ECO/616
Ψηφιακό ευρώ και καθεστώς νόμιμου χρήματος
των τραπεζογραμματίων και των κερμάτων ευρώ
ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ
Τμήμα «Οικονομική και Νομισματική Ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή»
Ψηφιακό ευρώ, πεδίο εφαρμογής και έννομες συνέπειες του καθεστώτος νόμιμου χρήματος των τραπεζογραμματίων και των κερμάτων
[διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της ισπανικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ]
|
Επικοινωνία
|
eco@eesc.europa.eu
|
|
Υπάλληλος διοίκησης
|
Krisztina PERLAKY-TÓTH
|
|
Ημερομηνία του εγγράφου
|
13/09/2023
|
Εισηγητής: Antonio GARCÍA DEL RIEGO
Συνεισηγητής: Stefano PALMIERI
|
Αίτηση γνωμοδότησης
|
Επιστολή του κ. Raúl FUENTES MILANI, αναπληρωτή μόνιμου αντιπροσώπου της Ισπανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, 08/12/2022
|
|
Νομική βάση
|
Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
|
|
|
|
|
Αρμόδιο όργανο
|
Τμήμα: «Οικονομική και Νομισματική Ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή»
|
|
Έγκριση από το τμήμα
|
08/09/2023
|
|
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας
(υπέρ/κατά/αποχές)
|
52/0/1
|
|
Έγκριση από την Ολομέλεια
|
ΗΗ/MM/ΕΕΕΕ
|
|
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.
|
…
|
|
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας
(υπέρ/κατά/αποχές)
|
…/…/…
|
1.Συμπεράσματα και συστάσεις
1.1Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) συμμερίζεται τους στόχους του σχεδίου για το ψηφιακό ευρώ, δηλαδή τη διασφάλιση του συνεχούς ρόλου του ευρώ ως νομισματικού σημείου αναφοράς, τη διασφάλιση της πρόσβασης σε δημόσιο χρήμα και την ενίσχυση της ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας στον τομέα των πληρωμών σε μια ταχέως ψηφιοποιούμενη οικονομία.
1.2Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η επιτυχία του σχεδίου για το ψηφιακό ευρώ θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την ουσιαστική προστιθέμενη αξία που αυτό θα προσφέρει, η οποία συνίσταται στα εξής στοιχεία: ασφάλεια, εμπιστοσύνη, ευρεία αποδοχή και εύκολη πρόσβαση χωρίς κόστος για τους πολίτες και τους οικονομικούς παράγοντες. Για την ΕΟΚΕ, ο στόχος της εμπέδωσης του ψηφιακού ευρώ ως δωρεάν ευρωπαϊκού «δημόσιου αγαθού» είναι σημαντικός. Προφανώς ―όπως και για τα μετρητά― θα υπάρξει συστημικό κόστος, με τη μορφή τελών για τις βασικές υπηρεσίες, αλλά αυτό θα πρέπει να το επωμιστεί η κοινωνία στο σύνολό της και όχι μόνο οι χρήστες.
1.3Το ψηφιακό ευρώ θα έχει καθεστώς νόμιμου χρήματος, κάτι που θα εγγυάται την καθολική υιοθέτηση και ευρεία αποδοχή του. Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, θα είναι σημαντικό να υπάρξει ένα σαφές ενωσιακό νομικό πλαίσιο όπου θα παρέχεται η κατ’ εξαίρεση δυνατότητα προσωρινών εξαιρέσεων ορισμένων (τύπων) δικαιούχων και θα εναρμονίζονται οι πρακτικές και τα πρότυπα που διαφέρουν από το ένα κράτος μέλος στο άλλο.
1.4Η ΕΟΚΕ είναι της γνώμης ότι, για να διασφαλιστεί η πλήρης αποδοχή του ψηφιακού ευρώ από τους πολίτες και τους οικονομικούς παράγοντες, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ πρέπει να ορίσουν σαφώς τις περιπτώσεις πιθανής χρήσης ενός ψηφιακού νομίσματος κεντρικής τράπεζας (CBDC) και να καθορίσουν κατάλληλες επιλογές σχεδιασμού όσον αφορά βασικά ζητήματα (προστασία της ιδιωτικής ζωής και επιβολή του νόμου, υποκείμενη τεχνολογία, ρόλος του ιδιωτικού τομέα έναντι του ρόλου της κεντρικής τράπεζας). Θα εξακολουθήσει να απαιτείται περαιτέρω έρευνα και λεπτομερής οικονομική ανάλυση του τι συνεπάγεται η χρήση του για τις τράπεζες, τις πληρωμές, τους πολίτες και τις επιχειρήσεις, έτσι ώστε να γίνει επαρκώς κατανοητός ο αντίκτυπος και να καταστεί δυνατός ο προσεκτικός σχεδιασμός της πιθανής εισαγωγής αυτής της νέας μορφής χρήματος. Παράλληλα, θα πρέπει να εκτιμηθούν το αντίστοιχο λειτουργικό κόστος και το κόστος υποδομών, καθώς και ο δυνητικός αντίκτυπος στη χρηματοπιστωτική ένταξη, στη διαθεσιμότητα μετρητών για τους πολίτες και στην ανοικτή στρατηγική αυτονομία της ΕΕ, και να συγκριθούν με τα οφέλη του σχεδίου.
1.5Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει τη διεξαγωγή ευρείας δημόσιας συζήτησης σχετικά με τους λόγους για το ενδεχόμενο έκδοσης ενός ψηφιακού ευρώ, τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά του, προκειμένου να ληφθούν τεκμηριωμένες αποφάσεις και να διασφαλιστεί η κατανόηση του σχεδίου από το κοινό.
1.6Η ΕΟΚΕ πιστεύει ακράδαντα ότι το ψηφιακό ευρώ θα πρέπει να καταστήσει την ευρωπαϊκή οικονομία ανταγωνιστικότερη παγκοσμίως, να επιτρέψει την άνθηση της καινοτομίας και να ενισχύσει τη στρατηγική αυτονομία της ΕΕ. Επιπλέον, το ψηφιακό ευρώ θα μπορούσε να διευρύνει τη διαθεσιμότητα, να βελτιώσει την ταχύτητα και να μειώσει το κόστος των πληρωμών πέραν των εθνικών συνόρων, καθώς και να διευκολύνει τις συναλλαγές με άλλες νομισματικές ζώνες.
1.7Οι πάροχοι υπηρεσιών πληρωμών που είναι αδειοδοτημένοι να δραστηριοποιούνται στη ζώνη του ευρώ ―και ενεργούν ως μεσάζοντες στη διάθεση του ψηφιακού ευρώ― θα επωμιστούν ορισμένες δαπάνες που προϋποθέτει η δημιουργία των υποδομών και των υπηρεσιών προσκηνίου του ψηφιακού ευρώ, αλλά θα ωφεληθούν εξίσου, με την πάροδο του χρόνου, από τη μεταστροφή των πληρωμών λιανικής προς ψηφιακούς διαύλους, οι οποίοι παρέχουν νέες ευκαιρίες για την πώληση πρόσθετων υπηρεσιών προστιθέμενης αξίας. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) θα πρέπει να αξιολογεί και να παρακολουθεί σε συνεχή βάση, τον τρόπο και τον βαθμό στον οποίο οι πάροχοι υπηρεσιών πληρωμών θα πρέπει να δικαιούνται να αποσβέσουν το κόστος αυτής της επένδυσης. Ένα ζητούμενο επίσης ζωτικής σημασίας είναι το ψηφιακό ευρώ να μην έχει αρνητικό αντίκτυπο στη χρηματοπιστωτική σταθερότητα ή το δανειοδοτικό δυναμικό, υπό την προϋπόθεση ότι η βάση χρηματοδότησης των πιστωτικών ιδρυμάτων δεν θα επηρεάζεται αδικαιολόγητα. Για τον λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ ζητεί η υιοθέτηση του ψηφιακού ευρώ να θεωρηθεί κρίσιμο δομικό στοιχείο για την ολοκλήρωση της Ευρωπαϊκής Τραπεζικής Ένωσης.
1.8Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι θα πρέπει να τηρείται η αρχή του καθεστώτος του ευρώ ως νόμιμου χρήματος ―τόσο των μετρητών όσο και της ψηφιακής μορφής του― και ότι οι εναρμονισμένοι κανόνες που διέπουν το καθεστώς νόμιμου χρήματος αποτελούν σημαντικές πτυχές για τη διασφάλιση της χρηστικότητας και των δύο μορφών του ευρώ.
1.9Η ΕΟΚΕ ζητεί η πρόταση να υποβληθεί σε έλεγχο της ανταγωνιστικότητας, προκειμένου να επιβεβαιωθεί ότι έχει θετικό αντίκτυπο στην επίτευξη των δεδηλωμένων στόχων και στη στήριξη των πολιτών, των επιχειρήσεων, της δημιουργίας θέσεων εργασίας και των συνθηκών εργασίας.
2.Γενικό πλαίσιο
2.1Τον Οκτώβριο του 2021, το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ εκκίνησε το στάδιο μελέτης για το ψηφιακό ευρώ. Το στάδιο αυτό αναμένεται να διαρκέσει περί τα δύο έτη, ενώ, το φθινόπωρο του 2023, αναμένεται απόφαση του διοικητικού συμβουλίου για τη μετάβαση στο επόμενο στάδιο. Η απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΚΤ επί της πιθανής έκδοσης ψηφιακού ευρώ θα ληφθεί στη συνέχεια και μόνο μετά την έγκριση της νομοθετικής πράξης. Οι δεδηλωμένοι στόχοι του Ευρωσυστήματος, το οποίο αποτελείται από την ΕΚΤ και τις εθνικές κεντρικές τράπεζες, είναι να μεριμνά για τη συνέχιση της νομισματικής αυτοδυναμίας και να παρέχει ένα νομισματικό σημείο αναφοράς για το ευρώ. Κατά τον ίδιο τρόπο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει επισημάνει τα ακόλουθα προβλήματα: σε μια όλο και πιο ψηφιοποιημένη οικονομία, η υφιστάμενη μορφή χρήματος κεντρικής τράπεζας (μετρητά) δεν είναι διαθέσιμη σε μεγάλα τμήματα της οικονομικής δραστηριότητας, υπάρχει έλλειψη ανταγωνισμού στην πανευρωπαϊκή αγορά πληρωμών και τα ξένα CBDC ή τα σταθερά κρυπτονομίσματα (stablecoins) που δεν εκφράζονται σε ευρώ θα μπορούσαν να αποκτήσουν μερίδιο αγοράς και να μειώσουν τη βαρύτητα του ευρώ. Οι χρήσεις στις οποίες θα δοθεί προτεραιότητα θα είναι οι πληρωμές από ιδιώτη προς ιδιώτη, οι πληρωμές στον τομέα του ηλεκτρονικού εμπορίου, οι πληρωμές στο φυσικό σημείο πώλησης και οι κρατικές πληρωμές. Το Ευρωσύστημα επεξεργάζεται επί του παρόντος διάφορα στοιχεία σχεδιασμού και ένα λεπτομερές σύστημα για τις πληρωμές με ψηφιακό ευρώ.
2.2Συνήθως λέγεται ότι το χρήμα διαθέτει τρεις βασικές λειτουργίες/ιδιότητες: α) είναι μια λογιστική μονάδα, β) μπορεί να χρησιμοποιείται ως ανταλλακτικό μέσο, δηλαδή για την εκτέλεση πληρωμών και γ) λειτουργεί ως μέσο αποθήκευσης αξίας. Υπάρχουν επίσης δύο είδη χρήματος: το χρήμα κεντρικής τράπεζας και το ιδιωτικό χρήμα.
2.2.1Το μόνο χρήμα κεντρικής τράπεζας που είναι επί του παρόντος άμεσα διαθέσιμο για δημόσια χρήση είναι το φυσικό χρήμα. Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων που κατέχουν και χρησιμοποιούν οι πολίτες είναι «ιδιωτικό» χρήμα που εκδίδεται από εμπορικές τράπεζες. Αυτό το ιδιωτικό χρήμα δεν υποστηρίζεται άμεσα από το κράτος. Ωστόσο, η ρύθμιση και η εποπτεία των τραπεζών και τα συστήματα ασφάλισης καταθέσεων σημαίνουν ότι οι καταθέσεις λιανικής έως 100.000 ευρώ θεωρούνται ασφαλείς και ισοδύναμες με το δημόσιο χρήμα.
2.2.2Σε πολλές χώρες, οι ηλεκτρονικές πληρωμές επικρατούν έναντι των πληρωμών σε μετρητά ως το πλέον αποδοτικό μέσο πληρωμής. Επί του παρόντος, όλο το ψηφιακό χρήμα που είναι προσβάσιμο για τους ιδιώτες είναι ιδιωτικό χρήμα (όπως οι τραπεζικές καταθέσεις λιανικής), καθώς οι ιδιώτες δεν έχουν άμεση πρόσβαση σε ψηφιακό χρήμα κεντρικής τράπεζας.
2.2.3Παραδοσιακά, το κράτος ήταν ο τελικός κύριος πάροχος χρήματος. Το δημόσιο χρήμα είναι κρίσιμης σημασίας για τη λειτουργία του νομισματικού συστήματος δύο επιπέδων. Καθώς από τη φύση του αποτελεί χρήμα κεντρικής τράπεζας, θεωρείται ασφαλής μορφή χρήματος και, συνεπώς, λειτουργεί ως σημείο αναφοράς για το νομισματικό σύστημα. Ωστόσο, ορισμένες κεντρικές τράπεζες έχουν επισημάνει ότι η λειτουργία του χρήματος κεντρικής τράπεζας ως νομισματικού σημείου αναφοράς ενδέχεται να κινδυνεύει από τάσεις όπως η μεταστροφή προς τις ψηφιακές πληρωμές, η μείωση της χρήσης μετρητών και οι δυνατότητες για νέες λύσεις πληρωμής με βάση το ιδιωτικό χρήμα (για παράδειγμα, η επέκταση μεγάλων εταιρειών τεχνολογίας στις πληρωμές και η εμφάνιση κρυπτονομισμάτων).
2.2.4Ανταποκρινόμενες σε αυτές τις εξελίξεις, οι κεντρικές τράπεζες ανά τον κόσμο εξετάζουν το ενδεχόμενο να εισαγάγουν ψηφιακή έκδοση του χρήματός τους, τα ψηφιακά νομίσματα κεντρικής τράπεζας. Όλες οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες, σήμερα, διερευνούν τουλάχιστον τις δυνατότητες των ψηφιακών νομισμάτων κεντρικής τράπεζας. Εκτός από την ΕΚΤ, η Τράπεζα της Αγγλίας εκτιμά επί του παρόντος τις δυνατότητες καθιέρωσης ψηφιακού νομίσματος κεντρικής τράπεζας του Ηνωμένου Βασιλείου, όπως άλλωστε και η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ. Η People’s Bank of China έχει δρομολογήσει μια πιλοτική έκδοση ενός ψηφιακού γιουάν, και η σωρευτική αξία των συναλλαγών είχε ήδη υπερβεί τα 100 δισ. γιουάν στα μέσα του 2022. Μια μικρή ομάδα χωρών έχουν ήδη αρχίσει να εκδίδουν τα δικά τους ψηφιακά νομίσματα κεντρικής τράπεζας, που είναι ευρέως διαθέσιμα στο κοινό (κατά τον χρόνο σύνταξης του παρόντος εγγράφου, αυτά είναι το eNaira της Νιγηρίας, το Sand Dollar των Μπαχαμών και το JAM-DEX της Τζαμάικας).
2.2.5Τα ψηφιακά νομίσματα κεντρικής τράπεζας δεν μπορούν και δεν πρέπει ποτέ να θεωρηθούν παρόμοια με τα λεγόμενα κρυπτονομίσματα, και ιδίως με ένα είδος κρυπτοστοιχείων που είναι γνωστό ως «σταθερά κρυπτονομίσματα» (stablecoins), τα οποία συνδέονται ονομαστικά με την αξία ενός παραδοσιακού αποθεματικού νομίσματος ή ομάδας στοιχείων ενεργητικού. Η σύγκριση αυτή είναι εντελώς παραπλανητική. Η τιμή ορισμένων βασικών κρυπτοστοιχείων είναι απλώς πολύ ευμετάβλητη για να μπορούν αυτά να χρησιμοποιούνται ευρέως για πληρωμές. Ακόμη και τα σταθερά κρυπτονομίσματα μπορεί να είναι ευάλωτα σε αιφνίδιες μεταβολές των τιμών, όπως κατέδειξε η κατάρρευση του σταθερού κρυπτονομίσματος Terra το 2022. Μέχρι σήμερα, στις περισσότερες περιπτώσεις, αυτά τα κρυπτοστοιχεία δεν φαίνεται να εκτελούν επαρκώς τις τρεις λειτουργίες του χρήματος που περιγράφονται ανωτέρω. Αντιθέτως, τα ψηφιακά νομίσματα κεντρικής τράπεζας θα διατηρούν, εξ ορισμού, αξία 1 προς 1 σε σχέση με τις αντίστοιχες φυσικές τους μορφές. Θα αποτελούν άμεση ευθύνη της κεντρικής τράπεζας, εκπεφρασμένη στην εθνική λογιστική μονάδα. Συνεπώς, ενδέχεται να παρουσιάσουν διάφορες ευκαιρίες και πιθανές περιπτώσεις χρήσης πέραν του φυσικού χρήματος.
2.2.6Η αγορά υπηρεσιών πληρωμών στην ΕΕ παρουσιάζει υψηλό βαθμό συγκέντρωσης σε ορισμένα τμήματα, ιδίως στο πεδίο των πληρωμών με κάρτα, όπου οι αρχές ανταγωνισμού και οι νομοθέτες της ΕΕ χρειάστηκε να λάβουν διορθωτικά μέτρα σε πολλές περιπτώσεις για την αντιμετώπιση αντιανταγωνιστικών πρακτικών. Ομοίως, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διερευνά επί του παρόντος την αγορά πληρωμών μέσω κινητών τηλεφώνων, στην οποία δύο δεσπόζοντες φορείς εκμετάλλευσης ψηφιακών πλατφορμών κατέχουν και ελέγχουν, ουσιαστικά, τα σχετικά λειτουργικά συστήματα για κινητά τηλέφωνα. Το ψηφιακό ευρώ, το οποίο συνοδεύεται από επαρκή μέτρα προστασίας της ιδιωτικής ζωής και των δεδομένων, θα μπορούσε να μειώσει την εξάρτηση των Ευρωπαίων πολιτών από μικρό αριθμό κυρίαρχων εταιρειών πληρωμών και φορέων εκμετάλλευσης ψηφιακών πλατφορμών και να αποτρέψει την περαιτέρω συγκέντρωση σε αυτές τις αγορές.
2.3Στις 28 Ιουνίου 2023, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε νομοθετική πρόταση για τη θέσπιση του ψηφιακού ευρώ, με την οποία: παρέχεται στην ΕΚΤ το αποκλειστικό δικαίωμα να επιτρέπει την έκδοση του ψηφιακού ευρώ· χορηγείται στο ψηφιακό ευρώ καθεστώς νόμιμου χρήματος (υποχρεωτική αποδοχή του με ορισμένες εξαιρέσεις)· δίνεται εντολή στα πιστωτικά ιδρύματα να διαθέτουν το ψηφιακό ευρώ κατόπιν αιτήματος των πελατών τους (οι εξωτραπεζικοί πάροχοι υπηρεσιών πληρωμών επιτρέπεται να το διαθέτουν, αλλά δεν έχουν νομική εντολή)· ανατίθεται στην ΕΚΤ η δυνατότητα να θέτει όρια στη χρήση του ψηφιακού ευρώ, ως μέσου αποθήκευσης αξίας, και επίσης να καθορίζει και να δημοσιοποιεί τα μέγιστα όρια στα τέλη μεταξύ παρόχων υπηρεσιών πληρωμών και τις επιβαρύνσεις του εμπόρου για την παρεχόμενη υπηρεσία που ορίζονται στον υπό εξέταση κανονισμό· ορίζεται ότι οι εφαρμογές του ψηφιακού ευρώ θα πρέπει να σχεδιάζονται έτσι ώστε να είναι ιδιαιτέρως εύχρηστο· και καθορίζονται οι απαιτήσεις για την προστασία της ιδιωτικής ζωής και την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες τόσο για τις διαδικτυακές όσο και για τις μη διαδικτυακές πληρωμές με ψηφιακό ευρώ.
2.4Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε επίσης νομοθετική πρόταση σχετικά με το πεδίο εφαρμογής και τις έννομες συνέπειες του καθεστώτος νόμιμου χρήματος των τραπεζογραμματίων και κερμάτων σε ευρώ. Η εν λόγω πρόταση ορίζει ότι το καθεστώς νόμιμου χρήματος των μετρητών συνεπάγεται υποχρεωτική αποδοχή, στην ονομαστική αξία, και τη δυνατότητα εκπλήρωσης υποχρέωσης προς πληρωμή. Ο δικαιούχος δεν θα αρνείται τα μετρητά σε ευρώ που προσφέρονται για πληρωμή, εκτός εάν τα μέρη έχουν συμφωνήσει ένα διαφορετικό μέσο πληρωμής ή εάν εφαρμόζεται εξαίρεση, καθορίζονται δε επίσης οι όροι υπό τους οποίους η άρνηση αποδοχής μετρητών σε ευρώ θα ήταν νομικά δυνατή. Επίσης, η πρόταση θεσπίζει την υποχρέωση των κρατών μελών να εξασφαλίζουν επαρκή και αποτελεσματική πρόσβαση σε μετρητά σε ολόκληρη την επικράτειά τους, σε όλες τις περιφέρειές τους, συμπεριλαμβανομένων των αστικών και των μη αστικών περιοχών.
2.5Το Υπουργείο Οικονομικών της Ισπανίας ζήτησε γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ σχετικά με την πρόταση για τη δρομολόγηση ενός ψηφιακού ευρώ και τη σκοπιμότητα ρύθμισης του καθεστώτος νόμιμου χρήματος των τραπεζογραμματίων και κερμάτων σε ευρώ σε επίπεδο ΕΕ, τον αντίκτυπο και των δύο μέτρων στη χρηματοπιστωτική ένταξη και στο οικοσύστημα πληρωμών, καθώς και τα νομοθετικά ζητήματα που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη.
2.6Η ΕΟΚΕ εκτιμά ιδιαίτερα το αίτημα της Ισπανίας, το οποίο της δίνει την ευκαιρία να διατυπώσει τη θέση της σχετικά με το μέλλον του ψηφιακού ευρώ, με βάση τις προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της για το θέμα αυτό.
3.Γενικές παρατηρήσεις
3.1Σύμφωνα με την προηγούμενη γνωμοδότησή της με θέμα το ψηφιακό ευρώ, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι η ΕΚΤ και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνεχίζουν να εργάζονται για την εισαγωγή του ψηφιακού νομίσματος. Για να στεφθεί με επιτυχία, το ψηφιακό ευρώ πρέπει να είναι ασφαλές και να διατηρεί την εμπιστοσύνη των χρηστών, θα πρέπει να είναι ευρέως αποδεκτό και εύκολα προσβάσιμο χωρίς κόστος για τους πολίτες και τους οικονομικούς παράγοντες. Θέματα όπως η χρηματοπιστωτική και η ψηφιακή συμπεριληπτικότητα, η διασφάλιση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και η ενίσχυση της αποδοτικότητας και της ανταγωνιστικότητας του συστήματος πληρωμών είναι καίριας σημασίας για το σχέδιο.
3.2Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι το Ευρωσύστημα έχει ήδη σημειώσει ικανοποιητική πρόοδο στο στάδιο μελέτης για το ψηφιακό ευρώ, τονίζει δε τη σημασία της διεξαγωγής διεξοδικής και διαφανούς δημόσιας συζήτησης σχετικά με το σχέδιο. Το ψηφιακό ευρώ θα μπορούσε να έχει εκτενείς συνέπειες για την ευρωπαϊκή κοινωνία και οικονομία και, συνεπώς, πρέπει να στηριχθεί με δημοκρατικό διάλογο ώστε να δημιουργηθεί εμπιστοσύνη στο κοινό.
3.3Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι είναι σημαντικό να δοθεί στέρεη και κατάλληλη νομική βάση για το ψηφιακό ευρώ. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ επικροτεί τη νομοθετική πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το ψηφιακό ευρώ. Η έκδοση και ο σχεδιασμός του ψηφιακού ευρώ πρέπει να γίνουν μέσω δημοκρατικής διαδικασίας και κατόπιν εκτενούς δημόσιου διαλόγου. Η αποδοχή του ψηφιακού ευρώ από το κοινό ―τους πολίτες και τις επιχειρήσεις της Ευρώπης― θα είναι κρίσιμης σημασίας για την υιοθέτηση και, τελικά, την επιτυχία του ψηφιακού ευρώ. Συνεπώς, το κοινό και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών θα πρέπει να συμμετάσχουν στη συζήτηση, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η αιτιολογία της έκδοσης και τα διάφορα χαρακτηριστικά του ψηφιακού ευρώ είναι κατανοητά. Ο ρόλος της ΕΟΚΕ, ως της φωνής της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στην Ευρώπη, είναι κρίσιμης σημασίας από τα πρώτα στάδια της εφαρμογής του σχεδίου για το ψηφιακό ευρώ για να εντοπιστούν κρίσιμα προβλήματα, να διευκολυνθεί η επίλυσή τους και άρα να διατηρηθεί η εμπιστοσύνη των χρηστών.
3.4Όπως και τα μετρητά, το ψηφιακό ευρώ θα έχει εκ του νόμου καθεστώς νόμιμου χρήματος και θα είναι σημαντικό να υπάρχει ένα σαφές νομικό πλαίσιο. Είναι αναγκαίο να εναρμονιστούν οι πρακτικές και τα πρότυπα που διαφέρουν από το ένα κράτος μέλος στο άλλο. Το ισχύον νομικό πλαίσιο προβλέπει αρχές υψηλού επιπέδου σχετικές με τις έννομες συνέπειες του καθεστώτος νόμιμου χρήματος καθώς και σχετικές με τις εξαιρέσεις από την αρχή της υποχρεωτικής αποδοχής των πληρωμών σε μετρητά. Οι πρακτικές και οι κανόνες διαφέρουν μεταξύ των κρατών μελών και, συνεπώς, η ΕΟΚΕ επικροτεί τα σχέδια των συννομοθετών να ακολουθηθεί εναρμονισμένη προσέγγιση των κανόνων σε ολόκληρη την ΕΕ και προτείνει να παρασχεθεί ισχυρή νομική καθοδήγηση σχετικά με το ποιες θα πρέπει να θεωρούνται επιτρεπόμενες εξαιρέσεις.
3.5Το ψηφιακό ευρώ θα πρέπει να καταστήσει την ΕΕ πιο ανταγωνιστική, καθώς θα πρέπει να δημιουργήσει νέες δυνατότητες πληρωμών με μικρότερη εξάρτηση από μη ευρωπαϊκές λύσεις πληρωμών. Προς επίρρωση αυτής της επιχειρηματολογίας, η ΕΟΚΕ ζητεί η πρόταση να υποβληθεί σε έλεγχο της ανταγωνιστικότητας.
4.Ειδικές παρατηρήσεις
4.1Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με το προτεινόμενο μοντέλο διάθεσης του ψηφιακού ευρώ δύο επιπέδων, το οποίο σημαίνει ότι το Ευρωσύστημα θα εκδίδει το ψηφιακό ευρώ και αυτό θα διατίθεται από εξουσιοδοτημένους μεσάζοντες, δηλαδή αδειοδοτημένους παρόχους υπηρεσιών πληρωμών, καθώς επίσης και ―για λόγους ταχείας και καθολικής υιοθέτησης και ευρεία αποδοχής του από το κοινό― από συγκεκριμένες εξουσιοδοτημένες δημόσιες αρχές. Η διαθεσιμότητα του ψηφιακού ευρώ μέσω των δημόσιων αρχών είναι κρίσιμης σημασίας για την αξιοπιστία του ως μορφής δημόσιου χρήματος. Ως εκ τούτου, οι δίαυλοι του δημόσιου τομέα για τη διάθεση του ψηφιακού ευρώ πρέπει να είναι αξιόπιστοι και αποτελεσματικοί.
4.2Η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι η χρηματοπιστωτική και η ψηφιακή ένταξη αποτελούν βασικές πτυχές που πρέπει να ληφθούν δεόντως υπόψη στο σχέδιο για το ψηφιακό ευρώ, ιδίως δεδομένου ότι, στο εγγύς μέλλον, το διοικητικό συμβούλιο της ΕΚΤ ενδέχεται να αποφασίσει να προχωρήσει σε ένα επόμενο στάδιο, κατά το οποίο θα αναπτύξει και θα δοκιμάσει, μεταξύ άλλων, τις τεχνικές λύσεις που απαιτούνται για την παροχή και τη διάθεση του ψηφιακού ευρώ. Ως χρήμα κεντρικής τράπεζας, το ψηφιακό ευρώ θα πρέπει να είναι καθολικά διαθέσιμο —χωρίς περιορισμούς και εξαιρέσεις— στους πολίτες και τις επιχειρήσεις της Ευρώπης. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το Ευρωσύστημα θα πρέπει να συνεχίσει να επιτελεί ειδικές εργασίες για το θέμα της ένταξης, από κοινού με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη (συμπεριλαμβανομένων των καταναλωτών και του χρηματοπιστωτικού τομέα), με τη διοργάνωση ειδικής συζήτησης στρογγυλής τραπέζης με επίκεντρο τη χρηματοπιστωτική ένταξη και το ψηφιακό ευρώ. Το ψηφιακό ευρώ θα προσφέρει στους καταναλωτές μια πρόσθετη επιλογή σε σχέση με τις τρέχουσες ηλεκτρονικές πληρωμές, καθώς θα γνωρίζουν ότι οι πληρωμές τους θα γίνονται δεκτές σε ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ. Είναι σημαντικό να διασφαλίζεται πάντοτε η προστασία των καταναλωτών και των συμφερόντων τους. Το θέμα της ψηφιακής ένταξης, όπως η πρόσβαση σε ψηφιακές συσκευές και η γνώση χρήσης τους, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη σε αυτές τις εργασίες, καθότι το ψηφιακό ευρώ θα είναι εκ φύσεως ένα ψηφιακό μέσο πληρωμής. Θα πρέπει επίσης να εκτιμηθεί όλο το κόστος που σχετίζεται με τις πτυχές της χρηματοπιστωτικής και της ψηφιακής ένταξης, καθώς και να υποβληθούν προτάσεις σχετικές με τον τρόπο κάλυψης αυτού του κόστους.
4.3Η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι, όσον αφορά το τοπίο των πληρωμών λιανικής, οι ταχείες αλλαγές που χαρακτηρίζουν τον εν λόγω τομέα απαιτούν από το Ευρωσύστημα να προωθήσει την καινοτομία, με προσοχή στα συναφή χαρακτηριστικά κινδύνου και στον μετριασμό τους. Το ψηφιακό ευρώ θα πρέπει να προωθήσει την καινοτομία στις εφαρμογές τελικών χρηστών και να βελτιώσει τον τρόπο πληρωμών. Για παράδειγμα, χάρη στη δυνατότητα προγραμματισμού, το ψηφιακό ευρώ μπορεί να μειώσει τους φραγμούς εισόδου, να ενισχύσει τον ανταγωνισμό και να επιτρέψει την ανάπτυξη νέων τύπων προϊόντων και υπηρεσιών.
4.4Θα είναι ζωτικής σημασίας το καθεστώς νόμιμου χρήματος του ψηφιακού ευρώ να αποτρέψει την υπερβολική επιβάρυνση των εμπόρων από τους μεσάζοντες. Μολονότι η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το ψηφιακό ευρώ θα δώσει τη δυνατότητα για πιο ανταγωνιστικές χρεώσεις, με την αρχή αυτή θα πρέπει να ληφθεί μέριμνα έτσι ώστε οι χρεώσεις για τους εμπόρους να μην μπορούν να υπερβαίνουν τα σημερινά επίπεδα για συγκρίσιμα μέσα πληρωμής.
4.5Το ψηφιακό ευρώ θα μπορούσε να έχει αντίκτυπο στο σημερινό ευρωπαϊκό οικοσύστημα πληρωμών, αντίκτυπος ο οποίος δεν έχει ακόμη εκτιμηθεί με ακρίβεια. Το ψηφιακό ευρώ σχεδιάζεται να καλύψει πολλές από τις περιπτώσεις που αφορούν ημερήσιες πληρωμές, όπου υπάρχουν ήδη διαθέσιμα ηλεκτρονικά μέσα πληρωμής. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι, για να στεφθεί με επιτυχία και να υιοθετηθεί ευρέως, πρέπει να είναι σαφές στους χρήστες ποιοι είναι οι παράγοντες διαφοροποίησης και/ή προστιθέμενης αξίας σε σύγκριση με τα υφιστάμενα μέσα πληρωμής. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι θα πρέπει να εξεταστεί προσεκτικά κατά πόσον θα πρέπει να προβλεφθεί ένα προσωρινό σύστημα αποζημίωσης για τους μεσάζοντες που διαθέτουν το ψηφιακό ευρώ.
4.6Ταυτόχρονα με το σχέδιο για το ψηφιακό ευρώ, οι αρχές δίνουν επίσης υψηλή προτεραιότητα στην ανάπτυξη των άμεσων πληρωμών, ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε πρόταση κανονισμού για τις άμεσες πληρωμές τον Οκτώβριο του 2022. Σε πολλές περιπτώσεις, το ψηφιακό ευρώ θα μπορούσε να καλύπτει ορισμένες περιπτώσεις όμοιες με τις λύσεις πληρωμής που βασίζονται στις άμεσες πληρωμές. Η ΕΟΚΕ κατανοεί ότι θα πρέπει να αποφευχθεί οποιαδήποτε αλληλοεπικάλυψη ή διόγκωση επενδύσεων και ότι η σχέση μεταξύ αυτών των δύο σημαντικών πρωτοβουλιών θα πρέπει να αποσαφηνιστεί πλήρως από τις αρχές, ιδίως επειδή η υιοθέτηση του ψηφιακού χρήματος θα μπορούσε να μετασχηματίσει ριζικά το διεθνές νομισματικό και χρηματοπιστωτικό σύστημα, με σημαντικές προεκτάσεις στην ευρωπαϊκή και την παγκόσμια οικονομία.
4.7Η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι θα πρέπει επίσης να εξεταστεί δεόντως ο ρόλος των μεγάλων εταιρειών τεχνολογίας στην ευρωπαϊκή αγορά πληρωμών και ότι θα πρέπει να διασφαλιστούν ισότιμοι όροι ανταγωνισμού για τους διάφορους συμμετέχοντες στον τομέα του ψηφιακού ευρώ. Το σχέδιο για το ψηφιακό ευρώ θα πρέπει να αξιολογήσει τους κινδύνους πιθανής αύξησης της ισχύος και του μεριδίου αγοράς των μεγάλων εταιρειών τεχνολογίας στις ευρωπαϊκές πληρωμές, υπό το πρίσμα του στόχου της ενίσχυσης της ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας και της προστασίας της ιδιωτικής ζωής των πολιτών.
4.8Επικροτείται το καθεστώς νόμιμου χρήματος του ψηφιακού ευρώ που περιλαμβάνεται στη νομοθετική πρόταση της Επιτροπής, με εναρμονισμένους κανόνες για τις περιπτώσεις όπου οι έμποροι θα υποχρεούνται να αποδέχονται το ψηφιακό ευρώ. Οι απαιτήσεις σχετικά με την αποδοχή θα μπορούσαν να προβλέπουν την κατ’ εξαίρεση δυνατότητα προσωρινής εξαίρεσης ορισμένων (ειδών) δικαιούχων πληρωμής σε ειδικές περιπτώσεις οι οποίες θα εξετάζονται προσεκτικά. Η ΕΟΚΕ προτείνει να γίνει σταδιακά η ανάπτυξη του ψηφιακού ευρώ, με ένα φιλόδοξο προκαθορισμένο χρονοδιάγραμμα, για τη διευκόλυνση της υιοθέτησής του από τους εμπόρους με τελικό στόχο την καθολική υποχρεωτική αποδοχή του ψηφιακού ευρώ.
4.9Το καθεστώς νόμιμου χρήματος είναι κρίσιμης σημασίας για την επίτευξη των στόχων του ψηφιακού ευρώ. Σε κάθε περίπτωση, η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι, γενικά, η υιοθέτηση του ψηφιακού ευρώ θα πρέπει να συνοδεύεται κυρίως από την αποδοχή εκ μέρους των χρηστών (καταναλωτών και επιχειρήσεων). Η επιτυχία του ψηφιακού ευρώ εξαρτάται από την ασφάλεια, την εμπιστοσύνη, την ευρεία αποδοχή του από τους απλούς πολίτες και τους οικονομικούς παράγοντες, καθώς και τη δυνατότητά τους να το χρησιμοποιούν εύκολα και χωρίς κόστος. Η πραγματική πρόκληση του ψηφιακού ευρώ είναι πολιτισμική, όχι μόνο τεχνολογική ή νομική. Για τον λόγο αυτόν, είναι σημαντικό να ληφθεί μέριμνα έτσι ώστε σε όλες τις χώρες της ΟΝΕ να υπάρχει επαρκής ροή πληροφοριών και εκπαίδευση των Ευρωπαίων πολιτών και των οικονομικών παραγόντων (μικρομεσαίες επιχειρήσεις κλπ.), ώστε να κατανοήσουν τη χρησιμότητα του εγχειρήματος του ψηφιακού ευρώ.
4.10Για την ΕΟΚΕ, ο στόχος της οικοδόμησης του ψηφιακού ευρώ ως δωρεάν ευρωπαϊκού «δημόσιου αγαθού» είναι σημαντικός. Προφανώς ―όπως και για τα μετρητά― θα υπάρξει συστημικό κόστος, με τη μορφή τελών στις βασικές υπηρεσίες, αλλά αυτό θα πρέπει να το επωμιστεί η κοινωνία στο σύνολό της και όχι μόνο οι χρήστες.
4.11Το καθεστώς νόμιμου χρήματος του ψηφιακού ευρώ δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ότι σημαίνει απουσία ορίων στην κατοχή και τη χρήση του. Αυτό συμβαίνει επί του παρόντος με το καθεστώς νόμιμου χρήματος των μετρητών, καθώς, επί του παρόντος, σε ορισμένα κράτη μέλη οι πολίτες δεν μπορούν να πληρώνουν με μετρητά πάνω από ένα ορισμένο όριο. Για την ΕΟΚΕ, είναι σημαντικό η λειτουργία του ψηφιακού νομίσματος να τυποποιηθεί για όλες τις χώρες με τον ίδιο τρόπο, όπως και το να εναρμονιστούν τα εν λόγω όρια. Τα όρια στη χρήση μετρητών δεν εμποδίζουν την έννοια του καθεστώτος νόμιμου χρήματος, η οποία συνεπάγεται γενική υποχρέωση αποδοχής. Η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι η αρχή αυτή θα πρέπει να συνεχίσει να εφαρμόζεται κατά την εξέταση του καθεστώτος νόμιμου χρήματος του ψηφιακού ευρώ.
4.12Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι είναι κρίσιμης σημασίας να διαφυλαχθούν η χρηματοπιστωτική σταθερότητα και η χρηματοδότηση της οικονομίας. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να διασφαλιστεί ότι το δανειοδοτικό δυναμικό των πιστωτικών ιδρυμάτων και ―ως εκ τούτου η βάση χρηματοδότησής τους― δεν θα επηρεάζονται αδικαιολόγητα. Για τον σκοπό αυτόν, η ΕΚΤ θα πρέπει αρχικά να θέσει ένα όριο για τις διακρατήσεις σε ψηφιακό ευρώ, το οποίο δεν θα διαταράσσει τη χρηστικότητα του ψηφιακού ευρώ ως μέσου πληρωμής, χάρη στον μηχανισμό «γραμμών άμυνας» (waterfall) και αντίστροφων «γραμμών άμυνας». Είναι ζωτικής σημασίας η εισαγωγή του ψηφιακού ευρώ να γίνει σταδιακά, με παράλληλη θέσπιση προκαθορισμένου χρονοδιαγράμματος που θα οδηγήσει σε πλήρη εφαρμογή βραχυπρόθεσμα.
4.13Στο διαδικτυακό μοντέλο, ο διακανονισμός των συναλλαγών βασίζεται στη μόνιμη συνδεσιμότητα με το καθολικό, το οποίο λειτουργεί ως μοναδική πηγή πληροφοριών ακριβείας. Στο μη διαδικτυακό μοντέλο, το οποίο μπορεί να απενεργοποιείται από τον χρήστη, οι συναλλαγές διακανονίζονται τοπικά μεταξύ πληρωτή και δικαιούχου πληρωμής, χωρίς να βασίζονται στη συνδεσιμότητα με το καθολικό, και προσφέρει την ευκαιρία επέκτασης της διαθεσιμότητας των υπηρεσιών. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, καθώς το μη διαδικτυακό μοντέλο ενδέχεται να ενέχει κινδύνους, που σχετίζονται συνήθως με το λεγόμενο «πρόβλημα διπλής δαπάνης» ή με τον κίνδυνο παραχάραξης, το ψηφιακό ευρώ πρέπει να παρέχει στους πολίτες της ΕΕ πρόσθετα οφέλη πέραν όσων ήδη προσφέρουν οι υφιστάμενες ψηφιακές υπηρεσίες πληρωμής. Για να αποφευχθούν οι παράνομες δραστηριότητες με χρήση του ψηφιακού ευρώ, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι είναι σημαντικό, τόσο για τις διαδικτυακές όσο και για τις μη διαδικτυακές συναλλαγές, να διασφαλιστούν τα ίδια επίπεδα προστασίας της ιδιωτικής ζωής και οι κανόνες για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες/χρηματοδότηση της τρομοκρατίας, καθώς και οι ίδιες προσπάθειες για την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής, όπως και με τα υφιστάμενα ψηφιακά μέσα πληρωμής. Θα πρέπει να διασφαλιστεί ότι η δυνητικά αυξημένη προστασία της ιδιωτικής ζωής μέσω των μη διαδικτυακών συναλλαγών δεν θα επιτρέψει εγκληματικές δραστηριότητες.
Βρυξέλλες, 8 Σεπτεμβρίου 2023
Ιωάννης ΒΑΡΔΑΚΑΣΤΑΝΗΣ
πρόεδρος του τμήματος «Οικονομική και Νομισματική Ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή»
_____________