NAT/906
Νομοθέτημα για την υγεία του εδάφους
ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ
Τμήμα «Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον»
Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την παρακολούθηση και την ανθεκτικότητα του εδάφους (νομοθέτημα για την παρακολούθηση του εδάφους)
[COM(2023) 416 final — 2023/0232 (COD)]
|
Επικοινωνία
|
nat@eesc.europa.eu
|
|
Υπάλληλος διοίκησης
|
Anna CAMERON
|
|
Ημερομηνία του εγγράφου
|
10/10/2023
|
Εισηγητής: Arnold PUECH d’ALISSAC
|
Αίτηση γνωμοδότησης
|
Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 05/07/2023
Συμβούλιο, 21/09/2023
|
|
Νομική βάση
|
Άρθρο 192 παράγραφος 1 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
|
|
|
|
|
Αρμόδιο όργανο
|
Τμήμα «Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον»
|
|
Έγκριση από το τμήμα
|
02/10/2023
|
|
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας
(υπέρ/κατά/αποχές)
|
55/0/0
|
|
Έγκριση από την Ολομέλεια
|
ΗΗ/ΜΜ/ΕΕΕΕ
|
|
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.
|
…
|
|
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας
(υπέρ/κατά/αποχές)
|
…/…/…
|
1.Συμπεράσματα και συστάσεις
1.1Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) συμφωνεί με τη διαπίστωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ότι απαιτείται καλύτερη παρακολούθηση της κατάστασης των ευρωπαϊκών εδαφών, προκειμένου να είναι δυνατή η λήψη μέτρων για τη διασφάλιση και τη διαφύλαξη της καλής τους υγείας, η οποία έχει πρωταρχική σημασία ως θεμέλιο για την υγεία των χερσαίων οικοσυστημάτων και για ορισμένες δραστηριότητες, πρωτίστως δε για τις γεωργικές και δασοκομικές δραστηριότητες. Ως εκ τούτου, χαιρετίζει τον γενικό στόχο της προτεινόμενης οδηγίας, που αποβλέπει στην καθιέρωση ενός ισχυρού και συνεκτικού πλαισίου παρακολούθησης του εδάφους για όλα τα εδάφη στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), ώστε να καλυφθούν τα υφιστάμενα κενά στον τομέα αυτόν. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου γνώσεων σχετικά με την υγεία των ευρωπαϊκών εδαφών αποτελεί αναγκαία αλλά ανεπαρκή συνθήκη για την επίτευξη του στόχου να βρίσκεται το 100 % των ευρωπαϊκών εδαφών σε υγιή κατάσταση έως το 2050. Τονίζει ότι η οδηγία πρέπει να συνοδεύεται από επαρκή χρηματοδοτικά μέσα, προερχόμενα από ταμεία που προορίζονται για το περιβάλλον, προκειμένου να επιτευχθεί αυτός ο στόχος.
1.2Ωστόσο, η ΕΟΚΕ διατυπώνει ορισμένες παρατηρήσεις και ανησυχίες ως προς τη μεθοδολογία και τα κριτήρια που έχουν επιλεγεί για τον χαρακτηρισμό της καλής υγείας του εδάφους. Συνεπώς, σύμφωνα με τον ορισμό που υιοθετεί η Επιτροπή, «τα υγιή εδάφη βρίσκονται σε καλή χημική, βιολογική και φυσική κατάσταση, ώστε να μπορούν να παρέχουν υπηρεσίες οικοσυστημάτων που είναι ζωτικές για τον άνθρωπο και το περιβάλλον, όπως ασφαλή, θρεπτικά και επαρκή τρόφιμα, βιομάζα, καθαρό νερό, κύκλο θρεπτικών ουσιών, αποθήκευση άνθρακα και οικότοπο για τη βιοποικιλότητα». Τα δε κριτήρια που επιλέγονται για τον καθορισμό του επιπέδου υγείας του εδάφους χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: στα κριτήρια που καθορίζονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, στα κριτήρια που καθορίζονται από τα κράτη μέλη και στα μη ποσοτικοποιημένα χαρακτηριστικά περιγραφής του εδάφους. Ως προς τα κριτήρια που επαφίενται στη διακριτική ευχέρεια των κρατών μελών, ελλοχεύει ο κίνδυνος να προκαλέσουν στρέβλωση του ανταγωνισμού.
1.3Όσον αφορά τις δημοσιονομικές πτυχές, η Επιτροπή αναφέρει ότι οι δράσεις για την προώθηση της υγείας του εδάφους μπορούν να αποφέρουν καθαρό όφελος σε σύγκριση με το κόστος εφαρμογής τους, ενώ η πρώτη δαπάνη είναι η ανταμοιβή των βιώσιμων πρακτικών διαχείρισης του εδάφους. Η ΕΟΚΕ παρατηρεί ότι δεν προβλέπεται καμία νέα πηγή χρηματοδότησης και ότι η Επιτροπή προτείνει τη χρηματοδότηση των δράσεων μέσω των εθνικών στρατηγικών σχεδίων που καταρτίζουν τα κράτη μέλη στο πλαίσιο της κοινής γεωργικής πολιτικής (ΚΓΠ), πράγμα το οποίο θεωρεί απαράδεκτο.
1.4Εφόσον η παρακολούθηση και η διατήρηση της καλής υγείας του εδάφους είναι απαραίτητη, η εφαρμογή βιώσιμων πρακτικών διαχείρισης του εδάφους, την εισαγωγή των οποίων επιθυμεί να ενθαρρύνει η Επιτροπή, απαιτεί καθορισμό κοινών όρων του ανταγωνισμού, συμβατών με τα χαρακτηριστικά των διαφόρων εδαφών, και περιορισμό όσο το δυνατόν περισσότερο του περιθωρίου ελιγμών που παρέχεται στα κράτη μέλη. Αυτό όχι μόνο διασφαλίζει τη συνοχή των δεδομένων για την υγεία του εδάφους, αλλά μειώνει και τις στρεβλώσεις του ανταγωνισμού όσον αφορά τη χρήση γης, είτε γεωργικής, είτε φυσικής είτε προοριζόμενης για αστικό μετασχηματισμό, ενώ αποφεύγεται παράλληλα το περιβαλλοντικό ντάμπινγκ προς όφελος των κρατών μελών, των οποίων οι νομοθεσίες είναι λιγότερο αυστηρές. Ως προς αυτό, η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία της διασφάλισης της υγείας των ανθρώπων και των οικοσυστημάτων, καθώς και μιας ασφαλούς, αξιόπιστης και βιώσιμης παραγωγής τροφίμων από τις ευρωπαϊκές γεωργικές εκτάσεις, στο πλαίσιο των διεθνών κρίσεων που πλήττουν την παγκόσμια αγορά τροφίμων και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής που απειλούν τη βιοποικιλότητα και την επισιτιστική ασφάλεια. Η ΕΟΚΕ φρονεί εξάλλου ότι η διαφύλαξη της υγείας του εδάφους αποτελεί την πλέον πολύτιμη επένδυση που πρέπει να πραγματοποιηθεί σε επίπεδο ΕΕ για τη διασφάλιση της προσαρμογής μας στην κλιματική αλλαγή και της επισιτιστικής ασφάλειας για τις σημερινές και τις μελλοντικές γενιές Ευρωπαίων πολιτών.
1.5Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το χρονοδιάγραμμα που προτείνει η Επιτροπή, το οποίο προβλέπει εφαρμογή σε δύο στάδια. Ένα πρώτο στάδιο για παρακολούθηση και ανάλυση της κατάστασης της υγείας του εδάφους και ένα δεύτερο στάδιο κατά το οποίο η εφαρμογή μέτρων βιώσιμης διαχείρισης του εδάφους θα επεκταθεί στις περιοχές όπου το έδαφος δεν κρίνεται υγιές. Ωστόσο, προειδοποιεί για την ανάγκη οικονομικής και τεχνικής στήριξης των γεωργών, που ήδη διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της υγείας του εδάφους μέσω διαφόρων πρακτικών, όπως η εναλλαγή καλλιεργειών, η κάλυψη εδάφους και ορισμένες πρακτικές άροσης που αποτρέπουν την υποβάθμιση του εδάφους, τη διάβρωση και την απώλεια γονιμότητας σε ορισμένες ζώνες.
1.6Όσον αφορά τον στόχο για μείωση της δέσμευσης γης, η ΕΟΚΕ θεωρεί την πρόταση οδηγίας απογοητευτική. Στο άρθρο 11 προβλέπονται αρχές για τον μετριασμό των επιπτώσεων της δέσμευσης γης, αλλά οι αρχές αυτές παραμένουν ευρείες (αποφυγή ή μείωση στο μέτρο του δυνατού της απώλειας της ικανότητας του εδάφους να παρέχει πολλαπλές υπηρεσίες οικοσυστημάτων, συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής τροφίμων, και αντιστάθμισή της όσο το δυνατόν περισσότερο). Η ΕΟΚΕ ζητεί την ενίσχυση του στόχου «μηδενική καθαρή δέσμευση γης έως το 2050» που πρέπει να επιτευχθεί με το να δοθεί προτεραιότητα στην επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση των γαιών, την ελαχιστοποίηση της αστικής ανάπτυξης σε αρόσιμη γη και την αντιστάθμισή τους με την αποκατάσταση ισοδύναμων εδαφικών εκτάσεων.
1.7Η ΕΟΚΕ συνιστά να εναρμονιστούν οι δείκτες καλής υγείας του εδάφους που σχετίζονται με τις υπερβολικές ποσότητες θρεπτικών ουσιών στο έδαφος, με τη ρύπανση από βαρέα μέταλλα και οργανικούς ρύπους και με τη μειωμένη ικανότητα του εδάφους να συγκρατεί τα ύδατα (που απαριθμούνται στο μέρος Β του παραρτήματος Ι), οι οποίοι επί του παρόντος επαφίενται στη διακριτική ευχέρεια των κρατών μελών, προκειμένου να περιοριστούν ενδεχόμενες στρεβλώσεις του ανταγωνισμού.
1.8Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τον στόχο της επίτευξης 100 % υγιών εδαφών έως το 2050, εκτιμά όμως ότι ο ορισμός της καλής υγείας που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι υπερβολικά περιοριστικός. Συγκεκριμένα, η Επιτροπή παραθέτει στο παράρτημα Ι, μέρη Α και Β, σειρά κριτηρίων που πρέπει να παρακολουθούνται προκειμένου να αναλύεται η κατάσταση της υγείας του εδάφους. Τα εν λόγω κριτήρια είναι τα εξής: αλάτωση, διάβρωση, απώλεια οργανικού άνθρακα, συμπύκνωση, περίσσεια θρεπτικών ουσιών (φωσφόρου), ρύπανση (βαρέα μέταλλα) και ικανότητα συγκράτησης υδάτων. Η Επιτροπή εκτιμά ότι, εάν δεν πληρούται ένα από τα κριτήρια αυτά, το έδαφος θεωρείται ότι βρίσκεται σε κακή κατάσταση υγείας. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ συνιστά να μην θεωρείται ότι κάποιο έδαφος βρίσκεται σε κακή κατάσταση υγείας επειδή δεν πληροί όλα τα κριτήρια που απαριθμούνται στο παράρτημα Ι, μέρος Α και Β. Προτείνει την καθιέρωση ενός συστήματος αξιολόγησης πολλαπλών κριτηρίων, το οποίο θα επιτρέπει την ακριβέστερη αξιολόγηση του βαθμού υγείας του εδάφους και τη μέτρηση της προόδου που σημειώθηκε μετά την εφαρμογή βιώσιμων μεθόδων διαχείρισης του εδάφους.
2.Ιστορικό
2.1Η νομοθετική πρόταση που υποβάλλει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έπεται μιας πρώτης πρότασης για το έδαφος που είχε υποβληθεί το 2006, αλλά δεν τελεσφόρησε. Συνεπώς προς το παρόν, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν διαθέτει καμία εναρμονισμένη νομοθεσία για το έδαφος, ενώ, κατά την Επιτροπή, το 60 έως 70 % των εδαφών της ΕΕ βρίσκονται σε κακή κατάσταση υγείας, ενώ παρόμοια νομοθεσία υπάρχει ήδη για τον αέρα και τα ύδατα, η δε πορεία προς έναν υγιή πλανήτη για όλους αναπτύχθηκε το 2021. Μέχρι σήμερα, ορισμένα κράτη μέλη διεξάγουν ήδη εθνικές δραστηριότητες παρακολούθησης της υγείας του εδάφους και έχουν τη δυνατότητα να εφαρμόζουν μέτρα διαχείρισης (ιδίως μέσω των εθνικών στρατηγικών σχεδίων που έχουν καταρτισθεί βάσει της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής), αλλά οι μέθοδοι παρακολούθησης και τα μέτρα διαχείρισης αυτά δεν είναι εναρμονισμένα και δεν καθιστούν δυνατή την υλοποίηση του στόχου περί επίτευξης 100 % υγιών εδαφών έως το 2050.
2.2Αυτή η γενικευμένη κακή υγεία των ευρωπαϊκών εδαφών συνεπάγεται κόστος για τα κράτη μέλη και κινδύνους για το περιβάλλον και την ανθρώπινη υγεία, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Επιτροπής. Και τούτο επειδή το έδαφος παρέχει σημαντικές υπηρεσίες οικοσυστημάτων, αλλά μόνο όταν είναι υγιές. Επομένως, η υγεία του εδάφους μπορεί να έχει αντίκτυπο σε ορισμένες προσοδοφόρες δραστηριότητες, ιδίως στη γεωργία.
2.3Η Επιτροπή εντοπίζει επίσης τους κινδύνους που συνδέονται με τη ρύπανση του εδάφους. Μεταξύ αυτών των κινδύνων, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να τονιστεί ότι η εν λόγω ρύπανση μπορεί να επηρεάσει την ασφάλεια της υγιεινής των παραγόμενων τροφίμων και, ως εκ τούτου, την επισιτιστική ασφάλεια, σε ένα παγκόσμιο πλαίσιο όπου οι αγορές εκτίθενται όλο και περισσότερο στις διεθνείς κρίσεις και στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, ως προς την αυξημένη ένταση και συχνότητα των ακραίων φαινομένων, όπως οι ξηρασίες, οι δασικές πυρκαγιές, οι πλημμύρες ή ακόμα και οι καταιγίδες, που επανέφεραν αυτές τις ανησυχίες στην ημερήσια διάταξη. Η υγεία και η γονιμότητα του εδάφους αποκτούν επομένως γεωστρατηγική σημασία.
2.4Το πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται η υπό εξέταση νομοθετική πρόταση είναι επίσης ένα πλαίσιο αυξανόμενης πίεσης στα εδάφη της ΕΕ, ιδίως λόγω της δέσμευσης γεωργικών και δασικών γαιών από οικονομικές δραστηριότητες και από υποδομές. Τουτέστιν, η Επιτροπή εκτιμά ότι το 4,2 % του εδάφους της ΕΕ είναι επί του παρόντος τεχνητή γη λόγω των πρακτικών αυτών, γεγονός που ενέχει κινδύνους από άποψη διαχείρισης των υδατικών πόρων, ενώ μειώνει την έκταση των διαθέσιμων γεωργικών γαιών.
2.5Όπως έχει επισημάνει η ΕΟΚΕ σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της, η υποβάθμιση του εδάφους αποτελεί ζήτημα που προξενεί αυξανόμενη ανησυχία, σε συνδυασμό με την αύξηση των ζημιών λόγω ακραίων φαινομένων, την απώλεια της χερσαίας βιοποικιλότητας, τη διατάραξη των βιοχημικών κύκλων με επιπτώσεις στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, τη ρύπανση του αέρα και των υδάτων, καθώς και τους συναφείς κινδύνους για την υγεία των ανθρώπων και των ζώων. Οι δραστηριότητες που επηρεάζονται κυρίως από την υπό εξέταση οδηγία είναι η γεωργία και η δασοκομία, για τις οποίες η χρήση γης είναι υψίστης σημασίας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι η διάβρωση των εδαφών μπορεί να οδηγήσει σε ετήσια απώλεια γεωργικής παραγωγικότητας ύψους 1,25 δισεκατομμυρίων ευρώ σε επίπεδο ΕΕ.
2.6Τα κράτη μέλη έχουν ήδη στη διάθεσή τους πολλά μέτρα και χρηματοδοτικά μέσα για τη διαφύλαξη των εδαφών και της καλής τους υγείας. Η Επιτροπή απαριθμεί οκτώ προγράμματα που αποτελούν ευκαιρία για το προτεινόμενο νομοθέτημα: την αποστολή του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» με τίτλο «Μια ευρωπαϊκή συμφωνία για το έδαφος», που αποβλέπει στην προστασία και την αποκατάσταση της υγείας των εδαφών έως το 2030· τους τρεις πρώτους πυλώνες του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη», που αποσκοπεί στη διευκόλυνση της συνεργασίας μεταξύ κρατών μελών στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας· την κοινή γεωργική πολιτική, ιδίως μέσω της πολλαπλής συμμόρφωσης, των οικολογικών προγραμμάτων και των ενισχύσεων του δεύτερου πυλώνα· τα ταμεία της πολιτικής για τη συνοχή· το Πρόγραμμα για το Περιβάλλον και τη Δράση για το Κλίμα (LIFE)· το Μέσο Τεχνικής Υποστήριξης· τον μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας· το πρόγραμμα InvestEU. Επομένως, η πρόταση οδηγίας βασίζεται στις πρακτικές που εφαρμόζονται ήδη και προτείνει ένα εναρμονισμένο πλαίσιο παρακολούθησης για την αξιολόγηση του αντικτύπου τους.
2.7Στόχος της νομοθετικής πρότασης αρχικά είναι να καθιερωθεί μεταξύ των κρατών μελών ένα εναρμονισμένο σύστημα παρακολούθησης για όλα τα εδάφη, καθώς η Επιτροπή διαπιστώνει έλλειψη δεδομένων και δεικτών για την παρακολούθηση της υγείας και της ποιότητας των εδαφών σε επίπεδο ΕΕ. Στα άρθρα 1 έως 9 περιγράφεται λεπτομερώς το πλαίσιο αυτού του συστήματος παρακολούθησης και οι δείκτες που λαμβάνονται υπόψη για τον προσδιορισμό της κατάστασης της υγείας του εδάφους. Η Επιτροπή θεωρεί ότι «τα υγιή εδάφη βρίσκονται σε καλή χημική, βιολογική και φυσική κατάσταση, ώστε να μπορούν να παρέχουν υπηρεσίες οικοσυστημάτων που είναι ζωτικές για τον άνθρωπο και το περιβάλλον, όπως ασφαλή, θρεπτικά και επαρκή τρόφιμα, βιομάζα, καθαρό νερό, κύκλο θρεπτικών ουσιών, αποθήκευση άνθρακα και οικότοπο για τη βιοποικιλότητα». Στο παράρτημα Ι ορίζονται διάφορα κριτήρια τα οποία θα υπόκεινται σε υποχρεωτική παρακολούθηση από τα κράτη μέλη. Μεταξύ αυτών, τέσσερα ορίζονται σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, τέσσερα δεν είναι ποσοτικοποιημένα, ενώ, για τα τρία τελευταία, η Επιτροπή προτείνει ένα εύρος τιμών στα κράτη μέλη, τα οποία έχουν τη διακριτική ευχέρεια να καθορίσουν εθνικό κατώτατο όριο.
2.8Όσον αφορά τον δεύτερο στόχο, ο οποίος έγκειται στη συνεχή βελτίωση της υγείας του εδάφους στην Ένωση, με σκοπό την επίτευξη υγιών εδαφών έως το 2050, η Επιτροπή καθορίζει αρχές για τη βιώσιμη διαχείριση του εδάφους. Τα κράτη μέλη οφείλουν συνεπώς να καθορίσουν, βάσει αυτών των αρχών, πρακτικές βιώσιμης διαχείρισης του εδάφους, οι οποίες, στο στάδιο αυτό, δεν είναι υποχρεωτικές, αλλά τα κράτη μέλη πρέπει να ενθαρρύνουν την εφαρμογή τους, κυρίως με την κινητοποίηση πόρων της ΚΓΠ. Εξάλλου, η καλή υγεία του εδάφους που θα προκύψει από τις πρακτικές αυτές θα αναδεικνύεται χάρη σε ένα πιστοποιητικό καλής υγείας του εδάφους, το οποίο αναμένεται να αυξήσει την αξία της γης και να καταστήσει δυνατή την παραγωγή τροφίμων καλύτερης ποιότητας, η οποία, σύμφωνα με την Επιτροπή, θα αμείβεται από την αγορά.
2.9Στο πλαίσιο του δεύτερου στόχου, η Επιτροπή ζητεί τον εντοπισμό και την αξιολόγηση των δυνητικά μολυσμένων χώρων, προκειμένου να εφαρμοστούν μέτρα διαχείρισης για τη μείωση σε αποδεκτά επίπεδα των κινδύνων για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Στα άρθρα 12 έως 16 προβλέπεται επομένως ότι, εντός τεσσάρων (4) ετών από την έναρξη ισχύος της οδηγίας, τα κράτη μέλη καθορίζουν προσέγγιση βάσει κινδύνου για τον εντοπισμό και τη διερεύνηση δυνητικά μολυσμένων χώρων και τη διαχείριση των μολυσμένων περιοχών. Στο πλαίσιο αυτό, τα κράτη μέλη πρέπει επίσης να καθορίσουν τι συνιστά απαράδεκτο κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον, λαμβάνοντας υπόψη τις υφιστάμενες επιστημονικές γνώσεις, την αρχή της προφύλαξης, τις τοπικές ιδιαιτερότητες και την τρέχουσα και μελλοντική χρήση της γης. Τα κράτη μέλη θα διαθέτουν προθεσμία επτά ετών από την έναρξη εφαρμογής της οδηγίας για να εντοπίσουν όλους τους δυνητικά μολυσμένους χώρους και να τους καταχωρίσουν στο δημόσιο μητρώο που προβλέπεται στο άρθρο 16.
2.10Τέλος, η πρόταση οδηγίας περιλαμβάνει διατάξεις για τον μετριασμό της δέσμευσης γης για την ανάπτυξη υποδομών. Για παράδειγμα, στο άρθρο 11 θεσπίζονται αρχές για τον μετριασμό της δέσμευσης γης. Συνιστάται ως εκ τούτου να αποφεύγεται ή να μειώνεται, όσο αυτό είναι δυνατό από τεχνική και οικονομική άποψη, η δέσμευση γης που οδηγεί σε απώλεια της ικανότητας του εδάφους να προσφέρει διάφορες υπηρεσίες οικοσυστημάτων ―συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής τροφίμων―, καθώς και να αντισταθμίζεται στο μέτρο του δυνατού.
2.11Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχεδιάζει αξιολόγηση της οδηγίας έξι έτη μετά την έναρξη της εφαρμογής της, προκειμένου να αξιολογήσει την πρόοδο που θα έχει σημειωθεί ως προς την επίτευξη των στόχων. Θα είναι τότε σε θέση ενδεχομένως να διατυπώσει μια νέα πρόταση που θα περιλαμβάνει δεσμευτικές απαιτήσεις προς εξασφάλιση της αναγέννησης των εδαφών και για την υλοποίηση του στόχου περί επίτευξης 100 % υγιών εδαφών έως το 2050.
3.Γενικές παρατηρήσεις
3.1Τρεις δείκτες «καλής υγείας του εδάφους» επαφίενται στη διακριτική ευχέρεια των κρατών μελών για προσαρμογή στις τοπικές ιδιαιτερότητες: η υπερβολική ποσότητα θρεπτικών ουσιών (φωσφόρου) στο έδαφος, η ρύπανση του εδάφους (συγκέντρωση βαρέων μετάλλων και συγκεκριμένων οργανικών ρύπων) και η μειωμένη ικανότητα του εδάφους να συγκρατεί το νερό. Αυτό συνεπάγεται κίνδυνο στρέβλωσης του ανταγωνισμού, ο οποίος θα μπορούσε να εκδηλωθεί σε ζητήματα αξιοποίησης της (γεωργικής κυρίως) γης, με εδάφη που θα θεωρούνται υγιή σύμφωνα με διαφορετικά κριτήρια ανάλογα με το κράτος μέλος.
3.2Υπάρχει επίσης κίνδυνος στρέβλωσης του ανταγωνισμού όσον αφορά τις πρακτικές βιώσιμης διαχείρισης του εδάφους, λόγω της ευελιξίας που παρέχεται στα κράτη μέλη όσον αφορά τον καθορισμό και τη χρηματοδότηση των πρακτικών αυτών.
3.3Όσον αφορά τους μολυσμένους χώρους, η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη επαγρύπνησης ως προς τα μέτρα που επιβάλλονται για την απορρύπανση των χώρων και την κάλυψη του κόστους τους. Η ρύπανση του εδάφους μπορεί πράγματι να επηρεάσει την κοινότητα στο σύνολό της ή άτομα και ιδιοκτήτες γης που δεν ευθύνονται για τη ρύπανση. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους γεωργούς που αναλαμβάνουν μια γεωργική εκμετάλλευση και οι οποίοι είναι αδύνατον να εντοπίσουν όλες τις πηγές μόλυνσης πριν από την εγκατάστασή τους. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να αποσαφηνιστεί η ευθύνη των διαφόρων παραγόντων και η ανάληψη αυτών των δαπανών. Στο μέτρο του δυνατού, θα πρέπει να εφαρμόζεται εν προκειμένω η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει», προκειμένου οι συνέπειες προγενέστερων ενεργειών να μην βαρύνουν τη δημόσια αρχή ή τον νέο ιδιοκτήτη, ενώ θα πρέπει να λαμβάνονται παράλληλα υπόψη οι όροι και το νομοθετικό πλαίσιο σύμφωνα με τα οποία υλοποιήθηκαν οι εν λόγω ενέργειες, ιδίως στον γεωργικό τομέα.
3.4Στο πλαίσιο του δικαιώματος σε ένα υγιές περιβάλλον, η ΕΟΚΕ τονίζει τον συναφή ρόλο του εδάφους για τη βιοποικιλότητα, την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και τον μετριασμό της, ιδίως δε για τη συγκράτηση των υδάτων, σε συνδυασμό με την έκκλησή της για μια Ευρωπαϊκή Γαλάζια Συμφωνία.
4.Ειδικές παρατηρήσεις:
4.1Μεταξύ των κριτηρίων για τον προσδιορισμό των δυνητικά μολυσμένων περιοχών που προτείνει η Επιτροπή στο άρθρο 13, το πρώτο είναι η λειτουργία ενεργού ή ανενεργού δυνητικά μολυσματικής δραστηριότητας. Για να καθοριστεί αυτό το κριτήριο, τα κράτη μέλη καλούνται να καταρτίσουν κατάλογο των δυνητικά ρυπογόνων δραστηριοτήτων. Η ΕΟΚΕ προειδοποιεί για τον κίνδυνο συμπερίληψης ορισμένων γεωργικών δραστηριοτήτων στον εν λόγω κατάλογο. Το άνοιγμα εναλλακτικών αγορών εκτός τροφίμων πρέπει να αποτελεί μια λύση.
4.2Όσον αφορά τις πρακτικές βιώσιμης διαχείρισης του εδάφους, είναι σημαντικό όλα τα είδη καλλιεργειών να έχουν πρόσβαση σε αυτές, καθώς και στα πιστοποιητικά καλής υγείας του εδάφους, προκειμένου να αποφεύγονται στρεβλώσεις του ανταγωνισμού. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να δοθεί προσοχή στην ανάπτυξη από τα κράτη μέλη των κριτηρίων για τα οποία είναι υπεύθυνα.
4.3Όσον αφορά το ζήτημα της δέσμευσης γης, η Επιτροπή δεν προτείνει δεσμευτικούς στόχους, και συνεπώς δεν θα προωθηθεί η υποχώρηση της δέσμευσης γης, παρότι το φαινόμενο αυτό μειώνει τη διαθεσιμότητα γεωργικών και δασικών εκτάσεων σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ο στόχος της «μηδενικής καθαρής δέσμευσης γης έως το 2050», που τέθηκε το 2013 στο πλαίσιο του 7ου ευρωπαϊκού προγράμματος δράσης, πρέπει να ενισχυθεί.
4.4Το κόστος προσδιορισμού των μολυσμένων εδαφών (29 δισεκατομμύρια ευρώ σε διάστημα 15 ετών) εκτιμάται ότι είναι υψηλότερο από το κόστος της εξυγίανσης ή της απομόνωσης των εν λόγω εδαφών (24,9 δισεκατομμύρια ευρώ σε διάστημα 25 ετών). Δεδομένης της σημασίας αυτών των δαπανών και της αβεβαιότητας που περιβάλλει την εκτίμησή τους σύμφωνα με τη μελέτη αντικτύπου της Επιτροπής, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι απαιτείται περαιτέρω εμβάθυνση της εκτίμησης επιπτώσεων ως προς το σημείο αυτό. Είναι επομένως σημαντικό να προβλεφθούν επαρκείς πηγές χρηματοδότησης, ώστε να εξασφαλιστεί ότι οι ιδιοκτήτες γης και οι γεωργοί δεν επιβαρύνονται με αφόρητο κόστος και προκειμένου να τους παρέχεται προβολή. Αυτό προϋποθέτει εντοπισμό των υπευθύνων για τη ρύπανση του εδάφους και δίκαιη κατανομή των δαπανών.
4.5Όσον αφορά τους δείκτες υγείας του εδάφους, απαιτείται επαγρύπνηση σχετικά με τα περιγραφικά κριτήρια. Ενέχουν κίνδυνο στρέβλωσης του ανταγωνισμού μεταξύ των κρατών μελών, ιδίως εκείνα που σχετίζονται με την απώλεια βιοποικιλότητας των εδαφών, δεδομένου ότι τα κράτη μέλη μπορούν να προκρίνουν την επιλογή διαφόρων κριτηρίων, όπως η μετα-κωδικοποίηση βακτηρίων, μυκήτων, πρωτίστων και ζώων, η αφθονία και η ποικιλία των νηματωδών, η μικροβιακή βιομάζα, η αφθονία και η ποικιλία των γαιοσκωλήκων (για τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις) ή τα χωροκατακτητικά ξένα είδη και οι επιβλαβείς για τα φυτά οργανισμοί.
4.6Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την προσέγγιση της Επιτροπής για την εφαρμογή ενός πιστοποιητικού καλής υγείας του εδάφους, προκειμένου να αναδειχθεί η γη για την οποία αυτό εκδίδεται και, ως εκ τούτου, οι πρακτικές βιώσιμης διαχείρισης που θα έχουν τεθεί σε εφαρμογή στη συγκεκριμένη περιοχή, υπό την προϋπόθεση η διαδικασία αυτή να παραμείνει προαιρετική. Ωστόσο, διατηρεί επιφυλάξεις όσον αφορά την ιδέα ότι με το πιστοποιητικό θα επιτευχθεί κέρδος, είτε σε όρους αξίας της γης είτε μέσω των τιμών των τροφίμων που θα παράγονται εκεί. Επομένως, η ΕΟΚΕ συνιστά να ρυθμιστεί περαιτέρω η αξιοποίηση της καλής υγείας του εδάφους στην υπό εξέταση πρόταση οδηγίας.
4.7Ο ορισμός της «φυσικής γης» και της «ημιφυσικής γης», σε αντίθεση με την «τεχνητή γη», που χρησιμοποιείται για τον ορισμό της παραμέτρου «δέσμευση γης», είναι προβληματικός. Ως εκ τούτου, προτείνεται να διαγραφούν οι ορισμοί της «φυσικής γης» και της «ημιφυσικής γης», και να παραμείνει ο ορισμός της «δέσμευσης γης» για να εκφράζει τον «μετασχηματισμό γης σε “τεχνητή γη”» για τις εκτάσεις κτιρίων, υποδομών, λατομείων κ.λπ. Επιπλέον, θα ήταν χρήσιμο να υπάρχει κατάλογος παραδειγμάτων που θα καθορίζουν τις μορφές κάλυψης του εδάφους, ώστε όλα τα κράτη μέλη να μπορούν να ακολουθούν τα ίδια κριτήρια για την παρακολούθηση της κάλυψης του εδάφους σε πολλές περιπτώσεις όπου ενδέχεται να υπάρχουν αμφιβολίες σχετικά με την ταξινόμηση των τεχνητών εδαφών.
Βρυξέλλες, 2 Οκτωβρίου 2023
Peter SCHMIDT
Πρόεδρος του τμήματος «Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον»
_____________