NAT/946
Σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων
ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ
Τμήμα «Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον»
Σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων, παράλληλα με τη διασφάλιση της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας, τον μετριασμό της κρίσης του κόστους ζωής και την προώθηση μιας δίκαιης μετάβασης
(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)
|
Επικοινωνία
|
nat@eesc.europa.eu
|
|
Υπάλληλος διοίκησης
|
Caroline VERHELST
|
|
Ημερομηνία του εγγράφου
|
4/4/2025
|
Εισηγήτρια: Corina MURAFA BENGA
|
Σύμβουλος
|
Ολιβιέ ΒΑΡΔΑΚΟΥΛΙΑΣ (για την εισηγήτρια)
|
|
|
|
|
Απόφαση της συνόδου ολομέλειας
|
5/12/2024
|
|
Νομική βάση
|
Άρθρο 52 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
|
|
Αρμόδιο όργανο
|
Τμήμα «Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον»
|
|
Έγκριση από το τμήμα
|
1/4/2025
|
|
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας
(υπέρ/κατά/αποχές)
|
50/5/4
|
|
Έγκριση από την Ολομέλεια
|
H/Μ/ΕΕΕΕ
|
|
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.
|
…
|
|
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας
(υπέρ/κατά/αποχές)
|
…/…/…
|
Προοίμιο
Η παρούσα γνωμοδότηση αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης δέσμης γνωμοδοτήσεων της ΕΟΚΕ σχετικά με την κρίση του κόστους ζωής. Με τη δέσμη αυτή, η ΕΟΚΕ εξετάζει τις διάφορες πτυχές της εν λόγω πρόκλησης πολιτικής και παρουσιάζει μια ολοκληρωμένη και ευρεία σειρά συστάσεων προς τους ευρωπαϊκούς και τους εθνικούς φορείς χάραξης πολιτικής, τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και άλλους ενδιαφερόμενους φορείς. Η δέσμη περιλαμβάνει επτά «τομεακές γνωμοδοτήσεις», καθεμία από τις οποίες είναι αφιερωμένη σε θέματα που εμπίπτουν σε έναν συγκεκριμένο σχετικό τομέα πολιτικής. Επιπλέον, μια «γενική γνωμοδότηση» παρουσιάζει τις γενικές συστάσεις πολιτικής για την αντιμετώπιση της κρίσης του κόστους ζωής στο σύνολό της και την οικοδόμηση ανθεκτικότητας έναντι μελλοντικών κρίσεων.
1.Συμπεράσματα και συστάσεις
1.1Η σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων πρέπει να αποτελεί τμήμα μιας ευρύτερης δέσμης μέτρων για τη φορολογία και την πολιτική, προσαρμοσμένης στα επιμέρους κράτη μέλη. Πρέπει δε να περιλαμβάνει ευρύ και συμπεριληπτικό κοινωνικό διάλογο και διάλογο με την κοινωνία των πολιτών, προκειμένου να εξεταστεί εάν θα χρειαστεί να εισαχθούν συστήματα αντιστάθμισης προς υποστήριξη της μετάβασης σε χαμηλές εκπομπές άνθρακα και, εάν ναι, ποια θα πρέπει να είναι αυτά. Σε πρώτη φάση θα πρέπει να καταργηθούν σταδιακά οι περιβαλλοντικά και κοινωνικά πιο επιβλαβείς επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων. Οι μη στοχευμένες επιδοτήσεις θα πρέπει να εξαλειφθούν, ενώ οι στοχευμένες επιδοτήσεις, όπου κρίνονται απαραίτητες με βάση το εισόδημα των νοικοκυριών ή την ευπάθεια των επιχειρήσεων, μπορούν να καταργηθούν πιο σταδιακά και να αντικατασταθούν από κίνητρα προς όφελος της απανθρακοποίησης.
1.2Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) συνιστά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αποσαφηνίσει λεπτομερώς —στις συστάσεις ανά χώρα στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου— τις δράσεις που πρέπει να αναλάβουν τα κράτη μέλη για τη σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων το συντομότερο δυνατόν. Εκτός από τη συμπερίληψη σαφών τελικών και ενδιάμεσων προθεσμιών σταδιακής κατάργησης στα εθνικά τους σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα (ΕΣΕΚ), τα κράτη μέλη θα πρέπει επίσης να θέσουν συγκεκριμένα ορόσημα και μέτρα ιεράρχησης προτεραιοτήτων, καθώς και ειδικούς σκοπούς και στόχους για τη σταδιακή κατάργηση, λαμβάνοντας υπόψη τα επιμέρους πλαίσια των κρατών μελών.
1.3Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε συνεργασία με τους ενδιαφερόμενους φορείς και την ΕΟΚΕ και με τη συμπερίληψη των φορέων της κοινωνίας των πολιτών, θα πρέπει να δημιουργήσει μια ανοικτή πολυμερή πλατφόρμα ανταλλαγής πληροφοριών για τα κράτη μέλη, με στόχο την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών σχετικά με τα μέτρα και τα προγράμματα σταδιακής κατάργησης των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων.
1.4Η ΕΟΚΕ συνιστά να θεσπιστούν μηχανισμοί προστασίας των θέσεων και των συνθηκών εργασίας, συμπεριλαμβανομένων των συλλογικών διαπραγματεύσεων και του κοινωνικού διαλόγου, ώστε να διασφαλιστεί μια ισορροπημένη διαδικασία κατάργησης των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων.
1.5Προκειμένου να ξεπεραστούν τα εμπόδια ορισμού τα οποία περιγράφονται λεπτομερώς στην παρούσα γνωμοδότηση, κατά την αναθεώρηση του κανονισμού για τη διακυβέρνηση της Ενεργειακής Ένωσης και της Δράσης για το Κλίμα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να προτείνει σαφή ορισμό των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων ―ο οποίος θα βασίζεται στο σύστημα του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) και, επομένως, θα περιλαμβάνει επίσης έμμεσες επιδοτήσεις― και να εκδώσει κατευθυντήριες γραμμές υποβολής εκθέσεων για τα κράτη μέλη. Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να βελτιώσει τις εκθέσεις της σχετικά με τις επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων, όχι μόνο παρακολουθώντας τα στατιστικά στοιχεία, αλλά και αναδεικνύοντας τις βέλτιστες πρακτικές για τη σταδιακή κατάργησή τους.
1.6Η αναθεώρηση της οδηγίας για τη φορολόγηση της ενέργειας (ΟΦΕ) αποτελεί κρίσιμη ευκαιρία για τη στήριξη της σταδιακής κατάργησης των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων στην ΕΕ. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για τις καθυστερήσεις όσον αφορά το κλείσιμο του εν λόγω φακέλου και καλεί το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να λάβει θέση σχετικά με την αναθεώρηση της ΟΦΕ το συντομότερο δυνατό. Παρότι χρειάζεται κάποιο περιθώριο ελιγμών για να αντικατοπτρίζονται οι επιμέρους συνθήκες των κρατών μελών, η προώθηση της ανταγωνιστικής απανθρακοποίησης απαιτεί φιλόδοξους ελάχιστους φορολογικούς συντελεστές σε ολόκληρη την ΕΕ. Οι εξαιρέσεις θα πρέπει να είναι προαιρετικές και να χρησιμοποιούνται με σύνεση.
1.7Στο πλαίσιο της διαδικασίας της Σύμβασης-Πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή (UNFCCC), η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να συνεχίσει να υποστηρίζει το όραμα της σταδιακής κατάργησης των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων σε παγκόσμιο επίπεδο, ενισχύοντας τις εταιρικές σχέσεις και την αμοιβαία μάθηση με τις χώρες που έχουν σημειώσει πρόσφατη πρόοδο στον εν λόγω τομέα.
1.8Όλες οι μορφές χρηματοδοτικής στήριξης για νέες υποδομές ορυκτών καυσίμων θα πρέπει να καταργηθούν οριστικά σε όλο το φάσμα των χρηματοδοτικών μέσων στο πλαίσιο του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου 2028-2034. Αντ’ αυτού, η ΕΟΚΕ συνιστά τη διάθεση κονδυλίων προοριζόμενων για έρευνα και ανάπτυξη (Ε&Α) σε καθαρά καύσιμα, με τήρηση αυστηρών κριτηρίων σύμφωνα με την ταξινομία της ΕΕ.
1.9Η ΕΟΚΕ συνιστά την αναθεώρηση των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις, ώστε να επιταχυνθεί η ενεργειακή μετάβαση με τη διακοπή της χορήγησης κρατικών ενισχύσεων σε ενεργειακά έργα τα οποία βασίζονται σε ορυκτά καύσιμα.
2.Γενικές παρατηρήσεις
2.1Οι ενεργειακές επιδοτήσεις και οι κυβερνητικές παρεμβάσεις αποσκοπούν στη μείωση του κόστους για τους καταναλωτές κάτω από τις τιμές της αγοράς, στην αύξηση των τιμών για τους παραγωγούς πάνω από τα επίπεδα της αγοράς ή στη στήριξη έργων ενεργειακών υποδομών με σκοπό τη μείωση του κόστους κεφαλαίου. Περιλαμβάνουν άμεσες μεταφορές μετρητών στους παραγωγούς ή τους καταναλωτές, έμμεσους μηχανισμούς στήριξης, όπως φορολογικές απαλλαγές και πιστώσεις φόρου, και προσεγγίσεις οι οποίες βασίζονται στην αγορά και διευκολύνουν τις διεπιδοτήσεις μεταξύ των οικονομικών φορέων.
2.2Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρακολουθεί τις εν λόγω επιδοτήσεις στην ΕΕ μέσω της απογραφής επιδοτήσεων. Συνεπώς, οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων καλύπτουν διάφορες μορφές χρηματοδοτικής στήριξης που παρέχεται στο σύνολο της πρωτογενούς ενέργειας από ορυκτά καύσιμα και της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από την καύση ορυκτών καυσίμων. Μεταξύ του 2020 και του 2021, οι επιδοτήσεις διπλασιάστηκαν σε 136 δισ. ευρώ και στη συνέχεια, το 2023, μειώθηκαν ελαφρώς σε 111 δισ. ευρώ, αντιπροσωπεύοντας περισσότερο από το ένα τρίτο όλων των υφιστάμενων ενεργειακών επιδοτήσεων. Από τα προκαταρκτικά στοιχεία για το 2024 προκύπτει μείωση των συνολικών ενεργειακών επιδοτήσεων (ορυκτών και μη ορυκτών) σε 78 δισ. ευρώ, δεδομένου ότι οι περισσότερες από τις επιδοτήσεις για την αντιμετώπιση της κρίσης αναμένεται να λήξουν έως το 2025. Αντιθέτως, δεν περιλαμβάνονται οι έμμεσες επιδοτήσεις, οι οποίες προκύπτουν π.χ. από την εξωτερίκευση του κόστους (όπως οι δαπάνες για την υγεία, οι ζημιές που προκαλούνται σε κτίρια και υποδομές κ.λπ.).
2.3Στην αντίστοιχη μεθοδολογία υπολογισμού του ΔΝΤ περιλαμβάνονται αυτές οι έμμεσες επιδοτήσεις, δηλαδή οι εκτιμήσεις του κοινωνικού κόστους του άνθρακα, οι δαπάνες υγείας που προκύπτουν από την ατμοσφαιρική ρύπανση και άλλοι εξωτερικοί παράγοντες, όπως η κυκλοφοριακή συμφόρηση και τα ατυχήματα. Σύμφωνα με την εν λόγω μεθοδολογία, οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων στην ΕΕ είναι σημαντικά υψηλότερες από την εκτίμηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και ανέρχονται σε σχεδόν 300 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. Παρά τις μεθοδολογικές διαφορές, ορισμένα κράτη μέλη, όπως οι Κάτω Χώρες, έχουν καταλήξει σε παρόμοιες εκτιμήσεις για τις επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων με εκείνες του ΔΝΤ. Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υιοθετήσει ή να αναπτύξει μια νέα παρόμοια μεθοδολογική προσέγγιση, επιπλέον της τρέχουσας απογραφής.
2.4Το σταθερό επίπεδο των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων έρχεται σε αντίθεση με τις υφιστάμενες πολιτικές δεσμεύσεις για τη σταδιακή κατάργησή τους. Οι διεθνείς πρωτοβουλίες για τον εξορθολογισμό και τη σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων είχαν ανακοινωθεί ήδη από το 2009 από την G7 και την G20, και πιο πρόσφατα στο πλαίσιο της UNFCCC. Ενθαρρυντικές διπλωματικές ενέργειες, όπως η συμφωνία για την κλιματική αλλαγή, το εμπόριο και τη βιωσιμότητα (ACCTS), θα πρέπει να εμπνεύσουν τις προσπάθειες της ΕΕ στις επερχόμενες διασκέψεις των μερών της UNFCCC, όπου θα πρέπει να προωθηθεί ενεργά ο συνασπισμός για τη σταδιακή κατάργηση των κινήτρων για τα ορυκτά καύσιμα, συμπεριλαμβανομένων των επιδοτήσεων, που έχει δρομολογηθεί με πρωτοβουλία των Κάτω Χωρών και στον οποίο συμμετέχουν και άλλα κράτη μέλη της ΕΕ.
2.5Η ΕΕ έχει αναλάβει ηγετικό ρόλο στην εφαρμογή μιας σειράς εργαλείων και δράσεων για την αποτελεσματική σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων, αλλά μέχρι στιγμής, όπως δείχνουν οι αριθμοί, ο αντίκτυπος των εν λόγω δράσεων είναι περιορισμένος. Σύμφωνα με τον κανονισμό για τη διακυβέρνηση της Ενεργειακής Ένωσης και της Δράσης για το Κλίμα (2018), τα κράτη μέλη υποχρεούνται να υποβάλλουν ετήσια έκθεση σχετικά με τη σημειωθείσα πρόοδο όσον αφορά την εξάλειψη των ενεργειακών επιδοτήσεων, ιδίως των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων. Η εν λόγω δέσμευση ενισχύθηκε από το ευρωπαϊκό νομοθέτημα για το κλίμα (2021), με το οποίο επιβάλλεται η σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων που έρχονται σε σύγκρουση με τον στόχο της κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αναλάβει την ανάπτυξη τυποποιημένων μεθοδολογιών και πλαισίων για την υποβολή εκθέσεων σχετικά με τις επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων και άλλες επιζήμιες για το περιβάλλον επιδοτήσεις. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εξετάσει τις κοινωνικές διαστάσεις των επιβλαβών επιδοτήσεων. Επιπλέον, η προτεινόμενη αναθεώρηση της οδηγίας για τη φορολόγηση της ενέργειας στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 % αποσκοπεί στην ευθυγράμμιση της φορολογίας των ενεργειακών προϊόντων με τους κλιματικούς στόχους.
2.6Οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων έχουν διάφορες αρνητικές επιπτώσεις, παραβιάζουν την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει», ενθαρρύνουν τη συνεχή εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα και υπονομεύουν την ανταγωνιστικότητα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, εμποδίζοντας συνεπώς τη μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και επιδεινώνοντας την περιβαλλοντική υποβάθμιση —συμπεριλαμβανομένων της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και της απώλειας της βιοποικιλότητας— και την κλιματική αλλαγή. Ως εκ τούτου, αντίκεινται καταφανέστατα στην πολιτική της ΕΕ για το κλίμα. Τα στοιχεία καταδεικνύουν ότι, το 2023, θα μπορούσαν να είχαν εγκατασταθεί στην ΕΕ ένα εκατομμύριο περισσότερες αντλίες θερμότητας, εάν οι επιδοτήσεις για λέβητες ορυκτών καυσίμων είχαν χρησιμοποιηθεί για τον σκοπό αυτόν.
3.Ειδικές παρατηρήσεις σχετικά με τις επιπτώσεις των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων στην ανταγωνιστικότητα
3.1Πέραν των γεωπολιτικών εκτιμήσεων, η δομική εξάρτηση της ΕΕ από τα εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα έχει αρνητικές επιπτώσεις στο εμπορικό ισοζύγιο και στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της ΕΕ, επηρεάζοντας έτσι αρνητικά τις καθαρές εξαγωγές και τις ευρύτερες μακροοικονομικές επιδόσεις. Κατά συνέπεια, οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων αυξάνουν την εξάρτηση της ΕΕ από τις εισαγωγές, επιβραδύνοντας την ενεργειακή μετάβαση. Επιπλέον, η αστάθεια των τιμών που συνδέεται με τις εισαγωγές ορυκτών καυσίμων συμβάλλει σε πληθωριστικά επεισόδια, όπως αυτό που σημειώθηκε μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, τα οποία υπονομεύουν την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων (ιδίως για τις ενεργοβόρες βιομηχανίες).
3.2Από την άποψη της δημοσιονομικής πολιτικής, οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων μειώνουν τα δημοσιονομικά περιθώρια των κρατών μελών για τη χρηματοδότηση άλλων προτεραιοτήτων, συμπεριλαμβανομένων της στήριξης των επιχειρήσεων για επενδύσεις στην ενεργειακή μετάβαση ή των κοινωνικών δαπανών. Για παράδειγμα, οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων παραμένουν υψηλότερες από τις επιδοτήσεις για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, παρά το μεγάλο «επενδυτικό κενό» για την επίτευξη των στόχων της ενεργειακής μετάβασης και του κλίματος έως το 2030
. Δεδομένων των δημοσιονομικών περιορισμών που απορρέουν από τους αναθεωρημένους δημοσιονομικούς κανόνες της ΕΕ, η ανακατεύθυνση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων προς τους κλιματικούς στόχους είναι ζωτικής σημασίας για την κάλυψη του επενδυτικού κενού στον τομέα τους κλίματος.
3.3Το υψηλό ενεργειακό κόστος πλήττει την ανταγωνιστικότητα της ΕΕ καθότι οι εταιρείες στην ΕΕ να πληρώνουν 2-3 φορές περισσότερο για την ηλεκτρική ενέργεια και 4-5 φορές περισσότερο για το φυσικό αέριο από τις εταιρείες στις ΗΠΑ. Ενώ ορισμένες επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων υφίστανται για να μειώνουν το κόστος της ενέργειας για τις επιχειρήσεις, καθυστερούν ωστόσο τις επενδύσεις σε εναλλακτικές λύσεις και στρεβλώνουν τα κίνητρα ως προς τις τιμές.
4.Ειδικές παρατηρήσεις σχετικά με τον αντίκτυπο των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων στο κόστος ζωής
4.1Ο πληθωρισμός που προκλήθηκε από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία είχε δυσανάλογο αντίκτυπο στους εργαζόμενους, επιφέροντας μείωση των πραγματικών μισθών στην ΕΕ κατά 5,1 % κατά την κορύφωση της κρίσης το 2022. Όσον αφορά τον τομέα της ενέργειας, ο πληθωρισμός έχει δυσανάλογο αντίκτυπο στα ευάλωτα νοικοκυριά, τα οποία δαπανούν μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους για ενέργεια. Μεσοπρόθεσμα, το κόστος της ενέργειας —το οποίο προκάλεσε την κρίση του κόστους ζωής— μπορεί να μειωθεί μόνο μέσω της απανθρακοποίησης του συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας με τη μετάβαση σε καθαρές πηγές ενέργειας.
4.2Πέραν του αρνητικού συνολικού αντικτύπου στους κρατικούς προϋπολογισμούς, τα στοιχεία καταδεικνύουν ότι οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων είναι ανεπαρκώς στοχευμένες, αποφέροντας οφέλη κυρίως στις πλουσιότερες κοινωνικές ομάδες, και, ως εκ τούτου, έχουν επιζήμιο κοινωνικό αντίκτυπο. Τέλος, η επιδότηση της χρήσης ορυκτών καυσίμων επιφέρει ευρύτερο δυσμενές κοινωνικό κόστος, όπως είναι η πρόωρη θνησιμότητα και η νοσηρότητα λόγω ατμοσφαιρικής ρύπανσης, πλήττοντας ιδίως τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες.
4.3Πολλές επιδοτήσεις θεσπίστηκαν για να προσφέρουν βραχυπρόθεσμη ανακούφιση, αλλά δεν στοχεύουν στα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα ή δεν αντιμετωπίζουν τα βαθύτερα αίτια του ενεργειακού πληθωρισμού. Για να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά ο δυσμενής αντίκτυπος των υψηλών τιμών ενέργειας στα νοικοκυριά, απαιτείται μια διττή προσέγγιση που θα στηρίζεται στις αρχές της δίκαιης μετάβασης. Πρώτον, πιο στοχευμένη άμεση εισοδηματική στήριξη για τα ευάλωτα νοικοκυριά βραχυπρόθεσμα· δεύτερον, ανακατεύθυνση των επιδοτήσεων προς βιώσιμες λύσεις, με την κινητοποίηση κεφαλαίων για επενδύσεις σε συστήματα ηλεκτρικής ενέργειας και θέρμανσης απαλλαγμένα από ανθρακούχες εκπομπές, με παράλληλη ανακαίνιση του στεγαστικού αποθέματος, προκειμένου να μειωθούν οι τιμές.
4.4Η σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων θα πρέπει να συμβαδίζει με αυστηρότερο έλεγχο της αγοράς ενέργειας, ώστε να προστατεύονται οι ευάλωτες ομάδες και να αποφεύγονται οι υπερβολικές αυξήσεις των τιμών. Η πρόσβαση σε καθαρή ενέργεια θα πρέπει να αποτελεί μόνιμο μέλημα, ιδίως στις αγροτικές περιοχές.
5.Ειδικές παρατηρήσεις σχετικά με τον ποσοτικό προσδιορισμό και την υποβολή εκθέσεων για τα ορυκτά καύσιμα
5.1Πρέπει να επιβληθεί, σε επίπεδο ΕΕ, ένας σαφής ορισμός του τι συνιστά επιδότηση ορυκτών καυσίμων, με διάκριση μεταξύ αποδοτικών και μη αποδοτικών επιδοτήσεων, παράλληλα με συγκεκριμένες κατευθυντήριες γραμμές για τη μέτρηση και τη δημοσιοποίηση στοιχείων, ώστε να αντιμετωπιστεί η κάλυψη και η ποιότητα των δεδομένων για την παρακολούθηση και τη μέτρηση. Η διατύπωση του εν λόγω ορισμού μπορεί να πραγματοποιηθεί στην επικείμενη αναθεώρηση του κανονισμού για τη διακυβέρνηση της Ενεργειακής Ένωσης και της Δράσης για το Κλίμα. Ο ορισμός αυτός μπορεί να βασιστεί στην τυπολογία επιδοτήσεων του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), η οποία χρησιμοποιείται επί του παρόντος από τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), τον Διεθνή Οργανισμό Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (IRENA) και το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP). Επιπλέον, η ενσωμάτωση των «έμμεσων» επιδοτήσεων, όπως ορίζονται από το ΔΝΤ, θα πρέπει επίσης να εξεταστεί μεσοπρόθεσμα, ιδίως για τους τομείς οι οποίοι δεν καλύπτονται από το σύστημα εμπορίας εκπομπών (ΣΕΔΕ).
5.2Μόνο 12 κράτη μέλη συνέβαλαν στη βελτίωση των δεδομένων που συλλέγονται σε επίπεδο ΕΕ, αφήνοντας τους εμπειρογνώμονες να βασίζονται σε αποσπασματικές, ελλιπείς και συγκεχυμένες εθνικές πληροφορίες. Σε γενικές γραμμές, η δέσμευση για τη σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων σε επίπεδο κρατών μελών είναι ανεπαρκής, δεδομένου ότι μόνο η Δανία διαθέτει συγκεκριμένο σχέδιο για τον σκοπό αυτό. Σύμφωνα με προκαταρκτική αξιολόγηση των ΕΣΕΚ, μέχρι το 2023, μόνον έξι από τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ είχαν εκφράσει την πρόθεσή τους να καταργήσουν πλήρως τις επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων από τους εθνικούς τους προϋπολογισμούς, χωρίς να έχουν καθοριστεί συγκεκριμένες ημερομηνίες περάτωσης της σχετικής διαδικασίας. Με βάση την εν λόγω αξιολόγηση και άλλα εθνικά σχέδια και ανακοινώσεις, λιγότερες από τις μισές επιδοτήσεις του 2022 για τα ορυκτά καύσιμα έχουν προγραμματισμένη καταληκτική ημερομηνία πριν από το 2025, για το 1 % έχει προγραμματιστεί σταδιακή κατάργηση μεταξύ του 2025 και του 2030, ενώ για το 52 % δεν έχει οριστεί καταληκτική ημερομηνία ούτε για μετά το 2030
. Η μεθοδολογία υποβολής εκθέσεων στο πλαίσιο των ΕΣΕΚ πρέπει να βελτιωθεί και να εξορθολογιστεί.
5.3Η σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων ευθυγραμμίζεται με το θεματολόγιο των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης, ιδίως δε με τον στόχο 12γ, ο οποίος προβλέπει την εξάλειψη των στρεβλώσεων της αγοράς που ενθαρρύνουν την ανεξέλεγκτη κατανάλωση με τον εξορθολογισμό των μη αποδοτικών επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων. Ο δείκτης 12γ.1, δηλαδή ο αριθμός των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων (για παραγωγή και κατανάλωση) ανά μονάδα ΑΕΠ, έχει υπολογιστεί εντελώς λανθασμένα ως φορολογική δαπάνη και η υποβολή σχετικής έκθεσης είναι προαιρετική για τις εκάστοτε χώρες. Προκειμένου να βελτιωθεί η ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα με τη δημιουργία ισότιμων όρων ανταγωνισμού σε παγκόσμιο επίπεδο, τα κράτη μέλη της ΕΕ και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο πλαίσιο της διαδικασίας της διπλωματικής συνεργασίας τους με τη Διοργανική Ομάδα Εμπειρογνωμόνων για τους Δείκτες των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης, θα πρέπει να υποστηρίξουν την υποχρεωτική ένταξη των φορολογικών δαπανών στην υποβολή εκθέσεων.
5.4Η διαφάνεια στις απογραφές των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων είναι καθοριστική για την καθιέρωση εποικοδομητικού και συμπεριληπτικού διαλόγου με την κοινωνία των πολιτών. Ο κατάλογος των φιλικών και των επιζήμιων για το περιβάλλον επιδοτήσεων της Ιταλίας και η υποβολή εκθέσεων για τον πράσινο προϋπολογισμό της Γαλλίας περιλαμβάνονται στις ορθές πρακτικές οι οποίες αποκαλύπτουν δημοσίως το διευρυνόμενο χάσμα μεταξύ των περιβαλλοντικά επιζήμιων και των περιβαλλοντικά θετικών επιδοτήσεων.
5.5Σε επίπεδο ΕΕ, περίπου το 83 % του συνόλου των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων αποσκοπεί στη στήριξη της ζήτησης ενέργειας. Αυτό προσφέρει την ευκαιρία να αντικατασταθούν οι επιδοτήσεις, οι οποίες προωθούν τη ζήτηση ορυκτών καυσίμων, με άλλα μέτρα στήριξης του εισοδήματος των καταναλωτών, προκειμένου να στραφεί η ζήτηση προς εναλλακτικές λύσεις χωρίς εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.
5.6Παρότι οι τιμές της ενέργειας παραμένουν υψηλές στην Ευρώπη, απέχουν πολύ από τα επίπεδα στα οποία βρίσκονταν κατά τη διάρκεια της κρίσης. Ωστόσο, σε γενικές γραμμές, οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων συνεχίζουν να καταλαμβάνουν τον ίδιο δημοσιονομικό χώρο με εκείνον που καταλάμβαναν πριν από την κρίση, γεγονός το οποίο υποδηλώνει ότι χάθηκε η ευκαιρία να επενδυθεί η χρηματοδότηση σε μακροπρόθεσμα, βιώσιμα και πιο παραγωγικά μέτρα πολιτικής για την άμβλυνση της κρίσης του κόστους ζωής και την αύξηση της μεσοπρόθεσμης ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων. Πολλά από τα προσωρινά μέτρα που σχεδιάστηκαν για να αμβλύνουν τις επιπτώσεις της αύξησης των τιμών ενέργειας από το 2022 αναμένεται να διακοπούν μέχρι το τέλος του 2024/2025. Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να παρακολουθεί με προσοχή την εφαρμογή των συμφωνηθέντων σχεδίων διακοπής των μέτρων από τα κράτη μέλη και να προσδιορίσει, κατά περίπτωση, εναλλακτικούς και στοχευμένους μηχανισμούς στήριξης για τις ευάλωτες ομάδες. Η ΕΕ θα πρέπει να στοχεύσει σε ενιαίες φορολογικές μεταρρυθμίσεις για την εξάλειψη της χρήσης ορυκτών καυσίμων.
5.7Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος θα πρέπει να βελτιώσουν τις εκθέσεις τους σχετικά με τις επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων, όχι μόνο παρακολουθώντας τα στατιστικά στοιχεία, αλλά και αναδεικνύοντας τις πολιτικές και τις βέλτιστες πρακτικές για τη σταδιακή κατάργησή τους. Αυτή η κατηγοριοποίηση με βάση τις κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις των εν λόγω επιδοτήσεων μπορεί να χρησιμεύσει για την καθοδήγηση του χρονοδιαγράμματος και της μεθόδου της σταδιακής κατάργησης με μεταβατικά μέτρα, όπως παράλληλα κίνητρα, στοχευμένες εξαιρέσεις και κατάταξη με σειρά προτεραιότητας των επιδοτήσεων που πρέπει να καταργηθούν σταδιακά για μια ομαλή μετάβαση, λαμβανομένων υπόψη των στόχων του 2030 και του 2040.
6.Ειδικές παρατηρήσεις και αρχές για τη σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων
6.1Κριτήρια και αρχές για τη σταδιακή κατάργηση
6.1.1Κατά γενικό κανόνα, οποιαδήποτε διαδικασία σταδιακής κατάργησης των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων θα πρέπει να αποτελεί τμήμα μιας ευρύτερης δέσμης μέτρων για τη φορολογία και την πολιτική, προκειμένου να βοηθήσει τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις να στραφούν προς εναλλακτικές λύσεις χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, κυρίως όταν η στροφή αυτή είναι τεχνολογικά διαθέσιμη. Όλες οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων θα πρέπει να αξιολογούνται κατά περίπτωση και να διαμορφώνονται συγκεκριμένες εναλλακτικές λύσεις και/ή αντισταθμιστικά συστήματα που θα αντικατοπτρίζουν τις ιδιάζουσες συνθήκες που επικρατούν στα κράτη μέλη.
6.1.2Όλες οι διαδικασίες σταδιακής κατάργησης των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων θα πρέπει να περιλαμβάνουν ευρύ και αποτελεσματικό κοινωνικό διάλογο και διάλογο με τους πολίτες, με τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών, και να υποστηρίζονται από μια πανευρωπαϊκή πλατφόρμα για την ανταλλαγή ορθών πρακτικών και την προώθηση της αμοιβαίας μάθησης.
6.1.3Οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων θα πρέπει να αξιολογούνται μεμονωμένα σύμφωνα με την κοινωνική και οικονομική τους απόδοση, μέσω συστηματικών αναλύσεων κόστους-οφέλους για κάθε επιδότηση, δίνοντας προτεραιότητα σε επιδοτήσεις με χαμηλή κοινωνική και οικονομική απόδοση, οι οποίες όμως απορροφούν σημαντικούς οικονομικούς πόρους. Στο ίδιο πνεύμα, η ΕΕ δεσμεύτηκε, στο πλαίσιο πολυμερών φόρουμ, να καταργήσει σταδιακά τις «μη αποδοτικές» επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων, αλλά δεν κατόρθωσε να προσδιορίσει ποιες είναι αυτές οι επιδοτήσεις στην πράξη. Ως εκ τούτου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει, μεταξύ άλλων, να εντείνει την αμοιβαία μάθηση με τον Καναδά, υπό το πρίσμα του πλαισίου αξιολόγησης για τις μη αποδοτικές επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων που εξέδωσε πρόσφατα.
6.1.4Ομοίως, οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων θα πρέπει να αξιολογούνται με βάση τον αντίκτυπό τους ανά εισοδηματική ομάδα, με την ταχύτερη σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων που ωφελούν δυσανάλογα τις υψηλότερες εισοδηματικές ομάδες και τη θέσπιση προοδευτικής φορολογίας βασισμένης στην αναδιανεμητική δικαιοσύνη, προκειμένου να καταστεί εφικτή η σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων.
6.1.5Ενώ ορισμένες γεωργικές δραστηριότητες μπορούν να επωφεληθούν από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ο ευρύτερος γεωργικός τομέας, ιδίως όσον αφορά τις επιχειρησιακές δραστηριότητες (π.χ. γεωργικά μηχανήματα), εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα ορυκτά καύσιμα. Τα γεωργικά μηχανήματα μεγάλης κλίμακας, συμπεριλαμβανομένων των τρακτέρ, των θεριζοαλωνιστικών μηχανών και των αλιευτικών σκαφών, δεν διαθέτουν επί του παρόντος εμπορικά βιώσιμες εναλλακτικές λύσεις που να μπορούν να λειτουργούν με την ίδια αποδοτικότητα και αξιοπιστία όπως ο πετρελαιοκίνητος εξοπλισμός. Μια στρατηγική μετάβασης που θα συνυπολογίζει την τεχνολογική ετοιμότητα και την οικονομική σκοπιμότητα είναι απαραίτητη προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι ο γεωργικός και ο αλιευτικός τομέας θα παραμείνουν παραγωγικοί και ανταγωνιστικοί, υιοθετώντας σταδιακά βιώσιμες ενεργειακές λύσεις. Ο ενισχυμένος ρόλος των κυκλικών και βιώσιμων προϊόντων και υπηρεσιών βιολογικής προέλευσης θα μπορούσε να αποτελέσει ευκαιρία για την αντιμετώπιση πολλαπλών προκλήσεων και να συμβάλει στην αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων.
6.1.6Σε περιπτώσεις όπου ένα σύστημα επιδότησης ορυκτών καυσίμων κρίνεται προς το παρόν απαραίτητο για οικονομικούς λόγους, το εν λόγω σύστημα θα πρέπει να εφαρμόζεται παράλληλα με ένα ακόμη σύστημα για τη στήριξη της απανθρακοποίησης. Για παράδειγμα, στην περίπτωση επιστροφής ΦΠΑ για το πετρέλαιο κίνησης σε αγρότες και επιχειρηματίες στον τομέα των μεταφορών, οι δικαιούχοι θα πρέπει να μπορούν να διεκδικήσουν την ίδια ή υψηλότερη επιστροφή για τη στήριξη επενδύσεων σε μηχανήματα και οχήματα που λειτουργούν με ηλεκτρική ενέργεια ή με ανανεώσιμα καύσιμα και καύσιμα χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Οι αγρότες και οι επιχειρηματικοί φορείς που ξεκινούν την απεξάρτηση από τον άνθρακα θα πρέπει να λαμβάνουν κίνητρα για να το πράξουν.
6.1.7Οι μη στοχευμένες επιδοτήσεις θα πρέπει να εξαλειφθούν, ενώ οι στοχευμένες επιδοτήσεις, όπου κρίνονται απαραίτητες με βάση το εισόδημα των νοικοκυριών ή την ευπάθεια των επιχειρήσεων, μπορούν να καταργηθούν πιο σταδιακά και να αντικατασταθούν από κίνητρα προς όφελος της απανθρακοποίησης. Ως βασική αρχή εν προκειμένω θα πρέπει να ισχύει ότι οι ενεργειακές επιδοτήσεις θα λαμβάνουν τη μορφή άμεσης εισοδηματικής στήριξης και όχι έμμεσης (όπως είναι τα ανώτατα όρια τιμών και οι φορολογικές απαλλαγές), ούτως ώστε να δοθεί η δυνατότητα στα νοικοκυριά και στις επιχειρήσεις να επενδύσουν σε νέες τεχνολογίες που θα βοηθήσουν στην απαλλαγή τους από την εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα. Η αντικατάσταση των (μη στοχευμένων) επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων με (στοχευμένα) μέτρα εισοδηματικής στήριξης έχει εφαρμοστεί με επιτυχία σε αρκετές χώρες, συμπεριλαμβανομένων και χωρών του Νότου, όπως τεκμηριώνεται (μεταξύ άλλων) από εκθέσεις του ΔΝΤ και του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ).
6.2Διασφάλιση της οικονομικής ανταγωνιστικότητας κατά τη σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων
6.2.1Προκειμένου να μετριαστούν οι πιθανές αρνητικές επιπτώσεις της σταδιακής κατάργησης των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων στην ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, η ΕΟΚΕ συνιστά την ανακατεύθυνση των εσόδων από τις επιδοτήσεις υψηλού οφέλους και την τιμολόγηση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σε τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, ώστε να βοηθηθούν οι επιχειρήσεις να εξαλείψουν την εξάρτησή τους από τα ορυκτά καύσιμα.
6.2.2Σε επίπεδο κρατών μελών και σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, οι φορολογικές πολιτικές και οι πολιτικές απανθρακοποίησης θα πρέπει να παρέχουν κίνητρα στις επιχειρήσεις για την κάλυψη όλων των αναγκών της ενεργειακής τους κατανάλωσης μέσω της ηλεκτρικής ενέργειας, όταν αυτό είναι τεχνολογικά εφικτό. Ο γεωργικός τομέας απαιτεί μια ξεχωριστή προσέγγιση επειδή δεν διαθέτει βιώσιμες και οικονομικά αποδοτικές λύσεις για την αντικατάσταση του εξοπλισμού που λειτουργεί με ορυκτά καύσιμα. Χρειάζονται οικονομικά κίνητρα για να καλυφθεί το υψηλό κόστος υποδομής και να αποτραπεί το ενδεχόμενο να περιέλθουν σε μειονεκτική θέση οι Ευρωπαίοι παραγωγοί γεωργικών προϊόντων. Ταυτόχρονα, οι τιμές και οι φόροι για τα ορυκτά καύσιμα θα πρέπει να υποδεικνύουν στους χρήστες την ανάγκη μετάβασης από τη ρυπογόνο ενέργεια (π.χ. φυσικό αέριο) στην ενέργεια χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (π.χ. ηλεκτρική ενέργεια, υδρογόνο).
6.2.3Αντί να βασίζονται σε επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων, οι επιχειρήσεις στην Ευρώπη χρειάζονται και απαιτούν εναλλακτικές επιλογές, όπως η μετάβαση σε άλλα είδη καυσίμων και η δυνατότητα επιλογής τοπικά παραγόμενης ανανεώσιμης ενέργειας. Υπό αυτές τις συνθήκες, είναι λυπηρό το γεγονός ότι η ευρωπαϊκή νομοθεσία για τις ενεργειακές κοινότητες δεν είναι πλήρως λειτουργική σε πολλά κράτη μέλη.
6.3Διασφάλιση μιας δίκαιης πορείας μετάβασης για τη σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων
6.3.1Ένα πλαίσιο πολιτικής για τη δίκαιη μετάβαση θα πρέπει να καθοδηγεί τις πολιτικές σταδιακής κατάργησης των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων, με κοινωνική αποζημίωση για τις δυσανάλογα θιγόμενες ομάδες. Η σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων δεν θα πρέπει να αποτελεί επιχείρημα για απολύσεις ή επιδείνωση των συνθηκών εργασίας. Οι μηχανισμοί προστασίας των θέσεων και των συνθηκών εργασίας, οι συλλογικές διαπραγματεύσεις και ο κοινωνικός διάλογος πρέπει να παραμείνουν προτεραιότητα κατά τη σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων. Η ΕΟΚΕ προτείνει την αντιστάθμιση μέσω άμεσων επενδυτικών επιδοτήσεων σε τεχνολογίες χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και όχι μέσω της καθολικής εισοδηματικής ενίσχυσης, η οποία μπορεί να είναι αναποτελεσματική και να αποτελέσει έμμεση επιδότηση ορυκτών καυσίμων. Για παράδειγμα, το σύστημα Klimabonus της Αυστρίας, το οποίο επιστρέφει το 100 % του φόρου διοξειδίου του άνθρακα σε όλους τους κατοίκους, μειώνει τον πληθωρισμό, αλλά δεν παρέχει στοχευμένη στήριξη σε όσους έχουν μεγαλύτερη ανάγκη βοήθειας για τη μετάβαση και δεν ενθαρρύνει τις επενδύσεις σε λύσεις χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.
6.3.2Λόγω της εξάρτησης των κρατών μελών από τις φορολογικού χαρακτήρα επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων, λαμβανομένου δε υπόψη ότι κάθε φορολογική μεταρρύθμιση έχει διανεμητικές επιπτώσεις, η δυνητικά βραχυπρόθεσμη αντιστρόφως προοδευτική επίπτωση της μεταρρύθμισης πρέπει να διορθωθεί άμεσα με την επαναδιοχέτευση των εσόδων που θα προκύψουν προς τις κοινωνικές ομάδες που αντιμετωπίζουν δυσκολίες. Ομοίως, η διαδικασία οικολογικού προσανατολισμού στην ΕΕ μέσω επιδοτήσεων και φορολογικών πλεονεκτημάτων θα πρέπει επίσης να στοχεύει στα πιο ευάλωτα κοινωνικά στρώματα και να μην έχει δυσμενείς επιπτώσεις στον αγροδιατροφικό τομέα και πέραν αυτού.
6.3.3Σε πολλά κράτη μέλη, όπως η Γαλλία, η πρόσφατη αντίσταση της κοινής γνώμης στην κατάργηση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων αναδεικνύει την ανάγκη ανάληψης πρωτοβουλίας για άμεση αναδιανομή. Το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα χρησιμεύει ως πρότυπο για τον τρόπο με τον οποίο η στοχευμένη οικονομική στήριξη μπορεί να βοηθήσει τα ευάλωτα νοικοκυριά να διαχειριστούν το ενεργειακό κόστος που προκύπτει από τη μεταρρύθμιση της φορολόγησης της ενέργειας, εφόσον το μεγαλύτερο μέρος των κονδυλίων του ταμείου δαπανάται για διαρθρωτικά μέτρα. Ωστόσο, αυτό εξακολουθεί να μην είναι επαρκές.
6.3.4Καθώς καταργούνται σταδιακά οι επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων, η ΕΟΚΕ συνιστά να ανακατευθυνθεί μέρος των εν λόγω κεφαλαίων στην προστασία των θέσεων εργασίας και σε προγράμματα επανειδίκευσης για εργαζόμενους σε παραδοσιακές βιομηχανίες μέσω διαφανούς κοινωνικού διαλόγου. Τα εν λόγω προγράμματα θα βοηθήσουν τους εργαζόμενους να μεταπηδήσουν σε νέους τομείς της πράσινης οικονομίας, ελαχιστοποιώντας την απώλεια θέσεων εργασίας και προωθώντας τη βιώσιμη ανάπτυξη.
7.Ειδικές παρατηρήσεις σχετικά με τους μοχλούς πολιτικής της ΕΕ για τη σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων
7.1Ο ρόλος της οδηγίας για τη φορολόγηση της ενέργειας
7.1.1Η επικαιροποιημένη οδηγία για τη φορολόγηση της ενέργειας (ΟΦΕ) θα καθορίσει νέους ελάχιστους συντελεστές φορολόγησης των καυσίμων σε ολόκληρη την ΕΕ, ευθυγραμμίζοντάς τους με το επίπεδο ρύπανσης ενός καυσίμου ανά μονάδα ενέργειας και όχι με οικονομικούς, κοινωνικούς και πολιτικούς παράγοντες. Η φορολόγηση της ενέργειας βρίσκεται σήμερα σε επίπεδο που θέτει προκλήσεις για τη μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας παραμένει σημαντικά υψηλότερη από εκείνη του φυσικού αερίου —τρεις έως τέσσερις φορές υψηλότερη—, γεγονός που καθιστά τον εξηλεκτρισμό μη ανταγωνιστικό σε πολλούς τομείς, όπως είναι η θέρμανση, οι βιομηχανικές διεργασίες και οι μεταφορές. Τα στοιχεία καταδεικνύουν ότι οι φόροι και τα τέλη δικτύου διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο σε αυτήν την απόκλιση. Στον τομέα των μεταφορών, για παράδειγμα, οι υφιστάμενοι φορολογικοί συντελεστές αποτελούν αντικίνητρο για τη στροφή των εταιρικών στόλων (εταιρικά αυτοκίνητα) σε οχήματα μηδενικών εκπομπών (ηλεκτρικά) σε αρκετά κράτη μέλη της ΕΕ
7.1.2Η ΟΦΕ πρέπει να ευθυγραμμιστεί ταχέως με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Πρέπει να παρέχει την απαραίτητη ευελιξία στα κράτη μέλη, τηρώντας παράλληλα την αρχή σύμφωνα με την οποία κάθε μορφή ενέργειας φορολογείται ανάλογα με τη ζημία που προκαλεί στο περιβάλλον, με παροχή κινήτρων για τη χρήση ενέργειας μηδενικών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα μέσω φορολογικών μέτρων.
7.1.3Δεδομένης της κομβικής σημασίας του εν λόγω νομοθετήματος για τη σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων, παράλληλα με τη διασφάλιση της ανταγωνιστικότητας και τον μετριασμό της κρίσης του κόστους ζωής, η ΕΟΚΕ καλεί την Προεδρία του Συμβουλίου να ολοκληρώσει τη διαδικασία αναθεώρησης. Επίσης, καλούμε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να λάβει θέση σχετικά με την αναθεώρηση της ΟΦΕ το συντομότερο δυνατόν, ώστε να μπορέσει να προχωρήσει η νομοθετική διαδικασία.
7.2Ο ρόλος του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου (ΠΔΠ)
7.2.1Μολονότι η πλειονότητα των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων στην ΕΕ προέρχεται από τους εθνικούς προϋπολογισμούς, τα κονδύλια της ΕΕ είναι σημαντικά όσον αφορά την παροχή επενδυτικών επιδοτήσεων για νέες ενεργειακές υποδομές, οι οποίες ενέχουν τον κίνδυνο να παγιώσουν το ενεργειακό μοντέλο της ΕΕ στα ορυκτά καύσιμα επί δεκαετίες, παρεμποδίζοντας τη γεωπολιτική της θέση. Οι δυνατότητες χρηματοδότησης επενδύσεων σε ορυκτά καύσιμα μέσω δημοσιονομικών μηχανισμών της ΕΕ έχουν σταδιακά περιοριστεί στον προϋπολογισμό της ΕΕ για την περίοδο 2021-2027 λόγω του μόνιμου αποκλεισμού της χρηματοδοτικής στήριξης της ΕΕ για επενδύσεις σε άνθρακα και πετρέλαιο. Ωστόσο, επιλεγμένες επενδύσεις ενδιάμεσου και μεταγενέστερου σταδίου σε ορυκτό φυσικό αέριο (π.χ. λέβητες φυσικού αερίου και διανομή φυσικού αερίου) εξακολουθούν να είναι επιλέξιμες στα μεγαλύτερα ταμεία της ΕΕ, δηλαδή στα ταμεία της πολιτικής συνοχής και στον ισχυρό μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΜΑΑ), ο οποίος διαθέτει προϋπολογισμό ύψους 750 δισ. ευρώ. Επιπλέον, αντί για περαιτέρω αυστηροποίηση των όρων χρηματοδότησης των έργων ορυκτών καυσίμων, η εισαγωγή του σχεδίου RepowerEU είχε ως αποτέλεσμα τη διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής των επιλέξιμων επενδύσεων φυσικού αερίου με τη συμπερίληψη υποδομών που σχετίζονται με το υγροποιημένο φυσικό αέριο (ΥΦΑ) και που προηγουμένως δεν ήταν επιλέξιμες στο πλαίσιο του ΜΑΑ.
7.2.2Ενόψει τόσο της επικείμενης πρότασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τους κανονισμούς του ΠΔΠ 2028-2034 όσο και των σχετικών διοργανικών διαπραγματεύσεων, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αποκλείσει πλήρως από την πρότασή της όλες τις μορφές χρηματοδοτικής στήριξης για υποδομές ορυκτών καυσίμων στο σύνολο των μέσων χρηματοδότησης στο πλαίσιο του ΠΔΠ 2028-2034. Με τις εν λόγω επενδυτικές επιδοτήσεις δεν αντιμετωπίζονται κοινωνικά και διανεμητικά ζητήματα, και η οριστική σταδιακή κατάργησή τους είναι απίθανο να οδηγήσει σε δυσμενείς διανεμητικές επιπτώσεις.
7.3Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου
7.3.1Η σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων δεν έχει εξορθολογιστεί στις ανά χώρα εκθέσεις του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου ή στις ειδικές ανά χώρα συστάσεις (ΣΑΧ) που εκδίδονται προς τα κράτη μέλη και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξετάζει επί του παρόντος μεθόδους για να βελτιώσει την ενσωμάτωση των επιδοτήσεων για τα ορυκτά καύσιμα στη διαδικασία του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου. Αν και η συμμόρφωση των κρατών μελών με τις ΣΑΧ ήταν μέχρι στιγμής ανεπαρκής, η κατάσταση αυτή μπορεί να αλλάξει με τις προγραμματισμένες μεταρρυθμίσεις του πλαισίου οικονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ και τα νέα μέσα που συνδέονται με τις μεταρρυθμίσεις του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου 2028-2034. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα κράτη μέλη θα πρέπει να κατευθυνθούν περισσότερο προς την εφαρμογή συγκεκριμένων μέτρων για τη σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων και θεωρεί ότι η διαδικασία του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου μπορεί τώρα να εξυπηρετήσει έναν τέτοιο σκοπό.
7.3.2Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εξορθολογίσει τη μεταρρύθμιση και τη σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων στο πλαίσιο της διαδικασίας του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, μεταξύ άλλων μέσω ειδικών ΣΑΧ.
7.4Ο ρόλος των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις
7.4.1Στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας σχετικά με τη συμφωνία για καθαρή βιομηχανία και της πρωτοβουλίας Omnibus, οι κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις αναμένεται να αναθεωρηθούν προκειμένου να καταστούν δυνατές, μεταξύ άλλων, η ταχύτερη ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και η απανθρακοποίηση της βιομηχανίας
. Στη μεταρρύθμιση του πλαισίου της ΕΕ για τις κρατικές ενισχύσεις πρέπει να ενσωματωθούν αυστηρότεροι κανόνες για την παροχή κρατικών ενισχύσεων σε δραστηριότητες ορυκτών καυσίμων μέσω των εθνικών προϋπολογισμών, με παράλληλη καταλυτική συμβολή της μεταρρύθμισης στην ταχύτερη ανάπτυξη υποδομών καθαρής ενέργειας. Οι ισχύοντες κανόνες εξακολουθούν να επιτρέπουν τη στήριξη των ορυκτών καυσίμων τόσο μέσω των κατευθυντήριων γραμμών για τις κρατικές ενισχύσεις στους τομείς του κλίματος, της προστασίας του περιβάλλοντος και της ενέργειας, όσο και μέσω του γενικού κανονισμού απαλλαγής κατά κατηγορία (ΓΚΑΚ), αλλά σε μικρότερο βαθμό
. Το ισχύον πλαίσιο χρησιμοποιείται κυρίως για την παροχή σημαντικών επιδοτήσεων σε παραγωγούς ηλεκτρικής ενέργειας από ορυκτά καύσιμα μέσω μηχανισμών ισχύος (ένα συγκεκριμένο είδος κρατικής ενίσχυσης)
.
7.4.2Στο πλαίσιο της μελλοντικής αναθεώρησης των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συμπεριλάβει χάρτη πορείας για τον αποκλεισμό της στήριξης των ενεργειακών έργων και δραστηριοτήτων που βασίζονται στα ορυκτά καύσιμα, προκειμένου να ευθυγραμμιστεί η στήριξη των κρατικών ενισχύσεων με τη δέσμευση της ΕΕ να καταργήσει σταδιακά τις επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων.
Βρυξέλλες, 1 Απριλίου 2025.
Ο πρόεδρος του τμήματος «Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον»
Peter SCHMIDT