|
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΥΠΟΒΟΛΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΓΙΑ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ (χωρίς εκτίμηση επιπτώσεων) |
|
|
Στόχος του παρόντος εγγράφου είναι να ενημερώσει το κοινό και τα ενδιαφερόμενα μέρη σχετικά με το έργο της Επιτροπής, ώστε να μπορούν να υποβάλουν παρατηρήσεις και να συμμετάσχουν αποτελεσματικά στις δραστηριότητες διαβούλευσης. Ζητούμε από τις ομάδες αυτές να εκφράσουν τις απόψεις τους σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται η Επιτροπή το πρόβλημα και τις πιθανές λύσεις του, καθώς και να μας παράσχουν σχετικές πληροφορίες που τυχόν διαθέτουν.
|
|
|
Τίτλος της πρωτοβουλίας |
Ευρωπαϊκή στρατηγική για τις ερευνητικές και τεχνολογικές υποδομές |
|
Επικεφαλής ΓΔ — Αρμόδια μονάδα |
RTD.A.4, RTD.E.1 |
|
Πιθανό είδος πρωτοβουλίας |
Ανακοίνωση της Επιτροπής |
|
Ενδεικτικό χρονοδιάγραμμα |
Δεύτερο/τρίτο τρίμηνο 2025 |
|
Συμπληρωματικές πληροφορίες |
Ερευνητικές υποδομές, Τεχνολογικές υποδομές |
|
Το παρόν έγγραφο δημοσιεύεται αποκλειστικά για ενημερωτικούς σκοπούς. Δεν προδικάζει την τελική απόφαση της Επιτροπής για τη δρομολόγηση ή μη της ανωτέρω πρωτοβουλίας ούτε το οριστικό της περιεχόμενο. Όλα τα στοιχεία της πρωτοβουλίας που περιγράφονται στο παρόν έγγραφο, συμπεριλαμβανομένου του χρονοδιαγράμματός της, ενδέχεται να αλλάξουν. |
|
|
A. Πολιτικό πλαίσιο, ορισμός του προβλήματος και έλεγχος επικουρικότητας |
|
Πολιτικό πλαίσιο |
|
Οι ερευνητικές υποδομές παρέχουν εγκαταστάσεις, υπηρεσίες και πόρους σε ερευνητές και φορείς καινοτομίας για τη διεξαγωγή έρευνας αιχμής, την ανάπτυξη καινοτόμων τεχνολογιών και την προώθηση της καινοτομίας. Οι τεχνολογικές υποδομές παρέχουν τις εγκαταστάσεις, τις ικανότητες και τους πόρους που απαιτούνται για την ανάπτυξη, τη δοκιμή, την αναβάθμιση και την επικύρωση τεχνολογίας, επιταχύνοντας την πορεία των καινοτομιών προς την υιοθέτηση από την κοινωνία/την αγορά. Το παγκόσμιο οικοσύστημα ερευνητικών και τεχνολογικών υποδομών της Ευρώπης αποτελεί σημαντικό στρατηγικό πλεονέκτημα που στηρίζει την επιστημονική και τεχνολογική αριστεία και τη βιομηχανική ανταγωνιστικότητα. Η σημασία αυτών των υποδομών έχει υπογραμμιστεί επανειλημμένα σε στρατηγικά έγγραφα, όπως η έκθεση Draghi («απαιτείται αυξημένη χρηματοδότηση και μεγαλύτερος συντονισμός για την ανάπτυξη παγκοσμίως κορυφαίων ερευνητικών και τεχνολογικών υποδομών»), η έκθεση Letta («βασικός πυλώνας της πέμπτης ελευθερίας είναι η ενδυνάμωση των ερευνητικών μας υποδομών») και η έκθεση Heitor («Οι υποδομές έρευνας και τεχνολογίας θα πρέπει να έχουν προτεραιότητα σε ολόκληρη την Ευρώπη προκειμένου να προωθηθεί το ευρωπαϊκό οικοσύστημα έρευνας, ανάπτυξης και καινοτομίας, να προσελκύσουμε και να κρατήσουμε τους ερευνητές»). Ωστόσο, για να διατηρήσει αυτή την ισχυρή θέση, η Ευρώπη πρέπει να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που δημιουργεί ένα ολοένα και πιο ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον και να αξιοποιήσει γρήγορα τις ευκαιρίες που προσφέρουν οι τεχνολογικές εξελίξεις. Σε μια εποχή κατά την οποία η Ευρώπη πρέπει να αναπτύξει αποτελεσματικά όλα τα περιουσιακά στοιχεία της στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας προς όφελος της αυτονομίας και της ανταγωνιστικότητάς της, το οικοσύστημα των ερευνητικών και τεχνολογικών υποδομών πρέπει να ανταποκριθεί στο μήνυμα των καιρών. Οι πολιτικές κατευθύνσεις της προέδρου φον ντερ Λάιεν τονίζουν ότι, για να πρωτοστατήσουμε στην καινοτομία, πρέπει να παρέχουμε στους ερευνητές και τις ερευνήτριες τις υποδομές και τα καινοτόμα εργαστήρια που χρειάζονται ώστε να δοκιμάσουν και να αναπτύξουν ιδέες. Στο πλαίσιο της αποστολής της, η επίτροπος Ζαχαρίεβα κλήθηκε να δώσει προτεραιότητα στα θεμέλια που προωθούν τη γνώση και την καινοτομία, μέσω μιας μακροπρόθεσμης στρατηγικής με στόχο τη δημιουργία ενός πανευρωπαϊκού οικοσυστήματος υποδομών. |
|
Πρόβλημα που επιδιώκει να αντιμετωπίσει η πρωτοβουλία |
|
Ο Ευρωπαϊκός Χώρος Έρευνας (ΕΧΕ) επωφελείται από ένα πλούσιο τοπίο πανευρωπαϊκών ερευνητικών υποδομών, όπως ορίζεται κατά προτεραιότητα από το Ευρωπαϊκό Στρατηγικό Φόρουμ Ερευνητικών Υποδομών (ESFRI). Ωστόσο, παρά τις εν λόγω προσπάθειες ιεράρχησης και συντονισμού από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, η βιωσιμότητα των υποδομών αυτών, όπως και η διατήρηση της ηγετικής θέσης της ΕΕ έναντι των ανταγωνιστών μας, εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση. Το ενδιαφέρον για τις τεχνολογικές υποδομές σε επίπεδο ΕΕ είναι πιο πρόσφατο. Το ενδιαφέρον αυτό εκδηλώθηκε με έγγραφο της Επιτροπής το 2019, με έκθεση της ομάδας εμπειρογνωμόνων 2024-2025 και με μελέτη που χαρτογραφεί το τοπίο πολιτικής σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο. Οι εκθέσεις αυτές καταδεικνύουν την ανάγκη για έναν μηχανισμό διακυβέρνησης που θα δίνει προτεραιότητα και θα συντονίζει τις επενδύσεις σε συναφείς τομείς εστίασης σε επίπεδο ΕΕ, ενώ θα παρέχει στήριξη και καθοδήγηση για την πρόσβαση. Οι δημοσιονομικοί περιορισμοί παρεμποδίζουν όλο και περισσότερο τη δημιουργία, τη λειτουργία και την αναβάθμιση υποδομών για την έρευνα και την καινοτομία και θέτουν όρια στην πρόσβαση σε εγκαταστάσεις και υπηρεσίες των εν λόγω υποδομών Η λειτουργία του σημερινού τοπίου χρηματοδοτείται από ένα συνονθύλευμα κυρίως εθνικών και περιφερειακών χρηματοδοτικών μέσων που δεν ευθυγραμμίζονται πλήρως μεταξύ τους ή με ευρύτερους στόχους της ΕΕ, με αποτέλεσμα να χάνονται ευκαιρίες συνέργειας. Η συνεργασία μεταξύ των υποδομών παραμένει περιορισμένη τόσο εντός όσο και μεταξύ των κρατών μελών, γεγονός που οδηγεί σε ανεπάρκειες και περιορίζει την προσβασιμότητά τους. Ειδικότερα, υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των περιφερειών, όσον αφορά τη διαθεσιμότητα και την ποιότητα των τεχνολογικών υποδομών. Τούτο εμποδίζει την ΕΕ να αξιοποιήσει πλήρως το δυναμικό της στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας και μειώνει το ανταγωνιστικό της πλεονέκτημα, καθώς και την οικονομική της ασφάλεια. Η συνεργασία είναι επίσης περιορισμένη μεταξύ περιοχών και κλάδων. Η ψηφιοποίηση και οι προηγμένες τεχνολογίες, όπως η ΤΝ, καθορίζουν την εξέλιξη του τοπίου των ερευνητικών και τεχνολογικών υποδομών, οδηγώντας σε ρηξικέλευθες επιστημονικές ανακαλύψεις και ενισχύοντας την καινοτομία. Η μεγιστοποίηση του δυναμικού της ΤΝ για το οικοσύστημα υποδομών απαιτεί στρατηγική προσέγγιση. Επιπλέον, υπάρχει ανάγκη για πιο ολοκληρωμένο και πιο μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και υλοποίηση κοινών τεχνολογικών εξελίξεων στον τομέα των υποδομών, ο οποίος θα λαμβάνει υπόψη την ανθεκτικότητά τους για την αντιμετώπιση κρίσεων. Λόγω και της γεωπολιτικής κατάστασης, το οικοσύστημα αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις όσον αφορά την ενεργειακή βιωσιμότητα, την ασφάλεια της έρευνας και την αυτονομία στην αλυσίδα εφοδιασμού κρίσιμων υλικών. Οι προκλήσεις αυτές απαιτούν στρατηγική κατεύθυνση σε ευρωπαϊκό επίπεδο προκειμένου να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά. Ταυτόχρονα, είναι αναγκαίο να συνεχιστεί η προώθηση των ερευνητικών υποδομών ως κόμβων διεθνούς συνεργασίας για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των παγκόσμιων προκλήσεων. Τέλος, σε συντονισμό με την επικείμενη στρατηγική για τις νεοφυείς και τις επεκτεινόμενες επιχειρήσεις, μια ευρωπαϊκή προσέγγιση οφείλει απαραιτήτως να ενισχύσει τους δεσμούς μεταξύ των ερευνητικών και τεχνολογικών υποδομών και της βιομηχανίας, τόσο της μη στρατιωτικής όσο και της αμυντικής, ώστε να ενισχυθεί η ραχοκοκαλιά της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης με γνώμονα την καινοτομία και αλλά και η οικονομική της ασφάλεια. |
|
Βάση για τη δράση της ΕΕ (νομική βάση και έλεγχος επικουρικότητας) |
|
Νομική βάση |
|
Η πρωτοβουλία εμπίπτει σε έναν τομέα πολιτικής —έρευνα και τεχνολογική ανάπτυξη— όπου η ΕΕ και τα κράτη μέλη της είναι από κοινού αρμόδια (δηλαδή έχουν «συντρέχουσα αρμοδιότητα»). Ειδικότερα, η πρωτοβουλία θα συμβάλει στην ενίσχυση της επιστημονικής και τεχνολογικής βάσης της Ευρώπης για την πλήρη υλοποίηση ενός Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας στον οποίο οι ερευνητές, οι επιστημονικές γνώσεις και η τεχνολογία θα κυκλοφορούν ελεύθερα. Η πρωτοβουλία αποσκοπεί επίσης στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ΕΕ, μεταξύ άλλων στη βιομηχανία, προωθώντας παράλληλα όλες τις ερευνητικές δραστηριότητες που κρίνονται αναγκαίες δυνάμει άλλων κεφαλαίων των Συνθηκών, σύμφωνα με το άρθρο 179 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. |
|
Πρακτική ανάγκη για δράση της ΕΕ |
|
Η πρακτική ανάγκη για δράση σε επίπεδο ΕΕ οφείλεται στον διακρατικό χαρακτήρα των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι ερευνητικές και τεχνολογικές υποδομές. Οι υποδομές αυτές είναι όλο και πιο δύσκολο να δημιουργηθούν και να λειτουργήσουν και οι προκλήσεις δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν επαρκώς από μεμονωμένες χώρες. Αντιθέτως, είναι απαραίτητη η συντονισμένη προσέγγιση για τη συγκέντρωση πόρων και την ιεράρχηση των επενδύσεων, τη μείωση των αλληλεπικαλύψεων και τη θέσπιση κοινών προτύπων και κατευθυντήριων γραμμών που διευκολύνουν τη διασυνοριακή συνεργασία και ολοκλήρωση. Η δράση της ΕΕ είναι ζωτικής σημασίας προκειμένου να δημιουργηθεί υποστηρικτικό περιβάλλον για την έρευνα και την καινοτομία, έτσι ώστε η αφρόκρεμα των ερευνητών, των φορέων καινοτομίας και της βιομηχανίας της Ευρώπης, ιδίως καινοτόμες νεοφυείς και επεκτεινόμενες επιχειρήσεις, να έχουν πρόσβαση σε εγκαταστάσεις και υπηρεσίες αιχμής που υποστηρίζουν την επιστημονική και τεχνολογική αριστεία, τη βιομηχανική ανταγωνιστικότητα και την οικονομική ασφάλεια. Διευκολύνοντας την πρόσβαση και προωθώντας τη συνεργασία, η ΕΕ μπορεί να επιταχύνει τις επιστημονικές ανακαλύψεις και την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, ενισχύοντας έτσι τη θέση της παγκοσμίως. |
|
Β. Τι επιδιώκει να επιτύχει η πρωτοβουλία και πώς |
|
Στόχος της στρατηγικής είναι να διασφαλιστεί ότι οι ερευνητές, οι φορείς καινοτομίας και η βιομηχανία στην Ευρώπη έχουν πρόσβαση σε ένα ολοκληρωμένο φάσμα εγκαταστάσεων παγκόσμιας κλάσης και εξατομικευμένων υπηρεσιών για τη στήριξη της επιστημονικής και τεχνολογικής αριστείας και της βιομηχανικής ανταγωνιστικότητας. Τούτο απαιτεί την ενίσχυση του ευρωπαϊκού οικοσυστήματος ερευνητικών και τεχνολογικών υποδομών. Η υπό εξέταση προσέγγιση θα βασίζεται σε δύο πυλώνες, για την αντιμετώπιση ζητημάτων που αφορούν ειδικά τις ερευνητικές υποδομές και τις τεχνολογικές υποδομές αντίστοιχα. Ταυτόχρονα, θα εξασφαλίσει μια συνεκτική προσέγγιση για την ανάπτυξη ενός αποτελεσματικού ευρωπαϊκού οικοσυστήματος ερευνητικών και τεχνολογικών υποδομών, επιδιώκοντας δράσεις που καλύπτουν και τους δύο τύπους υποδομών. Οι προτεινόμενες δράσεις θα αντιμετωπίσουν ζητήματα όπως: -προσδιορισμός των αναγκών και των κενών, αντιστοίχιση των αναγκών των χρηστών και διαθεσιμότητα εγκαταστάσεων και υπηρεσιών· -ολοκληρωμένα και βιώσιμα συστήματα πρόσβασης σε υποδομές έρευνας και τεχνολογίας, τα οποία αυξάνουν την προβολή των διαθέσιμων υπηρεσιών· -ψηφιοποίηση των υποδομών που θα καταστεί δυνατή μέσω της ΤΝ, καθώς και πλαίσια για κοινές τεχνολογικές εξελίξεις υποδομών μεταξύ διαφόρων τύπων υποδομών· -κινητοποίηση, συγκέντρωση και ιεράρχηση των επενδύσεων και αξιοποίηση συνεργειών και κοινών επενδύσεων μεταξύ θεσμικών, περιφερειακών, εθνικών, ευρωπαϊκών και παγκόσμιων χρηματοδοτικών ροών· -διερεύνηση νέων μοντέλων χρηματοδότησης, προώθηση της συνεργασίας και μείωση του κόστους και των επενδυτικών κινδύνων· -προώθηση υποδομών ως οχημάτων για την προσέλκυση και την αύξηση ταλέντων, εντός και εκτός των υποδομών, και ως κόμβων για τη διεθνή συνεργασία και την καινοτομία στον τομέα της υπερπροηγμένης τεχνολογίας. |
|
Πιθανές επιπτώσεις |
|
Η στρατηγική αναμένεται να οδηγήσει σε ενισχυμένο δυναμικό, στην Ευρώπη, για επιστημονική ανακάλυψη και τεχνολογική ανάπτυξη, καινοτομία και δημιουργία αγοράς. Ειδικότερα, θα πρέπει να οδηγήσει στα εξής: -βελτίωση των ικανοτήτων στον τομέα της έρευνας και της τεχνολογίας στην Ευρώπη· -καλύτερη αντιστοίχιση των αναγκών των χρηστών με τη διαθεσιμότητα εγκαταστάσεων και υπηρεσιών και την πρόσβαση σε αυτές· -βελτιωμένη κινητοποίηση, συγκέντρωση και ιεράρχηση των επενδύσεων σε όλα τα επίπεδα· και -αυξημένη συνεργασία, συνέχεια και συμπληρωματικότητα μεταξύ των υποδομών που υποστηρίζουν την έρευνα και την καινοτομία. Δίνοντας προτεραιότητα στις επενδύσεις και προωθώντας συνέργειες μεταξύ των πηγών χρηματοδότησης, η στρατηγική θα πρέπει να ενισχύει τη βιωσιμότητα του οικοσυστήματος ερευνητικών υποδομών και τεχνολογικών υποδομών. Με τη σειρά του, ένα δυναμικό οικοσύστημα ενισχύει την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης. Η στήριξη της ψηφιοποίησης των υποδομών και η εφαρμογή πιο ολοκληρωμένου και μακροπρόθεσμου σχεδιασμού και υλοποίησης κοινών τεχνολογικών εξελίξεων στον τομέα των ερευνητικών υποδομών αναμένεται να συμβάλουν στη διασφάλιση της λειτουργικής ικανότητας των υποδομών και της ανθεκτικότητάς τους έναντι κρίσιμων διαταραχών της αλυσίδας εφοδιασμού. Η προώθηση των ερευνητικών υποδομών ως κόμβων διεθνούς συνεργασίας αναμένεται να ενισχύσει τον ρόλο της Ευρώπης στα παγκόσμια επιστημονικά δίκτυα και την ικανότητα αποτελεσματικής αντιμετώπισης των παγκόσμιων προκλήσεων και συντονισμού των αναγκαίων μέτρων υπέρ της ασφάλειας της έρευνας και της ανθεκτικότητας στις κρίσεις. Ένα βελτιωμένο πλαίσιο διακυβέρνησης θα διευκολύνει τη συγκέντρωση χρηματοδότησης και εμπειρογνωμοσύνης για από κοινού συμφωνηθείσες προτεραιότητες. Θα ενισχύσει επίσης τη συνεργασία μεταξύ της ΕΕ, των κρατών μελών και των ενδιαφερόμενων μερών για την επίτευξη κοινών στόχων, θα αυξήσει την αποτελεσματικότητα και τον αντίκτυπο της δημόσιας χρηματοδότησης, αλλά και θα προσελκύσει και θα κρατήσει ανθρώπινο δυναμικό υψηλής ειδίκευσης στους τομείς έρευνας και καινοτομίας. |
|
Μελλοντική παρακολούθηση |
|
Η Επιτροπή θα ενημερώνει τακτικά το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σχετικά με την πορεία υλοποίησης της στρατηγικής. Οι δράσεις της στρατηγικής που σχετίζονται με την υλοποίηση του θεματολογίου πολιτικής για τον Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας θα ελέγχονται ως τμήμα του πλαισίου παρακολούθησης του ΕΧΕ (όπως ορίζεται στο σύμφωνο για την έρευνα και την καινοτομία στην Ευρώπη) και στο πλαίσιο της υλοποίησης του ίδιου του θεματολογίου πολιτικής για τον ΕΧΕ. Η παρακολούθηση της προόδου όσον αφορά την εφαρμογή της στρατηγικής θα βασίζεται επίσης στην τακτική παρακολούθηση από το Ευρωπαϊκό Στρατηγικό Φόρουμ Ερευνητικών Υποδομών και στο πλαίσιο διακυβέρνησης που έχει θεσπιστεί για τις τεχνολογικές υποδομές. |
|
Γ. Βελτίωση της νομοθεσίας |
|
Εκτίμηση επιπτώσεων |
|
Η ανακοίνωση θα ορίσει γενικό πλαίσιο πολιτικής και στρατηγικές γραμμές δράσης. Ως εκ τούτου, δεν απαιτείται εκτίμηση επιπτώσεων. Ορισμένες από τις επιλογές πολιτικής για δράση που εξαγγέλλονται στην ανακοίνωση θα συνοδεύονται, κατά περίπτωση, από εκτιμήσεις επιπτώσεων. |
|
Στρατηγική διαβούλευσης |
|
Στόχος της διαβούλευσης είναι να συγκεντρωθούν περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη λειτουργία και τη βιωσιμότητα του τοπίου των ευρωπαϊκών ερευνητικών και τεχνολογικών υποδομών. Τούτο περιλαμβάνει τα ζητήματα και τις προκλήσεις που συνεπάγεται η ενίσχυση του οικοσυστήματος των εν λόγω υποδομών, καθώς και πιθανές λύσεις. Οι διαβουλεύσεις θα συμπληρώσουν τις εκτενείς πληροφορίες και τα αποδεικτικά στοιχεία που έχουν ήδη συλλεχθεί στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Στρατηγικού Φόρουμ Ερευνητικών Υποδομών (ESFRI), των κοινοπραξιών ευρωπαϊκής ερευνητικής υποδομής (ΚΕΕΥ), της ομάδας εμπειρογνωμόνων για τις τεχνολογικές υποδομές, καθώς και στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του θεματολογίου πολιτικής για τον ΕΧΕ, είτε με τα κράτη μέλη και τις συνδεδεμένες χώρες, είτε με τις ίδιες τις υποδομές είτε με άλλα ενδιαφερόμενα μέρη. Ειδικότερα, τα ενδιαφερόμενα μέρη καλούνται να απαντήσουν στις ακόλουθες ερωτήσεις. 1.Συμφωνείτε με τα κύρια προβλήματα και ανάγκες που έχουν εντοπιστεί; 2.Υπάρχουν πρόσθετες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι ερευνητικές και τεχνολογικές υποδομές με τις οποίες θα πρέπει να ασχοληθεί μια ευρωπαϊκή στρατηγική, ιδίως σε σχέση με τους κύριους ανταγωνιστές της Ευρώπης; 3.Το προτεινόμενο σύνολο δράσεων αντιμετωπίζει επαρκώς τα ζητήματα αυτά; Θα χρειαστούν άλλες δράσεις σε επίπεδο ΕΕ; |