ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ
1.ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΚΑΤ’ ΕΞΟΥΣΙΟΔΟΤΗΣΗ ΠΡΑΞΗΣ
Σκοπός του κανονισμού (ΕΕ) 2019/125 για το εμπόριο ορισμένων αντικειμένων δυναμένων να χρησιμοποιηθούν για τη θανατική ποινή, για βασανιστήρια ή άλλη σκληρή, απάνθρωπη ή ταπεινωτική μεταχείριση ή τιμωρία 1 (στο εξής: κανονισμός) είναι η παρεμπόδιση, σε χώρες εκτός της ΕΕ, αφενός της θανατικής ποινής και, αφετέρου, των βασανιστηρίων και άλλης σκληρής, απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης ή τιμωρίας.
Γίνεται διάκριση μεταξύ:
— αντικειμένων που εκ φύσεως προορίζονται για σκοπούς κακοποίησης και δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να αποτελούν αντικείμενο εμπορίου (παράρτημα II)· και
— αντικειμένων που μπορεί να χρησιμοποιούνται για νόμιμους σκοπούς, όπως ο εξοπλισμός για την επιβολή του νόμου (παράρτημα III) ή τα αντικείμενα για θεραπευτική χρήση (παράρτημα IV).
Το εμπόριο αντικειμένων που απαριθμούνται στα παραρτήματα III και IV υπόκειται σε αποτελεσματικό έλεγχο όταν αυτά εξάγονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, διαμετακομίζονται μέσω της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή παραδίδονται σε τρίτη χώρα ως αποτέλεσμα μεσιτικών υπηρεσιών ή τεχνικής βοήθειας.
Ο κανονισμός σχεδιάστηκε ως «ζωντανό μέσο», ενσωματώνοντας μηχανισμούς που επιτρέπουν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο και την Επιτροπή να ανταποκρίνονται συλλογικά στις αλλαγές στη διεθνή αγορά ασφάλειας και στη φύση της χρήσης και της κατάχρησης του εξοπλισμού επιβολής του νόμου, και να αντιμετωπίζουν τις τεχνολογικές εξελίξεις στο εμπόριο.
Ο κατάλογος των αντικειμένων που περιγράφονται στον κανονισμό πρέπει να επικαιροποιείται προκειμένου να ανταποκρίνεται, αφενός, στις αλλαγές στη διεθνή αγορά ασφάλειας, όπου σημειώνονται συχνά τεχνολογικές εξελίξεις και εξελίξεις που αφορούν την ίδια την αγορά και, αφετέρου, στις αλλαγές στη χρήση και την κατάχρηση του εξοπλισμού επιβολής του νόμου, όπως επισημαίνεται στην έκθεση επανεξέτασης της Επιτροπής του 2020 2 . Για να παραμείνει κατάλληλος για τον επιδιωκόμενο σκοπό, ο κανονισμός πρέπει επίσης να ανταποκρίνεται στις αναδυόμενες τάσεις και προκλήσεις που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια όσον αφορά τα βασανιστήρια και την κακομεταχείριση εκτός κράτησης στο πλαίσιο της καταστολής ειρηνικών διαδηλώσεων. Τα τελευταία χρόνια, οι αρχές επιβολής του νόμου σε ορισμένες χώρες κάνουν συστηματική κατάχρηση των λεγόμενων λιγότερο θανατηφόρων όπλων, συμπεριλαμβανομένων του σπρέι πιπεριού, των αντλιών εκτόξευσης νερού και των σφαιρών από καουτσούκ, για την καταστολή αντιφρονούντων και τη φίμωση ειρηνικών διαδηλωτών, γεγονός που συμβάλλει στην αύξηση του αριθμού των πολιτών που τραυματίζονται σοβαρά ή σκοτώνονται. Σε ορισμένα μέρη του κόσμου, οι διαδηλωτές υφίστανται ολοένα και περισσότερο υπερβολική, παράνομη ή περιττή χρήση βίας 3 .
Ο τρέχων κατάλογος αντικειμένων επικαιροποιήθηκε τελευταία φορά με τον κανονισμό (ΕΕ) 2016/2134 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Νοεμβρίου 2016, για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1236/2005 του Συμβουλίου για το εμπόριο ορισμένων αντικειμένων δυναμένων να χρησιμοποιηθούν για τη θανατική ποινή, για βασανιστήρια ή άλλη σκληρή, απάνθρωπη ή ταπεινωτική μεταχείριση ή τιμωρία 4 .
Η παρούσα κατ’ εξουσιοδότηση πράξη παρουσιάζει τροποποιήσεις στον κατάλογο των αντικειμένων που περιγράφονται στα παραρτήματα II και III. Στο παράρτημα ΙΙ περιλαμβάνονται αντικείμενα που δεν έχουν άλλη πρακτική χρήση εκτός από τη θανατική ποινή, τα βασανιστήρια ή άλλη σκληρή, απάνθρωπη ή ταπεινωτική μεταχείριση ή τιμωρία. Στο παράρτημα III περιλαμβάνονται αντικείμενα που είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν για βασανιστήρια ή για την επιβολή άλλης σκληρής, απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης ή τιμωρίας:
αντικείμενα που χρησιμοποιούνται κυρίως για σκοπούς επιβολής του νόμου.
αντικείμενα τα οποία, λαμβανομένων υπόψη του σχεδιασμού τους και των τεχνικών χαρακτηριστικών τους, υπάρχει ουσιαστικός κίνδυνος να χρησιμοποιηθούν για βασανιστήρια ή άλλη σκληρή, απάνθρωπη ή ταπεινωτική μεταχείριση ή τιμωρία.
Η κατ’ εξουσιοδότηση πράξη απαγορεύει τα όπλα, τις συσκευές και τον εξοπλισμό για τη διάχυση χημικών ουσιών εξουδετέρωσης ή ερεθισμού ή ορισμένων συναφών ουσιών και συναφή πυρομαχικά που δεν είναι κατάλληλα προς χρήση από τις αρχές επιβολής του νόμου για την καταστολή ανθρώπων ή για τον έλεγχο ταραχών ή την αυτοπροστασία. Επιπλέον, η κατ’ εξουσιοδότηση πράξη απαγορεύει τα αντικείμενα για τα οποία υπάρχει υψηλός κίνδυνος να προκαλέσουν τόσο ισχυρό πόνο ή οδύνη ώστε να ισοδυναμεί με βασανιστήρια ή σκληρή, απάνθρωπη ή ταπεινωτική μεταχείριση ή τιμωρία.
Οι τροποποιήσεις βασίζονται κυρίως στα συμπεράσματα της έκθεσης της Επιτροπής του 2020 όσον αφορά το φάσμα των αντικειμένων 5 , στις εργασίες της άτυπης ομάδας εμπειρογνωμόνων της Επιτροπής για την εφαρμογή του κανονισμού, στις εκθέσεις του Ειδικού Εισηγητή των Ηνωμένων Εθνών για τα βασανιστήρια 6 και οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στον τομέα της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και στα σχετικά διεθνή πρότυπα στον τομέα αυτό 7 . Για παράδειγμα, οι πρότυποι ελάχιστοι κανόνες των Ηνωμένων Εθνών για τη μεταχείριση των κρατουμένων (που αναθεωρήθηκαν το 2015 και αναφέρονται ως κανόνες Nelson Mandela) απαγορεύουν τη χρήση μέσων καταστολής που είναι εκ φύσεως ταπεινωτικά ή επώδυνα, καθώς δεν εξυπηρετούν κανέναν θεμιτό σκοπό επιβολής του νόμου ο οποίος δεν μπορεί να επιτευχθεί με τη χρήση τυποποιημένων δεσμών χεριών ή ποδών, γεγονός που εξηγεί τη συμπερίληψη δεσμών περισσοτέρων του ενός ατόμων στο παράρτημα II, ενώ αυτά προηγουμένως περιλαμβάνονταν στο παράρτημα III.
2.ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΕΙΣ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΠΡΑΞΗΣ
Το άρθρο 29 παράγραφος 4 του κανονισμού προβλέπει ότι «Πριν από την έκδοση μιας κατ’ εξουσιοδότηση πράξης, η Επιτροπή διεξάγει διαβουλεύσεις με εμπειρογνώμονες που ορίζουν τα κράτη μέλη σύμφωνα με τις αρχές της διοργανικής συμφωνίας της 13ης Απριλίου 2016 για τη βελτίωση του νομοθετικού έργου 8 ».
Στην αιτιολογική σκέψη 46 του κανονισμού προβλέπεται ότι «είναι ιδιαίτερα σημαντικό η Επιτροπή να διεξάγει, κατά τις προπαρασκευαστικές της εργασίες, τις κατάλληλες διαβουλεύσεις, μεταξύ άλλων σε επίπεδο εμπειρογνωμόνων, οι οποίες να πραγματοποιούνται σύμφωνα με τις αρχές που ορίζονται στη διοργανική συμφωνία της 13ης Απριλίου 2016 για τη βελτίωση του νομοθετικού έργου.».
Επιπλέον, στην αιτιολογική σκέψη 48 του κανονισμού προβλέπεται ότι «Εάν, κατά την προετοιμασία κατ’ εξουσιοδότηση πράξεων, η Επιτροπή αποφασίσει να ζητήσει τη γνώμη της ομάδας, θα πρέπει να το πράξει σύμφωνα με τις αρχές που καθορίζονται στη διοργανική συμφωνία της 13ης Απριλίου 2016 για τη βελτίωση του νομοθετικού έργου.».