62001J0092

Μεταφορές - Αερομεταφορές - Ελεύθερη παροχή υπηρεσιών - Περιορισμοί - Εθνική κανονιστική ρύθμιση προβλέπουσα διαφορετικό συντελεστή τελών αερολιμένα για τις πτήσεις εσωτερικού και τις ενδοκοινοτικές πτήσεις - Προϋποθέσεις επιτρεπτού

(Κανονισμός 2408/92 του Συμβουλίου)

$$Το άρθρο 3, παράγραφος 1, του κανονισμού 2408/92, για την πρόσβαση των κοινοτικών αερομεταφορέων σε δρομολόγια ενδοκοινοτικών αεροπορικών γραμμών που έχει ως σκοπό να καθορίσει τις προϋποθέσεις εφαρμογής στον τομέα των αερομεταφοών, της αρχής της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών, απαγορεύει μέτρο θεσπιζόμενο από κράτος μέλος, όπως το επίδικο στην κύρια δίκη, με το οποίο επιβάλλεται ουσιαστικά στις πτήσεις προς τα άλλα κράτη μέλη τέλος αερολιμένα υψηλότερο από το εφαρμοζόμενο στις πτήσεις εντός αυτού του κράτους μέλους, εκτός αν αποδεικνύεται ότι τα τέλη αυτά συνιστούν αμοιβή για τις αερολιμενικές υπηρεσίες που είναι αναγκαίες προς εξυπηρέτηση των επιβατών και ότι το κόστος των εν λόγω υπηρεσιών οι οποίες προσφέρονται στους επιβάτες με προορισμό τα άλλα κράτη μέλη είναι υψηλότερο κατά την ίδια αναλογία του κόστους εκείνων οι οποίες είναι αναγκαίες προς εξυπηρέτηση των επιβατών των εσωτερικών πτήσεων.

( βλ. σκέψη 29 )

Στην υπόθεση C-92/01,

που έχει ως αντικείμενο αίτηση του Μονομελούς Διοικητικού Πρωτοδικείου Ηρακλείου (Ελλάδα) προς το Δικαστήριο, κατ' εφαρμογήν του άρθρου 234 ΕΚ, με την οποία ζητείται, στο πλαίσιο της διαφοράς που εκκρεμεί ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου μεταξύ

Γεωργίου Στυλιανάκη

και

Ελληνικού Δημοσίου,

η έκδοση προδικαστικής αποφάσεως ως προς την ερμηνεία των άρθρων 8 Α και 59 της Συνθήκης ΕΚ (νυν, κατόπιν τροποποιήσεως, άρθρων 18 ΕΚ και 49 ΕΚ) και 3, παράγραφος 1, του κανονισμού (ΕΟΚ) 2408/92 του Συμβουλίου, της 23ης Ιουλίου 1992, για την πρόσβαση των κοινοτικών αερομεταφορέων σε δρομολόγια ενδοκοινοτικών αεροπορικών γραμμών (EE L 240, σ. 8),

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (έκτο τμήμα),

συγκείμενο από τους J.-P. Puissochet (εισηγητή), πρόεδρο τμήματος, R. Schintgen και Β. Σκουρή, την F. Macken και τον J. N. Cunha Rodrigues, δικαστές,

γενικός εισαγγελέας: S. Alber

γραμματέας: R. Grass

λαμβάνοντας υπόψη τις γραπτές παρατηρήσεις που κατέθεσαν:

- η Ελληνική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τον Μ. Απέσσο και τη Ν. Δαφνίου,

- η Ιταλική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τον U. Leanza, επικουρούμενο από τον Μ. Fiorilli, avvocato dello Stato,

- η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, εκπροσωπούμενη από τη Μ. Πατακιά και τον Μ. Huttunen,

έχοντας υπόψη την έκθεση του εισηγητή δικαστή,

αφού άκουσε τον γενικό εισαγγελέα που ανέπτυξε τις προτάσεις του κατά τη συνεδρίαση της 8ης Οκτωβρίου 2002,

εκδίδει την ακόλουθη

Απόφαση

1 Με απόφαση της 31ης Οκτωβρίου 2000, που περιήλθε στο Δικαστήριο στις 22 Φεβρουαρίου 2001, το Μονομελές Διοικητικό Πρωτοδικείο Ηρακλείου υπέβαλε προδικαστικό ερώτημα, δυνάμει του άρθρου 234 ΕΚ, ως προς την ερμηνεία των άρθρων 18 Α και 59 της Συνθήκης ΕΚ (νυν, κατόπιν τροποποιήσεως, άρθρων 18 ΕΚ και 49 ΕΚ) και 3, παράγραφος 1, του κανονισμού (ΕΟΚ) 2408/92 του Συμβουλίου, της 23ης Ιουλίου 1992, για την πρόσβαση των κοινοτικών αερομεταφορέων σε δρομολόγια ενδοκοινοτικών αεροπορικών γραμμών (EE L 240, σ. 8).

2 Το ερώτημα αυτό ανέκυψε στο πλαίσιο διαφοράς μεταξύ του Γ. Στυλιανάκη και του Ελληνικού Δημοσίου όπου επιδιώκεται να αναγνωριστεί η υποχρέωση του τελευταίου να αποδώσει στον πρώτο το ποσό των 3 450 δρχ., το οποίο αντιστοιχεί στο ήμισυ του τέλους εκσυγχρονισμού και αναπτύξεως αεροδρομίων που κατέβαλε κατά τη μετάβασή του αεροπορικώς από το Ηράκλειο στη Μασσαλία (Γαλλία).

Το νομικό πλαίσιο

Το κοινοτικό δίκαιο

3 Το άρθρο 8 της Συνθήκης ΕΚ (νυν, κατόπιν τροποποιήσεως, άρθρο 17 ΕΚ) ορίζει:

«1. Θεσπίζεται ιθαγένεια της Ένωσης.

Πολίτης της Ένωσης είναι κάθε πρόσωπο που έχει την υπηκοότητα ενός κράτους μέλους.

2. Οι πολίτες της Ένωσης έχουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που προβλέπονται από την παρούσα Συνθήκη.»

4 Το άρθρο 8 Α, παράγραφος 1, της Συνθήκης έχει ως εξής:

«Κάθε πολίτης της Ένωσης έχει το δικαίωμα να κυκλοφορεί και να διαμένει ελεύθερα στο έδαφος των κρατών μελών, υπό την επιφύλαξη των περιορισμών και με τις προϋποθέσεις που προβλέπονται στην παρούσα Συνθήκη και στις διατάξεις που θεσπίζονται για την εφαρμογή της.»

5 Το άρθρο 59, πρώτο εδάφιο, της Συνθήκης προβλέπει:

«Στο πλαίσιο των κατωτέρω διατάξεων, οι περιορισμοί της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών στο εσωτερικό της Κοινότητος καταργούνται προοδευτικώς κατά τη διάρκεια της μεταβατικής περιόδου, όσον αφορά τους υπηκόους των κρατών μελών που είναι εγκατεστημένοι σε κράτος της Κοινότητος άλλο από εκείνο του αποδέκτου της παροχής.»

6 Κατά το άρθρο 61, παράγραφος 1, της Συνθήκης ΕΚ (νυν, κατόπιν τροποποιήσεως, άρθρο 51, παράγραφος 1, ΕΚ):

«Η ελεύθερη κυκλοφορία των υπηρεσιών στον τομέα των μεταφορών διέπεται από τις διατάξεις του τίτλου που αναφέρεται στις μεταφορές.»

7 Το άρθρο 84, παράγραφος 2, πρώτο εδάφιο, της Συνθήκης ΕΚ (νυν, κατόπιν τροποποιήσεως, άρθρο 80, παράγραφος 2, πρώτο εδάφιο, ΕΚ) ορίζει:

«Το Συμβούλιο δύναται να αποφασίζει με ειδική πλειοψηφία εάν, κατά ποιο μέτρο και κατά ποια διαδικασία θα είναι δυνατό να θεσπισθούν κατάλληλες διατάξεις για τις θαλάσσιες και αεροπορικές μεταφορές.»

8 Ο κανονισμός 2408/92, που εκδόθηκε βάσει του άρθρου 84, παράγραφος 2, της Συνθήκης, αποτελεί τμήμα του τρίτου «πακέτου» μέτρων τα οποία έλαβε το Συμβούλιο προκειμένου να υλοποιηθεί προοδευτικά η κοινή αγορά των αερομεταφορών κατά τη διάρκεια χρονικής περιόδου που λήγει στις 31 Δεκεμβρίου 1992. Ο κανονισμός αυτός προβλέπει μεταξύ άλλων την ελεύθερη πρόσβαση των κοινοτικών αερομεταφορέων σε δρομολόγια ενδοκοινοτικών αεροπορικών γραμμών. Έτσι, το άρθρο 3, παράγραφος 1, ορίζει:

«Με την επιφύλαξη του παρόντος κανονισμού, το(α) ενδιαφερόμενο(α) κράτος(η) μέλος(η) επιτρέπει(ουν) στους κοινοτικούς αερομεταφορείς να ασκούν δικαιώματα μεταφορών σε ενδοκοινοτικά δρομολόγια.»

Το εθνικό δίκαιο

9 Το άρθρο 40, παράγραφος 9, του νόμου 2065/1992 (ΦΕΚ Α_ 113), όπως τροποποιήθηκε με τον νόμο 2668/1998 (ΦΕΚ Α_ 282, στο εξής: νόμος 2065/1992), ορίζει:

«Επιβάλλεται τέλος εκσυχρονισμού και ανάπτυξης αεροδρομίων σε κάθε αναχωρούντα επιβάτη, άνω των δώδεκα ετών, με προορισμό εσωτερικό και εξωτερικό, από τα ελληνικά αεροδρόμια (κρατικά ή δημοτικά ή κοινοτικά ή ιδιωτικά) ως κάτωθι:

1. Για επιβάτες με τελικό προορισμό που απέχει από αεροδρόμιο αναχωρήσεώς τους άνω των εκατό (100) χιλιομέτρων και όχι περισσότερο των επτακοσίων πενήντα (750) χιλιομέτρων, τέλος σε δραχμές ισόποσο των δέκα (10) ευρωπαϊκών λογιστικών μονάδων (ECU).

2. Για επιβάτες με τελικό προορισμό που απέχει από το αεροδρόμιο αναχωρήσεώς τους άνω των επτακοσίων πενήντα (750) χιλιομέτρων, τέλος σε δραχμές ισόποσο των είκοσι (20) ECU.»

Η διαφορά της κύριας δίκης και το προδικαστικό ερώτημα

10 Ο Γ. Στυλιανάκης, προσφεύγων της κύριας δίκης, ταξίδευσε αεροπορικώς στις 10 Αυγούστου 1998 από το Ηράκλειο προς τη Μασσαλία. Για το ταξίδι του αυτό κατέβαλε μαζί με το εισιτήριό του, ως τέλος εκσυγχρονισμού και αναπτύξεως αεροδρομίων, το ποσό των 6 900 δρχ. Αργότερα, άσκησε προσφυγή ενώπιον του Μονομελούς Διοικητικού Πρωτοδικείου Ηρακλείου με αίτημα να αναγνωριστεί η υποχρέωση του Ελληνικού Δημοσίου να του επιστρέψει το ήμισυ του ανωτέρω ποσού, ήτοι 3 450 δρχ.

11 Κατά το αιτούν δικαστήριο, το τέλος εκσυγχρονισμού και αναπτύξεως αεροδρομίων, που εισπράττεται από τις αεροπορικές εταιρίες κατά την αναχώρηση των επιβατών, δεν συνιστά την αντιπαροχή μιας παρεχόμενης υπηρεσίας, αλλά φορολογικό βάρος. Ο φόρος αυτός χρησιμοποιείται, μεταξύ άλλων, για τη χρηματοδότηση της κατασκευής έργων και την προμήθεια εξοπλισμού στα αεροδρόμια, ιδίως για την κατασκευή του αεροδρομίου των Σπάτων (Ελλάδα).

12 Ο Γ. Στυλιανάκης υποστηρίζει ότι οι διατάξεις του άρθρου 40, παράγραφος 9, του νόμου 2065/1992, οι οποίες προβλέπουν τον διπλασιασμό του τέλους ανάλογα με την απόσταση, εισάγουν δυσμενείς διακρίσεις μεταξύ των εσωτερικών πτήσεων στην Ελλάδα, αφενός, και των διεθνών πτήσεων και των πτήσεων προς τα άλλα κράτη μέλη, αφετέρου. Κατ' αυτόν, η διάκριση αυτή αντιβαίνει, μεταξύ άλλων, στα άρθρα 8 Α και 59 της Συνθήκης καθώς και στο άρθρο 3 του κανονισμού 2408/92. Ειδικότερα, ο Γ. Στυλιανάκης στηρίζει την επιχειρηματολογία του στην απόφαση του Δικαστηρίου της 5ης Οκτωβρίου 1994, C-381/93, Επιτροπή κατά Γαλλίας (Συλλογή 1994, σ. Ι-5145).

13 Προς άμυνά του, το Ελληνικό Δημόσιο υποστηρίζει, παραπέμποντας στην απάντηση που απηύθυνε στην αιτιολογημένη γνώμη της Επιτροπής, με την οποία ετίθετο εν αμφιβόλω η συμβατότητα του άρθρου 40 του νόμου 2065/1992 με τα άρθρα 59 της Συνθήκης και 3, παράγραφος 1, του κανονισμού 2408/92, ότι η πτήση Κέρκυρα-Ρώμη (Ιταλία), δηλαδή μεταξύ Ελλάδος και ενός άλλου κράτους μέλους, έχει μήκος μικρότερο των 750 km και ότι το τέλος που εισπράττεται στην πτήση αυτή είναι ελάχιστο. Το Ελληνικό Δημόσιο προσέθεσε ότι στους επιβάτες των διεθνών πτήσεων και των πτήσεων μεταξύ κρατών μελών παρέχονται σημαντικότερες υπηρεσίες από αυτές που παρέχονται στους επιβάτες των εσωτερικών πτήσεων και ότι η διαφορετική φορολόγηση, που αφορά σε κάθε περίπτωση ελάχιστα ποσά, είναι ως εκ τούτου δικαιολογημένη.

14 Το αιτούν δικαστήριο εκτιμά, ωστόσο, ότι ο διπλασιασμός του τέλους που επιβάλλεται στις πτήσεις με προορισμό άλλα κράτη μέλη πλην της Ελλάδος θα μπορούσε ενδεχομένως να συνιστά εμπόδιο στην ελεύθερη κυκλφορία των πολιτών της Ενώσεως και να παραβιάζει τις διατάξεις του κανονισμού 2408/92.

15 Υπό τις συνθήκες αυτές, το Μονομελές Διοικητικό Πρωτοδικείο Ηρακλείου αποφάσισε να υποβάλει στο Δικαστήριο το ακόλουθο προδικαστικό ερώτημα:

«Έχουν τα άρθρα 8 Α και 59 της ΣυνθΕΕ και το άρθρο 3 παρ. 1 του κανονισμού [2408/1992] του Συμβουλίου την έννοια ότι απαγορεύεται εκ μέρους ενός κράτους - μέλους η επιβολή διαφοροποιημένου φορολογικού βάρους σε εσωτερικές και ενδοκοινοτικές πτήσεις, με άμεσο αποτέλεσμα την επιβάρυνση των ενδοκοινοτικών πτήσεων με διπλάσιο ποσό φόρου, σε σχέση με τις πτήσεις εντός του κράτους μέλους;»

16 Πρέπει να διευκρινιστεί ότι, μετά την προαναφερθείσα αιτιολογημένη γνώμη της Επιτροπής που αναφέρθηκε στη σκέψη 13 της παρούσας αποφάσεως, ασκήθηκε στη συνέχεια προσφυγή ενώπιον του Δικαστηρίου βάσει του άρθρου 226, παράγραφος 2, ΕΚ προκειμένου να διαπιστωθεί η παράβαση της Ελληνικής Δημοκρατίας. Η υπόθεση αυτή πρωτοκολλήθηκε στη Γραμματεία του Δικαστηρίου υπό τον αριθμό C-272/00.

17 Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αυτής λόγω παραβάσεως, η Ελληνική Δημοκρατία τροποποίησε την επίμαχη νομοθεσία της με το άρθρο 16 του νόμου 2892/2001 (ΦΕΚ Α_ 46, σ. 1161), καταργώντας, όσον αφορά τις εσωτερικές πτήσεις και τις πτήσεις μεταξύ της Ελλάδος και των άλλων κρατών μελών ή κρατών που είναι συμβαλλόμενα μέρη στη Συμφωνία για τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο, της 2ας Μα_ου 1992 (ΕΕ 1994, L 1, σ. 3), τη διαφορά στο ποσό του φόρου εκσυγχρονισμού και αναπτύξεως αεροδρομίων ανάλογα με την απόσταση και καθορίζοντας το εν λόγω ποσό σε 12 ευρώ. Υπό τις συνθήκες αυτές, η Επιτροπή παραιτήθηκε από την προσφυγή της και η υπόθεση C-272/00 διαγράφηκε από το Πρωτόκολλο του Δικαστηρίου.

Επί του άρθρου 8 Α της Συνθήκης

18 Ειδική έκφραση του άρθρου 8 Α της Συνθήκης, το οποίο καθιερώνει κατά τρόπο γενικό το δικαίωμα, για κάθε πολίτη της Ενώσεως, να κυκλοφορεί και να διαμένει ελεύθερα στο έδαφος των κρατών μελών, αποτελούν οι διατάξεις οι οποίες διασφαλίζουν την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών.

19 Πράγματι, της ελευθερίας παροχής υπηρεσιών απολαύουν τόσο οι παρέχοντες όσο και οι αποδέκτες υπηρεσιών και ενδεχόμενος περιορισμός της ελευθερίας αυτής μπορεί έτσι να θίξει τα δικαιώματα ενός αποδέκτη υπηρεσιών. Ο τελευταίος μπορεί τότε να επικαλεστεί τις διατάξεις αυτές κατά του επίδικου μέτρου (βλ. αποφάσεις της 31ης Ιανουαρίου 1984, 286/82 και 26/83, Luisi και Carbone, Συλλογή 1984, σ. 377, σκέψη 16· της 28ης Απριλίου 1998, C-158/96, Kohll, Συλλογή 1998, σ. Ι-1931, σκέψη 35, και της 26ης Οκτωβρίου 1999, C-294/97, Eurowings Luftverkehr, Συλλογή 1999, σ. Ι-7447, σκέψη 34).

20 Λαμβάνοντας υπόψη τα χαρακτηριστικά της διαφοράς της κύριας δίκης, δεν είναι επομένως αναγκαίο το Δικαστήριο να αποφανθεί επί της ερμηνείας του άρθρου 8 Α της Συνθήκης (βλ., όσον αφορά την ελευθερία εγκαταστάσεως, απόφαση της 29ης Φεβρουαρίου 1996, C-193/94, Σκαναβή και Χρυσανθακόπουλος, Συλλογή 1996, σ. Ι-929, σκέψη 22 και, όσον αφορά την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων, απόφαση της 26ης Νοεμβρίου 2002, C-100/01, Oteiza Olazabal, που δεν έχει δημοσιευθεί ακόμη στη Συλλογή, σκέψη 26).

Επί των άρθρων 59 της Συνθήκης και 3, παράγραφος 1, του κανονισμού 2408/92

Παρατηρήσεις που κατατέθηκαν ενώπιον του Δικαστηρίου

21 Η Ιταλική Κυβέρνηση φρονεί ότι το επίδικο στην κύρια δίκη τέλος επηρεάζει τις παροχές αεροπορικών υπηρεσιών μεταξύ κρατών μελών, αλλά, παρατηρώντας ότι το τέλος αυτό εφαρμόζεται αδιακρίτως ιθαγενείας, συνάγει ότι δεν είναι αντίθετο προς το άρθρο 59 της Συνθήκης στον βαθμό που η διάταξη αυτή απαγορεύει μόνον τις διακρίσεις που στηρίζονται στην ιθαγένεια ή στον τόπο εγκαταστάσεως. Υποστηρίζει επίσης ότι η εφαρμογή του κριτηρίου της αποστάσεως δεν συνιστά κεκαλυμμένη δυσμενή διάκριση. Προσθέτει ότι το επίδικο τέλος δεν παραβιάζει τον κανονισμό 2408/92 στον βαθμό που η καταβολή του δεν αποτελεί προϋπόθεση για την άσκηση του δικαιώματος κυκλοφορίας.

22 Η Επιτροπή θεωρεί ότι το επίδικο στην υπόθεση της κύριας δίκης σύστημα επιβολής τελών πλήττει με βαρύτερο τέλος κυρίως τις διεθνείς πτήσεις, περιλαμβανομένων και των πτήσεων μεταξύ των κρατών μελών, διότι, πλην μιας περιπτώσεως, οι πτήσεις αποστάσεως μικρότερης των 750 km είναι εσωτερικές πτήσεις. Το σύστημα αυτό καθιστά την παροχή υπηρεσιών αερομεταφοράς μεταξύ κρατών μελών δυσχερέστερη από την παροχή αντίστοιχων υπηρεσιών στο εσωτερικό της Ελλάδος και συνιστά, κατά συνέπεια, περιορισμό που αντιβαίνει στο άρθρο 59 της Συνθήκης, στον βαθμό που η διάταξη αυτή εφαρμόζεται στις αερομεταφορές μέσω του κανονισμού 2408/92. Η ανάγκη χρηματοδοτήσεως του αεροδρομίου των Σπάτων, την οποία προέβαλε το Ελληνικό Δημόσιο ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου, δεν δικαιολογεί ένα τέτοιο περιορισμό. Η Επιτροπή, ερμηνεύοντας έγγραφο της Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας (ΥΠΑ) σχετικά με τη μεταφορική ικανότητα επιβατών στα αεροδρόμια, αμφισβητεί τον ισχυρισμό ότι στους επιβάτες που αναχωρούν με διεθνείς πτήσεις παρέχονται σημαντικότερες υπηρεσίες από αυτές που παρέχονται στους επιβάτες των πτήσεων εσωτερικού, πράγμα που θα μπορούσε να δικαιολογήσει την επιβολή υψηλότερου τέλους για τις πρώτες. Υποστηρίζει ότι, εν πάση περιπτώσει, το επίδικο στην κύρια δίκη τέλος δεν έχει ανταποδοτικό χαρακτήρα προς κάλυψη δαπανών για υπηρεσίες που πράγματι παρέχονται στα αεροδρόμια.

Απάντηση του Δικαστηρίου

23 Έστω και αν, λαμβάνοντας υπόψη το άρθρο 61 της Συνθήκης, το άρθρο 59 αυτής δεν έχει εφαρμογή, αυτό καθαυτό, στις υπηρεσίες μεταφορών, δεδομένου ότι οι τελευταίες διέπονται από τις διατάξεις του τίτλου περί των μεταφορών, η αρχή της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών έχει ωστόσο εφαρμογή στον τομέα αυτόν.

24 Πράγματι, όπως προκύπτει από τη νομολογία του Δικαστηρίου, ο κανονισμός 2408/92, εκδοθείς βάσει του άρθρου 84, παράγραφος 2, της Συνθήκης, έχει ακριβώς ως στόχο να καθορίσει στον τομέα των αερομεταφορών τις προϋποθέσεις εφαρμογής της αρχής της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών (βλ., υπό το πνεύμα αυτό, απόφαση της 18ης Ιανουαρίου 2001, C-361/98, Ιταλία κατά Επιτροπής, Συλλογή 2001, σ. Ι-385, σκέψη 32).

25 Η εν λόγω ελευθερία απαγορεύει την εφαρμογή οποιασδήποτε εθνικής κανονιστικής ρυθμίσεως που έχει ως αποτέλεσμα να καθίσταται η παροχή υπηρεσιών μεταξύ κρατών μελών δυσκολότερη απ' ό,τι η παροχή υπηρεσιών που πραγματοποιείται αποκλειστικώς στο εσωτερικό ενός κράτους μέλους, ανεξάρτητα από την ύπαρξη δυσμενούς διακρίσεως λόγω ιθαγενείας ή τόπου διαμονής (βλ., υπό το πνεύμα αυτό, προπαρατεθείσα απόφαση Επιτροπή κατά Γαλλίας, σκέψεις 17 έως 21).

26 Όσον αφορά το επίδικο στην κύρια δίκη τέλος, τα αεροπορικά ταξίδια που αφορούν διαδρομή μεγαλύτερη των 750 km με αναχώρηση από ελληνικό αεροδρόμιο, τα οποία πλήττονται με υψηλότερο τέλος, είναι όλα ταξίδια μεταξύ κρατών μελών ή προς τρίτες χώρες, ενώ εκείνα που αφορούν διαδρομή μικρότερη των 750 km, τα οποία πλήττονται με χαμηλότερο τέλος, είναι όλα, πλην μιας περιπτώσεως, ταξίδια εντός της Ελλάδος. Επομένως, πρέπει να θεωρηθεί ότι, παρά τον φαινομενικά ουδέτερο χαρακτήρα του χρησιμοποιηθέντος κριτηρίου προς διαφοροποίηση του ύψους του τέλους, το υψηλότερο τέλος αφορά ειδικότερα τις άλλες πτήσεις πλην των εσωτερικών πτήσεων (βλ., κατ' αναλογία, απόφαση της 26ης Σεπτεμβρίου 2000, C-205/98, Επιτροπή κατά Αυστρίας, Συλλογή 2000, σ. Ι-7367).

27 Επιπροσθέτως, δεν προκύπτει από τη δικογραφία ότι το επίδικο τέλος έχει χαρακτήρα ανταποδοτικό για τις αερολιμενικές υπηρεσίες που είναι αναγκαίες προς εξυπηρέτηση των επιβατών ούτε ότι το κόστος των εν λόγω υπηρεσιών οι οποίες προσφέρονται στους επιβάτες που αναχωρούν με διεθνείς πτήσεις αποστάσεως μεγαλύτερης των 750 km αντιπροσωπεύει το διπλάσιο εκείνων οι οποίες προσφέρονται στους επιβάτες που αναχωρούν με πτήσεις αποστάσεως μικρότερης των 750 km.

28 Επομένως, καθόσον το ποσό των τελών αερολιμένα επηρεάζει ευθέως και αυτομάτως την τιμή του δρομολογίου, η διαφοροποίηση του ύψους των τελών που βαρύνουν τους επιβάτες ασκεί άμεση επίδραση στο κόστος της μεταφοράς, ευνοώντας, στην περίπτωση της κύριας δίκης, την πρόσβαση στις πτήσεις εσωτερικού σε σχέση με τις άλλες πτήσεις (βλ. απόφαση της 26ης Ιουνίου 2001, C-70/99, Επιτροπή κατά Πορτογαλίας, Συλλογή 2001, σ. Ι-4845, σκέψη 20).

29 Επομένως, στο αιτούν δικαστήριο πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι το άρθρο 3, παράγραφος 1, του κανονισμού 2408/92 απαγορεύει μέτρο θεσπιζόμενο από κράτος μέλος, όπως το επίδικο στην κύρια δίκη, με το οποίο επιβάλλεται ουσιαστικά στις πτήσεις προς τα άλλα κράτη μέλη τέλος αερολιμένα υψηλότερο από το εφαρμοζόμενο στις πτήσεις εντός αυτού του κράτους μέλους, εκτός αν αποδεικνύεται ότι τα τέλη αυτά συνιστούν αμοιβή για τις αερολιμενικές υπηρεσίες που είναι αναγκαίες προς εξυπηρέτηση των επιβατών και ότι το κόστος των εν λόγω υπηρεσιών οι οποίες προσφέρονται στους επιβάτες με προορισμό τα άλλα κράτη μέλη είναι υψηλότερο κατά την ίδια αναλογία του κόστους εκείνων οι οποίες είναι αναγκαίες προς εξυπηρέτηση των επιβατών των εσωτερικών πτήσεων.

Επί των δικαστικών εξόδων

30 Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν η Ελληνική και η Ιταλική Κυβέρνηση καθώς και η Επιτροπή, που κατέθεσαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, δεν αποδίδονται. Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος, που ανέκυψε ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου, σ' αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων.

Για τους λόγους αυτούς,

ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (έκτο τμήμα),

κρίνοντας επί του ερωτήματος που του υπέβαλε με απόφαση της 31ης Οκτωβρίου 2000 το Μονομελές Διοικητικό Πρωτοδικείο Ηρακλείου, αποφαίνεται:

Το άρθρο 3, παράγραφος 1, του κανονισμού (ΕΟΚ) 2408/92 του Συμβουλίου, της 23ης Ιουλίου 1992, για την πρόσβαση των κοινοτικών αερομεταφορέων σε δρομολόγια ενδοκοινοτικών αεροπορικών γραμμών, απαγορεύει μέτρο θεσπιζόμενο από κράτος μέλος, όπως το επίδικο στην κύρια δίκη, με το οποίο επιβάλλεται ουσιαστικά στις πτήσεις προς τα άλλα κράτη μέλη τέλος αερολιμένα υψηλότερο από το εφαρμοζόμενο στις πτήσεις εντός αυτού του κράτους μέλους, εκτός αν αποδεικνύεται ότι τα τέλη αυτά συνιστούν αμοιβή για τις αερολιμενικές υπηρεσίες που είναι αναγκαίες προς εξυπηρέτηση των επιβατών και ότι το κόστος των εν λόγω υπηρεσιών οι οποίες προσφέρονται στους επιβάτες με προορισμό τα άλλα κράτη μέλη είναι υψηλότερο κατά την ίδια αναλογία του κόστους εκείνων οι οποίες είναι αναγκαίες προς εξυπηρέτηση των επιβατών των εσωτερικών πτήσεων.