Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Έκθεση επί της πολιτικής ανταγωνισμού 2019»

[COM(2020) 302 final]

(2021/C 123/01)

Εισηγητής:

ο κ. Gonçalo LOBO XAVIER

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 12.8.2020
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	11.12.2020
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	27.1.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	557
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	230/0/6

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επικροτεί την έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επί της πολιτικής ανταγωνισμού 2019, στην οποία η δεύτερη αναπτύσσει μια προσέγγιση που αποσκοπεί στην ενίσχυση της ενιαίας αγοράς και στην προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης και των στόχων της κοινωνικής πολιτικής, που είναι καίριας σημασίας για τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ανάπτυξης.

1.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί, όπως έχει επισημάνει και σε διάφορα παλαιότερα έγγραφά της, ότι μια αποτελεσματική πολιτική ανταγωνισμού με αρχές αποτελεί έναν από τους πυλώνες της ΕΕ και σημαντικό μέσο για την υλοποίηση της εσωτερικής αγοράς, όπως προβλέπεται στη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και σε ευθυγράμμιση με τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ), την οικοδόμηση της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς και την υλοποίηση του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων (1). Τα σημεία αυτά παραμένουν επίκαιρα.

1.3.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να λάβει μέτρα για την τόνωση του θεμιτού ανταγωνισμού σε αγορές που είναι σημαντικές για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις της ΕΕ, όπως ο ψηφιακός τομέας και ο τομέας των τηλεπικοινωνιών, η ενέργεια και το περιβάλλον, η μεταποίηση, οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, η φορολογία, η γεωργία, τα τρόφιμα και οι μεταφορές. Τα μέτρα αυτά θα πρέπει να παρέχουν εμπιστοσύνη στους καταναλωτές και να προσδιορίζουν σαφώς τις κατάλληλες συνθήκες λειτουργίας των επιχειρήσεων. Ο ρυθμός των οικονομικών και των κοινωνικών αλλαγών είναι ιδιαίτερα ταχύς. Η συνεχής προσαρμογή σε μια σύγχρονη, βιώσιμη, πράσινη και ψηφιακή οικονομία αποτελεί επιτακτική ανάγκη και η πολιτική ανταγωνισμού είναι καίριας σημασίας για την επίτευξη αυτού του στόχου.

1.4.

Οι νέες και συνεχείς προκλήσεις που προκύπτουν από τη χρήση δεδομένων, αλγορίθμων και αγορών εξελίσσονται ταχέως σε ένα όλο και περισσότερο ψηφιακό περιβάλλον. Συνεπώς, τα δίκτυα συνεργασίας μεταξύ των αρχών των κρατών μελών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής πρέπει να ισχυροποιηθούν, προκειμένου να διατηρηθεί ο θεμιτός ανταγωνισμός στην ενιαία αγορά. Κατά συνέπεια, η ΕΕ πρέπει να συμβαδίσει με την ψηφιακή εποχή, και η ΕΟΚΕ, έχοντας επίγνωση της ανάγκης για αλλαγές, ζητεί μετ’ επιτάσεως να πραγματοποιηθεί η απαραίτητη προσαρμογή. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ακράδαντα ότι η ψηφιακή αγορά και οι διαδικτυακές πλατφόρμες αποτελούν μέρος μιας νέας οικονομίας ζωτικής σημασίας για την Ευρώπη, αλλά φρονεί ότι είναι επίσης αναγκαίο να θεσπιστούν σαφείς και δίκαιοι κανόνες για όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς.

1.5.

Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην ανάγκη να δημιουργούνται συνεχώς οι οικονομικές και πολιτικές συνθήκες που είναι αναγκαίες για την τόνωση της ανάπτυξης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) με ίσους όρους ανταγωνισμού, που θα επιτρέπουν επίσης τη συμμετοχή των μεγάλων εταιρειών στο οικονομικό γίγνεσθαι. Η Ευρώπη πρέπει να γίνει αντιληπτή ως ένας ισχυρός οικονομικός χώρος που επιτρέπει τον θεμιτό ανταγωνισμό και θεσπίζει σαφείς κανόνες για όλους τους παράγοντες.

1.6.

Όσον αφορά τον ανταγωνισμό με τις εκτός ΕΕ εταιρείες, η ΕΟΚΕ ζητεί εγγυήσεις ότι θα τηρούν τους ίδιους κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς κανόνες, ώστε να διασφαλιστούν ισότιμοι όροι ανταγωνισμού. Η Ευρώπη δεν μπορεί να υιοθετεί διαφορετικές προσεγγίσεις για τις ίδιες προκλήσεις. Επίσης, η Ευρώπη δεν μπορεί να είναι «αφελής» όσον αφορά την πολιτική ανταγωνισμού.

1.7.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει τα συντονισμένα μέτρα που εφαρμόζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τον μεταποιητικό τομέα, επιθυμεί, ωστόσο, η ΕΕ να προχωρήσει περισσότερο και να προτείνει μόνιμη λύση για την ενίσχυση των ίσων όρων ανταγωνισμού σε στενή συνεργασία με τα κράτη μέλη. Τα προσωρινά μέτρα σχετικά με την προμήθεια συγκεκριμένων προϊόντων από αγορές εκτός της ΕΕ πρέπει να καταστούν μόνιμα, ιδίως όσον αφορά την εισαγωγή ζωτικού ιατρικού εξοπλισμού και άλλων βασικών προϊόντων. Η τρέχουσα πανδημία ανέδειξε όλες τις αδυναμίες μιας διστακτικής πολιτικής. Ένας ισχυρός και ανθεκτικός μεταποιητικός τομέας θα πρέπει να αποτελέσει έναν από τους πυλώνες της πολιτικής ανταγωνισμού.

1.8.

Στον τομέα της γεωργίας και των τροφίμων, κρίνεται σημαντική η προστασία των προϊόντων ευρωπαϊκής ονομασίας προέλευσης από απομιμήσεις ή «αντίγραφα». Ο τομέας των σπόρων και των φυτοφαρμάκων είναι ουσιαστικής σημασίας για τους γεωργούς και τους καταναλωτές, ωστόσο εγείρει επίσης ανησυχίες που υπερβαίνουν την προστασία των καταναλωτών, την ασφάλεια των τροφίμων και τη διασφάλιση της συμμόρφωσης με τα περιβαλλοντικά και κλιματικά πρότυπα.

1.9.

Οι μεταφορές παραμένουν ένας από τους δυσκολότερους τομείς υπηρεσιών όσον αφορά τον ανταγωνισμό μεταξύ των κρατών μελών στην εσωτερική αγορά. Οι σαφείς κανόνες και η ανάγκη εξισορρόπησης πρέπει να αποτελούν σταθερή προτεραιότητα, όχι μόνο για τις επιχειρήσεις, αλλά και για τους τελικούς χρήστες.

2.   Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Η πολιτική ανταγωνισμού έχει καθοριστική σημασία για την επίτευξη του στόχου μιας αποδοτικής και δίκαιης ενιαίας αγοράς, που θα μπορέσει να ενισχύσει τις αξίες της Ευρώπης και το ευρωπαϊκό εγχείρημα. Στο πλαίσιο αυτό, είναι σημαντικό να διασαφηνιστεί καλύτερα το σύνολο της πολιτικής και των κατευθυντήριων γραμμών, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η ενιαία αγορά θεωρείται ότι παρέχει προστιθέμενη αξία στην παγκοσμιοποίηση, και ότι η ηγετική θέση της Ευρώπης για βιώσιμο και δίκαιο εμπόριο δεν παρέχει μόνο ευκαιρίες, αλλά και απτά αποτελέσματα που μπορούν να έχουν επίδραση σε άλλες οικονομικές περιοχές.

2.2.

Ενώ η καθιέρωση του «ελέγχου καταλληλότητας» των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις αποτέλεσε σημαντικό επίτευγμα το 2019, η εφαρμογή και η παρακολούθησή του φαίνεται ότι απέχουν πολύ από την τελειότητα και την ταχύτητα. Οι διαδικασίες αυτές, συμπεριλαμβανομένων των δημόσιων διαβουλεύσεων, πρέπει να είναι ακριβείς και ταχύτερες. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών μπορούν να συμμετάσχουν στη διαδικασία, προκειμένου να διευκολύνουν την επαφή με τους κατάλληλους ενδιαφερόμενους φορείς.

2.3.

Η ύπαρξη του διαδικτυακού εργαλείου «eLeniency» καθιστά εύκολη και λιγότερο επαχθή την υποβολή δηλώσεων και εγγράφων στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, συμπεριλαμβανομένων των αιτήσεων επιεικούς μεταχείρισης σε υποθέσεις συμπράξεων. Πρέπει να αντληθούν διδάγματα προκειμένου να γίνει κατανοητή η σημασία που έχει η διαδικασία όσον αφορά την ανάγκη διασφάλισης δίκαιης συμμετοχής του κοινού, εύχρηστων μέσων και διαδικασιών, καθώς και συγκριτικής αξιολόγησης με άλλα μέσα.

2.4.

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την ανησυχία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όσον αφορά την ανάγκη αντιμετώπισης των στρεβλωτικών επιπτώσεων που προκαλούνται από τις ξένες επιδοτήσεις και την κρατική ιδιοκτησία και θεωρεί ότι απαιτούνται πρόσθετα μέσα για την πρόληψη των επιζήμιων επιπτώσεων. Αυτές μπορούν να εντοπιστούν αποτελεσματικά, πρώτον, με την ορθή χρήση του Ευρωπαϊκού Δικτύου Ανταγωνισμού και, δεύτερον, με την αντιμετώπιση των συστημάτων επιλεκτικών ενισχύσεων.

2.5.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της ανάπτυξης και της ενίσχυσης των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας εντός της ΕΕ ως αποτελεσματικού μέσου για τη διασφάλιση του «ευρωπαϊκού τρόπου ζωής». Προκειμένου να παρέχονται σωστά οι υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, πρέπει να γίνει αποδεκτό ότι οι ψηφιακές υποδομές αποτελούν βασικό παράγοντα για την ψηφιοποίηση. Συνεπώς, πρέπει να δημιουργηθούν οι κατάλληλες ευρυζωνικές υποδομές. Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της υιοθέτησης ενός συστήματος κρατικών ενισχύσεων που θα ενθαρρύνει τις επενδύσεις στην εισαγωγή όλων αυτών των νέων τεχνολογιών και συγχρόνως θα αντιμετωπίζει τις κατά τόπους ανισορροπίες σε εθνικό επίπεδο.

2.6.

Τα έργα κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην έρευνα και στην τεχνολογική ανάπτυξη, καθώς και στην εφαρμογή της καινοτομίας. Η ανάπτυξή τους θα πρέπει να ενισχυθεί λόγω της προστιθέμενης αξίας που προσφέρουν, και η ΕΟΚΕ ελπίζει ότι η ανακοίνωση σχετικά με τα σημαντικά έργα κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος (ΣΕΚΕΕ) μπορεί να χρησιμεύσει ως αποτελεσματικό μέσο για την ορθή εφαρμογή τους. Είναι σημαντικό να εποπτεύεται η διόρθωση της εφαρμογής των κριτηρίων βάσει των οποίων τα κράτη μέλη μπορούν να στηρίζουν διακρατικά έργα στρατηγικής σημασίας για την ΕΕ.

2.7.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η πολιτική ανταγωνισμού της ΕΕ θα πρέπει να υιοθετήσει μια πιο μακρόπνοη προσέγγιση, προκειμένου να μπορέσει να προσαρμοστεί τόσο στην ψηφιακή πρόκληση όσο και στον ανταγωνισμό που αντιμετωπίζει στην παγκόσμια σκηνή. Η ΕΟΚΕ καλεί, ως εκ τούτου, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να θέσει την πολιτική ανταγωνισμού ψηλά στον κατάλογο προτεραιοτήτων του προγράμματος εργασίας της πλατφόρμας «Fit for Future».

3.   Ειδικές παρατηρήσεις

3.1.   Περαιτέρω ενίσχυση της αποτελεσματικότητας της πολιτικής ανταγωνισμού της ΕΕ και της επιβολής των κανόνων

3.1.1.

Η πολιτική ανταγωνισμού της ΕΕ θα πρέπει να σχεδιαστεί και να εφαρμοστεί σε ένα πιο ολοκληρωμένο πλαίσιο, με συνυπολογισμό των στενών δεσμών της με άλλους βασικούς τομείς πολιτικής και της ανάγκης για μια συνεκτική προσέγγιση. Οι κανόνες ανταγωνισμού της ΕΕ πρέπει να συμβαδίζουν με το φορολογικό δίκαιο (με δίκαιη φορολογία, μεταξύ άλλων στον ψηφιακό τομέα), το δίκαιο προστασίας των καταναλωτών, το δίκαιο κοινωνικής προστασίας και το εργατικό δίκαιο. Η εναρμόνιση στον τομέα του αθέμιτου ανταγωνισμού είναι απαραίτητη για την επίτευξη απτών αποτελεσμάτων.

3.1.2.

Προκειμένου να καταπολεμηθούν αποτελεσματικά οι πρακτικές αθέμιτου ανταγωνισμού, η ΕΟΚΕ προτείνει να αντιμετωπιστεί το ζήτημα της δεσπόζουσας θέσης στην αγορά με μια νέα μέθοδο: όχι μόνο με την αξιολόγηση της δεσπόζουσας συμπεριφοράς ή της κατάχρησης εξουσίας, αλλά και με την παρακολούθηση της συνολικής οικονομικής παρουσίας ενός εργοδότη σε διάφορους τομείς, όχι μόνο ανά τομέα.

3.1.3.

Η ΕΕ θα πρέπει επίσης να επικεντρωθεί σε άλλες πρακτικές που αντίκεινται στον ανταγωνισμό, όπως οι επιθετικές επεκτάσεις και η μονοπώληση, οι σιωπηρές αθέμιτες συμπράξεις και τα φαινόμενα εγκλωβισμού (που εμποδίζουν τους εργαζομένους να δραστηριοποιούνται ταυτόχρονα σε πολλαπλές πλατφόρμες), στοιχεία τα οποία μπορεί να αποσταθεροποιήσουν την ισορροπία της αγοράς.

3.1.4.

Οι ΜΜΕ αποτελούν τον πυλώνα της ευρωπαϊκής οικονομίας και, συνεπώς, πρέπει να ληφθούν περισσότερο υπόψη κατά τον σχεδιασμό και την εφαρμογή της πολιτικής ανταγωνισμού. Οι κρατικές ενισχύσεις αποτελούν χρήσιμο εργαλείο, αλλά δεν γνωρίζουν όλες οι ΜΜΕ την ύπαρξή τους. Η ΕΟΚΕ συνιστά τη βελτίωση της επικοινωνίας με τις ΜΜΕ, προκειμένου να στηριχθούν πιο αποτελεσματικά οι δραστηριότητές τους.

3.1.5.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να παραμείνει σε εγρήγορση όσον αφορά τον εντοπισμό και τη δίωξη των καρτέλ και των καταχρηστικών θέσεων στην αγορά. Δύο έρευνες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έχουν ιδιαίτερη σημασία για την προστασία των καταναλωτών, οι οποίοι επλήγησαν σε σημαντικό βαθμό: 1) η εν εξελίξει διερεύνηση για να διαπιστωθεί εάν η BMW, η Daimler και ο όμιλος Volkswagen σχημάτισαν καρτέλ, στο πλαίσιο της οποίας η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απηύθυνε κοινοποίηση αιτιάσεων όπου εκθέτει τα προκαταρκτικά πορίσματά της ότι οι κανόνες ανταγωνισμού της ΕΕ παραβιάστηκαν την περίοδο από το 2006 έως το 2014, με τη σύσταση αθέμιτης σύμπραξης που αποσκοπούσε στην παρεμπόδιση της εφαρμογής των κανόνων στον τομέα της ανάπτυξης τεχνολογίας για τη μείωση των εκπομπών των ντιζελοκίνητων και των βενζινοκίνητων αυτοκινήτων· 2) η απόφαση για το σύστημα κάρτας Mastercard, στην οποία η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επέβαλε πρόστιμο στην εταιρεία της πιστωτικής κάρτας για παρακώλυση της πρόσβασης των εμπόρων σε διασυνοριακές υπηρεσίες πληρωμών με κάρτα, κατά παράβαση των κανόνων ανταγωνισμού της ΕΕ. Οι διασυνοριακοί κανόνες που οδήγησαν σε υψηλότερες τιμές για τους εμπόρους και τους καταναλωτές καταργήθηκαν, με αποτέλεσμα την εξάλειψη του περιορισμένου διασυνοριακού ανταγωνισμού και του τεχνητού κατακερματισμού της αγοράς. Ως αποτέλεσμα αυτού και άλλων βημάτων, ο χρηματοπιστωτικός τομέας ενισχύθηκε στο πλαίσιο της τραπεζικής ένωσης, χάρη σε ορισμένες αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

3.2.   Αντιμετώπιση νέων προκλήσεων στον ψηφιακό κόσμο, τον κόσμο των τηλεπικοινωνιών και των μέσων ενημέρωσης

3.2.1.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί την ψηφιακή οικονομία και ιδίως τη θέση των εταιρειών Google, Apple, Facebook και Amazon (των λεγόμενων και «GAFA») σοβαρή απειλή για το δίκαιο περί ανταγωνισμού της ΕΕ. Δεδομένου ότι οι εταιρείες αυτές δεν τηρούν τους ίδιους κανόνες με τις ευρωπαϊκές εταιρείες, οι επικαιροποιημένοι κανόνες ανταγωνισμού της ΕΕ θα πρέπει να προτείνουν νέα αποδοτικά εργαλεία για την αναγνώριση αυτής της κατάστασης.

3.2.2.

Αν και είναι ακόμη νωρίς, πρέπει να είμαστε σε εγρήγορση για τις επιπτώσεις της εφαρμογής του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 2019/1150 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (2), της 20ής Ιουνίου 2019, ο οποίος εισήγαγε νέους κανόνες της ΕΕ σχετικά με τη διαφάνεια για τους επιχειρηματικούς χρήστες διαδικτυακών πλατφορμών. Η ευρεία χρήση διαδικτυακών πλατφορμών στην αγορά σημαίνει την άφιξη νέων παραγόντων και ένα νέο πλαίσιο στην εσωτερική αγορά, οι επιπτώσεις των οποίων δεν είναι ακόμη απόλυτα σαφείς. Για τη μεγαλύτερη ασφάλεια των παραγόντων της αγοράς και των πολιτών, ιδίως κατά τη διάρκεια της τρέχουσας πανδημίας, πρέπει να εφαρμοστούν οι ενδεδειγμένοι κανόνες ανταγωνισμού και, εάν δεν είναι επαρκείς, πρέπει να προβλεφθούν νέες λύσεις.

3.2.3.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι ο νόμος για τις ψηφιακές υπηρεσίες δεν θα αντιβαίνει στο πιθανό νομικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση του ζητήματος των συνθηκών εργασίας στις διαδικτυακές πλατφόρμες.

3.2.4.

Οι κανόνες ανταγωνισμού που έχουν σχεδιαστεί για τις παραδοσιακές επιχειρήσεις δεν είναι κατάλληλοι για τις διαδικτυακές πλατφόρμες. Είναι επιτακτική η ανάγκη προσαρμογής των μεθοδολογιών και των στόχων με σκοπό την προσαρμογή στο μεταβαλλόμενο επιχειρηματικό τοπίο.

3.2.5.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η ψηφιακή αγορά και οι διαδικτυακές πλατφόρμες αποτελούν μέρος μιας νέας οικονομίας ζωτικής σημασίας για την Ευρώπη, αλλά ότι είναι επίσης αναγκαίο να θεσπιστούν σαφείς και δίκαιοι κανόνες. Οι δομές της ολιγοπωλιακής αγοράς υποστηρίζονται από πολλά από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν επίσης τις πρακτικές μονοπώλησης και τις συνολικές επιπτώσεις των οικοσυστημάτων που κινητοποιούνται από τις διαδικτυακές πλατφόρμες, καθώς και από τις δεσπόζουσες εταιρείες. Χαρακτηριστικά όπως η κάθετη ολοκλήρωση, η έλλειψη διαφάνειας για τους χρήστες, τα φαινόμενα εγκλωβισμού και δικτύου, σε συνδυασμό με υψηλά επίπεδα συγκέντρωσης, οδηγούν σε διαρθρωτικά προβλήματα ανταγωνισμού, τα οποία επηρεάζουν τόσο τους καταναλωτές όσο και τους εργαζομένους.

3.2.6.

Οι πλατφόρμες μπορούν να οικοδομήσουν τη δεσπόζουσα θέση τους στην αγορά σε περιεχόμενο που δημιουργούν οι χρήστες είτε πρόκειται για δεδομένα και συμπεριφορά των καταναλωτών είτε για υπηρεσίες που προσφέρονται από μεμονωμένα άτομα. Οι χρήστες δεν έχουν πρόσβαση στις πληροφορίες και δεν μπορούν να επηρεάσουν τις συνθήκες υπό τις οποίες λειτουργούν. Ομοίως, οι συστάσεις και οι κατατάξεις στις πλατφόρμες χαρακτηρίζονται από έλλειψη διαφάνειας. Οι αθέμιτες και μεροληπτικές πρακτικές κατάταξης πρέπει να θεωρούνται πρακτικές αθέμιτου ανταγωνισμού.

3.2.7.

Οι οικονομίες κλίμακας αποτελούν θεμελιώδη πηγή δεσπόζουσας θέσης στην αγορά για τις ψηφιακές πλατφόρμες. Το οριακό κόστος για την επέκταση μιας επιχείρησης είναι σχεδόν μηδενικό, έναντι των παραδοσιακών επιχειρήσεων, καθώς εκείνες οι πλατφόρμες που παρέχουν υπηρεσίες έντασης εργασίας μέσω καταχρηστικών πρακτικών μετακυλίουν μεγάλο μέρος του κόστους και των κινδύνων σε μεμονωμένα άτομα που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους. Ορισμένες φορές, οι πλατφόρμες ισχυρίζονται ότι οι οικονομίες κλίμακας περιορίζονται στις φυσικές ικανότητες των μεμονωμένων οδηγών/αναβατών/εργαζομένων, αλλά η «πρόσληψη» (ή η «αποσύνδεση») πρόσθετων ατόμων που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους για την επέκταση στην αγορά δεν απαιτεί επενδύσεις.

3.2.8.

Στο ισχύον νομικό πλαίσιο της ΕΕ για τον ανταγωνισμό δεν συνεκτιμώνται επαρκώς τα προβλήματα ανταγωνισμού που επηρεάζουν την αγορά εργασίας, όπως η μονοψωνιακή ισχύς των εργοδοτών και η υπονόμευση των κοινωνικών προτύπων, γεγονός που έχει επιζήμιες συνέπειες τόσο για τους εργοδότες, οι οποίοι υφίστανται μη βιώσιμη ανταγωνιστική πίεση, όσο και για τα κράτη μέλη, τα οποία χάνουν φορολογικά έσοδα και εισφορές κοινωνικής ασφάλισης (3). Οι κανόνες ανταγωνισμού δεν θα πρέπει να αποτελούν εμπόδιο στις συλλογικές διαπραγματεύσεις για όλους τους εργαζομένους, συμπεριλαμβανομένων των εργαζομένων σε πλατφόρμες, προκειμένου να διαπραγματεύονται καινοτόμα εργαλεία και συμφωνίες, όπως καταδεικνύουν διάφορα παραδείγματα σε εθνικό επίπεδο.

3.2.9.

Η αξιολόγηση της ισχύος στην αγορά στην ψηφιακή οικονομία πρέπει να λαμβάνει περισσότερο υπόψη τις συνολικές δραστηριότητες σε διάφορες αγορές και τον συνολικό αντίκτυπό τους στις σχετικές αγορές τόσο εντός όσο και εκτός διαδικτύου. Ομοίως, πρέπει επίσης να λαμβάνεται υπόψη η πρόσβαση σε αλγορίθμους τροφοδοσίας δεδομένων των χρηστών με σκοπό την εξατομίκευση προϊόντων, προσφορών, διαφήμισης και τιμολόγησης, με τον δέοντα σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων των υποκειμένων των δεδομένων.

3.3.   Πολιτική ανταγωνισμού που υποστηρίζει τους στόχους της ΕΕ για ενέργεια χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών και για το περιβάλλον

3.3.1.

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται τον στόχο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να διασφαλίσει τη μακροπρόθεσμη ανταγωνιστικότητα της ΕΕ μέσω της βιωσιμότητας και της μετάβασης προς μια οικονομία ασφαλή, κλιματικά ουδέτερη και αποδοτικότερη ως προς τη χρήση των πόρων, καθώς και μέσω της προώθησης και της ενίσχυσης της κυκλικής οικονομίας.

3.3.2.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να ενισχυθεί η Πράσινη Συμφωνία, ως σημαντική ευρωπαϊκή συμφωνία για την επίτευξη του στόχου μηδενικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου για το 2050. Ο ρόλος των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών εταίρων μπορεί να είναι αποφασιστικός στο πλαίσιο αυτό. Θα ήταν σκόπιμο να πραγματοποιηθεί «έλεγχος καταλληλότητας» των περιβαλλοντικών οδηγιών ώστε να υλοποιηθούν οι δεσμεύσεις της ΕΕ.

3.3.3.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της προώθησης μέτρων για τις κρατικές ενισχύσεις σε σχέση με το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου που αφορά την περίοδο μετά το 2012 (οδηγίες ΣΕΔΕ). Στηρίζει την αναθεώρηση του συστήματος κρατικών ενισχύσεων και την προσαρμογή του στο νέο σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών της ΕΕ για την περίοδο 2021-2030, στο οποίο έχουν εναποτεθεί πολλές ελπίδες.

3.3.4.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ του να καταβληθούν προσπάθειες για την τήρηση της «αρχής της μηδενικής ρύπανσης» στην ΕΕ, καθώς και υπέρ της υιοθέτησης και της υλοποίησης όλων των σχεδιαζόμενων μέτρων για την ενεργειακή απόδοση. Πρέπει να διευκολυνθούν οι βιώσιμες επενδύσεις στην ΕΕ. Για τον σκοπό αυτόν, θα πρέπει να εφαρμοστούν το συντομότερο δυνατόν τα κριτήρια για τον καθορισμό του κατά πόσο μια οικονομική δραστηριότητα θεωρείται περιβαλλοντικά βιώσιμη, προκειμένου να προσδιοριστεί ο βαθμός περιβαλλοντικής βιωσιμότητας των επενδύσεων (4).

3.3.5.

Όπως έχει ήδη αναφέρει σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της, η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαία τη στήριξη της εισαγωγής των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Ενώ εγγυώνται την ασφάλεια του εφοδιασμού, οι κρατικές ενισχύσεις θα πρέπει να κατευθυνθούν προς τη στήριξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, μεγιστοποιώντας τα περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά οφέλη των δημόσιων πόρων.

3.4.   Προστασία του ανταγωνισμού στον μεταποιητικό τομέα

3.4.1.

Η κρίση που προκάλεσε η νόσος COVID-19 αποκάλυψε τις αδυναμίες του μεταποιητικού συστήματος της ΕΕ, ιδίως στον τομέα της υγείας, όπου η ΕΕ εξαρτάται από πηγές ιατρικού εξοπλισμού εκτός ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου εξοπλισμού ατομικής προστασίας, όπως μάσκες, και εξοπλισμού τεχνητής αναπνοής, καθώς και άλλων σημαντικών προϊόντων για την καταπολέμηση της πανδημίας. Η ΕΕ χρειάζεται έναν ισχυρό μεταποιητικό τομέα, όπου οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις τροφοδοτούν την εσωτερική αγορά, ιδίως σε ζωτικούς τομείς. Η ΕΟΚΕ στηρίζει τα συντονισμένα μέτρα που εφαρμόζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αλλά επιθυμεί η ΕΕ να προχωρήσει περισσότερο και να προτείνει μόνιμη λύση στο θέμα αυτό σε στενή συνεργασία με τα κράτη μέλη. Τα προσωρινά μέτρα σχετικά με την προμήθεια συγκεκριμένων προϊόντων από αγορές εκτός της ΕΕ πρέπει να αντικατασταθούν από μια μόνιμη λύση, ιδίως όσον αφορά την εισαγωγή ζωτικού ιατρικού εξοπλισμού. Ένας ισχυρός και ανθεκτικός μεταποιητικός τομέας θα πρέπει να αποτελέσει έναν από τους πυλώνες της πολιτικής ανταγωνισμού.

3.4.2.

Όσον αφορά τον ανταγωνισμό με τις εκτός ΕΕ επιχειρήσεις, η ΕΟΚΕ ζητεί εγγυήσεις ότι θα τηρούν τους ίδιους κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς κανόνες, ώστε να διασφαλιστούν ισότιμοι όροι ανταγωνισμού.

3.5.   Διασφάλιση ίσων όρων ανταγωνισμού στον τομέα της φορολογίας

3.5.1.

Στον τομέα της φορολογίας, η ΕΟΚΕ επικροτεί τα μέτρα που εφάρμοσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2019. Ταυτόχρονα, είναι σημαντικό να διασφαλιστεί και σε αυτόν τον τομέα ο θεμιτός ανταγωνισμός μεταξύ των διαφόρων χωρών. Ειδικότερα, απαιτείται μεγαλύτερη επαγρύπνηση όσον αφορά τις φορολογικές αποφάσεις τύπου «tax ruling» και τα αθέμιτα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα που αποκτώνται μέσω συμφωνιών μεταξύ ορισμένων χωρών και σημαντικών παραγόντων της αγοράς. Η συμπεριφορά αυτή μπορεί να στρεβλώσει την ελεύθερη αγορά, προκαλεί ζημία στις ΜΜΕ και δημιουργεί αθέμιτο ανταγωνισμό μεταξύ των χωρών (5).

3.5.2.

Η ρύθμιση των ψηφιακών υπηρεσιών αποτελεί βασικό ζήτημα στο οποίο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να επικεντρωθεί.

3.5.3.

Είναι αναγκαίο να υιοθετηθεί μια νέα προσέγγιση με τις εταιρείες GAFA, προκειμένου να διασφαλιστούν ισότιμοι όροι ανταγωνισμού και να προωθηθεί η δίκαιη κατανομή των φορολογικών εσόδων που παρέχουν οι εταιρείες αυτές.

3.6.   Ενίσχυση της ανθεκτικότητας του χρηματοπιστωτικού τομέα στο πλαίσιο της τραπεζικής ένωσης

Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 και ο αντίκτυπος που αυτή είχε στην πραγματική οικονομία και στην αξιοπιστία των αγορών έχουν οδηγήσει σε διαρκή έλεγχο των πρακτικών εντός του τραπεζικού κλάδου, λόγω των δικαιολογημένων φόβων για νέες σοβαρές επιπτώσεις,. Η χορήγηση προσωρινών κρατικών ενισχύσεων απέτρεψε την κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού τομέα. Η αναδιάρθρωση του τομέα οδήγησε στην εξαφάνιση κάποιων ιδρυμάτων, αλλά και στην εμφάνιση συγκεντρώσεων που μπορεί να είναι ανησυχητικές όχι μόνο για τη σταθερότητα του χρηματοπιστωτικού τομέα, σε περίπτωση επανεμφάνισης καταστάσεων κρίσης, αλλά κυρίως όσον αφορά το ενδεχόμενο στρεβλώσεων του ανταγωνισμού λόγω του μεγέθους των νέων αυτών ομίλων. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να είναι προσεκτική και να βρίσκεται σε επαγρύπνηση για τυχόν περιπτώσεις κατάχρησης δεσπόζουσας θέσης που μπορεί να θίγουν τα συμφέροντα των καταναλωτών και τη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων, ιδίως των ΜΜΕ.

3.7.   Διασφάλιση θεμιτού ανταγωνισμού στους τομείς των τροφίμων, των καταναλωτών και της υγείας

3.7.1.

Στον τομέα της γεωργίας και των τροφίμων, κρίνεται σημαντική η προστασία των προϊόντων ευρωπαϊκής ονομασίας προέλευσης. Ο τομέας των σπόρων και των φυτοφαρμάκων είναι ουσιαστικής σημασίας για τους γεωργούς και τους καταναλωτές, ωστόσο εγείρει επίσης ανησυχίες που υπερβαίνουν την προστασία των καταναλωτών, την ασφάλεια των τροφίμων και τη διασφάλιση της συμμόρφωσης με τα περιβαλλοντικά και κλιματικά πρότυπα.

3.7.2.

Η προστασία των καταναλωτών πρέπει να εξισορροπηθεί με δράσεις στήριξης και προώθησης των καινοτόμων επιχειρήσεων και των ΜΜΕ, με τρόπους που δεν επηρεάζουν αρνητικά τον δυναμικό ανταγωνισμό στην αγορά. Αυτός είναι ο κύριος τρόπος δημιουργίας ποιοτικών θέσεων απασχόλησης και διασφάλισης της δυναμικής βιωσιμότητας του συστήματος παραγωγής.

3.8.   Υπηρεσίες μεταφορών και ταχυδρομικές υπηρεσίες

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τη σημασία των υπηρεσιών μεταφορών και των ταχυδρομικών υπηρεσιών και την ανάγκη δημιουργίας ίσων όρων ανταγωνισμού που θα επιτρέψουν στους τομείς να στηρίξουν την κοινότητα. Όσον αφορά τις μεταφορές, συνιστάται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επαληθεύσει αν και σε ποιο βαθμό η φοροαπαλλαγή της κηροζίνης μπορεί να αποτελεί αθέμιτη ενίσχυση των αερομεταφορέων εις βάρος των σιδηροδρομικών μεταφορών.

4.   Συνένωση δυνάμεων για την προώθηση ενός παγκόσμιου πνεύματος ανταγωνισμού

4.1.

Η διεθνής διάσταση της πολιτικής ανταγωνισμού πρέπει να είναι αποφασιστικής σημασίας για τον καθορισμό και την επιβολή των κανόνων. Η πολιτική ανταγωνισμού εξελίσσεται σε μια διεθνή αρένα όπου οι ορισμοί και οι αρχές των δικαίων ανταγωνισμού είναι πολύ διαφορετικά, θέτοντας τις επιχειρήσεις της ΕΕ σε μειονεκτική θέση.

4.2.

Πολλές ΜΜΕ πλήττονται από την ανεπάρκεια των κανόνων της ΕΕ σε σύγκριση με τους διεθνείς ανταγωνιστές τους. Ο αθέμιτος ανταγωνισμός είναι ένα ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί με στόχο την προάσπιση των προτύπων της ΕΕ. Υπάρχουν πολυάριθμες καταγγελίες από επιχειρήσεις στην Ευρώπη (έλλειψη ευελιξίας). Σε ορισμένους μεταποιητικούς τομείς σε τρίτες χώρες, η μη εφαρμογή των περιβαλλοντικών και κοινωνικών προτύπων της ΕΕ δημιουργεί στρεβλώσεις της αγοράς σε βάρος των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, κυρίως των ΜΜΕ. Η Ευρώπη θα πρέπει να ανησυχεί για την κατάσταση αυτή.

4.3.

Το μοντέλο ανταγωνισμού της ΕΕ πρέπει να προωθηθεί διεθνώς. Η ΕΕ πρέπει να πρωτοστατήσει σε μια παγκόσμια νοοτροπία ανταγωνισμού που θα παρέχει ένα σύστημα προστασίας τόσο των επιχειρήσεων όσο και των εργαζομένων. Χρειαζόμαστε μια διεξοδική συζήτηση σχετικά με την έννοια του δικαίου ανταγωνισμού στην Ευρώπη, σε σύγκριση με άλλες οικονομικές περιοχές, ειδικότερα τις ΗΠΑ και την Κίνα, για παράδειγμα όσον αφορά θέματα βιωσιμότητας και περιβαλλοντικές πτυχές.

4.4.

Για τη διασφάλιση ισορροπίας μεταξύ της ελευθερίας της αγοράς και των συγκεντρώσεων, δεν αρκεί η αναφορά στον ανταγωνισμό από τους άλλους μεγάλους παράγοντες της αγοράς σε παγκόσμιο επίπεδο, ιδίως εάν προέρχονται από χώρες κλειστές στον ανταγωνισμό από εταιρείες του εξωτερικού. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία να ακολουθεί η ΕΕ συνεκτική προσέγγιση με στόχο τη σύνδεση του σεβασμού των ανθρωπίνων και εργασιακών δικαιωμάτων, την υλοποίησης των ΣΒΑ και της προώθησης των περιβαλλοντικών προτύπων και των βιώσιμων επενδύσεων στις επιχειρηματικές δραστηριότητες σε ολόκληρο τον κόσμο. Τα προτιμησιακά εμπορικά και δασμολογικά καθεστώτα που χορηγούνται σε διάφορες τρίτες χώρες θα πρέπει να αναθεωρηθούν και να εξαρτηθούν περισσότερο από την αποτελεσματική εφαρμογή των προτύπων βιώσιμης ανάπτυξης, προκειμένου να δημιουργηθούν ίσοι όροι ανταγωνισμού για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ προτείνει, ως εναλλακτική λύση στις συγχωνεύσεις επιχειρήσεων που αποδυναμώνουν τον ανταγωνισμό, να ληφθούν μέτρα με στόχο να υποστηριχθούν οι επιχειρήσεις στην ανάπτυξη βιώσιμων επενδύσεων σε αγορές τρίτων χωρών. Τα μέτρα αυτά θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν φορολογικά κίνητρα για την έρευνα-ανάπτυξη, καθώς και να ενθαρρύνουν συμφωνίες μεταξύ Ευρωπαίων παραγωγών για τον συντονισμό των εξαγωγικών και επενδυτικών στρατηγικών στο εξωτερικό σύμφωνα με τα οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά πρότυπα της ΕΕ.

---

(1)  Άρθρα 7, 9, 11 και 12 της ΣΛΕΕ.

(2)  ΕΕ L 186 της 11.7.2019, σ. 57.

(3)  ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 173.

(4)  ΕΕ L 198 της 22.6.2020, σ. 13.

(5)  ΕΕ C 97 της 24.3.2020, σ. 62.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου σχετικά με τη σύσταση της κοινής επιχείρησης για την ευρωπαϊκή υπολογιστική υψηλών επιδόσεων»

[COM(2020) 569 final — 2020/260 NLE]

(2021/C 123/02)

Εισηγήτρια:

η κ. Louise GRABO

Αίτηση γνωμοδότησης	Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 26.10.2020
Νομική βάση	Άρθρο 187 και πρώτη παράγραφος του άρθρου 188 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθέτηση από το τμήμα	11.12.2020
Έγκριση από την Ολομέλεια	27.1.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	557
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	240/0/5

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ επιβεβαιώνει την εγκυρότητα της παρούσας στρατηγικής πρωτοβουλίας και την προστιθέμενη αξία μιας κοινής επιχείρησης υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων (EuroHPC) ως απτό βήμα που συνάδει με τη στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το υπολογιστικό νέφος και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής της ΕΕ (συμπεριλαμβανομένων, μεταξύ άλλων, της κυβερνοασφάλειας, της ψηφιακής ενιαίας αγοράς, της ευρωπαϊκής κοινωνίας των Gigabit, της ανοικτής επιστήμης, του προγράμματος «Η ΕΕ για την υγεία» και του προγράμματος Resc-EU).

1.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι υφιστάμενες επενδύσεις της ΕΕ που χρησιμοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια, και ακόμη και μετά την έξαρση της πανδημίας COVID-19, για την απόκτηση και τη λειτουργία υπερυπολογιστών παγκόσμιας κλάσης δεν βρίσκονται ακόμη σε βέλτιστο επίπεδο σε σύγκριση με αυτές των ανταγωνιστών της (τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Κίνα και άλλους). Απαιτούνται πρόσθετοι πόροι και επενδύσεις, μεταξύ άλλων από την πλευρά των κρατών μελών της ΕΕ, ιδίως εκείνων που είναι λιγότερο προηγμένα ή/και ενεργά στον εν λόγω τομέα. Ο συνδυασμός αυτών των πόρων με συνεκτικά προγράμματα έρευνας και καινοτομίας της ΕΕ και με το επόμενο ΠΔΠ 2021-2027, συμπεριλαμβανομένου του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, είναι ζωτικής σημασίας προκειμένου να καταστεί η ΕΕ ανταγωνιστική στις εφαρμογές υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων σε παγκόσμιο επίπεδο.

1.3.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη βιομηχανική προσέγγιση, στο πλαίσιο της ανανεωμένης βιομηχανικής στρατηγικής της ΕΕ και της ενσωματωμένης σε αυτήν στρατηγικής για τις ΜΜΕ, με στόχο την ανάπτυξη της επόμενης γενιάς μικροκυκλωμάτων χαμηλής ισχύος στην Ευρώπη, καθιστώντας την ΕΕ λιγότερο εξαρτημένη από τις εισαγωγές και διασφαλίζοντας την πρόσβαση σε υψηλής ποιότητας τεχνολογία και τεχνογνωσία υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων.

1.4.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να εντείνει τις προσπάθειές της για κατάρτιση ενός «πολυετούς οδικού χάρτη» που θα μπορεί να εγγυηθεί την οικειοποίηση της κοινωνίας των πολιτών της ΕΕ και να συμβάλει με πρακτικό τρόπο στα αντίστοιχα επίπεδα διακυβέρνησης κοινής επιχείρησης σε στρατηγικούς τομείς (συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης για την υγειονομική πρόληψη, ετοιμότητα, πιλοτικά προγράμματα κατάρτισης για τον μετριασμό του κινδύνου καταστροφών και την κυβερνοασφάλεια). Για τον σκοπό αυτόν, πέρα από τα υφιστάμενα κέντρα ικανοτήτων υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων και τους κόμβους ψηφιακής καινοτομίας, είναι επείγον να ενσωματωθεί η προστιθέμενη αξία και ο πολλαπλασιαστικός ρόλος ενός μόνιμου διαλόγου με την κοινωνία των πολιτών στο πλαίσιο των υφιστάμενων συμβουλευτικών ομάδων της κοινής επιχείρησης. Η ΕΟΚΕ, λόγω της ίδιας της φύσης της, θα αποτελέσει ιδανικό εταίρο για τη διεξαγωγή ενός ανοικτού ετήσιου φόρουμ ενωσιακού διαλόγου σχετικά με την κοινή επιχείρηση EuroHPC, το οποίο θα συνοδεύεται από μια εκπαιδευτική εκστρατεία ευαισθητοποίησης με την ενεργό συμμετοχή των δικτύων επιστήμης και γνώσης, των κοινωνικών και οικονομικών εταίρων, των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των μέσων ενημέρωσης.

1.5.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητη τη συλλογή των απόψεων της κοινωνίας των πολιτών της ΕΕ, ώστε τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και τα κράτη μέλη να έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθούν, να εξηγούν και να προάγουν καλύτερα τη βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη προστιθέμενη αξία της κοινής επιχείρησης EuroHPC, καθώς και τα τομεακά πλεονεκτήματα και τις ευκαιρίες που παρουσιάζει ως νομικό και στρατηγικό μέσο. Η κοινή επιχείρηση EuroHPC δεν θα πρέπει να ωφελεί μόνον την επιστημονική/ερευνητική κοινότητα, αλλά και να εγγυάται μεγαλύτερη «οικειοποίηση» και συμμετοχή των ενδιαφερόμενων διαμεσολαβητών, όπως οι δημόσιοι οργανισμοί, οι κοινωνικοί εταίροι της ΕΕ και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, οι βιομηχανικές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ), οι αντιπροσωπευτικές οργανώσεις και οι φορείς αξιακών αλυσίδων στην ανάπτυξη εφαρμογών λογισμικού, παρέχοντας πρόσβαση σε υποδομές ιδιαίτερης σημασίας για τις μικρότερες χώρες και ενισχύοντας τις συνεισφορές σε είδος στην κοινή επιχείρηση HPC.

1.6.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι δύο από τους εταίρους της Επιτροπής στη συμβατικού τύπου σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα θα μπορούσαν να γίνουν τα πρώτα ιδιωτικά μέλη, κάτι το οποίο είναι καίριας σημασίας για την ευθύς εξ αρχής συμμετοχή των βιομηχανιών της ΕΕ στην κοινή επιχείρηση. Αυτό ισχύει ιδίως για τις πολύ μικρές επιχειρήσεις και τις ΜΜΕ που προσφέρουν ανταγωνιστικές λύσεις/προσαρμοστικότητα, αλλά κινδυνεύουν να αποκλειστούν ή να θιγούν από τις δημόσιες συμβάσεις εάν δεν καλυφθούν αρκούντως μέσω ειδικού νομικού κεφαλαίου ή/και ήδη υφιστάμενων μορφών κοινοπραξίας. Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία του εκσυγχρονισμού του τρόπου θέσπισης ειδικών διαδικασιών σύναψης δημόσιων συμβάσεων και κριτηρίων ανάθεσης για τη διευκόλυνση της συμμετοχής νέων ή υφιστάμενων «συνεργατικών σχηματισμών ΜΜΕ» στον ειδικό κανονισμό της ΕΕ σχετικά με την κοινή επιχείρηση (1), ο οποίος καλύπτει τους κλασικούς υπερυπολογιστές υψηλών προδιαγραφών και τις εφαρμογές λογισμικού, αλλά και την προμήθεια κβαντικών υπολογιστών/προσομοιωτών.

1.7.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τη δυνατότητα συμμετοχής περισσότερων εταίρων, όμως επιμένει επίσης στην τήρηση της απαίτησης της αμοιβαιότητας για κάθε νέο εταίρο, ιδίως για όσους δεν είναι μέλη της ΕΕ.

1.8.

Η ΕΕ θα πρέπει να αξιοποιήσει στο έπακρο την ευκαιρία που προσφέρει η ανάπτυξη της τεχνολογίας της κοινής επιχείρησης EuroHPC για την ανάπτυξη των συναφών ευρωπαϊκών βιομηχανικών κλάδων, ώστε να μπορούν να καλύψουν ολόκληρη την αλυσίδα παραγωγής (σχεδιασμός, μεταποίηση, υλοποίηση και εφαρμογή).

1.9.

Η ΕΕ θα πρέπει να θέσει ως μεσοπρόθεσμο στόχο την επίτευξη της ικανότητας σχεδιασμού και παραγωγής υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων με τη χρήση ευρωπαϊκής τεχνολογίας.

2.   Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Στις 10 Μαρτίου 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε την ανακοίνωση με τίτλο «Μια νέα βιομηχανική στρατηγική για την Ευρώπη», στην οποία καθορίζεται μια φιλόδοξη βιομηχανική στρατηγική για την Ευρώπη, ώστε να ηγηθεί της διττής μετάβασης προς την κλιματική ουδετερότητα και την ψηφιακή πρωτοκαθεδρία. Στην ανακοίνωσή της η Επιτροπή υπογραμμίζει την ανάγκη να ενισχυθεί η ανάπτυξη βασικών τεχνολογιών γενικής εφαρμογής που είναι στρατηγικής σημασίας για το βιομηχανικό μέλλον της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων της υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων και των κβαντικών τεχνολογιών. Σε μεταγενέστερη ανακοίνωση της 27ης Μαΐου 2020 με τίτλο «Η ώρα της Ευρώπης: ανασύνταξη και προετοιμασία για την επόμενη γενιά» (2), οι εφαρμογές της υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων προσδιορίστηκαν ως στρατηγική ψηφιακή ικανότητα που θα αποτελέσει προτεραιότητα για τις πηγές επενδύσεων στην ανάκαμψη της Ευρώπης, όπως ο Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, το πρόγραμμα InvestEU και ο Μηχανισμός Στρατηγικών Επενδύσεων.

2.2.

Οι εφαρμογές της κοινής επιχείρησης EuroHPC, που χρησιμοποιούν τους λεγόμενους «υπερυπολογιστές» με εξαιρετικά υψηλή υπολογιστική ισχύ, μπορούν να επιλύσουν εξαιρετικά περίπλοκα και απαιτητικά προβλήματα. Σήμερα αποτελούν βασικό παράγοντα παγκόσμιας πρωτοκαθεδρίας σε στρατηγικές που σχετίζονται με την επιστήμη, τη βιομηχανία, τον βιολογικό κίνδυνο και τον κίνδυνο (κυβερνο)τρομοκρατίας και είναι, ως εκ τούτου, σημαντικές τόσο για την αντιμετώπιση των προκλήσεων στον τομέα της εθνικής ασφάλειας, της άμυνας και των γεωπολιτικών προκλήσεων όσο και γενικότερα για τον ψηφιακό και τον πράσινο μετασχηματισμό της κοινωνίας μας. Οι εφαρμογές της κοινής επιχείρησης EuroHPC στηρίζουν επίσης την οικονομία των δεδομένων, επιτρέποντας σε βασικές τεχνολογίες, όπως η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ), η ανάλυση δεδομένων και η κυβερνοασφάλεια, να αξιοποιούν το τεράστιο δυναμικό των μαζικών δεδομένων.

2.3.

Επιπλέον, η υπολογιστική υψηλών επιδόσεων καθίσταται επίσης εργαλείο αυξανόμενης σημασίας σε παγκόσμιο επίπεδο για την υποστήριξη της διαδικασίας λήψης δημόσιων αποφάσεων με την προσομοίωση σεναρίων και την παροχή στήριξης σε παγκόσμια και περιφερειακά δίκτυα από κοινού ανταπόκρισης ετοιμότητας και γνώσης που σχετίζονται με συμβάντα φυσικού κινδύνου (π.χ. θαλάσσια σεισμικά κύματα (τσουνάμι), πλημμύρες, πυρκαγιές, σεισμοί κ.λπ.), καθώς και ανθρωπογενείς κινδύνους (π.χ. βιομηχανικοί κίνδυνοι). Σε αυτό το πλαίσιο, τα συστήματα της κοινής επιχείρησης EuroHPC θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν και να αυξήσουν την προστιθέμενη αξία τους όταν επέρχονται ταυτόχρονα πολλαπλοί κίνδυνοι με εκτεταμένο αρνητικό αντίκτυπο στις κοινωνίες.

2.4.

Η κοινή επιχείρηση EuroHPC περιλαμβάνει διάφορους βιομηχανικούς κλάδους προκειμένου να καινοτομήσει και να επεκταθεί σε προϊόντα και υπηρεσίες υψηλότερης αξίας προς διάθεση στην εσωτερική και την παγκόσμια αγορά, κάνοντας άνοιγμα σε νέες βιομηχανικές εφαρμογές σε συνδυασμό με άλλες προηγμένες ψηφιακές τεχνολογίες.

2.5.

Οι εφαρμογές και οι υποδομές υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων είναι απαραίτητες σε όλους σχεδόν τους τομείς έρευνας, από τη θεμελιώδη φυσική έως τη βιοϊατρική για την επίτευξη βαθύτερης επιστημονικής κατανόησης και αλμάτων προόδου.

2.6.

Η υπολογιστική υψηλών επιδόσεων χρησιμοποιείται σε σχέση με την πανδημία COVID-19, συχνά σε συνδυασμό με την τεχνητή νοημοσύνη, για την επιτάχυνση της ανακάλυψης νέων φαρμάκων, την πρόβλεψη της εξάπλωσης του ιού, τον σχεδιασμό και την κατανομή των περιορισμένων ιατρικών πόρων και την πρόβλεψη της αποτελεσματικότητας των μέτρων ανάσχεσης και των σεναρίων για την εποχή μετά την επιδημία.

2.7.

Η υπολογιστική υψηλών επιδόσεων αποτελεί επίσης απαραίτητο εργαλείο για τους ερευνητές και τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής για την αντιμετώπιση σημαντικών κοινωνικών προκλήσεων, από την κλιματική αλλαγή, τη μετανάστευση, την έξυπνη και πράσινη ανάπτυξη και τη βιώσιμη γεωργία έως την εξατομικευμένη ιατρική και τη διαχείριση κρίσεων στην ΕΕ, από κοινού με γειτονικές και τρίτες χώρες.

2.8.

Σύμφωνα με το έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής (SWD) (3) (…), η Ευρώπη κατείχε και εξακολουθεί να κατέχει παγκόσμια πρωτοκαθεδρία στις εφαρμογές υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων, αλλά οι οικείες υποδομές υπερυπολογιστικής υποχωρούν στην παγκόσμια κατάταξη.

2.9.

Ένα ευρέως αποδεκτός πρωταρχικός δείκτης περιφερειακής ανταγωνιστικότητας στην υπολογιστική υψηλών επιδόσεων είναι ο αριθμός των συστημάτων της εκάστοτε περιφέρειας ανά τον κόσμο που περιλαμβάνονται στους καταλόγους των 10 και των 500 καλύτερων υπερυπολογιστών παγκοσμίως.

2.10.

Το βασικό σενάριο, όπως ορίζεται στην εκτίμηση επιπτώσεων της κοινής επιχείρησης EuroHPC και στη μελέτη της ΕΤΕπ (4), είναι το εξής: Σύμφωνα με την εκτίμηση επιπτώσεων της κοινής επιχείρησης EuroHPC το «πρόβλημα αριθ. 1» είναι ότι η ΕΕ δεν διαθέτει τους καλύτερους υπερυπολογιστές στον κόσμο. Επί του παρόντος, κανένας από τους 10 κορυφαίους υπερυπολογιστές παγκοσμίως δεν βρίσκεται στην ΕΕ. Συλλογικά, η ΕΕ και τα κράτη μέλη υποεπενδύουν σημαντικά στην παροχή τεχνολογίας και στις υποδομές υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων συγκριτικά με τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Κίνα ή την Ιαπωνία.

2.11.

Κατά τα επόμενα έτη, ο ηγετικός ρόλος της Ευρώπης στην οικονομία δεδομένων, η επιστημονική αριστεία και η βιομηχανική ανταγωνιστικότητά της θα εξαρτώνται ολοένα και περισσότερο από την ικανότητά της να αναπτύσσει βασικές τεχνολογίες υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων, να παρέχει πρόσβαση σε υπερυπολογιστική και υποδομές δεδομένων παγκόσμιας κλάσης και να διατηρεί την παρούσα αριστεία της στις εφαρμογές υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων. Προκειμένου να συμβεί αυτό, είναι σημαντικό να υπάρξει μια πανευρωπαϊκή στρατηγική προσέγγιση μέσω κοινών επιχειρήσεων.

2.12.

Η πρώτη κοινή επιχείρηση EuroHPC συστάθηκε τον Οκτώβριο του 2018 ως νομικό και δημοσιονομικό πλαίσιο, το οποίο συγκεντρώνει πόρους από την ΕΕ, 32 χώρες και δύο ιδιωτικά μέλη: την ευρωπαϊκή τεχνολογική πλατφόρμα στον τομέα της υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων (ETP4HPC) και την Ένωση για την αξιοποίηση των μεγάλων δεδομένων (BDVA).

2.13.

Μέχρι στιγμής, η κοινή επιχείρηση έχει χρησιμοποιήσει κονδύλια από το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (ΠΔΠ) 2014-2020 για τις στρατηγικές επενδύσεις της. Έπειτα από 20 μήνες λειτουργίας, έχει αυξήσει σημαντικά τις συνολικές επενδύσεις στην υπολογιστική υψηλών επιδόσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο και έχει αρχίσει να εκπληρώνει την αποστολή της για την αποκατάσταση της θέσης της Ευρώπης ως ηγετικής δύναμης στον τομέα της υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων. Έως το τέλος του 2020 θα αναπτύξει μια υποδομή υπερυπολογιστικής και δεδομένων παγκόσμιας κλάσης, προσβάσιμη σε χρήστες του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα σε ολόκληρη την Ευρώπη. Οι επενδύσεις της στηρίζουν επίσης τα κέντρα ικανοτήτων υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων σε ολόκληρη την Ευρώπη, τα οποία διασφαλίζουν ότι η υπολογιστική υψηλών επιδόσεων είναι ευρέως διαθέσιμη στην Ένωση και παρέχουν ειδικές υπηρεσίες και πόρους για τη βιομηχανική καινοτομία [συμπεριλαμβανομένων των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ)] και την ανάπτυξη δεξιοτήτων υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων, καθώς και για την έρευνα και την καινοτομία σε κρίσιμες τεχνολογίες και εφαρμογές υλισμικού και λογισμικού υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων. Αυτό θα αυξήσει την ικανότητα της ΕΕ να παράγει καινοτόμο τεχνολογία υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων.

2.14.

Ο κανονισμός του Συμβουλίου σχετικά με τη σύσταση της κοινής επιχείρησης EuroHPC (5) το 2018 έθεσε ως στόχο την επίτευξη του επόμενου ορίου στην υπερυπολογιστική, των επιδόσεων εξακλίμακας. Βλέπε προοίμιο, αιτιολογική σκέψη 12: «Η σύσταση και η έναρξη λειτουργίας της κοινής επιχείρησης θα πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί το αργότερο νωρίς εντός του 2019 προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος εφοδιασμού της Ένωσης με υποδομή προεξακλίμακας έως το 2020, να αναπτυχθούν οι απαιτούμενες τεχνολογίες και εφαρμογές για την επίτευξη ικανοτήτων εξακλίμακας στην Ευρώπη περί τα έτη 2023 ή 2025». Αυτή η αύξηση της υπολογιστικής ισχύος θα προέλθει επίσης από την έναρξη λειτουργίας κβαντικών υπολογιστών και από τη μετάβαση σε τεχνολογίες μεταεξακλίμακας.

2.15.

Ο παρών προτεινόμενος κανονισμός αποτελεί κατ’ ουσίαν τη συνέχεια της υφιστάμενης πρωτοβουλίας που συστάθηκε με τον κανονισμό (ΕΕ) 2018/1488 του Συμβουλίου, εισάγοντας τροποποιήσεις για την προσαρμογή του κανονισμού του 2018 στα προγράμματα του επόμενου πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου (ΠΔΠ), αλλά και για να αποτυπωθούν οι προτεραιότητες της Επιτροπής και να καταστεί δυνατή για την κοινή επιχείρηση η χρήση χρηματοδότησης από τα νέα προγράμματα του ΠΔΠ για την περίοδο 2021-2027.

2.16.

Στο έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής [SWD(2020) 179 final] αναλύεται η εξέλιξη των βασικών κοινωνικοοικονομικών και τεχνολογικών παραγόντων και των απαιτήσεων των χρηστών που επηρεάζουν τη μελλοντική πρόοδος των υποδομών, τεχνολογιών και εφαρμογών υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων και δεδομένων στην ΕΕ και παγκοσμίως, λαμβανομένων υπόψη των πολιτικών προτεραιοτήτων της ΕΕ για την περίοδο 2020-2025.

2.17.

Η υπολογιστική υψηλών επιδόσεων χρησιμοποιείται σε περισσότερες από 800 εφαρμογές του επιστημονικού, του βιομηχανικού και του δημόσιου τομέα που διαδραματίζουν μείζονα ρόλο στην τόνωση της ικανότητας καινοτομίας της βιομηχανίας, στην προαγωγή της επιστήμης και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ανθρώπων. Η Ευρώπη κατέχει επί του παρόντος την πρωτοκαθεδρία στις εφαρμογές υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων σε ένα ευρύ φάσμα τομέων, όπως η εξατομικευμένη ιατρική, οι μετεωρολογικές προβλέψεις, ο σχεδιασμός νέων αεροσκαφών, αυτοκινήτων, υλικών και φαρμάκων, καθώς και η ενέργεια, η μηχανική και η μεταποίηση.

2.18.

Η διακυβέρνηση και η κατανομή δικαιωμάτων ψήφου της προτεινόμενης κοινής επιχείρησης παραμένουν πανομοιότυπες με εκείνες που ορίζονται στον κανονισμό (ΕΕ) 2018/1488 του Συμβουλίου. Η κοινή επιχείρηση EuroHPC θα συνεχίσει να εφαρμόζει τον στρατηγικό χάρτη πορείας για την υπολογιστική υψηλών επιδόσεων, όπως ορίζεται από τα πολυετή στρατηγικά θεματολόγια έρευνας και καινοτομίας που καταρτίζονται από τη συμβουλευτική ομάδα για την έρευνα και την καινοτομία της κοινής επιχείρησης EuroHPC (RIAG) και τη συμβουλευτική ομάδα για την υποδομή της κοινής επιχείρησης EuroHPC (INFRAG), τα οποία συμπληρώνονται από το στρατηγικό θεματολόγιο για την έρευνα των ιδιωτικών μελών της κοινής επιχείρησης EuroHPC, για τη δημιουργία του οικοσυστήματος υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων. Η χρηματοδοτική συνεισφορά της Ένωσης στην κοινή επιχείρηση στο πλαίσιο του ΠΔΠ 2021-2027 θα ανέρχεται σε [XXX] EUR, σε συνδυασμό με τουλάχιστον ισόποση συνολική συνεισφορά των συμμετεχόντων κρατών και των ιδιωτικών μελών της κοινής επιχείρησης EuroHPC. Η κοινή επιχείρηση θα χρησιμοποιήσει αυτούς τους πόρους κυρίως για την άσκηση των δραστηριοτήτων της βάσει των πέντε πυλώνων που περιγράφηκαν ανωτέρω.

2.19.

Μεταξύ των κύριων αναμενόμενων αποτελεσμάτων της προτεινόμενης κοινής επιχείρησης EuroHPC κατά την επόμενη δεκαετία θα περιλαμβάνονται τα ακόλουθα: — μια ομοσπονδιοποιημένη, ασφαλής και υπερσυνδεδεμένη κοινή επιχείρηση EuroHPC και μια υποδομή δεδομένων με υπερυπολογιστές μεσαίας κατηγορίας και τουλάχιστον δύο συστήματα εξακλίμακας κορυφαίας κλάσης και δύο συστήματα μεταεξακλίμακας κορυφαίας κλάσης (τουλάχιστον ένα από κάθε κατηγορία θα έχει κατασκευαστεί με ευρωπαϊκή τεχνολογία), — υβριδικές υποδομές υπολογιστικής που ενσωματώνουν προηγμένα υπολογιστικά συστήματα, — κβαντικοί προσομοιωτές και κβαντικοί υπολογιστές σε υποδομές υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων, — ασφαλής υποδομή υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων και δεδομένων που βασίζεται στο υπολογιστικό νέφος για τους Ευρωπαίους χρήστες του ιδιωτικού τομέα, — ικανότητες και υπηρεσίες που λειτουργούν με υπολογιστική υψηλών επιδόσεων και βασίζονται σε ευρωπαϊκούς δημόσιους χώρους δεδομένων για τους επιστήμονες, τη βιομηχανία και τον δημόσιο τομέα, — δομικά στοιχεία τεχνολογίας επόμενης γενιάς (υλισμικό και λογισμικό) και ενσωμάτωσή τους σε καινοτόμες αρχιτεκτονικές υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων για συστήματα εξακλίμακας και μεταεξακλίμακας, — κέντρα αριστείας στις εφαρμογές υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων και εκβιομηχάνιση του λογισμικού υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων, με καινοτόμους αλγόριθμους, κώδικες και εργαλεία βελτιστοποιημένα για τις μελλοντικές γενιές υπερυπολογιστών, — μεγάλης κλίμακας βιομηχανικές πιλοτικές κλίνες δοκιμής και πλατφόρμες για εφαρμογές και υπηρεσίες υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων και δεδομένων σε κομβικούς βιομηχανικούς τομείς, — εθνικά κέντρα ικανοτήτων υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων, διασφαλίζοντας την ευρεία κάλυψη της υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων στην ΕΕ, με ειδικές υπηρεσίες και πόρους για τη βιομηχανική καινοτομία (συμπεριλαμβανομένων των ΜΜΕ), — σημαντική αύξηση του εργατικού δυναμικού της Ευρώπης όσον αφορά τις δεξιότητες και την τεχνογνωσία στον τομέα της υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων, — ενισχυμένες ικανότητες αποθήκευσης, επεξεργασίας και νέες υπηρεσίες δεδομένων σε τομείς δημόσιου ενδιαφέροντος σε όλα τα κράτη μέλη.

2.20.

Βασικά επιτεύγματα των κοινών επιχειρήσεων: — Η κοινή επιχείρηση EuroHPC έχει αυξήσει σημαντικά το επίπεδο και την ποιότητα των επενδύσεων στην υπολογιστική υψηλών επιδόσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο, στο πλαίσιο ενιαίας και συντονισμένης προσπάθειας με τα κράτη μέλη. — Έως το τέλος του 2020, η κοινή επιχείρηση EuroHPC θα προμηθεύσει στην ΕΕ τους καλύτερους υπερυπολογιστές παγκοσμίως. — Η κοινή επιχείρηση EuroHPC θα αποτελέσει ευρωπαϊκή πηγή βασικών τεχνολογιών. — Παροχή και αγορά ευρωπαϊκής τεχνολογίας υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων. — Η στρατηγική της κοινής επιχείρησης EuroHPC και ο αντίκτυπός της στην αλυσίδα αξίας της υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων.

3.   Εξέλιξη της αγοράς και αποκόμιση βασικών διδαγμάτων

3.1.

Στο έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής (WSD) παρουσιάζονται τα πλέον πρόσφατα στοιχεία της αγοράς σχετικά με την κοινή επιχείρηση EuroHPC και παρέχεται επισκόπηση των βασικών διδαγμάτων που αντλήθηκαν μέχρι στιγμής από τις δραστηριότητες της κοινής επιχείρησης.

3.2.

Διδάγματα που αποκομίστηκαν από τη διακυβέρνηση και τη διαχείριση της κοινής επιχείρησης EuroHPC: η κοινή επιχείρηση EuroHPC έχει ήδη αποκτήσει άρτια εργασιακή εμπειρία με εκτεταμένες συζητήσεις μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών σχετικά με τη διακυβέρνηση, τη διαχείριση και άλλες λειτουργικές πτυχές. Μεταξύ των σχετικών παραδειγμάτων περιλαμβάνονται τα ακόλουθα: — οι 13 συνεδριάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου της κοινής επιχείρησης EuroHPC με την τακτική συμμετοχή εκπροσώπων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των 32 συμμετεχόντων κρατών, — οι συμβουλευτικές ομάδες της κοινής επιχείρησης (RIAG και INFRAG) έχουν ήδη πραγματοποιήσει πολλές συνεδριάσεις και έχουν υποστηριχθεί με την ενεργό συμμετοχή των δύο ιδιωτικών μελών (ETP4HPC και BDVA), — η επιλογή των οκτώ χώρων υποδοχής και η έναρξη της διαδικασίας ανάθεσης των οκτώ υπερυπολογιστών της κοινής επιχείρησης EuroHPC και η δρομολόγηση των προσκλήσεων υποβολής προτάσεων και προσφορών της κοινής επιχείρησης για το 2019 και το 2020.

3.3.

Υπάρχουν 22 πτυχές εφαρμογής από τις οποίες τα βασικά διδάγματα που αποκομίστηκαν μέχρι στιγμής μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: — απλούστευση του προγράμματος συγχρηματοδότησης, — ο συνδυασμός ενωσιακών και εθνικών κονδυλίων στις διάφορες δραστηριότητες της κοινής επιχείρησης EuroHPC πρέπει να απλουστευθεί και να βελτιστοποιηθεί, — στις συστάσεις περιλαμβάνεται μια ενιαία δέσμη κριτηρίων επιλεξιμότητας όσον αφορά τη συμμετοχή (αντί για 32 διαφορετικά εθνικά κριτήρια επιλεξιμότητας), — εφαρμογή κεντρικής διαχείρισης όλων των χρηματοδοτικών συνεισφορών (εκτός από δεόντως αιτιολογημένες περιπτώσεις), σύμφωνα με το άρθρο 8 παράγραφος 1 στοιχείο γ) της πρότασης κανονισμού για τη θέσπιση του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη» και ευελιξία όσον αφορά την εισαγωγή διαφορετικών ποσοστών ενωσιακής και εθνικής χρηματοδότησης για τη χρηματοδότηση των δραστηριοτήτων έρευνας και καινοτομίας (Ε&Κ) των συμμετεχόντων, — περισσότερη ευελιξία όσον αφορά τη συμβολή ιδιωτικών μελών και άλλων ιδιωτικών φορέων στις δραστηριότητες της κοινής επιχείρησης EuroHPC, ιδίως με τη συμπερίληψη νέων μορφών συνεργασίας, για παράδειγμα συγχρηματοδότηση συγκεκριμένων υποδομών υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων για βιομηχανική χρήση.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.

Η πλειονότητα των εταίρων του έργου προέρχονται από ερευνητικούς οργανισμούς (75 % της συνολικής χρηματοδότησης των έργων σε μελλοντικές και αναδυόμενες τεχνολογίες), εφαλτήριο των οποίων δεν είναι η εκβιομηχάνιση των επιτευχθέντων αποτελεσμάτων. Οι ενισχυμένες και αδιάλειπτες προσπάθειες κατάρτισης θα αποτελέσουν επίσης καθοριστικό παράγοντα για την πλήρη αξιοποίηση όχι μόνο των υπερυπολογιστών προεξακλίμακας και μεταεξακλίμακας, αλλά και των μελλοντικών γενιών υπολογιστών με χρηματοδότηση προερχόμενη από την κοινή επιχείρηση EuroHPC. Η μετάβαση από την επικεντρωμένη στην προσομοίωση υπολογιστική υψηλών επιδόσεων προς την ολοκληρωμένη υπολογιστική υψηλών επιδόσεων με πλήρη αλληλουχία των υποδομών ΤΠ, από την υπολογιστική άκρου έως την υπολογιστική υψηλών επιδόσεων, αποτελεί μείζονα πρόκληση. Κάτι τέτοιο θα απαιτούσε την ανάπτυξη ισχυρής σχέσης της κοινότητας της υπολογιστικής υψηλών επιδόσεων με άλλα οικοσυστήματα, όπως τα μαζικά δεδομένα, η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) και το διαδίκτυο των πραγμάτων (ΔτΠ). Η Ευρώπη μπορεί να αποτελέσει εν προκειμένω ηγετική δύναμη παγκοσμίως, εάν συνεχιστεί η δυναμική που δημιουργήθηκε από το πρόγραμμα «Ορίζων 2020».

---

(1)  Κανονισμός (ΕΕ) 2018/1488 του Συμβουλίου, της 28ης Σεπτεμβρίου 2018, σχετικά με τη σύσταση της κοινής επιχείρησης για την ευρωπαϊκή υπολογιστική υψηλών επιδόσεων (ΕΕ L 252 της 8.10.2018, σ. 1).

(2)  «Η ώρα της Ευρώπης: ανασύνταξη και προετοιμασία για την επόμενη γενιά», COM(2020) 456 final.

(3)  Equipping Europe for world-class High Performance Computing in the next decade, SWD(2020) 179 final (Εξοπλισμός της Ευρώπης για υπολογιστική υψηλών επιδόσεων παγκόσμιας κλάσης κατά την επόμενη δεκαετία).

(4)  Equipping Europe for world-class High Performance Computing in the next decade, SWD(2020) 179 final (Εξοπλισμός της Ευρώπης για υπολογιστική υψηλών επιδόσεων παγκόσμιας κλάσης κατά την επόμενη δεκαετία).

(5)  Κανονισμός (ΕΕ) 2018/1488 του Συμβουλίου.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Σύσταση για σύσταση του Συμβουλίου σχετικά με την οικονομική πολιτική της ζώνης του ευρώ»

[COM(2020) 746 final]

(2021/C 123/03)

Εισηγήτρια:

η κ. Judith VORBACH

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 27.11.2020
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και Νομισματική Ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	14.12.2020
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	27.1.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	557
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	234/1/8

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΕ βιώνει τη βαθύτερη ύφεση της ιστορίας της. Με την αβεβαιότητα να κυριαρχεί, πρέπει να είμαστε έτοιμοι να πάρουμε γενναίες αποφάσεις. Η πανδημική κρίση είναι επίσης πολύ πιθανό να επιδεινώσει τις ανισορροπίες και τις ανισότητες. Υπό αυτό το πρίσμα, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τις συστάσεις της Επιτροπής. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει μια προσέγγιση οικονομικής πολιτικής για τη στήριξη της ανάκαμψης, την αύξηση των επενδύσεων, την περαιτέρω ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς, τη διασφάλιση δίκαιων συνθηκών εργασίας και την εμβάθυνση της ΟΝΕ. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ενεργά τη δέσμη μέτρων Next Generation EU και ζητεί επιτακτικά τη σύναψη των απαραίτητων συμφωνιών το συντομότερο δυνατόν.

1.2.

Η ανάκαμψη μπορεί να επιτευχθεί μόνον εφόσον συνοδεύεται από οικονομική και κοινωνική αναδιάρθρωση. Η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης είναι καίριας σημασίας για τη σταθεροποίηση της ζήτησης. Οι δημοσιονομικοί κανόνες θα πρέπει να στραφούν προς μια οικονομική διακυβέρνηση που θα είναι περισσότερο προσανατολισμένη προς την ευημερία, συμπεριλαμβανομένου ενός χρυσού κανόνα, και δεν θα πρέπει να επανενεργοποιηθούν μέχρι να μειωθεί σημαντικά η ανεργία. Ο αντίκτυπος της κρίσης στην ανισότητα και την κοινωνικοοικονομική ανασφάλεια θα πρέπει να εξεταστεί πιο προσεκτικά. Θα πρέπει να βελτιωθούν τόσο το επιχειρηματικό κλίμα όσο και το κοινωνικό περιβάλλον. Απαιτείται ενισχυμένη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και της κοινωνίας των πολιτών στη διαμόρφωση της κλιματικής πολιτικής και των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, καθώς και μια αποφασιστική μεταρρύθμιση των φορολογικών πολιτικών για την αντιμετώπιση των οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών προκλήσεων. Η Τραπεζική Ένωση και η Ένωση Κεφαλαιαγορών πρέπει να ολοκληρωθούν, ενώ παράλληλα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στη σταθερότητα των χρηματοπιστωτικών αγορών.

2.   Γενικό πλαίσιο

Η Επιτροπή συνιστά στα κράτη μέλη της ζώνης του ευρώ να αναλάβουν δράση ούτως ώστε:

2.1.

να εξασφαλίσουν μια πολιτική που στηρίζει την ανάκαμψη: οι δημοσιονομικές πολιτικές θα πρέπει να παραμείνουν υποστηρικτικές καθ’ όλη τη διάρκεια του 2021· όταν το επιτρέψουν οι συνθήκες, να καταργήσουν σταδιακά τη στήριξη κατά τρόπο που μετριάζει τον κοινωνικό αντίκτυπο και τον αντίκτυπο της κρίσης στην αγορά εργασίας και να διασφαλίσουν τη βιωσιμότητα του χρέους· να βελτιώσουν τη διαχείριση των δημόσιων οικονομικών, σε συνδυασμό με την καλύτερη εστίαση των δημόσιων δαπανών στις ανάγκες ανάκαμψης και ανθεκτικότητας·

2.2.

να εφαρμόσουν μεταρρυθμίσεις που ενισχύουν την παραγωγικότητα και την απασχόληση, και να αυξήσουν τις επενδύσεις ώστε να στηρίξουν μια ανάκαμψη που συνάδει με τη δίκαιη και χωρίς αποκλεισμούς πράσινη και ψηφιακή μετάβαση· να ολοκληρώσουν περαιτέρω την ενιαία αγορά· να εξασφαλίσουν αποτελεσματικές ενεργητικές πολιτικές για την αγορά εργασίας, να προωθήσουν δίκαιες συνθήκες εργασίας και να διασφαλίσουν την αποτελεσματική συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων στη χάραξη πολιτικής· να αντιμετωπίσουν τις φορολογικές προκλήσεις που προκύπτουν από την ψηφιοποίηση, να καταπολεμήσουν τον επιθετικό φορολογικό σχεδιασμό και να στηρίξουν την τιμολόγηση του άνθρακα και την περιβαλλοντική φορολογία·

2.3.

να ενισχύσουν τα εθνικά θεσμικά πλαίσια· να επισπεύσουν τις μεταρρυθμίσεις για την αντιμετώπιση των εμποδίων στις επενδύσεις προκειμένου να διασφαλίσουν τη χρήση των κονδυλίων της ΕΕ, να ενισχύσουν την αποτελεσματικότητα της διοίκησης, να μειώσουν τον διοικητικό φόρτο για τις επιχειρήσεις και να θεσπίσουν αποτελεσματικά πλαίσια για την καταπολέμηση της απάτης, της διαφθοράς και της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες· να ενισχύσουν την αποτελεσματικότητα των πλαισίων αφερεγγυότητας, να εξαλείψουν τα μη εξυπηρετούμενα ανοίγματα και να κατανείμουν αποτελεσματικά τα κεφάλαια·

2.4.

να διασφαλίσουν τη μακροοικονομική σταθερότητα· να διατηρήσουν πιστωτικούς διαύλους προς την οικονομία και μέτρα για τη στήριξη βιώσιμων επιχειρήσεων· να τηρούν υγιείς τραπεζικούς ισολογισμούς, μεταξύ άλλων, συνεχίζοντας να αντιμετωπίζουν τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια·

2.5.

να σημειώσουν πρόοδο όσον αφορά την εμβάθυνση της ΟΝΕ για την αύξηση της ανθεκτικότητας· αυτό θα συμβάλει στην ενίσχυση του διεθνούς ρόλου του ευρώ και στην προώθηση των οικονομικών συμφερόντων της Ευρώπης σε παγκόσμιο επίπεδο.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Οι δυσοίωνες προοπτικές των εαρινών οικονομικών προβλέψεων για το 2020, σύμφωνα με τις οποίες, το 2020 «η ΕΕ εισήλθε στη βαθύτερη οικονομική ύφεση της ιστορίας της», επιβεβαιώθηκαν. Η κρίση λόγω της πανδημίας COVID-19 προκάλεσε σειρά μεγάλων κλυδωνισμών τόσο στη ζήτηση όσο και στην προσφορά που είχαν ως συνέπεια μια αναμενόμενη μείωση του ΑΕΠ κατά 7,8 % το 2020. Η κατάσταση της αγοράς εργασίας έχει επίσης επιδεινωθεί, μολονότι χάρη σε φιλόδοξα μέτρα πολιτικής —όπως τα συστήματα μειωμένου ωραρίου εργασίας—, η οικονομική ύφεση δεν αποτυπώνεται πλήρως στα ποσοστά ανεργίας. Ωστόσο, σημειώνεται μείωση των συνολικών ωρών εργασίας και συρρίκνωση των ποσοστών δραστηριότητας, διότι οι αποθαρρυμένοι εργαζόμενοι έχουν εγκαταλείψει την αγορά εργασίας.

3.2.

Η ανάκαμψη για το 2021 προβλέπεται να είναι χαμηλότερη από το αναμενόμενο. Βιώνουμε καιρούς μεγάλης αβεβαιότητας. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι πρέπει να αναμένουμε πολλούς σοβαρούς κινδύνους όπως η διπλή ύφεση, η μαζική ανεργία, οι πτωχεύσεις, η χρηματοπιστωτική αστάθεια, ο αποπληθωρισμός και οι επιπτώσεις της αβεβαιότητας στην ίδια την κατανάλωση και τις επενδύσεις. Η πανδημική κρίση είναι επίσης πολύ πιθανόν να επιδεινώσει υφιστάμενα προβλήματα, όπως, για παράδειγμα, το χαμηλό επίπεδο επενδύσεων, οι διευρυνόμενες αποκλίσεις μεταξύ των κρατών μελών και των περιφερειών, οι κοινωνικές ανισότητες και οι πολιτικές ταραχές. Επιπλέον, οι εξελίξεις του 2021 θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε αρνητικές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις, ενώ η αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης θα εξακολουθήσει να αποτελεί επείγον ζήτημα.

3.3.

Υπό αυτό το πρίσμα, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τη δέσμη συστάσεων της Επιτροπής. Στις εν λόγω συστάσεις αντικατοπτρίζονται πολλές από τις παρατηρήσεις που διατυπώθηκαν στην πρόσθετη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα Οικονομική πολιτική της ζώνης του ευρώ (2020) (1). Επιπλέον, η ανάκαμψη μπορεί να επιτευχθεί μόνον εφόσον συνοδεύεται από αναδιάρθρωση της οικονομίας και της κοινωνίας μας για την πραγμάτωση μιας καλύτερα ενοποιημένης, πιο δημοκρατικής και κοινωνικά πιο ανεπτυγμένης Ένωσης. Το 2021, βασικό μέλημα των υπεύθυνων χάραξης των οικονομικών πολιτικών θα είναι η δημιουργία ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος για την βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη. Επομένως, είναι πολύ σημαντική η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης.

3.4.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά μια ισχυρή απάντηση σε ενωσιακό επίπεδο για την καταπολέμηση της κρίσης, συμπεριλαμβανομένου του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Για τη διασφάλιση ταχείας και αποτελεσματικής ανάκαμψης, υπάρχει επείγουσα ανάγκη για αλληλεγγύη. Οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, οι εργαζόμενοι και η κοινωνία των πολιτών χρειάζονται πόρους για να αντιμετωπίσουν την κρίση. Συνεπώς, δεν πρέπει ούτε να αμφισβητείται το σχέδιο ανάκαμψης ούτε να καθυστερεί η υλοποίησή του. Θα πρέπει να συναφθούν όλες οι απαραίτητες συμφωνίες το συντομότερο δυνατόν.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της αναφορικά με τη σύσταση της Επιτροπής για εξασφάλιση ενός προσανατολισμού πολιτικής που στηρίζει την ανάκαμψη. Η υπερβολικά πρώιμη κατάργηση των μέτρων στήριξης θα μπορούσε να υπονομεύσει την ικανότητα των μέτρων της ΕΕ να αντιμετωπίσουν την κρίση. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να εφαρμόσουν τα αναγκαία μέτρα, ανεξαρτήτως του επιπέδου του τρέχοντος χρέους τους. Ο καλύτερος τρόπος διασφάλισης βιώσιμων δημόσιων οικονομικών είναι η διαφύλαξη βιώσιμης ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς. Η στήριξη της παραγωγικότητας θα μπορούσε να επιταχύνει τη μείωση του ελλείμματος τα επόμενα χρόνια (2). Για την αποφυγή της επιστροφής σε παλιούς δημοσιονομικούς κανόνες και για τη διαχείριση της μετάβασης προς ένα μοντέλο οικονομικής διακυβέρνησης προσανατολισμένο στην ευημερία (3), η ΕΟΚΕ ζητεί επιτακτικά τη συνέχιση της διαδικασίας αναθεώρησης το συντομότερο δυνατόν. Οι εκσυγχρονισμένοι δημοσιονομικοί κανόνες δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να τεθούν σε ισχύ προτού τα ποσοστά ανεργίας μειωθούν σημαντικά.

4.2.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τη σύσταση της Επιτροπής για ενίσχυση του επιπέδου ιδιωτικών και δημόσιων επενδύσεων. Προκειμένου να επιτύχει ανάκαμψη σε βραχυπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα, να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητά της, να παραμείνει μια παγκόσμια οικονομική δύναμη και να διαφυλάξει μια κοινωνική και περιβαλλοντική βάση για την ευημερία των μελλοντικών γενεών, η ΕΕ πρέπει επειγόντως να στραφεί προς βιώσιμες και πράσινες επενδύσεις, επενδύσεις στις υποδομές και την υγειονομική περίθαλψη και/ή επενδύσεις που συνεπάγονται αύξηση της παραγωγικότητας. Επιπλέον, οι δαπάνες για την επανεκπαίδευση των εργαζομένων θα πρέπει να θεωρούνται επένδυση. Η ΕΟΚΕ παραπέμπει στη σύστασή της για υιοθέτηση ενός «χρυσού κανόνα».

4.3.

Η πανδημία εντείνει τις ανισότητες και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Πολλές γυναίκες, μετανάστες, άτομα με αναπηρία και νέοι επωμίζονται το μεγαλύτερο βάρος της κρίσης. Όσοι ήταν ήδη ευάλωτοι πριν από την κρίση ενδέχεται να πληγούν περισσότερο. Ωστόσο, πολλοί εργαζόμενοι με ποιοτικές θέσεις απασχόλησης αισθάνονται επίσης ότι κινδυνεύουν από επιδείνωση των συνθηκών εργασίας τους, μείωση του εισοδήματός τους ή ανεργία. Η ΕΟΚΕ ζητεί η καταπολέμηση των ανισοτήτων να καταστεί προτεραιότητα στο πλαίσιο όλων των προβλεπόμενων μέτρων ανάκαμψης. Ο αντίκτυπος της κρίσης στον κοινωνικό αποκλεισμό, αλλά και την αυξανόμενη κοινωνικοοικονομική ανασφάλεια, η οποία πλήττει ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού, πρέπει να εξεταστούν πιο προσεκτικά. Τα οφέλη της ανάκαμψης θα πρέπει να κατανεμηθούν ισότιμα. Η εν λόγω ισότιμη κατανομή είναι, επίσης, πολύ σημαντική για την ενίσχυση της εμπιστοσύνης και τη σταθεροποίηση της ζήτησης.

4.4.

Η περαιτέρω ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς θα πρέπει να εξακολουθήσει να αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα. Η εν λόγω ολοκλήρωση περιλαμβάνει και την εφαρμογή των αρχών του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων. Η ενίσχυση των επιχειρήσεων και του κοινωνικού περιβάλλοντος πρέπει να συμβαδίζουν. Η ΕΟΚΕ παραπέμπει στο έγγραφο εργασίας της Επιτροπής με θέμα Delivering on the UN’s Sustainable Development Goals (Επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ), όπου επισημαίνεται ότι οι ΣΒΑ θα διατηρήσουν την ΕΕ εστιασμένη σε μια βιώσιμη πορεία ανάπτυξης συμβατή με τα όρια του πλανήτη, στην ευημερία, στην εξάλειψη των αποκλεισμών και στην ισότητα. Με αυτόν τον τρόπο, αναγνωρίζεται ότι μια οικονομία πρέπει να λειτουργεί προς όφελος των ανθρώπων και του πλανήτη. Στις βασικές πρωτοβουλίες για μια πιο κοινωνική Ευρώπη συμπεριλαμβάνονται —μεταξύ πολλών άλλων— μια πρόταση οδηγίας για επαρκείς κατώτατους μισθούς και ένα σχέδιο δράσης για την υλοποίηση του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων. Η ΕΟΚΕ έχει επίσης εγκρίνει γνωμοδοτήσεις με θέματα «Για μία ευρωπαϊκή οδηγία πλαίσιο σχετικά με τη θέσπιση ελάχιστου εισοδήματος» (4) και «Κοινά ελάχιστα πρότυπα στον τομέα της ασφάλισης ανεργίας» (5).

4.5.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει τις συστάσεις της Επιτροπής για την αγορά εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της εξασφάλισης δίκαιων συνθηκών εργασίας, της διασφάλισης της συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων στη χάραξη πολιτικών και της ενίσχυσης του κοινωνικού διαλόγου και των συλλογικών διαπραγματεύσεων. Η ΕΟΚΕ ζητεί τη θέσπιση υψηλότερων προτύπων για τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και της κοινωνίας των πολιτών στη διαμόρφωση της κλιματικής πολιτικής. Οι διαρθρωτικές αλλαγές για τη διασφάλιση μιας οικονομίας μηδενικών ανθρακούχων εκπομπών θα μπορούσαν να υποστηρίζονται από έναν κοινωνικό διάλογο μεταξύ των ενδιαφερόμενων περιφερειών και κοινωνικών εταίρων, προκειμένου να διαφυλαχθούν οι κοινωνικές πτυχές. Επιπλέον, θα είναι πολύ σημαντικό να διασφαλιστεί η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στην εκπόνηση και υλοποίηση των εθνικών σχεδίων για τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, ο οποίος θα παρακολουθείται στο πλαίσιο της διαδικασίας του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου.

4.6.

Επίσης, απαιτείται η διαμόρφωση αποτελεσματικών πλαισίων για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, του επιθετικού φορολογικού σχεδιασμού, της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητας και της διαφθοράς. Η ΕΟΚΕ ζητεί αποφασιστικές μεταρρυθμίσεις των φορολογικών πολιτικών για την αντιμετώπιση των οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών προκλήσεων. Οι εν λόγω μεταρρυθμίσεις περιλαμβάνουν τη μετατόπιση της φορολογικής επιβάρυνσης προς φορολογικές βάσεις που είναι λιγότερο επιζήμιες για την προσφορά εργασίας, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη τον σχετικό διανεμητικό αντίκτυπο και αποφεύγοντας τις αρνητικές επιδράσεις. Η ΕΟΚΕ ζητεί, επίσης, την επείγουσα ανάληψη δράσης για την ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία, σύμφωνα με τους όρους που έχει προτείνει στις προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της (6). Θα πρέπει να διερευνηθούν η έννοια της ελάχιστης αποτελεσματικής φορολόγησης εταιρικών κερδών και η πιθανή εφαρμογή της. Τέλος, η ΕΟΚΕ ζητεί να σημειωθεί ουσιαστική πρόοδος ως προς την εισαγωγή νέων ίδιων πόρων, όπως υποδεικνύεται στο σχέδιο ανάκαμψης.

4.7.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την Επιτροπή για το ότι η Τραπεζική Ένωση και η Ένωση Κεφαλαιαγορών θα πρέπει να ολοκληρωθούν, καθώς και ότι η σταθερότητα της χρηματοπιστωτικής αγοράς αποτελεί προτεραιότητα. Στον τραπεζικό τομέα, οι πληρωμές μερισμάτων είναι επί του παρόντος περιορισμένες, κυρίως σε εθελοντική βάση. Θα πρέπει να εξεταστεί η δυνατότητα συνέχισης αυτών των περιορισμών και η επανεισαγωγή της πλήρους αναστολής των πληρωμών κατά την περίοδο ανάκαμψης για τις τράπεζες που επωφελούνται από διάφορα μέτρα δημόσιας στήριξης. Με αυτόν τον τρόπο, θα ήταν δυνατή η μείωση της αστάθειας στις χρηματοπιστωτικές αγορές και η βελτίωση των αναμενόμενων αποδόσεων των τραπεζών.

---

(1)  ΕΕ C 10 της 11.1. 2021, σ. 79.

(2)  Η Εθνική Τράπεζα του Βελγίου εκτιμά ότι το έκτακτο έλλειμμα του 2020, το οποίο συνδέεται με την κρίση, θα οδηγήσει πιθανότατα σε έκτακτη μείωση του ΑΕγχΠ κατά 4,6 %.

(3)  ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 227.

(4)  ΕΕ C 190 της 5.6.2019, σ.1.

(5)  ΕΕ C 97 της 24.3.2020, σ. 32.

(6)  ΕΕ C 353 της 18.10.2019, σ. 90, ΕΕ C 364 της 28.10.2020, σ. 29.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών σχετικά με ένα νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο»

[COM(2020) 609 final]

(2021/C 123/04)

Εισηγητής:	ο κ. José Antonio MORENO DÍAZ
Συνεισηγητής:	ο κ. Cristian PÎRVULESCU

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 11.11.2020
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	17.12.2020
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	27.1.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	557
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	203/0/19

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΕ καλείται να επιτύχει την κατάλληλη ισορροπία μεταξύ, αφενός, της αποτελεσματικής και ρεαλιστικής διαχείρισης της μετανάστευσης κατά τρόπο ανθρώπινο και βιώσιμο και, αφετέρου, της ασφάλειας και του ελέγχου των εξωτερικών συνόρων της. Επίσης, η ΕΕ οφείλει να δώσει ένα σαφές μήνυμα στους Ευρωπαίους ότι η συλλογική διαχείριση είναι πιο αποτελεσματική όσον αφορά τη μετανάστευση.

1.2.

Η ΕΟΚΕ λαμβάνει γνώση της παρουσίασης του νέου ΣΜΑ, όπου παρατίθενται αναλυτικά τα πενταετή προγράμματα εργασιών της Επιτροπής σχετικά με την κοινή διαχείριση της μετανάστευσης και του ασύλου. Υπό αυτήν την έννοια, πρόκειται μάλλον για θεματολόγιο εργασίας της Επιτροπής παρά για σύμφωνο. Οι προτάσεις που συνοδεύουν το ΣΜΑ είναι σημαντικές αλλά ανεπαρκείς για την ανάπτυξη του κοινού ευρωπαϊκού πλαισίου για τη διαχείριση της μετανάστευσης, το οποίο θα πρέπει να είναι και αποτελεσματικό και σύμφωνο με τις αξίες και τους στόχους της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της διότι οι περισσότερες προτάσεις του νέου ΣΜΑ αφορούν τη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων και των επιστροφών, αλλά δεν προσδίδουν τη δέουσα προσοχή στους νόμιμους διαύλους μετανάστευσης, τις ασφαλείς οδούς για την απόκτηση ασύλου ή την ένταξη και την ενσωμάτωση των υπηκόων τρίτων χωρών στην ΕΕ.

1.3.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της διότι στο ΣΜΑ δεν γίνεται αναφορά στο παγκόσμιο σύμφωνο των Ηνωμένων Εθνών για την ασφαλή, ομαλή και τακτική μετανάστευση (2018) ως πολυμερούς προάγγελου μιας πρότασης σχετικά με τη διεθνή διαχείριση της μετανάστευσης. Υποστηρίζουμε την ενίσχυση ενός παγκόσμιου πολυμερούς συστήματος που θα βασίζεται σε κανόνες (1), μεταξύ άλλων και για τον τομέα της κινητικότητας και της μετανάστευσης, και ενθαρρύνουμε την Επιτροπή να συντονίσει το νέο θεματολόγιο με τις διεθνείς πολιτικές και τα διεθνή μέσα (2). Επιπλέον, ενθαρρύνουμε τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και τα κράτη μέλη να θέσουν τη μετανάστευση και την κινητικότητα στο ευρύτερο πλαίσιο των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών.

1.4.

Στο ΣΜΑ επισημαίνονται ορθώς οι αναντιστοιχίες μεταξύ των συστημάτων ασύλου και επιστροφής των κρατών μελών, και δίνεται έμφαση στην ανάγκη για ενίσχυση της αλληλεγγύης. Ωστόσο, δεν είναι σαφές εάν η αρχή της οικειοθελούς και επιλεκτικής αλληλεγγύης θα βοηθήσει στην επίλυση των σοβαρών προκλήσεων στον τομέα του συντονισμού. Δεν γίνεται καμία αναφορά στα κίνητρα που παρέχονται στα κράτη μέλη για συμμετοχή σε αυτόν τον μηχανισμό, ιδίως σε συνέχεια της άρνησης ορισμένων εξ αυτών να συμμετάσχουν στο προηγούμενο πρόγραμμα μετεγκατάστασης. Τυχόν κίνητρα που παρέχονται για τη συμμετοχή τους δεν αφορούν τον τομέα της μετεγκατάστασης, που αποτελεί το πλέον επιτακτικό, δύσκολο και δαπανηρό ζήτημα, αλλά τον τομέα της ανάπτυξης ικανοτήτων και της επιστροφής.

1.5.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το προβλεπόμενο σύστημα ελέγχου πριν από την είσοδο καθώς και οι συνοριακές διαδικασίες είναι ανεπαρκή. Καταρχάς, το σύστημα ελέγχου δεν παρέχει αρκετές διαδικαστικές εγγυήσεις σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων των ατόμων που έχουν πρόσβαση σε αυτό. Υπό την ισχύουσα μορφή του, ασκεί μεγαλύτερη πίεση στις χώρες προκειμένου αυτές να λάβουν μια γρήγορη απόφαση και, συνεπώς, δεν λαμβάνει δεόντως υπόψη τα ατομικά δικαιώματα που περιέχονται στη Σύμβαση της Γενεύης του 1951, ιδίως όσον αφορά τη μη επαναπροώθηση. Κατά δεύτερον, όπως ίσχυσε με την προσέγγιση των κέντρων υποδοχής και ταυτοποίησης, οι όροι της υποδοχής των μεταναστών και των αιτούντων άσυλο γεννούν σοβαρές ανησυχίες που πρέπει να εξεταστούν πλήρως (3).

1.6.

Η ΕΟΚΕ αναμένει το έγγραφο για τη στρατηγική της ΕΕ σχετικά με την οικειοθελή επιστροφή και την επανένταξη· ελπίζει ότι στο έγγραφο θα προβλέπεται η προώθηση ισχυρών μέτρων για την επανένταξη, και θα αποφεύγεται μια προσέγγιση που επικεντρώνεται κυρίως στην αστυνόμευση. Οι επιστροφές θα πρέπει να περιλαμβάνουν διάφορους κοινωνικούς, οικονομικούς και πολιτικούς φορείς που μπορούν να δημιουργήσουν ένα πιο συνολικό και ανθρώπινο περιβάλλον.

1.7.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις πρωτοβουλίες διάσωσης στη θάλασσα που επιδιώκουν πράγματι να σώσουν ζωές. Για την ΕΟΚΕ, η έρευνα και διάσωση στη θάλασσα αποτελεί διεθνή νομική υποχρέωση με την οποία πρέπει να συμμορφώνονται τα κράτη μέλη, ενώ θα πρέπει να προβλέπονται αποτελεσματικοί και κατάλληλοι δημόσιοι μηχανισμοί για τον σκοπό αυτό. Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι απαιτούνται συνεχείς προσπάθειες για την αποφυγή της ποινικοποίησης των ανθρωπιστικών φορέων που διενεργούν αναγκαίες επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης.

1.8.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις πρωτοβουλίες βελτίωσης της κοινής ευθύνης και της διακυβέρνησης των μεταναστευτικών ροών με τρίτες χώρες. Εκφράζει, ωστόσο, την ανησυχία της για τη χρήση μηχανισμών συνεργασίας που ενδέχεται να οδηγήσουν σε ανάθεση των καθηκόντων διαχείρισης της μετανάστευσης της ΕΕ σε τρίτους ή να μετατρέψουν τη διαχείριση της μετανάστευσης σε αντικίνητρο για τις εν λόγω χώρες, καθώς και για τον πειρασμό να εξαρτηθεί η αναπτυξιακή βοήθεια και συνεργασία από την ανάπτυξη πολιτικών αναφορικά με τον έλεγχο της μετανάστευσης και/ή την επανεισδοχή.

1.9.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την ανάπτυξη ασφαλών και νόμιμων οδών για την πρόσβαση στην ευρωπαϊκή επικράτεια, ιδίως μέσω επανεγκατάστασης και προγραμμάτων προωθούμενων από τις κοινότητες. Ωστόσο, θεωρεί ότι αυτοί οι δίαυλοι ανταποκρίνονται μόνο στις ανάγκες ατόμων με συγκεκριμένο προφίλ και δεν παρέχουν ολοκληρωμένες, αποτελεσματικές ή ασφαλείς αποκρίσεις στην ανάγκη για τακτικούς διαύλους όσον αφορά τη μετανάστευση προς την ΕΕ. Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της διότι τα μέτρα για τη βελτίωση των νόμιμων οδών εισόδου περιορίζονται στην προσέλκυση ταλέντων και στην αναθεώρηση της οδηγίας για την μπλε κάρτα και των οδηγιών για τις σπουδές και την έρευνα. Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση της κινητικότητας έχει καίρια σημασία προκειμένου να προσφερθούν εναλλακτικές λύσεις που θα υπερβαίνουν τον έλεγχο των συνόρων και την επιστροφή.

1.10.

Η ΕΟΚΕ θα ήθελε να επιστήσει την προσοχή στις συνθήκες εργασίας και διαβίωσης των πολυάριθμων υπηκόων τρίτων χωρών, ιδίως εκείνων που απασχολούνται στον τομέα της γεωργίας. Τα κράτη μέλη και οι εξειδικευμένοι φορείς τους πρέπει να αντιμετωπίσουν τις περιπτώσεις κακομεταχείρισης και εκμετάλλευσης και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτικών αλλά και οι συνδικαλιστικές οργανώσεις πρέπει να ενθαρρυνθούν να συνεργάζονται με υπηκόους τρίτων χωρών, ανεξαρτήτως του επιπέδου απασχόλησης και της αμοιβής τους.

1.11.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία ότι η καταπολέμηση των δικτύων θα μπορούσε να οδηγήσει σε παραβίαση των δικαιωμάτων των θυμάτων εμπορίας και λαθραίας διακίνησης ανθρώπων, και εκφράζει ιδιαίτερη ανησυχία για τη συμμετοχή τρίτων χωρών, όπου δεν τηρούνται τα θεμελιώδη δικαιώματα των ατόμων αυτών ή δεν τους παρέχονται αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης. Για παράδειγμα, έχουμε δει πώς χρησιμοποιείται η προσπάθεια καταπολέμησης της εμπορίας ανθρώπων για την ποινικοποίηση της δράσης των ανθρωπιστικών οργανώσεων.

1.12.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η καταπολέμηση των δικτύων παράνομης διακίνησης και εμπορίας ανθρώπων πρέπει να συνεχιστεί, και αναγνωρίζει πλήρως την ανάγκη για μια αποτελεσματικότερη οδηγία σχετικά με την επιβολή κυρώσεων σε όσους απασχολούν παράνομα ανθρώπους.

1.13.

Η ΕΟΚΕ προσβλέπει στην ανάπτυξη του σχεδίου δράσης για την ενσωμάτωση και την ένταξη για την περίοδο 2021-2027 (4) που παρουσιάστηκε πρόσφατα. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την απογοήτευσή της διότι το ζήτημα αυτό, το οποίο έχει ζωτική σημασία για τη συνύπαρξη στις κοινωνίες μας, αναφέρεται τόσο επιγραμματικά στο ΣΜΑ. Δεν υπάρχει καμία ένδειξη στην ανακοίνωση σχετικά με την κλίμακα και τη δομή της στήριξης για τα μέτρα ενσωμάτωσης. Η ΕΟΚΕ διαθέτει εκτενή πείρα σχετικά με ζητήματα που συνδέονται με την ενσωμάτωση και, δυστυχώς, το νέο ΣΜΑ, στην τρέχουσα μορφή του, χαρακτηρίζεται από έλλειψη φιλοδοξίας και σαφήνειας αναφορικά με τα εργαλεία και τα κίνητρα που παρέχονται στα διάφορα ενδιαφερόμενα μέρη.

2.   Γενικό πλαίσιο

2.1.

Στις 23 Σεπτεμβρίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το νέο πρόγραμμα εργασίας της για τη μετανάστευση και το άσυλο, με τίτλο Ένα Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο. Το έγγραφο αποτελεί συνέχεια των προγραμμάτων εργασίας που έχουν καταρτιστεί για το συγκεκριμένο ζήτημα από το 1999, τα οποία σε χρονολογική σειρά είναι τα ακόλουθα: του Τάμπερε (1999), της Χάγης (2004), της Στοκχόλμης (2009) και το Ευρωπαϊκό Θεματολόγιο για τη Μετανάστευση (2015).

2.2.

Στόχος του νέου συμφώνου για τη μετανάστευση και το άσυλο (ΣΜΑ) είναι να παράσχει ένα νέο πλαίσιο δράσης που θα εξασφαλίσει την ελεύθερη κυκλοφορία στον χώρο Σένγκεν, θα διασφαλίσει τα θεμελιώδη δικαιώματα και θα επιτύχει μια αποτελεσματική μεταναστευτική πολιτική. Η επεξεργασία του ΣΜΑ άρχισε τον Δεκέμβριο του 2019 και έχει συμπεριλάβει δύο πλήρεις γύρους διαβουλεύσεων με όλα τα κράτη μέλη, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, τα εθνικά κοινοβούλια, την κοινωνία των πολιτών, τους κοινωνικούς εταίρους και τις επιχειρήσεις, με σκοπό την ενσωμάτωση διαφόρων οπτικών. Το ΣΜΑ θα παρουσιαστεί σύντομα στο Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο.

2.3.

Το Ευρωπαϊκό Θεματολόγιο για τη Μετανάστευση του 2015 αποτελούσε άμεση απόκριση στην κατάσταση κρίσης στη Μεσόγειο, αλλά σκοπός του ΣΜΑ είναι η εξασφάλιση ενός νέου, μακροπρόθεσμου ευρωπαϊκού πλαισίου για την αντιμετώπιση των διαφόρων προκλήσεων με τις οποίες έρχονται αντιμέτωπα τα κράτη μέλη, τόσο σε κανονικές συνθήκες όσο και σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης ή κρίσης, με τρόπους που αντικατοπτρίζουν πάντα τις ευρωπαϊκές αξίες.

2.4.

Η Επιτροπή παρατηρεί στο ΣΜΑ ότι το 2019 ζούσαν στην Ευρώπη 20,9 εκατομμύρια υπήκοοι τρίτων χωρών (4,7 % του συνολικού πληθυσμού) και ότι κατά το έτος αυτό εκδόθηκαν στα κράτη μέλη περίπου 3 εκατομμύρια πρώτες άδειες διαμονής. Οι χώρες της ΕΕ φιλοξενούσαν 2,6 εκατομμύρια πρόσφυγες το 2019 (0,6 % του συνολικού πληθυσμού της ΕΕ) και 698 000 νέες αιτήσεις χορήγησης ασύλου υποβλήθηκαν κατά το ίδιο έτος. Η Επιτροπή σημειώνει επίσης ότι το 2019 τα άτομα που επιχείρησαν να εισέλθουν στην επικράτεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης παράνομα ανέρχονταν σε 142 000 και ότι πραγματοποιήθηκε μόλις το ένα τρίτο των επιστροφών.

2.5.

Για να αντιμετωπιστεί η νέα αυτή κατάσταση, η οποία διαφέρει σημαντικά από αυτήν της περιόδου 2015-2016, επιδιώκονται μέσω του ΣΜΑ τα εξής: δικαιότερος επιμερισμός των ευθυνών μεταξύ των κρατών μελών και βελτίωση της αλληλεγγύης μεταξύ τους, επίτευξη προόδου σχετικά με την αποτελεσματικότερη διαχείριση της μετανάστευσης, του ασύλου και των συνόρων, καθώς και βελτίωση της διακυβέρνησης και γεφύρωση των υφιστάμενων χασμάτων.

2.6.

Το ΣΜΑ εστιάζει σε τρεις βασικούς τομείς: (1) στη βελτίωση της συνεργασίας με τρίτες χώρες καταγωγής και διέλευσης με σκοπό τη βελτίωση της διαχείρισης της μετανάστευσης, (2) στη βελτίωση της διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ, με την ενίσχυση της τεχνικής συνεργασίας και των μηχανισμών ταυτοποίησης και με την τροποποίηση και επικαιροποίηση των διαδικασιών για τη διασφάλιση μεγαλύτερης σαφήνειας στην κατανομή των ευθυνών και (3) στη δημιουργία ενός νέου μόνιμου μηχανισμού αλληλεγγύης.

2.7.

Ειδικότερα, το ΣΜΑ αποσκοπεί στα εξής: προώθηση άρτιας και δίκαιης διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων, συμπεριλαμβανομένων των ελέγχων ταυτότητας, υγείας και ασφάλειας· δίκαιους και αποτελεσματικούς κανόνες για το άσυλο, εξορθολογισμό των διαδικασιών ασύλου και επιστροφής· νέο μηχανισμό αλληλεγγύης για καταστάσεις έρευνας και διάσωσης, πιέσεων και κρίσεων· καλύτερη ανάλυση προοπτικών, ετοιμότητας και αντιμετώπισης κρίσεων· αποτελεσματική πολιτική επιστροφής και συντονισμένη προσέγγιση των επιστροφών σε επίπεδο ΕΕ· ολοκληρωμένη διακυβέρνηση σε επίπεδο ΕΕ για την καλύτερη διαχείριση και εφαρμογή των πολιτικών ασύλου και μετανάστευσης· αμοιβαία επωφελείς εταιρικές σχέσεις με τις κυριότερες τρίτες χώρες καταγωγής και διέλευσης· ανάπτυξη βιώσιμων νόμιμων οδών για τα άτομα που χρήζουν προστασίας και για την προσέλκυση ταλέντων στην ΕΕ· και υποστήριξη αποτελεσματικών πολιτικών ένταξης.

2.8.

Η παρουσίαση του ΣΜΑ συνοδεύεται και από άλλα νέα έγγραφα, τα οποία χρήζουν προσεκτικότερης εξέτασης, καθώς σε αυτά περιγράφονται αναλυτικά τα επιμέρους στοιχεία του προγράμματος εργασίας που προτείνεται στο ΣΜΑ. Η Επιτροπή (1) προτείνει έναν κανονισμό για τη διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης, συμπεριλαμβανομένου ενός νέου μηχανισμού αλληλεγγύης· προτείνεται νέα νομοθεσία για τη θέσπιση διαδικασίας ελέγχου διαλογής στα εξωτερικά σύνορα· (2) τροποποιεί την πρόταση για έναν νέο κανονισμό για τις διαδικασίες ασύλου ώστε να συμπεριλάβει μια νέα διαδικασία στα σύνορα και να καταστήσει τις διαδικασίες ασύλου πιο αποτελεσματικές· (3) τροποποιεί την πρόταση κανονισμού Eurodac ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες δεδομένων του νέου πλαισίου της ΕΕ για τη διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης· (4) καθορίζει νέα στρατηγική για τις οικειοθελείς επιστροφές και την επανένταξη· (5) εκδίδει σύσταση σχετικά με τη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών όσον αφορά τις δραστηριότητες διάσωσης ιδιωτικών φορέων· (6) υποβάλει σύσταση σχετικά με νόμιμες οδούς προστασίας στην ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της επανεγκατάστασης· (7) προτείνει νομοθεσία για την αντιμετώπιση καταστάσεων κρίσης και ανωτέρας βίας και την κατάργηση της οδηγίας για την προσωρινή προστασία και (8) παρουσιάζει ένα σχέδιο στρατηγικής για την ετοιμότητα αντιμετώπισης και τη διαχείριση μεταναστευτικών κρίσεων.

3.   Παρατηρήσεις σχετικά με την παρουσίαση του νέου συμφώνου για τη μετανάστευση και το άσυλο

3.1.

Η ΕΟΚΕ λαμβάνει γνώση της παρουσίασης του νέου ΣΜΑ, διότι σε αυτήν παρατίθενται αναλυτικά τα πενταετή προγράμματα εργασιών της Επιτροπής σχετικά με την κοινή διαχείριση της μετανάστευσης και του ασύλου. Οι προτάσεις που συνοδεύουν το ΣΜΑ είναι σημαντικές αλλά ανεπαρκείς για την ανάπτυξη κοινού ευρωπαϊκού πλαισίου για τη διαχείριση της μετανάστευσης, το οποίο πρέπει να είναι και αποτελεσματικό και σύμφωνο με τις αξίες και τους στόχους της ΕΕ. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι έχει ζωτική σημασία να εξεταστούν ενδελεχώς οι προτάσεις αυτές.

1.	Ένα κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο για τη διαχείριση της μετανάστευσης και του ασύλου

3.2.

Στο ΣΜΑ επισημαίνονται ορθώς οι αναντιστοιχίες μεταξύ των συστημάτων ασύλου και επιστροφής των κρατών μελών, και δίνεται έμφαση στην ανάγκη τόσο για ενίσχυση της αλληλεγγύης στο εσωτερικό της ΕΕ με καταπολέμηση των ελλείψεων σε επίπεδο εφαρμογής όσο και για βελτίωση και ενίσχυση της συνεργασίας με τρίτες χώρες. Ωστόσο, δεν είναι σαφές εάν η αρχή της οικειοθελούς και επιλεκτικής αλληλεγγύης θα βοηθήσει στην επίλυση των σοβαρών προκλήσεων στον τομέα του συντονισμού που έχουν παρουσιαστεί την τελευταία δεκαετία.

3.3.

Σκοπός του ΣΜΑ είναι να βελτιωθούν οι διαδικασίες εισόδου μέσω της διευκόλυνσης της ταχείας ταυτοποίησης των ατόμων που υποβάλλουν αίτηση για καταφύγιο και μέσω της προώθησης των διαδικασιών επιστροφής όσων επιχειρούν να εισέλθουν παράνομα στην ευρωπαϊκή επικράτεια. Η πρόταση για νέες διαδικασίες ελέγχου πριν από την είσοδο έχει σκοπό να διευκολύνει την ταχεία επεξεργασία, επιτρέποντας τις επιστροφές σε τρίτες χώρες που είναι ασφαλείς ή αποτελούν χώρες καταγωγής, και διασφαλίζοντας παράλληλα την εξέταση των αιτήσεων ανά περίπτωση.

3.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι μηχανισμοί ελέγχου πριν από την είσοδο αποτελούν νέα συνεισφορά που αξίζει να εξεταστεί, αλλά αναρωτιέται πόσο εφικτή θα είναι η έμπρακτη εφαρμογή τους. Η περίοδος των πέντε ημερών για την ολοκλήρωση του ελέγχου όχι μόνο δεν φαίνεται να βοηθά τις χώρες που δέχονται τους μεγαλύτερους αριθμούς ατόμων παράτυπα δια θαλάσσης, αλλά φαίνεται επίσης ότι οδηγεί στην άσκηση μεγαλύτερης πίεσης στις εν λόγω χώρες να λάβουν ταχεία απόφαση, και καθιστά πολύ δύσκολη τη λήψη αυτής της απόφασης με εξασφάλιση των αναγκαίων εγγυήσεων και σύμφωνα με τις αρχές της ασφάλειας και της προστασίας των δικαιωμάτων στο πλαίσιο του διεθνούς συστήματος ασύλου, με άλλα λόγια επιδεικνύοντας τον δέοντα σεβασμό για τα ατομικά δικαιώματα που κατοχυρώνονται με τη Σύμβαση της Γενεύης του 1951. Επίσης, δεν είναι σαφές με ποιον τρόπο θα βελτιωθούν οι διαδικασίες επιστροφής, όταν οι περισσότερες εξ αυτών δεν εφαρμόζονται σωστά –όπως αναγνωρίζεται συχνά στο ΣΜΑ– όχι μόνο λόγω έλλειψης τεχνικών ικανοτήτων στις χώρες της ΕΕ, αλλά και λόγω της αδυναμίας αντίδρασης από την πλευρά των χωρών υποδοχής.

3.5.

Σύμφωνα με την πρόταση, οι αιτήσεις χορήγησης ασύλου που υποβάλλονται στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ πρέπει να αξιολογούνται στο πλαίσιο των διαδικασιών ασύλου της ΕΕ· δεν στοιχειοθετούν αυτόματο δικαίωμα εισόδου στην ΕΕ. Η διαδικασία αυτή θα δημιουργήσει πιθανότατα σοβαρά προβλήματα στους τόπους όπου θα πραγματοποιείται ο έλεγχος πριν από την είσοδο, τόπους που θα πρέπει να προετοιμαστούν ώστε να φιλοξενήσουν σημαντικούς αριθμούς ατόμων, και θα δώσει ένα επιπλέον κίνητρο για τη μετάβαση σε ταχύτερες επιστροφές. Οι συνοριακές διαδικασίες ενέχουν τον κίνδυνο μείωσης των ασφαλιστικών δικλείδων και αύξησης των περιπτώσεων κράτησης ή συνθηκών που προσομοιάζουν σε κράτηση. Η χρήση των εννοιών των πληροφοριών σχετικά με τις χώρες καταγωγής και τις ασφαλείς χώρες κατά την οργάνωση των ελέγχων πριν από την είσοδο είναι ιδιαίτερα προβληματική, διότι δεν συνάδει με την αξιολόγηση ανά περίπτωση (5). Η χορήγηση διεθνούς προστασίας δεν αποτελεί λειτουργία που βασίζεται στην ιθαγένεια αλλά στις απειλές και στους κινδύνους για τη ζωή των ατόμων.

3.6.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι επιδιώκονται εναλλακτικές προσεγγίσεις προκειμένου να καθοριστεί το κράτος που είναι αρμόδιο για την εξέταση αίτησης διεθνούς προστασίας υπό το πρίσμα των δυσκολιών που έχουν εντοπιστεί μέχρι στιγμής. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ διερωτάται ποιες θα είναι αυτές οι εναλλακτικές και σε τι θα συνίσταται η αλλαγή όταν η πρόταση νέου κανονισμού για τις διαδικασίες διεθνούς προστασίας που θα περιλαμβάνει μια νέα διαδικασία στα σύνορα και θα συμβάλλει στη μεγαλύτερη αποδοτικότητα των διαδικασιών ασύλου ακολουθεί απλώς την ίδια προσέγγιση που ακολουθεί και ο κανονισμός του Δουβλίνου που ισχύει επί του παρόντος.

3.7.

Στο πλαίσιο του νέου μηχανισμού αλληλεγγύης, τα κράτη μέλη θα είναι σε θέση να συμμετέχουν στη μετεγκατάσταση ή την επιστροφή βάσει χορηγίας ατόμων που τελούν σε καθεστώς παρατυπίας. Η ΕΟΚΕ διατηρεί επιφυλάξεις σχετικά με τη σκοπιμότητα αυτού του μηχανισμού που βασίζεται επιπλέον σε μια υποθετική οικειοθελή αλληλεγγύη. Δεν γίνεται καμία αναφορά στα κίνητρα που θα χρειαστεί να λάβουν τα κράτη μέλη για να συμμετάσχουν σε αυτόν τον μηχανισμό, ιδίως μετά την άρνηση ορισμένων εξ αυτών να συμμετάσχουν στο προηγούμενο πρόγραμμα μετεγκατάστασης (6) ή την έλλειψη ρητής υποχρέωσης: θα πρέπει να επισημανθεί ότι αυτός ο μηχανισμός που βασίζεται στην αλληλεγγύη μπορεί να έχει επίσης το αντίθετο αποτέλεσμα, της μετεγκατάστασης δηλαδή του συγκεκριμένου ατόμου στο κράτος μέλος που παρέχει τη χορηγία, εάν η επιστροφή δεν πραγματοποιηθεί όντως εντός διαστήματος οκτώ μηνών. Αυτό ενδέχεται να οδηγήσει σε κενά λογοδοσίας όσον αφορά τα δικαιώματα των επαναπατριζόμενων. Επιπλέον, βάσει του προτεινόμενου νέου μηχανισμού αλληλεγγύης, τα κράτη μέλη λαμβάνουν κίνητρα να μην συμμετάσχουν στη μετεγκατάσταση, που αποτελεί το πλέον επιτακτικό, δύσκολο και δαπανηρό ζήτημα, αλλά μπορούν αντ’ αυτού να επιλέξουν να συμμετάσχουν σε επιστροφή (7).

3.8.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη μείωση των προθεσμιών για την εξασφάλιση καθεστώτος επί μακρόν διαμένοντος από πέντε σε τρία έτη για άτομα που απολαμβάνουν διεθνή προστασία εάν αποφασίσουν να μείνουν στο κράτος μέλος που τους παρέχει αυτή την προστασία. Σκοπός είναι σαφώς η διευκόλυνση της ενσωμάτωσης στις τοπικές κοινότητες, αν και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι περιορίζεται επίσης η κινητικότητα στο εσωτερικό της ΕΕ.

3.9.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τα μέτρα για τη βελτίωση του συντονισμού μεταξύ των εθνικών στρατηγικών για το άσυλο και των πολιτικών για την επιστροφή, αλλά εκφράζει τη λύπη της διότι έχουν υποβληθεί περισσότερες προτάσεις για τον συντονισμό των μέσων όσον αφορά τις επιστροφές από ό, τι για τον συντονισμό των διαδικασιών ασύλου και υποδοχής προσφύγων.

3.10.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί επίσης την προβλεπόμενη ίδρυση του Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Άσυλο, ως αναγκαίο βήμα για την επίτευξη μεγαλύτερης σύγκλισης και την καλύτερη εφαρμογή των κοινών κανόνων για το άσυλο.

3.11.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η πρόοδος όσον αφορά την προστασία και την παροχή βοήθειας στις πλέον ευάλωτες ομάδες, όπως οι ανήλικοι μετανάστες, ιδίως όταν ταξιδεύουν χωρίς την οικογένειά τους, είναι ζωτικής σημασίας (8). Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Κηδεμονίας θα πρέπει να αναλάβει σημαντικότερο ρόλο στην προστασία αυτών των ατόμων, ενώ θα πρέπει να βελτιωθούν η ενσωμάτωση και ένταξή τους στις χώρες της ΕΕ με την παροχή νομικής συνδρομής, στέγασης, πρόσβασης σε εκπαίδευση κ.λπ.

3.12.

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να ακολουθήσουν μια περισσότερο προορατική στάση αναφορικά με την ταυτοποίηση και την προστασία των γυναικών και των κοριτσιών που πέφτουν θύματα εμπορίας ανθρώπων με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση ή άλλες μορφές έμφυλης βίας.

3.13.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι χώρες της ΕΕ κατά τη διασφάλιση των επιστροφών, καθώς και την προθυμία της Επιτροπής να μεταβεί προς ένα κοινό και αποτελεσματικό ευρωπαϊκό σύστημα επιστροφής. Η πρόταση βασίζεται στη βελτίωση της επιχειρησιακής στήριξης των επιστροφών και προτείνει τον διορισμό εθνικών συντονιστών των επιστροφών. Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της διότι τα προβλήματα κατά τη λειτουργία των προγραμμάτων επιστροφής δεν προσδιορίζονται δεόντως (9), με αποτέλεσμα η θέση αυτή –η οποία θεωρείται στρατηγικής σημασίας– να εξαρτάται από την προθυμία συνεργασίας των τρίτων χωρών, είτε πρόκειται για χώρες καταγωγής είτε για χώρες διέλευσης.

3.14.

Η ΕΟΚΕ αναμένει να της κοινοποιηθεί η στρατηγική της ΕΕ για τις εθελοντικές επιστροφές και την επανένταξη, ένα έγγραφο που αναμένεται να ενισχύσει σημαντικά τη λήψη ισχυρών μέτρων για την επανένταξη και την απομάκρυνση από μια προσέγγιση που επικεντρώνεται κυρίως στην αστυνόμευση. Αυτός είναι ο κίνδυνος που υπάρχει εάν ο Frontex επεκτείνει την εντολή του με σκοπό τις αποτελεσματικότερες διαδικασίες επιστροφής, ενώ οι επιχειρήσεις του δεν συνδέονται με διάφορους κοινωνικούς, οικονομικούς και πολιτικούς φορείς που μπορεί να δημιουργήσουν ένα περισσότερο ολοκληρωμένο και ανθρώπινο περιβάλλον επιστροφών.

3.15.

H EOKΕ θεωρεί ζωτικής σημασίας τη βελτίωση των μηχανισμών λογοδοσίας για τις ενέργειες του Frontex, και την παρακολούθηση των δραστηριοτήτων προκειμένου να διασφαλιστεί η προστασία και η εξασφάλιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των ατόμων.

3.16.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει τη σημασία της προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα που καταγράφονται στο Eurodac και ότι η αναγκαιότητα και η αναλογικότητα των μέτρων που λαμβάνονται πρέπει να δικαιολογούνται, με δεδομένη την ευαισθησία των δεδομένων που περιλαμβάνονται, ιδίως στις περιπτώσεις που αφορούν αιτούντες διεθνούς προστασίας, και την εμπιστευτικότητα της διαδικασίας (10).

2.	Ένα αξιόπιστο σύστημα ετοιμότητας όσον αφορά τη μετανάστευση και αντίδρασης σε περιπτώσεις κρίσεων

3.17.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόοδο που έχει σημειωθεί σχετικά με τη βελτίωση της πρόληψης και της διαχείρισης των μεταναστευτικών κρίσεων και τα μέτρα που ενδέχεται να εγκριθούν προκειμένου να διασφαλισθεί η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών και η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων των ατόμων που ενδέχεται να επηρεαστούν από τέτοιες κρίσεις. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της διότι η προσέγγιση αυτή βασίζεται στην έννοια των κέντρων υποδοχής και ταυτοποίησης, τα οποία έχουν αποδειχθεί μέρη παραβίασης των δικαιωμάτων των ατόμων που αιτούνται διεθνή προστασία στην ΕΕ.

3.18.

Η ΕΟΚΕ κατανοεί την ανάγκη βελτίωσης των μηχανισμών αντιμετώπισης καταστάσεων κρίσης, αλλά αμφισβητεί την αξία της επανεξέτασης, για παράδειγμα, της οδηγίας για την προσωρινή προστασία όταν αυτή δεν έχει εφαρμοστεί με δέοντα τρόπο τα τελευταία έτη. Όπως προαναφέρθηκε, η ΕΟΚΕ παροτρύνει την Επιτροπή και τα άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ να μην θέτουν με κανένα τρόπο φραγμούς στην πρόσβαση σε διεθνή προστασία και να μην περιορίζουν το περιεχόμενό της.

3.	Σύστημα ολοκληρωμένης διαχείρισης των συνόρων

3.19.

Η διαχείριση των εξωτερικών συνόρων αποτελεί ευθύνη την οποία μοιράζονται η ΕΕ και τα κράτη μέλη της· συνεπώς, η ανάγκη αξιολόγησης των μέσων υλοποίησής της έχει ζωτική σημασία. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να επισημάνει ότι η χρήση ανθρώπινων ή τεχνολογικών πόρων πρέπει να είναι πάντα ανάλογη προς την πραγματικότητα της κατάστασης και πρέπει, σε όλες ανεξαιρέτως τις περιπτώσεις, να επιδεικνύεται ο δέων σεβασμός για τα θεμελιώδη ατομικά δικαιώματα και τις ατομικές ελευθερίες.

3.20.

Η επίτευξη πλήρους διαλειτουργικότητας των συστημάτων ΤΠ αποτελεί αναγκαίο βήμα για την υλοποίηση μιας συνεκτικής και αποτελεσματικής πολιτικής για ολόκληρη την ΕΕ. Πλήρης διαλειτουργικότητα θα πρέπει να επιτευχθεί σύντομα και λαμβάνοντας δεόντως υπόψη την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και των θεμελιωδών δικαιωμάτων.

3.21.

Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ επικροτεί τις πρωτοβουλίες διάσωσης στη θάλασσα που έχουν πράγματι ως σκοπό να σώσουν ζωές, αλλά εκφράζει την ανησυχία της για τη συμμετοχή ιδιωτικών εταιρειών, οι ενέργειες των οποίων δεν παρακολουθούνται αυστηρά όπως δεν παρακολουθείται ούτε και κατά πόσον συμμορφώνονται με το πλαίσιο για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Για την ΕΟΚΕ, η έρευνα και διάσωση στη θάλασσα αποτελεί διεθνή νομική υποχρέωση με την οποία πρέπει να συμμορφώνονται τα κράτη μέλη, με αποτελεσματικούς και επαρκείς δημόσιους μηχανισμούς να παρέχονται για τον σκοπό αυτό.

3.22.

Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι είναι απαραίτητες οι συνεχείς προσπάθειες για την αποφυγή της ποινικοποίησης των ανθρωπιστικών φορέων που διενεργούν αναγκαίες επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης.

3.23.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της σχετικά με τον κίνδυνο μετατροπής ιδιωτικών σκαφών σε κέντρα κράτησης αιτούντων άσυλο υπό το πρίσμα της παθητικότητας που επιδεικνύουν ορισμένα κράτη μέλη.

3.24.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις προσπάθειες διασφάλισης της ομαλοποίησης της ελεύθερης κυκλοφορίας στον χώρο Σένγκεν, και αναμένει σύντομα περισσότερα στοιχεία σχετικά με τους μηχανισμούς αξιολόγησης Σένγκεν. Η ΕΟΚΕ προσβλέπει επίσης στην προβλεπόμενη στρατηγική για το μέλλον του Σένγκεν και ελπίζει ότι θα οδηγήσει σε έναν ισχυρότερο και πληρέστερο χώρο Σένγκεν.

4.	Ενίσχυση της προσπάθειας καταπολέμησης της παράνομης διακίνησης ανθρώπων

3.25.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η καταπολέμηση των δικτύων παράνομης διακίνησης και εμπορίας ανθρώπων πρέπει να συνεχιστεί, και αναγνωρίζει πλήρως την ανάγκη για μια αποτελεσματικότερη οδηγία σχετικά με την επιβολή κυρώσεων σε όσους απασχολούν παράνομα ανθρώπους: ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ θεωρεί χρήσιμο να δημιουργηθούν μηχανισμοί που θα ενθαρρύνουν την καταγγελία ατόμων ή επιχειρήσεων που εκμεταλλεύονται θύματα εμπορίας και παράνομης διακίνησης και άτομα χωρίς άδεια εργασίας (11).

3.26.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία ότι η καταπολέμηση των δικτύων θα μπορούσε να οδηγήσει σε παραβίαση των δικαιωμάτων των θυμάτων εμπορίας και λαθραίας διακίνησης ανθρώπων, και εκφράζει ιδιαίτερη ανησυχία για τη συμμετοχή τρίτων χωρών, όπου δεν τηρούνται τα θεμελιώδη δικαιώματα των ατόμων αυτών ή δεν τους παρέχονται αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης. Για παράδειγμα, έχουμε δει πώς χρησιμοποιείται η προσπάθεια καταπολέμησης της εμπορίας ανθρώπων για την ποινικοποίηση της δράσης των ανθρωπιστικών οργανώσεων.

5.	Συνεργασία με τους διεθνείς εταίρους μας

3.27.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις πρωτοβουλίες βελτίωσης της κοινής ευθύνης και της διακυβέρνησης των μεταναστευτικών ροών με τρίτες χώρες. Εκφράζει, ωστόσο, την ανησυχία της για τη χρήση μηχανισμών συνεργασίας που ενδέχεται να οδηγήσουν σε ανάθεση των καθηκόντων διαχείρισης της μετανάστευσης της ΕΕ σε τρίτους ή να μετατρέψουν τη διαχείριση της μετανάστευσης σε αντικίνητρο για τις εν λόγω χώρες, καθώς και για τον πειρασμό να εξαρτηθεί η αναπτυξιακή βοήθεια και συνεργασία από την ανάπτυξη πολιτικών αναφορικά με τον έλεγχο της μετανάστευσης και/ή την επανεισδοχή. Έχει σημασία να επαναληφθεί ότι η μεταναστευτική πολιτική, η πολιτική για τη συνεργασία και την αναπτυξιακή βοήθεια και η εμπορική πολιτική πρέπει να διαφοροποιούνται στο πλαίσιο της εξωτερικής δράσης της ΕΕ, και να διέπονται όλες από την προοπτική του απόλυτου σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

3.28.

Ομοίως, η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαία την ενίσχυση της συνεργασίας με τις χώρες που φιλοξενούν σημαντικό αριθμό προσφύγων, υπό τον όρο ότι αυτό δεν σημαίνει περιορισμό των δυνατοτήτων των ατόμων αυτών να έχουν πρόσβαση στην ευρωπαϊκή επικράτεια και υπό τον όρο ότι η ΕΕ ενεργεί προορατικά για τις συνθήκες διαβίωσής τους και την προστασία των δικαιωμάτων τους σε τρίτες χώρες υποδοχής.

3.29.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί κάθε κοινή πρωτοβουλία για την επίτευξη προόδου ως προς τη δημιουργία συνεκτικών κοινωνιών σε τρίτες χώρες, τη μείωση της φτώχειας και των ανισοτήτων εκεί, και την προώθηση της δημοκρατίας, της ειρήνης και της ασφάλειας, αλλά δεν πιστεύει ότι τα ζητήματα αυτά θα πρέπει να συνδέονται με τη συνεργασία για τον έλεγχο των μεταναστευτικών ροών από τις εμπλεκόμενες χώρες. Η παροχή βοήθειας για την ενίσχυση των ικανοτήτων διαχείρισης της μετανάστευσης τρίτων χωρών είναι θετική αλλά δεν θα πρέπει να συνδέεται με τον ρόλο τους όσον αφορά τον έλεγχο των εξωτερικών ροών ή με συμφωνίες επανεισδοχής.

3.30.

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι το ΣΜΑ δίδει μεγάλη σημασία στη συνεργασία με τρίτες χώρες σχετικά με ζητήματα επανεισδοχής. Θα έπρεπε ωστόσο να λαμβάνει επίσης υπόψη τους κινδύνους ενδεχόμενης παραβίασης των δικαιωμάτων των επιστρεφόντων ή τα κίνητρα που μπορεί να ζητήσουν οι χώρες αυτές για να δεχτούν να συνεργαστούν με την ΕΕ.

3.31.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την ανάπτυξη ασφαλών και νόμιμων οδών για την πρόσβαση στην ευρωπαϊκή επικράτεια, ιδίως μέσω επανεγκατάστασης και προγραμμάτων επιδοτούμενων από τις κοινότητες. Ωστόσο, θεωρεί ότι αυτοί οι δίαυλοι ανταποκρίνονται μόνο στις ανάγκες ατόμων με συγκεκριμένο προφίλ (εκείνων που αναζητούν διεθνή προστασία) και δεν παρέχουν ολοκληρωμένες, αποτελεσματικές ή ασφαλείς αποκρίσεις στην ανάγκη για τακτικούς διαύλους όσον αφορά τη μετανάστευση στο εσωτερικό της ΕΕ.

6.	Προσέλκυση ταλέντων και δεξιοτήτων στην ΕΕ

3.32.

Οι εταιρικές σχέσεις προσέλκυσης ταλέντων συνιστούν πρωτοβουλία προστιθέμενης αξίας που παρέχει μια νόμιμη οδό και η ΕΟΚΕ επικροτεί αυτήν την πρωτοβουλία (12), παρότι θα έχει αρνητικές επιπτώσεις για τις χώρες προέλευσης, ιδίως όσον αφορά την δυνατότητά τους να επιτύχουν βιώσιμη ανάπτυξη. Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της διότι τα μέτρα για τη βελτίωση των νόμιμων οδών εισόδου περιορίζονται στην προσέλκυση ταλέντων και στην αναθεώρηση της οδηγίας για την μπλε κάρτα και των οδηγιών για τις σπουδές και την έρευνα, καθώς το πεδίο εφαρμογής τους είναι περιορισμένο. Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στην κινητικότητα έχει καίρια σημασία προκειμένου να προσφερθούν εναλλακτικές λύσεις που θα υπερβαίνουν τον έλεγχο των συνόρων και την επιστροφή.

3.33.

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να συμμετέχει στις δημόσιες διαβουλεύσεις σχετικά με την προσέλκυση ταλέντων και δεξιοτήτων στην ΕΕ, αλλά επαναλαμβάνει τη βασική ανάγκη προσέγγισης των αγορών εργασίας πέραν των πεδίων αυτών.

3.34.

Η ΕΟΚΕ θα ήθελε να επιστήσει την προσοχή στις συνθήκες εργασίας και διαβίωσης των πολυάριθμων υπηκόων τρίτων χωρών, ιδίως εκείνων που απασχολούνται στον τομέα της γεωργίας. Τα κράτη μέλη και οι εξειδικευμένοι φορείς τους πρέπει να αντιμετωπίσουν τις περιπτώσεις κακομεταχείρισης και εκμετάλλευσης και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών αλλά και οι συνδικαλιστικές οργανώσεις πρέπει να ενθαρρυνθούν και να λάβουν κίνητρα ώστε να συνεργαστούν με υπηκόους τρίτων χωρών, ανεξαρτήτως του επιπέδου απασχόλησης και αμοιβής τους.

7.	Στήριξη της ένταξης για κοινωνίες χωρίς αποκλεισμούς

3.35.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η ένταξη και η ενσωμάτωση των υπηκόων τρίτων χωρών έχουν καίρια σημασία για τη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής στην ΕΕ και προσβλέπει στην ανάλυση του σχεδίου δράσης για την ένταξη και την ενσωμάτωση για την περίοδο 2021-2027. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την απογοήτευσή της διότι το ζήτημα αυτό, το οποίο έχει ζωτική σημασία για τη συνύπαρξη στις κοινωνίες μας, αναφέρεται τόσο επιγραμματικά στο ΣΜΑ.

3.36.

Δεν υπάρχει καμία ένδειξη στην ανακοίνωση σχετικά με την κλίμακα και τη δομή της στήριξης για τα μέτρα ενσωμάτωσης. Η ΕΟΚΕ αναμένει ότι αυτή η έλλειψη του ΣΜΑ θα αντιμετωπιστεί από το νέο σχέδιο δράσης για την ένταξη και την ενσωμάτωση για την περίοδο 2021-2027. Η ΕΟΚΕ διαθέτει εκτενή πείρα σχετικά με ζητήματα που συνδέονται με την ενσωμάτωση και, δυστυχώς, η ισχύουσα μορφή του ΣΜΑ χαρακτηρίζεται από έλλειψη φιλοδοξίας και σαφήνειας σχετικά με τα εργαλεία και τα κίνητρα που παρέχονται στα διάφορα ενδιαφερόμενα μέρη.

---

(1)  ΕΕ C 14 της 15.1.2020, σ. 24.

(2)  Στο πρόγραμμα εργασίας της Επιτροπής για το 2021 προβλέπεται η έγκριση κοινής ανακοίνωσης σχετικά με την ενίσχυση της συμβολής της ΕΕ στη βασιζόμενη σε κανόνες πολυμέρεια κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2021.

(3)  Η ΕΟΚΕ επισκέπτεται συχνά κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης και συνεργάζεται με φορείς της κοινωνίας των πολιτών που μετέχουν σε όλες τις διαστάσεις της μετανάστευσης και της ένταξης.

(4)  Βλ. COM(2020) 758 final.

(5)  Βλ. ΕΕ C 71 της 24.2.2016, σ. 82.

(6)  Απόφαση στις συνεκδικασθείσες υποθέσεις Επιτροπή κατά Πολωνίας, C-715/17, Επιτροπή κατά Ουγγαρίας C-718/17 και Επιτροπή κατά Τσεχικής Δημοκρατίας, C-719/17.

(7)  Δυστυχώς, δεν υπάρχουν εγγυήσεις όσον αφορά περιπτώσεις όπου ορισμένες κυβερνήσεις αποφασίζουν να μετατραπούν σε βασικούς συμμετέχοντες σε επιστροφές στο πλαίσιο λαϊκιστικών κινητοποιήσεων εις βάρος μεταναστών και προσφύγων.

(8)  Βλ. ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 24.

(9)  Ανακοίνωση COM(2017) 200 final.

(10)  ΕΕ C 34 της 2.2. 2017, σ. 144.

(11)  Για παράδειγμα, στην ισπανική νομοθεσία περιλαμβάνεται η έννοια των «σχέσεων εργασίας», βάσει της οποίας —υπό ορισμένες προϋποθέσεις— εάν ένας παράτυπος αλλοδαπός εργαζόμενος καταγγείλει τον εργοδότη του που τον απασχολεί παράτυπα, θα λάβει νόμιμα έγγραφα. Ομοίως, και η Πορτογαλία διαθέτει διαδικασία νομιμοποίησης ανά περίπτωση που εφαρμόζεται σε συγκεκριμένες περιπτώσεις.

(12)  Βλ. ΕΕ C 341 της 21.11.2013, σ. 50 και ΕΕ C 458 της, 19.12.2014, σ. 7.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Ενέργεια για μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία: Στρατηγική της ΕΕ για την ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος»

[COM(2020) 299 final]

(2021/C 123/05)

Εισηγητής:

ο κ. Lutz RIBBE

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 23.9.2020
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	14.7.2020
Αρμόδιο τμήμα	Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές, κοινωνία των πληροφοριών
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	16.12.2020
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	27.1.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	557
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	242/3/10

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) υποστηρίζει την πρόθεση της Επιτροπής, όπως παρουσιάζεται στην ανακοίνωσή της: Η ενοποίηση του συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας με τα συστήματα θέρμανσης και μεταφορών είναι καθοριστικής σημασίας για την επίτευξη των στόχων της κλιματικής ουδετερότητας, της ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασμού, συμπεριλαμβανομένης της μείωσης των εισαγωγών ενέργειας, καθώς και του στόχου των προσιτών τιμών για τους καταναλωτές της Ευρώπης και για την ευρωπαϊκή οικονομία.

1.2.

Αυτό ισχύει με την επιφύλαξη του γεγονότος ότι, στην ανακοίνωσή της, η Επιτροπή αφήνει ανοικτά ορισμένα πολύ σημαντικά σημεία για την επιτυχημένη ενεργειακή μετάβαση.

1.3.

Η Επιτροπή δεν απαντά στο ερώτημα πώς προτίθεται να επιτύχει την ασφάλεια του εφοδιασμού με βάση ενεργειακές πηγές χαμηλών ή μηδενικών ανθρακούχων εκπομπών. Αναφέρει ότι το 84 % της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας πρέπει να καλύπτεται από ανανεώσιμες πηγές, χωρίς ωστόσο να κάνει αναφορά στις πηγές από τις οποίες θα πρέπει να παραχθεί το υπόλοιπο μερίδιο της ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτό δεν είναι αποδεκτό, δεδομένης της θεμελιώδους σημασίας της ασφάλειας του εφοδιασμού για την ευρωπαϊκή οικονομία και τους καταναλωτές, ιδίως επειδή ο εξηλεκτρισμός της παροχής θερμότητας και του τομέα των μεταφορών αναμένεται να αυξήσει τη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας, παρά την πρόοδο που επιτυγχάνεται στο πεδίο της ενεργειακής απόδοσης.

1.4.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την Επιτροπή ότι η ελλιπής ή ανεπαρκής τιμολόγηση των εκπομπών CO2 στον τομέα της θέρμανσης και των μεταφορών αποτελεί σοβαρό πρόβλημα για την ενοποίηση του συστήματος. Ωστόσο, δεν αρκεί η περιγραφή του προβλήματος. Απαιτούνται συγκεκριμένες προτάσεις για λύσεις. Η Επιτροπή είναι υπερβολικά διστακτική και ασαφής ως προς το σημείο αυτό.

1.5.

Η ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος απαιτεί εκσυγχρονισμό και αναβάθμιση σε ορισμένους τομείς και, σε ορισμένες περιπτώσεις, την κατασκευή νέων ενεργειακών υποδομών. Προς τούτο απαιτούνται μαζικές επενδύσεις, οι οποίες θα μπορούσαν ενδεχομένως να διευκολυνθούν από ένα ειδικό ευρωπαϊκό χρηματοδοτικό πλαίσιο, στο οποίο θα έχουν πρόσβαση οι επιχειρήσεις σε όλα τα κράτη μέλη. Οι επενδύσεις μπορούν να παράσχουν σημαντικά οικονομικά κίνητρα προκειμένου να αντιμετωπιστεί η ύφεση που έχει προκαλέσει η πανδημία COVID-19 και θα πρέπει να δημιουργήσουν ποιοτικές και δίκαιες θέσεις εργασίας. Εντούτοις, είναι σημαντικό εν προκειμένω οι επενδυτικές αποφάσεις να λαμβάνονται κατά τρόπο ώστε να στηρίζουν τους στόχους πολιτικής για την ενέργεια και το κλίμα. Δεδομένων των μεγάλων κεφαλαιακών αναγκών, είναι επίσης σημαντικό να γίνει η καλύτερη δυνατή χρήση των υφιστάμενων υποδομών. Προς τούτο απαιτείται ιεράρχηση των τεχνολογικών επιλογών που είναι διαθέσιμες για την ταχεία και αποτελεσματική ενοποίηση του συστήματος. Θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην ενεργειακή απόδοση, ιδίως στις βιομηχανικές διεργασίες, έναντι όλων των άλλων προσεγγίσεων. Πέραν τούτου, η ιεράρχηση των προτεραιοτήτων πρέπει να καταδεικνύει ποια τεχνολογία είναι η καταλληλότερη για ποια εφαρμογή, πράγμα το οποίο καθιστά δυνατή την ενοποίηση του συστήματος. Σε αυτή τη βάση, μπορούν στη συνέχεια να προγραμματιστούν οι κατάλληλες επενδύσεις σε υποδομές. Ως προς το σημείο αυτό, η ανακοίνωση της Επιτροπής είναι υπερβολικά ασαφής.

1.6.

Η ανακοίνωση δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο υδρογόνο και στην υπεράκτια αιολική ενέργεια. Πρόκειται για σημαντικές τεχνολογίες, οι οποίες όμως θα πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο συμπληρωματικά — εκεί όπου η χερσαία αιολική ενέργεια και η ηλιακή ενέργεια, καθώς και η βραχυπρόθεσμη αποθήκευση, όπως οι συσσωρευτές, δεν επαρκούν. Η χερσαία αιολική ενέργεια και η ηλιακή ενέργεια δεν αποτελούν μόνο τις φθηνότερες μορφές παραγωγής ενέργειας στο άμεσο μέλλον, αλλά είναι και οι καλύτερες επιλογές για την επίτευξη ενός σημαντικού στρατηγικού στόχου της Ενεργειακής Ένωσης: την αποκέντρωση. Με την αποκέντρωση μπορούν να δημιουργηθούν ασφαλείς και ποιοτικές θέσεις εργασίας και γενικότερα να αξιοποιηθούν πλήρως τα κοινωνικοπολιτικά οφέλη, καθώς και τα πλεονεκτήματα της περιφερειακής οικονομίας για την ενεργειακή μετάβαση, να ενδυναμωθούν οι καταναλωτές, κυρίως ως παραγωγοί-καταναλωτές, και να τεθούν στο επίκεντρο του ενεργειακού συστήματος, να καταπολεμηθεί η ενεργειακή φτώχεια, να αυξηθεί η ασφάλεια του εφοδιασμού και, συγχρόνως, να προωθηθεί η περιφερειακή ανάπτυξη και να ενισχυθεί η αποδοχή της μετάβασης. Ειδικότερα, η χερσαία αιολική ενέργεια και η φωτοβολταϊκή ενέργεια καθιστούν δυνατή την άμεση ενοποίηση του συστήματος: για παράδειγμα, με τη χρήση ηλιακής ηλεκτρικής ενέργειας επιτόπου για τη φόρτιση ηλεκτρικών αυτοκινήτων ή με τη χρήση αιολικής ενέργειας για εφαρμογές μετατροπής ηλεκτρικής ενέργειας σε θερμότητα. Αυτό το μεγάλο δυναμικό της χερσαίας αιολικής ενέργειας και της φωτοβολταϊκής ενέργειας δεν λαμβάνεται υπόψη από την Επιτροπή στην ανακοίνωσή της, πράγμα το οποίο η ΕΟΚΕ θεωρεί τεράστιο σφάλμα.

1.7.

Η ενοποίηση του συστήματος μπορεί να τονώσει την καινοτομία στην ευρωπαϊκή οικονομία και, κατ’ αυτόν τον τρόπο, να αυξήσει τη διεθνή ανταγωνιστικότητά της. Ωστόσο, αυτό θα επιτευχθεί μόνο εάν απελευθερωθεί το δυναμικό της ψηφιοποίησης για την ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος: Η τεχνητή νοημοσύνη και η εκμάθηση μηχανής μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά στην παροχή ενέργειας στους τομείς της ηλεκτρικής ενέργειας, της θέρμανσης και των μεταφορών, με γνώμονα τις εκάστοτε ανάγκες κάθε τομέα. Ωστόσο, η χρήση αυτών των τεχνολογιών πρέπει να σταθμίζεται προσεκτικά όσον αφορά τη χρησιμότητά τους και τα πιθανά προβλήματα δεοντολογίας, ιδίως σε σχέση με την κυριαρχία των δεδομένων, ενώ θα πρέπει να προηγηθεί μια πρωτοβουλία για την κατάρτιση κατάλληλα εξειδικευμένου προσωπικού. Είναι ακατανόητο το γεγονός ότι η Επιτροπή δεν αξιολογεί αυτήν την παράμετρο στην υπό εξέταση ανακοίνωση.

1.8.

Τέλος, η ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος απαιτεί την πλήρη αναδιαμόρφωση των αγορών ενέργειας κατά τρόπο που να προωθεί την ιδιοπαραγόμενη ενέργεια και να ενδυναμώνει τη θέση των καταναλωτών. Μόνο σε μια τέτοια περίπτωση μπορούν να επιτευχθούν οι επιδιωκόμενοι στόχοι της οδηγίας (ΕΕ) 2019/944 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (1) σχετικά με την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και της οδηγίας (ΕΕ) 2018/2001 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (2) για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η ενοποίηση του συστήματος θα επέλθει πολύ γρηγορότερα εάν οι καταναλωτές έχουν τη δυνατότητα να ασκούν τα δικαιώματά τους, αφενός ως παραγωγοί-καταναλωτές και αυτοπαραγωγοί και, αφετέρου, ως μέλη κοινοτήτων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να δοθεί προσοχή στον ρόλο του δημόσιου τομέα στο πεδίο της ασφάλειας του εφοδιασμού. Οι πτυχές αυτές απουσιάζουν πλήρως από την ανακοίνωση.

1.9.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την ιδέα της Επιτροπής να διοργανώσει μια σημαντική εκδήλωση με θέμα την ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος και είναι πρόθυμη να διαδραματίσει ενεργό ρόλο. Στο πλαίσιο αυτό, επιθυμεί να εξετάσει τα ζητήματα που θίγονται στην παρούσα γνωμοδότηση, τα οποία δεν εξετάζονται επαρκώς στην ανακοίνωση της Επιτροπής. Ειδικότερα, είναι σημαντικό να τονιστεί η σημασία της ενεργού συμμετοχής των πολιτών στην ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος. Ειδικά ως προς το σημείο αυτό, η ανακοίνωση της Επιτροπής είναι απογοητευτική, δεδομένου ότι θεωρεί ότι ο πολίτης δεν είναι παρά ένας καταναλωτής, ο οποίος απλώς δεν διαθέτει επαρκή πληροφόρηση.

2.   Γενικές παρατηρήσεις επί του εγγράφου της Επιτροπής

2.1.

Η ανακοίνωση της Επιτροπής ακολουθεί τη δέσμευση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050. Δεδομένου ότι το ενεργειακό σύστημα ευθύνεται για το 75 % των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, το σημαντικότερο βήμα για την υλοποίηση αυτού του στόχου είναι η δημιουργία ενός ενεργειακού συστήματος σχεδόν μηδενικών εκπομπών και ουδέτερου ως προς το ισοζύγιο CO2.

2.2.

Από την άποψη αυτή, η ενοποίηση ή η σύζευξη των διαφόρων, μέχρι στιγμής σε πολύ περιορισμένο βαθμό, συνδεδεμένων ενεργειακών τομέων —δηλαδή η ηλεκτρική ενέργεια, οι μεταφορές και η θερμότητα (συμπεριλαμβανομένων των τομέων της ψύξης και της θερμότητας βιομηχανικής διεργασίας) διαδραματίζει σημαντικό ρόλο, μια πτυχή που εξετάστηκε μόνο επιφανειακά στη δέσμη μέτρων «Καθαρή ενέργεια», μολονότι υπάρχουν εφαρμογές που υλοποιούν, εδώ και πολύ καιρό, την ενοποίηση του συστήματος, όπως η συμπαραγωγή θερμότητας και ηλεκτρικής ενέργειας.

2.3.

Στην περιγραφή της επικρατούσας κατάστασης, η Επιτροπή υπογραμμίζει ότι το ενεργειακό σύστημα χαρακτηρίζεται μέχρι στιγμής από ποικίλες παράλληλες κάθετες αξιακές αλυσίδες.

2.4.

Αυτό αντισταθμίζεται εναλλακτικά από την έννοια της ενοποίησης του ενεργειακού συστήματος. Η Επιτροπή αντιλαμβάνεται αυτήν την έννοια ως τον συντονισμένο σχεδιασμό και λειτουργία του ενεργειακού συστήματος «ως συνόλου», με σκοπό την καλύτερη διασύνδεση των ενεργειακών πηγών, των υποδομών και των τομέων κατανάλωσης. Η ανακοίνωση εντοπίζει τα διάφορα πλεονεκτήματα μιας τέτοιας ενοποίησης του ενεργειακού συστήματος: συμβολή στην επίτευξη των κλιματικών στόχων, αποδοτικότερη χρήση των ενεργειακών πηγών, μεγαλύτερη ευελιξία του ίδιου του ενεργειακού συστήματος και, τέλος, ενίσχυση της θέσης των καταναλωτών, βελτιωμένη ανθεκτικότητα, καθώς και αυξημένη ασφάλεια εφοδιασμού, μολονότι παραμένει ασαφές κατά πόσο η ασφάλεια του εφοδιασμού αφορά το ενωσιακό επίπεδο ή το επίπεδο των κρατών μελών. Ωστόσο, η πτυχή αυτή είναι σημαντική, καθώς τα κράτη μέλη ακολουθούν ενίοτε πολύ διαφορετικές στρατηγικές εν προκειμένω, ενώ οι προϋποθέσεις σε ό,τι αφορά τις εν γένει διαθέσιμες ενεργειακές πηγές ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό μεταξύ των διαφόρων κρατών μελών.

2.5.

Για τον σκοπό αυτό, η ανακοίνωση της Επιτροπής θεσπίζει ένα σχέδιο που εδράζεται σε έξι πυλώνες: 1. ένα «κυκλικό ενεργειακό σύστημα» με σαφή εστίαση στην ενεργειακή απόδοση (μέτρα που περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων: υλοποίηση της προσέγγισης «προτεραιότητα στην ενεργειακή απόδοση»· αναθεώρηση των συντελεστών πρωτογενούς ενέργειας· προώθηση των προσεγγίσεων για την παραγωγή ενέργειας από απόβλητα)· 2. αύξηση του εξηλεκτρισμού των τελικών τομέων (μέτρα που περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων: ανάπτυξη της υπεράκτιας αιολικής ενέργειας· υποχρεωτική συμπερίληψη της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές στις δημόσιες συμβάσεις· προώθηση του εξηλεκτρισμού των συστημάτων θέρμανσης κτιρίων· επέκταση των σημείων επαναφόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων· αναθεώρηση της οδηγίας για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας· νέα πρότυπα εκπομπών CO2 για τα αυτοκίνητα και τα ημιφορτηγά· αναθεώρηση της οδηγίας για τις υποδομές εναλλακτικών καυσίμων)· 3. χρήση των βιοκαυσίμων σε συγκεκριμένους τομείς (μέτρα όπως: ένα ευρωπαϊκό σύστημα πιστοποίησης για τα ανανεώσιμα καύσιμα, τα καύσιμα χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών και τα βιοκαύσιμα, και, ενδεχομένως, πρόσθετα μέτρα, όπως η θέσπιση ελάχιστων μεριδίων ή ποσοστώσεων σε συγκεκριμένους τομείς τελικής χρήσης· αναβάθμιση της δέσμευσης άνθρακα προς χρήση στην παραγωγή συνθετικών καυσίμων). 4. Επιπλέον, συνιστάται η προετοιμασία των αγορών για την απανθρακοποίηση και την αποκέντρωση της παραγωγής (μεταξύ των μέτρων περιλαμβάνονται τα ακόλουθα: συνοχή των μη ενεργειακών συνιστωσών των τιμών μεταξύ των φορέων ενέργειας· εναρμόνιση των ενεργειακών φόρων· πιθανή επέκταση του συστήματος εμπορίας εκπομπών· κατάργηση των άμεσων επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων· επανεξέταση του νομικού πλαισίου για την αγορά φυσικού αερίου· εκστρατεία ενημέρωσης των καταναλωτών σχετικά με τα δικαιώματά τους· και βελτίωση της ενημέρωσης των καταναλωτών)· 5. μια ενοποιημένη ενεργειακή υποδομή (μέτρα όπως: νέοι κανονισμοί για τα διευρωπαϊκά δίκτυα· επιτάχυνση των επενδύσεων σε έξυπνα δίκτυα τηλεθέρμανσης και τηλεψύξης)· 6. ένα ψηφιοποιημένο ενεργειακό σύστημα και ένα υποστηρικτικό πλαίσιο καινοτομίας (μεταξύ των προτεινόμενων μέτρων συμπεριλαμβάνονται τα εξής: κατάρτιση ενός κώδικα δικτύου για την κυβερνοασφάλεια· έκδοση εκτελεστικών πράξεων σχετικά με τις απαιτήσεις διαλειτουργικότητας).

3.   Γενικές παρατηρήσεις της ΕΟΚΕ

3.1.

Η ανάλυση των προβλημάτων της τρέχουσας κατάστασης είναι πολύ εύστοχη και η θεμελιώδης προσέγγιση της Επιτροπής είναι ιδιαίτερα ευπρόσδεκτη: υπάρχει επείγουσα ανάγκη να επιταχυνθεί η ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος, ιδίως ενόψει της απαραίτητης επιτάχυνσης της απανθρακοποίησης των τομέων των μεταφορών και της θέρμανσης/ψύξης στην Ευρώπη. Η ενοποίηση του συστήματος είναι σημαντική όχι μόνο για την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας, αλλά και για τη σταθερότητα της ασφάλειας του εφοδιασμού και την εξασφάλιση προσιτών τιμών για τους ιδιώτες καταναλωτές και για την οικονομία. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά το σχέδιο της Επιτροπής για την προαγωγή της ενοποίησης των τομέων της ηλεκτρικής ενέργειας, της θέρμανσης και των μεταφορών. Ωστόσο, πρέπει να δοθεί προσοχή ώστε το σχέδιο της Επιτροπής να μην χρησιμοποιηθεί ως λόγος για περαιτέρω ελευθέρωση των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας πριν από την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της προηγούμενης πρωτοβουλίας ελευθέρωσης. Η ΕΟΚΕ προειδοποιεί εντούτοις επίσης ότι η Επιτροπή θα πρέπει να ενθαρρύνει τις γειτονικές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ιδιαίτερα τις χώρες της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης, να ακολουθήσουν το σχέδιο αυτό και να το ενσωματώσουν στις εθνικές τος πολιτικές. Κρίνεται σκόπιμο να εξεταστεί κατά πόσο ο συνοριακός φόρος άνθρακα είναι χρήσιμος για τον σκοπό αυτό.

3.2.

Οι έξι έννοιες που αναφέρονται στο σημείο 2.5 κρίνονται ως ορθές και στοχοθετημένες προσεγγίσεις. Τα περισσότερα από τα επιμέρους μέτρα είναι επίσης πειστικά, αν και παραμένει ασαφές σε ποιο βαθμό συμβάλλουν πραγματικά στην ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος.

3.3.

Από την άλλη πλευρά, μπορεί να αξιολογηθεί με κριτικό πνεύμα το γεγονός ότι οι στόχοι πολιτικής της προτεινόμενης στρατηγικής, η συνοχή και η λογική δομή της δεν είναι αρκετά φιλόδοξοι. Επιπλέον, ο ρόλος που διαδραματίζουν — ή καλούνται να διαδραματίσουν — οι πολίτες/καταναλωτές δεν συνεκτιμάται καθόλου. Αυτό προκαλεί ακόμη μεγαλύτερη απογοήτευση, δεδομένου ότι στη δέσμη μέτρων «Καθαρή ενέργεια» η Επιτροπή υποσχέθηκε εκ νέου να θέσει τον πολίτη στο επίκεντρο της ενεργειακής μετάβασης.

3.4.

Η Επιτροπή δεν προσδιορίζει σαφείς, φιλόδοξους και επιμέρους ειδικούς στόχους που να απορρέουν από τον πρωταρχικό στόχο της κλιματικής ουδετερότητας. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η οποία υστερεί σε πολλά κράτη μέλη σε σχέση με τους στόχους.

3.4.1

Ισχύει ασφαλώς ότι η Επιτροπή είναι πολύ (αυτο)επικριτική όσον αφορά τις πιθανότητες εφαρμογής στην πράξη. Αναφέρει, συγκεκριμένα, τα εξής: «Χωρίς την ανάληψη ισχυρής πολιτικής δράσης, το ενεργειακό σύστημα του 2030 θα μοιάζει περισσότερο με εκείνο του 2020 αντί να αντανακλά τις αλλαγές που χρειάζονται για να επιτευχθεί κλιματική ουδετερότητα έως το 2050. […] Τα μέτρα που θα ληφθούν τα επόμενα πέντε έως δέκα έτη θα είναι καθοριστικής σημασίας για την οικοδόμηση του ενεργειακού συστήματος που θα οδηγήσει την Ευρώπη σε κλιματική ουδετερότητα το 2050.»

3.4.2

Ωστόσο, η ίδια η Επιτροπή παρουσιάζει έλλειψη πολιτικού θάρρους, όπως διαπιστώνεται στην υποβληθείσα ανακοίνωση. Η δήλωση ότι, λαμβανομένης υπόψη της προβλεπόμενης σημαντικής αύξησης του μεριδίου ηλεκτρικής ενέργειας στην τελική κατανάλωση ενέργειας, ένα μερίδιο ύψους 55-60 % ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές στο μείγμα ηλεκτρικής ενέργειας έως το 2030 και ύψους 84 % έως το 2050 επαρκεί, αφήνει πολλά ερωτήματα αναπάντητα. Το σημαντικότερο ερώτημα είναι το εξής: Πώς μπορεί να επιτευχθεί σταθερή ασφάλεια του εφοδιασμού; Το βιοαέριο, τα βιοκαύσιμα, συμπεριλαμβανομένων των συνθετικών καυσίμων, όπως το υδρογόνο και, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, η υδροηλεκτρική ενέργεια, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αντιστάθμιση των διακυμάνσεων της αιολικής και της ηλιακής ενέργειας. Επιπλέον, υπάρχουν δύο τεχνολογικές επιλογές που θα μπορούσαν να καλύψουν το υπόλοιπο μερίδιο του 16 % και οι οποίες μπορούν να χαρακτηριστούν ως λύσεις χαμηλών ή μηδενικών ανθρακούχων εκπομπών: η πυρηνική ενέργεια και οι μονάδες ηλεκτροπαραγωγής με καύση αερίου ή άνθρακα με δέσμευση και αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα (CCS/carbon dioxide capture and storage). Ωστόσο, οι εν λόγω επιλογές συμβαδίζουν με μείζονες οικονομικές, περιβαλλοντικές και κοινωνικές προκλήσεις. Μολονότι ο ακριβής καθορισμός του μίγματος παραγωγής ενέργειας εμπίπτει στην αρμοδιότητα των κρατών μελών, είναι ακατανόητο το γεγονός ότι η Επιτροπή δεν εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο προτίθεται να επιτύχει ασφάλεια ενεργειακού εφοδιασμού απαλλαγμένο από ανθρακούχες εκπομπές.

3.5.

Η έλλειψη θάρρους είναι εμφανής και σε άλλα σημεία. Όπως ορθώς υποστηρίζει η Επιτροπή, ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους η ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος προχωρά με τόσο αργούς ρυθμούς είναι η απουσία τιμολόγησης του άνθρακα που παράγεται από ορυκτά καύσιμα, τα οποία χρησιμοποιούνται στις μεταφορές και, κυρίως, για τις ανάγκες θέρμανσης. Επιπλέον, πολλά κράτη μέλη επιβάλλουν υψηλούς φόρους ηλεκτρικής ενέργειας, ακόμη και αν αυτή παράγεται από ανανεώσιμες πηγές. Τα τέλη δικτύου συνιστούν επίσης πρόβλημα σε ορισμένα κράτη μέλη. Αυτή η στρέβλωση της αγοράς συνεπάγεται, για παράδειγμα, σε πολλές περιπτώσεις, τη χρήση πλεονάζουσας ηλεκτρικής ενέργειας για την παραγωγή θερμότητας (μετατροπή ηλεκτρικής ενέργειας σε θερμότητα) — με άλλα λόγια, η απλούστερη μορφή ενοποίησης του συστήματος — δεν είναι οικονομικά υλοποιήσιμη.

3.6.

Μόνο με την αντιμετώπιση του προβλήματος της στρέβλωσης της αγοράς μπορεί να σημειώσει πραγματική πρόοδο η ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος. Οι εξαγγελίες αναφορικά με τη «[σ]υνέχιση των εργασιών για τη σταδιακή κατάργηση των άμεσων επιδοτήσεων ορυκτών καυσίμων» και την «ενδεχόμενη πρόταση για την επέκταση του ΣΕΔΕ σε νέους τομείς» είναι κενές περιεχομένου και ανεπαρκείς. Αυτές είναι κοινοτοπίες που η κοινωνία ακούει εδώ και πολλά χρόνια από την Επιτροπή, χωρίς να επέρχονται πραγματικές αλλαγές επί της ουσίας. Η τεχνολογική υποστήριξη που περιγράφεται από την Επιτροπή στους τρεις πρώτους πυλώνες της στρατηγικής της (βλέπε σημεία 3.1 έως 3.3 της ανακοίνωσης) θα είναι σε εκτεταμένο βαθμό λιγότερο αποτελεσματική εάν η Επιτροπή δεν θέσει τέλος στις στρεβλώσεις της αγοράς που περιγράφονται ανωτέρω.

3.7.

Είναι ευπρόσδεκτο το γεγονός ότι η Επιτροπή προτείνει μια σειρά τεχνολογικών καθηκόντων. Ωστόσο, η Επιτροπή θα έπρεπε να έχει καταστήσει σαφές στο πλαίσιο αυτό ότι η καύση καυσίμων δεν μπορεί ποτέ να ανταγωνιστεί, από πλευράς απόδοσης, την άμεση χρήση της φωτοβολταϊκής ή της αιολικής ενέργειας, εκτός εάν πραγματοποιείται σε σταθμούς συμπαραγωγής θερμότητας και ηλεκτρισμού, όπου η θερμότητα χρησιμοποιείται απευθείας επιτόπου. Η πτυχή αυτή είναι εξαιρετικά σημαντική για την απανθρακοποίηση των μεταφορών, η οποία, σε συγκεκριμένους τομείς, δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσω του εξηλεκτρισμού. Η Επιτροπή εξετάζει την παραπάνω πτυχή ακροθιγώς σε ορισμένα σημεία της ανακοίνωσης. Ωστόσο, δεν χρησιμοποιεί την απόδοση ως κατευθυντήριο κριτήριο για την αξιολόγηση των διαφόρων τεχνολογικών επιλογών, κάτι το οποίο θα ήταν σκοπιμότερο για μια ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος τόσο από τεχνολογικής όσο και από οικονομικής πλευράς.

3.8.

Επίσης, η Επιτροπή δεν αναγνωρίζει τη θεμελιώδη σημασία των υποδομών. Ο οικονομικά αποδοτικός σχεδιασμός της ενοποίησης του συστήματος μπορεί να επιτευχθεί μόνο εάν ληφθεί υπόψη η υφιστάμενη ενεργειακή υποδομή ως καίριο θεμέλιο για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή της ενοποίησης ή εάν αναγνωριστούν οι επιπτώσεις των διαφόρων τεχνολογικών επιλογών στο πεδίο των υποδομών. Εάν συνέβαινε αυτό, οι επιπτώσεις θα ήταν οι ακόλουθες: 1) Τα φωτοβολταϊκά συστήματα (ιδίως οι εγκαταστάσεις στέγης) αποτελούν το καταλληλότερο μέσο φόρτισης των ηλεκτρικών οχημάτων, καθώς τα φωτοβολταϊκά συστήματα τροφοδοτούν κυρίως ηλεκτρική ενέργεια χαμηλής τάσης και τα ηλεκτρικά οχήματα φορτίζονται σε αυτό το επίπεδο τάσης. 2) Για τις εφαρμογές μετατροπής ηλεκτρικής ενέργειας σε θερμότητα, για παράδειγμα μέσω αντλιών θερμότητας ή μέσω εγκαταστάσεων αποθήκευσης θερμότητας, μπορούν να αξιοποιηθούν αιολικοί σταθμοί ή μεγαλύτερα ηλιακά πάρκα, εάν η θερμότητα πρόκειται να διοχετευτεί μέσω δικτύου τηλεθέρμανσης ή μέσω τοπικού δικτύου θέρμανσης. Στις περιπτώσεις αυτές, απαιτούνται μεγαλύτερες ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας για τη λειτουργία των αντλιών ή των συσσωρευτών θερμότητας. 3) Οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης φυσικού αερίου είναι ιδιαίτερα κατάλληλες για τη μακροπρόθεσμη αποθήκευση πλεονάζουσας ηλεκτρικής ενέργειας με τη μορφή υδρογόνου.

3.9.

Καμία από τις ανωτέρω τεχνολογίες μετατροπής ισχύος σε μορφή X (power-to-X technologies) δεν απαιτεί κατ’ ανάγκη μια εντελώς νέα υποδομή. Αντιθέτως, κρίνεται σκόπιμο να γίνεται έξυπνη χρήση των υφιστάμενων τεχνολογιών και αυτές να εκσυγχρονιστούν και να αναβαθμιστούν όπου είναι αναγκαίο (3). Σε πολλά κράτη μέλη, ο κλάδος των υποδομών έχει πληγεί σοβαρά από τις πολιτικές λιτότητας. Η οικονομική αποδοτικότητα αποτελεί σημαντική πτυχή του εκσυγχρονισμού και της ανάπτυξης των υποδομών, χρειάζεται όμως επίσης να δημιουργηθούν ποιοτικές θέσεις εργασίας. Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή θα πρέπει να εξετάσει το ενδεχόμενο να θέσει ως προϋπόθεση για τη στήριξη των εφαρμογών μετατροπής ισχύος σε μορφή X τη χρήση των υφιστάμενων υποδομών, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα, ούτως ώστε να αξιοποιηθεί καταρχάς το λιγότερο επιβαρυντικό δυναμικό. Στο πλαίσιο αυτό, η μονομερής εστίαση στις υπεράκτιες δραστηριότητες στην υποβληθείσα ανακοίνωση θα πρέπει να επισημανθεί με ερωτηματικό.

3.10.

Παρόλο που η ανακοίνωση κάνει μνεία στην ψηφιοποίηση, δεν αποτυπώνει το πραγματικό δυναμικό της. Τα ευφυή δίκτυα, τα οποία διοχετεύουν συγκεκριμένα μηνύματα στους παράγοντες της αγοράς και, ως εκ τούτου, καθιστούν τις αγορές έξυπνες, είναι ουσιαστικής σημασίας για έναν αποδοτικό και ασφαλή ενεργειακό εφοδιασμό. Στον βαθμό που οι σωστές πληροφορίες διατίθενται στους συμμετέχοντες στην αγορά μέσω ψηφιακών εφαρμογών, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, ιδίως η τεχνολογία «όχημα προς δίκτυο» (vehicle-to-grid), οι αντλίες θερμότητας ή οι δεξαμενές υδρογόνου, μπορούν να παρέχουν σημαντικές βοηθητικές υπηρεσίες και να αποσυμφορήσουν το δίκτυο. Η τεχνητή νοημοσύνη, η εκμάθηση μηχανής και η αυτοματοποίηση των διεργασιών κατανάλωσης ενέργειας, είτε σε επίπεδο νοικοκυριών είτε σε επίπεδο βιομηχανίας, θα συμβάλουν στη μετατόπιση του φορτίου σε νέο επίπεδο και στην ενσωμάτωσή του σε εικονικούς σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής.

3.11.

Τέλος, στην παρούσα ανακοίνωση παραλείπονται πολλές πτυχές τις οποίες ανέδειξε ως σημαντικές η Επιτροπή σε προηγούμενες ανακοινώσεις της, όπως, λόγου χάρη, σχετικά με το στρατηγικό πλαίσιο της Ενεργειακής Ένωσης, ή οι οποίες αποτελούν ήδη εφαρμοστέο ευρωπαϊκό δίκαιο, για παράδειγμα, στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων «Καθαρή ενέργεια»: αυτό αφορά εν προκειμένω τον ενεργό καταναλωτή σύμφωνα με την οδηγία (ΕΕ) 2019/944 σχετικά με την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, ο οποίος θα πρέπει να έχει πρόσβαση σε όλες τις συναφείς αγορές ηλεκτρικής ενέργειας. Η ιδέα αυτή δεν περιέχεται σε κανένα σημείο της ανακοίνωσης, όπως ούτε οι δραστηριότητες των αυτοπαραγωγών ή των ενεργειακών κοινοτήτων πολιτών, όπως έχουν κωδικοποιηθεί στην οδηγία (ΕΕ) 2018/2001 για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η Επιτροπή προβαίνει στην ακόλουθη δήλωση: «Οι πολίτες έχουν να διαδραματίσουν κεντρικό ρόλο στην ενοποίηση του συστήματος. Τούτο σημαίνει ότι θα πρέπει να συμβάλουν στη διαμόρφωση της εφαρμογής της παρούσας στρατηγικής». Η εν λόγω δήλωση είναι κενή περιεχομένου τη στιγμή που το μόνο συγκεκριμένο μέτρο είναι μια εκστρατεία ενημέρωσης.

3.12.

Η ΕΟΚΕ έχει επισημάνει επανειλημμένα ότι, σε πολλά κράτη μέλη, υπάρχουν σημαντικά εμπόδια που καθιστούν, εκ των πραγμάτων, αδύνατη για τους πολίτες την ενεργό συμμετοχή στη διαμόρφωση της στρατηγικής. Είναι ακόμη πιο ακατανόητο το γεγονός ότι η ανακοίνωση δεν θίγει το πρόβλημα αυτό. Άλλοι στόχοι που έχουν αναδειχθεί σε παρόμοια πλαίσια και δεν λαμβάνονται υπόψη στην παρούσα ανακοίνωση είναι οι εξής: μείωση της εξάρτησης από τις εισαγωγές ενέργειας, ενίσχυση των περιφερειακών οικονομικών κύκλων και δημιουργία δίκαιων και ποιοτικών θέσεων εργασίας. Αυτά συνιστούν κριτήρια που πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά τον σχεδιασμό της ενεργειακής ενοποίησης και τα οποία καθιστούν ορισμένες τεχνολογικές επιλογές πλεονεκτικότερες σε σχέση με άλλες. Η Επιτροπή θα πρέπει επίσης να ενθαρρύνει τις τρίτες χώρες να λαμβάνουν υπόψη αυτές τις πτυχές στην ενεργειακή τους πολιτική. Η συνοριακή φορολογία θα μπορούσε επίσης να αποτελέσει στρατηγική επιλογή υπό αυτό το πρίσμα.

3.13.

Στο πλαίσιο αυτό, θα μπορούσαν να επισημανθούν αμέτρητες δυνατότητες μετατροπής των πολιτών σε «παράγοντες» στη σύζευξη τομέων, οι οποίοι θα δρουν και, ταυτοχρόνως, θα αντλούν οφέλη από τις ενέργειές τους. Για παράδειγμα: οι πλέον σύγχρονες ανεμογεννήτριες παρέχουν τόσο μεγάλες ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας υπό μέσες συνθήκες ώστε μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες περίπου 7 000 ηλεκτρικών αυτοκινήτων. Στην περίπτωση επενδυτικού κόστους κάτω των 10 εκατομμυρίων ευρώ, κρίνεται εύστοχο να προωθηθούν οι «μονάδες παραγωγής αιολικής ενέργειας από τους πολίτες» (community wind farms) ως «περιφερειακοί σταθμοί ηλεκτρικής φόρτισης οχημάτων». Ωστόσο, τέτοιες προσεγγίσεις, οι οποίες θα ήταν ευρέως αποδεκτές, κυρίως επειδή θα μείωναν δραστικά το κόστος για τους πολίτες και θα είχαν θετικό αντίκτυπο στην περιφερειακή οικονομία, δεν αναφέρονται καν στην ανακοίνωση.

3.14.

Για να επωφεληθούν οι πολίτες από την ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος, πρέπει να ενισχυθούν τα δικαιώματα των καταναλωτών. Τα δικαιώματα αυτά πρέπει να συνδέονται αφενός με τον ρόλο των παραγωγών-καταναλωτών όσο και με τον παραδοσιακό ρόλο των καταναλωτών ενέργειας. Στην ανακοίνωση, οι πολίτες νοούνται μόνο ως πελάτες ή καταναλωτές, στους οποίους θα πρέπει να παρέχονται απλώς πιο εξειδικευμένες πληροφορίες. Αυτό είναι κάτι περισσότερο από απογοητευτικό για την ΕΟΚΕ, ακόμη και υπό το πρίσμα των υποσχέσεων της «Ευρωπαϊκής Ενεργειακής Ένωσης».

3.15.

Με αφηρημένους όρους, ενώ η Επιτροπή αναγνωρίζει την ανάγκη ανάληψης δράσης σχετικά με τα δικαιώματα των καταναλωτών στον τομέα του φυσικού αερίου και της τηλεθέρμανσης, μόνον η ενδυνάμωση των πελατών φυσικού αερίου εξαγγέλλεται ως βασική δράση ενός νέου νομοθετικού πλαισίου για τον κλάδο του φυσικού αερίου για το 2021. Διαπιστώνεται έλλειψη συγκεκριμένων μέτρων στον τομέα της τοπικής θέρμανσης και της τηλεθέρμανσης, μολονότι, ακριβώς σε αυτόν τον τομέα, τα δικαιώματα των καταναλωτών θεσπίζονται με πολύ πιο ασαφή τρόπο απ’ ό,τι στους τομείς της ηλεκτρικής ενέργειας και του φυσικού αερίου. Ωστόσο, υπό το φως της διατήρησης της υφιστάμενης ενοποίησης των συστημάτων, δεν πρέπει να προβλεφθούν περαιτέρω μέτρα ελευθέρωσης στον τομέα της θέρμανσης.

3.16.

Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει τη θέση της ότι είναι σημαντικό να αποφευχθεί η δημιουργία μιας ενεργειακής κοινωνίας δύο ταχυτήτων (4). Δεν είναι αποδεκτό μόνον τα εύπορα και τεχνολογικά επαρκώς εξοπλισμένα νοικοκυριά να επωφελούνται από την ενεργειακή μετάβαση, ενώ όλα τα υπόλοιπα νοικοκυριά να αναγκάζονται να επωμιστούν το κόστος. Αντιθέτως, απαιτούνται συγκεκριμένα μέτρα για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Σε αυτά περιλαμβάνονται η καλύτερη πρόσβαση σε χρηματοδοτική στήριξη για ανακαίνιση ή αντικατάσταση των συστημάτων θέρμανσης για τα νοικοκυριά χαμηλής κατανάλωσης ενέργειας, τα υποχρεωτικά βασικά μοντέλα εφοδιασμού και οι γενικές διασφαλίσεις προστασίας για τους καταναλωτές στον τομέα της ενέργειας, μεταξύ άλλων έναντι των υπέρογκων τελών δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας και της κατάχρησης των μονοπωλίων.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

Σχετικά με ένα κυκλικό ενεργειακό σύστημα

4.1.

Η ΕΟΚΕ έχει ήδη εκθέσει την έννοια του κυκλικού ενεργειακού συστήματος στη γνωμοδότηση πρωτοβουλίας TEN/660 και επικροτεί τη συμπερίληψη της έννοιας αυτής από την Επιτροπή.

4.2.

Ωστόσο, ο όρος δεν θα πρέπει να αναφέρεται μόνο στην εξοικονόμηση ενέργειας και στην ενεργειακή απόδοση, όπως συμβαίνει στην ανακοίνωση, αλλά γενικότερα στις ενεργειακές ροές. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την ταχεία ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος επιτόπου, δηλαδή στο σημείο της τελικής κατανάλωσης.

4.3.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την εξαγγελία της Επιτροπής να εξετάσει τους παράγοντες πρωτογενούς ενέργειας. Πράγματι, είναι ήδη σαφές ότι, σε πολλά κράτη μέλη, οι τρέχουσες πρακτικές επιβαρύνουν τις εφαρμογές μετατροπής ηλεκτρικής ενέργειας σε θερμότητα και τα βιοκαύσιμα. Θα πρέπει επίσης να εξεταστεί το ενδεχόμενο σαφούς ευθυγράμμισης των συντελεστών πρωτογενούς ενέργειας με τις εκλυόμενες εκπομπές CO2.

4.4.

Η εφαρμογή της αρχής της προτεραιότητας στην ενεργειακή απόδοση, η οποία προσδιορίζεται ως βασική δράση στο σημείο 3.1 της ανακοίνωσης, θα μπορούσε να ενθαρρύνει την αύξηση των τιμών ενέργειας. Ωστόσο, θα πρέπει να δοθεί προσοχή στους ευάλωτους καταναλωτές ενέργειας και να αποφευχθεί η αύξηση της ενεργειακής φτώχειας. Η ΕΟΚΕ έχει επανειλημμένα ζητήσει στρατηγικές για τον σκοπό αυτό και έχει επίσης υποβάλει συγκεκριμένες προτάσεις (βλ., για παράδειγμα, τη γνωμοδότηση SC/53). Η πτυχή αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική, αλλά όχι αποκλειστικά, για μεγάλο αριθμό πολιτών στην Ανατολική Ευρώπη και για τις περιφέρειες που βρίσκονται σε μεταβατικό στάδιο. Ως εκ τούτου, για να επιτευχθούν οι στόχοι υψηλής ενεργειακής απόδοσης, απαιτούνται περιφερειακά διαφοροποιημένες προσεγγίσεις.

Σχετικά με την επιτάχυνση του εξηλεκτρισμού της ζήτησης ενέργειας

4.5.

Η προσέγγιση της Επιτροπής είναι ορθή: Ο εξηλεκτρισμός του τομέα της θέρμανσης και των μεταφορών συνιστά την καλύτερη προσέγγιση για την ενοποίηση του συστήματος. Προκειμένου ο εξηλεκτρισμός να συνάδει με τον στόχο της κλιματικής ουδετερότητας, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας πρέπει να αναπτυχθούν ταχέως με τρόπο που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες και να έχει ως γνώμονα τις ανάγκες.

4.6.

Θα ήταν επιθυμητό η Επιτροπή να διευκρινίσει τι σημαίνει αυτό συγκεκριμένα για την προαναφερθείσα αναθεώρηση της οδηγίας (ΕΕ) 2018/2001 για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι προαναφερθέντες αναπτυξιακοί στόχοι είναι υπερβολικά περιορισμένοι.

4.7.

Στο σημείο 3.2 της υπό συζήτηση ανακοίνωσης εντοπίζεται σαφή εστίαση στην υπεράκτια αιολική ενέργεια. Η φωτοβολταϊκή ενέργεια και η χερσαία αιολική ενέργεια δεν αναφέρονται καθόλου. Αυτό δεν είναι κατανοητό. Διότι, οι συγκεκριμένοι τομείς, όπως εξηγείται στο σημείο 3.7 της παρούσας γνωμοδότησης, διαθέτουν αξιόλογες δυνατότητες ενοποίησης του συστήματος οι οποίες μπορούν να αξιοποιηθούν γρήγορα και αποτελεσματικά, σε αντιπαράθεση με την υπεράκτια αιολική ενέργεια για την παραγωγή υδρογόνου, η οποία απαιτεί τεράστιες επενδύσεις σε ενεργειακές υποδομές. Ως εκ τούτου, συνιστάται στην Επιτροπή να ακολουθήσει την αρχή «κάθε πράγμα στη σειρά του» κατά την ιεράρχηση των δράσεών της.

Σχετικά με τον ρόλο του υδρογόνου

4.8.

Είναι αδιαμφισβήτητο: ο υδρογόνο θα αποτελέσει θεμελιώδες στοιχείο σε ένα κλιματικά ουδέτερο ενεργειακό μείγμα. Ειδικότερα, το υδρογόνο θα καταστεί απολύτως απαραίτητο σε τρεις τομείς, όταν ο άμεσος εξηλεκτρισμός φθάσει στα όριά του: — ως εγκατάσταση για την μακροπρόθεσμη αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας με στόχο την αντιμετώπιση των περιόδων ανεπαρκούς ηλιοφάνειας ή απουσίας ανέμου, γνωστές ως «περίοδοι σκοτεινής νηνεμίας» (dark calm periods)· — ως καύσιμο για την αεροπορία, τις πλωτές μεταφορές και, σε ορισμένες ειδικές περιπτώσεις, τις οδικές μεταφορές βαρέων εμπορευμάτων, καθώς και σε ορισμένα συγκεκριμένα τμήματα των δημόσιων επιβατικών μεταφορών· — για συγκεκριμένες βιομηχανικές διεργασίες.

4.9.

Ωστόσο, η παραγωγή υδρογόνου είναι δαπανηρή και συνδέεται με μεγάλες απώλειες ενέργειας. Ως εκ τούτου, η ανακοίνωση θα πρέπει να διασαφηνίσει ότι το υδρογόνο μπορεί να αποτελεί επιλογή μόνο εάν η άμεση θέρμανση ή ο εξηλεκτρισμός δεν είναι τεχνικά εφικτός (ή μόνο με σημαντικά υψηλότερο κόστος).

Αναφορικά με τον σχεδιασμό της αγοράς και το άνοιγμα των αγορών

4.10.

Η άκαμπτη διάρθρωση γύρω από μια κεντρική αγορά χονδρικής πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας που εντοπίζεται σε πολλά κράτη μέλη αποτρέπει, σε πολλές περιπτώσεις, την ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος. Για παράδειγμα, ενδεχομένως να είναι πολύ πιο ενδεδειγμένο από τεχνολογικής (όσον αφορά την αποσυμφόρηση του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας) και οικονομικής (όσον αφορά την οικονομική αποδοτικότητα) άποψης να χρησιμοποιείται τοπική πλεονάζουσα ηλεκτρική ενέργεια για την κινητικότητα ή για τις εφαρμογές μετατροπής ηλεκτρικής ενέργειας σε θερμότητα, τομείς οι οποίοι δημιουργούν επίσης τοπική ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτή η άμεση ενοποίηση διαφορετικών ενεργειακών τομέων στην ίδια τοποθεσία, σε ιδανική περίπτωση, με τη συμμετοχή καθιερωμένων δημόσιων και δημοτικών υπηρεσιών κοινής ωφελείας μέσω των βιώσιμων δικτύων τους, καθίσταται συχνά αδύνατη από τις κεντρικές αγορές χονδρικής πώλησης.

4.11.

Το γεγονός ότι η Επιτροπή δεν αναγνωρίζει ότι η άκαμπτη εστίαση σε ορισμένες βασικές αγορές χονδρικής πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας παρεμποδίζει την ενοποίηση του συστήματος προκαλεί ακόμη μεγαλύτερη έκπληξη, δεδομένου ότι, σε κείμενα της ισχύουσας νομοθεσίας, επισημαίνονται και αναγνωρίζονται ευρέως ήδη άλλες μορφές εμπορίου: για παράδειγμα, η οδηγία (ΕΕ) 2019/944 για την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας παρέχει ρητά στους ενεργούς καταναλωτές το δικαίωμα εμπορίας ενέργειας «μεταξύ ομοτίμων» και επιμερισμού της ενέργειας εντός των ενεργειακών κοινοτήτων πολιτών. Αμφότερες οι μορφές εμπορίας επιτρέπουν στους πολίτες, αλλά και στις ΜΜΕ και στους δήμους, να προωθούν πολύ αποτελεσματικά την ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος στην πράξη. Για αυτόν τον λόγο, η ανακοίνωση της Επιτροπής είναι απογοητευτική σε αυτό το πεδίο. Σε κανένα σημείο της ανακοίνωσης δεν γίνεται καμία αναφορά στον τρόπο με τον οποίο πρέπει να σχεδιαστεί η αγορά για να μπορέσουν οι καταναλωτές να διαδραματίσουν αυτόν τον ρόλο.

Σχετικά με την ενοποιημένη ενεργειακή υποδομή

4.12.

Η δέσμευση για μια ολιστική προσέγγιση στον σχεδιασμό των υποδομών είναι ευπρόσδεκτη, καθώς αναμένεται να προκύψουν σημαντικές επενδυτικές ανάγκες, οι οποίες θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν μέσω ενός πανευρωπαϊκού χρηματοδοτικού πλαισίου. Ωστόσο, είναι σημαντικό να συμπεριληφθούν οι υφιστάμενες υποδομές, η βελτιστοποίηση καθώς και η επέκτασή τους όσον αφορά τις επιλογές παραγωγής ενέργειας και τα καταναλωτικά πρότυπα, συμπεριλαμβανομένης της ελαστικοποίησης της κατανάλωσης, και να συνυπολογιστούν οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των δομών αγοράς ή των εμπορικών δομών, από τη μία πλευρά, και των ενεργειακών υποδομών, από την άλλη. Αυτό συνιστά μια πρόκληση στην οποία η Επιτροπή δεν έχει ακόμη ανταποκριθεί.

4.13.

Παραβλέπει, συνεπώς, το γεγονός ότι η υποδομή είναι ο παράγοντας ο οποίος προσδιορίζει το ποιες τεχνολογίες πρέπει να χρησιμοποιούνται κατά προτίμηση, δηλαδή εκείνες οι τεχνολογίες οι οποίες, με αμετάβλητες όλες τις υπόλοιπες παραμέτρους (ceteris paribus), αξιοποιούν καλύτερα την υπάρχουσα υποδομή.

---

(1)  ΕΕ L 158 της 14.6.2019, σ. 125.

(2)  ΕΕ L 328 της 21.12.2018, σ. 82.

(3)  Ένα απλό παράδειγμα: μολονότι το ορυκτό φυσικό αέριο θα διαδραματίζει ολοένα και πιο περιορισμένο ρόλο, τα υφιστάμενα δίκτυα φυσικού αερίου θα μπορούσαν, αντ’αυτού, να χρησιμοποιούνται αποκλειστικά ή από κοινού για το «πράσινο αέριο» ή για το υδρογόνο.

(4)  Βλέπε ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 85.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Στρατηγική για το υδρογόνο για μια κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη»

[COM(2020) 301 final]

(2021/C 123/06)

Εισηγητής:

ο κ. Pierre-Jean COULON

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 23.9.2020
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	14.7.2020
Αρμόδιο τμήμα	Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές, κοινωνία των πληροφοριών
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	16.12.2020
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	27.1.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	557
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	229/4/3

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) πιστεύει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) οφείλει να ξεπεράσει την κρίση της νόσου COVID-19 οικοδομώντας ένα νέο πρότυπο κοινωνίας, που θα καθιστά τις οικονομίες μας πιο οικολογικές, πιο δίκαιες και πιο ανθεκτικές σε μελλοντικούς κλυδωνισμούς. Οι ευρωπαϊκοί πόροι για την ανάπτυξη πρέπει να δώσουν τη δυνατότητα στις επιχειρήσεις, στους φορείς καινοτομίας, στους εργαζόμενους και στους επενδυτές να εδραιώσουν τον ρόλο τους στην παγκόσμια πρωτοπορία των αγορών καθαρής ενέργειας, που βρίσκονται σε πλήρη άνθιση.

1.2.

Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη στρατηγική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη δημιουργία περιβάλλοντος που να ευνοεί την αύξηση της προσφοράς και της ζήτησης υδρογόνου για μια οικονομία κλιματικά ουδέτερη. Τονίζει ότι πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στο καθαρό υδρογόνο —μεταξύ άλλων και στην Ευρωπαϊκή Συμμαχία για το Υδρογόνο—, ως μοναδική επιλογή συμβατή με τους στόχους της κλιματικής ουδετερότητας

1.3.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η καθιέρωση μιας οικονομίας καθαρού υδρογόνου στην Ευρώπη συνιστά μία μόνο από τις πτυχές της στρατηγικής για την καλύτερη σύνδεση των διαφόρων ενεργειακών κλάδων της ΕΕ. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η ΕΕ θα πρέπει να αναβαθμίσει τις φιλοδοξίες της, ώστε να επιτρέψει την ανάδυση ενός συστήματος καθαρής ενέργειας —όπως οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και η ενεργειακή απόδοση—, προκειμένου να προσφέρει στις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις μια ισχυρή εσωτερική αγορά, όπου η καινοτομία θα μπορεί να αναπτύσσεται με πλήρη ασφάλεια, και μια ολοκληρωμένη βιομηχανική στρατηγική, που θα αποβλέπει στην εξαγωγή των καθαρών ενεργειακών λύσεων στον υπόλοιπο κόσμο.

1.4.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι, λόγω του υψηλού του κόστους παραγωγής και μεταφοράς, το καθαρό υδρογόνο θα πρέπει να χρησιμοποιείται αποκλειστικά στις περιπτώσεις όπου δεν υπάρχουν άλλες επιλογές απανθρακοποίησης (δηλ. απεξάρτησης από τις ανθρακούχες εκπομπές), όπως στους κλάδους όπου είναι δύσκολη η μείωση των εκπομπών (1) ή σε ορισμένες πολύ εξειδικευμένες εφαρμογές των κλάδων των μεταφορών και της οικοδομής.

1.5.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι, για να καταστεί δυνατή η άνθηση του καθαρού υδρογόνου, θα πρέπει να μην επιδοτούνται πλέον τα ορυκτά καύσιμα από ευρωπαϊκά κονδύλια, καλεί δε την Επιτροπή να εφαρμόζει την αρχή του «μη βλάπτειν» σε όλες τις δημόσιες χρηματοδοτήσεις βάσει του ΠΔΠ, του InvestEU, του Ταμείου ανάκαμψης της ΕΕ και των κρατικών ενισχύσεων.

1.6.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η καθιέρωση μιας «οικονομίας του υδρογόνου» απαιτεί την αποδοχή και τη συμμετοχή των Ευρωπαίων πολιτών, είτε ως επιχειρηματιών, είτε ως εργαζομένων, είτε ως καταναλωτών. Η ΕΟΚΕ λυπάται για την απουσία προβληματισμού σχετικά με την εφαρμογή της στρατηγικής στους διάφορους κλάδους και ζητά να επιζητηθεί περισσότερο η συμμετοχή των πολιτών στη διαδικασία αυτή, μέσω άμεσης και αντιπροσωπευτικής διαβούλευσης και συμμετοχής. Η ΕΟΚΕ καλεί επίσης την Επιτροπή να αξιολογήσει την επίδραση της ανάπτυξης του καθαρού υδρογόνου επί του κόστους της ενέργειας για τα νοικοκυριά.

1.7.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι η επιτυχία της ενεργειακής μετάβασης θα είναι μετριασμένη αν υπάρχουν «χαμένοι» εργαζόμενοι ή αν οι πιο ευάλωτοι δεν έχουν μερίδιο από τα οφέλη της. Σε μια συγκυρία ιδιαίτερα υψηλής ανεργίας (2), ιδίως στους νέους, είναι απαραίτητο να αξιοποιηθεί πλήρως το δυναμικό δημιουργίας απασχόλησης στους αναπτυσσόμενους κλάδους, όπως επίσης έχει καίρια σημασία να αποτραπεί το ενδεχόμενο η μετάβαση αυτή να οδηγήσει ορισμένες περιφέρειες σε οικονομική ύφεση, η οποία δημιουργεί διαρθρωτική ανεργία. Η ΕΟΚΕ καλεί λοιπόν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να δρομολογήσει μελέτη για τον εντοπισμό των δεξιοτήτων που διαθέτουν οι εργαζόμενοι σε παρακμάζοντες κλάδους και οι οποίες θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμες στις νέες θέσεις εργασίας που συνδέονται με το υδρογόνο.

1.8.

Η ΕΟΚΕ τονίζει τον καθοριστικό ρόλο της Ευρωπαϊκής Συμμαχίας για το Καθαρό Υδρογόνο όσον αφορά την επιτάχυνση του μετασχηματισμού των ευρωπαϊκών βιομηχανιών (3), και ζητά να κληθεί η ίδια να συμμετάσχει ως εκπρόσωπος της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών. Η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης να προβεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε επακριβή περιγραφή των προθεσμιών μετάβασης για τη βιομηχανία, σε συνάρτηση με τις ιδιαίτερες ανάγκες του κάθε κλάδου. Οι βιομηχανίες του χάλυβα, του τσιμέντου και των χημικών πρέπει να λάβουν στήριξη για να τροποποιήσουν τις μεθόδους παραγωγής τους, διαφορετικά η ΕΟΚΕ τονίζει ότι οι βιομηχανίες αυτές, που μπορούν να προσφέρουν μείζονα συμβολή στη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2), κινδυνεύουν να μην επιβιώσουν του μετασχηματισμού.

1.9.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τις μελλοντικές συμπράξεις με τις γειτονικές χώρες. Ωστόσο, ζητά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μεγαλύτερη σαφήνεια όσον αφορά την ανάπτυξη ηλεκτρολυτικών κυψελών ισχύος 40 GW για την παραγωγή ανανεώσιμου υδρογόνου στις γειτονικές χώρες της ΕΕ (4), οι οποίες περιλαμβάνουν σήμερα χώρες με πολιτική αστάθεια και χώρες με πολύ διαφορετικές πολιτικές ως προς την ενεργειακή μετάβαση και την ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η ΕΟΚΕ τονίζει επίσης ότι η Επιτροπή, στη στρατηγική πλαίσιο για μια ανθεκτική Ενεργειακή Ένωση (5), ορίζει ως στόχο τη μείωση της εξάρτησης της ΕΕ από τις εισαγωγές ενέργειας (6).

1.10.

Εξάλλου, η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι η ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων βασίζεται στην ικανότητά τους να καινοτομούν. Η έρευνα και η καινοτομία είναι επίσης καθοριστικής σημασίας για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας της κοινωνίας μας, η οποία πλήττεται σοβαρά από την πανδημία COVID-19. Προς τούτο, η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη πρόβλεψης επαρκών δημοσιονομικών πόρων για την καθαρή ενέργεια στο πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη» και στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Καινοτομίας.

2.   Κυρία σημεία της ανακοίνωσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής

2.1.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιβεβαιώνει τη φιλοδοξία της να επιταχύνει τη μετάβαση προς μια κυρίαρχη και ανταγωνιστική κλιματικά ουδέτερη οικονομία, σε μια συγκυρία όπου η ευρωπαϊκή οικονομία έχει πληγεί σοβαρά από την πανδημία COVID-19 (7).

2.2.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τονίζει τον καίριο ρόλο του καθαρού υδρογόνου στην οικοδόμηση ενός κυρίαρχου ενεργειακού συστήματος πιο έξυπνου, πιο ολοκληρωμένου και βελτιστοποιημένου, στο οποίο όλοι οι κλάδοι θα μπορούν να συντελούν πλήρως στην απανθρακοποίηση. Το καθαρό υδρογόνο και όλη η αξιακή αλυσίδα του μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην αντιστάθμιση των διακυμάνσεων της ροής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και να τροφοδοτούν κλάδους που δεν προσφέρονται για εξηλεκτρισμό. Για να μεταφράσει το δυναμικό αυτό σε πράξη, η Ευρώπη πρέπει να καθιερώσει μια οικονομία υδρογόνου.

2.3.

Προς τούτο, η Επιτροπή παρουσιάζει μια στρατηγική τριών φάσεων, έως το 2050: — 2020-2024: ηλεκτρολυτικές κυψέλες ισχύος 6 GW για την παραγωγή ανανεώσιμου υδρογόνου, με στόχο την απανθρακοποίηση της υφιστάμενης παραγωγής υδρογόνου· — 2025-2030: 40 GW εντός της ΕΕ και 40 GW στις γειτονικές της χώρες με εξαγωγές προς την ΕΕ, για την απανθρακοποίηση νέων εφαρμογών, όπως η σιδηρουργία και ορισμένοι τρόποι μεταφοράς· — 2030-2050: αύξηση σε μαζικό επίπεδο της εγκατεστημένης δυναμικότητας, με στόχο την απανθρακοποίηση με βάση το υδρογόνο όλων των κλάδων στους οποίους είναι δύσκολη η μείωση των ανθρακούχων εκπομπών (8).

2.4.

Στη στρατηγική της για να καταστήσει ανταγωνιστικό το ανανεώσιμο υδρογόνο στην ΕΕ, η Επιτροπή εξετάζει πέντε βασικές πτυχές: — επενδύσεις στην ΕΕ, — τόνωση της ζήτησης και κλιμάκωση της παραγωγής, — σχεδιασμός των σωστών υποδομών και των κανόνων της αγοράς, — στήριξη της έρευνας και της καινοτομίας (Ε&Κ), — διεθνής διάσταση.

2.5.

Για να διαμορφώσει αυτό το οικοσύστημα, η Επιτροπή εκτιμά ότι, για την επίτευξη των στόχων του 2030 της στρατηγικής για το υδρογόνο, απαιτούνται επενδύσεις περίπου 320 έως 458 δισεκατομμυρίων ευρώ εντός της τρέχουσας δεκαετίας: 24 έως 42 δισεκατομμύρια ευρώ για τις ηλεκτρολυτικές κυψέλες, 220 έως 340 δισεκατομμύρια ευρώ για την αύξηση της παραγωγής ηλιακής και αιολικής ενέργειας (80 έως 120 GW), περίπου 11 δισεκατομμύρια ευρώ για τον εκσυγχρονισμό υφιστάμενων εργοστασίων δέσμευσης και αποθήκευσης CO2 και 65 δισεκατομμύρια ευρώ για τους σταθμούς μεταφοράς, διανομής, αποθήκευσης και ανεφοδιασμού με υδρογόνο. Έως το 2050, εκτιμά ότι θα χρειαστούν 180 έως 470 δισεκατομμύρια ευρώ, μόνο για την παραγωγική ικανότητα. Επιπλέον, θα χρειαστούν επίσης επενδύσεις για την προσαρμογή των κλάδων τελικής χρήσης, όπως π.χ. 160 έως 200 εκατομμύρια ευρώ για τη μετατροπή μιας τυπικής χαλυβουργικής εγκατάστασης στην ΕΕ ή 850 εκατομμύρια έως 1 δισεκατομμύριο ευρώ για την ανάπτυξη 400 μικρής κλίμακας σταθμών ανεφοδιασμού με υδρογόνο.

2.6.

Στο πλαίσιο αυτό, οι κύριοι στρατηγικοί μοχλοί που μπορεί να θέσει σε εφαρμογή η ΕΕ για να τονώσει τις ιδιωτικές επενδύσεις σε καθαρό υδρογόνο είναι οι εξής:

2.6.1.

Η ανάπτυξη των εφαρμογών καθαρού υδρογόνου στη βιομηχανία και τις μεταφορές θα βοηθήσει στην τόνωση της ζήτησης. Για τον σκοπό αυτόν, η στρατηγική προτείνει τη δράση σε δύο ξεχωριστές φάσεις: σε πρώτη φάση, το υδρογόνο θα χρησιμοποιηθεί για την απανθρακοποίηση της παραγωγής χάλυβα, ενώ θα μπορούσε να αναπτυχθεί και σε δέσμιες χρήσεις, όπως σε αστικά λεωφορεία ή ορισμένους σιδηροδρόμους, όταν η ηλεκτροκίνηση δεν είναι ανταγωνιστική από άποψη κόστους, καθώς και για τα βαρέα οδικά οχήματα, παράλληλα με τον εξηλεκτρισμό. Η στρατηγική βιώσιμης και έξυπνης κινητικότητας, που θα δημοσιευτεί έως το τέλος του έτους, αναμένεται να εξετάζει τη χρήση του υδρογόνου στις μεταφορές. Υπό αυτό το πρίσμα, θα εξεταστούν πολιτικές τόνωσης της ζήτησης, ενδεχομένως με τη μορφή ποσοστώσεων για το ανανεώσιμο υδρογόνο ή ελάχιστων μεριδίων σε ειδικούς κλάδους τελικής χρήσης (όπως π.χ. οι εφαρμογές στη χημεία ή τις μεταφορές).

2.6.2.

Για την αύξηση της παραγωγής, η Επιτροπή υπογραμμίζει ότι οι επενδυτές και η βιομηχανία πρέπει να διαθέτουν μεγαλύτερη σαφήνεια και βεβαιότητα. Γι’ αυτόν τον σκοπό, θα προτείνει ενιαίο πρότυπο χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών για την προώθηση των εγκαταστάσεων παραγωγής υδρογόνου σε συνάρτηση με τις επιδόσεις τους από άποψη άμεσων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Θα μπορούσε, επίσης, να προτείνει πλήρη ορολογία και πανευρωπαϊκά κριτήρια για την πιστοποίηση του ανανεώσιμου υδρογόνου, κυρίως με βάση ήδη υπάρχουσες πρωτοβουλίες, όπως η μεθοδολογία CertifHy. Εξάλλου, με την προσεχή αναθεώρηση του συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής της ΕΕ (ΣΕΔΕ), αναμένεται να εισαχθούν πρόσθετοι μηχανισμοί που θα ενθαρρύνουν την παραγωγή ανανεώσιμου υδρογόνου και υδρογόνου χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών. Επίσης, θα μπορούσαν να μελετηθούν ως πιθανό σχήμα οι συμβάσεις επί διαφοράς για τον άνθρακα (Carbon Contract for Difference — CCfD), δηλ. η πρόσκληση υποβολής προσφορών για μακροπρόθεσμα έργα με δημόσιο συμβαλλόμενο μέρος, ώστε να καλύπτεται η διαφορά μεταξύ της τιμής άσκησης του δικαιώματος CO2 (ήτοι 55-90 EUR / tCO2) και της πραγματικής τιμής CO2. Τέλος, θα μπορούσαν να προβλεφθούν άμεσα και διαφανή, βασιζόμενα στην αγορά καθεστώτα στήριξης για το ανανεώσιμο υδρογόνο, με επιλογή μέσω προσκλήσεων υποβολής προσφορών.

2.6.3.

Η Επιτροπή προτείνει τη σταδιακή ανάπτυξη των υποδομών, συμπληρωματικά προς την ανάπτυξη της προσφοράς εξοπλισμού που θα λειτουργεί με καθαρό υδρογόνο. Η ζήτηση υδρογόνου θα καλυφθεί αρχικά από την κοντινή ή την επιτόπια παραγωγή. Στη συνέχεια, θα αναπτυχθούν περιφερειακοί συνεργατικοί σχηματισμοί υδρογόνου («Κοιλάδες Υδρογόνου»), με αυξημένη ανάγκη ειδικών υποδομών, όχι μόνο για τις εφαρμογές στη βιομηχανία και τις μεταφορές και για την εξισορρόπηση της ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά και για τη θέρμανση σε κατοικίες και εμπορικά κτίρια. Το υφιστάμενο δίκτυο αερίου θα μπορούσε να επαναχρησιμοποιηθεί εν μέρει για τη μεταφορά ανανεώσιμου υδρογόνου σε μεγαλύτερες αποστάσεις, ενώ θα αρχίσουν να χρειάζονται εγκαταστάσεις αποθήκευσης σε μεγάλη κλίμακα.

2.6.4.

Προκειμένου να δώσει ώθηση στην ανάδυση Ευρωπαίων «πρωταθλητών», η Επιτροπή εγκαινίασε την Ευρωπαϊκή Συμμαχία για το Καθαρό Υδρογόνο, μια πρωτοβουλία συνεργασίας μεταξύ δημόσιων αρχών, βιομηχανίας και κοινωνίας των πολιτών. Η αποστολή της θα είναι: 1) να αναπτύξει ένα επενδυτικό θεματολόγιο και μια δεξαμενή συγκεκριμένων έργων· 2) να διευκολύνει τη συνεργασία στα δίκτυα επενδυτικών έργων περιφερειακού, εθνικού και ευρωπαϊκού επιπέδου σε όλο το μήκος της αξιακής αλυσίδας του υδρογόνου, συμπεριλαμβανομένων των σημαντικών έργων κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος· 3) να ενισχύσει τη χρηματοδότηση ώστε να συμβάλει στην κάλυψη του ελλείμματος επενδύσεων. Η Συμμαχία αναμένεται να προσφέρει ένα ευρύ βήμα για τον συντονισμό των επενδύσεων όλων των ενδιαφερομένων.

2.6.5.

Η Επιτροπή προτίθεται να στηρίξει τις στρατηγικές επενδύσεις σε καθαρό υδρογόνο, στο πλαίσιο του σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, ειδικότερα δε μέσω του στρατηγικού ευρωπαϊκού επενδυτικού σκέλους του προγράμματος InvestEU (από το 2021).

2.6.6.

Θα στηρίξει επίσης την έρευνα και την καινοτομία (Ε&Κ), χάρη σε μια θεσμοθετημένη εταιρική σχέση για το καθαρό υδρογόνο, καθώς και σε σημαντικές συμπράξεις για τις μεταφορές και τη βιομηχανία, όπως η «2Zero» ή η «Clean Steel». Η Επιτροπή θα προσφέρει στοχευμένη στήριξη στα υγιή έργα στα κράτη μέλη, με βάση ειδικούς μηχανισμούς (π.χ. InnovFin EDP, InvestEU). Στην προσεχή περίοδο προγραμματισμού του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), θα χρηματοδοτηθεί ένα διαπεριφερειακό μέσο επενδύσεων στην καινοτομία, με πρότυπη δράση για το υδρογόνο, στις περιφέρειες υψηλής έντασης άνθρακα.

2.6.7.

Τέλος, για να τονωθούν ενεργά νέες ευκαιρίες συνεργασίας για το καθαρό υδρογόνο, η στρατηγική προτείνει να επανεξεταστούν οι ενεργειακές συμπράξεις με γειτονικές χώρες και περιφέρειες (στα ανατολικά της ΕΕ, ιδίως με την Ουκρανία, και στη Νότια Γειτονία) μέσω των κατάλληλων διεθνών φόρουμ, όπως η Ενεργειακή Κοινότητα ή η υπουργική διάσκεψη για την καθαρή ενέργεια. Παράλληλα, θα στηρίζονται οι επενδύσεις, με την πλατφόρμα επενδύσεων γειτονίας και το πλαίσιο επενδύσεων για τα Δυτικά Βαλκάνια. Η Επιτροπή θα καταρτίσει έναν δείκτη αναφοράς για τις συναλλαγές σε ευρώ στο τομέα του υδρογόνου, προκειμένου να συμβάλει στην εδραίωση του ρόλου του ευρώ στο εμπόριο βιώσιμης ενέργειας, ενώ θα ενσωματώσει επίσης το καθαρό υδρογόνο στις διεθνείς, περιφερειακές και διμερείς διπλωματικές προσπάθειες της ΕΕ στους τομείς της ενέργειας, του κλίματος, της έρευνας, του εμπορίου και της διεθνούς συνεργασίας.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Ο στόχος της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, ήτοι η επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας στην ευρωπαϊκή ήπειρο έως το 2050, χρειάζεται συγκεκριμένες πολιτικές για να γίνει πραγματικότητα. Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σήμερα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, και στο επίπεδο της υγείας και στης οικονομίας, λόγω της πανδημίας COVID-19. Επομένως, η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη πρέπει να συντονίσουν τις αντιδράσεις τους στις κρίσεις αυτές, ούτως ώστε η οικονομική ανάκαμψη να χρησιμεύσει ως εφαλτήριο για τη μετάβαση σε ένα καθαρό και ανθεκτικό μέλλον. Το μέλλον αυτό απαιτεί να αυξηθεί η οικονομική κυριαρχία της ΕΕ, εν μέρει με την ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της σχετικής δυναμικότητας αποθήκευσης.

3.2.

Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη στρατηγική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη δημιουργία περιβάλλοντος που να ευνοεί την αύξηση της προσφοράς και της ζήτησης υδρογόνου για μια οικονομία κλιματικά ουδέτερη. Ωστόσο, επιθυμεί να τονίσει ότι η επιτυχία του καθαρού υδρογόνου εξαρτάται από τη σημαντική αύξηση αποτελεσματικότητας του ενεργειακού μας συστήματος και από μια μαζική ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ώστε να διευρυνθεί ο εξηλεκτρισμός των διαφόρων χρήσεων.

3.3.

Όντως, η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τους φιλόδοξους στόχους που ορίζονται στη στρατηγική όσον αφορά τα θέματα ανάπτυξης ηλεκτρολυτικών κυψελών για την παραγωγή ανανεώσιμου υδρογόνου, τονίζει όμως ότι η προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στην ενίσχυση της εγκατεστημένης δυναμικότητας ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές στην Ευρώπη, ώστε να ικανοποιηθεί η αυξανόμενη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας που οφείλεται στον εξηλεκτρισμό πολλών χρήσεων, στον οποίο έρχεται να προστεθεί και η παραγωγή καθαρού υδρογόνου. Προς το παρόν, η πορεία ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας δεν περιλαμβάνει την παραγωγή υδρογόνου, και μόνο το ένα τρίτο περίπου της κατανάλωσης ηλεκτρισμού στην ΕΕ τροφοδοτείται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (9).

3.4.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις διασαφηνίσεις της Επιτροπής όσον αφορά τον ορισμό του καθαρού υδρογόνου, που ορίζεται ως εκείνο που προέρχεται από ηλεκτρόλυση με χρήση ηλεκτρισμού προερχόμενου από ανανεώσιμες πηγές: από αιολική, ηλιακή ή υδραυλική ενέργεια ή από βιοχημική μετατροπή της ανανεώσιμης βιομάζας. Χαιρετίζει το γεγονός ότι το καθαρό υδρογόνο αποτελεί προτεραιότητα για την ΕΕ ως μοναδική επιλογή συμβατή με τους στόχους κλιματικής ουδετερότητας.

3.5.

Ωστόσο, η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η στρατηγική αφήνει περιθώρια, σε βραχυπρόθεσμο και μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, και για άλλες μορφές υδρογόνου χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών, που παράγεται από ορυκτά καύσιμα με δέσμευση και αποθήκευση CO2 (10), μια τεχνολογία που βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη. Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι το υδρογόνο με δέσμευση και αποθήκευση CO2 δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί πηγή πράσινης ενέργειας εάν η χρήση του συνδέεται άμεσα ή έμμεσα με την εξόρυξη ορυκτών πηγών ενέργειας. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει την ανάγκη μηχανισμών ανάλυσης των ανθρακούχων εκπομπών στο σύνολο της αξιακής αλυσίδας του υδρογόνου που συνδυάζεται με δέσμευση και αποθήκευση CO2, προκειμένου να μπορεί αυτό να χαρακτηριστεί ως τεχνολογία χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών μάλλον παρά μηδενικών εκπομπών (11), και να αποτραπεί το ενδεχόμενο οι οικονομίες εκπομπών να αποδειχθούν ανεπαρκείς για την επίτευξη των μακροπρόθεσμα επιδιωκόμενων στόχων εκπομπών.

3.6.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι, σύμφωνα με αναλύσεις του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου, η χρηματοδότηση της ΕΕ για τη στήριξη της δέσμευσης και αποθήκευσης CO2, όπως το πρόγραμμα NER 300 (αποθεματικό για τους νεοεισερχόμενους), «δεν έχει μέχρι στιγμής να επιδείξει επιτυχημένα έργα δέσμευσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα» (12). Επικρατεί, επομένως, μεγάλη αβεβαιότητα ως προς τη δυνατότητα τεχνικής εφαρμογής της δέσμευσης και της αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα, αλλά και περιορισμένη βεβαιότητα σχετικά με τη δημόσια στήριξή της.

3.7.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει την εκτίμηση της Επιτροπής σύμφωνα με την οποία, για να γίνει ανταγωνιστικό το υδρογόνο ορυκτών καυσίμων με δέσμευση διοξειδίου του άνθρακα σε σύγκριση με το υδρογόνο ορυκτών καυσίμων, απαιτούνται τιμές διοξειδίου του άνθρακα της τάξης των 55 έως 90 EUR ανά τόνο CO2, και καλεί την Επιτροπή να περιγράψει το οικονομικό μοντέλο των επενδύσεων που οδηγούν σε τέτοιο κόστος αντιστάθμισης, ειδικότερα δε τον αντίκτυπο του κόστους του κεφαλαίου που κινητοποιείται από ιδιωτικές επενδύσεις που προκαλούν το πρόσθετο κόστος των έργων. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να δώσει διευκρινίσεις σχετικά με τις εκτιμήσεις τιμών του καθαρού υδρογόνου που θα καθιστούσαν ανώφελες τις επιδοτήσεις, και να μελετήσει τους αναγκαίους μηχανισμούς για την επίτευξη των τιμών αυτών, ιδίως κατά την προσεχή αναθεώρηση του συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής της ΕΕ (ΣΕΔΕ).

3.8.

Εξάλλου, η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι το ανανεώσιμο υδρογόνο θα πρέπει βέβαια να είναι ανταγωνιστικό έναντι του υδρογόνου ορυκτών καυσίμων και του υδρογόνου ορυκτών καυσίμων με δέσμευση CO2, αλλά κυρίως θα πρέπει να είναι ανταγωνιστικό έναντι των ορυκτών καυσίμων. Προς τούτο, η τιμή του θα πρέπει να μειωθεί κάτω του ενός δολαρίου ΗΠΑ ανά χιλιόγραμμο (13). Επομένως, η μείωση του επενδυτικού κόστους (κεφαλαιουχικές δαπάνες) του πράσινου υδρογόνου αποτελεί καίρια πρόκληση. Η ΕΟΚΕ ζητά ρητώς να προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εναλλακτικές επιλογές τιμών του υδρογόνου σε συνάρτηση με το κόστος των χρηματοοικονομικών κεφαλαίων που κινητοποιούνται για έργα πράσινου υδρογόνου.

3.9.

Εξάλλου, η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι οι προηγούμενες προσπάθειες ανάπτυξης μιας οικονομίας του υδρογόνου απέτυχαν, κυρίως επειδή η ζήτηση υδρογόνου ποτέ δεν έγινε πραγματικότητα. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι η Επιτροπή προσδιορίζει σαφώς τους κλάδους τελικής χρήσης που θα πρέπει να χρησιμοποιούν υδρογόνο: τη βιομηχανία και ορισμένους τρόπους μεταφοράς, καθώς και τον κλάδο της μόνιμης αποθήκευσης ηλεκτρισμού, συμπληρωματικά προς την αποθήκευση με συσσωρευτές.

3.10.

Συνεπώς, το καθαρό υδρογόνο θα έπρεπε να χρησιμοποιείται αποκλειστικά στις περιπτώσεις όπου δεν είναι εφικτές άλλες υφιστάμενες επιλογές απανθρακοποίησης. Η ΕΟΚΕ καλεί λοιπόν την Επιτροπή να επικεντρώσει τις επενδύσεις στις εφαρμογές στις οποίες το υδρογόνο μπορεί να διαδραματίσει μείζονα ρόλο, όπως η βιομηχανία, η κινητικότητα (θαλάσσιες και εναέριες μεταφορές) και η αποθήκευση ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Σε όλες τις χρήσεις όπου μπορούν να χρησιμοποιηθούν συσσωρευτές —ειδικότερα δε στα αυτοκίνητα, τα ταξί, τα λεωφορεία και τα ελαφρά και αστικά φορτηγά που αναφέρονται στη στρατηγική— οι λύσεις που προσφέρει το υδρογόνο ενδέχεται να είναι λιγότερο επικερδείς. Από την άλλη πλευρά, θα μπορούσε να είναι μία από τις πιθανές επιλογές για την απανθρακοποίηση των οδικών εμπορευματικών μεταφορών μεγάλων αποστάσεων (14).

3.11.

Η πανδημία COVID-19 επιδείνωσε και διεύρυνε τις ανισότητες στην κοινωνία μας, αυξάνοντας παράλληλα τη φτώχεια στην Ευρώπη. Η στρατηγική για το υδρογόνο για μια κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη οφείλει να μην αφήνει κανέναν στο περιθώριο. Η ΕΟΚΕ ζητά λοιπόν από την Επιτροπή να παρακολουθεί και να εκτιμά τα αιτήματα αναδιάρθρωσης της απασχόλησης που συνδέονται με τη στρατηγική για το υδρογόνο.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

Κοινωνική διάσταση

4.1.

Λόγω της πανδημίας COVID-19 και της επακόλουθης κρίσης, η ανεργία αναμένεται να φτάσει το 9 % στην Ευρωπαϊκή Ένωση και να πλήξει όλως ιδιαιτέρως τους νέους και τους ανειδίκευτους εργαζόμενους. Η ΕΟΚΕ τονίζει λοιπόν πως είναι σημαντικό να εξασφαλιστεί στους εργαζομένους ποιοτική κατάρτιση και πως απαιτείται να καταστεί ο ενεργειακός κλάδος ελκυστικότερος για τους νέους Ευρωπαίους. Για τον σκοπό αυτόν, η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να δημιουργήσει ευρωπαϊκά κέντρα αριστείας για τους μαθητευόμενους σε θέσεις εργασίας σχετικές με την ενεργειακή μετάβαση (π.χ. ενεργειακοί έλεγχοι, εγκατάσταση αντλιών θερμότητας). Με τη χορήγηση επιδοτήσεων και την επέκταση του προγράμματος ErasmusPro, η ΕΕ έχει τη δυνατότητα να αναδείξει τους νέους Ευρωπαίους σε βασικούς παράγοντες της ενεργειακής μετάβασης, ιδίως στο πεδίο του καθαρού υδρογόνου.

4.2.

Η τόνωση της δημιουργίας θέσεων εργασίας χάρη στην ανάπτυξη του ανανεώσιμου υδρογόνου προϋποθέτει τη στήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) της Ευρώπης, οι οποίες αντιπροσωπεύουν σχεδόν τα δύο τρίτα της απασχόλησης στον ιδιωτικό μη χρηματοπιστωτικό τομέα στην Ευρώπη (15). Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να αναπτύξει ειδικά χρηματοδοτικά μέσα για τη στήριξή τους (16).

4.3.

Εξάλλου, η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι για να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα της ΕΕ και να ενισχυθεί η ανθεκτικότητά της απαιτείται να διατηρηθεί ο έλεγχος των περιουσιακών στοιχείων και των βιομηχανιών της ΕΕ και να αντιμετωπιστεί δυναμικά το βιομηχανικό ντάμπιγκ από άλλες περιοχές του κόσμου.

4.4.

Τέλος, η ΕΟΚΕ ζητά να αξιοποιήσει πλήρως η ΕΕ τα νέα, πιο βιώσιμα επιχειρηματικά μοντέλα που βασίζονται στον διάλογο μεταξύ όλων των ενδιαφερομένων, ιδίως με τη δυναμική συμμετοχή των εργαζομένων στη στρατηγική των επιχειρήσεων (17).

Ανάγκες επενδύσεων στην ΕΕ

4.5.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι οι ευρωπαϊκοί πόροι δεν θα έπρεπε να στηρίζουν τα ορυκτά καύσιμα, καλεί δε την Επιτροπή να εφαρμόζει τη λεγόμενη αρχή του «μη βλάπτειν» σε όλες τις δημόσιες χρηματοδοτήσεις βάσει του ΠΔΠ, του InvestEU, του Ταμείου ανάκαμψης της ΕΕ και των κρατικών ενισχύσεων. Οπωσδήποτε, το υδρογόνο που παράγεται με διαδικασίες δέσμευσης και αποθήκευσης CO2, άμεσα ή έμμεσα, δεν μπορεί να είναι επιλέξιμο για πράσινη ταξινόμηση της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης.

4.6.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει ιδιαίτερη ικανοποίηση για το γεγονός ότι ο νέος μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας στηρίζει τις επενδύσεις και τις μεταρρυθμίσεις των κρατών μελών που έχουν καίρια σημασία για μια βιώσιμη ανάκαμψη, ειδικότερα δε στον κλάδο του ανανεώσιμου υδρογόνου. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να εξασφαλίσει ότι η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και τα εθνικά σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα θα δίνουν τις κατευθύνσεις για τα σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας των κρατών μελών. Προς τούτο, οφείλει να μεριμνήσει ώστε η συμβολή στην πράσινη μετάβαση να αποτελέσει απαραίτητη προϋπόθεση στην αξιολόγηση των έργων των κρατών μελών.

4.7.

Η Συμμαχία για το Καθαρό Υδρογόνο θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του υδρογόνου στην Ευρώπη, κυρίως με την εκπόνηση του επενδυτικού θεματολογίου και τη δημιουργία της δεξαμενής έργων περιφερειακού, εθνικού και ευρωπαϊκού επιπέδου. Επομένως, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία να εκπροσωπούνται σ’ αυτήν ισότιμα όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνίας των πολιτών σε όλες τις μορφές της, των εργαζομένων και των μη κυβερνητικών οργανώσεων. Προς το παρόν, αποτελείται κατά το μεγαλύτερο μέρος από ιδιωτικούς φορείς (18). Η ΕΟΚΕ, ως αυθεντική εκπρόσωπος της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών, πρέπει, λόγω της ιδιότητάς της, να συμμετέχει στους προβληματισμούς και στις διαδικασίες διαβουλεύσεων.

Τόνωση της ζήτησης και κλιμάκωση της παραγωγής

4.8.

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι οι δημοπρασίες για συμβάσεις επί διαφοράς για τον άνθρακα (CCfD) διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εξασφάλιση της ταχείας μετάβασης των βιομηχανικών διεργασιών προς το υδρογόνο. Οι συμβάσεις επί διαφοράς για τον άνθρακα μπορούν να στείλουν θετικό μήνυμα στους επενδυτές και τη βιομηχανία (19). Ωστόσο, η ΕΟΚΕ τονίζει τα εξής δύο στοιχεία:

4.8.1.

Δίνοντας έμφαση στη σκοπιμότητα των συμβάσεων επί διαφοράς για τον άνθρακα, η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι το ισχύον σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής της ΕΕ (ΣΕΔΕ) δεν είναι σε θέση να στείλει επαρκώς ισχυρά μηνύματα τιμών ώστε να ενεργοποιήσει τις αναμφίβολα αναγκαίες επενδύσεις για την επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας. Από τη μία πλευρά, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι ορυκτές πρώτες ύλες εξακολουθούν να επωφελούνται από σημαντικές επιδοτήσεις στην ΕΕ. Σύμφωνα με την έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις επιδοτήσεις της ενέργειας, οι επιδοτήσεις του φυσικού αερίου που χρησιμοποιείται για την παραγωγή υδρογόνου με δέσμευση και αποθήκευση CO2 έχουν αυξηθεί (20). Επομένως, υφίσταται μαζική στρέβλωση της αγοράς που υπονομεύει τις επενδύσεις στις τεχνολογίες προστασίας του κλίματος όπως το ανανεώσιμο υδρογόνο ή τις καθιστά αδικαιολόγητα δαπανηρές. Επιπλέον, το ΣΕΔΕ, ακόμη και μετά από τη μεταρρύθμισή του, εξακολουθεί να μην αντικατοπτρίζει την πραγματική τιμή των ανθρακούχων εκπομπών. Εάν δεν υπήρχαν επιδοτήσεις για τις ορυκτές πρώτες ύλες και εάν είχε βελτιωθεί περαιτέρω το ΣΕΔΕ, δεν θα υπήρχε καμία ανάγκη συμβάσεων επί διαφοράς για τον άνθρακα. Άρα, η κυριότερη προτεραιότητα της Επιτροπής θα έπρεπε να αφορά τα δύο αυτά στοιχεία.

4.8.2.

Στο μέτρο που χρειάζονται ωστόσο οι συμβάσεις επί διαφοράς για τον άνθρακα, οι προσκλήσεις υποβολής προσφορών πρέπει να συντάσσονται κατά τρόπον ώστε η παραγωγή υδρογόνου με ηλεκτρόλυση να χρηματοδοτείται αποκλειστικά υπό την προϋπόθεση ότι θα χρησιμοποιείται για τον σκοπό αυτόν πλεόνασμα ηλεκτρικής ενέργειας προερχόμενης από ανανεώσιμες πηγές (21). Συνεπώς, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι, για να εξασφαλιστεί ότι δεν θα επιβραδυνθεί η ανάπτυξη του υδρογόνου που παράγεται με δέσμευση και αποθήκευση ορυκτού άνθρακα, καίρια σημασία έχει η ύπαρξη συστήματος ευρωπαϊκής χρηματοδότησης και ειδικών προσκλήσεων υποβολής προσφορών για το ανανεώσιμο υδρογόνο.

Διεθνής διάσταση

4.9.

Η ΕΟΚΕ διερωτάται σχετικά με το είδος των μελλοντικών ενεργειακών συμπράξεων για την εγκατάσταση ηλεκτρολυτικών κυψελών ισχύος 40 GW για την παραγωγή ανανεώσιμου υδρογόνου στις γειτονικές χώρες της ΕΕ (22). Τη στιγμή που οι ηγέτες των κρατών μελών απευθύνουν έκκληση για μεγαλύτερη αυτονομία της Ευρώπης, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να αναπτύξει μια συνεπή προσέγγιση.

4.10.

Η ΕΟΚΕ τονίζει επίσης τη δυσκολία της προσέλκυσης Ευρωπαίων επενδυτών σε χώρες όπου επικρατεί πολιτική αστάθεια. Ωστόσο, όσον αφορά τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων που βρίσκονται σε διαδικασία προσχώρησης στην ΕΕ, η ΕΟΚΕ συνιστά να περιλαμβάνονται σε όλους τους προβληματισμούς και τις δράσεις εφαρμογής της στρατηγικής για το υδρογόνο.

4.11.

Εξάλλου, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να δώσει περισσότερες διευκρινίσεις σχετικά με την ικανότητα των χωρών αυτών να αναπτύξουν τις εν λόγω μελλοντικές συμπράξεις, δεδομένου ότι η στρατηγική περιλαμβάνει επί του παρόντος ένα ανομοιογενές φάσμα χωρών, όπως η Αλγερία, η Αίγυπτος, το Ισραήλ, η Ιορδανία, ο Λίβανος, η Λιβύη, το Μαρόκο, η Παλαιστίνη (23), η Συρία και η Τυνησία, με πολύ διαφορετικές πολιτικές ενεργειακής μετάβασης και ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Στις χώρες αυτές, πρέπει επίσης να προκριθούν οι μηχανισμοί χρηματοδοτικής στήριξης των ΜΜΕ που συνιστά η ΕΟΚΕ, καθώς το ποσοστό των ΜΜΕ στις χώρες αυτές είναι μεγάλο, και η διαμεσολάβηση των τραπεζών σημαντική.

4.12.

Η ΕΟΚΕ διερωτάται κατά πόσον οι χώρες αυτές έχουν την ικανότητα να εγκαταστήσουν επαρκείς ηλεκτρολυτικές κυψέλες για την παραγωγή ανανεώσιμου υδρογόνου, ώστε να μπορούν να καλύψουν την ευρωπαϊκή ζήτηση επιπλέον της εσωτερικής τους ζήτησης. Στη Βόρεια Αφρική και την Ουκρανία, η εγκατάσταση ισχύος 40 GW θα απαιτούσε 76 GW από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας έως το 2030, πράγμα που σημαίνει τριπλασιασμό της δυναμικότητας των χωρών αυτών σε δέκα χρόνια (24).

---

(1)  Καλούνται επίσης «Hard-to-abate sectors» (π.χ. οι βιομηχανίες χάλυβα, πετροχημικών, αλουμινίου, τσιμέντου και λιπασμάτων), και ορίζονται ως τέτοιοι επειδή οι λύσεις απανθρακοποίησης επιφέρουν κόστος μείωσης υψηλότερο από τις σημερινές τεχνολογίες, που έχουν υψηλότερη ένταση άνθρακα.

(2)  Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat που δημοσιεύτηκαν τον Αύγουστο του 2020, ο κορονοϊός επέφερε μείωση της απασχόλησης κατά 2,6 % στην ΕΕ κατά το δεύτερο τρίμηνο.

(3)  Δηλαδή τη δημιουργία αγαθών και υπηρεσιών χωρίς έκλυση ανθρακούχων εκπομπών.

(4)  Συμπεριλαμβανομένων των Δυτικών Βαλκανίων, της Ουκρανίας και των χωρών της Νότιας Γειτονίας.

(5)  Βλ. COM(2015) 80 final.

(6)  Βλ. COM(2020) 299 final: «Ενέργεια για μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία: Στρατηγική της ΕΕ για την ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος».

(7)  Το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕγχΠ) της Ένωσης συρρικνώθηκε κατά 11,9 % το δεύτερο τρίμηνο του 2020, σύμφωνα με τη Eurostat, τη στατιστική υπηρεσία της ΕΕ.

(8)  Πρόκειται για τους κλάδους στους οποίους το κόστος μείωσης των εκπομπών είναι υψηλό και η πρόοδος ως προς τη μείωση των εκπομπών υπήρξε αργή και επίπονη.

(9)  Στοιχεία της Eurostat, [nrg_ind_peh].

(10)  Ή από ηλεκτρόλυση, με ουσιωδώς μειωμένο κύκλο ζωής εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

(11)  Με την τεχνική αυτή μπορούν να επιτευχθούν οικονομίες εκπομπών κατά 60 έως 85 % κατά τον κύκλο ζωής, σε σύγκριση με τη χρήση φυσικού αερίου στους καυστήρες.

(12)  Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, την Επιτροπή των Περιφερειών και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων — Καθαρός πλανήτης για όλους — Ένα ευρωπαϊκό, στρατηγικό, μακρόπνοο όραμα για μια ευημερούσα, σύγχρονη, ανταγωνιστική και κλιματικά ουδέτερη οικονομία» (ΕΕ C 282 της 20.8.2019, σ. 51).

(13)  Το υδρογόνο που παράγεται με αναμόρφωση φυσικού αερίου κοστίζει περίπου 1 δολάριο ΗΠΑ ανά χιλιόγραμμο. Πηγή: Platts Hydrogen Assessments.

(14)  Βλ. την ετήσια έκθεση της Transport and Environment (T&E) για το 2019.

(15)  https://www.touteleurope.eu/actualite/les-entreprises-dans-l-union-europeenne.html.

(16)  Δηλαδή τα τοπικά επενδυτικά κεφάλαια, τον μηχανισμό δημόσιας εγγύησης κατά 60 % της πράσινης χρηματοδότησης για την ανάπτυξή τους, μηχανισμούς ασφάλισης που να καλύπτουν τον κίνδυνο της ανάπτυξής τους στο πεδίο του ανανεώσιμου υδρογόνου.

(17)  Ψήφισμα της ΕΟΚΕ, της 11ης Ιουνίου 2020, με θέμα «Προτάσεις της ΕΟΚΕ για την ανασυγκρότηση και την ανάκαμψη μετά την κρίση της νόσου COVID-19» (ΕΕ C 311 της 18.9.2020, σ. 1).

(18)  Βλ. τον κατάλογο των μελών της Συμμαχίας για το Καθαρό Υδρογόνο.

(19)  Οι δημοπρασίες αυτές συνέβαλαν ιδιαίτερα στην ανάπτυξη της υπεράκτιας αιολικής ενέργειας στο Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς βοήθησαν στην εξασφάλιση προσφορών χαμηλού κόστους.

(20)  Βλ. το παράρτημα 2 του εγγράφου COM(2020) 950 final.

(21)  Για παράδειγμα, εάν ένας φορέας εκμετάλλευσης ηλεκτρολυτικών κυψελών αποδεικνύει ότι λαμβάνει την αναγκαία για την ηλεκτρόλυση ηλεκτρική ενέργεια απευθείας από νεοσύστατο σταθμό ηλεκτροπαραγωγής από ανανεώσιμες πηγές ή ότι διαθέτει σύμβαση παροχής ηλεκτρικής ενέργειας που ενεργοποιείται μόνον όταν οι τιμές στην αγορά χονδρικής είναι αρνητικές.

(22)  Συμπεριλαμβανομένων των Δυτικών Βαλκανίων, της Ουκρανίας και των χωρών της Νότιας Γειτονίας.

(23)  Η ονομασία αυτή δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως αναγνώριση παλαιστινιακού κράτους και χρησιμοποιείται με επιφύλαξη των ιδιαίτερων θέσεων των κρατών μελών επί του ζητήματος.

(24)  https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Publication/2020/May/SDG7Tracking_Energy_Progress_2020.pdf.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 95/93 του Συμβουλίου όσον αφορά την προσωρινή απαλλαγή από τους κανόνες χρησιμοποίησης του διαθέσιμου χρόνου χρήσης (slots) στους κοινοτικούς αερολιμένες λόγω της πανδημίας COVID-19»

[COM(2020) 818 final — 2020/0358 (COD)]

(2021/C 123/07)

Γενικός εισηγητής:

ο κ. Thomas KROPP

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 18.1.2021 Συμβούλιο, 21.1.2021
Νομική βάση	Άρθρο 100 παράγραφος 2 και άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές, κοινωνία των πληροφοριών
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	27.1.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	557
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	225/1/4

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Στις 16 Δεκεμβρίου 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε νέο κανονισμό (1) για την τροποποίηση του κανονισμού όσον αφορά την προσωρινή απαλλαγή από τη ρήτρα «απώλειας σε περίπτωση μη χρήσης» για την περίοδο μετά την 27η Μαρτίου 2021. Στην ουσία, η Επιτροπή πρότεινε να εφαρμοστεί εκ νέου ο κανόνας «απώλειας σε περίπτωση μη χρήσης», αλλά να καθοριστεί, για περιορισμένο χρονικό διάστημα, το όριο χρησιμοποίησης του χρόνου χρήσης σε ποσοστό 40 % αντί 80 %. Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε να της ανατεθούν εξουσίες κατ’ εξουσιοδότηση για περαιτέρω παράταση του μέτρου απαλλαγής ως προς τον χρόνο χρήσης, σύμφωνα με μια σειρά κριτηρίων που σχετίζονται με τη διάρκεια και την ένταση της κρίσης.

1.2.

Η ΕΟΚΕ συγχαίρει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την πρωτοβουλία της να παρατείνει την προσωρινή απαλλαγή από τους κοινοτικούς κανόνες χρησιμοποίησης του διαθέσιμου χρόνου χρήσης και επιδοκιμάζει την πρόταση να δοθεί εντολή στην Επιτροπή για την προσαρμογή του ορίου χρησιμοποίησης έως τη χειμερινή περίοδο 2024/2025.

1.3.

Ωστόσο, προκειμένου να δημιουργηθεί ένας πραγματικά ευέλικτος μηχανισμός αντίδρασης, η πρόταση θα πρέπει επίσης να περιλαμβάνει το δικαίωμα των αεροπορικών εταιρειών να επιστρέφουν μια πλήρη σειρά διαθέσιμων χρόνων χρήσης, σε συνδυασμό με ένα μεταβλητό όριο χρησιμοποίησης.

1.4.

Η παράταση δικαιολογείται διότι η παγκόσμια οικονομική κρίση που ανέκυψε στις αρχές του 2021 είναι χειρότερη από ό,τι αναμενόταν πριν από 12 μήνες, κατά το πρώτο τρίμηνο του 2020. Αντίθετα με τις προσδοκίες, η πανδημία COVID-19 δεν έχει ακόμη αναχαιτιστεί. Στην πράξη, το δεύτερο κύμα εκθετικών αυξήσεων των μολύνσεων κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2020 έχει μέχρι στιγμής σοβαρότερες υγειονομικές, κοινωνικές, οικονομικές και χρηματοπιστωτικές επιπτώσεις απ’ ό,τι το πρώτο κύμα ανά την Ευρώπη. Οι μεταφορές, το εμπόριο και ο τουρισμός συγκαταλέγονται στους τομείς της οικονομίας που έχουν υποστεί σοβαρότερο πλήγμα. Επιπλέον, μια εξαιρετικά μολυσματική μετάλλαξη του ιού εξαπλώνεται επί του παρόντος σε ολόκληρη την Ευρώπη. Πρόσφατα, το Ηνωμένο Βασίλειο επέβαλε για τρίτη φορά μέτρα περιορισμού της κυκλοφορίας για την αναχαίτιση του «τρίτου κύματος» του ιού.

1.5.

Η ΕΟΚΕ προτρέπει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τους συννομοθέτες να επανεξετάσουν την πρόταση της Επιτροπής υπό το πρίσμα των συστάσεων που διατύπωσε το Παγκόσμιο Συμβούλιο Χρονοθυρίδων Αερολιμένων (World Airline Slot Board — WASB), το οποίο αποτελείται από αεροπορικές εταιρείες, αερολιμένες και συντονιστές του διαθέσιμου χρόνου χρήσης και δημοσίευσε τις συστάσεις του για την απαλλαγή ως προς τον χρόνο χρήσης κατά τη θερινή περίοδο προγραμματισμού (2) του 2021 στις 20 Νοεμβρίου 2020 (η IATA, η A4E, η ACI-Europe και η EUACA επικροτούν τη σύσταση του WASB). Οι συστάσεις συνίστανται σε συνδυασμό i) πλήρους παρέκκλισης από τον κανόνα «απώλειας σε περίπτωση μη χρήσης» για ολόκληρες σειρές διαθέσιμων χρόνων χρήσης που επιστρέφονται στο κοινό σύστημα εκμετάλλευσης χρόνου χρήσης πριν από την έναρξη της εκάστοτε περιόδου και ii) ορίου χρησιμοποίησης ανερχόμενου σε 50 % για τις σειρές διαθέσιμων χρόνων χρήσης που διατηρούν οι αεροπορικές εταιρείες. Στις συστάσεις περιλαμβάνονται επίσης ορισμένοι όροι και διατάξεις σχετικά με τη δικαιολογημένη μη χρήση χρόνων χρήσης που αφορούν τη συγκεκριμένη κατάσταση λόγω της νόσου COVID-19.

1.6.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί επιτακτική τη διαφύλαξη της ισορροπίας μεταξύ της ανάγκης αποφυγής μέτρων που επηρεάζουν αρνητικά την ικανότητα του τομέα των αερομεταφορών να ανακάμψει από την παρούσα κρίση, του μακροπρόθεσμου στόχου των αεροπορικών εταιρειών για τη διατήρηση δαπανηρών χρόνων χρήσης στους αερολιμένες και της ανάγκης διασφάλισης ενδεδειγμένου επιπέδου ανταγωνισμού για αυτούς τους λιγοστούς χρόνους χρήσης.

1.7.

Τέλος, η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή φαίνεται να επικεντρώνεται στα μέτρα απαλλαγής από τους ενωσιακούς κανόνες χρησιμοποίησης του διαθέσιμου χρόνου χρήσης χωρίς να λαμβάνει υπόψη της ότι τα μέτρα αυτά θα αντικατοπτριστούν παγκοσμίως σε διάφορες άλλες περιοχές. Ως εκ τούτου, κρίνεται προτιμότερο να επιδιωχθούν τροποποιήσεις που είναι λειτουργικά εφικτές και συμφωνούνται σε παγκόσμιο επίπεδο, όπως οι συστάσεις του WASB.

2.   Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Ο κανονισμός (ΕΟΚ) αριθ. 95/93 του Συμβουλίου (3), ο οποίος τροποποιήθηκε εν μέρει με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 793/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (4), καθορίζει τις διαδικασίες και τους κανόνες για την κατανομή του διαθέσιμου χρόνου χρήσης (slots) στους αερολιμένες της ΕΕ. Το άρθρο 10 του παρόντος κανονισμού ορίζει ότι οι αερομεταφορείς πρέπει να χρησιμοποιούν τουλάχιστον το 80 % του διαθέσιμου χρόνου χρήσης που τους έχει χορηγηθεί εντός δεδομένης περιόδου προγραμματισμού δρομολογίων, προκειμένου να τον διατηρήσουν και την αντίστοιχη περίοδο προγραμματισμού δρομολογίων του επόμενου έτους (εφεξής, «απώλεια σε περίπτωση μη χρήσης»).

2.2.

Στις 30 Μαρτίου 2020, η Ευρωπαϊκή Ένωση ενέκρινε τροποποίηση του κανονισμού (5) για τον διαθέσιμο χρόνο χρήσης, με στόχο την παρέκκλιση από τον κανόνα «απώλειας σε περίπτωση μη χρήσης» για ολόκληρη τη θερινή περίοδο προγραμματισμού δρομολογίων του 2020, η οποία έληγε στις 24 Οκτωβρίου 2020. Με την τροποποίηση αυτή παρεχόταν επίσης εξουσιοδότηση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να παρατείνει την περίοδο που καλύπτεται από την παρέκκλιση έως τις 4 Απριλίου 2021. Στις 14 Οκτωβρίου 2020, η Επιτροπή εξέδωσε κατ’ εξουσιοδότηση πράξη (6) για την παράταση της περιόδου παρέκκλισης από τον κανόνα «απώλειας σε περίπτωση μη χρήσης» έως το τέλος της χειμερινής περιόδου προγραμματισμού 2020/2021, στις 27 Μαρτίου 2021.

2.3.

Η ΕΟΚΕ υποστήριξε την προτεινόμενη αναστολή των κανόνων της ΕΕ για την κατανομή των διαθέσιμων χρόνων χρήσης στους αερολιμένες στο έγγραφο θέσης της, το οποίο εγκρίθηκε στις 25 Μαρτίου 2020. Η έκθεση αυτή συνιστούσε τη σταθερότητα σχεδιασμού για τις αεροπορικές εταιρείες και τη δυνατότητα ταχείας και ευέλικτης αντίδρασης στις εξελίξεις της αγοράς χωρίς απώλεια των διαθέσιμων χρόνων χρήσης που είναι απαραίτητοι για την επαναλειτουργία των δικτύων.

2.4.

Επικαλούμενη την ανάγκη να ανοίξει ο δρόμος της επιστροφής στην κανονική εφαρμογή του κανόνα «απώλειας σε περίπτωση μη χρήσης», η Επιτροπή πρότεινε να ισχύσει εκ νέου, από την θερινή περίοδο προγραμματισμού 2021, η εφαρμογή των απαιτήσεων για τους διαθέσιμους χρόνους χρήσης αερολιμένα βάσει του κανονισμού για τον διαθέσιμο χρόνο χρήσης, αλλά να οριστεί το αντίστοιχο ποσοστό στο 40 % αντί του 80 %. Επιπλέον, η Επιτροπή θα διαθέτει εξουσίες κατ’ εξουσιοδότηση, έως και τη χειμερινή περίοδο 2024/2025, για περαιτέρω παράταση της απαλλαγής ως προς τον χρόνο χρήσης με την προσαρμογή του ποσοστού χρησιμοποίησης του χρόνου χρήσης βάσει ορισμένων δεικτών, όπως τα δεδομένα για την πραγματική και την προβλεπόμενη εναέρια κυκλοφορία, οι συντελεστές πληρότητας και η χρήση του στόλου. Η πρόταση περιλαμβάνει επίσης ορισμένους όρους που αφορούν, μεταξύ άλλων, απαλλαγές για τους διαθέσιμους χρόνους χρήσης που έχουν είτε κατανεμηθεί για πρώτη φορά είτε ανταλλαχθεί, καθώς και ένα συγκεκριμένο χρονικό όριο για την επιστροφή των διαθέσιμων χρόνων χρήσης.

2.5.

Στις 20 Νοεμβρίου 2020, το WASB, το οποίο αποτελείται από αεροπορικές εταιρείες, αερολιμένες και συντονιστές του διαθέσιμου χρόνου χρήσης, ανακοίνωσε ότι κατέληξε σε συμφωνία σχετικά με συστάσεις για την απαλλαγή ως προς τον χρόνο χρήσης κατά τη θερινή περίοδο προγραμματισμού του 2021 (7). Η IATA, η A4E (8), η ACI-Europe και η EUACA επικροτούν τη σύσταση του WASB. Σε αντίθεση με την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το WASB, συνιστά συνδυασμό i) πλήρους απαλλαγής από τον κανόνα «απώλειας σε περίπτωση μη χρήσης» για πλήρεις σειρές διαθέσιμων χρόνων χρήσης που επιστρέφονται στο κοινό σύστημα εκμετάλλευσης χρόνου χρήσης πριν από την έναρξη της εκάστοτε περιόδου και ii) ορίου χρησιμοποίησης ανερχόμενου σε 50 % για τις σειρές διαθέσιμων χρόνων χρήσης που διατηρούν οι αεροπορικές εταιρείες. Στις συστάσεις του περιλαμβάνονται επίσης ορισμένοι όροι και διατάξεις σχετικά με τη δικαιολογημένη μη χρήση χρόνων χρήσης που αφορούν τη συγκεκριμένη κατάσταση λόγω της νόσου COVID-19.

2.6.

Η ΕΟΚΕ προκρίνει τη συνέχιση της απαλλαγής από τον κανόνα «απώλειας σε περίπτωση μη χρήσης» του κανονισμού της ΕΕ για τον διαθέσιμο χρόνο χρήσης. Πιστεύει, ωστόσο, ότι η πρόταση της Επιτροπής θα πρέπει να περιλαμβάνει τη δυνατότητα επιστροφής ολόκληρων σειρών διαθέσιμων χρόνων χρήσης, επιπροσθέτως της μείωσης του ορίου χρησιμοποίησης. Πράγματι, η μεσο-μακροπρόθεσμη συνδεσιμότητα ορίζοντα μπορεί να ωφεληθεί περισσότερο εάν οι αεροπορικές εταιρείες υποστηριχθούν για την οικονομική τους ανάκαμψη και είναι σε θέση να αποκαταστήσουν τα δίκτυά τους μόλις αποκατασταθεί η ταξιδιωτική κίνηση. Επιπλέον, οι απαλλαγές από τον κανόνα χρησιμοποίησης του διαθέσιμου χρόνου χρήσης σε τρίτες χώρες εξαρτώνται συχνά από την αμοιβαιότητα, πράγμα που υποδηλώνει την ανάγκη μιας παγκοσμίως συμβατής προσέγγισης.

2.7.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει τον προσανατολισμό των συστάσεων του WASB που δημοσιεύθηκαν στις 20 Νοεμβρίου 2020, οι οποίες προβλέπουν την παροχή στις αεροπορικές εταιρείες της δυνατότητας να επιστρέφουν ολόκληρες σειρές χρόνων χρήσης κατά τη διάρκεια της κρίσης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή φαίνεται να επικεντρώνεται στα μέτρα απαλλαγής από τους ενωσιακούς κανόνες χρησιμοποίησης του διαθέσιμου χρόνου χρήσης χωρίς να λαμβάνει υπόψη της ότι τα μέτρα αυτά θα αντικατοπτριστούν σε όλες τις άλλες περιοχές του κόσμου. Ως εκ τούτου, κρίνεται προτιμότερο να επιδιωχθούν τροποποιήσεις που είναι λειτουργικά εφικτές και συμφωνούνται σε παγκόσμιο επίπεδο. Η ΕΟΚΕ προτρέπει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τους συννομοθέτες να εξετάσουν την πρόταση της Επιτροπής υπό το πρίσμα των συστάσεων του WASB.

3.   Ειδικές παρατηρήσεις

3.1.

Συνολικά, έως τις 31 Δεκεμβρίου 2020, η ευρωπαϊκή εναέρια κυκλοφορία έχασε λόγω της πανδημίας COVID-19 6,1 εκατομμύρια πτήσεις, δηλαδή 1,7 δισεκατομμύρια επιβατικές μετακινήσεις σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος (9).

3.2.

Για να μειωθεί ο ρυθμός εξάπλωσης του ιού, οι κυβερνήσεις επέβαλαν αυστηρούς περιορισμούς τόσο στη διεθνή εναέρια κυκλοφορία όσο και στην κινητικότητα των πολιτών τους. Οι αερομεταφορείς υποχρεώθηκαν να μειώσουν σημαντικά τη δυναμικότητά τους και να αναστείλουν τις πτήσεις τους. Σε πολλά κράτη μέλη της ΕΕ, ολόκληρες αεροπορικές εταιρείες διέκοψαν τη δραστηριότητά τους.

3.3.

Η κατάσταση αυτή παραμένει αμετάβλητη το 2021, με αποτέλεσμα να ασκείται σοβαρή πίεση στην οικονομική βιωσιμότητα όλων των φορέων του τομέα των αερομεταφορών, ιδίως των κοινωνικών εταίρων οι οποίοι προβληματίζονται δικαίως για το μέλλον της απασχόλησής τους. Παρότι έχει βρεθεί εμβόλιο το οποίο χορηγείται στην ΕΕ από τις 27 Δεκεμβρίου 2020, το απαιτούμενο ποσοστό εμβολιασμού του πληθυσμού για την άρση των γενικών περιορισμών και των μέτρων που αποσκοπούν στη μείωση των μολύνσεων δεν θα επιτευχθεί πριν από τα τέλη του 2021 ή ακόμη και εντός του 2022 (10). Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι η ζήτηση κατά τη θερινή περίοδο του 2021 θα επανέλθει κάπου κοντά στα επίπεδα των τελευταίων ετών. Η υφιστάμενη αβεβαιότητα θα συνεχιστεί και ενδέχεται μάλιστα να επιταθεί λόγω της εμφάνισης νέων, ακόμη πιο μολυσματικών ή θανατηφόρων, παραλλαγών της νόσου COVID-19. Πράγματι, σύμφωνα με τις προβλέψεις του εν λόγω τομέα, η περίοδος ανάκαμψης θα μπορούσε να διαρκέσει τουλάχιστον έως το 2024 ή το 2025 (11).

3.4.

Οι διαθέσιμοι χρόνοι χρήσης είναι απαραίτητοι για τη διακίνηση από και προς κορεσμένους αερολιμένες και είναι σημαντικοί για την πρόσβαση των αερομεταφορέων στη λιγοστή χωρητικότητα των αερολιμένων προκειμένου να είναι σε θέση να διατηρήσουν τα δίκτυά τους και τη συνδεσιμότητα που παρέχουν στους πελάτες τους. Οι αερομεταφορείς χρειάστηκαν χρόνια ολόκληρα για να αναπτύξουν τα δίκτυά τους και να αποκτήσουν τους απαραίτητους διαθέσιμους χρόνους χρήσης για την ενδοευρωπαϊκή και τη διηπειρωτική κίνηση, καθώς και για τη συγκοινωνία τροφοδότησης. Για να διατηρήσουν τους διαθέσιμους χρόνους χρήσης τους, ελλείψει διάταξης που να εξουδετερώνει τη ρήτρα «απώλειας σε περίπτωση μη χρήσης», οι αερομεταφορείς είναι υποχρεωμένοι να συνεχίζουν τις πτήσεις με εξαιρετικά χαμηλό συντελεστή πληρότητας, επιτείνοντας τις οικονομικές απώλειες και προκαλώντας περιττή περιβαλλοντική επιβάρυνση.

3.5.

Όλα τα μέτρα που εφαρμόστηκαν το 2020 βασίζονταν στην υπόθεση ότι θα μπορούσαν να συμβάλουν στην εξασφάλιση αποτελεσματικού ελέγχου της περαιτέρω εξάπλωσης του ιού εντός σύντομου, τουλάχιστον προβλέψιμου, χρονικού διαστήματος. Οι προσδοκίες αυτές δεν έχουν μέχρι στιγμής εκπληρωθεί· στην πράξη, η διαδικασία ανάκαμψης από αυτήν την άνευ προηγουμένου κρίση δεν μπορεί ακόμη να προβλεφθεί αξιόπιστα

3.6.

Η ζήτηση αεροπορικών υπηρεσιών δεν βελτιώθηκε κατά τρόπο βιώσιμο από τότε που η ΕΕ άρχισε να εφαρμόζει την αρχική απαλλαγή που παρασχέθηκε τον Μάρτιο του 2020 λόγω της νόσου COVID-19. Παρότι σημειώθηκε ελαφρά αύξηση της κυκλοφορίας κατά τους θερινούς μήνες σε - 51 % σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος, η κυκλοφορία επιβραδύνθηκε μετά το καλοκαίρι του 2020, καθώς εκδηλώθηκε ένα δεύτερο κύμα της πανδημίας, και τα κράτη μέλη θέσπισαν νέα μέτρα περιορισμού της κυκλοφορίας. Στις 14 Σεπτεμβρίου 2020, ο Eurocontrol προσάρμοσε τις προβλέψεις του σημαντικά προς τα κάτω. Ωστόσο, ακόμη και το αναθεωρημένο σενάριο κυκλοφορίας αποδεικνύεται υπερβολικά αισιόδοξο. Τον Νοέμβριο, η κυκλοφορία έπεσε σε - 62 % και - 60 % τον Δεκέμβριο σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος παρά τις προβλέψεις του Eurocontrol για - 58 % και - 54 % αντίστοιχα. Ο Eurocontrol προβλέπει - 60 % και - 50 % τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο του 2021, αντίστοιχα (12).

3.7.

Λόγω της συνεχιζόμενης και παρατεταμένης εξάπλωσης του ιού και της αυστηρότητας των μέτρων που έλαβαν οι κυβερνήσεις για την αναχαίτισή του, η ζήτηση αεροπορικών υπηρεσιών παραμένει εξαιρετικά χαμηλή, με αποτέλεσμα να εξακολουθεί να ασκείται σημαντική οικονομική πίεση στον τομέα των αερομεταφορών, ή ακόμη και να απειλείται η ίδια η επιβίωσή του. Επομένως, η απαλλαγή από την επιβάρυνση που συνεπάγεται ο κανόνας «απώλειας σε περίπτωση μη χρήσης» είναι, κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ, δικαιολογημένη και αναγκαία.

3.8.

Η ΕΟΚΕ συγχαίρει τους ενδιαφερόμενους φορείς —αεροπορικές εταιρείες, αερολιμένες και συντονιστές του διαθέσιμου χρόνου χρήσης— για την κοινή τους προσπάθεια να καταλήξουν σε συμβιβαστική λύση στο WASB. Η ΕΟΚΕ έχει επίγνωση του γεγονότος ότι η γενική κανονιστική ρύθμιση των διαθέσιμων χρόνων χρήσης αποτελεί επίμαχο ζήτημα γι’ αυτούς. Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η σύσταση του WASB καλύπτει επαρκώς τους γενικούς και τους ειδικούς στόχους που επιδιώκει η Επιτροπή, όπως υποδεικνύεται στο έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής που συνοδεύει την πρότασή της (13).

3.9.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τον γενικό στόχο της Επιτροπής για την αντιμετώπιση ορισμένων ελλείψεων και προκλήσεων που σχετίζονται με την παρέκκλιση από τον κανόνα καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου, την τόνωση της συνδεσιμότητας, την ενθάρρυνση του ανταγωνισμού και τη διευκόλυνση της σταδιακής κατάργησης της απαλλαγής ως προς τον χρόνο χρήσης. Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει επίσης τους ειδικούς στόχους της Επιτροπής, ιδίως όσον αφορά την ελαχιστοποίηση των δυσμενών περιβαλλοντικών επιπτώσεων της εκτέλεσης πτήσεων με πολύ χαμηλούς συντελεστές πληρότητας.

3.10.

Στην πρότασή της για την προσθήκη νέας παραγράφου 2α στο άρθρο 10α η Επιτροπή προτείνει απλώς ότι, για μια σειρά διαθέσιμων χρόνων χρήσης που κατανεμήθηκαν για την περίοδο από τις 28 Μαρτίου 2021 έως τις 30 Οκτωβρίου 2021, οι αερομεταφορείς θα δικαιούνται την ίδια σειρά χρόνων χρήσης κατά την επόμενη αντίστοιχη περίοδο προγραμματισμού δρομολογίων, όταν έχουν χρησιμοποιήσει το 40 % των διαθέσιμων χρόνων χρήσης σε αυτή τη σειρά. Αυτό σημαίνει ότι οι αερομεταφορείς θα χρειαστεί να εκτελούν ακόμη και οικονομικά ασύμφορες πτήσεις με εξαιρετικά χαμηλούς συντελεστές πληρότητας σε ποσοστό έως και 40 %, αντί να έχουν δυνατότητα επιστροφής αυτών των διαθέσιμων χρόνων χρήσης χωρίς κίνδυνο απώλειας. Η παροχή κινήτρων στις αεροπορικές εταιρείες για την πραγματοποίηση σχεδόν άδειων πτήσεων δεν είναι συμβατή με τον δεδηλωμένο στόχο της Επιτροπής για την ελαχιστοποίηση των επιβλαβών επιπτώσεων στο περιβάλλον. Η κατάσταση αυτή θα μπορούσε να διευθετηθεί εάν οι αεροπορικές εταιρείες είχαν τη δυνατότητα να επιστρέφουν ολόκληρες σειρές χρόνων χρήσης για τις οποίες ξέρουν ότι η ζήτηση θα είναι χαμηλή (π.χ. σε ημέρες μειωμένης κυκλοφορίας ή περιόδους εκτός αιχμής).

3.11.

Ομοίως, η πρόταση της Επιτροπής δεν ανταποκρίνεται στον δεδηλωμένο στόχο της διασφάλισης αποδοτικών πτήσεων και της ορθολογικής χρήσης της χωρητικότητας των αερολιμένων. Δεδομένου ότι δεν επιτρέπεται η επιστροφή ολόκληρων σειρών διαθέσιμων χρόνων χρήσης, οι αεροπορικές εταιρείες δεν ενθαρρύνονται να επιστρέφουν εγκαίρως τους διαθέσιμους χρόνους χρήσης, πράγμα που διευκολύνει τη βελτιστοποίηση τόσο της ανακατανομής των διαθέσιμων χρόνων χρήσης όσο και του σχεδιασμού για τους αερολιμένες, τις αεροπορικές εταιρείες και τους καταναλωτές. Η δυνατότητα επιστροφής ολόκληρων σειρών διαθέσιμων χρόνων χρήσης επιτρέπει στους αερολιμένες να προσαρμόζουν καλύτερα τις δραστηριότητές τους. Πρωτίστως, καθιστά δυνατή την ανακατανομή των διαθέσιμων χρόνων χρήσης για τη χρησιμοποίησή τους σε βάση ad hoc, π.χ. για εμπορευματικές πτήσεις που υπόκεινται σε μεταβολές της ζήτησης. Η προτεινόμενη προσθήκη νέας παραγράφου 7 στο άρθρο 10α του κανονισμού, η οποία προβλέπει προθεσμία τριών εβδομάδων για την επιστροφή των διαθέσιμων χρόνων χρήσης, δεν μπορεί να έχει παρόμοιο αποτέλεσμα (14). Αντίθετα, η καθιέρωση μόνο ενός χαμηλότερου ορίου χρησιμοποίησης ενέχει τον κίνδυνο να προκαλέσει σημαντικό κατακερματισμό των δρομολογίων, εις βάρος των ελάχιστων εναπομεινάντων πελατών.

3.12.

Μολονότι η ΕΟΚΕ επικροτεί τους γενικούς στόχους της Επιτροπής για την τόνωση της συνδεσιμότητας, την ενθάρρυνση του ανταγωνισμού και τη διευκόλυνση της σταδιακής κατάργησης της απαλλαγής ως προς τον χρόνο χρήσης, κρίνει εντούτοις σκόπιμη τη διατήρηση μιας πιο μακροπρόθεσμης προοπτικής. Η συνδεσιμότητα και ο ανταγωνισμός (ιδίως με αερομεταφορείς εκτός ΕΕ) μπορούν, μεσο-μακροπρόθεσμα, να ωφεληθούν περισσότερο εάν διασφαλιστεί ότι οι κατά τα άλλα βιώσιμες επιχειρήσεις θα επιβιώσουν από την τρέχουσα κρίση χωρίς να χάσουν στοιχεία ενεργητικού που θα τους χρειαστούν μόλις αποκατασταθεί η ταξιδιωτική κίνηση. Ταυτόχρονα, η κανονιστική ρύθμιση δεν πρέπει να είναι υπερπροστατευτική, προκειμένου να αποφευχθεί ο εφησυχασμός και να διαφυλαχθεί ο ανταγωνισμός. Λαμβάνοντας υπόψη την αβέβαιη εξέλιξη της ζήτησης κατά τη θερινή περίοδο και την παραδοχή της ίδιας της Επιτροπής για μείωση του επιπέδου της εναέριας κυκλοφορίας κατά 50 % σε σύγκριση με το 2019 (15), η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι είναι ακόμη πολύ νωρίς για την εκ νέου εφαρμογή των απαιτήσεων χρησιμοποίησης του διαθέσιμου χρόνου χρήσης σύμφωνα με τον κανονισμό για τον διαθέσιμο χρόνο χρήσης, ακόμη και σε ποσοστό 40 %. Συγχρόνως, η συνέχιση της πλήρους παρέκκλισης δεν θα συνέβαλε ούτε στην αντιμετώπιση των προκλήσεων ούτε στην επίτευξη των στόχων που τέθηκαν ορθά από την Επιτροπή. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η σύσταση του WASB, η οποία συνδυάζει την ανακούφιση που παρέχει η πλήρης παρέκκλιση με τη δυνατότητα ελέγχου που εξασφαλίζει ο καθορισμός ενός ορίου χρησιμοποίησης, αποτελεί στέρεη βάση από την οποία μπορεί να ξεκινήσει η επιστροφή στην κανονική εφαρμογή των απαιτήσεων σχετικά με τη χρησιμοποίηση των διαθεσίμων χρόνων χρήσης.

3.13.

Η κατ’ εξουσιοδότηση πράξη που προτείνεται στο άρθρο 10α παράγραφος 4 θα πρέπει να εξουσιοδοτεί την Επιτροπή όχι μόνο να τροποποιεί τις ποσοστιαίες τιμές οι οποίες αναφέρονται στο άρθρο 10 παράγραφος 2α, αλλά και να επεκτείνει τη δυνατότητα επιστροφής πλήρων ολόκληρων σειρών διαθέσιμων χρόνων χρήσης στην αρχή της αντίστοιχης περιόδου. Παρότι η πρόταση της Επιτροπής επιτρέπει την πλήρη παρέκκλιση από τον κανόνα που διέπει τους διαθέσιμους χρόνους χρήσης (δηλαδή 0 %), δεν προβλέπει ωστόσο τη δυνατότητα συνδυασμού αυτών των δύο στοιχείων. Μόνο έτσι θα μπορέσει να δημιουργηθεί ένας πραγματικά ευέλικτος μηχανισμός αντίδρασης.

3.14.

Ο συντονισμός των διαθέσιμων χρόνων χρήσης αποτελεί παγκόσμιο ζήτημα. Συνεπώς, ένας κανονισμός της ΕΕ για τον διαθέσιμο χρόνο χρήσης πρέπει να είναι συμβατός με τις κανονιστικές ρυθμίσεις των τρίτων χωρών, οι οποίες συχνά απαιτούν αμοιβαιότητα. Η πλήρης παρέκκλιση από τον κανόνα δεν δημιουργεί πρόβλημα διότι αποτελεί το ευρύτερο δυνατό μέσο για την ελάφρυνση των όρων χρησιμοποίησης των διαθέσιμων χρόνων χρήσης. Η σύσταση του WASB είναι επίσης πιθανό να τύχει παγκόσμιας αναγνώρισης (16).

3.15.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι, προς όφελος της ανθεκτικότητας και της έξυπνης νομοθεσίας, θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο θέσπισης διατάξεων που θα επιτρέπουν την ελάφρυνση των κανονισμών σχετικά με τη χρησιμοποίηση των διαθέσιμων χρόνων χρήσης δυνάμει του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 95/93, όχι μόνο για τις περιπτώσεις που σχετίζονται με τη νόσο COVID-19, αλλά και για μελλοντικά συμβάντα με σημαντικές επιπτώσεις στον τομέα των αερομεταφορών. Η τρέχουσα κατάσταση δεν είναι η πρώτη φορά που απαιτήθηκε να επέλθουν τροποποιήσεις στον κανόνα για τη χρησιμοποίηση των διαθέσιμων χρόνων χρήσης του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 95/93: — το 2002, μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου [κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 894/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (17)]· — το 2003, μετά την εμφάνιση της επιδημίας SARS [κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1554/2003 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (18)]· — το 2009, εν μέσω της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης [κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 545/2009 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (19)]. Οι ρυθμίσεις αυτές θα πρέπει να προβλέπουν δυνατότητα ταχείας αντίδρασης, χωρίς να απαιτείται πρόσθετη ρύθμιση, και να παρέχουν δυνατότητα ευέλικτης αντίδρασης, κυμαινόμενης από την πλήρη παρέκκλιση και την προσαρμογή των ορίων χρησιμοποίησης έως τον συνδυασμό της έγκαιρης επιστροφής των διαθέσιμων χρόνων χρήσης και των ορίων χρησιμοποίησης, όπως προτείνεται από το WASB για τη θερινή περίοδο του 2021.

3.16.

Η ΕΟΚΕ εκδηλώνει εκ νέου την πρόθεσή της να συμβάλει σε περαιτέρω συζητήσεις σχετικά με τη βέλτιστη μέθοδο εκ νέου εδραίωσης ενός βιώσιμου και ανταγωνιστικού ευρωπαϊκού τομέα αερομεταφορών. Η προσέγγιση αυτή θα πρέπει να είναι συνολική και να περιλαμβάνει συζητήσεις με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, ιδίως με τους κοινωνικούς εταίρους που πλήττονται σοβαρά από την κρίση COVID-19. Μια τέτοια συνολική προσέγγιση θα πρέπει να περιλαμβάνει την επανεξέταση κάθε κανονισμού ή μέτρου που επιβαρύνει άσκοπα τον τομέα των αερομεταφορών.

---

(1)  COM(2020) 818 final.

(2)  Σύσταση του WASB, «Airport slot alleviation measures for Northern Summer 2021» (Μέτρα ελάφρυνσης του διαθέσιμου χρόνου χρήσης στους αερολιμένες του βόρειου ημισφαιρίου για το καλοκαίρι του 2021), https://www.iata.org/contentassets/4820c05b19f148e2855db91f2a579369/wasb-northern-summer-21-recommendation-for-slot-use-relief.pdf

(3)  Κανονισμός (ΕΟΚ) αριθ. 95/93 του Συμβουλίου, της 18ης Ιανουαρίου 1993, σχετικά με τους κοινούς κανόνες κατανομής του διαθέσιμου χρόνου χρήσης (slots) στους κοινοτικούς αερολιμένες (ΕΕ L 14 της 22.1.1993, σ. 1).

(4)  Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 793/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 21ης Απριλίου 2004, που τροποποιεί τον κανονισμό (ΕΟΚ) αριθ. 95/93 του Συμβουλίου σχετικά με τους κοινούς κανόνες κατανομής του διαθέσιμου χρόνου χρήσης (slots) στους κοινοτικούς αερολιμένες (ΕΕ L 138 της 30.4.2004, σ. 50).

(5)  Κανονισμός (ΕΕ) 2020/459 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 30ής Μαρτίου 2020 για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 95/93 σχετικά με τους κοινούς κανόνες κατανομής του διαθέσιμου χρόνου χρήσης (slots) στους κοινοτικούς αερολιμένες (ΕΕ L 99 της 31.3.2020, σ. 1).

(6)  Κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμός (ΕΕ) 2020/1477 της Επιτροπής της 14ης Οκτωβρίου 2020 για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 95/93 του Συμβουλίου όσον αφορά την προσωρινή παράταση των έκτακτων μέτρων για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας COVID-19 (ΕΕ L 338 της 15.10.2020, σ. 4).

(7)  Σύσταση του WASB, «Airport slot alleviation measures for Northern Summer 2021» (Μέτρα ελάφρυνσης του διαθέσιμου χρόνου χρήσης στους αερολιμένες του βόρειου ημισφαιρίου για το καλοκαίρι του 2021), https://www.iata.org/contentassets/4820c05b19f148e2855db91f2a579369/wasb-northern-summer-21-recommendation-for-slot-use-relief.pdf

(8)  Η Ryanair, μέλος της A4E, δεν συμμερίζεται αυτή τη θέση και θα γνωστοποιήσει τις απόψεις της ξεχωριστά.

(9)  Ό.π.

(10)  Ερωτήσεις και απαντήσεις: Εμβολιασμός κατά της COVID-19 στην ΕΕ, 21 Δεκεμβρίου 2020, https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/qanda_20_2467

(11)  Aviation Round Table Report on the Recovery of European Aviation, (Έκθεση στρογγυλής τραπέζης της αεροπορίας για την ανάκαμψη των ευρωπαϊκών αερομεταφορών), Νοέμβριος 2019, https://www.aci-europe.org/downloads/resources/Aviation%20Round%20Table%20DECLARATION%20FINAL%2016.11.2020.pdf

(12)  Eurocontrol, Think Paper #8: What COVID-19 did to European Aviation in 2020, and Outlook 2021 (Έγγραφο προβληματισμού #8: Τι επέφερε η νόσος COVID-19 στην ευρωπαϊκή αεροπορία το 2020 και προοπτικές για το 2021), 1η Ιανουαρίου 2021. https://www.eurocontrol.int/publication/what-covid19-did-european-aviation-2020-outlook-2021

(13)  SWD(2020) 341 final.

(14)  Επιπλέον, η συγκεκριμένη διάταξη είναι αναποτελεσματική διότι η μη τήρησή της δεν επισύρει συνέπειες. Η κατανομή των διαθέσιμων χρόνων χρήσης κατά την επόμενη περίοδο εξαρτάται από την επίτευξη του ορίου χρησιμοποίησης εκ μέρους των αεροπορικών εταιρειών, ανεξαρτήτως της επιστροφής ή μη των διαθέσιμων χρόνων χρήσης εντός της προθεσμίας των τριών εβδομάδων.

(15)  Βλ. υποσημείωση 7, αιτιολογική σκέψη 11.

(16)  Κατά τη στιγμή σύνταξης της παρούσας έκθεσης, η Νέα Ζηλανδία, η Μαλαισία και ο Καναδάς (Βανκούβερ) έχουν ήδη εγκρίνει την πρόταση του WASB για το καλοκαίρι του 2021. Η Βραζιλία παρέτεινε την υφιστάμενη παρέκκλιση κατά τη διάρκεια του χειμώνα 2020/2021. Η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας (FAA) των ΗΠΑ δρομολόγησε διαβούλευση (μόνο) σχετικά με αυτές τις δύο επιλογές: την παράταση της υφιστάμενης (πλήρους) παρέκκλιση ς και την πρότασης του WASB.

(17)  ΕΕ L 142 της 31.5.2002, σ. 3.

(18)  ΕΕ L 221 της 4.9.2003, σ. 1.

(19)  ΕΕ L 167 της 29.6.2009, σ. 24.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Μια νέα προσέγγιση στη θαλάσσια στρατηγική για τον Ατλαντικό — Σχέδιο δράσης 2.0 για τον Ατλαντικό: Επικαιροποιημένο σχέδιο δράσης για μια βιώσιμη, ανθεκτική και ανταγωνιστική γαλάζια οικονομία στην ατλαντική περιοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης»

[COM(2020) 329]

(2021/C 123/08)

Εισηγητής: ο κ.

Carlos Manuel TRINDADE

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 23.9.2020
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Τμήμα	Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον
Έγκριση από το τμήμα	11.1.2021
Έγκριση από την ολομέλεια	27.1.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	557
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	257/0/7

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την εκτίμηση της Επιτροπής ότι ο θαλάσσιος χώρος του Ατλαντικού που υπάγεται στη δικαιοδοσία των κρατών μελών της ΕΕ αποτελεί θεμελιώδους σημασίας παράγοντα για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη των εν λόγω κρατών, αλλά και της ΕΕ στο σύνολό της. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία που περιλαμβάνονται στην ανακοίνωση της Επιτροπής, η γαλάζια οικονομία του Ατλαντικού δημιούργησε το 2017 ακαθάριστη προστιθέμενη αξία (ΑΠΑ) ύψους 73,4 δισ. ευρώ και 1,29 εκατ. θέσεις εργασίας (1).

1.2.

Η ΕΟΚΕ τονίζει επίσης ότι, όσον αφορά την περιβαλλοντική αειφορία, αναγνωρίζεται σε επίπεδο ΕΕ και ΟΗΕ ο κρίσιμος ρόλος των ωκεανών στην απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές, την παραγωγή οξυγόνου, την ανθρώπινη διατροφή και την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και της οξίνισης.

1.3.

Στο πλαίσιο της κρίσης COVID-19, αναγνωρίζεται η αυξημένη σημασία της γαλάζιας οικονομίας για την τόνωση της ευρωπαϊκής ανάκαμψης, την διαφύλαξη των θέσεων εργασίας και τη δημιουργία νέων.

1.4.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη θέσπιση του σχεδίου δράσης 2.0 για τον Ατλαντικό διότι τούτο αναμένεται να συμβάλει στην οικονομική ανάκαμψη, τη διατήρηση και τη δημιουργία θέσεων εργασίας και, παράλληλα, να ενισχύσει τη διαφύλαξη των παράκτιων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων και να συνεισφέρει στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και στην προσαρμογή σε αυτήν.

1.5.

Η σύνδεση του σχεδίου δράσης 2.0 με τις αρχές της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας υπογραμμίζει τον κεντρικό ρόλο της γαλάζιας οικονομίας στην επιδίωξη των στόχων αειφορίας.

1.6.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί επίσης την προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον Ατλαντικό με βάση τις κάτωθι πτυχές: ρόλος των λιμένων στη βιώσιμη ανάπτυξη του παράκτιου τουρισμού, της υδατοκαλλιέργειας, της ναυπηγικής βιομηχανίας, των θαλάσσιων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της καινοτομίας· ανάπτυξη γαλάζιων δεξιοτήτων μέσω της έμφασης στον ποιοτικό ωκεανογραφικό γραμματισμό· ρόλος των θαλάσσιων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ως μέσου για την ενεργειακή μετάβαση· και έμφαση σε υγιείς ωκεανούς και ανθεκτικές ακτές.

1.7.

Ωστόσο, η ΕΟΚΕ προτείνει ένα πιο ολοκληρωμένο όραμα χάρη στο οποίο θα υλοποιούνται έργα που θα επιτρέπουν τη φυσική αλληλεπίδραση μεταξύ των τομέων που αντιστοιχούν στους διάφορους πυλώνες.

1.8.

Η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης να δοθεί έμφαση στον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό και διαχείριση, δεδομένου ότι, χωρίς κατάλληλα οργανωμένο θαλάσσιο χώρο, θα είναι δύσκολο να διασφαλιστεί η βιώσιμη ανάπτυξη της γαλάζιας οικονομίας, τόσο από περιβαλλοντική άποψη όσο και από την άποψη των επενδύσεων σε έργα. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι ο κατάλληλος θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός προωθεί τη βιώσιμη ανάπτυξη των θαλάσσιων οικονομιών και τη χρήση των θαλάσσιων πόρων μέσω της καλύτερης διαχείρισης των συγκρούσεων μεταξύ δραστηριοτήτων και της μεγαλύτερης συνέργειας μεταξύ των διαφόρων θαλάσσιων δραστηριοτήτων, σύμφωνα με το ψήφισμα που ενέκρινε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις 15 Ιανουαρίου 2020, προκειμένου να αποκτήσει η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία μια γαλάζια διάσταση.

1.9.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το σχέδιο δράσης θα πρέπει να καθορίζει τους γενικούς προσανατολισμούς για τις εταιρικές σχέσεις σε ένα διατλαντικό πλαίσιο, δεδομένου ότι η λεκάνη του Ατλαντικού έχει πολλές ακτές και οι ωκεανοί δεν έχουν σύνορα· ωστόσο, εξυπακούεται ότι η ανάπτυξη της γαλάζιας οικονομίας αποσκοπεί στην προώθηση έργων στον θαλάσσιο χώρο που υπάγεται στην κυριαρχία των παράκτιων κρατών της ΕΕ.

1.10.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί αρνητική την απουσία στόχων και μέτρων σχετικά με την αλιεία και τον τουρισμό, και συνιστά στην Επιτροπή να δώσει μεγαλύτερη βαρύτητα σε αυτές τις δραστηριότητες.

1.11.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί επίσης αρνητικό το γεγονός ότι η Επιτροπή δεν έχει καθορίσει εξειδικευμένα μέτρα και στόχους για τις αρχιπελαγικές περιοχές, δεδομένου ότι πρόκειται για εξόχως απόκεντρες περιοχές όπου η σημασία της θαλάσσιας οικονομίας είναι ακόμη σημαντικότερη από ό,τι στην υπόλοιπη περιοχή του Ατλαντικού· συνεπώς, συνιστά στην Επιτροπή να τις συμπεριλάβει στο σχέδιο.

1.12.

Όσον αφορά τις εταιρικές σχέσεις μεταξύ κρατών μελών και τρίτων χωρών, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι στόχοι και οι κανόνες πρέπει να καθορίζονται με σαφήνεια. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι, εκτός από τους κανόνες μεταξύ των κρατών μελών, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στο πλαίσιο των εταιρικών σχέσεων με τις ευρωπαϊκές τρίτες χώρες, το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Νορβηγία και την Ισλανδία. Θεωρεί ότι, ιδίως στην περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή σε μέτρα που αποτρέπουν την απώλεια πληροφοριών ή υπονομεύουν τη συνεργασία.

1.13.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι ένα στρατηγικό έγγραφο όπως η θαλάσσια στρατηγική για την περιοχή του Ατλαντικού, θα πρέπει, όσον αφορά τη χρηματοδότηση, να περιλαμβάνει και γενικούς προσανατολισμούς για την έγκριση των έργων εκτός από την απλή απαρίθμηση των πηγών χρηματοδότησης.

1.14.

Η ΕΟΚΕ προτείνει η καινοτομία, η επιστημονική έρευνα, η οικολογική αειφορία, η συμβολή στην κοινωνική ανάπτυξη και η θέση σε κατάλληλα οργανωμένο θαλάσσιο χώρο θα πρέπει να αποτελούν ορισμένους από τους όρους αναφοράς για τη λήψη αποφάσεων χρηματοδότησης, σύμφωνα με έναν πίνακα με σαφώς καθορισμένους δείκτες.

1.15.

Η ΕΟΚΕ συνιστά θερμά τη δημιουργία ειδικής γραμμής χρηματοδότησης για έργα που αναπτύσσονται στο πλαίσιο του σχεδίου δράσης 2.0, όπως ισχύει και για άλλους τομείς δραστηριότητας που λαμβάνουν ευρωπαϊκή δημόσια χρηματοδότηση. Διαφορετικά, υπάρχει κίνδυνος να χρειαστεί να εφαρμόσουν καθεστώτα χρηματοδότησης που δεν αποτελούν τον πυρήνα των προγραμμάτων.

1.16.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η υιοθέτηση των συστάσεων που διατυπώνονται στη γνωμοδότηση σχετικά με την αξιολόγηση και τη χρηματοδότηση των έργων, καθώς και την υποστήριξη και την παρακολούθησή τους, θα συμβάλει στην αύξηση της ποιότητας και της κλίμακας των κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών αποτελεσμάτων που πρέπει να επιτευχθούν μέσω της εφαρμογής του σχεδίου δράσης 2.0 για τον Ατλαντικό.

1.17.

Τέλος, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η υιοθέτηση των συστάσεων που διατύπωσε σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της αυξάνει τις πιθανότητες επιτυχίας για την εφαρμογή του σχεδίου, ιδίως όσον αφορά τη δημιουργία της μακροπεριφέρειας του Ατλαντικού και την αναζωογόνηση του Φόρουμ για τον Ατλαντικό.

2.   Πλαίσιο

2.1.

Η θαλάσσια στρατηγική για την περιοχή του Ατλαντικού Ωκεανού (2) εγκρίθηκε το 2011 με στόχο τη στήριξη της βιώσιμης ανάπτυξης της γαλάζιας οικονομίας στα κράτη μέλη της ΕΕ που βρέχονται από τον Ατλαντικό· για την υλοποίησή της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το 2013 ένα σχέδιο δράσης για τον Ατλαντικό (3).

2.2.

Η ΕΟΚΕ ανέλυσε καθένα από αυτά τα μέσα και εξέδωσε δύο ακόμη γνωμοδοτήσεις με σχετικά συμπεράσματα και συστάσεις (4) (ορισμένες στρατηγικής σημασίας για την οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική ανάπτυξη της Ευρώπης, όπως η δυνητική δημιουργία της μακροπεριφέρειας του Ατλαντικού, σύμφωνα με το παράδειγμα των περιφερειών της Βαλτικής Θάλασσας και του Δούναβη).

2.3.

Έκτοτε, έχουν θεσπιστεί διάφορες τομεακές στρατηγικές οι οποίες επηρέασαν την ικανότητα επίτευξης των στόχων της θαλάσσιας στρατηγικής για την περιοχή του Ατλαντικού Ωκεανού, ενισχύοντας την εφαρμογή του οικείου σχεδίου δράσης· πρόκειται για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (5) που εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Δεκέμβριο 2019, τη νέα στρατηγική της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα με ορίζοντα το 2030 (6), και τη στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» (7), μεταξύ άλλων.

2.4.

Υπό το πρίσμα αυτών των εξελίξεων, και προκειμένου να ανταποκριθεί στην άνευ προηγουμένου κοινωνικοοικονομική κρίση που προκάλεσε η πανδημία COVID-19, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί αναγκαίο να επικαιροποιηθούν οι προτεραιότητες της περιφερειακής συνεργασίας και να δοθεί νέα ώθηση σε μια βιώσιμη θαλάσσια οικονομία που μπορεί να δημιουργήσει θέσεις εργασίας.

2.5.

Για τον σκοπό αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει θεσπίσει μέτρα για την αποκατάσταση των κοινωνικών και οικονομικών ζημιών και την τόνωση της ευρωπαϊκής ανάκαμψης, την διαφύλαξη των θέσεων εργασίας και τη δημιουργία νέων, και έχει παρουσιάσει ένα νέο μέσο ανάκαμψης με την ονομασία «Next Generation EU» (8).

2.6.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι οι προσπάθειες της ΕΕ επικεντρώνονται στην έννοια της αειφορίας, με στόχο να καταστεί η Ευρώπη η πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρος έως το 2050.

2.7.

Οι νέες τομεακές στρατηγικές υπογραμμίζουν τον κεντρικό ρόλο της γαλάζιας οικονομίας ως βασικού φορέα για τη βιώσιμη ανάπτυξη της ΕΕ και του πλανήτη, και για τον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.

2.8.

Η ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών με τίτλο «Μια νέα προσέγγιση στη θαλάσσια στρατηγική για τον Ατλαντικό — Σχέδιο δράσης 2.0 για τον Ατλαντικό» αποτελεί ένα επικαιροποιημένο σχέδιο δράσης για μια βιώσιμη, ανθεκτική και ανταγωνιστική γαλάζια οικονομία στην ατλαντική περιοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης» (9) (10).

2.9.

Η Επιτροπή αναφέρει ότι αυτό το αναθεωρημένο σχέδιο δράσης βασίζεται σε ενδιάμεση αξιολόγηση (11) του προηγούμενου και σε διαβουλεύσεις με τα ενδιαφερόμενα μέρη και με τα κράτη μέλη στην περιοχή του Ατλαντικού. Η αξιολόγηση αυτή οδήγησε στη διαπίστωση ότι το προηγούμενο σχέδιο δημιούργησε περισσότερα από 1 200 θαλάσσια έργα και επενδύσεις ύψους περίπου έξι δισεκατομμυρίων ευρώ, κυρίως από τον προϋπολογισμό της ΕΕ.

2.10.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει με ενδιαφέρον ότι ένα από τα συμπεράσματα αυτής της αξιολόγησης ήταν «[…] η ανάγκη για βελτιώσεις όσον αφορά τη θεματική εστίαση του σχεδίου, τη δομή διακυβέρνησης και την εισαγωγή ενός πλαισίου παρακολούθησης» (12)· αυτές ακριβώς ήταν και οι συστάσεις των προαναφερθεισών γνωμοδοτήσεων της ΕΟΚΕ.

3.   Μια νέα προσέγγιση στη θαλάσσια στρατηγική για τον Ατλαντικό — Σχέδιο δράσης 2.0 για τον Ατλαντικό

3.1.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέτει ως κύριο στόχο του σχεδίου δράσης 2.0 για τον Ατλαντικό την ανάπτυξη και την αξιοποίηση του δυναμικού της γαλάζιας οικονομίας στην περιοχή του Ατλαντικού, η οποία έχει υψηλό δυναμικό δημιουργίας θέσεων εργασίας στις παράκτιες κοινότητες και, ταυτόχρονα, συμβάλλει στη διατήρηση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων και στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, σύμφωνα με τις παγκόσμιες δεσμεύσεις για τη βιώσιμη ανάπτυξη και τις προτεραιότητες πολιτικής για την περίοδο 2019-2024, συμπεριλαμβανομένης της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.

3.2.

Το σχέδιο δράσης 2.0 διαρθρώνεται γύρω από τέσσερις θεματικούς πυλώνες, και επιδιώκει επτά στόχους μέσω συγκεκριμένων δράσεων για την κινητοποίηση όλων των ενδιαφερόμενων μερών του Ατλαντικού.

3.3.

Ο πρώτος πυλώνας βασίζεται στην προώθηση των λιμένων του Ατλαντικού ως πυλών και κόμβων για τη γαλάζια οικονομία.

3.3.1.

Σε αυτόν τον πυλώνα, θεωρείται ότι οι λιμένες και οι φορείς εκμετάλλευσής τους διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη βιώσιμη ανάπτυξη των βασικών δραστηριοτήτων της γαλάζιας οικονομίας: ο παράκτιος τουρισμός, η υδατοκαλλιέργεια, η ναυπηγική βιομηχανία και οι αναδυόμενες δραστηριότητες, όπως οι ανανεώσιμες ωκεάνιες πηγές ενέργειας, μπορούν να λειτουργήσουν ως καταλύτες για την καινοτομία σε αυτές και άλλες γαλάζιες δραστηριότητες.

3.3.2.

Εξυπακούεται ότι οι λιμένες, οι οποίοι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, θα είναι σε θέση να κινητοποιήσουν χρηματοδότηση για έξυπνες υποδομές και να συμβάλουν στην απαλλαγή των θαλάσσιων πηγών από τις ανθρακούχες εκπομπές.

3.3.3.

Το σχέδιο αναφέρει ότι, μέσω των συγκεκριμένων δράσεων που περιγράφονται, θα πρέπει να επιτευχθούν δύο ειδικοί στόχοι: «Οι λιμένες ως πύλες εμπορίου στον Ατλαντικό» και «Οι λιμένες ως καταλύτες για την επιχειρηματικότητα».

3.4.

Ο δεύτερος πυλώνας επικεντρώνεται στη δημιουργία κατάλληλου συνόλου μακρόπνοων γαλάζιων δεξιοτήτων και ωκεανογραφικού γραμματισμού ως τρόπου προσέλκυσης νέων ταλέντων στη γαλάζια οικονομία, καθώς και αύξησης της ανταγωνιστικότητας.

3.4.1.

Στο επίκεντρο αυτού του πυλώνα βρίσκεται η ανάγκη δημιουργίας πιο μορφωμένων και καλύτερα ενημερωμένων γενεών.

3.4.2.

Για τον σκοπό αυτό, το σχέδιο δράσης 2.0 θέτει ως ειδικούς στόχους για τον εν λόγω πυλώνα την «Ποιοτική εκπαίδευση, κατάρτιση και δια βίου μάθηση», καθώς και την εδραίωση του «Ωκεανογραφικού γραμματισμού».

3.5.

Ο τρίτος πυλώνας επικεντρώνεται στις θαλάσσιες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ως κεντρικά στοιχεία για τη μετάβαση σε μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία.

3.5.1.

Η ανακοίνωση αναφέρει ότι η περιοχή του Ατλαντικού της ΕΕ βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της ανάπτυξης και της δοκιμής νέων θαλάσσιων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και ότι «για να επιτευχθεί το επόμενο στάδιο ανάπτυξης, ήτοι η εμπορική ωρίμανση επιτυχών πρωτοτύπων, είναι σημαντικό να διατηρηθεί η τεχνολογική πρωτοπορία, να συγκρατηθούν τα ταλέντα και να παρασχεθεί οικονομικά προσιτή καθαρή ενέργεια, ενώ παράλληλα να συνυπολογιστούν οι δυνητικές επιπτώσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον καθώς και ο τρόπος μετριασμού τους».

3.5.2.

Το σχέδιο δράσης 2.0 προβλέπει ότι μέσω συγκεκριμένων δράσεων που προσδιορίζονται θα πρέπει να επιτευχθεί ο εξής ειδικός στόχος: «Προώθηση ουδέτερου ισοζυγίου άνθρακα μέσω των θαλάσσιων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας».

3.6.

Ο τέταρτος πυλώνας είναι αφιερωμένος σε ένα υγιή ωκεανό και σε ανθεκτικές ακτές.

3.6.1.

Δεδομένου του μεγάλου αριθμού ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην περιοχή, η ακτή της ΕΕ που βρέχεται από τον Ατλαντικό είναι ευάλωτη.

3.6.2.

Αυτό επιδεινώνεται από τις δυσμενείς επιπτώσεις των έντονων καταιγίδων, των πλημμυρών, της διάβρωσης και της συνεχούς ανόδου της στάθμης των θαλασσών με ταχύ ρυθμό· οι επιπτώσεις αυτές τείνουν να επιδεινώνονται λόγω της κλιματικής αλλαγής που προκαλεί αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων.

3.6.3.

Η ηχορύπανση και η θαλάσσια ρύπανση, συμπεριλαμβανομένων των πλαστικών, φθάνουν σε πολύ υψηλά επίπεδα, υπονομεύοντας το φυσικό κεφάλαιο και τις οικονομικές δραστηριότητες.

3.6.4.

Το σχέδιο δράσης εντοπίζει ορισμένα αναγκαία μέτρα για τη διαχείριση των κλιματικών κινδύνων και την προσαρμογή σε αυτούς, καθώς και για τη στήριξη της κυκλικής οικονομίας, της μηδενικής ρύπανσης, της ενεργειακής απόδοσης και της διατήρησης της βιοποικιλότητας, ως κατευθυντήριες αρχές για την ανάπτυξη και την απασχόληση.

3.6.5.

Για την υλοποίηση αυτής της προσέγγισης, το σχέδιο δράσης 2.0 ορίζει ως ειδικούς στόχους του εν λόγω πυλώνα την επίτευξη «ισχυρότερης ανθεκτικότητας των ακτών» και την «μάχη κατά της θαλάσσιας ρύπανσης».

3.7.

Όσον αφορά τη διακυβέρνηση του σχεδίου δράσης, θεσπίζονται μέτρα διακυβέρνησης, εφαρμογής και υποβολής εκθέσεων, καθώς και κινητοποίησης κεφαλαίων και χρηματοδότησης.

3.7.1.

Όσον αφορά τον συντονισμό, υφίστανται δύο επίπεδα: ο πολιτικός συντονισμός, ο οποίος αφορά τους υπουργούς των κρατών μελών που είναι αρμόδιοι για τις θαλάσσιες υποθέσεις στην περιοχή του Ατλαντικού, και ο περιφερειακός συντονισμός, ο οποίος πραγματοποιείται από την επιτροπή στρατηγικής για τον Ατλαντικό, στην οποία εκπροσωπούνται οι παράκτιες ή άλλες περιοχές.

3.7.2.

Όσον αφορά την εφαρμογή και την υποβολή εκθέσεων, θεσπίζονται κανόνες για την αποσαφήνιση των διαδικασιών.

3.7.2.1.

Καθιερώνεται ένα σύνολο προϋποθέσεων για την εφαρμογή του σχεδίου δράσης και για τον μηχανισμό παρακολούθησης και υποβολής εκθέσεων τόσο για τους δημόσιους όσο και για τους ιδιωτικούς φορείς και υπογραμμίζεται η κοινή ευθύνη της ΕΕ και των κρατών μελών που συμμετέχουν.

3.7.2.2.

Ο μηχανισμός παρακολούθησης και αξιολόγησης αποσκοπεί στην παρακολούθηση και την αξιολόγηση του βαθμού επίτευξης των στόχων του σχεδίου δράσης, βάσει του οποίου θα πραγματοποιούνται οι μελλοντικές τροποποιήσεις του σχεδίου δράσης.

3.7.3.

Όσον αφορά την κινητοποίηση κεφαλαίων και τη χρηματοδότηση, έχουν διατυπωθεί ορισμένες παρατηρήσεις οι οποίες θα πρέπει να επισημανθούν.

3.7.3.1.

Υπογραμμίζεται ότι ο προϋπολογισμός της ΕΕ δεν προβλέπει τη διάθεση οποιουδήποτε ποσού στο σχέδιο δράσης για τον Ατλαντικό· η χρηματοδότηση εξαρτάται κυρίως από τα κονδύλια και τα χρηματοδοτικά μέσα που μπορούν να κινητοποιηθούν σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο.

3.7.3.2.

Ακόμη, απαριθμούνται τα ταμεία, τα προγράμματα και οι μηχανισμοί που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τα κράτη μέλη της ΕΕ και τις παράκτιες περιοχές.

4.   Γενικές παρατηρήσεις

4.1.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί αξιέπαινη την πρωτοβουλία της Επιτροπής να παρουσιάσει επικαιροποιημένο σχέδιο δράσης για την περιοχή του Ατλαντικού, το οποίο ενσωματώνει τις διάφορες ευρωπαϊκές τομεακές στρατηγικές που υιοθετήθηκαν πρόσφατα.

4.2.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι η Επιτροπή έχει ενσωματώσει σε αυτό το αναθεωρημένο σχέδιο τις παρατηρήσεις και τις συστάσεις που διατύπωσε η ΕΟΚΕ στις γνωμοδοτήσεις της σχετικά με την θαλάσσια στρατηγική για την περιοχή του Ατλαντικού και για το προηγούμενο σχέδιο δράσης, ιδίως όσον αφορά τον θεματικό προσανατολισμό, τη δομή διακυβέρνησης και το πλαίσιο παρακολούθησης.

4.3.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την πιο διαρθρωμένη προσέγγιση του σχεδίου δράσης 2.0, το οποίο ακολουθεί ένα θεματικό προσανατολισμό για τον προσδιορισμό των δράσεων που πρέπει να υλοποιηθούν, ως αποτέλεσμα της ενδιάμεσης αξιολόγησης των διαβουλεύσεων από τη βάση προς την κορυφή.

4.4.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι οι θεματικοί τομείς συνάδουν με τους ευρωπαϊκούς στόχους αειφορίας όσον αφορά την ανάπτυξη δραστηριοτήτων της γαλάζιας οικονομίας, τη δημιουργία ειδικευμένων θέσεων εργασίας και τον ωκεανογραφικό γραμματισμό, την προώθηση της απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές και της μετάβασης σε καθαρές μορφές ενέργειας, καθώς και την αποκατάσταση και την προστασία του φυσικού κεφαλαίου και των παράκτιων οικοσυστημάτων.

4.5.

Η ΕΟΚΕ συνιστά, όσον αφορά τη δημιουργία γαλάζιων δεξιοτήτων, να ληφθούν μέτρα προκειμένου να αξιοποιείται περισσότερο η επαγγελματική εμπειρία κατά τον καθορισμό των προγραμμάτων σπουδών των ναυτικών επαγγελμάτων.

4.6.

Ωστόσο, η ΕΟΚΕ θεωρεί αρνητική την απουσία στόχων και μέτρων για την αλιεία και τον τουρισμό, καθώς πρόκειται για τις δύο δραστηριότητες της γαλάζιας οικονομίας με τη μεγαλύτερη σημασία όσον αφορά τόσο τη συμβολή τους στην ακαθάριστη προστιθέμενη αξία και στη δημιουργία θέσεων εργασίας, όσο και τον αντίκτυπό τους στο θαλάσσιο οικοσύστημα, στις περιοχές που σχετίζονται άμεσα με την περιοχή του Ατλαντικού· συνεπώς, συνιστά στην Επιτροπή να φροντίσει ώστε το σχέδιο δράσης να προσδίδει μεγαλύτερη έμφαση στις δραστηριότητες αυτές και θα διορθώνει την προαναφερθείσα απουσία.

4.7.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί επίσης αρνητικό το γεγονός ότι η Επιτροπή δεν έχει καθορίσει εξειδικευμένα μέτρα και στόχους για τις αρχιπελαγικές περιοχές, καθώς πρόκειται για εξόχως απόκεντρες περιοχές όπου η σημασία της θαλάσσιας οικονομίας είναι ακόμη σημαντικότερη από ό,τι στην υπόλοιπη περιοχή του Ατλαντικού· συνεπώς, συνιστά στην Επιτροπή να τις συμπεριλάβει στο σχέδιο.

4.8.

Η ΕΟΚΕ τονίζει την βελτίωση της ποιότητας και της διαφάνειας που προκύπτει από τη θέσπιση ενός πλαισίου παρακολούθησης που θα επιτρέψει την προσαρμογή των μελλοντικών τροποποιήσεων του σχεδίου σε συνάρτηση με την πραγματική εφαρμογή του και τον βαθμό επίτευξης των στόχων.

4.9.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι η Επιτροπή δεν έχει λάβει υπόψη τις συστάσεις προηγούμενων γνωμοδοτήσεων της ΕΟΚΕ όσον αφορά τόσο τη θέσπιση μακροπεριφέρειας για τον Ατλαντικό στο πρότυπο των μακροπεριφερειών για τον Δούναβη και τη Βαλτική Θάλασσα, όσο και για τη διατήρηση του Φόρουμ για τον Ατλαντικό.

5.   Ειδικές παρατηρήσεις

5.1.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαίο να εξεταστεί η συμμόρφωση του σχεδίου δράσης 2.0 με την ευρωπαϊκή θαλάσσια στρατηγική: την ολοκληρωμένη θαλάσσια πολιτική (ΟΘΠ) (13).

5.2.

Η ολοκληρωμένη θαλάσσια πολιτική είναι ένα πλαίσιο πολιτικής για την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης όλων των θαλάσσιων δραστηριοτήτων και των παράκτιων περιοχών μέσω του καλύτερου συντονισμού των πολιτικών για τους ωκεανούς, τις θάλασσες, τα νησιά, τις παράκτιες και εξόχως απόκεντρες περιοχές και τους θαλάσσιους τομείς, καθώς και μέσω της ανάπτυξης οριζόντιων μέσων.

5.3.

Οι κύριοι στόχοι και οι αντίστοιχοι τομείς δράσης της ολοκληρωμένης θαλάσσιας πολιτικής είναι οι εξής: ενίσχυση της βιώσιμης χρήσης των θαλασσών και των ωκεανών· δημιουργία βάσης γνώσεων και καινοτομίας για τη θαλάσσια πολιτική· βελτίωση της ποιότητας ζωής στις παράκτιες περιοχές· προώθηση του ηγετικού ρόλου της ΕΕ στις διεθνείς θαλάσσιες υποθέσεις μέσω ενισχυμένης συνεργασίας στη διεθνή διακυβέρνηση των ωκεανών και, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, μέσω της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Γειτονίας· και, τέλος, αύξηση της προβολής της θαλάσσιας Ευρώπης.

5.4.

Η ολοκληρωμένη θαλάσσια πολιτική καλύπτει τους ακόλουθους συναφείς τομείς: γαλάζια ανάπτυξη (14), γνώσεις και δεδομένα για τη θάλασσα (15), θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός και ολοκληρωμένη θαλάσσια επιτήρηση.

5.5.

Η ΕΟΚΕ συνιστά οι πληροφορίες, τα δεδομένα και οι γνώσεις που παράγονται στο πλαίσιο αυτό να παρέχουν ελεύθερη και δωρεάν πρόσβαση στους οργανισμούς, την επιστήμη, την εκπαίδευση και τα έργα που σχετίζονται με τη θάλασσα, αν και με κριτήρια εμπιστευτικότητας ή επιφύλαξης, κατά περίπτωση. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ συνιστά την ενίσχυση του συντονισμού μεταξύ των διαφόρων οργάνων παρακολούθησης στην περιοχή του Ατλαντικού, με σκοπό τη δημιουργία αποτελεσματικών, προσβάσιμων και διαλειτουργικών βάσεων δεδομένων.

5.6.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι ένα στρατηγικό έγγραφο όπως η θαλάσσια στρατηγική για την περιοχή του Ατλαντικού πρέπει να είναι σαφές και περιεκτικό όσον αφορά τους στόχους και τον προτεινόμενο τρόπο επίτευξής τους. Επομένως, η ΕΟΚΕ συνιστά να εξεταστούν σε βάθος οι πτυχές ζωτικής σημασίας για ένα τέτοιο στρατηγικό έγγραφο.

5.7.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το σχέδιο δράσης 2.0 δίνει μεγάλη έμφαση και αξία στη γαλάζια οικονομία και τη γνώση, κάτι που είναι θετικό. Ωστόσο, συνιστάται να δοθεί η δέουσα προσοχή στη σημασία τόσο του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού και διαχείρισης όσο και των διεθνών εταιρικών σχέσεων.

5.8.

Όσον αφορά τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό και τη διαχείριση, η αύξηση του αντικτύπου της ανθρώπινης δραστηριότητας στους ωκεανούς, σε συνδυασμό με την ταχεία αύξηση της ζήτησης και του ανταγωνισμού για το θαλάσσιο χώρο για διάφορους σκοπούς, όπως αλιευτικές δραστηριότητες, υπεράκτιες εγκαταστάσεις ανανεώσιμης ενέργειας και διατήρηση των οικοσυστημάτων, ανέδειξαν την επείγουσα ανάγκη για ολοκληρωμένη διαχείριση των ωκεανών και θέσπιση πλαισίου για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό (16).

5.8.1.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι ο κατάλληλος θαλάσσιος χωροταξικός σχεδιασμός προωθεί τη βιώσιμη ανάπτυξη των θαλάσσιων οικονομιών και τη χρήση των θαλάσσιων πόρων μέσω της καλύτερης διαχείρισης των συγκρούσεων και της μεγαλύτερης συνέργειας μεταξύ των διαφόρων θαλάσσιων δραστηριοτήτων, σύμφωνα με το ψήφισμα που ενέκρινε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις 15 Ιανουαρίου 2020, προκειμένου να αποκτήσει η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία μια γαλάζια διάσταση.

5.8.2.

Η διαμόρφωση ενός κοινού ευρωπαϊκού πλαισίου για τον θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό έχει πολλά οφέλη: διευκολύνει τη μείωση των συγκρούσεων μεταξύ τομέων και δημιουργεί συνέργειες μεταξύ διαφόρων δραστηριοτήτων, ενθαρρύνει τις επενδύσεις με τη δημιουργία προβλεψιμότητας, διαφάνειας και σαφών κανόνων, ενισχύει τη διασυνοριακή συνεργασία μεταξύ κρατών μελών για την ανάπτυξη δικτύων και πλατφορμών παραγωγής ενέργειας, θαλάσσιων οδών, αγωγών, υποβρύχιων καλωδίων και άλλων δραστηριοτήτων· επίσης, αναπτύσσει συνεκτικά δίκτυα προστατευόμενων περιοχών και προστατεύει το περιβάλλον με τον έγκαιρο προσδιορισμό των επιπτώσεων και των ευκαιριών για την πολλαπλή χρήση του χώρου.

5.8.3.

Η προώθηση του καθορισμού των θαλάσσιων χωροταξικών σχεδίων, η ανάδειξη του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού και η τήρηση της προθεσμίας του 2021 για τη θέσπισή του, καθώς και ο συντονισμός του μεταξύ των διαφόρων κρατών μελών, συμβάλλουν στην επίτευξη όλων των περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών στόχων βιωσιμότητας της θαλάσσιας στρατηγικής για την περιοχή του Ατλαντικού και της ολοκληρωμένης θαλάσσιας πολιτικής.

5.8.4.

Για το σκοπό αυτό, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το σχέδιο δράσης 2.0 της θαλάσσιας στρατηγικής για την περιοχή του Ατλαντικού θα πρέπει να ενσωματώσει αυτό το ζήτημα, χωρίς το οποίο είναι δύσκολο να διασφαλιστεί η βιώσιμη ανάπτυξη της γαλάζιας οικονομίας, είτε από περιβαλλοντική και κοινωνική άποψη, είτε από την άποψη των επενδύσεων σε έργα.

5.8.5.

Η ΕΟΚΕ συνιστά στο σχέδιο δράσης 2.0 να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στη σημασία του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού για την ανάπτυξη της γαλάζιας οικονομίας, ιδίως όσον αφορά τον πρώτο, τον δεύτερο και τον τέταρτο πυλώνα.

5.8.6.

Επίσης, η ΕΟΚΕ συνιστά η προγραμματισμένη παρακολούθηση και αξιολόγηση να πραγματοποιείται στο πλαίσιο του θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού, σύμφωνα με τους αντίστοιχους δείκτες, με τη θέσπιση ως προαπαιτούμενο της πρόσβασης σε χρηματοδοτικούς πόρους, των έργων που βρίσκονται σε έναν κατάλληλα οργανωμένο θαλάσσιο χώρο.

5.9.

Όσον αφορά τις εταιρικές σχέσεις μεταξύ κρατών μελών αλλά και τις διεθνείς, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι στόχοι και οι κανόνες πρέπει να καθορίζονται με σαφήνεια.

5.9.1.

Η λεκάνη του Ατλαντικού έχει πολλές ακτές και ο ωκεανός δεν έχει σύνορα· ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι κοινωνικές, περιβαλλοντικές και οικονομικές εταιρικές σχέσεις, καθώς και η καινοτομία και η επιστημονική έρευνα, θα πρέπει να εξεταστούν στο πλαίσιο των τεσσάρων πυλώνων του σχεδίου δράσης 2.0.

5.9.2.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι, εκτός από τους κανόνες μεταξύ των κρατών μελών, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στο πλαίσιο των εταιρικών σχέσεων με τις ευρωπαϊκές τρίτες χώρες, το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Νορβηγία και την Ισλανδία. Θεωρεί ότι, ιδίως στην περίπτωση του Ηνωμένου Βασιλείου, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή σε μέτρα που αποτρέπουν την απώλεια πληροφοριών ή υπονομεύουν τη συνεργασία.

5.9.3.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, αν και είναι σαφές ότι η ανάπτυξη της γαλάζιας οικονομίας αποσκοπεί στην προώθηση έργων στον θαλάσσιο χώρο που υπάγεται στην κυριαρχία των παράκτιων κρατών μελών της ΕΕ, το σχέδιο δράσης της θαλάσσιας στρατηγικής για την περιοχή του Ατλαντικού θα πρέπει να περιλαμβάνει τον καθορισμό γενικών κατευθυντήριων γραμμών για τις διατλαντικές εταιρικές σχέσεις, τόσο για τη δημιουργία εταιρικών σχέσεων με τα παράκτια κράτη στις αμερικανικές ακτές του Ατλαντικού όσο και με τις αφρικανικές χώρες (17).

5.10.

Επίσης, όσον αφορά την κινητοποίηση κεφαλαίων και τη χρηματοδότηση, η ΕΟΚΕ συνιστά το σχέδιο δράσης 2.0 να προσδιορίζει ρητά και αδιαμφισβήτητα τις πηγές χρηματοδότησης, τους κανόνες κατανομής της χρηματοδότησης και τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να παρακολουθούνται και να αξιολογούνται οι επιδόσεις των έργων.

5.10.1.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι, όπως αναφέρεται στην ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η επιτυχής υλοποίηση των δράσεων που προσδιορίζονται στο σχέδιο δράσης θα απαιτήσει τον συνδυασμό δημόσιων επενδύσεων από εθνικούς και ενωσιακούς προϋπολογισμούς με ιδιωτικά κεφάλαια.

5.10.2.

Για τον σκοπό αυτό, παρέχεται κατάλογος των ταμείων και των προγραμμάτων που τίθενται στη διάθεση των κρατών μελών και των παράκτιων περιοχών τους. Η ΕΟΚΕ συνιστά ο κατάλογος αυτός να είναι εξαντλητικός, να περιλαμβάνει και άλλους μηχανισμούς χρηματοδότησης, όπως ο μηχανισμός EEAGrants (επιδοτήσεις του ΕΟΧ) (18), ο οποίος είναι ιδιαίτερα χρήσιμος στις μελλοντικές εταιρικές σχέσεις με ευρωπαϊκές τρίτες χώρες.

5.10.3.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι ένα στρατηγικό έγγραφο όπως η θαλάσσια στρατηγική για την περιοχή του Ατλαντικού Ωκεανού, εκτός από την απλή απαρίθμηση των πηγών χρηματοδότησης, θα πρέπει να περιλαμβάνει και γενικούς προσανατολισμούς για την έγκριση των έργων.

5.10.4.

Η ΕΟΚΕ συνιστά τη θέσπιση ενός πίνακα παρακολούθησης και αξιολόγησης με σαφώς καθορισμένους δείκτες στους οποίους να περιλαμβάνονται η καινοτομία, η επιστημονική έρευνα, η οικολογική βιωσιμότητα, η συμβολή στην κοινωνική ανάπτυξη και η ένταξη σε έναν εύτακτο θαλάσσιο χώρο· ο πίνακας αυτός θα πρέπει να αποτελέσει το σημείο αναφοράς για τις αποφάσεις χρηματοδότησης.

5.10.5.

Η ΕΟΚΕ συνιστά θερμά τη δημιουργία ειδικής γραμμής χρηματοδότησης, όπως αυτή για άλλες ευρωπαϊκές λεκάνες και άλλους τομείς δραστηριότητας που λαμβάνουν ευρωπαϊκή δημόσια χρηματοδότηση. Πράγματι, η εφαρμογή του σχεδίου δράσης για τον Ατλαντικό δεν αποτελεί τον κύριο στόχο κανενός από τα απαριθμούμενα ταμεία και προγράμματα, γεγονός που αποδυναμώνει την ικανότητά τους να παράγουν αποτελέσματα.

---

(1)  Η καθυστέρηση στις στατιστικές δυσχεραίνει τον καθορισμό ευρωπαϊκών πολιτικών προσαρμοσμένων στην κατάσταση που επικρατεί στα κράτη μέλη και υπονομεύει την παρακολούθηση των πολιτικών αυτών. Η ΕΟΚΕ κρίνει σκόπιμο να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στο θέμα αυτό.

(2)  COM(2011) 782 final, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/ALL/?uri=CELEX%3A52011DC0782.

(3)  COM(2013) 279 final, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?qid=1395674057421&uri=CELEX%3A52013DC0279.

(4)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Στρατηγική της ΕΕ για την περιοχή του Ατλαντικού» (ΕΕ C 229 της 31.7.2012, σ. 24) και γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Σχέδιο δράσης για μια θαλάσσια στρατηγική στην περιοχή του Ατλαντικού» (ΕΕ C 341 της 21.11.2013, σ. 77).

(5)  COM(2019) 640 final.

(6)  COM(2020) 380 final.

(7)  COM(2020) 381 final.

(8)  COM(2020) 456 final.

(9)  COM(2020) 329 final.

(10)  SWD(2020) 140 final.

(11)  SWD(2018) 49 final, https://ec.europa.eu/maritimeaffairs/sites/maritimeaffairs/files/swd-2018-49_en.pdf.

(12)  Ό.π.

(13)  COM(2007) 575.

(14)  COM(2012) 494, COM(2014) 254, COM(2008) 768, COM(2013) 229, COM(2014) 008, COM(2014) 086, στρατηγικός χάρτης πορείας «Οικοδόμηση της ενεργειακής απόδοσης για την Ευρώπη».

(15)  Χάρτης πορείας για τη στρατηγική «Γνώσεις για τη θάλασσα 2020» (SWD(2014) 0149).

(16)  Οδηγία 2014/89/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (ΕΕ L 257 της 28.8.2014, σ. 135).

(17)  Παράδειγμα ορθής πρακτικής αποτελεί η ομάδα υψηλού επιπέδου για μια βιώσιμη οικονομία των ωκεανών, η οποία αποτελείται από 14 χώρες, εκ των οποίων δύο ευρωπαϊκές: η Πορτογαλία και Νορβηγία.

(18)  EEAGrants — Οι επιδοτήσεις του ΕΟΧ και της Νορβηγίας προέκυψαν από τη συμμετοχή της Ισλανδίας, του Λιχτενστάιν και της Νορβηγίας στην εσωτερική αγορά στους τομείς που καλύπτονται από τη συμφωνία ΕΟΧ.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών: Ενίσχυση της κλιματικής φιλοδοξίας της Ευρώπης για το 2030 — Επενδύουμε σε ένα κλιματικά ουδέτερο μέλλον προς όφελος των πολιτών μας»

[COM(2020) 562 final]

(2021/C 123/09)

Εισηγητής:	ο κ. Arnold PUECH D’ALISSAC (FR-Ι)
Συνεισηγητής:	ο κ. Jan DIRX (NL-III)

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 11.11.2020
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	11.1.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	27.1.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	557
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	216/6/3

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει θερμά την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο «Ενίσχυση της κλιματικής φιλοδοξίας της Ευρώπης για το 2030 — Επενδύουμε σε ένα κλιματικά ουδέτερο μέλλον προς όφελος των πολιτών μας». Η επιλογή της Επιτροπής να αυξήσει τον στόχο μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου για το 2030 στο 55 % ευθυγραμμίζεται σε μεγάλο βαθμό με την προηγούμενη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ σχετικά με τον ευρωπαϊκό νόμο για το κλίμα.

1.2.

Η επιδίωξη καθαρών μηδενικών εκπομπών στο πλαίσιο των ενδιάμεσων στόχων είναι δυνατή μόνον εφόσον διασφαλιστεί η ακεραιότητα του συστήματος, συμπεριλαμβανομένου του επακριβούς υπολογισμού των εκπομπών και της απορρόφησης του άνθρακα.

1.3.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι είναι πολύ σημαντικό οι πολίτες και οι κοινωνικοί εταίροι να μάθουν πώς μπορούν να επιτευχθούν οι στόχοι εκπομπών και τι σημαίνει αυτό για την εργασία και τη ζωή τους. Αυτό είναι απαραίτητο για την υποστήριξη όλων των μέτρων που πρέπει να ληφθούν. Συνεπώς, θα πρέπει να ληφθούν μέτρα προκειμένου να εξασφαλιστεί η ισότιμη κατανομή των κινδύνων και των ευκαιριών με στόχο τη διασφάλιση της βεβαιότητας και της σταθερότητας.

1.4.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την Επιτροπή ότι οι δαπάνες για την ανάκαμψη μετά την κρίση COVID-19 πρέπει να συνδυαστούν με φιλόδοξες δράσεις για το κλίμα, ώστε να αποφευχθεί η σπατάλη χρημάτων και η δημιουργία μη αξιοποιήσιμων περιουσιακών στοιχείων, που θα οδηγήσουν αργότερα σε πρόσθετες ανάγκες σε πόρους. Πρέπει να εξασφαλιστεί ότι αυτές οι επενδύσεις χρησιμοποιούνται πράγματι στο πνεύμα μιας βιώσιμης πολιτικής για το κλίμα που θέτει τους πολίτες στο επίκεντρο.

1.5.

Η Επιτροπή σκοπεύει να παρουσιάσει τις απαραίτητες λεπτομερείς νομοθετικές προτάσεις έως τον Ιούνιο του 2021. Η ΕΟΚΕ καλεί τους συννομοθέτες να μην υπερβούν αυτό το χρονοδιάγραμμα και να ολοκληρώσουν τη νομοθετική διαδικασία έως τον Δεκέμβριο του 2021 διότι, διαφορετικά, το χρονοδιάγραμμα επίτευξης του στόχου για το 2030 θα είναι υπερβολικά πιεστικό.

1.6.

Η ΕOKE συνιστά στην Επιτροπή να δώσει προτεραιότητα στην επικαιροποίηση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας σχετικά με τη μετάβαση στα ανανεώσιμα καύσιμα.

1.7.

Η ΕΟΚΕ συνιστά οι νέοι κλιματικοί στόχοι για τη γεωργία στο πλαίσιο του ταμείου ανάκαμψης Next Generation EU να αντικατοπτρίζονται στην κατ’ εξουσιοδότηση πράξη του κανονισμού για την ταξινόμηση, προκειμένου να διασφαλιστεί μια κλιμακωτή μετάβαση. Σύμφωνα με την τρέχουσα πρόταση, η κατ’ εξουσιοδότηση πράξη προβλέπει μεταβατικά μέσα μόνο για εξειδικευμένους κλάδους παραγωγής. Μόνο μια ολιστική μετάβαση στη φιλική προς το κλίμα γεωργία θα εξασφαλίσει έναν βιώσιμο τομέα τροφίμων στο μέλλον. Η αλυσίδα τροφίμων πρέπει να αυξήσει τις βιώσιμες επενδύσεις και τη στήριξη για την προώθηση της μετάβασης.

1.8.

Η ΕΟΚΕ ζητεί ένα ειδικό πρόγραμμα της ΕΕ για τη βιοοικονομία, το οποίο θα διευκολύνει τις επενδύσεις και θα δημιουργήσει αλυσίδες τροφίμων βασισμένες στις κοινότητες και στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις.

1.9.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει το συμπέρασμα της εκτίμησης επιπτώσεων ότι η επίτευξη μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 55 % έως το 2030 όχι μόνο θα θέσει την ΕΕ σε σταθερή τροχιά για την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας, αλλά και θα καταστήσει τις επιχειρήσεις και τη βιομηχανία της ΕΕ πρωτοπόρες σε παγκόσμιο επίπεδο. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΕ πρέπει να διασφαλίσει ότι η εμπορική πολιτική και οι εμπορικές συμφωνίες της συμβαδίζουν με τις κλιματικές φιλοδοξίες της. Συνιστούμε επίσης στην Επιτροπή να δώσει ιδιαίτερη προσοχή στις πιθανές συνέπειες για τους πολίτες τρίτων χωρών με χαμηλό εισόδημα.

1.10.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ένθερμα τη δήλωση της Επιτροπής ότι οι πολίτες είναι «κρίσιμοι σύμμαχοι στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής», διότι πιστεύουμε ότι η ενεργός συμμετοχή «όλων των μερών της κοινωνίας» είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να επιτύχει η πολιτική για το κλίμα στην ΕΕ. Για τον λόγο αυτόν, επαναλαμβάνουμε επίσης την πρότασή μας να δημιουργηθεί μια πλατφόρμα ενδιαφερομένων μερών για το ευρωπαϊκό σύμφωνο για το κλίμα.

1.11.

Η ΕΟΚΕ καλεί επίσης τα κράτη μέλη να καταβάλουν προσπάθειες για την εισαγωγή κοινών κριτηρίων και κοινών δεικτών σε ευρωπαϊκό επίπεδο ως πρώτο βήμα για την καλύτερη μέτρηση της ενεργειακής φτώχειας, σε συνέχεια της σύστασης της Επιτροπής, της 14ης Οκτωβρίου 2020, σχετικά με την ενεργειακή φτώχεια [C(2020) 9600 final].

1.12.

Η ΕΟΚΕ συγχαίρει την Επιτροπή, η οποία ορθώς ζητεί να συνοδεύεται η αναγκαία μετάβαση της οικονομίας μας από επενδύσεις στην επανεκπαίδευση, τη συμπληρωματική κατάρτιση και τη συνεχή επιμόρφωση πολλών επαγγελματικών ομάδων. Επιπλέον, πρέπει να ληφθούν μέτρα προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι νέες ευκαιρίες απασχόλησης θα οδηγήσουν σε αύξηση των θέσεων εργασίας με αξιοπρεπείς μισθούς και ικανοποιητικές εργασιακές συνθήκες.

2.   Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει θερμά την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο «Ενίσχυση της κλιματικής φιλοδοξίας της Ευρώπης για το 2030 — Επενδύουμε σε ένα κλιματικά ουδέτερο μέλλον προς όφελος των πολιτών μας». Η επιλογή της Επιτροπής να αυξήσει τον στόχο μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου για το 2030 στο 55 % ευθυγραμμίζεται σε μεγάλο βαθμό με την προηγούμενη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ σχετικά με τον ευρωπαϊκό νόμο για το κλίμα (1).

2.2.

Αντίθετα με αυτό που προτείνει τώρα για πρώτη φορά η Επιτροπή σε σχέση με έναν καθαρό στόχο μείωσης για το 2030, η γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ σχετικά με τον στόχο μείωσης κατά 55 % δεν αναφερόταν σε καθαρό στόχο, ενώ η Επιτροπή το πράττει. Επομένως, ο στόχος που προτείνει η Επιτροπή υπολείπεται των αντίστοιχων συστάσεων της ΕΟΚΕ.

2.3.

Δεδομένου ότι η Επιτροπή θεσπίζει έναν στόχο καθαρών μηδενικών εκπομπών για το 2050 στον ευρωπαϊκό νόμο για το κλίμα, η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι οι καταβόθρες άνθρακα θα πρέπει όντως τελικά να ληφθούν πλήρως υπόψη. Για τον σκοπό αυτόν, είναι λογικό να επιδιωχθούν καθαρές μηδενικές εκπομπές στο πλαίσιο των ενδιάμεσων στόχων. Ωστόσο, αυτό είναι δυνατό μόνον εφόσον διασφαλιστεί η ακεραιότητα του συστήματος, συμπεριλαμβανομένου του επακριβούς υπολογισμού των εκπομπών και της απορρόφησης του άνθρακα.

2.4.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει το συμπέρασμα της Επιτροπής ότι είναι αναγκαία η αύξηση του επιπέδου φιλοδοξίας της ΕΕ για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στο 55 % έως το 2030. Η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου μπορεί να βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσης και την υγεία, να δημιουργήσει θέσεις εργασίας και να μειώσει τις δαπάνες ενέργειας, υπό την προϋπόθεση ότι θα μπορέσουν να πραγματοποιηθούν οι απαραίτητες ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις προς την ορθή κατεύθυνση της βιωσιμότητας. Με την ενίσχυση της κλιματικής φιλοδοξίας, η ΕΕ επιδεικνύει επίσης την παγκόσμια ευθύνη της. Πιστεύουμε, όμως, ότι είναι σημαντικό και αναγκαίο να διευκρινιστεί βραχυπρόθεσμα πώς μπορεί να επιτευχθεί ο νέος στόχος σε αυτό το σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα έως το 2030.

2.5.

Επίσης, αναγνωρίζουμε ότι ο κοινωνικός και ο οικονομικός αντίκτυπος της εκπλήρωσης των υφιστάμενων και των νέων στόχων για το 2030 στους Ευρωπαίους πολίτες και τις επιχειρήσεις σε ατομικό επίπεδο σε καμία περίπτωση δεν είναι απολύτως σαφής. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι είναι πολύ σημαντικό οι πολίτες και οι κοινωνικοί εταίροι να μάθουν πώς μπορούν να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι και τι σημαίνει αυτό για την εργασία και τη ζωή τους. Αυτό είναι απαραίτητο για να υποστηριχθούν όλα τα μέτρα που θα ληφθούν, καθότι επηρεάζουν τους Ευρωπαίους πολίτες στα κράτη μέλη και τις περιφέρειες με διαφορετικό τρόπο. Συνεπώς, θα πρέπει να ληφθούν μέτρα προκειμένου να εξασφαλιστεί η ισότιμη κατανομή των κινδύνων και των ευκαιριών με στόχο τη διασφάλιση της βεβαιότητας και της σταθερότητας

2.6.

Συνιστούμε στην Επιτροπή να δώσει ιδιαίτερη προσοχή στις πιθανές συνέπειες για τους πολίτες τρίτων χωρών με χαμηλό εισόδημα. Η ΕΕ θα πρέπει να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να μετριάσει οποιεσδήποτε αρνητικές συνέπειες. Η ΕΕ θα πρέπει να στηρίξει την εξέλιξή τους προς την κλιματική ουδετερότητα, έχοντας υπόψη ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες δικαιούνται να αυξήσουν σε εύλογα επίπεδα τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου βάσει της συμφωνίας του Παρισιού.

2.7.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την Επιτροπή ότι η πανδημία που αντιμετωπίζουμε σήμερα δεν αποτελεί επιχείρημα για να αφήσουμε στην άκρη την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Αντιθέτως, όπως αναφέρει επίσης η Επιτροπή, «η άνευ προηγουμένου ευρωπαϊκή οικονομική αντίδραση στη νόσο COVID-19 προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία για την επιτάχυνση της μετάβασης σε μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία». Προκειμένου να μπορέσει να αναπτύξει μια όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερη πολιτική εν μέσω αυτής της κατάστασης, η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να διερευνήσει ενδελεχώς πώς λειτουργούν ο μηχανισμός αποθεματικού για τη σταθερότητα της αγοράς [σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής αερίων θερμοκηπίου (ΣΕΔΕ) της ΕΕ] και η προσέγγιση επιμερισμού των προσπαθειών σε σχέση με την τρέχουσα μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ώστε να μειωθούν σε έναν ορισμένο βαθμό οι μη χρησιμοποιούμενες νομικές δυνατότητες για εκπομπές.

2.8.

Εάν εργαστούμε εντατικά τώρα για τον αυξημένο στόχο μείωσης των εκπομπών έως το 2030, θα είναι ευκολότερο για τις μελλοντικές γενιές να επιτύχουν πραγματικά τον στόχο κλιματικής ουδετερότητας που έχει καθοριστεί για το 2050, καθότι, όσο λιγότερη δράση αναλάβει η ΕΕ την επόμενη δεκαετία, τόσο πιο απότομη και δύσκολη θα είναι η πορεία μείωσης μετά το 2030. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ αναμένει τις προτάσεις σχετικά με την επίτευξη του στόχου του 55 % έως το 2030, τις οποίες θα παρουσιάσει η Επιτροπή έως τον Ιούνιο του 2021 το αργότερο. Συνιστούμε μια προσέγγιση με ένα μείγμα διαφόρων μέσων, που θα περιλαμβάνει, εκτός της νομοθεσίας, και χρηματοδοτικά μέσα, όπως ο κανονισμός για τους δείκτες αναφοράς και ο κανονισμός περί ταξινόμησης. Είναι σημαντικό να αξιολογηθεί προσεκτικά το αποτέλεσμα αυτών των νέων προσεγγίσεων.

2.9.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την Επιτροπή ότι «πρέπει να συνδυάσουμε τις δαπάνες ανάκαμψης με φιλόδοξες δράσεις για το κλίμα, ώστε να αποφευχθεί η σπατάλη χρημάτων και η δημιουργία μη αξιοποιήσιμων περιουσιακών στοιχείων, που θα οδηγήσουν αργότερα σε πρόσθετες ανάγκες σε πόρους». Πρέπει να εξασφαλιστεί ότι αυτές οι επενδύσεις χρησιμοποιούνται πράγματι στο πνεύμα μιας βιώσιμης πολιτικής για το κλίμα που θέτει στο επίκεντρο τους πολίτες. Η ΕΟΚΕ ήδη αναφέρθηκε σε αυτό λεπτομερώς στο ψήφισμα σχετικά με τις προτάσεις της για την ανασυγκρότηση και την ανάκαμψη μετά την κρίση της νόσου COVID-19 (2).

2.10.

Ως ένα από τα πλεονεκτήματα της ενεργειακής μετάβασης, η Επιτροπή αναφέρει τη μείωση της εξάρτησης από την εισαγωγή ορυκτών καυσίμων (σ. 6). Ωστόσο, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να εξετάσει αυτή την πτυχή του διεθνούς εμπορίου όσο το δυνατόν εκτενέστερα. Οι διεθνείς συμφωνίες συναλλαγών και οι αλυσίδες αξίας πρέπει να πληρούν τις απαιτήσεις της οικολογικής και βιώσιμης ανάπτυξης και να περιλαμβάνουν δεσμευτικές υποχρεώσεις δέουσας επιμέλειας για τις εταιρείες, ή, όπως δήλωσε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κατά την πρόσφατη σύνοδο του Δεκεμβρίου, «η ΕΕ θα διασφαλίσει ότι η εμπορική πολιτική της και οι εμπορικές συμφωνίες της συμβαδίζουν με τις φιλοδοξίες της για το κλίμα». Θεωρούμε ιδιαίτερα επιθυμητή μια ενδελεχή διερεύνηση αυτού του θέματος.

2.11.

Κατά τη διενέργεια εκτιμήσεων αντικτύπου, είναι σημαντικό να αναγνωριστεί ότι η κρίση της COVID-19 έχει πρωτοφανείς οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνέπειες, οι οποίες από την πλευρά τους έχουν επιπτώσεις στον αντίκτυπο των μέτρων που πρόκειται να ληφθούν για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής.

2.12

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι είναι πρωταρχικής σημασίας η αύξηση του στόχου μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου να συνδυαστεί με ένα επαρκώς χρηματοδοτούμενο Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, και με μέτρα για τη στήριξη των πολιτών, των εργαζομένων και των επιχειρήσεων, ώστε να προσαρμοστούν στις επερχόμενες αλλαγές. Η ΕΟΚΕ αμφιβάλλει για το κατά πόσον επαρκούν τα 7,5 δισεκατομμύρια ευρώ από το ΠΔΠ και τα 10 δισεκατομμύρια από το ταμείο ανάκαμψης Next Generation EU.

3.   Νομοθεσία

3.1.

Η Επιτροπή σκοπεύει να παρουσιάσει τις απαραίτητες λεπτομερείς νομοθετικές προτάσεις έως τον Ιούνιο του 2021. Η ΕΟΚΕ καλεί τους συννομοθέτες να μην υπερβούν αυτό το χρονοδιάγραμμα και να ολοκληρώσουν τη νομοθετική διαδικασία έως τον Δεκέμβριο του 2021, διότι, διαφορετικά, το χρονοδιάγραμμα επίτευξης του στόχου για το 2030 θα είναι υπερβολικά πιεστικό. Σχετικά απλές τροποποιήσεις των κανονισμών είναι διαθέσιμες, όπως αύξηση στο ανώτατο όριο του γραμμικού συντελεστή του ΣΕΔΕ της ΕΕ και ποσοστιαία μείωση του δικαιώματος εκπομπής ανά κράτος μέλος στον κανονισμό για τον επιμερισμό των προσπαθειών (ESR).

3.2.

Λαμβάνοντας υπόψη τις αρχές μιας δίκαιης μετάβασης, η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να δώσει προτεραιότητα στην επικαιροποίηση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας σχετικά με τη μετάβαση στα ανανεώσιμα καύσιμα. Οι δαπάνες σε άμεσες ή έμμεσες επιδοτήσεις των ορυκτών καυσίμων, για παράδειγμα μέσω φορολογικών απαλλαγών και μειώσεων, θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν για να επιταχυνθεί η ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Με άλλα λόγια, όπως ορίζεται στο άρθρο 2 της συμφωνίας του Παρισιού: «Καθιστώντας τις χρηματοδοτικές ροές συμβατές με την κατεύθυνση προς την ανάπτυξη με χαμηλές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και την ανθεκτικότητα στις κλιματικές μεταβολές». Επιμένουμε, ωστόσο, ότι αυτά τα μέτρα δεν πρέπει να αποβούν σε βάρος της παραγωγής τροφίμων, όπως επίσης δηλώνεται στη συμφωνία του Παρισιού [άρθρο 2 παράγραφος 1 στοιχείο β)].

3.3.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει, εφόσον δεν διακυβεύεται η αξιοπιστία του συστήματος (παρακολούθηση, υποβολή εκθέσεων, επαλήθευση), την πρόθεση της Επιτροπής να συμπεριλάβει όλες τις εκπομπές από την καύση ορυκτών καυσίμων στο ΣΕΔΕ της ΕΕ. Ωστόσο, είναι αναγκαίο να εξεταστεί πόσο πρέπει να μειωθούν τα δικαιώματα εκπομπής (μείωση του ανώτατου ορίου) διότι μόνον τότε θα είναι αποτελεσματικό το ΣΕΔΕ της ΕΕ.

3.4.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το σημείο εκκίνησης του μη βλάπτειν (σ. 5). Αυτή η προσέγγιση προωθείται επίσης από την Επιτροπή στην πρότασή της σχετικά με το όγδοο γενικό ενωσιακό πρόγραμμα δράσης για το περιβάλλον [COM(2020) 652 final], όπου αναφέρεται ότι «όλες οι πρωτοβουλίες της ΕΕ [πρέπει] να τηρούν έναν “πράσινο όρκο” σχετικά με το “μη βλάπτειν”». Η σημασία αυτού του «όρκου» σχετίζεται με «την ενίσχυση της ολοκληρωμένης προσέγγισης όσον αφορά τη χάραξη και εφαρμογή πολιτικών, ιδίως με την ενσωμάτωση της βιωσιμότητας σε όλες τις σχετικές πρωτοβουλίες και έργα σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο». H EOKE υποστηρίζει τη σημασία της ενσωμάτωσης για την ενίσχυση της κλιματικής φιλοδοξίας έως το 2030, αλλά αναρωτιέται ποιες δράσεις θα ήθελε να αναλάβει η Επιτροπή για να το υλοποιήσει αυτό. Επίσης, τίθεται το ερώτημα γιατί η εν λόγω προσέγγιση ορίζεται ως «αρχή» (ενώ σε άλλα έγγραφα της Επιτροπής αποκαλείται «όρκος») και πώς αυτή η ενδεχόμενη «αρχή» σχετίζεται με το άρθρο 11 της ΣΛΕΕ και με τις αρχές οι οποίες κωδικοποιούνται στο άρθρο 191 της ΣΛΕΕ.

3.5.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόθεση της Επιτροπής να επιλέξει έναν μηχανισμό συνοριακής προσαρμογής άνθρακα, ως ένα από τα εργαλεία προκειμένου να αποφεύγεται η διαρροή άνθρακα —σε συνδυασμό με τη δημιουργία αγοράς προϊόντων χαμηλών εκπομπών άνθρακα, καθώς και με τη διαθεσιμότητα ανταγωνιστικών, από άποψη κόστους, πηγών με ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα και χρηματοδοτικών προγραμμάτων— ελλείψει συγκρίσιμων αυξήσεων του επιπέδου φιλοδοξίας από μέρους των εταίρων μας, καθώς η ΕΕ αυξάνει την κλιματική φιλοδοξία της. Είναι ζωτικό να δοθεί προσοχή στην αποδοτικότητα και την ανθεκτικότητα του μηχανισμού, καθώς και στα αποτελέσματα της υλοποίησης αυτού του μηχανισμού για τις αναπτυσσόμενες χώρες. Αν αυτά τα μέτρα οδηγήσουν σε επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης ορισμένων χωρών, θα ήταν σκόπιμο να ληφθούν αντισταθμιστικά μέτρα, όπως η μεταφορά τεχνολογίας.

3.6.

Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να παράσχει ενημέρωση σχετικά με το ποσοστό συμμόρφωσης προς την ισχύουσα νομοθεσία της ΕΕ για την ενέργεια και το κλίμα, καθώς και σχετικά με τις διαδικασίες επί παραβάσει που έχουν κινηθεί εν προκειμένω. Προτείνουμε επίσης στην Επιτροπή να παράσχει στον ιστότοπό της σαφείς πληροφορίες σχετικά με τη συμμόρφωση των κρατών μελών προς τις οδηγίες για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την ενεργειακή απόδοση. Θα μπορούσε η Επιτροπή —με τη βοήθεια του ΕΟΧ— να εκδίδει ετήσια ολοκληρωμένη ενημέρωση σχετικά με την αποτελεσματικότητα των ισχυόντων νόμων για το κλίμα και την ενέργεια (συνολικά), αναφέροντας και τα ζητήματα μη συμμόρφωσης;

3.7.

Μέσω εκτίμησης επιπτώσεων θα πρέπει να διερευνηθούν οι δυνατότητες ενίσχυσης για τους συλλέκτες αερίων του θερμοκηπίου σε γεωργικά εδάφη, δάση και βιοϋλικά. Η θέση του Κοινοβουλίου σχετικά με τα συστήματα χορήγησης πιστωτικών μορίων άνθρακα θα πρέπει να διαμορφωθεί ούτως ώστε να ενισχυθούν οι απορροφήσεις άνθρακα. Η ευκαιρία δημιουργίας νέων επιχειρηματικών μοντέλων με μέτρα ανθρακοδεσμευτικής γεωργίας βασισμένα στην αγορά και ιδιωτικά χρηματοδοτούμενα συστήματα χορήγησης πιστωτικών μορίων άνθρακα δίνει τη δυνατότητα να αυξηθεί με βιώσιμο τρόπο η παραγωγικότητα σύμφωνα με τους στόχους για το κλίμα, τη βιοποικιλότητα και τη γονιμότητα του εδάφους και να μειωθεί ο κίνδυνος απερήμωσης. Επιπλέον, πιστεύουμε ότι η κυριότητα των καταβοθρών διοξειδίου του άνθρακα και των πιστωτικών μορίων εκπομπών άνθρακα θα πρέπει να περιέλθει σε εκείνους που έχουν πραγματοποιήσει τις απαραίτητες επενδύσεις και οι οποίοι μπορούν να είναι είτε ιδιωτικοί είτε δημόσιοι φορείς.

4.   Γεωργία

4.1.

Η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή θα πρέπει να ενισχυθεί και η ΕΕ θα πρέπει να αναπτύξει και να εφαρμόσει στρατηγικές προσαρμογής. Η ευπάθεια της δασοκομίας, της γεωργίας και των συστημάτων τροφίμων στις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής πρέπει να αντικατοπτρίζεται στις δράσεις προσαρμογής.

4.2.

Η Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ, η στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» και ο νόμος για το κλίμα εστιάζουν όλα στον στόχο της κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050, όπως εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την Επιτροπή και το Συμβούλιο. Ωστόσο, για να υλοποιηθεί αυτός ο στόχος, είναι αναγκαίο να διατεθούν επαρκείς πόροι στο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο, στον προϋπολογισμό της κοινής γεωργικής πολιτικής και στο ταμείο ανάκαμψης Next Generation EU. Διαφορετικά, δεν μπορούμε να αναμένουμε από τους γεωργούς να κάνουν ό,τι είναι απαραίτητο για να επιτευχθούν οι καθορισμένοι στόχοι. Εάν δεν μπορούν να διατεθούν χρηματοδοτικά κονδύλια, η αξία για τα προϊόντα χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών πρέπει να δημιουργηθεί μέσω των αγορών διοξειδίου του άνθρακα. Οι γεωργοί αποτελούν μέρος της λύσης και θα ζητήσουν υψηλότερη χρηματοδότηση, αν χρειαστεί.

4.3.

Η τρέχουσα κρίση COVID-19 καταδεικνύει ότι η ασφάλεια των τροφίμων δεν μπορεί να θεωρηθεί δεδομένη στην ΕΕ και η παραγωγή τροφίμων χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στο πλαίσιο της κλιματικής φιλοδοξίας για το 2030. Στο προαναφερθέν ψήφισμά μας σχετικά με την ανάκαμψη μετά την κρίση της COVID-19, δηλώσαμε την ανάγκη να αυξηθεί η ανθεκτικότητα και η βιωσιμότητα του συστήματός μας τροφίμων «[…] με την εκ νέου θέσπιση διαφοροποιημένων γεωργικών προτύπων, την προώθηση τοπικών κόμβων διανομής τροφίμων και βραχύτερων αλυσίδων εφοδιασμού και τη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά για τους γεωργούς μικρής κλίμακας, αλλά και τους αλιείς και τους παραγωγούς υδατοκαλλιεργειών χαμηλού περιβαλλοντικού αντικτύπου». Συγχρόνως, οι βιώσιμες αγροδιατροφικές αλυσίδες είναι απαραίτητες προκειμένου να ενισχυθεί η ασφάλεια των τροφίμων παγκοσμίως για τον αυξανόμενο παγκόσμιο πληθυσμό.

4.4.

Η ΕΟΚΕ συνιστά οι νέοι κλιματικοί στόχοι για τη γεωργία στο πλαίσιο του ταμείου ανάκαμψης Next Generation EU να αντικατοπτρίζονται στην κατ’ εξουσιοδότηση πράξη του κανονισμού για την ταξινόμηση, προκειμένου να διασφαλιστεί μια κλιμακωτή μετάβαση. Σύμφωνα με την τρέχουσα πρόταση, η κατ’ εξουσιοδότηση πράξη προβλέπει μεταβατικά μέσα μόνο για εξειδικευμένους κλάδους παραγωγής. Μόνο μια ολιστική μετάβαση στη φιλική προς το κλίμα γεωργία θα εξασφαλίσει έναν βιώσιμο τομέα τροφίμων στο μέλλον. Η αλυσίδα τροφίμων πρέπει να αυξήσει τις βιώσιμες επενδύσεις και τη στήριξη για την προώθηση της μετάβασης. Για να επιτευχθούν οι κλιματικοί στόχοι, είναι κρίσιμης σημασίας να εφαρμοστούν μέτρα απλά, οικονομικώς αποδοτικά και προσβάσιμα, όπως μονάδες βιοαερίου, διαχείριση υδάτων και πιστωτικά μόρια άνθρακα (θαμνοστοιχίες, παγίδευση άνθρακα στο έδαφος).

4.5.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ένα ενωσιακό πλαίσιο για τα συστήματα χορήγησης πιστωτικών μορίων άνθρακα, τα οποία να μπορούν να καθοδηγήσουν την επίτευξη των κλιματικών στόχων, όπως προβλέπεται στην έκθεση του Κοινοβουλίου σχετικά με τον νόμο για το κλίμα. Ο άνθρακας πρέπει επίσης να έχει μια τιμή στη βιοοικονομία. Επιπλέον, η έρευνα και η καινοτομία θα πρέπει να υποστηριχθούν, προκειμένου να βρεθούν όσο το δυνατόν περισσότερες τεχνικές και βιώσιμες λύσεις για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και την ενθάρρυνση της παγίδευσης του διοξειδίου του άνθρακα στη γεωργία.

4.6.

Επί του παρόντος, ο τρόπος υπολογισμού του μεθανίου δεν αντικατοπτρίζει τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα. Είναι απαραίτητο να εφαρμόζεται η πλέον σύγχρονη επιστημονική μεθοδολογία όταν αξιολογούνται οι κλιματικές επιπτώσεις των τροφίμων. Η μείωση των εκπομπών σε καθαρές μηδενικές το 2050 πρέπει να συνεκτιμήσει τις κλιματικές επιπτώσεις του μεθανίου ως βραχύβιου αερίου του θερμοκηπίου, που δεν είναι απαραίτητο να φθάσει σε καθαρό μηδενικό επίπεδο για να επιτευχθεί κλιματική ουδετερότητα ή να μην έχει πρόσθετη θερμαντική επίδραση.

4.7.

Πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην κατάλληλη χρηματοδότηση της έρευνας και καινοτομίας για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και την προσαρμογή σε αυτήν στον γεωργικό τομέα. Οι επενδύσεις σε καινοτόμες πρακτικές και οικονομικά αποδοτικές τεχνολογίες και μεθόδους βιώσιμης παραγωγής πρέπει να ενθαρρυνθούν με παροχή κινήτρων, ώστε να μειωθούν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, ενώ παράλληλα διατηρείται περιθώριο για βελτιώσεις όσον αφορά τις δυνατότητες της ζωικής παραγωγής της ΕΕ να εξασφαλίζει στον πληθυσμό μια ισορροπημένη διατροφή. Η διαχείριση των υδάτων και η άρδευση της αρόσιμης γης θα είναι ακόμη πιο αναγκαίες στο μέλλον. Θα πρέπει να ενθαρρυνθούν νέες επενδύσεις σε πιο αποδοτικά συστήματα που προλαμβάνουν τη ρύπανση των υδάτων.

4.8.

Η νέα τεχνολογία και οι καινοτομίες πρέπει να αναγνωρίζονται, όταν επιδιώκεται η επίτευξη κλιματικών στόχων. Η αλυσίδα τροφίμων της ΕΕ είναι ήδη ανταγωνιστική σε παγκόσμιο επίπεδο όσον αφορά την προστασία του κλίματος. Η προσαρμογή του τομέα στην κλιματική αλλαγή και η ανάπτυξη της ανθεκτικότητάς του στις αρνητικές της επιπτώσεις εξασφαλίζουν ότι θα συνεχίσει να μειώνεται το αποτύπωμα άνθρακα της παραγωγής τροφίμων της ΕΕ. Εν προκειμένω, η χρήση π.χ. νέων τεχνικών αναπαραγωγής (NBT, κ.λπ.), η μετάβαση στην παραγωγή από τις ζωικές πρωτεΐνες στις φυτικές πρωτεΐνες, οι έξυπνες και ψηφιακές γεωργικές τεχνολογίες, και η καινοτομία αποτελούν τη βάση για να αναπτυχθεί η ανθεκτικότητα του συστήματος τροφίμων της ΕΕ.

4.9.

Η ΕΟΚΕ ζητεί ένα ειδικό πρόγραμμα της ΕΕ για τη βιοοικονομία, το οποίο θα διευκολύνει τις επενδύσεις και θα δημιουργήσει αλυσίδες τροφίμων βασισμένες στις κοινότητες και στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις. Η προώθηση συνεργειών μεταξύ ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μέσω της παραγωγής βιοαερίου και της διαχείρισης της κοπριάς είναι ύψιστης σημασίας για την αποκεντρωμένη παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας, που υποστηρίζει επίσης τον βιοπορισμό των αγροτικών περιοχών.

5.   Βιομηχανία, υλικά, ενέργεια και μεταφορές

5.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το συμπέρασμα της εκτίμησης επιπτώσεων ότι η επίτευξη μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 55 % έως το 2030 όχι μόνο θα θέσει την ΕΕ σε σταθερή τροχιά για την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας, αλλά και θα καταστήσει τις επιχειρήσεις και τη βιομηχανία της ΕΕ πρωτοπόρες σε παγκόσμιο επίπεδο. Σε αυτόν τον στόχο περιλαμβάνεται η παραγωγή βιώσιμου χάλυβα με τη βοήθεια υδρογόνου αντί γαιάνθρακα, μέσω μιας διεργασίας κατά την οποία το υδρογόνο παράγεται με βιώσιμη ηλεκτρική ενέργεια. Ένα πρώτο πιλοτικό εργοστάσιο δημιουργήθηκε πρόσφατα στη Σουηδία για αυτόν τον σκοπό.

5.2.

Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις, για παράδειγμα στην πρόσφατη γνωμοδότηση με θέμα «Μεταξύ ενός διευρωπαϊκού υπερδικτύου και τοπικών ενεργειακών νησίδων», η ΕΟΚΕ έχει επισημάνει πόσο σημαντικό είναι να αναγνωριστεί ότι η ενεργειακή μετάβαση δεν αποτελεί απλώς τεχνολογικό ζήτημα, αλλά επίσης βαθιά κοινωνική και πολιτική πρόκληση. Όχι μόνον οι επιχειρήσεις, αλλά και οι εργαζόμενοι, τα συνδικάτα και οι καταναλωτές πρέπει να συμμετέχουν στην ενεργειακή μετάβαση, όπως υποσχέθηκαν οι πολιτικοί ιθύνοντες και ζήτησε μετ’ επιτάσεως η ΕΟΚΕ. Ωστόσο, και σε αυτήν την περίπτωση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη περισσότερο εγείρουν ερωτήματα παρά παρέχουν απαντήσεις. Επιπλέον, οι υφιστάμενες πρωτοβουλίες ενεργειακής πολιτικής μάλλον θα εμποδίσουν παρά θα προωθήσουν την ευρεία συμμετοχή των πολιτών. Σε τελική ανάλυση, η ευρωπαϊκή ενεργειακή μετάβαση χρειάζεται πρωτίστως επενδυτική ασφάλεια, τόσο για τους δημόσιους όσο και για τους ιδιωτικούς φορείς, η οποία μπορεί να επιτευχθεί μόνο με σαφείς θεμελιώδεις αποφάσεις.

5.3.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόθεση της Επιτροπής, όπως αυτή παρουσιάζεται στην ανακοίνωσή της με τίτλο «Στρατηγική της ΕΕ για την ενοποίηση του ενεργειακού συστήματος», σύμφωνα με την οποία η ενοποίηση του συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας με τα συστήματα θέρμανσης και μεταφορών είναι καθοριστικής σημασίας για την επίτευξη των στόχων της κλιματικής ουδετερότητας, της ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασμού, συμπεριλαμβανομένης της μείωσης των εισαγωγών ενέργειας, καθώς και του στόχου των προσιτών τιμών για τους καταναλωτές της Ευρώπης και για την ευρωπαϊκή οικονομία. Είναι αυτονόητο ότι, κατά τα επόμενα έτη, θα πρέπει να καταστούν διαθέσιμοι επαρκείς δημόσιοι και ιδιωτικοί χρηματοδοτικοί πόροι προκειμένου να μπορέσουν να υλοποιηθούν οι αναγκαίες επενδύσεις.

5.4.

Όσον αφορά τις οικονομικές και κοινωνικοπολιτικές συνέπειες, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τη θέση της, ότι τα αποκεντρωμένα ενεργειακά συστήματα μπορούν να παράσχουν σημαντικά κίνητρα για την περιφερειακή ανάπτυξη και να δημιουργήσουν νέες, εξειδικευμένες και υψηλής ποιότητας θέσεις εργασίας στις περιφέρειες.

5.5.

Συμφωνούμε πλήρως με την Επιτροπή ότι o κατασκευαστικός τομέας, ο οποίος επί του παρόντος ευθύνεται για το 40 % της τελικής ενεργειακής κατανάλωσης και για το 36 % των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην ΕΕ, εμφανίζει μεγάλες δυνατότητες μείωσης των εκπομπών με οικονομικά αποδοτικό τρόπο. Θα το συζητήσουμε αυτό λεπτομερέστερα στη γνωμοδότησή μας με θέμα «Κύμα ανακαινίσεων για την Ευρώπη — οικολογικά κτίρια, θέσεις εργασίας, καλύτερη ζωή».

5.6.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη θέση της Επιτροπής (σ. 16) ότι οι τομείς των αερομεταφορών και της ναυτιλίας πρέπει να συμπεριληφθούν στα μέτρα για το σύνολο της οικονομίας που είναι απαραίτητα στο πλαίσιο της συμφωνίας του Παρισιού. Αυτοί οι παγκόσμιοι τρόποι μεταφοράς είναι εκείνοι οι οποίοι, παράλληλα με τις εκπομπές ορισμένων βιομηχανικών κλάδων, χρησιμοποιούν στον χαμηλότερο βαθμό τα νέα, αποδοτικά από άποψη κόστους, μη ορυκτά καύσιμα, μολονότι βρίσκονται σε εξέλιξη ελπιδοφόρες δοκιμές. Οι κλάδοι των αεροπορικών και των θαλάσσιων μεταφορών είναι επίσης δύσκολο να ρυθμιστούν μέσω εθνικής ή ακόμη και ευρωπαϊκής νομοθεσίας, ενώ μεγάλο μέρος των εκπομπών τους παράγεται εκτός της εδαφικής επικράτειας της ΕΕ. Δεδομένου ότι οι διεθνείς εκπομπές της ΕΕ από τη ναυτιλία και τις αερομεταφορές έχουν αυξηθεί κατά περισσότερο από 50 % από το 1990, η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την εστίαση της Επιτροπής στην εξεύρεση εποικοδομητικών διαύλων, προκειμένου οι κλάδοι των αεροπορικών και των θαλάσσιων μεταφορών να συμπεριληφθούν στην κλιματική πολιτική της ΕΕ. Οι αερομεταφορές, εντός και μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, συμπεριλαμβάνονται ήδη στο σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών (ΣΕΔΕ) της ΕΕ και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξετάζει επί του παρόντος εάν ο ναυτιλιακός κλάδος μπορεί επίσης να ενσωματωθεί στο ΣΕΔΕ, κατά τον ίδιο τρόπο. Για τις εκπομπές που παράγονται εκτός της εδαφικής επικράτειας της ΕΕ, η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει τον στόχο της Επιτροπής να αναλάβει προορατική δράση στο έργο που επιτελούν οργανισμοί των Ηνωμένων Εθνών, όπως ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός (ΔΝΟ) και ο Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας (ΔΟΠΑ), για την εξεύρεση αποτελεσματικών και δεσμευτικών συστημάτων μείωσης των παγκόσμιων εκπομπών.

5.7.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει την πρόσφατα δημοσιευθείσα στρατηγική της Επιτροπής για μια βιώσιμη και έξυπνη κινητικότητα διότι ο κλάδος των μεταφορών εξακολουθεί να υστερεί όσον αφορά τη μείωση των εκπομπών. Παρά την ύπαρξη αποδοτικότερων οχημάτων και την εισαγωγή καυσίμων και κινητήρων χαμηλών εκπομπών, οι οδικές μεταφορές έχουν αυξήσει τις εκπομπές τους κατά περισσότερο από 25 % από το 1990, κυρίως λόγω αύξησης της ζήτησης στον τομέα των μεταφορών. Η προτεινόμενη στρατηγική περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα δράσεων και πρωτοβουλιών, οι οποίες είναι αναγκαίες προκειμένου να επιταχυνθεί η μετάβαση από την εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα προς τη βιώσιμη κινητικότητα. Η συμμετοχή των πολιτών είναι ζωτικής σημασίας για μια έξυπνη μετάβαση, καθότι τα αυτοκίνητα ήταν και εξακολουθούν να είναι μείζον σύμβολο ελευθερίας.

5.8.

Όσον αφορά τη βιοενέργεια και τα βιοϋλικά, η πλήρης αναγνώριση της εξοικονόμησης εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που εξασφαλίζεται στους τομείς της γεωργίας και της δασοκομίας, χάρη στις βιογενείς πηγές, είναι απαραίτητη για να αναγνωριστεί το πλήρες φάσμα των καταβοθρών άνθρακα. Η αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων και υλικών μπορεί να αποφέρει εξοικονόμηση εκπομπών μεγαλύτερη από 100 %, ανάλογα με τα αποτελέσματα αντικατάστασης όσον αφορά το CO2 και τα λοιπά αέρια του θερμοκηπίου από ορυκτές πηγές.

6.   Συμμετοχή του κοινού, πολίτες και καταναλωτές

6.1.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ένθερμα τη δήλωση της Επιτροπής ότι οι πολίτες είναι «κρίσιμοι σύμμαχοι στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και μπορούν να την υποστηρίξουν μέσω πολιτικής κινητοποίησης και καταναλωτικών επιλογών», διότι πιστεύουμε ότι η ενεργός συμμετοχή «όλων των μερών της κοινωνίας» είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να επιτύχει η πολιτική για το κλίμα στην ΕΕ, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι φορείς της κοινωνίας των πολιτών (επιχειρήσεις, εργαζόμενοι, καταναλωτές και πολίτες, και οι οργανώσεις τους) είναι αυτοί που εφαρμόζουν τους κλιματικούς στόχους στην πράξη.

6.2.

Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή άρχισε, στις 29 Οκτωβρίου, δημόσιες διαβουλεύσεις για να συγκεντρώσει απόψεις σχετικά με την επανεξέταση των πολιτικών που είναι αναγκαίες ούτως ώστε να αυξηθεί ο στόχος μείωσης των εκπομπών για το 2030.

6.3.

Για τον λόγο αυτόν, επαναλαμβάνουμε επίσης την πρότασή μας να δημιουργηθεί μια πλατφόρμα ενδιαφερομένων μερών για το ευρωπαϊκό σύμφωνο για το κλίμα, όπως διατυπώνεται στη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ για το σύμφωνο για το κλίμα, με σκοπό την οργάνωση και τη διευκόλυνση της ενεργού συμμετοχής όλων των συνιστωσών της κοινωνίας (3).

6.4.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στους πολίτες με χαμηλότερα εισοδήματα. Αυτοί συχνά είναι επιφυλακτικοί απέναντι στις ενεργειακές μεταβάσεις, διότι φοβούνται ότι θα αυξήσουν το κόστος ζωής. Συνεπώς, είναι κρίσιμης σημασίας αυτό που αναφέρει σχετικά η Επιτροπή: «Προκειμένου να αποφευχθούν οι αρνητικές επιπτώσεις στους ευάλωτους καταναλωτές, είναι σημαντικό να εφαρμοστούν κοινωνικές πολιτικές και πολιτικές ενεργειακής απόδοσης που να εστιάζουν στην ανακαίνιση των κατοικιών τους και να περιορίζουν τον αντίκτυπο στις δαπάνες θέρμανσης και ηλεκτρικής ενέργειας». Η ΕΟΚΕ θα εξετάσει λεπτομερέστερα αυτό το σημείο στη γνωμοδότησή της με θέμα «Κύμα ανακαινίσεων για την Ευρώπη — οικολογικά κτίρια, θέσεις εργασίας, καλύτερη ζωή» (4).

6.5.

Η ΕΟΚΕ καλεί επίσης τα κράτη μέλη να καταβάλουν προσπάθειες για την εισαγωγή κοινών κριτηρίων και κοινών δεικτών σε ευρωπαϊκό επίπεδο ως πρώτο βήμα για την καλύτερη μέτρηση της ενεργειακής φτώχειας, σε συνέχεια της σύστασης της Επιτροπής της 14ης Οκτωβρίου 2020 σχετικά με την ενεργειακή φτώχεια [C(2020) 9600 final (5)]. Προκειμένου να προσαρμοστεί ο ορισμός αυτός στις διαφορετικές εθνικές περιστάσεις, τα κράτη μέλη πρέπει να αναπτύξουν περισσότερα στατιστικά εργαλεία που θα επιτρέπουν την αποτελεσματική στόχευση των ευάλωτων νοικοκυριών.

6.6.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την Επιτροπή ότι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα οδηγήσουν σε υψηλό βαθμό αποκέντρωσης, γεγονός που θα δώσει ευκαιρίες στους καταναλωτές να δραστηριοποιηθούν, στους παραγωγούς-καταναλωτές να παράγουν, να χρησιμοποιούν και να μοιράζονται ενέργεια οι ίδιοι, και στις τοπικές και ιδίως τις αγροτικές κοινότητες να προωθήσουν τις τοπικές επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Θα οδηγήσει επίσης σε νέες θέσεις εργασίας σε τοπικό επίπεδο. Θα θέλαμε, ωστόσο, να επισημάνουμε, ότι πρέπει να δοθεί προσοχή στις εύλογες ανησυχίες των πολιτών σχετικά, π.χ., με την καταστροφή του τοπίου ή τον περιορισμό της απόλαυσης της ζωής τους. Η ενεργός συμμετοχή και το άμεσο όφελος από την οικονομική και/ή την ενεργειακή απόδοση των εγκαταστάσεων ανανεώσιμης ενέργειας που θα κατασκευαστούν μπορούν να αμβλύνουν αυτές τις ανησυχίες. Επιπλέον, πρέπει να ληφθούν μέτρα προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι οι νέες ευκαιρίες απασχόλησης θα οδηγήσουν σε αύξηση των θέσεων εργασίας με αξιοπρεπείς μισθούς και καλές εργασιακές συνθήκες.

6.7.

Η Επιτροπή ορθώς ζητεί η αναγκαία μετάβαση της οικονομίας μας να συνοδεύεται από επενδύσεις στην επιμόρφωση, την περαιτέρω κατάρτιση και τη συνεχή εκπαίδευση πολλών επαγγελματικών ομάδων. Η ΕΟΚΕ θα ήθελε να τονίσει ότι θα ήταν επιθυμητό επίσης να τολμήσουν οι νέοι να επιλέξουν ξανά το επάγγελμα του γεωργού, διότι η γήρανση του γεωργικού πληθυσμού δημιουργεί μια μακροπρόθεσμη απειλή για τον βιώσιμο εφοδιασμό τροφίμων. Είναι απαραίτητο να υπάρχουν κατάλληλες προϋποθέσεις και χρηματοδοτικοί πόροι σε ευρωπαϊκό και σε εθνικό επίπεδο.

---

(1)  ΕΕ C 364 της 28.10.2020, σ. 143.

(2)  ΕΕ C 311, της 18.9.2020, σ. 1.

(3)  ΕΕ C 364 της 28.10.2020, σ. 67.

(4)  COM(2020) 662 final.

(5)  https://ec.europa.eu/transparency/regdoc/rep/3/2020/EL/C-2020-9600-F1-EL-MAIN-PART-1.PDF.