ar dhlí an Aontais a bhrath, a imscrúdú agus a ionchúiseamh go héifeachtach, rud a chuireann, ar an dóigh sin, leis an trédhearcacht agus leis an gcuntasacht.

(3)

I réimsí beartais áirithe, féadfaidh sáruithe ar dhlí an Aontais, is cuma an bhfuil siad catagóirithe faoin dlí náisiúnta mar sháruithe riaracháin, coiriúla nó cineálacha eile sáruithe, díobháil thromchúiseach a dhéanamh do leas an phobail, sa chaoi is go gcruthaíonn siad rioscaí suntasacha do leas na sochaí. I gcás inar aithníodh go bhfuil laigí ann ó thaobh fhorfheidhmiú an dlí sna réimsí sin, agus de ghnáth bíonn deiseanna ar leith ag sceithirí sáruithe a nochtadh, is gá forfheidhmiú a fheabhsú trí bhealaí tuairiscithe éifeachtacha, rúnda, slána a thabhairt isteach agus trína áirithiú go ndéantar sceithirí a chosaint go héifeachtach i gcoinne frithbhirt.

(4)

Tá an chosaint a thugtar do sceithirí san Aontas faoi láthair ilroinnte thar Bhallstáit agus níl an chosaint á cur i bhfeidhm sa tslí chéanna sna réimsí beartais éagsúla. Maidir le hiarmhairtí na sáruithe ar dhlí an Aontais a thuairiscíonn sceithirí agus a mbaineann gné thrasteorann leo, léirítear go mbíonn tionchar diúltach ag cosaint neamhleor i mBallstát amháin ar fheidhmiú bheartais an Aontais ní hamháin sa Bhallstát áirithe sin, ach i mBallstáit eile freisin agus san Aontas ar an iomlán.

(5)

Ba cheart feidhm a bheith ag íoschaighdeáin choiteanna lena n-áirithítear go ndéantar sceithirí a chosaint go héifeachtach maidir leis na gníomhartha agus na réimsí beartais sin i gcás ina bhfuil gá le forfheidhmiú a neartú, i gcás inar gné thábhachtach é tearcthuairsciú ag sceithirí a dhéanann difear d’fhorfheidhmiú, agus i gcás inar féidir le sáruithe ar dhlí an Aontais díobháil thromchúiseach a dhéanamh do leas an phobail. D’fhéadfadh na Ballstáit a chinneadh cur i bhfeidhm na bhforálacha náisiúnta a leathnú le go gcumhdófaí réimsí eile d’fhonn a áirithiú gurb ann do chreat cuimsitheach, comhleanúnach maidir le sceithirí a chosaint ar an leibhéal náisiúnta.

(6)

Tá cosaint do sceithirí riachtanach chun forfheidhmiú dhlí an Aontais maidir le soláthar poiblí a fheabhsú. Tá an chosaint sin riachtanach, ní hamháin chun calaois a bhaineann le soláthar agus éilliú a chosc agus a bhrath i gcomhthéacs chur chun feidhme bhuiséad an Aontais, ach freisin chun aghaidh a thabhairt ar fhadhb fhorfheidhmiú neamhleor na rialacha maidir le soláthar poiblí ag údaráis náisiúnta chonarthacha agus ag eintitis chonarthacha i dtaca le hoibreacha a dhéanamh, táirgí a sholáthar nó seirbhísí a chur ar fáil. Le sáruithe ar na rialacha sin, cruthaítear saobhadh iomaíochta, méadaítear costais i leith gnó a dhéanamh, baintear an bonn de leasanna infheisteoirí agus scairshealbhóirí agus, go ginearálta, baintear den tarraingteacht ó thaobh na hinfheistíochta de agus cruthaítear éagothroime iomaíochta do gach gnó ar fud an Aontais, agus dá réir sin cuirtear isteach ar fheidhmiú cuí an mhargaidh inmheánaigh.

(7)

I réimse na seirbhísí airgeadais, tá breisluach na cosanta do sceithirí aitheanta ag reachtóir an Aontais cheana féin. Tar éis na géarchéime airgeadais, inar nochtadh easnaimh thromchúiseacha i bhforfheidhmiú na rialacha ábhartha, tugadh isteach bearta maidir le cosaint do sceithirí, lena n-áirítear bealaí tuairiscithe inmheánacha agus seachtracha, chomh maith le toirmeasc follasach ar fhrithbheart, i líon suntasach gníomhartha reachtacha i réimse na seirbhísí airgeadais mar a thug an Coimisiún le fios ina theachtaireacht an 8 Nollaig 2010 dar teideal “Reinforcing sanctioning regimes in the financial services sector” (“Córais smachtbhannaí a dhaingniú in earnáil na seirbhísí airgeadais”). Go háirithe, i gcomhthéacs an chreata stuamachta is infheidhme maidir le hinstitiúidí creidmheasa agus gnólachtaí infheistíochta, foráiltear le Treoir 2013/36/AE ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (4) cosaint do sceithirí a bhfuil feidhm aici i gcomhthéacs Rialachán (AE) Uimh. 575/2013 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (5).

(8)

Maidir le sábháilteacht táirgí a chuirtear ar an margadh inmheánach, is iad na gnóthaí a bhfuil baint acu leis an slabhra monaraíochta agus dáilte príomhfhoinse na fianaise, agus is é an toradh air sin go bhfuil breisluach mór ag tuairiscí ó sceithirí i ngnóthaí den sórt sin, ós rud é go bhfuil siad i bhfad níos gaire d’fhaisnéis faoi chleachtais fhéideartha éagóracha aindleathacha maidir le monarú, allmhairiú nó dáileadh a bhaineann le táirgí neamhshábháilte. Dá réir sin, is gá cosaint do sceithirí a thabhairt isteach i ndáil leis na ceanglais sábháilteachta is infheidhme maidir le táirgí a rialaítear le reachtaíocht an Aontais um chomhchuibhiú a leagtar amach in Iarscríbhinní I agus II a ghabhann le Rialachán (AE) 2019/1020 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (6), agus i ndáil leis na ceanglais ghinearálta sábháilteachta i gcomhair táirgí a leagtar amach i dTreoir 2001/95/CE ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (7). Bheadh cosaint do sceithirí dá bhforáiltear sa Treoir seo mórthábhachtach freisin maidir le haistriú arm tine, a gcodanna, a gcomhpháirteanna agus lón lámhaigh a sheachaint, agus maidir le haistriú táirgí a bhaineann leis an gcosaint a sheachaint, ós rud é go spreagann sé tuairisciú sáruithe ar dhlí an Aontais, amhail calaois doiciméad, marcáil athraithe agus fáil chalaoiseach arm tine laistigh den Aontais i gcás gur minic a bhíonn atreorú ón margadh dlíthiúil go dtí an margadh neamhdhlíthiúil i gceist leis na sáruithe sin. Ina theannta sin, chuideodh cosaint do sceithirí dá bhforáiltear sa Treoir seo chun cosc a chur ar mhonarú aindleathach pléascán baile trí rannchuidiú le cur i bhfeidhm cuí srianta agus rialuithe maidir le réamhtheachtaithe pléascán.

(9)

Le gníomhartha earnálacha de chuid an Aontais maidir le sábháilteacht eitlíochta, eadhon i Rialachán (AE) Uimh. 376/2014 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (8), agus maidir le sábháilteacht iompair mhuirí, eadhon i dTreoracha 2013/54/AE (9) agus 2009/16/CE (10) ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle, sainaithníodh cheana an tábhacht a bhaineann le cosaint do sceithirí i ndáil le sáruithe ar rialacha an Aontais maidir le sábháilteacht iompair a chosc agus a dhíspreagadh, ar sáruithe iad ar féidir leo beatha daoine a chur i mbaol, agus déantar foráil sna gníomhartha sin do bhearta cosanta oiriúnaithe do sceithirí chomh maith le bealaí tuairiscithe sonracha. Leis na gníomhartha sin, foráiltear freisin do chosaint i gcoinne frithbhirt d’oibrithe a thuairiscíonn a gcuid botún macánta féin, rud ar a dtugtar “cultúr cóir”. Is gá na gnéithe den chosaint do sceithirí atá ann cheana a chomhlánú sa dá earnáil sin, chomh maith le cosaint a sholáthar i modhanna iompair eile, eadhon iompar d’uiscebhealaí intíre, de bhóthar agus d’iarnród, chun forfheidhmiú na gcaighdeán sábháilteachta i dtaca leis na modhanna iompair sin a fheabhsú.

(10)

Maidir le réimse chosaint an chomhshaoil, tá sé dúshlánach fós fianaise a bhailiú, agus coireanna comhshaoil agus iompar neamhdhleathach a chosc, a bhrath agus aghaidh a thabhairt orthu, agus is gá gníomhaíochtaí ina leith sin a threisiú, mar a shainaithin an Coimisiún ina theachtaireacht an 18 Eanáir 2018 dar teideal “EU actions to improve environmental compliance and governance” (Gníomhaíochtaí AE chun comhlíonadh agus rialachas comhshaoil a fheabhsú). Ós rud é, roimh theacht i bhfeidhm na Treorach seo, nach bhforáiltear do rialacha cosanta do sceithirí maidir le cosaint an chomhshaoil ach in aon ghníomh earnála amháin, eadhon Treoir 2013/30/AE ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (11), is gá cosaint den sórt sin a thabhairt isteach chun forfheidhmiú éifeachtach acquis an Aontais maidir leis an gcomhshaol a áirithiú, ar féidir sáruithe ar an acquis sin díobháil thromchúiseach a dhéanamh do leas an phobail agus d’fhéadfadh éifeachtaí iarmharta a bheith acu thar theorainneacha náisiúnta. Tá tabhairt isteach cosanta den sórt sin ábhartha freisin i gcásanna inar féidir le táirgí neamhshábháilte dochar a dhéanamh don chomhshaol.

(11)

Le cosaint do sceithirí a fheabhsú, chuideofaí freisin le sáruithe ar rialacha an Chomhphobail Eorpaigh do Fhuinneamh Adamhach maidir le sábháilteacht núicléach, cosaint ar radaíocht agus bainistiú freagrach agus sábháilte breosla spíonta agus dramhaíola radaighníomhaí a chosc agus a dhíspreagadh. Ina theannta sin, threiseodh sé forfheidhmiú fhorálacha ábhartha Threoir 2009/71/Euratom ón gComhairle (12), a bhaineann le cultúr éifeachtach um shábháilteacht núicléach a chur chun cinn agus a fheabhsú agus, go háirithe, pointe (a) d’Airteagal 8b(2) den Treoir sin, a éilíonn, inter alia, go mbunaíonn an t-údarás rialála inniúil córais bhainistíochta a thugann tosaíocht chuí do shábháilteacht núicléach agus a chuireann chun cinn, ar gach leibhéal foirne agus bainistíochta, an cumas chun feidhmiú éifeachtach na bprionsabal agus na gcleachtas sábháilteachta ábhartha a cheistiú agus tuairisciú a dhéanamh ar bhealach tráthúil ar shaincheisteanna sábháilteachta.

(12)

Le creat maidir le cosaint do sceithirí a thabhairt isteach, chuideofaí le forfheidhmiú na bhforálacha atá ann cheana i réimse an bhiashlabhra agus, go háirithe, maidir le sábháilteacht bia agus beatha, agus maidir le sláinte, cosaint agus leas ainmhithe a neartú, agus chuideofaí le sáruithe rialacha an Aontais sna réimsí sin a chosc. Tá dlúthnasc idir na rialacha éagsúla de chuid an Aontais a leagtar síos sna réimsí sin. Leagtar amach i Rialachán (CE) Uimh. 178/2002 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (13) na prionsabail ghinearálta agus na ceanglais ghinearálta a thugann tacaíocht do gach beart Aontais agus náisiúnta a bhaineann le bia agus beatha, agus díriú ar leith ar shábháilteacht bia, chun ardleibhéal cosanta do shláinte an duine agus do leasanna tomhaltóirí a áirithiú maidir le bia agus chun feidhmiú éifeachtach an mhargaidh inmheánaigh a áirithiú. Foráiltear leis an Rialachán sin, inter alia, go gcuirtear cosc ar oibreoirí gnó bia agus beatha cur in aghaidh a gcuid fostaithe agus daoine eile i ndáil leis an gcomhar le húdaráis inniúla i gcás ina bhféadfadh an comhar sin baol a thagann ó bhia a chosc, a laghdú nó a dhíothú. Ghlac reachtóir an Aontais cur chuige den chineál céanna i réimse “an Dlí maidir le sláinte ainmhithe” trí Rialachán (AE) 2016/429 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (14) lena mbunaítear na rialacha maidir le cosc agus rialú galar ainmhithe atá in-tarchurtha chuig ainmhithe nó daoine agus i réimse chosaint agus fholláine na n-ainmhithe a choinnítear chun críoch feirmeoireachta, na n-ainmhithe a úsáidtear chun críoch eolaíochta, na n-ainmhithe le linn an iompair agus na n-ainmhithe tráth a maraithe, trí Threoir 98/58/CE ón gComhairle (15) agus Treoir 2010/63/AE ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (16), chomh maith le Rialacháin (CE) Uimh. 1/2005 (17) agus (CE) Uimh. 1099/2009 (18) ón gComhairle, faoi seach.

(13)

An tuairisciú a dhéanann sceithirí ar sháruithe, is féidir leis a bheith ríthábhachtach chun rioscaí don tsláinte phoiblí agus do chosaint tomhaltóirí a bhrath agus a chosc, a laghdú nó a dhíothú, ar rioscaí iad a bhíonn ann de bharr sáruithe ar rialacha an Aontais, nach dtiocfadh chun solais, b’fhéidir, murach na tuairiscí sin. Go háirithe, tá baint mhór ag cosaint tomhaltóirí le cásanna inar féidir le táirgí neamhshábháilte díobháil mhór a dhéanamh do thomhaltóirí.

(14)

Maidir le príobháideachais a urramú agus sonraí pearsanta a chosaint, a chumhdaítear mar chearta bunúsacha in Airteagail 7 agus 8 de Chairt um Chearta Bunúsacha an Aontais Eorpaigh (“an Chairt”), is réimsí eile iad inar féidir le sceithirí cuidiú chun sáruithe a nochtadh, ar sáruithe iad a d’fhéadfadh díobháil thromchúiseach a dhéanamh do leas an phobail. Is féidir le sceithirí cuidiú chun sáruithe ar Threoir (AE) 2016/1148 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (19) maidir le slándáil gréasán agus córas faisnéise a nochtadh, lena dtugtar isteach ceanglas chun fógra a thabhairt maidir le teagmhais, lena n-áirítear iad siúd nach gcuireann isteach ar shonraí pearsanta, agus ceanglais slándála d’eintitis a sholáthraíonn seirbhísí riachtanacha ar fud go leor earnálacha, mar shampla fuinneamh, sláinte, iompar agus baincéireacht, do sholáthraithe príomhsheirbhísí digiteacha, mar shampla seirbhísí néalríomhaireachta, agus do sholáthróirí fóntas bunúsach, amhail uisce, leictreachas agus gás. Tá tábhacht faoi leith ag baint le tuairisciú ó sceithirí sa réimse sin chun teagmhais slándála a chosc a mbeadh tionchar acu ar phríomhghníomhaíochtaí eacnamaíocha agus sóisialta agus ar sheirbhísí digiteacha a úsáidtear go forleathan, agus chun aon sárú ar rialacha cosanta sonraí an Aontais a chosc. Le tuairisciú den sórt sin, cuidítear le leanúnachas na seirbhísí atá riachtanach d’fheidhmiú an mhargaidh inmheánaigh agus do leas na sochaí a áirithiú.

(15)

Ina theannta sin, réimse tábhachtach nach mór dlí an Aontais a neartú ann is ea é cosaint leasanna airgeadais an Aontais, a bhaineann leis an gcomhrac i gcoinne na calaoise, an éillithe agus aon ghníomhaíocht neamhdhleathach eile a dhéanann difear d’úsáid chaiteachas an Aontais, do bhailiú ioncaim agus chistí an Aontais nó do shócmhainní an Aontais. Tá neartú chosaint leasanna airgeadais an Aontais ábhartha freisin maidir le cur chun feidhme bhuiséad an Aontais i ndáil le caiteachas a thabhaítear ar bhonn an Chonartha ag bunú an Chomhphobail Eorpaigh do Fhuinneamh Adamhach (Conradh Euratom). Mar thoradh ar easpa forfheidhmithe éifeachtaigh i réimse chosaint leasanna airgeadais an Aontais, lena n-áirítear i dtaca le calaois agus éilliú ar an leibhéal náisiúnta a chosc, bíonn laghdú ar ioncam an Aontais agus déantar cistí de chuid an Aontais a mhí-úsáid, rud is féidir infheistíochtaí poiblí a shaobhadh, bac a chur ar an bhfás agus an bonn a bhaint de mhuinín na saoránach i ngníomhaíochtaí an Aontais. Le hAirteagal 325 den Chonradh ar Fheidhmiú an Aontais Eorpaigh (CFAE), ceanglaítear ar an Aontas agus ar na Ballstáit calaois agus aon ghníomhaíochtaí neamhdhlíthiúla eile a dhéanann díobháil do leasanna airgeadais an Aontais a chomhrac. Áirítear ar bhearta ábhartha de chuid an Aontais i ndáil leis sin, go háirithe, Rialachán (CE, Euratom) Uimh. 2988/95 ón gComhairle (20) agus Rialachán (AE, Euratom) Uimh 883/2013 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (21). Comhlánaítear Rialachán (CE, Euratom) Uimh 2988/95, do na cineálacha iompair is tromchúisí a bhaineann leis an gcalaois, le Treoir (AE) 2017/1371 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (22) agus le Coinbhinsiún an 26 Iúil 1995, arna tharraingt suas ar bhonn Airteagal K.3 den Chonradh ar an Aontas Eorpach, maidir le cosaint leasanna airgeadais na gComhphobal Eorpach (23), lena n-áirítear Prótacail an 27 Meán Fómhair 1996, (24) an 29 Samhain 1996 (25) agus an 19 Meitheamh 1997 (26). Tá an Coinbhinsiún agus na Prótacail sin fós i bhfeidhm maidir leis na Ballstáit nach bhfuil faoi cheangal ag Treoir (AE) 2017/1371.

(16)

Ba cheart íoschaighdeáin choiteanna maidir le cosaint do sceithirí a leagan síos freisin maidir le sáruithe a bhaineann leis an margadh inmheánach dá dtagraítear in Airteagal 26(2) CFAE. Thairis sin, i gcomhréir le cásdlí Chúirt Bhreithniúnais an Aontais Eorpaigh (‘an Chúirt’), tá sé beartaithe, le bearta an Aontais arb é is aidhm leo feidhmiú an mhargaidh inmheánaigh a bhunú nó a áirithiú, rannchuidiú le díothú bacainní atá ann cheana nó bacainní atá ag teacht chun cinn ar shaorghluaiseacht earraí nó ar an tsaoirse seirbhísí a sholáthar, agus rannchuidiú le deireadh a chur le saobhadh iomaíochta.

(17)

Go sonrach, le cosaint do sceithirí chun forfheidhmiú dhlí iomaíochta an Aontais a fheabhsú, lena n-áirítear maidir leis an státchabhair, dhéanfaí feidhmiú éifeachtach na margaí san Aontas a choimirciú, bheadh cothrom na Féinne ann don ghnó agus rachadh sé chun sochair do thomhaltóirí. Maidir le rialacha iomaíochta a bhfuil feidhm acu maidir le gnóthais, tá tábhacht an tuairiscithe cos istigh maidir le sáruithe ar dhlí na hiomaíochta a bhrath aitheanta cheana féin sa chlár trócaire arna shaothrú ag an gCoimisiún faoi Airteagal 4a de Rialachán (CE) Uimh. 773/2004 ón gCoimisiún (27) agus aithníodh í freisin le tabhairt isteach uirlise le haghaidh sceithireacht anaithnid ag an gCoimisiún le déanaí. Baineann sáruithe i dtaca le dlí na hiomaíochta agus le rialacha maidir leis an státchabhair le hAirteagail 101, 102, 106, 107 agus 108 CFAE agus le rialacha an dlí thánaistigh arna nglacadh lena gcur i bhfeidhm.

(18)

Sáruithe ar dhlí na cánach corparáide agus socruithe arb é is cuspóir dóibh buntáiste cánach a fháil agus oibleagáidí dlíthiúla a sheachaint, rud a chuireann ar neamhní ar an gcaoi sin an cuspóir nó an chúis le dlí na cánach corparáide is infheidhme, bíonn tionchar diúltach acu ar fheidhmiú cuí an mhargaidh inmheánaigh. Is féidir iomaíocht éagórach cánach agus imghabháil fhorleathan cánach a bheith ag eascairt as sáruithe agus socruithe den sórt sin, rud a dhéanann an chothroime iomaíochta do ghnóthaí a shaobhadh agus mar thoradh air bíonn caillteanas in ioncam cánach do na Ballstáit agus do bhuiséad an Aontais ina iomláine. Ba cheart a fhoráil leis an Treoir seo do chosaint i gcoinne frithbhirt ar dhaoine a thuairiscíonn socruithe seachantacha agus/nó drochúsáide, ar socruithe iad nach mbraithfí, b’fhéidir, ar shlí eile, agus é mar aidhm leis sin cumas na n-údarás inniúil a neartú i dtaca le feidhmiú cuí an mhargaidh aonair a choimirciú agus saobhadh agus bacainní ar thrádáil a bhaint a dhéanann difear d’iomaíochas na ngnóthaí sa mhargadh inmheánach, agus a bhfuil nasc díreach acu le rialacha na saorghluaiseachta agus is ábhartha freisin iad maidir le cur i bhfeidhm na rialacha maidir leis an státchabhair. Le cosaint do sceithirí, dá bhforáiltear sa Treoir seo, chuideofaí le tionscnaimh de chuid an Choimisiúin a rinneadh le déanaí atá dírithe ar thrédhearcacht agus malartú faisnéise i réimse an chánachais a fheabhsú, agus ar thimpeallacht cánach corparáide níos cothroime laistigh den Aontas a chruthú, d’fhonn éifeachtúlacht na mBallstát a mhéadú maidir le socruithe seachantacha agus/nó drochúsáide a aithint, agus chabhródh an chosaint sin le socruithe den sórt sin a dhíspreagadh. Mar sin féin, ní dhéantar forálacha maidir le cánacha a chomhchuibhiú leis an Treoir seo, bíodh siad ina bhforálacha substainteacha nó ina bhforálacha nós imeachta, agus ní fhéachtar leis an Treoir seo forfheidhmiú rialacha náisiúnta maidir le cáin chorparáide a threisiú, gan dochar don fhéidearthacht go bhféadfadh na Ballstáit faisnéis tuairiscithe a úsáid chun na críche sin.

(19)

I bpointe (a) d’Airteagal 2(1), sainítear raon feidhme ábhartha na Treorach seo trí bhíthin tagairt a dhéanamh do liosta de ghníomhartha de chuid an Aontais a leagtar amach san Iarscríbhinn. Tugann sé sin le tuiscint, i gcás ina sainíonn na gníomhartha sin de chuid an Aontais a raon feidhme ábhartha trí thagairt a dhéanamh do ghníomhartha de chuid an Aontais a liostaítear ina gcuid iarscríbhinní, gur cuid de raon feidhme ábhartha na Treorach seo iad na gníomhartha deireacnacha sin freisin. Thairis sin, ba cheart a thuiscint go n-áirítear leis an tagairt do na gníomhartha san Iarscríbhinn gach beart cur chun feidhme nó tarmligthe náisiúnta agus de chuid an Aontais arna nglacadh de bhun na ngníomhartha sin. Ina theannta sin, ní mór a thuiscint gur tagairt dhinimiciúil í an tagairt do na gníomhartha de chuid an Aontais atá san Iarscríbhinn a ghabhann leis an Treoir seo, i gcomhréir leis an gcóras caighdéanach le haghaidh tagairtí a dhéanamh do ghníomhartha dlí an Aontais. Mar sin, más rud é gur leasaíodh gníomh de chuid an Aontais atá san Iarscríbhinn nó más rud é go leasaítear é, baineann an tagairt leis an ngníomh arna leasú; más rud é gur cuireadh gníomh eile in ionad gnímh de chuid an Aontais atá san Iarscríbhinn nó más rud é go gcuirtear gníomh eile ina ionad, baineann an tagairt leis an ngníomh nua.

(20)

I ngníomhartha áirithe de chuid an Aontais, go háirithe i réimse na seirbhísí airgeadais, amhail Rialachán (AE) Uimh. 596/2014 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (28), agus Treoir Cur Chun Feidhme (AE) 2015/2392 ón gCoimisiún (29), arna ghlacadh ar bhonn an Rialacháin sin, tá rialacha mionsonraithe cheana maidir le cosaint do sceithirí. Aon rialacha sonracha i ndáil leis sin dá bhforáiltear i reachtaíocht an Aontais atá ann cheana, lena n-áirítear gníomhartha an Aontais a liostaítear i gCuid II den Iarscríbhinn a ghabhann leis an Treoir seo, ar gníomhartha iad atá oiriúnaithe do na hearnálacha ábhartha, ba cheart iad a choinneáil. Tá sé seo ríthábhachtach chun a fháil amach cé na heintitis dhlíthiúla i réimse na seirbhísí airgeadais, an choisc ar sciúradh airgid agus ar mhaoiniú sceimhlitheoireachta a bhfuil sé d’oibleagáid orthu faoi láthair bealaí tuairiscithe inmheánacha a bhunú. Ag an am céanna, chun comhsheasmhacht agus deimhneacht dhlíthiúil a áirithiú ar fud na mBallstát, ba cheart an Treoir seo a bheith infheidhme maidir leis na hábhair go léir nach rialaítear faoi na gníomhartha earnáilsonracha, agus ar an gcaoi sin ba cheart di gníomhartha den sórt sin a chomhlánú, ionas go mbeidh siad ailínithe go hiomlán leis na híoschaighdeáin. Go háirithe, ba cheart don Treoir seo tuilleadh mionsonraí a chur ar fáil i dtaobh dhearadh na mbealaí tuairiscithe inmheánacha agus seachtracha, oibleagáidí na n-údarás inniúil, agus chineálacha sonracha na cosanta i gcoinne idirbhirt atá le soláthar ar an leibhéal náisiúnta. Maidir leis sin, le hAirteagal 28(4) de Rialachán (AE) Uimh. 1286/2014 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (30), tugtar an deis do na Ballstáit bealach tuairiscithe inmheánach a sholáthar sa réimse a chumhdaítear leis an Rialachán sin. Ar mhaithe leis an gcomhsheasmhacht leis na híoschaighdeáin a leagtar síos leis an Treoir seo, ba cheart feidhm a bheith freisin ag an oibleagáid chun bealaí tuairiscithe inmheánacha a bhunú dá bhforáiltear sa Treoir seo i dtaca le Rialachán (AE) Uimh. 1286/2014.

(21)

Níor cheart gur dhochar an Treoir seo don chosaint a thugtar d’oibrithe nuair a thuairiscíonn siad sáruithe ar dhlí fostaíochta an Aontais. Go háirithe, i réimse na sábháilteachta agus na sláinte gairme, ceanglaítear ar Bhallstáit le hAirteagal 11 de Threoir 89/391/CEE ón gComhairle (31) cheana féin a áirithiú nach gcuirfear oibrithe nó ionadaithe oibrithe faoi mhíbhuntáiste mar gheall ar iarrataí nó moltaí a dhéanann siad d’fhostóirí bearta iomchuí a ghlacadh chun guaiseacha a mhaolú d’oibrithe agus/nó chun foinsí contúirte a bhaint. Faoin Treoir sin, tá oibrithe agus a n-ionadaithe i dteideal ceisteanna a ardú leis an údarás inniúil má mheasann siad go bhfuil na bearta a glacadh agus na modhanna atá in úsáid ag an bhfostóir neamhleor chun sábháilteacht agus sláinte a áirithiú.

(22)

I gcás tuairisciú a bhaineann le casaoidí idirphearsanta a dhéanann difear eisiach don duine tuairiscithe, eadhon casaoidí faoi choinbhleachtaí idirphearsanta idir an duine tuairiscithe agus oibrí eile, d’fhéadfadh na Ballstáit a chinneadh gur féidir an tuairisciú sin a tharchur chuig nósanna imeachta eile.

(23)

Níor cheart gur dhochar an Treoir seo don chosaint a thugtar leis na nósanna imeachta i dtaca le gníomhaíochtaí neamhdhlíthiúla a d’fhéadfadh a bheith ann a thuairisciú, lena n-áirítear calaois nó éilliú, ar gníomhaíochtaí iad a dhéanann dochar do leasanna an Aontais, nó i dtaca le hiompar a thuairisciú a bhaineann le dualgais ghairmiúla a dhéanamh a d’fhéadfadh a bheith ina mainneachtain thromchúiseach oibleagáidí oifigigh agus sheirbhísigh eile an Aontais Eorpaigh a chomhlíonadh, a bhunaítear faoi Airteagail 22a, 22b agus 22c de Rialacháin Foirne Oifigigh an Aontais Eorpaigh agus Coinníollacha Fostaíochta Sheirbhísigh Eile an Aontais Eorpaigh, a leagtar síos i Rialachán (CEE, Euratom, CEGC) Uimh. 259/68 ón gComhairle (32). Ba cheart feidhm a bheith ag an Treoir seo i gcás ina dtuairiscíonn oifigigh agus seirbhísigh eile de chuid an Aontais sáruithe a tharlaíonn i gcomhthéacs oibre lasmuigh dá gcaidreamh fostaíochta le hinstitiúidí, comhlachtaí, oifigí nó gníomhaireachtaí an Aontais.

(24)

Fanann an tslándáil náisiúnta ina freagracht ar gach Ballstát faoi leith agus air siúd amháin. Níor cheart feidhm a bheith ag an Treoir seo maidir le tuairiscí faoi sháruithe ar sholáthar a bhaineann le gnéithe cosanta nó slándála i gcás ina gcumhdaítear iad sin le hAirteagal 346 CFAE, i gcomhréir le cásdlí na Cúirte. Má shocraíonn na Ballstáit an chosaint dá bhforáiltear faoin Treoir seo a leathnú le go gcuimseofaí tuilleadh réimsí nó gníomhartha nach bhfuil laistigh dá raon feidhme ábhartha, ba cheart dóibh a bheith in ann forálacha sonracha a ghlacadh chun leasanna bunúsacha na slándála náisiúnta a chosaint i ndáil leis an méid sin.

(25)

Ina theannta sin, níor cheart gur dhochar an Treoir seo do chosaint na faisnéise rúnaicmithe nach mór a chosaint ar rochtain neamhúdaraithe, ar chúiseanna slándála, faoi réir dhlí an Aontais nó faoi réir forálacha reachtaíochta, rialúcháin nó riaracháin atá i bhfeidhm sa Bhallstát lena mbaineann. Thairis sin, níor cheart don seo difear a dhéanamh do na hoibleagáidí a eascraíonn as Cinneadh 2013/488/AE ón gComhairle (33) nó Cinneadh (AE, Euratom) 2015/444 ón gCoimisiún (34).

(26)

Níor cheart don Treoir seo difear a dhéanamh do chosaint rúndacht na cumarsáide idir dlíodóirí agus a gcliaint (“pribhléid ghairmiúil dlíodóra”) dá bhforáiltear faoin dlí náisiúnta agus, i gcás inarb infheidhme, faoi dhlí an Aontais, i gcomhréir le cásdlí na Cúirte. Ina theannta sin, níor cheart don Treoir seo difear a dhéanamh don oibleagáid cineál rúnda na cumarsáide idir soláthraithe cúraim sláinte, lena n-áirítear teiripeoirí, agus a n-othair agus cineál rúnda taifead othar (“príobháideachas leighis”) a chosaint dá bhforáiltear faoin dlí náisiúnta agus faoi dhlí an Aontais.

(27)

Ba cheart do chomhaltaí de ghairmeacha eile seachas dlíodóirí agus soláthraithe cúraim sláinte a bheith in ann cáiliú le haghaidh cosaint faoin Treoir seo nuair a thuairiscíonn siad faisnéis a chosnaítear leis na rialacha gairmiúla is infheidhme, ar choinníoll gur gá an fhaisnéis sin a thuairisciú chun críocha sárú a thagann laistigh de raon feidhme na Treorach seo a nochtadh.

(28)

Cé gur cheart don Treoir seo foráil a dhéanamh, faoi choinníollacha áirithe, maidir le díolúine theoranta ó dhliteanas, lena n-áirítear dliteanas coiriúil, i gcás sárú rúndachta, níor cheart di difear a dhéanamh do rialacha náisiúnta maidir leis an nós imeachta coiriúil, go háirithe dóibh sin atá dírithe ar shláine na n-imscrúduithe agus na nósanna imeachta nó ar chearta cosanta na ndaoine lena mbaineann a choimirciú. Níor cheart gur dhochar an méid sin do bhearta cosanta a thabhairt isteach i gcineálacha eile de dhlí nós imeachta, go háirithe, aisiompú an dualgais cruthúnais i nósanna imeachta náisiúnta riaracháin, sibhialta nó saothair.

(29)

Níor cheart don Treoir seo difear a dhéanamh do na rialacha náisiúnta maidir le feidhmiú chearta ionadaithe na bhfostaithe ar fhaisnéis, comhairle, agus rannpháirtíocht i gcómhargáil ná dá gcosaint ar chearta fostaíochta oibrithe. Níor cheart gur dhochar an méid sin don leibhéal cosanta a dheonaítear faoin Treoir seo.

(30)

Níor cheart feidhm a bheith ag an Treoir seo i gcásanna ina bhfuil daoine, tar éis dóibh a dtoiliú feasach a thabhairt, sainaitheanta mar fhaisnéiseoirí nó cláraithe mar fhaisnéiseoirí i mbunachair sonraí arna mbainistiú ag údaráis atá ceaptha ar an leibhéal náisiúnta, amhail údaráis chustaim, agus a thuairiscíonn sáruithe chuig údaráis forfheidhmithe, in aghaidh luach saothair nó cúitimh. Déantar tuairiscí den sórt sin de bhun nósanna imeachta sonracha a bhfuil sé mar aidhm acu anaithnideacht daoine den sórt sin a ráthú chun a sláine fhisiceach a chosaint, agus atá éagsúil ó na bealaí tuairiscithe dá bhforáiltear faoin Treoir seo.

(31)

Daoine a thuairiscíonn faisnéis faoi bhagairtí nó díobháil do leas an phobail a fhaigheann siad i gcomhthéacs a ngníomhaíochtaí a bhaineann leis an obair, is ag feidhmiú a gcirt chun tuairimí a nochtadh atá siad. Leis an gceart chun tuairimí a nochtadh agus faisnéis a fháil, atá cumhdaithe in Airteagal 11 den Chairt agus in Airteagal 10 den Choinbhinsiún chun Cearta an Duine agus Saoirsí Bunúsacha a Chosaint, cuimsítear an ceart chun faisnéis a fháil agus a thabhairt amach mar aon le saoirse agus iolrachas na meán. Dá réir sin, sa Treoir seo, baintear leas as cásdlí na Cúirte Eorpaí um Chearta an Duine (ECHR) maidir leis an gceart chun tuairimí a nochtadh, agus na prionsabail a d’fhorbair An Chomhairle Eorpach ar an mbonn sin ina Moladh maidir le Cosaint do Sceithirí a ghlac a Coiste Airí an 30 Aibreán 2014.

(32)

Chun tairbhe a bhaint as cosaint faoin Treoir seo, ba cheart do na daoine tuairiscithe forais réasúnacha a bheith acu a chreidiúint, i bhfianaise na n-imthosca agus na faisnéise atá ar fáil dóibh tráth an tuairiscithe, go bhfuil na nithe a thuairiscíonn siad fíor. Is cosaint riachtanach é an ceanglas sin i gcoinne tuairisciú mailíseach agus suaibhreosach nó tuairisciú mí-úsáideach, toisc go n-áirithítear leis nach mbainfidh na daoine a thuairiscíonn, tráth an tuairiscithe, faisnéis mhícheart nó mhíthreorach d’aon ghnó agus go feasach, tairbhe den chosaint. Ag an am céanna, áirithítear leis an gceanglas nach gcaillfear an chosaint nuair a thuairiscigh an duine tuairiscithe faisnéis mhíchruinn faoi sháruithe de bhotún macánta. Ar an gcuma chéanna, ba cheart do dhaoine tuairiscithe a bheith i dteideal cosanta faoin Treoir seo má tá forais réasúnacha acu chun a chreidiúint go dtagann an fhaisnéis a thuairiscítear laistigh dá raon feidhme. Ba cheart na cúiseanna a bhí ag na daoine tuairiscithe leis an tuairisciú a bheith neamhábhartha agus cinneadh á dhéanamh i dtaobh ba cheart nó nár cheart don duine sin cosaint a fháil.

(33)

Dé ghnáth, bíonn daoine tuairiscithe níos mó ar a gcompord faoi thuairisciú a dhéanamh go hinmheánach, ach amháin má bhíonn cúiseanna acu le tuairisciú go seachtrach. Léirítear i staidéir eimpíreacha gurb iondúil go dtuairiscíonn bunús na sceithirí go hinmheánach, laistigh den eagraíocht ina bhfuil siad ag obair. Is é tuairisciú inmheánach freisin an bealach is fearr le faisnéis a chur chuig na daoine ar féidir leo cuidiú le réiteach luath éifeachtach na rioscaí do leas an phobail. Ag an am céanna, ba cheart an deis a bheith ag an duine tuairiscithe an bealach tuairiscithe is oiriúnaí a roghnú ag brath ar imthosca aonair an cháis. Thairis sin, tá sé riachtanach nochtadh poiblí a chosaint, ag cur san áireamh prionsabail dhaonlathacha, amhail trédhearcacht agus cuntasacht, agus cearta bunúsacha, amhail an tsaoirse chun tuairimí a nochtadh agus saoirse agus iolrachas na meán, agus leas na bhfostóirí chun a gcuid eagraíochtaí a bhainistiú agus a leasanna a chosaint, ar láimh amháin, á chothromú ag an am céanna le leas an phobail a bheith cosanta ó dhíobháil, ar an láimh eile, i gcomhréir leis na critéir a forbraíodh i gcásdlí ECHR.

(34)

Gan dochar d’oibleagáidí atá ann cheana foráil a dhéanamh do thuairisciú anaithnid de bhua dhlí an Aontais, ba cheart do na Ballstáit a bheith in ann a chinneadh an bhfuil ceangal ar eintitis dhlithiúla san earnáil phríobháideach agus phoiblí agus údaráis inniúla glacadh le tuairisciú anaithnid ar fhaisnéis faoi sháruithe a thagann faoi raon feidhme na Treorach seo agus an ndéanfaidh siad bearta leantacha ina leith. Mar sin féin, maidir le daoine a thuairiscigh ar bhonn anaithnid nó a rinne nochtadh poiblí ar bhonn anaithnid a thagann faoi raon feidhme na Treorach seo agus a chomhlíonann a coinníollacha, ba cheart dóibh tairbhe a bhaint as cosaint faoin Treoir seo má aithnítear iad ina dhiaidh sin agus má bhíonn siad thíos le frithbheart.

(35)

Leis an Treoir seo, ba cheart foráil a dheanamh maidir le cosaint a dheonú i gcásanna ina dtuairiscíonn daoine, de bhun reachtaíocht an Aontais, d’institiúidí, comhlachtaí, oifigigh nó gníomhaireachtaí de chuid an Aontais, mar shampla i gcomhthéacs calaoise a bhaineann le buiséad an Aontais.

(36)

Teastaíonn cosaint dhlíthiúil shonrach ó dhaoine má fhaigheann siad an fhaisnéis a thuairiscíonn siad trína gcuid gníomhaíochtaí a bhaineann leis an obair agus dá bhféadfaidís a bheith i mbaol frithbhirt san obair dá bharr sin, mar shampla, as dualgas rúndachta nó dílseachta a shárú. Is é an chúis bhunúsach gur cheart cosaint a thabhairt do dhaoine den sórt sin ná go bhfuil a seasamh eacnamaíoch leochaileach i leith an duine ar a bhfuil siad de facto ag brath don obair. I gcás nach bhfuil aon éagothroime cumhachta a bhaineann leis an obair ann, mar shampla i gcás gnáthghearánach nó saoránaigh ar an láthair, níl aon ghá le cosaint i gcoinne frithbhirt.

(37)

Le forfheidhmiú éifeachtach dhlí an Aontais, éilítear gur cheart cosaint a thabhairt don réimse is leithne is féidir de chatagóirí daoine, bíodh siad ina saoránaigh de chuid an Aontais nó ina náisiúnaigh tríú tíortha, ar daoine iad a bhfuil rochtain phribhléideach acu, de bhua a gcuid gníomhaíochtaí a bhaineann leis an obair, beag beann ar chineál na ngníomhaíochtaí sin agus ar cé acu a íoctar nó nach n-íoctar iad, ar fhaisnéis faoi sháruithe a mbeadh sé ar leas an phobail iad a thuairisciú, agus a d’fhéadfadh a bheith thíos le frithbheart má thuairiscíonn siad na sáruithe sin. Ba cheart do na Ballstáit a áirithiú go ndéantar an gá atá le cosaint a shocrú trí thagairt a dhéanamh do na himthosca ábhartha go léir agus ní hamháin trí thagairt a dhéanamh do chineál an chaidrimh, ionas go gcumhdófar raon iomlán na ndaoine a bhfuil baint acu leis an eagraíocht inar tharla an sárú.

(38)

Ba cheart feidhm a bheith ag cosaint, ar dtús, maidir le daoine a bhfuil stádas “oibrithe” acu, de réir bhrí Airteagal 45(1) CFAE, mar atá léirithe ag an gCúirt, eadhon daoine a dhéanann seirbhísí, ar feadh tréimhse áirithe ama, i gcomhair duine eile agus faoina stiúradh, agus go bhfaigheann siad luach saothair mar chúiteamh air sin. Dá bhrí sin, ba cheart cosaint a thabhairt freisin d’oibrithe i gcaidreamh fostaíochta neamhchaighdeánach, lena n-áirítear oibrithe páirtaimseartha agus oibrithe ar chonarthaí ar théarma seasta, chomh maith le daoine a bhfuil conradh fostaíochta nó caidreamh fostaíochta acu le gníomhaireacht shealadach, cineálacha neamhchinnte caidrimh ina mbíonn sé deacair go minic cineálacha caighdeánacha cosanta i gcoinne cóir éagórach a chur i bhfeidhm. Le coincheap an “oibrithe”, áirítear freisin státseirbhísigh, fostaithe seirbhíse poiblí, mar aon le haon daoine eile atá ag obair san earnáil phoiblí.

(39)

Ba cheart cosaint a leathnú le go gcuimseofaí catagóirí breise daoine nádúrtha freisin, agus, cé nach “oibrithe” iad de réir bhrí Airteagal 45(1) CFAE, is féidir ról lárnach a bheith acu maidir le sáruithe ar dhlí an Aontais a nochtadh agus féadfaidh siad féin a bheith in áit na leochaileachta eacnamaíche i gcomhthéacs a ngníomhaíochtaí a bhaineann leis an obair. Mar shampla, maidir le sábháilteacht táirgí, tá soláthróirí i bhfad níos gaire d’fhoinse na faisnéise faoi chleachtais fhéideartha éagóracha aindleathacha maidir le monarú, allmhairiú nó dáileadh a bhaineann le táirgí neamhshábháilte; agus maidir le cur chun feidhme chistí an Aontais, tá sainchomhairleoirí a sholáthraíonn a gcuid seirbhísí in ionad pribhléide chun aird a tharraingt ar sháruithe a bhfuil siad mar fhinné orthu. De ghnáth, tá na catagóirí sin daoine, ar féidir daoine féinfhostaithe a sholáthraíonn seirbhísí, oibrithe neamhspleácha, conraitheoirí, fochonraitheoirí agus soláthróirí a bheith ar áireamh leo, faoi réir frithbhirt is féidir a bheith, mar shampla, i bhfoirm conradh le haghaidh seirbhísí, ceadúnas nó cead a fhoirceannadh go luath nó a chealú, caillteanas gnó, caillteanas ioncaim, comhéigean, imeaglú nó ciapadh, dúliostáil nó gnó a bhaghcatáil nó damáiste dá gclú. Is féidir le scairshealbhóirí agus daoine i gcomhlachtaí bainistíochta a bheith thíos le frithbheart freisin, mar shampla i dtéarmaí airgeadais nó le himeaglú nó ciapadh, dúliostáil nó damáiste dá gclú. Ba cheart cosaint a thabhairt freisin do dhaoine a bhfuil a gcaidreamh oibre críochnaithe, agus d’iarrthóirí fostaíochta nó daoine a bhíonn ag iarraidh seirbhísí a sholáthar d’eagraíocht, ar daoine iad a fuair an fhaisnéis faoi sháruithe le linn an phróisis earcaíochta nó le linn céim idirbheartaíochta réamhchonarthaí eile, agus a d’fhéadfadh a bheith thíos le frithbheart, mar shampla i bhfoirm teistiméireachtaí diúltacha fostaíochta, dúliostáil nó baghcatáil gnó.

(40)

Tuigtear le cosaint éifeachtach do sceithirí go gcosnófar freisin catagóirí daoine, ar daoine iad, cé nach bhfuil siad ag brath ar a gcuid gníomhaíochtaí a bhaineann leis an obair go heacnamaíoch, a d’fhéadfadh a bheith thíos le frithbheart mar gheall ar fhaisnéis faoi sháruithe a thuairisciú. I gcás frithbheart i gcoinne saorálaithe agus oiliúnaithe íoctha nó neamhíoctha, is é a d’fhéadfadh a bheith i gceist nach mbainfí úsáid as a gcuid seirbhísí a thuilleadh, nó go dtabharfaí teistiméireacht dhiúltach fostaíochta sa todhchaí nó go ndéanfaí damáiste dá gclú ná dá n-ionchais ghairme ar shlí eile.

(41)

Ba cheart cosaint a chur ar fáil i gcoinne frithbhearta a ghlactar ní hamháin go díreach i leith daoine tuairiscithe iad féin, ach i gcoinne na bhfrithbheart is féidir a ghlacadh go hindíreach freisin, lena n-áirítear i leith éascaitheoirí, chomhoibrithe nó ghaolta an duine tuairiscithe a bhfuil nasc a bhaineann leis an obair acu freisin i dtaca le fostóir, custaiméir nó faighteoir seirbhísí an duine tuairiscithe sin. Gan dochar don chosaint a mbaineann ionadaithe ceardchumainn nó ionadaithe fostaithe tairbhe aisti ina gcáil mar ionadaithe den sórt sin faoi rialacha eile de chuid an Aontais agus faoi rialacha náisiúnta eile, ba cheart dóibh tairbhe a bhaint as an gcosaint dá bhforáiltear faoin Treoir seo i gcás ina dtuairiscíonn siad ina gcáil mar oibrithe agus i gcás inar thug siad comhairle agus tacaíocht don duine tuairiscithe. Ina theannta sin, áirítear mar fhrithbheart indíreach gníomhaíochtaí a dhéantar i gcoinne an eintitis dhlíthiúil ar leis an duine tuairiscithe é, a n-oibríonn an duine tuairiscithe dó nó a bhfuil an duine tuairiscithe nasctha leis ar shlí eile i gcomhthéacs a bhaineann leis an obair, amhail cur ar fáil seirbhísí a dhiúltú, dúliostáil nó gnó a bhaghcatáil.

(42)

Chun go ndéanfaí díobháil thromchúiseach do leas an phobail a bhrath agus a chosc go héifeachtach, is gá a áireamh ar choincheap an tsáraithe freisin cleachtais drochúsáide, mar a shainítear iad le cásdlí na Cúirte, eadhon gníomhartha nó neamhghníomhartha nach bhfuil neamhdhleathach i dtéarmaí foirmiúla ach a chuireann ar neamhní cuspóir nó críoch an dlí.

(43)

Chun go ndéanfaí sáruithe ar dhlí an Aontais a chosc go héifeachtach, is gá cosaint a thabhairt do dhaoine a sholáthraíonn faisnéis lena bhfuil gá chun sáruithe a nochtadh, ar sáruithe iad a tharla cheana, ar sáruithe iad nár tharla fós, ach gur an-dócha go dtarlóidh siad, agus chun gníomhartha nó neamhghníomhartha a nochtadh dá bhfuil forais réasúnacha ag an duine tuairiscithe a mheas mar sháruithe, agus chun iarrachtaí chun sáruithe a cheilt a nochtadh freisin. Ar na cúiseanna céanna, tá bonn cirt le cosaint freisin do dhaoine nach soláthraíonn fianaise dhearfach ach a ardaíonn údair imní nó amhrais réasúnacha. Ag an am céanna, níor cheart feidhm a bheith ag cosaint maidir le daoine a thuairiscíonn faisnéis atá ar fáil ina hiomláine cheana féin san fhearann poiblí nó a thuairiscíonn ráflaí nár cruthaíodh nó clostrácht.

(44)

Ba cheart dlúthnasc a bheith ann idir an tuairisciú agus an chóir dhochrach a d’fhulaing an duine tuairiscithe, go díreach nó go hindíreach, ionas gur féidir an chóir dhochrach sin a mheas mar fhrithbheart agus, dá bhrí sin, ionas gur féidir leis an duine sin tairbhe a bhaint as cosaint dhlíthiúil. Chun go ndéanfaí daoine tuairiscithe a chosc go héifeachtach mar mhodh chun forfheidhmiú dhlí an Aontais a fheabhsú, is gá frithbheart a shainmhíniú ar bhealach leathan, trí aon ghníomh nó neamhghníomh a tharlaíonn i gcomhthéacs oibre agus a dhéanann díobháil dóibh a chuimsiú. Níor cheart don Treoir seo, áfach, cosc a chur ar fhostóirí cinntí a bhaineann le fostaíocht a dhéanamh nach n-eascraíonn as an tuairisciú nó as an nochtadh poiblí.

(45)

Cosaint i gcoinne frithbhirt mar mhodh chun saoirse tuairimí a nochtadh agus saoirse agus iolrachas na meán a chaomhnú, ba cheart í a chur ar fáil do dhaoine a thuairiscíonn faisnéis faoi ghníomhartha nó neamhghníomhartha laistigh d’eagraíocht (“tuairisciú inmheánach”) nó d’údarás lasmuigh (“tuairisciú seachtrach”) agus do dhaoine a chuireann faisnéis den sórt sin ar fáil san fhearann poiblí, mar shampla, go díreach chuig an bpobal trí ardáin ar líne nó na meáin shóisialta, nó chuig na meáin, oifigigh thofa, eagraíochtaí na sochaí sibhialta, ceardchumainn, nó eagraíochtaí gairmiúla agus gnó.

(46)

Is foinsí tábhachtacha iad sceithirí, go háirithe, d’iriseoirí iniúchta. Trí chosaint éifeachtach a sholáthar do sceithirí ó fhrithbheart, méadaítear ar an deimhneacht dhlíthiúil do sceithirí féideartha agus, leis sin, spreagtar an sceithireacht trí na meáin. Maidir leis sin, tá cosaint do sceithirí mar fhoinsí iriseoireachta ríthábhachtach chun ról na hiriseoireachta iniúchta mar “fhoras faire” a chosaint i sochaithe daonlathacha.

(47)

Chun sáruithe ar dhlí an Aontais a bhrath agus a chosc go héifeachtach, tá sé ríthábhachtach go sroicheann an fhaisnéis ábhartha go tapa iad siúd is gaire do fhoinse na faidhbe, iad siúd is fearr is féidir imscrúdú a dhéanamh uirthi agus cumhachtaí acu chun í a leigheas, i gcás inar féidir. Mar phrionsabal, dá bhrí sin, ba cheart daoine tuairiscithe a spreagadh chun na bealaí tuairiscithe inmheánacha a úsáid agus tuairisciú dá bhfostóir i dtosach, má tá fáil acu ar na bealaí sin agus más féidir a bheith ag súil go bhfeidhmeoidh siad. Is amhlaidh atá, go háirithe, i gcás ina gcreideann na daoine tuairiscithe gur féidir aghaidh a thabhairt go héifeachtach ar an sárú laistigh den eagraíocht ábhartha, agus nach bhfuil aon riosca frithbhirt ann. Mar thoradh air sin, ba cheart d’eintitis dhlíthiúla san earnáil phríobháideach agus san earnáil phoiblí nósanna imeachta inmheánacha iomchuí a bhunú chun tuairiscí a fháil agus bearta leantacha a dhéanamh ina leith. Baineann an spreagadh sin freisin le cásanna inar bunaíodh bealaí den sórt sin gan é a bheith ina cheangal faoi dhlí an Aontais ná faoin dlí náisiúnta. Ba cheart don phrionsabal sin a bheith ina chuidiú chun cultúr dea-chumarsáide agus freagrachta sóisialta corparáidí a chothú in eagraíochtaí, sa chaoi go meastar go gcuireann daoine tuairiscithe go mór le féincheartú agus barr feabhais laistigh den eagraíocht.

(48)

Maidir le heintitis dhlíthiúla san earnáil phríobháideach, ba cheart an oibleagáid bealaí tuairiscithe inmheánacha a bhunú a bheith comhréireach lena méid agus le leibhéal an riosca a chruthaíonn a ngníomhaíochtaí do leas an phobail. Ba cheart gach fiontar ag a bhfuil 50 oibrí nó níos mó a bheith faoi réir na hoibleagáide bealaí tuairiscithe inmheánacha a bhunú, beag beann ar chineál a gcuid gníomhaíochtaí, bunaithe ar a n-oibleagáid CBL a bhailiú. Tar éis measúnú riosca iomchuí, d’fhéadfadh na Ballstáit a cheangal ar fhiontair eile freisin bealaí tuairiscithe inmheánacha a bhunú i gcásanna ar leith, mar shampla mar gheall ar na rioscaí suntasacha a d’fhéadfadh a bheith mar thoradh ar a gcuid gníomhaíochtaí.

(49)

Níor cheart gur dhochar an Treoir seo d’fhéidearthacht a bheith ag na Ballstáit eintitis dhlíthiúla san earnáil phríobháideach ag a bhfuil níos lú ná 50 oibrí a spreagadh chun bealaí inmheánacha le haghaidh tuairiscithe agus obair leantach a bhunú, lena n-áirítear trí cheanglais a leagan síos do na bealaí sin nach bhfuil chomh forordaitheach céanna leo sin a leagtar síos faoin Treoir seo, ar choinníoll go ráthaítear leis na ceanglais sin rúndacht agus bearta leantach dícheallacha.

(50)

Níor cheart feidhm a bheith ag an díolúine atá ag fiontair bheaga agus ag micrifhiontair ón oibleagáid bealaí tuairiscithe inmheánacha a bhunú maidir le fiontair phríobháideacha a bhfuil oibleagáid orthu bealaí tuairiscithe inmheánacha a bhunú de bhua na ngníomhartha de chuid an Aontais dá dtagraítear i gCodanna I.B agus II den Iarscríbhinn.

(51)

Ba cheart é a bheith soiléir, i gcás eintitis dhlíthiúla san earnáil phríobháideach nach bhforálann do bhealaí tuairiscithe inmheánacha, gur cheart daoine tuairiscithe a bheith in ann tuairisciú seachtrach a dhéanamh chuig na húdaráis inniúla agus ba cheart daoine den sórt sin tairbhe a bhaint den chosaint i gcoinne frithbhirt dá bhforáiltear leis an Treoir seo.

(52)

Chun a áirithiú, go háirithe, go n-urramaítear rialacha soláthair phoiblí san earnáil phoiblí, ba cheart feidhm a bheith ag an oibleagáid bealaí tuairiscithe inmheánacha a chur i bhfeidhm maidir leis na húdaráis chonarthacha agus eintitis chonarthacha uile, ar leibhéal áitiúil, réigiúnach agus náisiúnta, agus a bheith comhréireach lena méid.

(53)

Ar choinníoll go n-áiritheofar rúndacht chéannacht an duine tuairiscithe, is faoi gach aon eintiteas dlíthiúil san earnáil phríobháideach agus phoiblí é an cineál bealaí tuairiscithe atá le bunú a shainiú. Go sonrach, le bealaí tuairiscithe, ba cheart daoine a bheith in ann faisnéis faoi sháruithe a thuairisciú i scríbhinn agus an fhaisnéis sin a thíolacadh tríd an bpost, trí bhosca gearáin fisiceach nó trí bhoscaí gearáin fisiceacha, nó trí ardán ar líne, bíodh an t-ardán sin ar inlíon nó ar ardán idirlín, nó ó bhéal, trí bheolíne theileafóin nó trí chóras eile teachtaireachtaí gutha, nó an dá rud. Arna iarraidh sin don duine tuairiscithe, ba cheart, le bealaí den sórt sin, a bheith in ann faisnéis faoi sháruithe a thuairisciú trí bhíthin cruinnithe fisiceacha, laistigh de thréimhse ama réasúnach.

(54)

D’fhéadfaí a údarú do thríú páirtithe tuairiscí ar sháruithe a fháil thar ceann eintitis dhlíthiúla san earnáil phríobháideach agus phoiblí, ar choinníoll go dtairgeann siad ráthaíochtaí iomchuí go n-urramófar neamhspleáchas, rúndacht, cosaint sonraí agus sicréideacht. D’fhéadfadh soláthraithe ardáin le haghaidh tuairisciú seachtrach, dlíodóir seachtrach, iniúchóirí, ionadaithe ceardchumainn nó ionadaithe fostaithe a bheith i gceist leis na triú páirtithe sin.

(55)

Ba cheart nósanna imeachta tuairiscithe inmheánacha a chur ar chumas eintiteas dlíthiúil san earnáil phríobháideach tuairiscí ó oibrithe an eintitis agus óna fhochuideachtaí nó óna chleamhnaithe (“an grúpa”) a fháil agus a imscrúdú, faoi lán-rúndacht, ach ina theannta sin, a mhéid is féidir, tuairiscí ó aon ghníomhairí nó soláthróirí de chuid an ghrúpa agus ó dhuine ar bith a fhaigheann faisnéis trína gcuid gníomhaíochtaí leis an eintiteas agus leis an ngrúpa, ar gníomhaíochtaí iad a bhaineann leis an obair.

(56)

Rogha na ndaoine nó na ranna is iomchuí laistigh d’eintiteas dlíthiúil san earnáil phríobháideach atá le bheith ainmnithe inniúil chun tuairiscí a fháil agus bearta leantacha a dhéanamh ina leith, bíonn sí ag brath ar struchtúr an eintitis, ach, i gcás ar bith, ba cheart dá bhfeidhm a bheith de chineál a áiritheodh go bhfuil neamhspleáchas ann agus nach bhfuil aon choinbhleacht leasa ann. In eintitis bheaga, d’fhéadfaí feidhm dhéach a bheith san fheidhm sin, ar feidhm í a bheadh ag oifigeach cuideachta atá in áit mhaith chun tuairisciú go díreach do cheannaire na heagraíochta, amhail príomhoifigeach um chomhlíonadh nó oifigeach acmhainní daonna, oifigeach sláine, oifigeach dlíthiúil nó príobháideachais, príomhoifigeach airgeadais, príomhoifigeach iniúchóireachta nó comhalta den bhord.

(57)

I gcomhthéacs an tuairiscithe inmheánaigh, tá sé ríthábhachtach an duine tuairiscithe a chur ar an eolas, a mhéid is féidir go dlíthiúil agus ar an gcaoi is cuimsithí is féidir, faoin mbeart leantach ar an tuairisc chun iontaoibh a thógáil ar éifeachtacht chóras foriomlán na cosanta do sceithirí agus laghdaítear leis aon dóchúlacht go mbeidh tuilleadh tuairiscithe nó nochtadh poiblí ann gan ghá. Ba cheart an duine tuairiscithe a chur ar an eolas laistigh de thréimhse ama réasúnach maidir leis an ngníomhaíocht atá beartaithe nó atá déanta mar bheart leantach ar an tuairisc agus maidir leis na forais ba chúis leis an mbeart leantach sin a roghnú. D’fhéadfaí a áireamh ar an mbeart leantach sin, mar shampla, tarchur chuig bealaí eile nó nósanna imeachta eile i gcás tuairiscí lena ndéantar difear eisiach do chearta aonair an duine tuairiscithe, an nós imeachta a dhúnadh bunaithe ar easpa fianaise leordhóthanaí nó ar fhorais eile, fiosrúchán inmheánach a sheoladh, agus, b’fhéidir, torthaí an fhiosrúcháin agus aon bheart atá déanta chun aghaidh a thabhairt ar an tsaincheist a ardaíodh, tarchur chuig údarás inniúil chun tuilleadh imscrúdaithe a dhéanamh, a mhéid nach ndéanfadh faisnéis den sórt sin dochar don fhiosrúchán inmheánach nó don imscrúdú nó nach ndéanfadh sé difear do chearta an duine lena mbaineann. I ngach cás, ba cheart an duine tuairiscithe a chur ar an eolas faoi dhul chun cinn agus toradh an imscrúdaithe. Ba cheart é a bheith indéanta a iarraidh ar an duine tuairiscithe tuilleadh faisnéise a sholáthar, i rith an imscrúdaithe, ach gan aon oibleagáid a bheith ann faisnéis den sórt sin a sholáthar.

(58)

Níor cheart tréimhse ama réasúnach a bheith níos mó ná 3 mhí. I gcás ina mbíonn na bearta leantacha iomchuí á gcinneadh fós, ba cheart an duine tuairiscithe a chur ar an eolas faoi sin agus faoi aon aiseolas eile a d’fhéadfaí a bheith ag súil leis.

(59)

Ba cheart do dhaoine atá ag smaoineamh ar sháruithe ar dhlí an Aontais a thuairisciú a bheith in ann cinneadh feasach a dhéanamh i dtaobh an dtuairisceoidh siad, conas a thuairisceoidh siad agus cén uair a thuairisceoidh siad. Ba cheart é a bheith mar cheangal ar eintitis dhlíthiúla san earnáil phríobháideach agus phoiblí a bhfuil nósanna imeachta tuairiscithe inmheánacha i bhfeidhm acu faisnéis a chur ar fáil faoi na nósanna imeachta sin chomh maith le faisnéis faoi nósanna imeachta tuairiscithe seachtracha chuig údaráis inniúla ábhartha. Tá sé riachtanach go mbeidh faisnéis den sórt sin soiléir agus inrochtana go héasca, lena n-áirítear, a mhéid is féidir, do dhaoine seachas oibrithe chomh maith a thagann i dteagmháil leis an eintiteas trína gcuid gníomhaíochtaí a bhaineann leis an obair, amhail soláthraithe seirbhíse, dáileoirí, soláthróirí agus comhpháirtithe gnó. Mar shampla, d’fhéadfaí faisnéis den sórt sin a phostáil ar shuíomh infheicthe agus inrochtana ag na daoine sin go léir agus ar shuíomh gréasáin an eintitis, agus d’fhéadfaí í a chur san áireamh i gcúrsaí agus i seimineáir oiliúna ar eitic agus ionracas.

(60)

Chun sáruithe ar dhlí an Aontais a bhrath agus a chosc go héifeachtach, is gá a áirithiú gur féidir le sceithirí féideartha aird na n-údarás inniúil ábhartha a bhfuil sé ar a gcumas an fhadhb a imscrúdú agus a leigheas a tharraingt go héasca agus faoi lán-rúndacht ar an bhfaisnéis atá acu, i gcás inar féidir.

(61)

D’fhéadfadh sé tarlú nach ann do bhealaí inmheánacha nó gur úsáideadh iad ach nach raibh siad ag feidhmiú i gceart, mar shampla toisc nár déileáladh leis an tuairisc go dícheallach nó laistigh de thréimhse ama réasúnach, nó nár glacadh aon ghníomhaíocht iomchuí chun aghaidh a thabhairt ar an sárú in ainneoin thorthaí dearfacha an fhiosrúcháin inmheánaigh ghaolmhair lenar deimhníodh gurbh ann do shárú.

(62)

I gcásanna eile, ní féidir a bheith ag súil leis, ar bhonn réasúnach, go bhfeidhmeodh na bealaí inmheánacha i gceart. Is amhlaidh atá, go háirithe, i gcás ina bhfuil cúiseanna bailí ag na daoine tuairiscithe a chreidiúint go mbeidís thíos le frithbheart i dtaca leis an tuairisciú, lena n-áirítear mar thoradh ar shárú ar rúndacht, agus gur fearr a bheadh na húdaráis inniúla in ann gníomhaíocht éifeachtach a dhéanamh chun aghaidh a thabhairt ar an sárú sin. Is fearr a bheadh na húdaráis inniúla, mar shampla, i gcás ina bhfuil baint ag sealbhóir na freagrachta deiridh laistigh den chomhthéacs oibre leis an sárú, nó go bhfuil an baol ann go bhféadfaí an sárú nó an fhianaise ghaolmhar a cheilt nó a scriosadh; nó, go ginearálta, go bhféadfaí cur isteach ar a éifeachtaí a bheadh gníomhaíochtaí imscrúdaithe a dhéanfadh údaráis inniúla, amhail socruithe cairtéil agus sáruithe eile ar rialacha iomaíochta a tuairiscíodh; nó toisc go bhfuil gníomhaíocht phráinneach de dhíth mar thoradh ar an sárú, mar shampla chun beatha, sláinte agus sábháilteacht daoine a choimirciú nó chun an comhshaol a chosaint. I ngach cás, ba cheart cosaint a thabhairt do dhaoine a thuairiscíonn go seachtrach chuig na húdaráis inniúla agus, más ábhartha, chuig institiúidí, comhlachtaí, oifigí nó gníomhaireachtaí an Aontais. Leis an Treoir seo, ba cheart cosaint a thabhairt freisin i gcás ina ndéantar, le dlí an Aontais nó leis an dlí náisiúnta, ceangal a chur ar dhaoine tuairiscithe tuairisciú a dhéanamh do na húdaráis náisiúnta inniúla, mar shampla mar chuid dá ndualgais agus freagrachtaí poist nó toisc gur cion coiriúil é an sárú.

(63)

Is é an easpa muiníne as éifeachtacht an tuairiscithe ceann de na príomhfhachtóirí a chuireann bac ar sceithirí féideartha. Dá réir sin, is gá oibleagáid shoiléir a fhorchur ar údaráis inniúla bealaí iomchuí seachtracha tuairiscithe a bhunú, bearta leantacha a dhéanamh go dícheallach ar na tuairiscí a fuarthas, agus, laistigh de thréimhse ama réasúnach, aiseolas a thabhairt do na daoine tuairiscithe.

(64)

Ba cheart gur faoi na Ballstáit a bheadh sé na húdaráis a ainmniú atá inniúil chun faisnéis faoi sháruithe a thagann faoi raon feidhme na Treorach seo a fháil agus bearta leantacha a dhéanamh ar na tuairiscí. D’fhéadfadh na húdaráis inniúla sin a bheith ina n-údaráis bhreithiúnacha, ina gcomhlachtaí rialála nó maoirseachta atá inniúil sna réimsí sonracha lena mbaineann, nó ina n-údaráis a bhfuil inniúlacht níos ginearálta acu ar an leibhéal lárnach laistigh de Bhallstát, ina ngníomhaireachtaí um fhorfheidhmiú an dlí, ina gcomhlachtaí frith-éillithe nó ina n-ombudsman.

(65)

Ós rud é gurb iadsan a fhaigheann tuairiscí, ba cheart do na húdaráis a ainmnítear mar údaráis inniúla na hacmhainní agus na cumhachtaí a bheith acu a theastaíonn chun beart leantach iomchuí a áirithiú, lena n-áirítear cruinneas na líomhaintí a dhéantar sa tuairisc a mheas agus aghaidh a thabhairt ar na sáruithe a thuairiscítear trí fhiosrúchán inmheánach, imscrúdú, ionchúiseamh nó caingean chun cistí a ghnóthú a sheoladh, nó trí ghníomhaíocht feabhais iomchuí eile a sheoladh, i gcomhréir lena sainordú. De rogha air sin, ba cheart na cumhachtaí is gá a bheith ag na húdaráis inniúla sin chun an tuairisc a tharchur chuig údarás eile, údarás ar cheart dó an sárú a thuairiscítear a imscrúdú, agus a áirithiú go ndéanfaidh an t-údarás sin beart leantach iomchuí. Go háirithe, i gcás inar mian leis na Ballstáit bealaí tuairiscithe seachtracha a bhunú faoi chuimsiú a leibhéil lárnaigh, mar shampla i réimse na státchabhrach, ba cheart do na Ballstáit coimircí leordhóthanacha a chur ar bun chun a áirithiú go n-urramófar na ceanglais maidir le neamhspleáchas agus uathriail a leagtar síos sa Treoir seo. Le bunú na mbealaí tuairiscithe seachtracha sin, níor cheart difear a dhéanamh do chumhachtaí na mBallstát nó an Choimisiúin maidir le maoirseacht i réimse na státchabhrach, agus, leis an Treoir seo, níor cheart difear a dhéanamh do chumhacht eisiach an Choimisiúin maidir le dearbhú comhoiriúnachta beart státchabhrach go háirithe de bhun Airteagal 107(3) CFAE. Maidir le sáruithe ar Airteagail 101 agus 102 CFAE, ba cheart do na Ballstáit na húdaráis inniúla sin dá dtagraítear in Airteagal 35 de Rialachán (CE) Uimh. 1/2003 ón gComhairle (35) a ainmniú mar údaráis inniúla gan dochar do chumhachtaí an Choimisiúin sa réimse sin.

(66)

Ba cheart d’údaráis inniúla aiseolas a thabhairt freisin do na daoine tuairiscithe maidir leis an ngníomhaíocht atá beartaithe nó atá déanta mar bheart leantach, mar shampla, tarchur chuig údarás eile, an nós imeachta a dhúnadh bunaithe ar easpa fianaise leordhóthanaí nó ar fhorais eile, nó imscrúdú a sheoladh, agus, b’fhéidir, torthaí an imscrúdaithe agus aon ghníomhaíochtaí atá déanta chun aghaidh a thabhairt ar an tsaincheist a ardaíodh agus, ina theannta sin, maidir leis na forais ba chúis leis an mbeart leantach sin a roghnú. Le cumarsáidí ar thoradh deiridh na n-imscrúduithe, níor cheart difear a dhéanamh do rialacha infheidhme an Aontais ar a n_áirítear srianta féideartha ar chinntí a fhoilsiú i réimse na rialála airgeadais. Ba cheart feidhm mutatis mutandis a bheith ag an méid sin i réimse an chánachais corparáide, má fhoráiltear do shrianta comhchosúla sa dlí náisiúnta is infheidhme.

(67)

Ba cheart bearta leantacha a dhéanamh agus aiseolas a thabhairt laistigh de thréimhse ama réasúnach, i bhfianaise an ghá atá ann aghaidh a thabhairt ar an bhfadhb is ábhar don tuairisc go pras, chomh maith leis an ngá nochtadh poiblí gan ghá a sheachaint. Níor cheart tréimhse ama den sórt sin a bheith níos faide ná 3 mhí, ach d’fhéadfaí í a shíneadh go sé mhí más gá de bharr imthosca sonracha an cháis, go háirithe cineál agus castacht ábhar na tuairisce, a bhféadfadh imscrúdú fada a bheith ag teastáil lena aghaidh.

(68)

Foráiltear i ndlí an Aontais cheana féin i réimsí sonracha, amhail drochúsáid mhargaidh, eadhon Rialachán (AE) Uimh. 596/2014 agus Treoir Cur Chun Feidhme (AE) 2015/2392, eitlíocht shibhialta, eadhon Rialachán (AE) Uimh. 376/2014, nó sábháilteacht oibríochtaí ola agus gáis amach ón gcósta, eadhon Treoir 2013/30/AE, do bhunú bealaí tuairiscithe inmheánacha agus seachtracha. Leis na hoibleagáidí bealaí den sórt sin a bhunú a leagtar síos sa Treoir seo, ba cheart tógáil ar na bealaí atá ann cheana féin, dá bhforáiltear i ngníomhartha sonracha de chuid an Aontais, chomh fada agus is féidir.

(69)

Maidir leis an gCoimisiún, agus maidir le roinnt comhlachtaí, oifigí agus gníomhaireachtaí de chuid an Aontais, amhail an Oifig Eorpach Frith-Chalaoise (OLAF), an Ghníomhaireacht Eorpach um Shábháilteacht Mhuirí (EMSA), Gníomhaireacht Sábháilteachta Eitlíochta na hEorpa (EASA), an tÚdarás Eorpach um Urrúis agus Margaí (ESMA) agus an Ghníomhaireacht Leigheasra Eorpach (EMA), tá bealaí tuairiscithe seachtracha agus nósanna imeachta tuairiscithe seachtracha chun tuairiscí a fháil ar sháruithe a thagann faoi raon feidhme na Treorach seo i bhfeidhm acu, ar bealaí agus nósanna imeachta iad a dhéanann foráil go príomha do rúndacht chéannacht na ndaoine tuairiscithe. Níor cheart don Treoir seo difear do na bealaí tuairiscithe seachtracha agus na nósanna imeachta tuairiscithe seachtracha sin, i gcás ina bhfuil siad ann, ach ba cheart a áirithiú léi go mbainfidh daoine a thuairiscíonn do na hinstitiúidí, na comhlachtaí, na hoifigí nó na gníomhaireachtaí de chuid an Aontais leas as íoschaighdeáin choiteanna cosanta ar fud an Aontais.

(70)

Chun éifeachtacht na nósanna imeachta chun beart leantach a dhéanamh i leith tuairiscí agus chun aghaidh a thabhairt ar sháruithe ar rialacha an Aontais lena mbaineann, ba cheart an deis a bheith ag na Ballstáit bearta a dhéanamh chun ualaí ar údaráis inniúla a laghdú, ualaí a eascraíonn as tuairiscí ar mhionsáruithe ar fhorálacha a thagann faoi raon feidhme na Treorach seo, tuairiscí atriallacha nó tuairiscí maidir le sáruithe ar fhorálacha coimhdeacha, mar shampla forálacha maidir le hoibleagáidí i ndáil le doiciméadacht nó i ndáil le fógra a thabhairt. D’fhéadfadh a bheith i gceist le bearta den sórt sin cead a thabhairt d’údaráis inniúla, tar éis measúnú cuí ar an ábhar, a chinneadh gur léir nach bhfuil i sárú tuairiscithe ach mionsárú agus nach gá bearta leantacha breise a dhéanamh de bhun na Treorach seo, seachas an nós imeachta a dhúnadh. Ina theannta sin, ba cheart an deis a bheith ag na Ballstáit cead a thabhairt d’údaráis inniúla an nós imeachta a dhúnadh maidir le tuairiscí atriallacha nach bhfuil aon fhaisnéis fhóinteach iontu atá nua agus a chuireann le tuairisc roimhe sin ar ina leith a tugadh na nósanna imeachta ábhartha chun críche, mura rud é go bhfuil bonn cirt le cineál eile bearta leantacha mar thoradh ar imthosca nua dlíthiúla nó fíorasacha. Ina theannta sin, ba cheart an deis a bheith ag na Ballstáit cead a thabhairt d’údaráis inniúla tosaíocht a thabhairt don chaoi a ndéileálfar le tuairiscí ar sháruithe tromchúiseacha nó ar sháruithe ar fhorálacha bunriachtanacha a thagann faoi raon feidhme na Treorach seo i gcás ina dtíolactar líon mór tuairiscí.

(71)

I gcás ina bhforáiltear dó faoi dhlí an Aontais nó faoin dlí náisiúnta, ba cheart do na húdaráis inniúla cásanna nó faisnéis ábhartha faoi sháruithe a tharchur chuig institiúidí, comhlachtaí, oifigí nó gníomhaireachtaí de chuid an Aontais, lena n-áirítear, chun críocha na Treorach seo, OLAF agus Oifig an Ionchúisitheora Phoiblí Eorpaigh (EPPO), gan dochar don fhéidearthacht go ndéanfaidh an duine tuairiscithe teagmháil dhíreach le comhlachtaí, oifigí nó gníomhaireachtaí den sórt sin de chuid an Aontais.

(72)

I roinnt mhaith réimsí beartais a thagann faoi raon feidhme ábhartha na Treorach seo, tá sásraí comhair ann trína ndéanann údaráis inniúla náisiúnta faisnéis a mhalartú agus gníomhaíochtaí leantacha a dhéanamh i ndáil le sáruithe ar rialacha an Aontais a mbaineann gné thrasteorann leo. Ina measc siúd, tá an Córas um Chúnamh agus Comhar Riaracháin, a bunaíodh le Cinneadh Cur Chun Feidhme (AE) 2015/1918 ón gCoimisiún (36), i gcásanna sáruithe trasteorann ar reachtaíocht an Aontais maidir leis an slabhra agraibhia, agus Líonra na Calaoise Bia faoi Rialachán (CE) Uimh. 882/2004 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (37), an córas mear-rabhaidh um tháirgí neamhbhia contúirteacha a bunaíodh le Rialachán (CE) Uimh. 178/2002 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (38), an Gréasán um Chomhar ar mhaithe le Cosaint Tomhaltóirí faoi Rialachán (CE) Uimh. 2006/2004 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (39), an Fóram um Chomhlíonadh agus Rialachais Comhshaoil a cuireadh ar bun le Cinneadh ón gCoimisiún an 18 Eanáir 2018 (40), an Gréasán Eorpach Iomaíochta a bunaíodh de bhun Rialachán (CE) Uimh. 1/2003, agus an comhar riaracháin i réimse an chánachais faoi Threoir 2011/16/AE ón gComhairle (41). Ba cheart d’údaráis inniúla na mBallstát leas iomlán a bhaint as na sásraí comhair sin atá ann cheana más ábhartha mar chuid dá n-oibleagáid beart leantach a dhéanamh i leith tuairiscí maidir le sáruithe a thagann faoi raon feidhme na Treorach seo. Ina theannta sin, d’fhéadfadh údaráis na mBallstát dul i gcomhar le chéile freisin taobh amuigh de na sásraí comhair atá ann cheana i gcásanna sáruithe a mbaineann gné thrasteorann leo i réimsí nach ann do shásraí comhair den sórt sin ina leith.

(73)

Chun gur féidir cumarsáid éifeachtach a dhéanamh le comhaltaí foirne atá freagrach as tuairiscí a láimhseáil, is gá do na húdaráis inniúla bealaí a bheith i bhfeidhm atá furasta le húsáid, atá slán, a áirithíonn an rúndacht i leith faisnéis a fháil agus a láimhseáil, ar faisnéis í a sholáthair an duine tuairiscithe faoi sháruithe, agus lenar féidir faisnéis a stóráil go buanfasach chun go bhféadfaí tuilleadh imscrúduithe a dhéanamh. D’fhéadfadh gur ghá, leis an méid sin, go ndéanfaí bealaí den sórt sin a scaradh ó na bealaí ginearálta trína ndéanann na húdaráis inniúla cumarsáid leis an bpobal, amhail gnáthchórais phoiblí gearán nó bealaí trína ndéanann an t-údarás inniúil cumarsáid go hinmheánach agus le tríú páirtithe ina ghnáthchúrsa gnó.

(74)

Comhaltaí foirne na n-údarás inniúil atá freagrach as tuairiscí a láimhseáil, ba cheart iad a bheith oilte go gairmiúil, lena n-áirítear oilte ar na rialacha is infheidhme maidir le cosaint sonraí, chun tuairiscí a láimhseáil agus chun cumarsáid leis an duine tuairiscithe a áirithiú, chomh maith le bearta leantacha a dhéanamh ar an tuairisc ar bhealach iomchuí.

(75)

Ba cheart do dhaoine a bheartaíonn tuairisc a thabhairt a bheith in ann cinneadh feasach a dhéanamh i dtaobh an dtuairisceoidh siad, conas a thuairisceoidh siad agus cén uair a thuairisceoidh siad. Dá bhrí sin, ba cheart d’údaráis inniúla faisnéis atá soiléir agus inrochtana go héasca a sholáthar faoi na bealaí tuairiscithe atá ar fáil le húdaráis inniúla, faoi na nósanna imeachta is infheidhme agus faoi na comhaltaí foirne laistigh de na húdaráis sin atá freagrach as tuairiscí a láimhseáil. Ba cheart an fhaisnéis uile maidir le tuairiscí a bheith trédhearcach, intuigthe go héasca agus iontaofa chun tuairisciú a chur chun cinn agus gan tuairisciú a dhíspreagadh.

(76)

Ba cheart do na Ballstáit a áirithiú go bhfuil nósanna imeachta cosanta leordhóthanacha i bhfeidhm ag údaráis inniúla chun tuairiscí a phróiseáil agus chun sonraí pearsanta na ndaoine dá dtagraítear sa tuairisc a chosaint. Le nósanna imeachta den sórt sin, ba cheart a áirithiú go gcosnófar, ag gach céim den nós imeachta, céannacht gach duine tuairiscithe, céannacht gach duine lena mbaineann, agus céannacht tríú daoine dá dtagraítear sa tuairisc, mar shampla finnéithe nó comhghleacaithe.

(77)

Is gá go gcomhlíonann comhaltaí foirne an údaráis inniúil atá freagrach as tuairiscí a láimhseáil agus comhaltaí foirne an údaráis inniúil ag a bhfuil an ceart chun rochtain a fháil ar an bhfaisnéis a sholáthraíonn an duine tuairiscithe an dualgas i ndáil le sicréideacht ghairmiúil agus rúndacht agus na sonraí á dtarchur acu laistigh agus lasmuigh den údarás inniúil, lena n-áirítear i gcás ina n-osclaíonn údarás inniúil imscrúdú nó fiosrúchán inmheánach nó ina mbíonn gníomhaíochtaí forfheidhmithe ar bun aige i ndáil leis an tuairisc.

(78)

Leis an athbhreithniú rialta a dhéanann na húdaráis inniúla ar nósanna imeachta agus an malartú dea-chleachtas eatarthu, ba cheart a ráthú go bhfuil na nósanna imeachta sin leordhóthanach agus, dá bhrí sin, ag freastal ar a gcuspóir.

(79)

Daoine a dhéanann nochtadh poiblí, ba cheart iad a bheith incháilithe do chosaint i gcásanna inarb amhlaidh, in ainneoin an tuairiscithe inmheánaigh agus sheachtraigh a rinneadh, nach dtabharfaí aghaidh ar an sárú fós, mar shampla i gcásanna nach ndearnadh an sárú a mheasúnú ná a imscrúdú go hiomchuí, nó nach ndearnadh aon ghníomhaíocht cheartaitheach iomchuí ina leith. Ba cheart oiriúnacht an bhirt leantaigh a mheasúnú de réir critéir oibiachtúla, nasctha le hoibleagáid na n-údarás inniúil cruinneas na líomhaintí a mheasúnú agus deireadh a chur le haon sárú a d’fhéadfaí a bheith ann ar dhlí an Aontais. Beidh oiriúnacht an bhirt leantaigh ag brath, dá bhrí sin, ar imthosca gach cáis agus ar chineál na rialacha a sáraíodh. Go háirithe, d’fhéadfadh gur beart leantach iomchuí é de bhun na Treorach seo go gcinnfeadh na húdaráis gur léir nach raibh ach mionsárú i gceist le sárú agus nár ghá tuilleadh beart leantach a dhéanamh, seachas an nós imeachta a dhúnadh.

(80)

Ba cheart daoine a dhéanann nochtadh poiblí go díreach a bheith incháilithe do chosaint freisin i gcásanna ina bhfuil forais réasúnacha acu le creidiúint go bhfuil garchontúirt nó contúirt fhollasach ann do leas an phobail, nó go bhfuil baol ann go ndéanfaí damáiste dochúlaithe, lena n-áirítear dochar ar iomláine coirp duine.

(81)

Ba cheart daoine a dhéanann nochtadh poiblí go díreach a bheith incháilithe do chosaint freisin i gcás ina bhfuil forais réasúnacha acu le creidiúint go bhfuil, i gcás tuairisciú seachtrach, baol an fhrithbhirt ann nó gur beag seans go dtabharfar aghaidh go héifeachtach ar an sárú, de bharr imthosca sonracha an cháis, amhail cásanna ina bhféadfaí fianaise a cheilt nó a scriosadh nó i gcás ina bhfuil údarás i gclaonpháirteachas le déantóir an tsáraithe nó go bhfuil baint ag an údarás leis an sárú.

(82)

Is beart bunriachtanach ex ante é chun an frithbheart a chosc rúndacht chéannacht an duine tuairiscithe a chosaint le linn an phróisis tuairiscithe agus le linn imscrúduithe a chuirtear ar bun mar gheall ar an tuairisciú. Níor cheart é a bheith indéanta céannacht an duine tuairiscithe a nochtadh ach amháin i gcás inar oibleagáid riachtanach chomhréireach é sin faoi dhlí an Aontais nó faoin dlí náisiúnta i gcomhthéacs imscrúduithe a dhéanfaidh údaráis nó imeachtaí breithiúnacha, go háirithe chun cearta cosanta na ndaoine lena mbaineann a choimirciú. D’fhéadfadh oibleagáid den sórt sin teacht, go háirithe, as Treoir 2012/13/AE ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (42). Níor cheart feidhm a bheith ag cosaint rúndachta i gcás inar nocht an duine tuairiscithe a chéannacht nó a céannacht d’aon ghnó i gcomhthéacs nochtadh poiblí.

(83)

Aon phróiseáil ar shonraí pearsanta a dhéantar de bhun na Treorach seo, lena n-áirítear sonraí pearsanta a dhéanann na húdaráis inniúla a mhalartú nó a tharchur, ba cheart í a dhéanamh i gcomhréir le Rialachán (AE) 2016/679 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (43), agus le Treoir (AE) 2016/680 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (44). Aon mhalartú nó tarchur faisnéise a dhéanfaidh institiúidí, comhlachtaí, oifigí nó gníomhaireachtaí an Aontais, ba cheart é a dhéanamh i gcomhréir le Rialachán (AE) 2018/1725 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (45). Ba cheart aird ar leith a thabhairt ar na prionsabail a bhaineann le próiseáil sonraí pearsanta a leagtar amach in Airteagal 5 de Rialachán (AE) 2016/679, Airteagal 4 de Threoir (AE) 2016/680 agus Airteagal 4 de Rialachán (AE) 2018/1725, agus ar phrionsabal na cosanta sonraí trí dhearadh agus mar réamhshocrú atá leagtha síos in Airteagal 25 de Rialachán (AE) 2016/679, Airteagal 20 de Threoir (AE) 2016/680 agus Airteagail 27 agus 85 de Rialachán (AE) 2018/1725.

(84)

Na nósanna imeachta dá bhforáiltear sa Treoir seo agus a bhaineann le bearta leantacha i leith tuairiscí ar sháruithe ar dhlí an Aontais sna réimsí a thagann faoina raon feidhme, tá siad mar thacú do chuspóir tábhachtach leas ginearálta poiblí an Aontais agus na mBallstát, de réir bhrí phointe (e) d’Airteagal 23(1) de Rialachán (AE) 2016/679, toisc go bhfuil sé mar aidhm leo forfheidhmiú dhlí agus bheartais an Aontais a fheabhsú i réimsí sonracha inar féidir sáruithe a bheith ina gcúis le díobháil thromchúiseach do leas an phobail. Is gá rúndacht chéannacht na ndaoine tuairiscithe a chosaint go héifeachtach chun cearta agus saoirsí daoine eile a chosaint, go háirithe cearta agus saoirsí na ndaoine tuairiscithe, dá bhforáiltear faoi phointe (i) d’Airteagal 23(1) de Rialachán (AE) 2016/679. Ba cheart do na Ballstáit a áirithiú go bhfuil an Treoir seo éifeachtach, lena n-áirítear, i gcás inar gá, trí fheidhmiú chearta áirithe cosanta sonraí na ndaoine lena mbaineann a shrianadh, trí bhíthin bearta reachtacha, i gcomhréir le pointí (e) agus (i) d’Airteagal 23(1) agus Airteagal 23(2) de Rialachán (AE) 2016/679 a mhéid agus a fhad is gá chun cosc a chur agus aghaidh a thabhairt ar iarrachtaí ar bhac a chur ar thuairisciú nó ar iarrachtaí ar bhac a chur ar bheart leantach, moill a chur le beart leantach nó beart leantach a chur ó mhaith, go háirithe imscrúduithe, nó ar iarrachtaí chun céannacht na ndaoine tuairiscithe a fháil amach.

(85)

Ar an gcaoi chéanna, is gá rúndacht chéannacht na ndaoine tuairiscithe a chosaint go héifeachtach chun cearta agus saoirsí daoine eile a chosaint, go háirithe cearta agus saoirsí na ndaoine tuairiscithe, i gcás ina ndéanann údaráis, mar a shainmhínítear iad i bpointe (7) d’Airteagal 3 de Threoir (AE) 2016/680, tuairiscí a láimhseáil. Ba cheart do na Ballstáit a áirithiú go bhfuil an Treoir seo éifeachtach, lena n-áirítear, i gcás inar gá, trí fheidhmiú chearta áirithe cosanta sonraí na ndaoine lena mbaineann a shrianadh, trí bhíthin bearta reachtacha, i gcomhréir le pointí (a) agus (e) d’Airteagal 13(3), pointí (a) agus (e) d’Airteagal 15(1), pointí (a) agus (e) d’Airteagal 16(4) agus Airteagal 31(5) de Threoir (AE) 2016/680 a mhéid agus a fhad is gá chun cosc a chur agus aghaidh a thabhairt ar iarrachtaí ar bhac a chur ar thuairisciú nó ar iarrachtaí ar bhac a chur ar bheart leantach, moill a chur le beart leantach nó beart leantach a chur ó mhaith, go háirithe imscrúduithe, nó ar iarrachtaí chun céannacht na ndaoine tuairiscithe a fháil amach.

(86)

Ba cheart do na Ballstáit a áirithiú go gcoimeádtar taifead leordhóthanach maidir le gach tuairisc ar sháruithe, go bhfuil gach tuairisc inghnóthaithe agus gur féidir an fhaisnéis sin a fhaightear trí thuairiscí a úsáid mar fhianaise i mbearta forfheidhmithe i gcás inarb iomchuí.

(87)

Ba cheart daoine tuairiscithe a chosaint i gcoinne aon chineál frithbhirt, bíodh sé díreach nó indíreach, a dhéanann, a spreagann nó a sheasann a bhfostóir nó custaiméir nó faighteoir seirbhísí agus daoine atá ag obair le haghaidh nó ag gníomhú thar ceann an fhostóra nó an chustaiméara nó an fhaighteora, lena n_áirítear comhghleacaithe agus bainisteoirí san eagraíocht chéanna nó in eagraíochtaí eile lena mbíonn an duine tuairiscithe i dteagmháil i gcomhthéacs a ghníomhaíochtaí nó a gníomhaíochtaí a bhaineann leis an obair.

(88)

I gcás ina dtarlaíonn frithbheart gan bhrath agus gan phionós, tá éifeacht mhór dhiúltach aige sin ar sceithirí féideartha. Bheadh éifeacht thábhachtach athchomhairleach ag toirmeasc dlí soiléir ar fhrithbheart, agus dhéanfaí é a neartú tuilleadh ag forálacha maidir le dliteanas pearsanta agus pionóis do dhaoine a dhéanann frithbheart.

(89)

D’fhéadfadh sé go gcuirfí bac ar thuairisciú ó sceithirí féideartha nach bhfuil cinnte conas tuairisc a thabhairt nó an mbeidh siad cosanta sa deireadh. Ba cheart do na Ballstáit a áirithiú go gcuirfear faisnéis ábhartha chruinn ina leith sin ar fáil ar bhealach atá soiléir agus inrochtana go héasca ag an bpobal i gcoitinne. Ba cheart comhairle aonair, neamhchlaonta agus rúnda, saor in aisce, a bheith ar fáil i dtaobh, mar shampla, an bhfuil fhaisnéis atá i gceist cumhdaithe ag na rialacha is infheidhme maidir le cosaint do sceithirí, i dtaobh cé acu bealach tuairiscithe is fearr a d’fhéadfaí a úsáid agus i dtaobh na nósanna imeachta malartacha atá ar fáil i gcás nach bhfuil an fhaisnéis faoi réir na rialacha is infheidhme, “comharthaíocht” mar a thugtar air. Is féidir rochtain ar chomhairle den sórt sin cabhrú lena áirithiú go ndéantar tuairiscí trí na bealaí iomchuí, ar bhealach freagrach, agus go ndéantar sáruithe a bhrath go tráthúil nó fiú a chosc. D’fhéadfadh lárionad faisnéise nó údarás riaracháin neamhspleách aonair comhairle agus faisnéis den sórt sin a chur ar fáil. D’fhéadfadh na Ballstáit a roghnú comhairle dlí a chuimsiú sa chomhairle sin. I gcás ina dtugann eagraíochtaí na sochaí sibhialta, atá faoi cheangal ag dualgas chun cineál rúnda na faisnéise a fhaightear a choimeád, an chomhairle sin do dhaoine tuairiscithe, ba cheart do na Ballstáit a áirithiú nach ndéanfar frithbheart i gcoinne na n-eagraíochtaí sin, mar shampla i bhfoirm dochar eacnamaíoch trí shrian a chur ar an rochtain atá acu ar chistiú nó tríd an dúliostáil a d’fhéadfadh bac a chur ar fheidhmiú ceart na heagraíochta.

(90)

Ba cheart d’údaráis inniúla an tacaíocht is gá a thabhairt do dhaoine tuairiscithe chun go bhféadfaidh siad rochtain éifeachtach a fháil ar chosaint. Go háirithe, ba cheart dóibh cruthúnas, nó doiciméadacht eile, a sholáthar a theastaíonn chun a dheimhniú os comhair údaráis eile nó os comhair cúirteanna go ndearnadh tuairisciú seachtrach. Faoi chreatlaí náisiúnta áirithe agus i gcásanna áirithe, féadfaidh daoine tuairiscithe leas a bhaint as foirmeacha deimhniúcháin ar an bhfíric go gcomhlíonann siad coinníollacha na rialacha is infheidhme. D’ainneoin na bhféidearthachtaí sin, ba cheart rochtain éifeachtach a bheith acu ar athbhreithniú breithiúnach, ar a dtéann sé ar na cúirteanna cinneadh a dhéanamh, bunaithe ar chúinsí aonair uile an cháis, cibé acu a chomhlíonann siad coinníollacha na rialacha is infheidhme.

(91)

Ba cheart é a bheith indéanta a bheith ag brath ar oibleagáidí dlíthiúla nó conarthacha daoine aonair, amhail clásail dílseachta i gconarthaí nó i gcomhaontuithe rúndachta nó neamhnochta, d’fhonn tuairisciú a chosc, diúltú do chosaint nó pionós a ghearradh ar dhaoine tuairiscithe toisc go ndearna siad faisnéis ar sháruithe a thuairisciú nó go ndearna siad nochtadh poiblí i gcás inar gá an fhaisnéis a thagann faoi raon feidhme na gclásal agus na gcomhaontuithe sin a sholáthar chun an sárú a nochtadh. I gcás ina gcomhlíontar na coinníollacha sin, níor cheart do dhaoine tuairiscithe aon chineál dliteanais a thabhú, bíodh sé ina dhliteanas sibhialta, coiriúil, riaracháin nó ina dhliteanas a bhaineann le fostaíocht. Is iomchuí gurb ann do chosaint ar dhliteanas i leith faisnéis a thuairisciú nó a nochtadh go poiblí faoin Treoir seo, a raibh forais réasúnacha ag an duine tuairiscithe a chreidiúint ina leith gur ghá í a thuairisciú nó a nochtadh go poiblí chun sárú a nochtadh de bhun na Treorach seo. Níor cheart an chosaint sin a thabhairt i gcás faisnéis iomarcach a nocht an duine gan na forais réasúnacha sin a bheith ann.

(92)

I gcás ina bhfuair daoine tuairiscithe rochtain go dleathach ar an bhfaisnéis faoi sháruithe a tuairiscíodh nó ar na doiciméid ina raibh an fhaisnéis sin, ba cheart iad a bheith díolmhaithe ó dhliteanas. Ba cheart feidhm a bheith aige sin maidir le cásanna ina nochtann daoine tuairiscithe inneachar doiciméad a bhfuil rochtain dhleathach acu orthu agus i gcásanna ina ndéanann siad cóipeanna de dhoiciméid den sórt sin nó ina dtógann siad iad ó áitreabh na heagraíochta ina bhfuil siad fostaithe, de shárú ar chlásail chonarthacha nó ar chlásail eile lena sonraítear gur maoin de chuid na heagraíochta iad na doiciméid ábhartha. Ba cheart do na daoine tuairiscithe a bheith díolmhaithe ó dhliteanas i gcás, mar thoradh ar an bhfaisnéis ábhartha nó na doiciméid ábhartha a fháil nó mar thoradh ar rochtain ar an bhfaisnéis nó ar na doiciméid sin, ina mbeadh dliteanas sibhialta nó riaracháin nó dliteanas a bhaineann le saothar i gceist. Chuimseofaí, mar shampla, cásanna ina bhfuair na daoine tuairiscithe an fhaisnéis trí rochtain a fháil ar ríomhphoist comhoibrí nó ar chomhaid nach n-úsáideann siad de ghnáth laistigh de raon feidhme a gcuid oibre, trí ghrianghraif a ghlacadh d’áitreabh na heagraíochta nó trí rochtain a fháil ar shuíomhanna nach mbíonn rochtain acu orthu de ghnáth. I gcás ina bhfuair na daoine tuairiscithe rochtain ar an bhfaisnéis ábhartha nó ar na doiciméid ábhartha trí chion coiriúil a dhéanamh, amhail foghail fhisiceach nó haiceáil, ba cheart a ndliteanas coiriúil a bheith fós faoi rialú an dlí náisiúnta is infheidhme, gan dochar don chosaint a thugtar faoi Airteagal 21(7) den Treoir seo. Ar an gcaoi chéanna, aon dliteanas eile a d’fhéadfadh a bheith ar na daoine tuairiscithe a eascraíonn as gníomhartha nó neamhghníomhartha nach mbaineann leis an tuairisciú nó nach bhfuil riachtanach chun sárú a nochtadh de bhun na Treorach seo, ba cheart an dliteanas sin a bheith fós faoi rialú dhlí infheidhme an Aontais nó an dlí náisiúnta is infheidhme. Sna cásanna sin, ba cheart gur faoi na cúirteanna náisiúnta a bheadh sé dliteanas na ndaoine tuairiscithe a mheasúnú i bhfianaise na faisnéise fíorasacha ábhartha ar fad, agus imthosca aonair an cháis á gcur san áireamh, lena n-áirítear riachtanas agus comhréireacht an ghnímh nó an neamhghnímh i ndáil leis an tuairisc nó an nochtadh poiblí.

(93)

Is dócha go gcuirfear frithbheart i láthair mar a bheadh bonn cirt leis ar fhorais seachas an tuairisciú agus is féidir é a bheith an-deacair do dhaoine tuairiscithe an nasc idir an tuairisciú agus an frithbheart a chruthú, cé go bhféadfadh níos mó cumhachta agus acmhainní a bheith ag lucht an fhrithbhirt leis an ngníomhaíocht a rinneadh agus an réasúnaíocht a dhoiciméadú. Dá bhrí sin, nuair a léiríonn an duine tuairiscithe prima facie go ndearna sé nó sí sáruithe a thuairisciú nó go ndearna sé nó sí nochtadh poiblí i gcomhréir leis an Treoir seo agus go raibh dochar air nó uirthi, ba cheart an t-ualach cruthúnais a aistriú don duine a ghlac an gníomhaíocht dhíobhálach, agus ba cheart a cheangal air nó uirthi a léiriú ansin nach raibh an ghníomhaíocht a rinneadh nasctha ar bhealach ar bith leis an tuairisciú nó leis an nochtadh poiblí.

(94)

Lasmuigh de thoirmeasc follasach ar fhrithbheart dá bhforáiltear sa dlí, tá sé ríthábhachtach go mbeidh rochtain ag daoine atá thíos le frithbheart ar leigheasanna dlí agus ar chúiteamh. Ba cheart an leigheas iomchuí i ngach cás a chinneadh de réir an chineáil frithbhirt a raibh an duine thíos leis, agus ba cheart an damáiste a rinneadh i gcásanna den sórt sin a chúiteamh go hiomlán i gcomhréir leis an dlí náisiúnta. D’fhéadfadh an leigheas iomchuí a bheith i bhfoirm gníomhaíochtaí le haghaidh aischur i bpost, mar shampla, i gcás dífhostaithe, aistrithe nó ísliú céime, nó coimeád siar oiliúna nó ardú céime, nó le haghaidh cead, ceadúnas nó conradh a cealaíodh a athbhunú; cúiteamh i leith caillteanais airgeadais iarbhír agus sa todhchaí, mar shampla maidir le pá a cailleadh roimhe sin, ach freisin le haghaidh caillteanas ioncaim amach anseo, costais a bhaineann le hathrú slí bheatha; agus cúiteamh i leith damáistí eacnamaíocha eile, amhail costais dhlíthiúla agus costais cóireála leighis, agus i leith damáiste doláimhsithe, amhail pian agus fulaingt.

(95)

Cé go bhféadfaidh na cineálacha caingne dlí a bheith éagsúil idir córais dhlíthiúla, ba cheart a áirithiú leo gur fíorchúiteamh éifeachtach nó fíor-leorghníomh éifeachtach a bheadh ann, ar bhealach atá comhréireach leis an dochar a fulaingíodh agus athchomhairleach. Is ábhartha sa chomhthéacs sin Prionsabail Cholún Eorpach na gCeart Sóisialta, go háirithe Prionsabal 7 ar dá réir “Sula ndéanfar oibrithe a dhífhostú, tá an ceart acu eolas a fháil faoi na cúiseanna atá leis agus tréimhse fógra réasúnta a bheith tugtha dóibh. Tá an ceart acu rochtain a fháil ar phróiseas réitigh díospóidí éifeachtach neamhchlaonta agus, i gcás dífhostú gan údar maith, tá an ceart acu ar shásamh, lena n-áirítear cúiteamh leordhóthanach”. Níor cheart do leigheasanna a bhunaítear ar an leibhéal náisiúnta sceithirí féideartha amach anseo a dhíspreagadh. Mar shampla, trí fhoráil a dhéanamh do chúiteamh mar rogha ar aischur i bpost i gcás dífhostaithe, d’fhéadfaí sin a bheith ina chúis le cleachtas córasach, go háirithe in eagraíochtaí níos mó, rud a d’fhéadfadh éifeacht athchomhairleach a bheith aige ar sceithirí sa todhchaí.

(96)

Tá sé ríthábhachtach do dhaoine tuairiscithe go bhfuil leigheasanna eatramhacha ann le linn a bheith ag feitheamh ar réiteach ó imeachtaí dlíthiúla a d’fhéadfadh a bheith an-fhada. Go háirithe, ba cheart gníomhaíochtaí maidir le faoiseamh eatramhach, dá bhforáiltear faoin dlí náisiúnta, a bheith ar fáil do dhaoine tuairiscithe freisin chun bagairtí, iarrachtaí ar fhrithbheart nó gníomhartha leanúnacha frithbhirt, amhail ciapadh, nó chun cosc a chur ar chineálacha frithbhirt, amhail dífhostú, a d’fhéadfadh a bheith deacair a fhreaschur tar éis tréimhsí fada ama agus a d’fhéadfadh an duine aonair a scriosadh ar bhonn airgeadais, is rud é sin a fhéadann sceithirí féideartha a dhíspreagadh go mór.

(97)

Gníomhaíochtaí a dhéantar i gcoinne daoine tuairiscithe lasmuigh den chomhthéacs oibre, trí imeachtaí, mar shampla, a bhaineann le clúmhilleadh, sárú ar chóipcheart, rúin trádála, rúndacht agus cosaint sonraí pearsanta, is féidir léi a bheith ina hiombhagairt thromchúiseach ar sceithireacht. In imeachtaí den sórt sin, ba cheart daoine tuairiscithe a bheith in ann brath ar sháruithe a bheith tuairiscithe acu nó nochtadh poiblí a bheith déanta acu i gcomhréir leis an Treoir seo mar chosaint, ar choinníoll go raibh gá leis an bhfaisnéis a tuairiscíodh nó leis an bhfaisnéis a nochtadh go poiblí chun an sárú a nochtadh. I gcásanna den sórt sin, ba cheart don duine a thionscnaíonn na himeachtaí an t-ualach a iompar chun a chruthú nach gcomhlíonann an duine tuairiscithe coinníollacha a leagtar síos leis an Treoir seo.

(98)

Le Treoir (AE) 2016/943 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (46), leagtar síos rialacha chun leibhéal leordhóthanach comhsheasmhach sásaimh shibhialta a áirithiú i gcás ina ndéantar rún trádála a fháil, a úsáid nó a nochtadh go neamhdhleathach. Foráiltear léi freisin, áfach, go measfar é a bheith dleathach rún trádála a fháil, a úsáid nó a nochtadh a mhéid a cheadaítear dó sin le dlí an Aontais. Daoine a nochtann rúin trádála a fhaightear i gcomhthéacs oibre, níor cheart dóibh tairbhe a bhaint as an gcosaint a dheonaítear leis an Treoir seo, lena n-áirítear maidir le gan dliteanas sibhialta a thabhú, ach amháin ar choinníoll go gcomhlíonann siad na coinníollacha a leagtar síos sa Treoir seo, lena n-áirítear go raibh gá leis an nochtadh chun sárú a thagann faoi raon feidhme ábhartha na Treorach seo a nochtadh. I gcás ina gcomhlíontar na coinníollacha sin, measfar go bhfuil nochtadh na rún trádála “ceadaithe” faoi dhlí an Aontais de réir bhrí Airteagal 3(2) de Threoir (AE) 2016/943. Thairis sin, ba cheart a mheas go bhfuil an dá Threoir comhlántach agus ba cheart do na bearta, nósanna imeachta agus leigheasanna um shásamh sibhialta mar aon le díolúintí dá bhforáiltear i dTreoir (AE) 2016/943 leanúint de bheith infheidhme maidir le gach nochtadh rún trádála a thagann lasmuigh de raon feidhme na Treorach seo. Údaráis inniúla a fhaigheann faisnéis faoi sháruithe a chuimsíonn rúin trádála, ba cheart dóibh a áirithiú nach ndéantar iad sin a úsáid ná a nochtadh chun críocha a théann thar a bhfuil riachtanach chun beart leantach cuí a dhéanamh ar na tuairiscí.

(99)

Is féidir gur costas suntasach iad na táillí dlíthiúla ábhartha do dhaoine tuairiscithe a chuireann in aghaidh frithbheart a dhéantar ina gcoinne in imeachtaí dlíthiúla. Cé go bhféadfadh siad táillí den sórt sin a ghnóthú ag deireadh na n-imeachtaí, d’fhéadfadh sé nach mbeidís in ann na táillí sin a chumhdach más rud é go ngearrtar iad ag tús na n-imeachtaí, go háirithe má tá siad dífhostaithe agus dúliostaithe. Cúnamh le haghaidh imeachtaí dlí coiriúla, go háirithe i gcás ina gcomhlíonann na daoine tuairiscithe coinníollacha Threoir (AE) 2016/1919 ó Pharlaimint na hEorpa agus ón gComhairle (47), agus, ar bhonn níos ginearálta, tacaíocht dóibh siúd atá i ngéarchéim airgeadais, d’fhéadfadh sé go mbeadh ríthábhacht leis an méid sin, i gcásanna áirithe, d’fhonn a gcearta chun cosanta a fhorfheidhmiú go héifeachtach.

(100)

Ba cheart cearta an duine lena mbaineann a chosaint chun damáiste do chlú nó iarmhairtí diúltacha eile a sheachaint. Ina theannta sin, ba cheart cearta cosanta agus rochtain ar leigheasanna an duine lena mbaineann a urramú go hiomlán ag gach céim den nós imeachta i ndiaidh na tuairisce, i gcomhréir le hAirteagail 47 agus 48 den Chairt. Ba cheart do na Ballstáit rúndacht chéannacht an duine lena mbaineann a chosaint agus na cearta cosanta a áirithiú, lena n-áirítear an ceart chun rochtain a fháil ar an gcomhad, an ceart chun éisteacht a fháil agus an ceart chun leigheas éifeachtach a lorg i gcoinne cinnidh maidir leis an duine lena mbaineann faoi na nósanna imeachta is infheidhme a leagtar amach sa dlí náisiúnta i gcomhthéacs imscrúduithe nó imeachtaí breithiúnacha ina dhiaidh sin.

(101)

Ba cheart d’aon duine a ndearnadh dochar dó nó di, cibé acu go díreach nó go hindíreach, mar thoradh ar fhaisnéis mhíchruinn nó mhíthreorach a thuairisciú nó a nochtadh go poiblí, an chosaint agus na leigheasanna atá ar fáil dó nó di faoi na rialacha dlí náisiúnta ginearálta a choinneáil. I gcás ina ndearnadh an fhaisnéis mhíchruinn nó mhíthreorach a thuairisciú nó a nochtadh go poiblí d’aon ghnó agus go feasach, ba cheart na daoine lena mbaineann a bheith i dteideal cúitimh i gcomhréir leis an dlí náisiúnta.

(102)

Tá pionóis choiriúla, shibhialta nó riaracháin riachtanach chun éifeachtacht na rialacha maidir le cosaint do sceithirí a áirithiú. Is féidir le pionóis i gcoinne iad siúd a dhéanann frithbheart nó gníomhaíochtaí díobhálacha eile i gcoinne daoine tuairiscithe gníomhaíochtaí eile den sórt sin a dhíspreagadh. Is gá pionóis i gcoinne daoine a dhéanann faisnéis faoi sháruithe a thuairisciú nó a nochtadh go poiblí a léirítear a bheith bréagach go feasach freisin chun tuilleadh tuairiscithe mailísí a dhíspreagadh agus chun creidiúnacht an chórais a chaomhnú. Ba cheart comhréireacht na bpionós sin a áirithiú nach mbíonn éifeacht athchomhairleach acu ar sceithirí féideartha.

(103)

Aon chinneadh a dhéanann údaráis, ar cinneadh é a dhéanann dochar do na cearta a dheonaítear leis an Treoir seo, go háirithe cinntí trína gcinneann údaráis inniúla an nós imeachta a dhúnadh i dtaca le sárú tuairiscithe toisc gur léir nach raibh ann ach mionsárú nó toisc gur tuairisc atriallach í an tuairisc, nó trína gcinneann siad nár fiú tosaíocht a thabhairt do thuairisc ar leith, tá sé faoi réir athbhreithniú breithiúnach i gcomhréir le hAirteagal 47 den Chairt.

(104)

Leis an Treoir seo, tugtar isteach íoschaighdeáin agus ba cheart do na Ballstáit a bheith in ann forálacha níos fabhraí a thabhairt isteach nó a chothabháil don duine tuairiscithe, ar choinníoll nach gcuirfidh na forálacha sin isteach ar na bearta chun daoine lena mbaineann a chosaint. Níor cheart do thrasuí na Treorach seo a bheith ina chúis, in imthosca ar bith, le laghdú ar an leibhéal cosanta a thugtar do dhaoine tuairiscithe cheana faoin dlí náisiúnta sna réimsí a bhfuil feidhm aici maidir leo.

(105)

I gcomhréir le hAirteagal 26(2) CFAE, ní mór don mhargadh inmheánach limistéar gan teorainneacha inmheánacha a chuimsiú ina n-áiritheofar saorghluaiseacht earraí agus seirbhísí. Ba cheart don mhargadh inmheánach luach breise a chur ar fáil do shaoránaigh an Aontais i bhfoirm caighdeán agus sábháilteacht níos fearr earraí agus seirbhísí, lena n-áiritheofar ardchaighdeáin sláinte poiblí agus cosaint an chomhshaoil chomh maith le saorghluaiseacht sonraí pearsanta. Dá bhrí sin, is é Airteagal 114 CFAE an bunús dlí iomchuí chun na bearta is gá a ghlacadh d’fhonn an margadh inmheánach a bhunú agus a fheidhmiú. I dteannta Airteagal 114 CFAE, ba cheart bunúis dlí bhreise a bheith ag an Treoir seo chun na réimsí a chumhdach atá ag brath ar Airteagal 16, Airteagal 43(2), Airteagal 50, Airteagal 53(1), Airteagail 91 agus 100, Airteagal 168(4), Airteagal 169, Airteagal 192(1) agus Airteagal 325(4) CFAE agus Airteagal 31 de Chonradh Euratom chun bearta an Aontais a ghlacadh.

(106)

Tá raon feidhme ábhartha na Treorach seo bunaithe ar na réimsí a shainaithint ina bhfuil údar maith agus gá le cosaint do sceithirí a thabhairt isteach ar bhonn na fianaise atá ar fáil faoi láthair. D’fhéadfaí raon feidhme ábhartha den sórt sin a leathnú chuig réimsí breise nó gníomhartha breise de chuid an Aontais, más gá sin mar bhealach chun a bhforfheidhmiú a neartú bunaithe i bhfianaise na fianaise a d’fhéadfadh teacht chun cinn sa todhchaí, nó ar bhonn na meastóireachta ar an gcaoi inar fheidhmigh an Treoir seo.

(107)

I gcás ina nglacfar gníomhartha reachtaíochta as seo amach atá ábhartha do réimsí beartais a chumhdaítear leis an Treoir seo, ba cheart a shonrú iontu, i gcás inarb iomchuí, go bhfuil feidhm ag an Treoir seo. I gcás inar gá, ba cheart raon feidhme ábhartha na Treorach seo a oiriúnú agus an Iarscríbhinn a ghabhann léi a leasú dá réir sin.

(108)

Ós rud é nach féidir leis na Ballstáit cuspóir na Treorach seo, eadhon forfheidhmiú a neartú i réimsí beartais agus gníomhartha áirithe i gcás ina bhféadfadh sáruithe ar dhlí an Aontais díobháil thromchúiseach a dhéanamh do leas an phobail trí chosaint éifeachtach do sceithirí, a ghnóthú go leordhóthanach agus iad ag gníomhú ina n-aonar ná ar bhealach neamhchomhordaithe, agus gur fearr is féidir é a ghnóthú trí íoschaighdeáin chomhchoiteanna maidir le cosaint do sceithirí a leagan síos, agus toisc gurb é gníomhaíocht an Aontais amháin is féidir comhleanúnachas a sholáthar agus rialacha reatha an Aontais maidir le cosaint do sceithirí a ailíniú, féadfaidh an tAontas bearta a ghlacadh i gcomhréir le prionsabal na coimhdeachta mar a leagtar amach in Airteagal 5 den Chonradh ar an Aontas Eorpach. I gcomhréir le prionsabal na comhréireachta a leagtar amach san Airteagal sin, ní théann an Treoir seo thar a bhfuil riachtanach chun an cuspóir sin a ghnóthú.

(109)

Urramaítear leis an Treoir seo na cearta bunúsacha agus na prionsabail bhunúsacha a aithnítear, go háirithe, sa Chairt, go háirithe Airteagal 11 di. Dá réir sin, tá sé riachtanach go ndéanfar an Treoir seo a chur chun feidhme i gcomhréir leis na cearta agus na prionsabail sin, trína áirithiú go n-urramófar go hiomlán, inter alia, an tsaoirse chun tuairimí a nochtadh agus faisnéis a fháil, an ceart chun sonraí pearsanta a chosaint, an tsaoirse chun gnó a sheoladh, an ceart chun ardleibhéal cosanta do thomhaltóirí, an ceart chun ardleibhéil cosanta ar shláinte an duine, an ceart chun ardleibhéil cosanta don chomhshaol, an ceart chun dea-riaracháin, an ceart chun leigheas éifeachtach a fháil agus cearta cosanta.

(110)

Chuathas i gcomhairle leis an Maoirseoir Eorpach ar Chosaint Sonraí i gcomhréir le hAirteagal 28(2) de Rialachán (CE) Uimh. 45/2001,