–

η HUK-COBURG-Allgemeine Versicherung AG, εκπροσωπούμενη από την G. I. Ilieva, advokat,

–

η Γερμανική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τους J. Möller, U. Bartl, J. Heitz, M. Hellmann και U. Kühne,

–

η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εκπροσωπούμενη από τη C. Georgieva, τον Δ. Τριανταφύλλου και την Ε. Τσερέπα-Lacombe,

1

Η αίτηση προδικαστικής αποφάσεως αφορά την ερμηνεία του άρθρου 1, παράγραφος 1, της δεύτερης οδηγίας 84/5/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 30ής Δεκεμβρίου 1983, για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών των σχετικών με την ασφάλιση της αστικής ευθύνης που προκύπτει από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων (ΕΕ 1984, L 8, σ. 17), όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2005/14/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 11ης Μαΐου 2005 (ΕΕ 2005, L 149, σ. 14) (στο εξής: δεύτερη οδηγία).

2

Η αίτηση αυτή υποβλήθηκε στο πλαίσιο ένδικης διαφοράς μεταξύ, αφενός, της LM και της NO και, αφετέρου, της ασφαλιστικής επιχείρησης HUK-COBURG-Allgemeine Versicherung AG (στο εξής: HUK-Coburg), με αντικείμενο την καταβολή από την εν λόγω επιχείρηση, βάσει σύμβασης υποχρεωτικής ασφάλισης της αστικής ευθύνης από την κυκλοφορία μηχανοκίνητων οχημάτων, χρηματικής ικανοποίησης για τη μη υλική ζημία που υπέστησαν η LM και η NO λόγω του θανάτου της μητέρας τους σε τροχαίο ατύχημα.

3

Το άρθρο 1, παράγραφος 1, της δεύτερης οδηγίας προέβλεπε τα ακόλουθα:

«Η ασφάλιση που αναφέρεται στο άρθρο 3 παράγραφος 1 της οδηγίας 72/166/ΕΟΚ [του Συμβουλίου, της 24ης Απριλίου 1972, περί εναρμονίσεως των νομοθεσιών των κρατών μελών των σχετικών με την ασφάλιση της αστικής ευθύνης που προκύπτει από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων και με τον έλεγχο της υποχρεώσεως προς ασφάλιση της ευθύνης αυτής (ΕΕ 1972, L 103, σ.1),] καλύπτει υποχρεωτικά και τις υλικές ζημίες και τις σωματικές βλάβες.»

4

Η οδηγία 2009/103/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16ης Σεπτεμβρίου 2009, σχετικά με την ασφάλιση της αστικής ευθύνης που προκύπτει από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων και τον έλεγχο της υποχρεώσεως προς ασφάλιση της ευθύνης αυτής (ΕΕ 2009, L 263, σ. 11), κωδικοποίησε τις προϋφιστάμενες οδηγίες σχετικά με την υποχρεωτική ασφάλιση της αστικής ευθύνης που προκύπτει από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων, συμπεριλαμβανομένης της δεύτερης οδηγίας, και, κατά συνέπεια, τις κατήργησε από τις 27 Οκτωβρίου 2009. Σύμφωνα με τον πίνακα αντιστοιχίας που περιέχεται στο παράρτημα ΙΙ της οδηγίας 2009/103, το άρθρο 1, παράγραφος 1, της δεύτερης οδηγίας αντιστοιχεί στο άρθρο 3, τέταρτο εδάφιο, της οδηγίας 2009/103.

5

Το άρθρο 1 της οδηγίας 2009/103 περιέχει τον ακόλουθο ορισμό:

«Κατά την έννοια της παρούσας οδηγίας:

[…]

[…]».

6

Το άρθρο 3 της ανωτέρω οδηγίας, με τίτλο «Υποχρέωση ασφάλισης των οχημάτων», ορίζει τα εξής:

«Κάθε κράτος μέλος λαμβάνει, υπό την επιφύλαξη εφαρμογής του άρθρου 5, όλα τα κατάλληλα μέτρα ώστε η αστική ευθύνη, η σχετική με την κυκλοφορία οχημάτων με συνήθη στάθμευση στο έδαφός του να καλύπτεται από ασφάλιση.

Η έκταση της καλυπτόμενης ευθύνης και οι όροι και συνθήκες της καλύψεως καθορίζονται με βάση τα μέτρα που αναφέρονται στο πρώτο εδάφιο.

[…]

Η ασφάλιση που αναφέρεται στο πρώτο εδάφιο καλύπτει υποχρεωτικά και τις υλικές ζημιές και τις σωματικές βλάβες.»

7

Το άρθρο 5 της εν λόγω οδηγίας, το οποίο επιγράφεται «Παρέκκλιση της υποχρέωσης ασφάλισης των οχημάτων», προβλέπει στην παράγραφο 1, πρώτο εδάφιο, τα ακόλουθα:

«Κάθε κράτος μέλος δύναται να παρεκκλίνει από τις διατάξεις του άρθρου 3 για ορισμένα φυσικά ή νομικά πρόσωπα, δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου. Ο κατάλογος των εν λόγω προσώπων συντάσσεται από το ενδιαφερόμενο κράτος και κοινοποιείται στα άλλα κράτη μέλη και στην Επιτροπή.»

8

Το άρθρο 7 του κανονισμού (ΕΚ) 593/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 17ης Ιουνίου 2008, για το εφαρμοστέο δίκαιο στις συμβατικές ενοχές (Ρώμη Ι) (ΕΕ 2008, L 177, σ. 6), το οποίο τιτλοφορείται «Συμβάσεις ασφάλισης», προβλέπει στην παράγραφο 2, δεύτερο εδάφιο, τα εξής:

«Στο μέτρο που τα μέρη δεν έχουν επιλέξει το εφαρμοστέο δίκαιο, η σύμβαση ασφάλισης διέπεται από το δίκαιο της χώρας όπου ο ασφαλιστής έχει τη συνήθη διαμονή του. Όταν από το σύνολο των περιστάσεων της υπόθεσης προκύπτει ότι η σύμβαση προδήλως συνδέεται στενότερα με άλλη χώρα, εφαρμόζεται το δίκαιο της άλλης αυτής χώρας.»

9

Το άρθρο 4, παράγραφος 1, του κανονισμού (ΕΚ) 864/2007 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 11ης Ιουλίου 2007, για το εφαρμοστέο δίκαιο στις εξωσυμβατικές ενοχές (Ρώμη II) (ΕΕ 2007, L 199, σ. 40), ορίζει τα ακόλουθα:

«Το εφαρμοστέο δίκαιο επί εξωσυμβατικής ενοχής η οποία απορρέει από αδικοπραξία είναι το δίκαιο της χώρας στην οποία επέρχεται η ζημία, ανεξαρτήτως της χώρας στην οποία έλαβε χώρα το ζημιογόνο γεγονός καθώς και της χώρας ή των χωρών στις οποίες το εν λόγω γεγονός παράγει έμμεσα αποτελέσματα, εκτός αν ορίζεται άλλως στον παρόντα κανονισμό.»

10

Το τιτλοφορούμενο «Μη υλική ζημία» άρθρο 253 του Bürgerliches Gesetzbuch (αστικού κώδικα), ως είχε κατά τον χρόνο των πραγματικών περιστατικών της διαφοράς της κύριας δίκης (στο εξής: BGB), προβλέπει τα εξής:

11

Το άρθρο 823 του BGB, με τίτλο «Υποχρέωση αποκατάστασης της ζημίας», προβλέπει στην παράγραφο 1 τα εξής:

«Όποιος, εκ προθέσεως ή εξ αμελείας, προσβάλλει παρανόμως τη ζωή, τη σωματική ακεραιότητα, την υγεία, την ελευθερία, την ιδιοκτησία ή άλλο δικαίωμα τρίτου υπέχει έναντι αυτού την υποχρέωση να αποκαταστήσει τη ζημία που προκλήθηκε λόγω της προσβολής.»

12

Το επιγραφόμενο «Δικαίωμα άσκησης ευθείας αγωγής» άρθρο 115 του Gesetz über den Versicherungsvertrag (νόμου περί συμβάσεως ασφάλισης), της 23ης Νοεμβρίου 2007 (BGBl. 2007 I, σ. 2631), ως είχε κατά τον χρόνο των πραγματικών περιστατικών της διαφοράς της κύριας δίκης, ορίζει στην παράγραφο 1 τα ακόλουθα:

«Ο τρίτος μπορεί επίσης να προβάλει το δικαίωμά του αποζημίωσης κατά του ασφαλιστή,

[…]

Το δικαίωμα απορρέει από τις υποχρεώσεις του ασφαλιστή που πηγάζουν από την ασφαλιστική σχέση και, ελλείψει υποχρέωσης, από το άρθρο 117, παράγραφοι 1 έως 4. Ο ασφαλιστής οφείλει να καταβάλει χρηματική αποζημίωση. Ο ασφαλιστής και ο λήπτης της ασφάλισης που είναι υπεύθυνος για την αποκατάσταση της ζημίας ευθύνονται εις ολόκληρον.»

13

Το τιτλοφορούμενο «Ευθύνη του κατόχου, απάτη» άρθρο 7 του Straßenverkehrsgesetz (νόμου περί οδικής κυκλοφορίας), ως είχε κατά τον χρόνο των πραγματικών περιστατικών της διαφοράς της κύριας δίκης, προβλέπει στην παράγραφο 1 τα εξής:

«Αν, κατά τη χρήση αυτοκινήτου οχήματος, ένα πρόσωπο θανατωθεί, υποστεί σωματική βλάβη ή βλάβη της υγείας του ή αν προκληθεί ζημία σε πράγμα, ο κάτοχος του οχήματος είναι υποχρεωμένος να αποκαταστήσει τη ζημία που προκλήθηκε στον ζημιωθέντα.»

14

Κατά το άρθρο 11 του νόμου περί οδικής κυκλοφορίας, ως είχε κατά τον χρόνο των πραγματικών περιστατικών της διαφοράς της κύριας δίκης, με τίτλο «Έκταση της υποχρέωσης αποζημίωσης σε περίπτωση σωματικής βλάβης»:

«Σε περίπτωση σωματικής βλάβης ή βλάβης της υγείας, η αποζημίωση πρέπει να καλύπτει τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκε το θύμα για την αποκατάσταση της υγείας του καθώς και τη χρηματική ζημία την οποία υπέστη συνεπεία των τραυμάτων του λόγω της απώλειας ή της προσωρινής ή οριστικής μείωσης της ικανότητάς του προς εργασία ή ακόμη λόγω της προσωρινής ή οριστικής αύξησης των αναγκών του. Μπορεί επίσης να ζητηθεί εύλογη χρηματική ικανοποίηση για μη περιουσιακή ζημία.»

15

Η NO, γεννηθείσα το 2006, και η LM, γεννηθείσα το 2010, είναι οι θυγατέρες της AB και του CD, όλοι δε είναι Βούλγαροι υπήκοοι.

16

Το 2013 η AB και ο CD εγκαταστάθηκαν στη Γερμανία για να εργαστούν εκεί, ενώ η NO και η LM παρέμειναν στη Βουλγαρία.

17

Στις 27 Ιουλίου 2014 η ΑΒ απεβίωσε σε τροχαίο ατύχημα στο Emsdetten (Γερμανία). Το ατύχημα προκλήθηκε από τον CD, ο οποίος ήταν ασφαλισμένος στη HUK-Coburg, ασφαλιστική επιχείρηση με έδρα στη Γερμανία, με σύμβαση υποχρεωτικής ασφάλισης αστικής ευθύνης. Οδηγούσε το όχημά του σε κατάσταση μέθης, ενώ η ΑΒ επέβαινε ως συνοδηγός, χωρίς να έχει φορέσει τη ζώνη ασφαλείας.

18

Κατόπιν του ατυχήματος, η HUK-Coburg κατέβαλε στην NO και στην LM το ποσό των 5000 ευρώ ως χρηματική ικανοποίηση για την απορρέουσα από τον θάνατο της μητέρας τους ζημία. Θεωρώντας το ποσό ανεπαρκές, η NO και η LM, εκπροσωπούμενες από τον CD, άσκησαν αγωγή κατά της HUK-Coburg ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου Sofiyski gradski sad (πρωτοδικείου Σόφιας, Βουλγαρία) με αίτημα την καταβολή σε καθεμία εξ αυτών χρηματικής ικανοποίησης ύψους 300000 βουλγαρικών λεβ (BGN) (περίπου 153000 ευρώ) για τη μη υλική ζημία που προέκυψε από τον θάνατο. Η ανωτέρω ζημία συνίσταται σε προσβολή της ψυχικής τους υγείας, δεδομένου ότι η NO και η LM υποφέρουν από αϋπνίες, εφιάλτες, συναισθηματικές μεταπτώσεις, ευερεθιστότητα, άγχος, εσωστρέφεια και κρίσεις πανικού.

19

Αμφισβητώντας το βάσιμο του ανωτέρω αιτήματος, η HUK-Coburg ισχυρίζεται καταρχάς, ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου, ότι εφαρμοστέο εν προκειμένω είναι το γερμανικό δίκαιο και ότι το εν λόγω δίκαιο, ως ίσχυε κατά τον χρόνο του ατυχήματος, δεν προέβλεπε χρηματική ικανοποίηση για τη μη υλική ζημία που υπέστησαν τρίτοι, εκτός εάν η ζημία εκδηλωθεί με παθολογική διαταραχή. Μόλις από 22ας Ιουλίου 2017 το γερμανικό δίκαιο προβλέπει χρηματική ικανοποίηση για τη μη υλική ζημία που υπέστησαν τρίτοι, εφόσον είχαν ιδιαιτέρως στενούς δεσμούς με το θύμα. Περαιτέρω, το θύμα συνέβαλε στον θάνατό του, καθόσον επέβαινε σε αυτοκίνητο με οδηγό ευρισκόμενο σε κατάσταση μέθης και δεν φορούσε ζώνη ασφαλείας. Τέλος, το ποσό το οποίο ζητούν η NO και η LM ως χρηματική ικανοποίηση είναι υπέρμετρα υψηλό.

20

Το αιτούν δικαστήριο εκτιμά ότι, βάσει του άρθρου 7, παράγραφος 2, δεύτερο εδάφιο, του κανονισμού 593/2008 και του άρθρου 4, παράγραφος 1, του κανονισμού 864/2007, στη διαφορά της οποίας έχει επιληφθεί έχει εφαρμογή το γερμανικό δίκαιο.

21

Το αιτούν δικαστήριο επισημαίνει ότι, κατά πάγια νομολογία του Bundesgerichtshof (Ανωτάτου Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου, Γερμανία), χρηματική ικανοποίηση για την ψυχική οδύνη που προκλήθηκε από τον θάνατο ενός γονέα μπορεί να ζητηθεί, κατ’ εφαρμογήν του γερμανικού δικαίου, ήτοι του άρθρου 253, παράγραφος 2, και του άρθρου 823, παράγραφος 1, του BGB, σε συνδυασμό με το άρθρο 115, παράγραφος 1, πρώτο εδάφιο, σημείο 1, του νόμου περί οδικής κυκλοφορίας, ως είχε κατά τον χρόνο των πραγματικών περιστατικών της διαφοράς της κύριας δίκης, μόνον αν προκλήθηκε παθολογική βλάβη.

22

Επομένως, κατ’ εφαρμογήν της ανωτέρω ερμηνείας, θα έπρεπε να απορρίψει την αγωγή της NO και της LM για τον λόγο ότι η ψυχική οδύνη που αυτές υπέστησαν λόγω του θανάτου της μητέρας τους δεν τους προκάλεσε παθολογική βλάβη.

23

Εντούτοις, το αιτούν δικαστήριο εκτιμά ότι η νομολογία του Bundesgerichtshof (Ανωτάτου Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου) περιορίζει το περιεχόμενο της έννοιας των «σωματικών βλαβών», κατά τη δεύτερη οδηγία.

24

Ως εκ τούτου, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται αν η ανωτέρω ερμηνεία του Bundesgerichtshof (Ανωτάτου Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου), η οποία θα είχε ως συνέπεια τον περιορισμό, στην πράξη, του κύκλου των δικαιούχων χρηματικής ικανοποίησης για τη μη υλική ζημία που προέκυψε από τον θάνατο στενού συγγενούς συνεπεία τροχαίου ατυχήματος, είναι ασύμβατη προς το δίκαιο της Ένωσης, καθόσον φαίνεται να περιορίζει την πρακτική αποτελεσματικότητα της δεύτερης οδηγίας.

25

Έχοντας υπόψη ότι ο εθνικός δικαστής οφείλει να ερμηνεύει το εθνικό δίκαιο με τρόπο σύμφωνο προς το δίκαιο της Ένωσης, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται επιπλέον αν, στο πλαίσιο τυχόν εφαρμογής της εν λόγω αρχής στη διαφορά της οποίας έχει επιληφθεί, μπορεί, υπό την ιδιότητά του ως βουλγαρικό δικαστήριο, να ερμηνεύσει το δίκαιο άλλου κράτους μέλους, και συγκεκριμένα το γερμανικό δίκαιο.

26

Υπό τις συνθήκες αυτές, το Sofiyski gradski sad (πρωτοδικείο Σόφιας) αποφάσισε να αναστείλει την ενώπιόν του διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα:

27

Επισημαίνεται εκ προοιμίου ότι, με το πρώτο προδικαστικό ερώτημα, το αιτούν δικαστήριο αναφέρεται στο άρθρο 1, παράγραφος 1, της δεύτερης οδηγίας.

28

Συναφώς, από πάγια νομολογία του Δικαστηρίου προκύπτει ότι, στο πλαίσιο της διαδικασίας συνεργασίας μεταξύ των εθνικών δικαστηρίων και του Δικαστηρίου που προβλέπει το άρθρο 267 ΣΛΕΕ, στο Δικαστήριο απόκειται να δώσει στο εθνικό δικαστήριο μια χρήσιμη απάντηση που να του παρέχει τη δυνατότητα επίλυσης της διαφοράς της οποίας έχει επιληφθεί. Ειδικότερα, αποστολή του Δικαστηρίου είναι να ερμηνεύει όλες τις διατάξεις του δικαίου της Ένωσης που έχουν ανάγκη τα εθνικά δικαστήρια προκειμένου να αποφανθούν επί των διαφορών των οποίων έχουν επιληφθεί, ακόμη και όταν οι διατάξεις αυτές δεν μνημονεύονται ρητώς στα ερωτήματα που του υποβάλλουν τα εν λόγω δικαστήρια [απόφαση της 21ης Δεκεμβρίου 2021, Skarb Państwa (Κάλυψη της ευθύνης ασφαλισμένου αυτοκινήτου), C‑428/20, EU:C:2021:1043, σκέψη 24].

29

Εν προκειμένω, δεδομένου ότι η οδηγία 2009/103 κωδικοποίησε και κατήργησε, από τις 27 Οκτωβρίου 2009, τις προγενέστερες οδηγίες για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών σχετικά με την ασφάλιση της αστικής ευθύνης που προκύπτει από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων και τον έλεγχο της υποχρεώσεως προς ασφάλιση της ευθύνης αυτής, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται η δεύτερη οδηγία, και δεδομένου ότι το άρθρο 1, παράγραφος 1, της εν λόγω οδηγίας αντιστοιχεί, σύμφωνα με τον πίνακα που περιέχεται στο παράρτημα II της οδηγίας 2009/103, στο άρθρο 3, τέταρτο εδάφιο, της τελευταίας αυτής οδηγίας, το αιτούν δικαστήριο ζητεί, λαμβανομένης υπόψη της ημερομηνίας του επίμαχου στην υπόθεση της κύριας δίκης ατυχήματος, την ερμηνεία όχι του άρθρου 1, παράγραφος 1, της δεύτερης οδηγίας, αλλά του άρθρου 3, τέταρτο εδάφιο, της οδηγίας 2009/103. Επιπλέον, δεδομένου ότι η οδηγία 2009/103 δεν επέφερε ουσιώδεις μεταβολές στις προγενέστερες οδηγίες, η νομολογία σχετικά με τις εν λόγω οδηγίες δύναται να εφαρμοστεί και στην ερμηνεία των αντίστοιχων διατάξεων της οδηγίας 2009/103 (πρβλ. απόφαση της 10ης Ιουνίου 2021, Van Ameyde España, C‑923/19, EU:C:2021:475, σκέψη 23).

30

Συνεπώς, πρέπει να γίνει δεκτό ότι, με το πρώτο ερώτημα, το αιτούν δικαστήριο ζητεί κατ’ ουσίαν να διευκρινιστεί αν το άρθρο 3, τέταρτο εδάφιο, της οδηγίας 2009/103 έχει την έννοια ότι αντιτίθεται σε εθνική ρύθμιση η οποία εξαρτά την καταβολή, εκ μέρους του ασφαλιστή της αστικής ευθύνης από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων, χρηματικής ικανοποίησης για τη μη υλική ζημία την οποία υπέστησαν οι στενοί συγγενείς των θυμάτων τροχαίων ατυχημάτων από την προϋπόθεση η ζημία αυτή να έχει προκαλέσει παθολογική βλάβη στους εν λόγω στενούς συγγενείς.

31

Κατά το άρθρο 3, πρώτο εδάφιο, της οδηγίας 2009/103, κάθε κράτος μέλος λαμβάνει, υπό την επιφύλαξη εφαρμογής του άρθρου 5 της εν λόγω οδηγίας, όλα τα κατάλληλα μέτρα ώστε η αστική ευθύνη από την κυκλοφορία οχημάτων με συνήθη στάθμευση στο έδαφός του, να καλύπτεται από ασφάλιση. Το άρθρο 3, δεύτερο εδάφιο, της εν λόγω οδηγίας ορίζει ότι η έκταση της καλυπτόμενης ευθύνης και οι όροι και συνθήκες της κάλυψης καθορίζονται με βάση τα μέτρα που αναφέρονται στο πρώτο εδάφιο του άρθρου 3. Το άρθρο 3, τελευταίο εδάφιο, της ίδιας οδηγίας διευκρινίζει ότι η ασφάλιση που αναφέρεται στο πρώτο εδάφιο του άρθρου καλύπτει υποχρεωτικά και τις υλικές ζημίες και τις σωματικές βλάβες. Το άρθρο 5 της οδηγίας 2009/103 προβλέπει στην παράγραφο 1, μεταξύ άλλων ότι, υπό τις προβλεπόμενες στη διάταξη αυτή προϋποθέσεις, κάθε κράτος μέλος μπορεί να παρεκκλίνει από τις διατάξεις του άρθρου 3 για ορισμένα φυσικά ή νομικά πρόσωπα.

32

Συναφώς, υπενθυμίζεται ότι, όπως έχει υπογραμμίσει το Δικαστήριο, το άρθρο 3, πρώτο εδάφιο, της οδηγίας 2009/103, η διατύπωση του οποίου είναι πολύ γενική, επιβάλλει στα κράτη μέλη να καθιερώσουν, στην εσωτερική τους έννομη τάξη, γενική υποχρέωση ασφάλισης των οχημάτων (απόφαση της 10ης Ιουνίου 2021, Van Ameyde España, C‑923/19, EU:C:2021:475, σκέψη 25 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).

33

Από τις αιτιολογικές σκέψεις της οδηγίας 2009/103 συνάγεται ότι σκοπός της είναι, όπως και στην περίπτωση των ισχυουσών πριν από αυτή οδηγιών σχετικά με την ασφάλιση της αστικής ευθύνης από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων, αφενός, να διασφαλίσει την ελεύθερη κυκλοφορία τόσο των αυτοκινήτων που συνήθως σταθμεύουν στο έδαφος της Ένωσης όσο και των προσώπων που επιβαίνουν σε αυτά και, αφετέρου, να εγγυηθεί ότι τα θύματα των ατυχημάτων που προκαλούνται από τα ως άνω αυτοκίνητα θα έχουν παρόμοια μεταχείριση, ανεξαρτήτως του σε ποιο σημείο του εδάφους της Ένωσης συμβαίνει το ατύχημα (απόφαση της 10ης Ιουνίου 2021, Van Ameyde España, C‑923/19, EU:C:2021:475, σκέψη 34 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).

34

Η οδηγία 2009/103 υποχρεώνει επομένως τα κράτη μέλη να διασφαλίζουν ότι η αστική ευθύνη από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων με συνήθη στάθμευση στο έδαφός τους καλύπτεται από ασφάλιση και προσδιορίζει, ιδίως, τα είδη ζημιών και τους τρίτους ζημιωθέντες που θα πρέπει να καλύπτει η ασφάλιση αυτή (απόφαση της 10ης Ιουνίου 2021, Van Ameyde España, C‑923/19, EU:C:2021:475, σκέψη 35 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).

35

Η υποχρέωση να καλύπτονται από την ασφάλιση της αστικής ευθύνης εξ αυτοκινήτων οι ζημίες σε βάρος τρίτων διακρίνεται όμως από την έκταση της αποζημίωσης για τις ζημίες αυτές βάσει της αστικής ευθύνης του ασφαλισμένου. Πράγματι, ενώ η πρώτη ορίζεται και διασφαλίζεται από την κανονιστική ρύθμιση της Ένωσης, η δεύτερη διέπεται κυρίως από το εθνικό δίκαιο (απόφαση της 10ης Ιουνίου 2021, Van Ameyde España, C‑923/19, EU:C:2021:475, σκέψη 36 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).

36

Συγκεκριμένα, από τον σκοπό και από το γράμμα της οδηγίας 2009/103 της, όπως και των οδηγιών τις οποίες κωδικοποιεί, προκύπτει ότι η οδηγία αυτή δεν αποβλέπει στην εναρμόνιση των συστημάτων αστικής ευθύνης των κρατών μελών και ότι, στο παρόν στάδιο εξέλιξης του δικαίου της Ένωσης, τα κράτη μέλη παραμένουν ελεύθερα να καθορίζουν το καθεστώς αστικής ευθύνης το οποίο έχει εφαρμογή επί των ατυχημάτων που προκύπτουν από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων (απόφαση της 10ης Ιουνίου 2021, Van Ameyde España, C‑923/19, EU:C:2021:475, σκέψη 37 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).

37

Κατά συνέπεια και λαμβανομένου ιδίως υπόψη του άρθρου 1, σημείο 2, της οδηγίας 2009/103, στο παρόν στάδιο εξέλιξης του δικαίου της Ένωσης, τα κράτη μέλη διατηρούν καταρχήν την ευχέρεια να καθορίζουν, μεταξύ άλλων, για ποιες ζημίες προκαλούμενες από αυτοκίνητα οχήματα υπάρχει υποχρέωση αποζημίωσης, ποιο είναι το εύρος του δικαιώματος αποζημίωσης και ποιοι πρέπει να είναι οι δικαιούχοι αποζημίωσης (πρβλ. απόφαση της 10ης Ιουνίου 2021, Van Ameyde España, C‑923/19, EU:C:2021:475, σκέψη 38 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία). Επομένως, η εν λόγω οδηγία δεν αντιτίθεται καταρχήν σε εθνική ρύθμιση που καθορίζει δεσμευτικά κριτήρια για τον προσδιορισμό των μη υλικών ζημιών για τις οποίες μπορεί να καταβληθεί χρηματική ικανοποίηση (πρβλ. απόφαση της 23ης Ιανουαρίου 2014, Petillo, C‑371/12, EU:C:2014:26, σκέψη 43).

38

Η ανωτέρω ευχέρεια περιορίζεται εντούτοις από την εν λόγω οδηγία, καθόσον αυτή, κατά πρώτον, καθιστά υποχρεωτική την κάλυψη ορισμένων ζημιών τουλάχιστον έως τα καθοριζόμενα σε αυτήν ποσά. Όπως διευκρινίζεται στο άρθρο 3, τελευταίο εδάφιο, της οδηγίας 2009/103, στις ζημίες των οποίων η κάλυψη είναι υποχρεωτική περιλαμβάνονται οι «σωματικές βλάβες» (πρβλ. απόφαση της 23ης Ιανουαρίου 2014, Petillo, C‑371/12, EU:C:2014:26, σκέψη 33 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).

39

Ο όρος «σωματικές βλάβες» καλύπτει κάθε ζημία, εφόσον η αποκατάστασή της προβλέπεται από το εφαρμοστέο στη διαφορά εθνικό δίκαιο στο πλαίσιο της αστικής ευθύνης του ασφαλισμένου, η οποία απορρέει από προσβολή της ακεραιότητας του προσώπου, προσβολή η οποία περιλαμβάνει τόσο τη σωματική όσο και την ψυχολογική βλάβη (απόφαση της 23ης Ιανουαρίου 2014, Petillo, C‑371/12, EU:C:2014:26, σκέψη 34 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).

40

Κατά συνέπεια, μεταξύ των ζημιών για τις οποίες η οδηγία 2009/103 επιβάλλει υποχρέωση αποζημίωσης συγκαταλέγονται οι μη υλικές ζημίες για τις οποίες προβλέπεται από το εφαρμοστέο στη διαφορά εθνικό δίκαιο χρηματική ικανοποίηση στο πλαίσιο της αστικής ευθύνης του ασφαλισμένου (απόφαση της 23ης Ιανουαρίου 2014, Petillo, C‑371/12, EU:C:2014:26, σκέψη 35 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).

41

Κατά δεύτερον, όσον αφορά τα πρόσωπα που έχουν αξίωση χρηματικής ικανοποίησης, δυνάμει της οδηγίας 2009/103, για τις εν λόγω μη υλικές ζημίες επισημαίνεται ότι από τον συνδυασμό του άρθρου 1, σημείο 2, και του άρθρου 3, πρώτο εδάφιο, της οδηγίας προκύπτει ότι η προστασία που πρέπει να διασφαλίζεται δυνάμει της οδηγίας αυτής εκτείνεται σε κάθε πρόσωπο το οποίο, κατά την εθνική νομοθεσία περί αστικής ευθύνης, δικαιούται να αξιώσει αποκατάσταση της ζημίας που προκλήθηκε από αυτοκίνητα οχήματα. Δεν υπάρχει κάποιο στοιχείο στην εν λόγω οδηγία το οποίο να οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο νομοθέτης της Ένωσης είχε τη βούληση να περιορίσει την παρεχόμενη από την οδηγία προστασία μόνο στα πρόσωπα που εμπλέκονται ευθέως στο ζημιογόνο γεγονός (πρβλ. απόφαση της 24ης Οκτωβρίου 2013, Drozdovs, C‑277/12, EU:C:2013:685, σκέψεις 42 και 45).

42

Επομένως, τα κράτη μέλη είναι υποχρεωμένα να διασφαλίζουν ότι η οφειλόμενη κατά την εθνική νομοθεσία περί αστικής ευθύνης χρηματική ικανοποίηση για τη μη υλική ζημία που υπέστησαν οι στενοί συγγενείς θυμάτων τροχαίων ατυχημάτων καλύπτεται από την υποχρεωτική ασφάλιση τουλάχιστον έως τα ποσά που καθορίζονται με την οδηγία 2009/103 (πρβλ. απόφαση της 24ης Οκτωβρίου 2013, Drozdovs, C‑277/12, EU:C:2013:685, σκέψη 46).

43

Από τους λόγους που εκτέθηκαν στις σκέψεις 39 έως 43 της παρούσας απόφασης προκύπτει ότι τα κράτη μέλη είναι υποχρεωμένα να διασφαλίζουν, στην εσωτερική έννομη τάξη, ότι η επιβαλλόμενη από το εθνικό τους δίκαιο αστική ευθύνη από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων καλύπτεται από ασφάλιση σύμφωνη προς τις απαιτήσεις των διατάξεων της οδηγίας 2009/103 που υπομνήσθηκαν στις ανωτέρω σκέψεις και οφείλουν να ασκούν τις αρμοδιότητές τους στον τομέα αυτόν τηρώντας το δίκαιο της Ένωσης. Επιπλέον, οι εθνικές διατάξεις περί καταβολής αποζημίωσης για τις ζημίες από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων δεν μπορούν να καταλύουν την πρακτική αποτελεσματικότητα της εν λόγω οδηγίας (πρβλ. απόφαση της 10ης Ιουνίου 2021, Van Ameyde España, C‑923/19, EU:C:2021:475, σκέψεις 39 και 40 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).

44

Συναφώς, το Δικαστήριο έχει επανειλημμένως κρίνει ότι οι διατάξεις του δικαίου της Ένωσης σχετικά με την υποχρεωτική ασφάλιση της αστικής ευθύνης από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων πρέπει να ερμηνεύονται υπό την έννοια ότι αντιτίθενται στις εθνικές ρυθμίσεις οι οποίες θίγουν την πρακτική αποτελεσματικότητα των εν λόγω διατάξεων αποκλείοντας αυτομάτως ή περιορίζοντας δυσανάλογα το δικαίωμα του θύματος προς αποζημίωση βάσει της υποχρεωτικής ασφάλισης της αστικής ευθύνης από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων, καθόσον διακυβεύουν με τον τρόπο αυτόν την επίτευξη του σκοπού ο οποίος συνίσταται στην προστασία των θυμάτων των τροχαίων ατυχημάτων και τον οποίο εξακολουθεί να επιδιώκει, και μάλιστα σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό, ο νομοθέτης της Ένωσης (πρβλ. απόφαση της 10ης Ιουνίου 2021, Van Ameyde España, C‑923/19, EU:C:2021:475, σκέψη 44 και εκεί μνημονευόμενη νομολογία).

45

Εν προκειμένω, διαπιστώνεται πρώτον ότι η επίμαχη στην κύρια δίκη γερμανική ρύθμιση, όπως έχει ερμηνευθεί από το Bundesgerichtshof (Ανώτατο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο), εντάσσεται στο εθνικό ουσιαστικό δίκαιο περί αστικής ευθύνης στο οποίο παραπέμπει η οδηγία 2009/103. Επιπλέον, από τη δικογραφία που υποβλήθηκε στο Δικαστήριο προκύπτει ότι η ρύθμιση αυτή, όπως έχει ερμηνευθεί κατά τα άνω, ρυθμίζει επίσης τη χρηματική ικανοποίηση για τη μη υλική ζημία που υπέστησαν τρίτοι, συμπεριλαμβανομένης της ψυχικής οδύνης που υπέστη τέκνο λόγω του θανάτου ενός γονέα από τροχαίο ατύχημα, και προσδιορίζει τη ζημία η οποία συνεπάγεται δικαίωμα χρηματικής ικανοποίησης για μη υλική ζημία, βάσει της ασφάλισης της αστικής ευθύνης, ανεξαρτήτως των περιστάσεων υπό τις οποίες συνέβη το ατύχημα.

46

Δεύτερον, όπως υπογραμμίζει η Γερμανική Κυβέρνηση στις παρατηρήσεις της, δυνάμει του γερμανικού δικαίου, η χρηματική ικανοποίηση για τη μη υλική ζημία που υπέστησαν οι εμμέσως ζημιωθέντες από τροχαίο ατύχημα εξαρτάται κατ’ ουσίαν από τρεις προϋποθέσεις, ήτοι από το αν ο εν λόγω ζημιωθείς από το ατύχημα υπέστη βλάβη της υγείας του, από το αν είναι στενός συγγενής του άμεσου θύματος και από το αν υφίσταται αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της αδικοπραξίας εκ μέρους του υπαιτίου του ατυχήματος και της εν λόγω βλάβης. Επιπλέον, όσον αφορά την πρώτη από τις ανωτέρω προϋποθέσεις, η Γερμανική Κυβέρνηση τονίζει ότι, κατά το γερμανικό δίκαιο όπως έχει ερμηνευθεί από το Bundesgerichtshof (Ανώτατο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο), οι ψυχικές βλάβες μπορούν να θεωρηθούν ως βλάβες της υγείας μόνον αν απορρέουν από παθολογική βλάβη και αν δεν αποτελούν απλώς βλάβες της υγείας στις οποίες εκτίθενται γενικώς οι παθόντες σε περίπτωση θανάτου ή σοβαρού τραυματισμού στενού συγγενούς.

47

Επομένως, η επίμαχη στην κύρια δίκη εθνική ρύθμιση προβλέπει, ειδικότερα, ένα αντικειμενικό κριτήριο για τον προσδιορισμό, ενδεχομένως κατόπιν κατά περίπτωση ελέγχου από το επιληφθέν εθνικό δικαστήριο, της μη υλικής ζημίας για την οποία μπορεί να καταβληθεί χρηματική ικανοποίηση σε στενό συγγενή του άμεσου θύματος του τροχαίου ατυχήματος.

48

Πράγματι, από τη νομολογία του Δικαστηρίου η οποία υπομνήσθηκε στις σκέψεις 36 και 37 της παρούσας απόφασης προκύπτει ότι η οδηγία 2009/103 δεν επιβάλλει στα κράτη μέλη την επιλογή ενός συστήματος αστικής ευθύνης για τον καθορισμό ιδίως της έκτασης του δικαιώματος του θύματος για χρηματική ικανοποίηση στο πλαίσιο της αστικής ευθύνης του ασφαλισμένου, με αποτέλεσμα η οδηγία αυτή να μην αντιτίθεται καταρχήν προς εθνική ρύθμιση η οποία θέτει δεσμευτικά κριτήρια για τον προσδιορισμό των μη υλικών ζημιών για τις οποίες μπορεί να καταβληθεί χρηματική ικανοποίηση.

49

Υπό τις συνθήκες αυτές, εν προκειμένω, δεν προκύπτει ότι οι προϋποθέσεις που έθεσε ο Γερμανός νομοθέτης, όπως έχουν ερμηνευθεί από το Bundesgerichtshof (Ανώτατο Ομοσπονδιακό Δικαστήριο), για τη θεμελίωση δικαιώματος χρηματικής ικανοποίησης για τη μη υλική ζημία που υφίστανται οι στενοί συγγενείς των θυμάτων τροχαίων ατυχημάτων, μπορούν να διακυβεύσουν την επίτευξη του επιδιωκόμενου από την οδηγία 2009/103 σκοπού που συνίσταται στην προστασία των θυμάτων τροχαίων ατυχημάτων.

50

Πράγματι, η δικογραφία που υποβλήθηκε στο Δικαστήριο δεν περιέχει κανένα στοιχείο από το οποίο να προκύπτει ότι σύστημα αστικής ευθύνης όπως το επίμαχο στην κύρια δίκη αποκλείει αυτοδικαίως ή περιορίζει δυσανάλογα το δικαίωμα στενού συγγενούς του άμεσου θύματος τροχαίου ατυχήματος να λάβει χρηματική ικανοποίηση για μη υλική ζημία βάσει της υποχρεωτικής ασφάλισης της αστικής ευθύνης από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων.

51

Από το σύνολο των ανωτέρω σκέψεων συνάγεται ότι το άρθρο 3, τέταρτο εδάφιο, της οδηγίας 2009/103 έχει την έννοια ότι δεν αντιτίθεται σε εθνική ρύθμιση η οποία εξαρτά την καταβολή, εκ μέρους του ασφαλιστή της αστικής ευθύνης από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων, χρηματικής ικανοποίησης για τη μη υλική ζημία την οποία υπέστησαν οι στενοί συγγενείς των θυμάτων τροχαίων ατυχημάτων από την προϋπόθεση η ζημία αυτή να έχει προκαλέσει παθολογική βλάβη στους εν λόγω στενούς συγγενείς.

52

Υπό το πρίσμα της απάντησης που δόθηκε στο πρώτο προδικαστικό ερώτημα, παρέλκει η απάντηση στο δεύτερο προδικαστικό ερώτημα.

53

Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου, σ’ αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν όσοι υπέβαλαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, πλην των ως άνω διαδίκων, δεν αποδίδονται.

Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (δέκατο τμήμα) αποφαίνεται:

Το άρθρο 3, τέταρτο εδάφιο, της οδηγίας 2009/103/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 16ης Σεπτεμβρίου 2009, σχετικά με την ασφάλιση της αστικής ευθύνης που προκύπτει από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων και τον έλεγχο της υποχρεώσεως προς ασφάλιση της ευθύνης αυτής, έχει την έννοια ότι δεν αντιτίθεται σε εθνική ρύθμιση η οποία εξαρτά την καταβολή, εκ μέρους του ασφαλιστή της αστικής ευθύνης από την κυκλοφορία αυτοκινήτων οχημάτων, χρηματικής ικανοποίησης για τη μη υλική ζημία την οποία υπέστησαν οι στενοί συγγενείς των θυμάτων τροχαίων ατυχημάτων από την προϋπόθεση η ζημία αυτή να έχει προκαλέσει παθολογική βλάβη στους εν λόγω στενούς συγγενείς.