Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Προκλήσεις και βιομηχανικές μεταλλαγές στον αεροδιαστημικό τομέα της ΕΕ»

(2019/C 62/01)

Εισηγητής:	ο κ. Thomas KROPP
Συνεισηγητής:	ο κ. Enrico GIBELLIERI

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	15.2.2018
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο όργανο	Συμβουλευτική Επιτροπή Βιομηχανικών Μεταλλαγών (CCMI)
Υιοθετήθηκε από τη CCMI	25.9.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	17.10.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	538
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	184/1/3

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ανάγκη ανάπτυξης μιας βιομηχανικής πολιτικής της ΕΕ στον αεροδιαστημικό τομέα, η οποία θα επιτρέπει στην αεροναυπηγική βιομηχανία της ΕΕ να ανταγωνίζεται επί ίσοις όροις —στο πλαίσιο ενός ισχυρού ανταγωνισμού— καθιερωμένους παράγοντες (ιδίως τις ΗΠΑ), καθώς και —δεδομένου του αυξανόμενου ανταγωνισμού— ανερχόμενους ανταγωνιστές (ιδίως την Κίνα). Στο πλαίσιο αυτό, προβάλλει η ανάγκη δημιουργίας ενός παρατηρητηρίου αεροναυπηγικής σε επίπεδο ΕΕ και η καθιέρωση της αεροναυπηγικής ως βασικού στοιχείου της οικονομικής διπλωματίας και της εμπορικής πολιτικής της ΕΕ.

1.2.

Επισημαίνονται τα ζητούμενα ως προς τις δεξιότητες –συμπεριλαμβανομένης της μέριμνας ένα εξαιρετικά εξειδικευμένο γηράσκον εργατικό δυναμικό να έχει την ευκαιρία να μοιράζεται την ειδημοσύνη και τις δεξιότητές του με νέους εργαζομένους– η ανάγκη προσέλκυσης στον κλάδο περισσότερων νέων εργαζόμενων με ολοένα και περισσότερες περιζήτητες δεξιότητες τόσο στο πεδίο της μηχανικής όσο και των τεχνολογιών της πληροφορίας, αλλά και η επείγουσα ανάγκη αναβάθμισης των δεξιοτήτων των ήδη υπαρχόντων εργαζομένων στο πεδίο της ψηφιοποίησης.

1.3.

Η έρευνα στον τομέα της πολιτικής αεροπορίας πρέπει να παραμείνει κορυφαία προτεραιότητα εντός του προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη» με αυξημένο προϋπολογισμό σε σύγκριση με το πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020». Εν προκειμένω, πρέπει να διασφαλιστεί η συνέχιση των επιτυχημένων κοινών τεχνολογικών πρωτοβουλιών μετριασμού των επιπτώσεων των ρυπογόνων εκπομπών στο περιβάλλον με τη δρομολόγηση των προγραμμάτων Clean Sky 3 και SESAR 3 (Ευρωπαϊκό σύστημα νέας γενιάς για τη διαχείριση της εναέριας κυκλοφορίας).

1.4.

Προβάλλει επίσης επιτακτική η ανάγκη ανάπτυξης λύσεων τύπου SESAR και του «Ενιαίου Ευρωπαϊκού Ουρανού» (SES) μετά από δεκαετίες συζητήσεων. Σημειώνεται δε η ανάγκη επένδυσης σε αποδοτικό δυναμικό στον αέρα και στο έδαφος προκειμένου να διευκολυνθεί η ανάπτυξη των αερομεταφορών, με τον παράλληλο μετριασμό των περιβαλλοντικών τους επιπτώσεων και την αναβάθμιση των επιπέδων ασφαλείας.

1.5.

Προβάλλει επίσης η ανάγκη ενίσχυσης του διεθνούς ρόλου του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ασφάλειας της Αεροπορίας (EASA) και η ανάγκη θέσπισης κανόνων του EASA που θα βασίζονται περισσότερο στις επιδόσεις, ώστε να καταστούν δυνατές η αποτελεσματικότερη διάδοση της νέας τεχνολογίας με τρόπο ασφαλή και η επίτευξη ισότιμων όρων ανταγωνισμού για τους εξαγωγείς της ΕΕ.

1.6.

Απαιτείται να βρεθούν λύσεις για μια αποτελεσματική συμφωνία μετά την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ, η οποία θα διαλαμβάνει τις τελωνειακές ρυθμίσεις, τα ρυθμιστικά πλαίσια, τη συνεργασία στον τομέα της έρευνας και της εφαρμογής της, καθώς και την κινητικότητα του εργατικού δυναμικού. Οι τεχνικές συζητήσεις με θέμα τους κανονισμούς πρέπει να αρχίσουν κατά προτεραιότητα, για λόγους εφαρμογής των μέτρων μετριασμού των συνεπειών της.

1.7.

Πρέπει να σημειωθεί πρόοδος ως προς τον έλεγχο των άμεσων ξένων επενδύσεων στην ΕΕ, με στόχο την προστασία των τεχνολογιών που είναι νευραλγικές για την αεροναυπηγική και τις βιομηχανίες συντήρησης, επισκευών και γενικού τεχνικού ελέγχου.

1.8.

Πρέπει να διεξάγεται συνεχώς κοινωνικός διάλογος μεταξύ των εργοδοτών, των εργαζομένων και της κοινωνίας πολιτών. Επίσης, υπάρχει ανάγκη διεξαγωγής τομεακού κοινωνικού διαλόγου με θέμα την αεροναυπηγική βιομηχανία, βάσει της απόφασης 98/500/ΕΚ της Επιτροπής.

2.   Γενικές παρατηρήσεις

Η αεροναυπηγική βιομηχανία της ΕΕ αποτελεί έναν από τους βασικούς τομείς υψηλής τεχνολογίας της ΕΕ στην παγκόσμια αγορά. Ο κλάδος των μεταφορών απασχολεί άμεσα 500 000 άτομα σε θέσεις εργασίας υψηλού επιπέδου (1) (και έμμεσα άλλο ένα εκατομμύριο εργαζομένους) και αποτελείται από ένα οικοσύστημα μεγάλων και μικρών εταιρειών που καλύπτουν ολόκληρο το φάσμα της αεροναυπηγικής.

Η αεροναυπηγική βιομηχανία της ΕΕ αποτελεί τεχνολογικό ηγέτη στον εν λόγω τομέα και διαθέτει σήμερα μερίδιο αγοράς ίσο με το ένα τρίτο περίπου της παγκόσμιας αγοράς. Ο τομέας συμβάλλει θετικά στο εμπορικό ισοζύγιο της ΕΕ (46 δισεκατ. EUR στις εξαγωγές της ΕΕ) (2).

Σκοπός της γνωμοδότησης

Μολονότι ο αμυντικός και ο αεροδιαστημικός τομέας δεν εξετάζονται ειδικά στην παρούσα γνωμοδότηση, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η πολιτική αεροναυπηγική βιομηχανία συμβάλλει σε αυτούς. Συμπεριλαμβάνει δε τη στρατηγική αυτονομία της ΕΕ μέσω της ανάπτυξης συνεργειών σε τεχνολογίες και σε κοινά κέντρα λήψης αποφάσεων που είναι επιφορτισμένα με αμυντικές δραστηριότητες.

Η ισχύς και η παγκόσμια ηγετική θέση της ευρωπαϊκής αεροναυπηγικής βιομηχανίας είναι το αποτέλεσμα άρτιων στρατηγικών και παραγωγικών δραστηριοτήτων. Η ηγετική αυτή θέση δεν θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη εφόσον η βιομηχανία αντιμετωπίζει πολλές προκλήσεις όπως οι εξής:

(1)	ο σκληρός ανταγωνισμός τόσο από καθιερωμένους όσο και από ανερχόμενους ανταγωνιστές, που λαμβάνουν σημαντική στήριξη από τις αντίστοιχες κυβερνήσεις τους·

(2)	η μετατόπιση της οικονομικής ανάπτυξης και ισχύος προς την Ανατολή, γεγονός το οποίο αποτελεί ευκαιρία και συνάμα απειλή·

(3)	οι επικείμενες λειτουργικές προκλήσεις όπως το Brexit, οι δημοσιονομικοί περιορισμοί της ΕΕ και τα μέτρα προστατευτισμού σε ορισμένες περιοχές του κόσμου·

(4)	η ανάγκη η αεροναυπηγική βιομηχανία της ΕΕ να διατηρήσει την ηγετική της θέση στον τομέα της τεχνολογίας, ιδίως ως προς τη μείωση του περιβαλλοντικού αντικτύπου των ρυπογόνων εκπομπών της·

(5)	η έλλειψη μιας άρτιας βιομηχανικής πολιτικής της ΕΕ·

(6)	η ανάγκη ύπαρξης μιας άρτιας στρατηγικής της ΕΕ για τον έλεγχο των άμεσων ξένων επενδύσεων·

(7)	ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Ασφάλειας της Αεροπορίας πρέπει να ενισχύσει την παρουσία του διεθνώς·

(8)	η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των βιομηχανιών συντήρησης, επισκευών και γενικού τεχνικού ελέγχου στην ΕΕ.

(9)	Επίσης, πρέπει το μελλοντικό εργατικό δυναμικό να έχει τις ειδικές δεξιότητες που απαιτούνται στον κλάδο, ιδίως στο πεδίο της ψηφιοποίησης.

Ειδικές παρατηρήσεις

3.   Παγκόσμια αγορά και προκλήσεις

3.1.

Η σημερινή ηγετική θέση της βιομηχανίας της ΕΕ δεν θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Το ΑΕγχΠ της ΕΕ, ως ποσοστό του παγκόσμιου ΑΕγχΠ, θα μειωθεί κατά 30 %: από 17 % του παγκόσμιου ΑΕγχΠ σήμερα σε 12 % (3).

3.2.

Πολλές χώρες έχουν αναπτύξει και εφαρμόσει εκτεταμένες στρατηγικές για τον τρόπο τοποθέτησής τους στην αγορά, τον τρόπο αξιοποίησης των προσόντων των εργαζομένων τους και τον τρόπο εδραίωσής τους στην κορυφή της παγκόσμιας αλυσίδας προστιθέμενης αξίας εν μέσω των διεργασιών αυτοματοποίησης και μετατόπισης της οικονομικής ισχύος προς την Ανατολή.

3.3.

Η Ευρώπη θα αντιμετωπίσει μια εντελώς διαφορετική ανταγωνιστική κατάσταση, η οποία θα βρίθει ευκαιριών, εάν καταφέρουμε να μεγιστοποιήσουμε όλες τις προσπάθειές μας και να λάβουμε γενναίες αποφάσεις. Ωστόσο, θα βρίθει απειλών, εάν θεωρήσουμε δεδομένη την ηγετική μας θέση.

4.   Η υποστήριξη του τομέα εκτός ΕΕ από τις κυβερνήσεις τρίτων χωρών

4.1.

Η βιομηχανία των ΗΠΑ (οι κυριότεροι ανταγωνιστές της βιομηχανίας της ΕΕ) συνεχίζει να απολαύει ισχυρής δημόσιας στήριξης από την κυβέρνηση των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένων 34 διαφορετικών διοικητικών υπηρεσιών και τμημάτων. Το σύνολο των κανονισμών, πολιτικών και μέσων που έχουν εφαρμόσει τα τελευταία χρόνια οι αμερικανικές κυβερνήσεις για την υποστήριξη του τομέα της πολιτικής αεροναυπηγικής της χώρας είναι εκτεταμένο και προάγει πολύ αποτελεσματικά τον τομέα της άμυνας, ιδίως ως προς την έρευνα, την τεχνολογία και την ανάπτυξη (συμπεριλαμβανομένων των ομοσπονδιακών κονδυλίων του προϋπολογισμού για τα ερευνητικά προγράμματα). Άλλοι καθιερωμένοι ανταγωνιστές (Καναδάς και Βραζιλία) εξακολουθούν επίσης να λαμβάνουν σημαντική στήριξη από τις αντίστοιχες κυβερνήσεις τους μέσω μιας συνολικής βιομηχανικής στρατηγικής.

4.2.

Εκτός από τους καθιερωμένους παράγοντες στην πολιτική αεροναυπηγική, πολλές αναδυόμενες χώρες (Κίνα, Ινδονησία, Ινδία, Νότια Κορέα, Φιλιππίνες, Ιαπωνία και άλλες χώρες) ενισχύουν επίσης την υποστήριξη που θα παρέχουν στην ανάπτυξη ανταγωνιστικών εθνικών αεροναυπηγικών βιομηχανιών τα επόμενα χρόνια.

4.3.

Μεταξύ αυτών, η Κίνα διαθέτει την πιο ολοκληρωμένη στρατηγική που περιλαμβάνει ένα μείγμα κεντρικού σχεδιασμού και κρατικών επιχειρήσεων. Η κινεζική κυβέρνηση έχει θέσει την ανάπτυξη της εθνικής βιομηχανίας πολιτικής αεροναυπηγικής ως βασική προτεραιότητα σε πολλά επίσημα έγγραφα υψηλού επιπέδου (π.χ. στην πρωτοβουλία «Made in China 2025»). Στο σημερινό πενταετές σχέδιο της Κίνας γίνεται λόγος για καινοτομίες στην τεχνολογία κινητήρων της πολιτικής αεροπορίας και επιτάχυνση της έρευνας στα αεροσκάφη μεγάλης ατράκτου, τα ελικόπτερα, τα περιφερειακά αεριωθούμενα αεροπλάνα και στη γενική αεροπορία. Είναι επίσης σημαντικό να σημειωθεί ότι ο τομέας των κινεζικών αερογραμμών είναι κρατικός και ότι η κινεζική Εθνική Επιτροπή Ανάπτυξης και Μεταρρύθμισης έχει τη δυνατότητα να εγκρίνει όλες τις αγορές αεροσκαφών στις οποίες προβαίνουν οι κινεζικές αεροπορικές εταιρείες, κάτι το οποίο χρησιμοποιείται ως μέσο ενθάρρυνσης της αγοράς αεριωθούμενων αεροσκαφών εγχώριας παραγωγής, όπως τα COMAC C919 (4). Τέλος, με το σχέδιο «διαδίκτυο Plus» εγκαθιδρύεται επίσης μια σύμπραξη μεταξύ τεχνολογικών γιγάντων και παραδοσιακών βιομηχανιών της Κίνας, συμπεριλαμβανομένης της αεροναυπηγικής.

5.   Η βιομηχανική στρατηγική της ΕΕ

5.1.

Η έλλειψη βιομηχανικής πολιτικής της ΕΕ για την υποστήριξη της αεροναυπηγικής βιομηχανίας, σε συνδυασμό με τις αποσπασματικές προσεγγίσεις που ακολουθούν τα θεσμικών όργανα της ΕΕ και οι εθνικές κυβερνήσεις, αποτελεί βασική πρόκληση στο πλαίσιο αυτού του μεταβαλλόμενου ανταγωνιστικού τοπίου. Πρέπει να αναπτυχθεί μια βιομηχανική στρατηγική της ΕΕ για την αεροναυπηγική βιομηχανία της προκειμένου να διασφαλιστεί η ανταγωνιστικότητά και η διαχρονική ηγετική της θέση στην παγκόσμια αγορά της πολιτικής αεροπορίας.

5.2.

Κάτι τέτοιο απαιτεί στρατηγική και δέσμευση σε επίπεδο ΕΕ, όπου όλοι οι συναρμόδιοι σε ενωσιακό, εθνικό και διακυβερνητικό επίπεδο [συμπεριλαμβανομένων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης της ΕΕ και συναφών οργανισμών όπως ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Ασφάλειας της Αεροπορίας και o Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια της Αεροναυτιλίας (Eurocontrol), καθώς και κοινών τεχνολογικών πρωτοβουλιών όπως οι SESAR και Clean Sky] θα συνεργάζονται για την επίτευξη του κοινού στόχου, δηλαδή της στήριξης της ανταγωνιστικότητας της βιομηχανίας της ΕΕ στην παγκόσμια αγορά πολιτικής αεροπορίας.

5.3.

Απαιτείται προσήλωση σε επίπεδο ΕΕ στον στόχο της παροχής συνεχούς δημόσιας χρηματοδότησης για τον κρίσιμο αυτόν κλάδο, ιδίως στον τομέα της έρευνας-καινοτομίας, βάσει μακροπρόθεσμου χάρτη πορείας.

5.4.

Θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα «παρατηρητήριο αεροναυπηγικής» σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την παρακολούθηση των μη δασμολογικών φραγμών σε βασικές αεροναυπηγικές περιφέρειες και την αξιολόγηση της σχετικής ανταγωνιστικότητας της αεροναυπηγικής βιομηχανίας της ΕΕ.

5.5.

Η αεροναυπηγική θα πρέπει επίσης να αποτελέσει βασικό σκέλος της οικονομικής διπλωματίας και της εμπορικής πολιτικής της ΕΕ, η δε φωνή της ΕΕ θα πρέπει να ενισχυθεί σε διεθνές επίπεδο (π.χ. ο Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας).

6.   Έρευνα-ανάπτυξη για τη βελτίωση της αποδοτικότητας και τη μείωση των ρυπογόνων εκπομπών

6.1.

Τα δύο μεγάλα ευρωπαϊκά ερευνητικά προγράμματα στον τομέα της αεροναυπηγικής, το Clean Sky (οικολογικότερες και αποδοτικότερες τεχνολογίες στον τομέα των αερομεταφορών) και το SESAR (έρευνα-τεχνολογία και εφαρμογή τους στα της διαχείρισης της εναέριας κυκλοφορίας) αποτελούν καταλύτες για ολόκληρη την αλυσίδα καινοτομίας στην Ευρώπη.

6.2.

Χάρη στον μακροπρόθεσμο χάρτη πορείας τους για την τεχνολογία και στην οικονομική τους δέσμευση, έχουν αποδείξει την αποτελεσματικότητα και την προστιθέμενη αξία τους τόσο για τις δημόσιες αρχές όσο και για την αλυσίδα καινοτομίας, κυρίως 1) στον σχεδιασμό, την ανάπτυξη, την κατασκευή και τη λειτουργία πιο ανταγωνιστικών, ασφαλών και περιβαλλοντικά βιώσιμων αεροσκαφών και συστημάτων διαχείρισης εναέριας κυκλοφορίας, 2) στη δημιουργία μιας μεγάλης και αποτελεσματικής επιστημονικής και τεχνολογικής κοινότητας από τους πανεπιστημιακούς ερευνητές και τους εργαζόμενους στις βιομηχανίες (από μεγάλες επιχειρήσεις έως τις ΜΜΕ), και στα 28 κράτη μέλη της ΕΕ, και 3) στην παροχή εξαιρετικών συστημάτων επίδειξης, με πραγματική επίδραση στα προγράμματα αεροσκαφών και στην αγορά.

6.3.

Στις επιτυχίες του Clean Sky πιστώνονται, μεταξύ άλλων, οι δοκιμές πτήσης της πτέρυγας στρωτής ροής BLADE (η οποία χαρακτηρίζεται από μείωση των τριβών στις πτέρυγες κατά 50 % και από μειωμένες εκπομπές CO2 έως και 5 %) και το αντίστροφα περιστρεφόμενο ανοικτό στροφείο (χάρη στο οποίο μειώνονται η κατανάλωση καυσίμου και οι εκπομπές CO2 κατά περίπου 30 %).

6.4.

Οι επιτυχίες του SESAR καταδεικνύονται καλύτερα από την επίδραση των αποτελεσμάτων του: όταν αναπτυχθεί πλήρως, οι 63 λύσεις –υπό το SESAR– που θα υλοποιηθούν θα προσφέρουν αύξηση του δυναμικού του εναέριου χώρου κατά 34 %, μείωση των διακυμάνσεων του χρόνου πτήσης κατά 30 %, κάτι που συνεπάγεται ότι θα μειωθούν οι καθυστερήσεις σε όλες τις πτήσεις της ΕΕ και το 95 % των πτήσεων θα παραμένουν εντός του χρονοδιαγράμματός τους, καθώς και ελάττωση, κατά 2,3 %, της κατανάλωσης καυσίμων και της παραγωγής ρυπογόνων εκπομπών ανά πτήση.

6.5.

Βάσει του προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη», η πολιτική αεροπορία αναμένεται να παραμείνει κορυφαία προτεραιότητα με αυξημένο προϋπολογισμό σε σύγκριση με την τρέχουσα χρηματοδότηση του προγράμματος «Ορίζοντας 2020». Η έρευνα-καινοτομία αποτελούν την ψυχή της αεροναυπηγικής βιομηχανίας της ΕΕ, οι δε μακροχρόνιοι ερευνητικοί κύκλοι της αεροναυπηγικής βιομηχανίας απαιτούν επιμερισμό των κινδύνων μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα μέσω χρηματοδότησης από επιχορηγήσεις με βάση μια μακροπρόθεσμη δέσμευση για την ανάπτυξη ερευνητικών χαρτών πορείας. Κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο για την ανταγωνιστικότητα της αεροναυπηγικής βιομηχανίας της ΕΕ. Συνεπώς, πρέπει να διατηρηθούν οι δύο κοινές τεχνολογικές πρωτοβουλίες (Clean Sky και SESAR). Η χρηματοδότηση μέσω του μηχανισμού «Συνδέοντας την Ευρώπη» πρέπει να παραμείνει κορυφαία προτεραιότητα στην προσπάθεια επίσπευσης και ενθάρρυνσης της εφαρμογής της τεχνολογίας που αναπτύσσεται μέσω της έρευνας-καινοτομίας των προγραμμάτων Clean Sky και SESAR.

6.6.

Η πολιτική αεροπορία έχει να επιδείξει μείωση των περιβαλλοντικών της επιπτώσεων. Μια νέα γενιά αεροσκαφών συμβάλλει στην ελάττωση των ρυπογόνων εκπομπών κατά 15-20 %. Η παγκόσμια βιομηχανία πολιτικής αεροπορίας έγινε η πρώτη στον κόσμο που συμφώνησε σε μια συνολική προσέγγιση για τη μείωση των εκπομπών της. Βασίζεται στη «στρατηγική των τεσσάρων πυλώνων», ήτοι της τεχνολογίας, της λειτουργίας, των υποδομών και ενός παγκόσμιου μέτρου που βασίζεται στην αγορά.

6.7.

Η συνεχής στήριξη της ΕΕ στην έρευνα-καινοτομία είναι ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση περαιτέρω προόδου όσον αφορά τη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της πολιτικής αεροπορίας (τεχνολογικός πυλώνας), καθώς πάνω από το 70 % όλων των ερευνητικών δραστηριοτήτων συνδέεται με περιβαλλοντικούς στόχους.

6.8.

Στην έκθεση με τίτλο «Flightpath 2050» της Συμβουλευτικής Επιτροπής για την Αεροναυτική Έρευνα στην Ευρώπη (ACARE) τίθενται ως στόχος για το 2050, χάρη στις σχετικές τεχνολογίες και διαδικασίες, να υπάρξει μείωση κατά 75 % των εκπομπών CO2 ανά χιλιομετρικό επιβάτη, μείωση κατά 90 % των εκπομπών NOx και ελάττωση κατά 65 % στην αντιληπτή εκπομπή θορύβου των αεροπλάνων εν πτήσει (τα παραπάνω στοιχεία σχετίζονται με τις δυνατότητες των τυπικών νέων αεροσκαφών το 2000).

6.9.

Επιπλέον, οι κινήσεις των αεροσκαφών θα πρέπει να είναι απαλλαγμένες από εκπομπές κατά την τροχοδρόμηση και τα αεροσκάφη να είναι σχεδιασμένα και κατασκευασμένα ώστε να είναι ανακυκλώσιμα. Η Ευρώπη θα πρέπει επίσης να καθιερωθεί ως κέντρο αριστείας για βιώσιμα εναλλακτικά καύσιμα, συμπεριλαμβανομένων των καυσίμων που προορίζονται για την αεροπορία, με βάση μια ισχυρή ευρωπαϊκή ενεργειακή πολιτική.

6.10.

Η Ευρώπη πρέπει να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της έρευνας για την ατμόσφαιρα και να αναλάβει ηγετικό ρόλο στη διαμόρφωση ενός περιβαλλοντικού σχεδίου δράσης προτεραιότητας και στην καθιέρωση παγκόσμιων περιβαλλοντικών προτύπων. Ενώ έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας 2020», ο ρυθμός της έρευνας και καινοτομίας θα πρέπει να αυξηθεί στο πλαίσιο του «Ορίζοντα Ευρώπη», συμπεριλαμβανομένης της ηλεκτροδότησης και της υβριδοποίησης των αεροσκαφών.

7.   Ψηφιοποίηση

7.1.

Η ψηφιοποίηση (συμπεριλαμβανομένης της ψηφιακής υποδομής που απαιτείται για την υποδοχή νέων αυτοματοποιημένων ιπτάμενων πλατφορμών), η αυτοματοποίηση, οι εικονικές τεχνολογίες και οι τεχνολογίες επαυξημένης πραγματικότητας θα αποτελέσουν επίσης βασική προτεραιότητα για την έρευνα στον τομέα της αεροναυπηγικής. Μαζί δε με την ανάγκη συνέχισης της βελτίωσης του επιπέδου αεροπορικής ασφάλειας και την ανάγκη συνέχισης της προσπάθειας μετριασμού του περιβαλλοντικού αποτυπώματος των αερομεταφορών, θα καθορίσουν τον χάρτη πορείας για την έρευνα-καινοτομία στα προγράμματα SESAR 3 και Clean Sky 3.

7.2.

Πρέπει να επισπευσθεί η εφαρμογή λύσεων τύπου SESAR και να θεσπιστεί ο «Ενιαίος Ευρωπαϊκός Ουρανός» για την αποτελεσματική διάδοσή του εντός της ΕΕ.

8.   Ευρωπαϊκός Οργανισμός Ασφάλειας της Αεροπορίας

8.1.

Η ενίσχυση του διεθνούς ρόλου του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ασφάλειας της Αεροπορίας είναι καθοριστικής σημασίας για την αεροναυπηγική βιομηχανία της ΕΕ (συμπεριλαμβανομένης της βιομηχανίας συντήρησης, επισκευών και γενικού τεχνικού ελέγχου) ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί στη συνεχιζόμενη ισχυρή διεθνή δραστηριότητα της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Πολιτικής Αεροπορίας των ΗΠΑ (FAA), η οποία προωθεί την αμερικανική αεροπορική βιομηχανία στις αγορές τρίτων χωρών.

8.2.

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Ασφάλειας της Αεροπορίας θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να ιδρύσει περισσότερα γραφεία σε τρίτες χώρες, με βασικό ρόλο στην προώθηση των ευρωπαϊκών κανονισμών ασφαλείας, των προτύπων και των πολιτικών πιστοποίησης, αλλά και στη διασφάλιση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής βιομηχανίας υπό ισότιμους όρους στις βασικές εξαγωγικές αγορές μέσω καθημερινής επαφής με τις αρχές πολιτικής αεροπορίας τρίτων χωρών και με την αποφυγή τεχνικών εμποδίων στην αδειοδότηση των ευρωπαϊκών προϊόντων στις εν λόγω εξαγωγικές αγορές.

8.3.

Οι διμερείς συμφωνίες για την ασφάλεια των αερομεταφορών (Bilateral Aviation Safety Agreements) της ΕΕ με τρίτες χώρες θα πρέπει να επεκταθούν προκειμένου να μειωθεί η διπλή εποπτεία της ασφάλειας όσον αφορά τόσο την πιστοποίηση τύπου/αρχική αξιοπλοΐα όσο και τη διαρκή αξιοπλοΐα/συντήρηση.

8.4.

Τέλος, οι λεπτομερείς κανόνες του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ασφάλειας της Αεροπορίας θα πρέπει να βασίζονται περισσότερο στις επιδόσεις και στις συναφείς βιομηχανικές προδιαγραφές για να καταστεί δυνατή η ασφαλής ανάπτυξη της νέας τεχνολογίας κατά τρόπο αποτελεσματικότερο και ταχύτερο. Στο πλαίσιο αυτό, κρίνεται σκόπιμο να επιδοκιμαστεί η πρόσφατα συμφωνηθείσα αναθεώρηση του βασικού κανονισμού του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ασφάλειας της Αεροπορίας [αναθεώρηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 216/2008].

9.   Υποδομή

9.1.

Η αεροναυπηγική βιομηχανία της ΕΕ επωφελείται επίσης από την ευημερία του ευρύτερου τομέα της πολιτικής αεροπορίας της ΕΕ (π.χ. αεροπορικές εταιρείες, επιχειρήσεις εκμετάλλευσης ελικοπτέρων ή αεριωθούμενων αεροσκαφών και άλλοι χρήστες του εναέριου χώρου), δεδομένου ότι η αύξηση των χρηστών του εναέριου χώρου συνεπάγεται την ανάγκη για περισσότερα αεροσκάφη και αντίστοιχη τεχνολογία.

9.2.

Στο πλαίσιο αυτό, είναι, επομένως, απαραίτητο να συνεχιστεί η επένδυση σε ασφαλείς και οικονομικά αποδοτικές υποδομές τόσο στο έδαφος όσο και στον αέρα, αποφεύγοντας παράλληλα τους υπερβολικούς φόρους αερομεταφορών.

9.3.

Επομένως, είναι ευπρόσδεκτη η στρατηγική της ΕΕ για τις αερομεταφορές δεδομένου ότι περιλαμβάνει ένα σύνολο μέσων για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ευρύτερης βιομηχανίας της πολιτικής αεροπορίας της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της αναθεώρησης του βασικού κανονισμού για τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Ασφάλειας της Αεροπορίας, μια στρατηγική για τη διασφάλιση του ηγετικού ρόλου της ΕΕ στην αναδυόμενη αγορά μη στρατιωτικών τηλεκατευθυνόμενων αεροπορικών συστημάτων (RPAS) και μη επανδρωμένων συστημάτων διαχείρισης της κυκλοφορίας (UTMS), καθώς και άλλες προτάσεις που επηρεάζουν την ανταγωνιστικότητα της αεροπορικής βιομηχανίας [αναθεώρηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 868/2004 και πιθανή αναθεώρηση της οδηγίας για τα αερολιμενικά τέλη της ΕΕ].

9.4.

Υπό αυτό το πρίσμα θα πρέπει επίσης να εξεταστεί η αναθεώρηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1008/2008 σχετικά με κοινούς κανόνες εκμετάλλευσης των αεροπορικών γραμμών στην Κοινότητα, με την οποία θα πρέπει να διασφαλίζεται η καταλληλότητα της ενιαίας αγοράς για τις μελλοντικές εξελίξεις. Επιπλέον, δεδομένης της αναγνωρισμένης ανάγκης για περαιτέρω ενοποίηση στην αεροπορική βιομηχανία της ΕΕ, είναι αναγκαίο να εξευρεθεί η ισορροπία μεταξύ μιας πιο ενοποιημένης αεροπορικής βιομηχανίας και των ωφελειών για τους καταναλωτές της ΕΕ όσον αφορά την επιλογή των αεροπορικών εταιρειών και ενός αποτελεσματικού ανταγωνισμού.

10.   Συντήρηση, επισκευές και γενικός τεχνικός έλεγχος

10.1.

Οι υπηρεσίες συντήρησης, επισκευών και γενικού τεχνικού ελέγχου αποτελούν επίσης σημαντικό τμήμα της αεροναυπηγικής βιομηχανίας της ΕΕ, καθότι συμβάλλουν στη δημιουργία θέσεων εργασίας στην ΕΕ και είναι μέρος των εξαγωγών της ΕΕ. Επομένως, η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του τομέα συντήρησης, επισκευών και γενικού τεχνικού ελέγχου της ΕΕ (είτε οι υπηρεσίες αυτές αφορούν τις αεροπορικές εταιρείες είτε είναι ανεξάρτητες ή εντάσσονται στον τομέα των κατασκευαστών πρωτότυπου εξοπλισμού) είναι επίσης ζωτικής σημασίας ώστε να μπορέσει ο εν λόγω κλάδος να συνεχίσει να δημιουργεί θέσεις εργασίας και να διεισδύει σε νέες αγορές.

10.2.

Η χρήση μαζικών δεδομένων και νέων τεχνολογιών στα της συντήρησης, επισκευών και γενικού τεχνικού ελέγχου θα αποτελέσει επίσης σημαντικό στοιχείο που πρέπει να εξετάζεται στα προγράμματα έρευνας-καινοτομίας.

11.   Άμεσες ξένες επενδύσεις

11.1.

Βάσει της πρότασης κανονισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με θέμα τον έλεγχο των άμεσων ξένων επενδύσεων [COM(2017) 487] θα βελτιωθούν η ανταλλαγή πληροφοριών και η εκτίμηση επιπτώσεων και θα ενισχυθεί η διαφάνεια διεθνώς, αν και η τελική απόφαση θα λαμβάνεται σε εθνικό επίπεδο. Η πρόταση περιλαμβάνει επίσης έλεγχο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για λόγους ασφάλειας ή δημόσιας τάξης σε περιπτώσεις που ενδέχεται να επηρεάζουν έργα ή προγράμματα ενωσιακού ενδιαφέροντος.

11.2.

Η εν λόγω πρόταση της Επιτροπής επικροτείται ως ένα πρώτο βήμα, δεδομένου ότι είναι καθοριστικής σημασίας, όχι μόνο για τις άμεσες ξένες επενδύσεις στην αεροναυπηγική βιομηχανία της ΕΕ και την αλυσίδα εφοδιασμού της, αλλά και σε σχέση με τεχνολογίες κρίσιμες για τη μεταποιητική βιομηχανία της ΕΕ (αυτοματοποίηση, εικονική ευφυΐα, μαζικά δεδομένα και κυβερνοχώρος).

12.   Η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ

Ο τομέας της αεροναυπηγικής στην ΕΕ είναι εξαιρετικά πολυσυλλεκτικός με πολλά ανταλλακτικά να διασχίζουν τα εθνικά σύνορα πολλές φορές πριν από την τελική τους συναρμολόγηση. Η αλυσίδα εφοδιασμού αποτελείται από πολλές μεγάλου, μεσαίου και μικρού μεγέθους επιχειρήσεις που λειτουργούν με βάση την προμήθεια ενός προϊόντος ακριβώς τη στιγμή που χρειάζεται.

Η ενιαία αγορά και η Τελωνειακή ένωση είναι ζητούμενα ζωτικής σημασίας καθότι —μέσω αυτών— θα μειωθεί ο διοικητικός φόρτος και η γραφειοκρατία στον τομέα και άρα θα ελαχιστοποιηθεί το κόστος.

Η ΕΕ των 27 και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δήλωσαν σαφώς αφενός ότι θα προστατεύουν την ακεραιότητα της ενιαίας αγοράς, συμπεριλαμβανομένων των τεσσάρων ελευθεριών και της δικαιοδοσίας του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και αφετέρου δεν θα επιφυλαχθεί διακριτική μεταχείριση σε κανένα τομέα.

Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου έχει καταστήσει σαφές ότι θα θεωρείται τρίτη χώρα από την 29η Μαρτίου 2019.

12.1.

Πρέπει να αποφευχθεί το ενδεχόμενο να μην υπάρξει συμφωνία εξόδου της χώρας από την ΕΕ, καθότι αυτό θα ήταν ιδιαίτερα επιζήμιο για την ανταγωνιστικότητα της ενωσιακής αεροναυπηγικής βιομηχανίας σε παγκόσμια κλίμακα και θα έθετε σε κίνδυνο χιλιάδες θέσεις εργασίας ένθεν κακείθεν της Μάγχης. Απαιτείται λοιπόν η εξεύρεση λύσεων για να επιτευχθεί μια συμφωνία μετά το Brexit, η οποία θα διαλαμβάνει τα εξής: — ένα απρόσκοπτο τελωνειακό καθεστώς, συμπεριλαμβανομένου του ελέγχου των εξαγωγών ειδών διπλής χρήσης, — τη διατήρηση της συμμετοχής της χώρας στο Ευρωπαϊκό Οργανισμό Ασφάλειας της Αεροπορίας και τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Χημικών Προϊόντων (καταχώριση, αξιολόγηση, αδειοδότηση και περιορισμοί των χημικών προϊόντων/REACH), — τη συνέχιση της συνεργασίας σε κοινές τεχνολογικές πρωτοβουλίες στο πεδίο της έρευνας της πολιτικής αεροναυπηγικής, καθώς και — τη δυνατότητα μετακίνησης εργαζομένων υψηλής ειδίκευσης ένθεν κακείθεν της Μάγχης.

Οι τεχνικές συζητήσεις με θέμα το κανονιστικό περιβάλλον του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Ασφάλειας της Αεροπορίας και του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Χημικών Προϊόντων πρέπει να αρχίσουν κατά προτεραιότητα, για λόγους εφαρμογής μέτρων μετριασμού ενδεχόμενων διαταράξεων.

Οι εθνικές κυβερνήσεις θα πρέπει να παρέχουν σαφή καθοδήγηση στις επιχειρήσεις, έτσι ώστε αυτές να προετοιμαστούν για όλες τις πιθανές αλλαγές που θα προκαλέσει η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ και να ελαχιστοποιηθούν οι διαταράξεις.

13.   Δεξιότητες

13.1.

Η συνέχιση της επιτυχίας της αεροναυπηγικής βιομηχανίας της ΕΕ εξαρτάται επίσης σε μεγάλο βαθμό από την ικανότητά της να προσελκύει ειδικευμένο εργατικό δυναμικό. Στο πλαίσιο της γήρανσης του εργατικού δυναμικού και των νέων τεχνολογικών προκλήσεων (ψηφιοποίηση, αυτοματοποίηση, ασφάλεια στον κυβερνοχώρο, βιομηχανία 4.0), απαιτείται μια γενική στρατηγική της ΕΕ για την ανάπτυξη προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης της ΕΕ με πυρήνα βασικές διατάξεις για τη διά βίου μάθηση και την επαγγελματική κατάρτιση υψηλής ποιότητας.

13.2.

Σε εθνικό επίπεδο, τα κράτη μέλη ενθαρρύνονται να συνεχίσουν να προάγουν τις σπουδές στα γνωστικά πεδία των θετικών επιστημών, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών —με αποδέκτριες ιδιαίτερα τα κορίτσια από νεαρή ηλικία— και τη συμμετοχή στα προγράμματα Erasmus+.

13.3.

Επίσης, πρέπει να αναπτυχθεί μια ελαστική σύζευξη μεταξύ του κόσμου της εργασίας και του κόσμου της εκπαίδευσης (μάθησης στον χώρο εργασίας, μαθητείες υψηλής ποιότητας και ειδικές τομεακές πρωτοβουλίες επιμόρφωσης)· οι δε ΜΜΕ πρέπει να λαμβάνουν πρόσθετη στήριξη, εφόσον απαιτείται.

13.4.

Δεδομένων αυτών των ουσιωδών συγκεκριμένων κοινωνικών ζητημάτων, η αεροναυπηγική βιομηχανία της ΕΕ αναμένεται να επωφεληθεί από τη διεξαγωγή κλαδικού διαλόγου σε ενωσιακή κλίμακα (απόφαση 98/500/ΕΚ), στον οποίο οι κοινωνικοί εταίροι θα μπορούν να συνδιαλέγονται επί συγκεκριμένων θεμάτων.

---

(1)  Πηγή: ASD Facts and Figures (Δεδομένα και στοιχεία του Συνδέσμου Αεροδιαστημικής και Αμυντικής Βιομηχανίας της Ευρώπης).

(2)  Πηγή: ASD Facts and Figures (Δεδομένα και στοιχεία του Συνδέσμου Αεροδιαστημικής και Αμυντικής Βιομηχανίας της Ευρώπης).

(3)  Πηγή: εταιρεία PWC.

(4)  Πηγή: RAND, «Chinese Investment in U.S. Aviation» (Κινεζικές επενδύσεις στην αεροπορία των ΗΠΑ), 2017.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ευρωπαϊκό σύμφωνο “Ο χρηματοπιστωτικός τομέας υπέρ του κλίματος”»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2019/C 62/02)

Εισηγητής:

ο κ. Rudy DE LEEUW

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	15.2.2018
Νομική βάση	Άρθρο 29 παράγραφος 2 του εσωτερικού κανονισμού
Αρμόδιο τμήμα	Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	5.10.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	17.10.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	538
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	172/4/1

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) είναι σταθερά προσηλωμένη στην Ατζέντα του 2030 των Ηνωμένων Εθνών για τη βιώσιμη ανάπτυξη και στη Συμφωνία του Παρισιού. Ωστόσο, η πορεία την οποία ακολουθούμε θα οδηγήσει, στην καλύτερη περίπτωση, σε περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας κατά 3 oC ή και περισσότερο, πράγμα που υπερβαίνει κατά πολύ τα προβλεπόμενα στη Συμφωνία του Παρισιού.

1.2.

Παράλληλα, η Ευρώπη χρειάζεται μια νέα πνοή και ένα νέο εγχείρημα, το οποίο θα βασίζεται στη συνεργασία και τη σύγκλιση και όχι στον ανταγωνισμό, και θα καταδεικνύει τη συγκεκριμένη προστιθέμενη αξία που μπορεί να προσφέρει στους πολίτες, ιδίως στους νέους. Είναι πλέον απαραίτητο να υιοθετηθεί μια επιθετική ευρωπαϊκή πολιτική και να διαμορφωθεί σαφής στόχος για το κοινωνικοοικονομικό μοντέλο που επιθυμούμε για σήμερα, αλλά ειδικά για τις μελλοντικές γενιές.

1.3.

Η Ευρώπη πρέπει να καταδείξει ότι μπορεί τόσο να δημιουργήσει ένα ευνοϊκό περιβάλλον για την εξασφάλιση καλά αμειβόμενων και υψηλής ποιότητας θέσεων εργασίας, που θα σέβονται το περιβάλλον, όσο και να δώσει νέα ώθηση σε μια πραγματική οικονομία προς όφελος όλων των Ευρωπαίων: επιχειρηματιών, εργαζομένων και πολιτών.

1.4.

Ωστόσο, τεράστιοι όγκοι κεφαλαίων τροφοδοτούν νέες οικονομικές φούσκες αντί να δίνουν ζωή στην πραγματική οικονομία, ενώ θεσμοί όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) μάς ανακοινώνουν την πιθανότητα νέας κρίσης, ακόμη πιο καταστροφικής από ό,τι του 2008 (1).

1.5.

Το επόμενο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (ΠΔΠ 2021-2027) πρέπει να υπηρετεί την οικονομική ανάπτυξη (2) και την απασχόληση (3) και να δίδει στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) τη δυνατότητα να επιτύχει τους στόχους της και να συμβάλει στη μετάβαση προς μια οικονομία χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών έως το 2050.

1.6.

Σε έναν νεκρό πλανήτη δεν θα υπάρχει ούτε ζωή, ούτε δουλειά, ούτε επιχειρηματικότητα. Η κλιματική αλλαγή, λοιπόν, αντιπροσωπεύει μια ευκαιρία για τη δημιουργία ποιοτικής απασχόλησης, θα πρέπει δε να κατορθώσει να προσφέρει μια λύση επωφελή για τους εργοδότες, τους εργαζόμενους και την κοινωνία των πολιτών. Η καθυστέρηση της προσαρμογής, ή η μη ανάληψη δράσης, θα μπορούσε να αυξήσει σημαντικά το συνολικό κόστος της κλιματικής αλλαγής (4).

1.7.

Η Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο και η Παγκόσμια Τράπεζα αναφέρουν τα ίδια ποσά: θα χρειαστεί να επενδύονται 1,115 τρισεκατ. EUR ετησίως στην ΕΕ από το 2021 για την ανάληψη δράσης και την επίτευξη των στόχων της Ένωσης με ορίζοντα το 2030 (5). Μέσα σε αυτά τα 1,115 τρισεκατ. EUR περιλαμβάνεται σημαντικό μέρος των σημερινών επενδύσεων, οι οποίες θα πρέπει να επαναπροσδιοριστούν με γνώμονα τη βιώσιμη ανάπτυξη (οικολογικός προσανατολισμός). Από την άλλη πλευρά, το κόστος της μη ανάληψης δράσης θα ανερχόταν σε 190 δισεκατ. EUR ανά έτος, ήτοι 2 % του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕγχΠ) της ΕΕ (6).

1.8.

Με βάση τις θέσεις που υπερασπίζονται πολλοί οικονομολόγοι και πολιτικές προσωπικότητες της κοινωνίας των πολιτών (7), είναι σημαντικό να ενθαρρυνθεί και να υποστηριχθεί κάθε σχέδιο το οποίο μπορεί να συσπειρώσει τις ευρωπαϊκές δυνάμεις προς όφελος των εργαζομένων, των επιχειρήσεων και όλων των Ευρωπαίων πολιτών. Αυτός είναι και ο στόχος ενός συμφώνου «ο χρηματοπιστωτικός τομέας υπέρ του κλίματος» που αποβλέπει στη δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας.

1.9.

Το σύμφωνο «Ο χρηματοπιστωτικός τομέας υπέρ του κλίματος» έχει ως στόχο να ανακατευθύνει προς την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και την πραγματική οικονομία τα κεφάλαια που θα μπορούσαν να προκαλέσουν μια νέα οικονομική φούσκα. Θα πρέπει επίσης να επωφεληθεί και από νέα χρηματοδότηση, ιδίως υπέρ των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Το σύμφωνο πρέπει να αποτελέσει έναν νέο χάρτη πορείας για την ευρωπαϊκή ηγεσία, απαιτεί δε την ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου σχεδίου (σε συνεργασία με την Κίνα και την Ινδία, σημαντικούς παράγοντες για την καταπολέμηση της αλλαγής του κλίματος).

1.10.

Κατά την ΕΟΚΕ, ο εν λόγω χάρτης πορείας θα πρέπει να καλύπτει όλες τις πτυχές της πολιτικής για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής: τη δίκαιη μετάβαση (μέτρα για την άμβλυνση των επιπτώσεων της αλλαγής, αλλά και για την αντιστάθμιση των ζημιών και απωλειών), καθώς και πραγματικές πολιτικές προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή. Το μοντέλο της κυκλικής οικονομίας πρέπει να προωθείται (8) όσο το δυνατόν περισσότερο και να βελτιωθεί το ρυθμιστικό του πλαίσιο. Το σύνολο των μέτρων πρέπει να χρηματοδοτείται από προϋπολογισμούς κατάλληλους για τον αναπροσανατολισμό των τρεχουσών επενδύσεων (οικολογικός προσανατολισμός) και από νέες πηγές χρηματοδότησης.

1.11.

Η μετάβαση αυτή θα φέρει τον αναγκαίο μετασχηματισμό της αγοράς εργασίας και ενδέχεται να συμβάλει στη δημιουργία υψηλής ποιότητας θέσεων εργασίας στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων (9).

1.12.

Είναι απαραίτητη η στήριξη από κοινωνικής πλευράς της εξέλιξης προς ένα βιώσιμο μοντέλο κοινωνίας και η εκπόνηση σχεδίου δράσης για δίκαιη μετάβαση, ώστε να μην μείνει κανείς στο περιθώριο.

1.13.

Η μετάβαση αυτή προϋποθέτει σημαντικές επενδύσεις στην έρευνα και ανάπτυξη (Ε & Α) και στην καινοτομία για την ενθάρρυνση και υποστήριξη καινοτόμων έργων που να ανταποκρίνονται στο ευρωπαϊκό σύστημα ταξινόμησης.

1.14.

Σκοπός είναι να μην αναπαραχθούν τα σφάλματα του παρελθόντος (επιδότηση καυσίμων και υπερεκμετάλλευση των ορυκτών πηγών ενέργειας) και να σταματήσει κάθε ενθάρρυνση προς έργα που είναι επιβλαβή για το κλίμα και/ή αντίθετα προς τη Συμφωνία του Παρισιού.

1.15.

Για την επίτευξη των στόχων της Συμφωνίας του Παρισιού, σημαντικό μέρος των επενδύσεων για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής πρέπει να υλοποιηθεί από τον ιδιωτικό τομέα, πέραν της δημόσιας χρηματοδότησης.

1.16.

Το σύμφωνο απαιτεί τη δημιουργία ενός σαφούς και προβλέψιμου πλαισίου πολιτικής της ΕΕ, σε μακροπρόθεσμη βάση, ώστε να διασφαλίζεται ο προγραμματισμός των επενδύσεων (10). Το πλαίσιο αυτό θα πρέπει να συνοδεύεται από μηχανισμούς προσαρμογής στα σύνορα για τα προϊόντα που δεν υπόκεινται στους ίδιους κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς κανόνες.

1.17.

Κατά την ΕΟΚΕ, και όπως επισημαίνει η Επιτροπή, απαιτείται να θεσπισθεί ένα ενιαίο σύστημα ταξινόμησης της ΕΕ, ώστε να επιλέγονται τα βιώσιμα έργα (και να απορρίπτονται όσα δεν είναι), καθώς και να καταγραφούν οι τομείς όπου οι επενδύσεις μπορούν να έχουν τον μεγαλύτερο αντίκτυπο. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υποστηρίζει την προσέγγιση αυτή και προτείνει επίσης την καθιέρωση «οικοσήμανσης». Το οικολογικό σήμα θα πρέπει να χορηγείται σε επενδύσεις που ανταποκρίνονται στο σύστημα ταξινόμησης της ΕΕ και στα πλέον απαιτητικά πρότυπα όσον αφορά τη βιωσιμότητα, με στόχο τον εποικοδομητικό προσανατολισμό των επενδύσεων (11).

1.18.

Τα προς στήριξη έργα, τα οποία πρέπει να συμμορφώνονται με τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών και έχουν μεγάλες απαιτήσεις από άποψη καινοτομίας και Ε & Α, θα υλοποιούνται μέσω εργαλείου που θα καθιστά δυνατή την απεικόνιση των διαφόρων πηγών χρηματοδότησης (μεταξύ των οποίων το προσεχές πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο)— μέσω διαφόρων δράσεων: — αναπροσανατολισμός των χρηματοδοτήσεων προς βιώσιμες επενδύσεις μέσω «οικολογικού προσανατολισμού» και, στο πλαίσιο αυτό, προώθηση των δανείων με «οικοσήμανση» από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ)· — χρήση της ποσοτικής χαλάρωσης από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) ως πηγής χρηματοδότησης· — αύξηση στο 40 % του ποσοστού του Ευρωπαϊκού Ταμείου Στρατηγικών Επενδύσεων (ΕΤΣΕ) που διατίθεται για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής· — η ΕΕ πρέπει να επιδείξει φιλοδοξία που θα ανταποκρίνεται στις προκλήσεις της καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής: μερίδιο 40 % κατά μέσο όρο του συνολικού προϋπολογισμού (ΠΔΠ 2021-2027) πρέπει να διατεθεί για αυτόν τον σκοπό· — αύξηση του αντίστοιχου μεριδίου του Ευρωπαϊκού Ταμείου Συνοχής πέραν του σημερινού 20 %· — κινητοποίηση του 3 % των πόρων των συνταξιοδοτικών και ασφαλιστικών ταμείων· — στήριξη των επιχειρήσεων, ιδίως των μικρομεσαίων (ΜΜΕ), για τις επενδύσεις σε Ε & Α, με διάθεση έως 100 δισεκατ. EUR για αυτόν τον σκοπό· — τήρηση των δεσμεύσεων για χρηματοδοτική βοήθεια προς τις χώρες του Νότου που συμμετέχουν στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής· — εισαγωγή μιας πραγματικά δεσμευτικής ρήτρας σχετικά με τη Συμφωνία του Παρισιού στις εμπορικές συμφωνίες της ΕΕ.

2.   Εισαγωγή

2.1.

Το άρθρο 3 της Συνθήκης ΕΕ (ΣΕΕ) ορίζει ότι η Ένωση πρέπει να προωθεί βιώσιμη ανάπτυξη που σέβεται το περιβάλλον. Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης όσον αφορά το κλίμα αποτελεί πλέον ύψιστη προτεραιότητα, μεταξύ άλλων και για την ΕΟΚΕ, και επιβάλλεται ως παγκόσμιο πλαίσιο δράσης όχι μόνο για τις δημόσιες αρχές, αλλά και για τους οικονομικούς φορείς, τους εργαζομένους και τους πολίτες. Κατά συνέπεια, πρέπει να οργανωθεί και, πρωτίστως, να χρηματοδοτηθεί μια ευρεία οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική μετάβαση (12).

2.2.

Ως εκ τούτου, η συζήτηση που μόλις ξεκίνησε για το προσεχές πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ για την περίοδο 2021-2027 πρέπει να ενσωματώσει οριζόντια τα ζητήματα που σχετίζονται με το θέμα της κλιματικής αλλαγής και να αποτελέσει μέρος του πρωταρχικού στόχου της μετάβασης προς έναν πιο αειφόρο κόσμο.

2.3.

Η μετάβαση αυτή θα φέρει τον αναγκαίο μετασχηματισμό της αγοράς εργασίας και ενδέχεται να συμβάλει στη δημιουργία υψηλής ποιότητας θέσεων εργασίας στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων.

2.4.

Η Ευρώπη χρειάζεται ένα νέο σχέδιο για να εδραιώσει την προστιθέμενη αξία της και να καταδείξει ότι μπορεί τόσο να δημιουργήσει ένα ευνοϊκό περιβάλλον για την εξασφάλιση καλά αμειβόμενων και υψηλής ποιότητας θέσεων εργασίας όσο και να επαναδρομολογήσει μια πραγματική οικονομία βιώσιμη, προς όφελος όλων.

2.5.

Η Ευρώπη θα αποτελέσει μέρος της λύσης διότι θα κάνει τη διαφορά σε σχέση με τους άλλους διεθνείς οικονομικούς παράγοντες, εφόσον πληροί, ταυτόχρονα, όλες τις κοινωνικές, περιβαλλοντικές και οικονομικές προϋποθέσεις της βιώσιμης ανάπτυξης.

2.6.

Πρόσφατες μελέτες του ΔΝΤ και του ΟΟΣΑ επικρίνουν τον τρόπο διαχείρισης της κρίσης του 2008, με την υιοθέτηση οικονομικών μοντέλων που ανάγκασαν τα άτομα, τις επιχειρήσεις και τις κυβερνήσεις να προχωρήσουν σε δημοσιονομικές περικοπές.

2.7.

Απαιτούνται περισσότερες επενδύσεις στην Ε & Α για την αντιμετώπιση των νέων κοινωνικοοικονομικών προκλήσεων, όπως η ενεργειακή μετάβαση, η κυκλική και η συνεργατική οικονομία και η αυτοματοποίηση, και κατά συνέπεια την πρόληψη της επιδείνωσης της ποιότητας των θέσεων εργασίας.

2.8.

Στη χρηματοπιστωτική και την κοινωνική κρίση προστέθηκε και η πολιτική κρίση ή, σε ορισμένες χώρες, ισχυρές πολιτικές αναταραχές, αλλά και η οικολογική κρίση.

2.9.

Συνεπώς, η καταπολέμηση της αλλαγής του κλίματος αποτελεί αναγκαιότητα, αλλά και ευκαιρία να ανασυγκροτήσουμε τις οικονομίες μας, να προωθήσουμε ένα βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης, ποιοτικό, να καταπολεμήσουμε καλύτερα τις ανισότητες και να ενισχύσουμε τις δημοκρατίες μας.

3.   Τα γεγονότα

3.1.

Η ΕΟΚΕ είναι σταθερά προσηλωμένη στην Ατζέντα του 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη που καθόρισαν τα Ηνωμένα Έθνη και η οποία αποσκοπεί στο να ορίσει ένα σύνολο στόχων βιώσιμης ανάπτυξης για την εξάλειψη της φτώχειας, την προστασία του πλανήτη, τη διασφάλιση της προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την εγγύηση ευημερίας για όλους. Η έγκριση του προγράμματος αυτού σηματοδοτεί μια ιστορική μετάβαση προς ένα νέο μοντέλο που αντιμετωπίζει τις οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές ανισότητες στο πλαίσιο μιας καθολικής και ολοκληρωμένης προσέγγισης.

3.2.

Η Συμφωνία του Παρισιού προβλέπει να συγκρατηθεί η υπερθέρμανση του πλανήτη μέχρι το 2100 «αρκετά κάτω από τους 2 oC πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα» και, ει δυνατόν, να επιδιωχθεί «[η συνέχιση] των προσπαθειών για τον περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας σε 1,5 oC πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα». Ωστόσο, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, η πορεία την οποία ακολουθούμε θα οδηγήσει, στην καλύτερη περίπτωση, σε περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας στους 3 oC ή περισσότερο.

3.3.

Η αλλαγή του κλίματος έχει πολύ σημαντικό ανθρώπινο και οικονομικό κόστος, κυρίως λόγω της αύξησης των φυσικών καταστροφών: οι καύσωνες και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας έχουν συντελέσει στον θάνατο οκτώ εκατομμυρίων ανθρώπων σε ολόκληρο τον κόσμο από τις αρχές του εικοστού αιώνα, με κόστος 7 τρισεκατ. δολάρια ΗΠΑ (USD) (13). Παρατηρείται, επίσης, αύξηση του αριθμού των κλιματικών προσφύγων (250 εκατ. έως το 2050). Ομοίως, οι πιο αδύναμοι είναι συνήθως τα πρώτα θύματα της κλιματικής αλλαγής, η οποία εντείνει τις ανισότητες. Σύμφωνα δε με το ΔΝΤ, η αύξηση των ανισοτήτων απειλεί τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη (14).

3.4.

Σε ένα σενάριο εξακολούθησης της υφιστάμενης κατάστασης, και εάν δεν ληφθούν μέτρα προσαρμογής, η αναμενόμενη αλλαγή του κλίματος έως το 2080 θα κοστίζει στα νοικοκυριά ολόκληρης της ΕΕ 190 δισεκατ. EUR ετησίως, σε σταθερές τιμές μόνο για το κόστος ασφαλίστρων που να καλύπτουν τις κλιματικές ζημίες (15).

3.5.

Η χρηματοδότηση της καταπολέμησης της υπερθέρμανσης του πλανήτη και των επιπτώσεών της έχει σημειώσει πρόοδο, η οποία όμως είναι ανεπαρκής. Πρέπει να δοθεί πολιτική προτεραιότητα στον βιώσιμο χρηματοπιστωτικό τομέα και τη βιώσιμη οικονομία, ειδικά μέσω ενός σαφούς, σταθερού και στηριζόμενου σε κίνητρα πλαισίου πολιτικής. Το πλαίσιο αυτό πρέπει επίσης να ενθαρρύνει την υλοποίηση καινοτόμων έργων υψηλής προστιθέμενης αξίας που σέβονται το περιβάλλον.

3.6.

Ενώ η Ευρώπη δεν έχει ανακάμψει πλήρως από τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, το ΔΝΤ κρούει σήμερα τον κώδωνα του κινδύνου και μιλά για τον κίνδυνο μιας πιο σοβαρής και γενικευμένης κρίσης από ό,τι το 2008 (16).

3.7.

Σύμφωνα με τους P. Larrouturou και J. Jouzel, από τα 2,2 τρισεκατ. EUR που δημιουργήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα από το 2015, μόνο το 11 % κατευθύνθηκε προς την πραγματική οικονομία, ενώ το 89 % τροφοδότησε την κερδοσκοπία και μια νέα οικονομική φούσκα (17). Επιπλέον, ο ΟΟΣΑ έχει καταγράψει σχεδόν 800 προγράμματα φορολογικών δαπανών και ελαφρύνσεων που εφαρμόζονται στις 35 χώρες του ΟΟΣΑ και σε έξι μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες της G20 (18), τα οποία ενθαρρύνουν την παραγωγή ή την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων, κάτι το οποίο έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις κατευθυντήριες γραμμές που καθορίζει η Συμφωνία του Παρισιού.

3.8.

Οι προσανατολισμοί αυτοί της χρηματοδότησης, είτε οφείλονται στην κερδοσκοπία είτε σε κατευθύνσεις αντίθετες προς τους στόχους που έχει ορίσει η ΕΕ για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, αποβαίνουν δαπανηροί από οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής άποψης για ολόκληρη την ευρωπαϊκή κοινωνία.

3.9.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σημειώνει ότι το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο για την περίοδο 2014-2020 αποδείχθηκε ανεπαρκές για να ανταποκριθεί στις σημερινές ανάγκες. Επιπλέον, δεν ανταποκρίνεται σε μια σειρά από κρίσεις και νέες προκλήσεις που αφορούν, μεταξύ άλλων, τη γεωργία, την απασχόληση των νέων, τις βιώσιμες επενδύσεις, ή το περιβάλλον. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, το προσεχές δημοσιονομικό πλαίσιο πρέπει πλέον να τεθεί στην υπηρεσία του μεγάλου διακυβεύματος της καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής, και μέσω αυτής της δημιουργίας ποιοτικής απασχόλησης.

4.   Ευκαιρίες

4.1.

Οι μεγάλοι οικονομικοί παράγοντες εκτιμούν πλέον τις δυνατότητες που προσφέρει η κλιματική αλλαγή. Πολλοί εξ αυτών πιστεύουν ότι οι επιχειρήσεις πρέπει να αποτελέσουν μέρος της λύσης και επισημάνουν ότι, όσες εκμεταλλεύθηκαν τις ευκαιρίες που παρουσιάζονταν στους κλάδους χαμηλών επιπέδων ανθρακούχων εκπομπών, ανταμείβονται όλο και περισσότερο.

4.2.

Κατά τους επιχειρηματίες, είναι δυνατόν μια επιχείρηση να δημιουργεί θέσεις εργασίας και να καινοτομεί στην πορεία προς μια ευημερούσα οικονομία χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών (19), παράγοντας ταυτόχρονα κέρδη. Αυτό καθίσταται ακόμη σημαντικότερο λαμβανομένου υπόψη ότι οι «μηδενικές ανθρακούχες εκπομπές» θα πρέπει να αποτελούν πραγματικότητα μέχρι τα μέσα του αιώνα προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος αύξησης της θερμοκρασίας κάτω των 2 oC.

4.3.

Το σύμφωνο «Ο χρηματοπιστωτικός τομέας υπέρ του κλίματος» πρέπει να συμβάλει στο να μετατραπεί η ανάγκη ανταπόκρισης στην αλλαγή του κλίματος σε ευκαιρία μετασχηματισμού της ευρωπαϊκής βιομηχανίας και να δημιουργήσει νέες επιχειρήσεις. Συνεπώς, είναι σημαντικό να επενδύουμε ευρέως στην πραγματική οικονομία και στην έρευνα και ανάπτυξη για τη δημιουργία βιώσιμων και ποιοτικών θέσεων εργασίας.

4.4.

Το συνολικό ποσοστό απασχόλησης αυξήθηκε στην ΕΕ, ενώ η ανεργία μειώθηκε ως αποτέλεσμα της πρόσφατης βελτίωσης της οικονομίας. Όμως η μακροχρόνια ανεργία, η επισφαλής εργασία, ιδίως των γυναικών, αλλά και η ανεργία των νέων, παραμένουν σε πολύ ανησυχητικά επίπεδα. Η μετάβαση προς την αειφόρο ανάπτυξη πρέπει να δίδει τη δυνατότητα στις δυναμικές και καινοτόμες επιχειρήσεις να αξιοποιούν όλες τις ευκαιρίες που τους παρουσιάζονται και να συμβάλλουν όσο το δυνατόν περισσότερο στη βελτίωση της κατάστασης της ανεργίας.

4.5.

Για τον λόγο αυτό είναι απαραίτητο η ΕΕ να εργαστεί, σε συνεργασία με τα κράτη μέλη, για την κατάρτιση μιας συντονισμένης στρατηγικής όσον αφορά τη διαμόρφωση ενός ευνοϊκού περιβάλλοντος με στόχο τη δημιουργία βιώσιμων και ποιοτικών θέσεων εργασίας. Η Επιτροπή πρέπει να εξερευνήσει το ενδεχόμενο να εξαιρούνται από τον υπολογισμό του χρέους (20) οι δημόσιες επενδύσεις που συμβάλλουν στη δημιουργία υψηλής ποιότητας θέσεων εργασίας και σε μια βιώσιμη οικονομία προς όφελος όλων, επιχειρήσεων και εργαζομένων.

4.6.

H EE ενθαρρύνει τη συνεργασία ανάμεσα στα κράτη μέλη. Υποστηρίζει και αξιολογεί τις προσπάθειές τους, κυρίως στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, των κατευθυντήριων γραμμών για την απασχόληση και της παρακολούθησης των εθνικών πολιτικών (κοινές εκθέσεις για την απασχόληση, εθνικά προγράμματα μεταρρυθμίσεων και συστάσεις ανά χώρα). Πρέπει όμως επίσης να είναι σε θέση να ευθυγραμμίζει τις πολιτικές της με τους σκοπούς και τους στόχους που στηρίζουν την από κοινού ευημερία για τους επιχειρηματίες, τους εργαζομένους και τους πολίτες.

4.7.

Ο ADEME (21) εκτιμά ότι το δυναμικό καθαρής αύξησης των θέσεων εργασίας που συνδέονται με το κλίμα στην Ευρώπη ανέρχεται στα 5 έως 6 εκατομμύρια θέσεις έως το 2050 ενώ, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 3 εκατομμύρια θέσεις εργασίας μπορούν να δημιουργηθούν στις ανανεώσιμες πηγές έως το 2020.

4.8.

Η συνομοσπονδία εργοδοτών BDI στη Γερμανία ανακοινώνει, από την πλευρά της, ότι θα μπορούσε να επιτύχει τον στόχο της μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2) κατά 80 % έως το 2050, εάν κατά την περίοδο αυτή διέθετε 50 δισεκατ. EUR ετησίως.

4.9.

Διαπιστώνεται αύξηση των θέσεων εργασίας στην πράσινη οικονομία σε ισοδύναμα πλήρους απασχόλησης (από 2,8 εκατομμύρια το 2000 σε 4,2 εκατομμύρια το 2014). Ορισμένοι τομείς είναι πολύ δυναμικοί, όπως οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (δημιουργήθηκαν 1 εκατομμύριο θέσεις εργασίας από το 2000, ήτοι + 182 %) ή η διαχείριση αποβλήτων (από 0,8 εκατομμύρια το 2000 σε 1,1 εκατομμύρια το 2014, ήτοι + 36 %).

4.10.

Ωστόσο, είναι σημαντικό οι ΜΜΕ, αλλά και οι συνεταιρισμοί και οι μικρότερες οργανώσεις που είναι παρούσες σε όλα τα τοπικά επίπεδα, να μπορούν επίσης να δρομολογούν βιώσιμα έργα και να τους αποδίδεται προτεραιότητα στη χρηματοδότηση. Επομένως, πρέπει να διασφαλίζεται ότι η πρόσβαση στη χρηματοδότηση δεν αποτελεί εμπόδιο για τους φορείς αυτούς (22).

4.11.

Επιπλέον, είναι σημαντικό να υιοθετηθεί προσέγγιση πολλαπλών επιπέδων και να συμμετέχουν όλοι οι ενδιαφερόμενοι φορείς, δημόσιοι και ιδιωτικοί, προκειμένου να ενθαρρυνθούν και να ενσωματωθούν οι πρωτοβουλίες, τα σχέδια και οι δράσεις των δικτύων περιφερειών, πόλεων και δήμων που συμμετέχουν στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και στην εφαρμογή της Συμφωνίας του Παρισιού, όπως υποδεικνύεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών σε πρόσφατη γνωμοδότησή της (23).

4.12.

Τέλος, το σύμφωνο «ο χρηματοπιστωτικός τομέας υπέρ του κλίματος», το οποίο καλείται να κινητοποιήσει τον δυναμισμό και την καλή θέληση όλων των φορέων, δημόσιων και ιδιωτικών, θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τα συνοδευτικά μέτρα που προτείνει η Επιτροπή, όπως το σύστημα ταξινόμησης, η απαίτηση από τους θεσμικούς επενδυτές να ενσωματώνουν τη «βιωσιμότητα», η πληροφόρηση των επενδυτών, η αναπροσαρμογή των ιδίων κεφαλαίων των τραπεζών, η ενίσχυση της διαφάνειας σε θέματα δημοσίευσης πληροφοριών από τις επιχειρήσεις, ή ακόμη τα σήματα της ΕΕ (που πρότεινε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο).

5.   Οι διάφορες πηγές χρηματοδότησης και οι δράσεις που πρέπει να αναληφθούν

Αναπροσανατολισμός (οικολογικός προσανατολισμός) και νέες πηγές χρηματοδότησης

5.1.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αλλά και το Ελεγκτικό Συνέδριο το οποίο αναφέρει τα ίδια στοιχεία, συμφωνούν ως προς την ανάγκη να διατίθενται ποσά της τάξης του 1,115 τρισεκατ. EUR ετησίως για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και των επιπτώσεών της.

5.2.

Στο κονδύλιο αυτό ύψους 1,115 τρισεκατ. EUR για την περίοδο 2021-2030, είναι απαραίτητο να γίνεται διάκριση μεταξύ δύο κατηγοριών έργων προς χρηματοδότηση (24): — αφενός, τα έργα που εμφανίζουν απόδοση της επένδυσης και τα οποία εμπίπτουν στους τομείς παρέμβασης της ΕΤΕπ και των δημοσίων τραπεζών ανάπτυξης (25), των ιδιωτικών τραπεζών, των συνταξιοδοτικών και των ασφαλιστικών ταμείων ή των κρατικών επενδυτικών ταμείων· — αφετέρου, τα έργα που απαιτούν δημόσιες επιχορηγήσεις, τα οποία θα πρέπει να χρηματοδοτηθούν από ευρωπαϊκές συνεισφορές.

5.3.

Στόχος είναι να αναπροσανατολιστεί το σύνολο ή μέρος της τρέχουσας χρηματοδότησης προς βιώσιμες επενδύσεις, δηλαδή να καταστεί «οικολογικότερο» το ευρωπαϊκό δημοσιονομικό πλαίσιο και να διοχετευθούν κονδύλια προς την κατεύθυνση της καταπολέμησης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Η σχετική χρηματοδότηση έχει ως εξής: — τα δάνεια της ΕΤΕπ: οι ιδιωτικές τράπεζες θα μπορούσαν να χρηματοδοτούν με πόρους της ΕΤΕπ όσες επενδύσεις πληρούν το σύστημα ταξινόμησης της ΕΕ· — η δημιουργία χρήματος από την ΕΚΤ, με διοχέτευση των χρηματικών ποσών από την ποσοτική χαλάρωση προς την πραγματική και βιώσιμη οικονομία: το 50 % της ετήσιας ποσοτικής χαλάρωσης θα μπορούσε να απελευθερώνει εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ κάθε χρόνο· — μερίδιο 40 % (αντί του σημερινού 20 %) του Ευρωπαϊκού Ταμείου Στρατηγικών Επενδύσεων (ΕΤΕπ και Επιτροπή) θα πρέπει να αφιερωθεί στην καταπολέμηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη και των συνεπειών της, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνικής και εκπαιδευτικής διάστασής της. — η ΕΕ πρέπει να επιδείξει φιλοδοξία που θα ανταποκρίνεται στις προκλήσεις της καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής: μερίδιο 40 % κατά μέσο όρο του προϋπολογισμού της ΕΕ πρέπει να αφιερωθεί σε αυτόν τον κλιματικό στόχο, αυτό δε αφορά ιδίως το Ευρωπαϊκό Ταμείο Συνοχής, το οποίο αφιερώνει στον στόχο αυτό μόνο το 20 % των πόρων του στον προϋπολογισμό για την περίοδο 2014-2020· — εκτός από τη χρηματοδότηση αυτή, μερίδιο ύψους 3 % των επενδύσεων των συνταξιοδοτικών και των ασφαλιστικών ταμείων θα πρέπει να αφιερωθεί στην καταπολέμηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη.

5.4.

Πρέπει να καταβληθεί ιδιαίτερη προσπάθεια στον τομέα της έρευνας και ανάπτυξης και στην επαγγελματική κατάρτιση· 100 δισεκατ. EUR ετησίως πρέπει να διατίθενται για αυτόν τον σκοπό. Η ΕΟΚΕ θα καταθέσει προτάσεις εν ευθέτω χρόνω σχετικά με τα μέσα που πρέπει να χρησιμοποιηθούν για τη συμπλήρωση της υφιστάμενης και μελλοντικής χρηματοδότησης που απαιτείται σχετικά.

Δράσεις που πρέπει να αναληφθούν

5.5.

Πολλά χρηματοπιστωτικά μέσα μπορούν να διατεθούν για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, όμως οι χρηματοδοτήσεις θα πραγματοποιηθούν όντως μόνον εάν η Ευρώπη διαθέτει ένα συνεκτικό σχέδιο με σαφή και μακροπρόθεσμη κατεύθυνση (26). Το σχέδιο αυτό θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τα στοιχεία που εκτίθενται παρακάτω:

5.5.1.

Θα πρέπει να θεσπιστεί ένα σαφές, σταθερό και μακροπρόθεσμο πλαίσιο πολιτικής. Είναι σημαντική η παροχή ασφάλειας για τον προγραμματισμό και τις επενδύσεις, εφόσον τίποτε δεν είναι περισσότερο επιζήμιο για την ανάληψη δεσμεύσεων από την ανασφάλεια που συνδέεται με τις συνεχείς αλλαγές κατεύθυνσης στη χάραξη πολιτικής.

5.5.2.

Η ΕΤΕπ αποτελεί, από τον Ιανουάριο του 2018, τον μεγαλύτερο εκδότη πράσινων ομολόγων σε όλο τον κόσμο. Για να είναι σε θέση να δανείζει με ακόμη ευνοϊκότερους όρους τους φορείς προώθησης έργων βάσει του συμφώνου «ο χρηματοπιστωτικός τομέας υπέρ του κλίματος», θα μπορούσαν να ληφθούν δύο μέτρα: — Καταρχάς, θα ήταν σκόπιμο να επεκταθεί το «σχέδιο Juncker» με στόχο αυτά τα έργα, κάτι το οποίο θα επιτρέψει στην ΕΤΕπ να επωφεληθεί της εγγύησης του Ευρωπαϊκού Ταμείου Στρατηγικών Επενδύσεων. — Δεύτερον, η ΕΤΕπ θα μπορούσε να χρηματοδοτείται περισσότερο από την ΕΚΤ. Η ΕΤΕπ έχει ήδη πρόσβαση στο πρόγραμμα αγοράς στοιχείων ενεργητικού της ΕΚΤ, για ένα πολύ περιορισμένο μέρος όμως. Εντούτοις, λαμβάνοντας υπόψη τα προβλεπόμενα ποσά, η ΕΤΕπ θα αντιμετωπίσει γρήγορα πρόβλημα όσον αφορά την αναλογία ιδίων κεφαλαίων. Ως εκ τούτου, μπορεί εύκολα κανείς να φανταστεί την ΕΤΕπ να καθίσταται η τράπεζα για την αειφόρο ανάπτυξη, χρηματοδοτώντας κυρίως την ενεργειακή μετάβαση, την οικολογική κινητικότητα και την καινοτομία, και εγκαταλείποντας τη χρηματοδότηση των παραδοσιακών έργων προς τα οποία εξακολουθεί να κατευθύνεται η πλειονότητα των δανείων της.

5.5.3.

Θα πρέπει να προσδιοριστούν οι τομείς στους οποίους τα εν λόγω κονδύλια θα είναι περισσότερο επωφελή και αποδοτικά από την άποψη του λόγου κόστους/οφέλους για το περιβάλλον, τους πολίτες και την οικονομία (ενέργεια, στέγαση, γεωργία, κινητικότητα, μεταφορές, ανακύκλωση, νερό κ.λπ.). Παρότι απαιτείται δίκαιη πρόσβαση στο δίκτυο, είναι σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη ότι ορισμένοι τομείς είναι επαρκώς κερδοφόροι και δεν χρειάζονται πλέον επιδοτήσεις, όπως για παράδειγμα τα φωτοβολταϊκά.

5.5.4.

Πρέπει να ενισχυθεί η δράση της ΕΤΕπ, όχι μόνο ως προς τον όγκο, αλλά και όσον αφορά την ικανότητά της να αναλαμβάνει περισσότερους κινδύνους. Για παράδειγμα, η ΕΤΕπ θα αποβεί χρησιμότερη ως προς την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής με την υποστήριξη αναδυόμενων κλάδων, ακόμη και μικρών σε μέγεθος, από ό,τι με τη χορήγηση δισεκατομμυρίων ευρώ στους παραδοσιακούς τομείς των φωτοβολταϊκών ή της αιολικής ενέργειας, οι οποίοι χρηματοδοτούνται ήδη σε μεγάλο βαθμό από τον ιδιωτικό τομέα.

5.5.5.

Όλες οι μορφές χρηματοδότησης θα πρέπει, όπως προτείνει η Επιτροπή, να ανταποκρίνονται σε ένα κοινό σύστημα ταξινόμησης της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ, ως εκπρόσωπος της κοινωνίας των πολιτών, θα πρέπει να συμμετέχει στις πρακτικές ρυθμίσεις για την ανάπτυξη του εν λόγω συστήματος ταξινόμησης.

5.5.6.

Το μοντέλο της κυκλικής οικονομίας πρέπει να προωθείται κατά το δυνατόν περισσότερο και να βελτιωθεί το ρυθμιστικό του πλαίσιο. Η κυκλική οικονομία πρέπει να καταστήσει δυνατή τη μείωση, ή ακόμη και τη διακοπή τελικά της εξόρυξης φυσικών πόρων χάρη στην ανακύκλωση των αντικειμένων (μόνο το 3 % των κινητών τηλεφώνων ανακυκλώνονται, ενώ άλλα αντικείμενα δεν ανακυκλώνονται καθόλου) και των πολύτιμων μετάλλων. Τα μέταλλα αυτά, όπως το κοβάλτιο ή το λίθιο, που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή προϊόντων του μέλλοντος, είναι διαθέσιμα σε πολύ μικρές ποσότητες σε σύγκριση με τις μελλοντικές ανάγκες για την ηλεκτροκίνηση των οχημάτων και την αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας γενικότερα, καθώς η παραγωγή των μετάλλων αυτών είναι άκρως δυσανάλογη προς τις ανάγκες που διαγράφονται.

5.5.7.

Θα πρέπει επίσης να ενθαρρύνονται οι επενδύσεις στην ενεργειακή απόδοση των κτιρίων, τα οποία αντιπροσωπεύουν το 30 % των εκπομπών CO2 (ειδικά επειδή η απόδοση των επενδύσεων είναι γρήγορη). Επίσης, είναι αναγκαία η πλήρης διασύνδεση των γραμμών μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας και των αγωγών φυσικού αερίου για την επίτευξη μιας ολοκληρωμένης ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας, σε σύνδεση με την Αφρική και τη Μέση Ανατολή.

5.5.8.

Για λόγους δίκαιης και κοινωνικά αποδεκτής μετάβασης, όπως προβλέπεται στη Συμφωνία του Παρισιού και υποστηρίζεται από το Ινστιτούτο Jacques Delors (27), μέρος της χρηματοδότησης θα πρέπει να διατεθεί σε ένα ταμείο προσαρμογής για τις περιφέρειες και τους εργαζόμενους που αφορούν οι τομείς μετάβασης. Από την άποψη αυτή, θα ήταν σκόπιμο σημαντικό τμήμα του Ευρωπαϊκού Ταμείου Συνοχής που απευθύνεται στις περιφέρειες να διατίθεται σε κλιματικούς στόχους και στις θετικές κοινωνικοοικονομικές τους επιδράσεις. Το ταμείο προσαρμογής στη μετάβαση θα πρέπει επίσης να παρέχει στήριξη για κατάρτιση στους επανειδικευόμενους εργαζομένους. Ακόμη, θα πρέπει να προλαμβάνει μάλλον τις αλλαγές αντί να τις υφίσταται, αφιερώνοντας μέρος του προϋπολογισμού του στην καινοτομία και την Ε & Α στους τομείς που θα εντοπιστούν ως προτεραιότητες.

5.5.9.

Σε κάθε συμφωνία ελευθέρων συναλλαγών, οι κοινωνικές και περιβαλλοντικές ρήτρες πρέπει να συμπληρώνονται από δέσμευση για την τήρηση των υποχρεώσεων που απορρέουν από τη Συμφωνία του Παρισιού (αυτό αφορά όλους τους δυνητικούς εμπορικούς εταίρους της Ευρώπης, αφού 195 από τα 197 μέλη των Ηνωμένων Εθνών έχουν υπογράψει τη Συμφωνία του Παρισιού).

5.5.10.

Για να αναδειχθεί η ύψιστη πολιτική σημασία της δράσης αυτής, τα δημοσιονομικά και χρηματοπιστωτικά μέσα που διατίθενται σε αυτήν πρέπει να υλοποιηθούν μέσω εργαλείου που θα καθιστά δυνατή την απεικόνιση, με ακρίβεια και διαφάνεια, των σχετικών πόρων.

5.5.11.

Επιπλέον, παρά το γεγονός ότι αυτό δεν αφορά άμεσα ένα ευρωπαϊκό ταμείο χρηματοδότησης για το κλίμα, η ΕΕ πρέπει να σέβεται τις διεθνείς πολιτικές δεσμεύσεις της (διάσκεψη του ΟΗΕ για το κλίμα του 2009), οι οποίες συνίστανται στη συγκέντρωση 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ ανά έτος για τη χρηματοδότηση της καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής στην Αφρική και την περιοχή της Μεσογείου από το 2020.

---

(1)  https://www.theguardian.com/business/2018/oct/03/world-economy-at-risk-of-another-financial-crash-says-imf· IMF: Global Financial Stability Report October 2018

(2)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ για το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο 2021-2027, σημείο 3.1.8 (υιοθετήθηκε στις 19.9.2018, δεν έχει ακόμη δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα).

(3)  ΕΟΚΕ, «Προτεραιότητες του τμήματος ECO για το 2018 και πέραν αυτού».

(4)  ΟΟΣΑ, The Economic Consequences of Climate Change (Οι οικονομικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής), 2.9.2016.

(5)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Impact assessment accompanying the document «Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council amending Directive 2012/27/EU on Energy Efficiency» (εκτίμηση αντικτύπου που συνοδεύει το έγγραφο «Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την τροποποίηση της οδηγίας 2012/27/ΕΕ για την ενεργειακή απόδοση») SWD(2016) 405 final/2 της 6.12.2016, πίνακας 22 (σενάριο EUCO30 — πηγή: μοντέλο PRIMES).

Ελεγκτικό Συνέδριο, https://www.euractiv.fr/section/climat/news/la-cour-des-comptes-fustige-linefficacite-de-la-politique-climat-de-lue/.

(6)  Ciscar M. κ.ά., Climate Impacts in Europe — The JRC PESETA II Project (Οι κλιματολογικές επιπτώσεις στην Ευρώπη — Το έργο PESETA II του JRC), 2014.

(7)  https://www.pacte-climat.eu/en/the-first-signatories-of-the-call/

(8)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Πιθανή αναδιάρθρωση της κοινής γεωργικής πολιτικής» (ΕΕ C 227 της 28.6.2018, σ. 70).

(9)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων (ΕΕ C 125 της 21.4.2017, σ. 10).

(10)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Συνασπισμός για την εκπλήρωση των δεσμεύσεων της Συμφωνίας του Παρισιού» (ΕΕ C 389 της 21.10.2016, σ. 20).

(11)  Έκθεση της 4ης Μαΐου 2018 [2018/2007(INI)] σχετικά με τη βιώσιμη χρηματοδότηση, εισηγήτρια: η κ. Molly Scott Cato.

(12)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ «Σχέδιο Δράσης: Χρηματοδότηση της αειφόρου ανάπτυξης» (βλέπε σ. 73 της παρούσας Επίσημης Εφημερίδας).

(13)  Μελέτη του James Daniell, Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Καρλσρούης (Karlsruhe Institute of Technology), Απρίλιος 2016.

(14)  https://blogs.imf.org/2017/02/22/the-imfs-work-on-inequality-bridging-research-and-reality/

(15)  Ciscar M. κ.ά., Climate Impacts in Europe — The JRC PESETA II Project (Οι κλιματολογικές επιπτώσεις στην Ευρώπη — Το έργο PESETA II του JRC), 2014.

(16)  https://www.theguardian.com/business/2018/oct/03/world-economy-at-risk-of-another-financial-crash-says-imf· IMF: Global Financial Stability Report October 2018

(17)  Larrouturou P. και Jouzel J., Pour éviter le chaos climatique et financier (Για να αποφευχθεί το κλιματικό και οικονομικό χάος), εκδ. Odile Jacob.

(18)  Καταγραφή του 2015 των μέτρων στήριξης του ΟΟΣΑ για τα ορυκτά καύσιμα

(19)  Οι κύριοι Paul Polman, διευθύνων σύμβουλος της Unilever, και Jean-Pascal Tricoire, διευθύνων σύμβουλος της Schneider Electric και πρόεδρος της Global Compact France, επ’ ευκαιρία της συνόδου κορυφής για την επιχειρηματικότητα και το κλίμα: http://www.businessclimatesummit.com/summit/2015/press-room

(20)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Χρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων» (ΕΕ C 262 της 25.7.2018, σ. 1).

(21)  Γαλλικός Οργανισμός Διαχείρισης Ενέργειας και Περιβάλλοντος.

(22)  Βλέπε γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Η πορεία μετά το Παρίσι» (ΕΕ C 487 της 28.12.2016, σ. 24).

(23)  Γνωμοδότηση με θέμα «Χρηματοδότηση της καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής: ένα βασικό μέσο για την υλοποίηση της Συμφωνίας του Παρισιού» (ΕΕ C 54 της 13.2.2018, σ. 9).

(24)  Σύμφωνα με τον κ. Philippe Maystadt, πρώην πρόεδρο της ΕΤΕπ.

(25)  Η KfW στη Γερμανία, η CDC στη Γαλλία, η CDP στην Ιταλία και η ICO στην Ισπανία.

(26)  Jeffrey Sachs, ακρόαση της ΕΟΚΕ της 18ης Μαΐου 2018.

(27)  http://institutdelors.eu/wp-content/uploads/2018/01/Pactesocialtransitionénergétique-FernandesPellerinCarlin-janvier18.pdf

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Στρατηγικές εξελίξεις στη βιομηχανική πολιτική έως το 2030, με στόχο την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και την πολυμορφία της βιομηχανικής βάσης στην Ευρώπη και την εστίαση στις μακροπρόθεσμες επιδόσεις στο πλαίσιο των παγκόσμιων αλυσίδων αξίας»

(διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της Αυστριακής Προεδρίας)

(2019/C 62/03)

Εισηγητής:	ο κ. Carlos TRIAS PINTÓ
Συνεισηγητής:	ο κ. Gerald KREUZER

Αίτηση γνωμοδότησης	Αυστριακή Προεδρία του Συμβουλίου, 12.2.2018
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο όργανο	Συμβουλευτική Επιτροπή Βιομηχανικών Μεταλλαγών (CCMI)
Υιοθετήθηκε από τη CCMI	25.9.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	17.10.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	538
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	158/9/4

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η βιομηχανική πολιτική θα πρέπει να εντοπίζει και να ευνοεί ευκαιρίες για παγκόσμια βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς μελλοντική ανάπτυξη. Κανείς δεν θα πρέπει να μείνει πίσω.

1.2.

Η Ευρώπη πρέπει να διατηρήσει τη φιλοδοξία της όσον αφορά την αποκατάσταση του μεριδίου της βιομηχανικής παραγωγής της στα προηγούμενα επίπεδα, προσαρμόζοντας τον στόχο αυτό μέσω βασικών δεικτών επιδόσεων. Η βιομηχανική πολιτική της Ευρώπης (μεταξύ των ΓΔ, των κρατών μελών και των περιφερειών) πρέπει να βελτιωθεί, εφόσον αποτελεί μέρος σύνθετων διασυνοριακών αλυσίδων αξίας σε μια ολοένα και πιο παγκοσμιοποιημένη αγορά. Απαιτείται ολιστική προσέγγιση για τον συμβιβασμό αναπτυξιακών, κλιματικών και περιβαλλοντικών προκλήσεων και κοινωνικών προβλημάτων σε έναν σχεδιασμό «δίκαιης μετάβασης», διασυνδέοντας αποτελεσματικά τις εθνικές και τις ενωσιακές κινητήριες δυνάμεις.

1.3.

Η αναγέννηση της ΕΕ (rEUnaissance) στην Ευρώπη νοείται ως ένα ολοκληρωμένο γενικό σχέδιο για την ευρωπαϊκή βιομηχανία, το οποίο θα ενσωματώνει τη βιομηχανική πολιτική σε όλες τις πολιτικές της ΕΕ, παρέχοντας στη βιομηχανία τη δυνατότητα να μετασχηματιστεί προκειμένου να καταστεί η Ευρώπη η μεγαλύτερη οικονομία της γνώσης, προσδίδοντας βιομηχανική προστιθέμενη αξία μέσω τόσο της δημιουργικότητας και του έξυπνου σχεδιασμού όσο και της κοινωνικής καινοτομίας, αλλά και προωθώντας νέα βιώσιμα και χωρίς αποκλεισμούς βιομηχανικά μοντέλα (το εμπορικό σήμα «Made in Europe»).

1.4.

Προκειμένου η πολιτική της ΕΕ για το κλίμα και η κυκλική οικονομία να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας στην Ευρώπη, είναι ζωτικής σημασίας τα κεντρικά τμήματα της αλυσίδας αξίας, που καθιστούν υλοποιήσιμες τις πολιτικές αυτές, να εδρεύουν στην Ευρώπη. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό η στρατηγική της ΕΕ να αναγνωρίζει τη σημασία των αλυσίδων αξίας και να εξετάζει φιλόδοξα μέτρα για την περαιτέρω ανάπτυξή τους. Αντί να επικεντρώνεται σε μεμονωμένους τομείς, η στρατηγική θα πρέπει να διασφαλίζει ελκυστικές συνθήκες λειτουργίας στην Ευρώπη. Για να διασφαλιστεί ο συνεχής ρόλος της Ευρώπης στην παγκόσμια οικονομία, μέτρο της επιτυχίας θα πρέπει να αποτελεί το δυναμικό των μεμονωμένων κρίκων της ευρωπαϊκής αλυσίδας αξίας που θα ενσωματώνονται στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας, δηλαδή οι Ευρωπαίοι προμηθευτές θα πρέπει να είναι σε θέση να ανταγωνίζονται σε παγκόσμιο επίπεδο και όχι μόνο εντός της Ευρώπης.

1.5.

Οι βελτιώσεις στην εκπαίδευση και την κατάρτιση για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και υπηρεσιών θα πρέπει επίσης να αλληλοσυνδέονται στενά με τις πολιτικές Ε+Α+Κ και με την καθιέρωση της μάθησης βασισμένης στην εργασία, επεκτείνοντας το θεματολόγιο δεξιοτήτων (1) (Skills Agenda) σε νέους βασικούς κλάδους της βιομηχανίας όπως οι κατασκευές, ο χάλυβας, το χαρτί, οι πράσινες τεχνολογίες και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η μεταποίηση και η ναυτιλία.

1.6.

Για να διασφαλιστεί η τεχνολογική πρωτοπορία της Ευρώπης, η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης να ενταθούν οι επενδύσεις σε ρηξικέλευθες και επαναστατικές τεχνολογίες, όπως η τεχνητή νοημοσύνη και η ρομποτική, το Διαδίκτυο των πραγμάτων, η ανάλυση δεδομένων, η τρισδιάστατη εκτύπωση, τα νέα υλικά και τα νανοϋλικά, η ενισχυμένη εικονική πραγματικότητα, η βιοοικονομία, τα βιώσιμα τρόφιμα, οι ψηφιακές τεχνολογίες, οι νευροτεχνολογίες, η νανοηλεκτρονική, η εξερεύνηση των ωκεανών και του διαστήματος κ.λπ.

1.7.

Στο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο 2021-2027 πρέπει να συμπεριληφθεί η όσο το δυνατόν πιο συγκεκριμένη και λεπτομερής πρόβλεψη για τη διάθεση πρόσθετων δημοσιονομικών πόρων σε κάθε επιμέρους τομέα, ειδικότερα για τις πολιτικές Ε+Α+Κ και τις πολιτικές συνοχής.

1.8.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι πρέπει να ενισχυθεί η θεσμική διακυβέρνηση, συμπεριλαμβανομένης της εκτίμησης αντικτύπου της, όχι μόνον όσον αφορά τις οικονομικές επιπτώσεις αλλά και τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιπτώσεις σε ολόκληρη την αλυσίδα αξίας.

1.9.

Για να καταστεί η βιομηχανική αλυσίδα αξίας περισσότερο βιώσιμη, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά τον οδικό χάρτη της Επιτροπής για τη χρηματοδότηση της βιώσιμης ανάπτυξης (2), με τον οποίο δημιουργείται μια βιώσιμη χρηματοοικονομική ταξινόμηση που αναπροσανατολίζει τις υπεύθυνες αποταμιεύσεις προς τις βιώσιμες επενδύσεις, ενισχύοντας τις ευρωπαϊκές στρατηγικές επενδύσεις (υγιής συνδυασμός του σχεδιαζόμενου ταμείου InvestEU και των ιδιωτικών χρηματοδοτικών πηγών).

1.10.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει εκ νέου θερμά τον «χρυσό κανόνα» για τις δημόσιες επενδύσεις, όχι μόνον όσον αφορά τη συγχρηματοδότηση στρατηγικών επενδυτικών σχεδίων, αλλά και όλα τα βιώσιμα επενδυτικά σχέδια σε σχέση με τη θετική πρόοδο του ενιαίου συστήματος ταξινόμησης της ΕΕ για βιώσιμες δραστηριότητες, ώστε να δοθούν νέες ευκαιρίες ανάπτυξης σε όσες ευρωπαϊκές χώρες επλήγησαν περισσότερο από την κρίση.

1.11.

Χρηματοδοτικά μέσα: Δημιουργία ισότιμων όρων ανταγωνισμού, παροχή δημόσιας χρηματοδότησης για έργα βιομηχανικής κλίμακας (έως 75 % ή και περισσότερο, εφόσον δικαιολογείται, του επενδυτικού κόστους), αύξηση των προτιμησιακών δανείων και της πρόσβασης σε πιστώσεις. Πρόσβαση σε δημόσιες επιδοτήσεις για δράσεις που επικεντρώνονται στην ελαχιστοποίηση των κινδύνων για τα εγγενώς υψηλού κινδύνου πρωτοποριακά έργα.

1.12.

Οι πλέον παραγωγικοί τομείς (με την υψηλότερη προστιθέμενη αξία) είναι και εκείνοι με την υψηλότερη καινοτομία. Επιπλέον, όσοι τομείς υπόκεινται σε αυστηρότερες περιβαλλοντικές ρυθμίσεις χαρακτηρίζονται επίσης από υψηλότερα επίπεδα κατοχύρωσης με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, αναμφισβήτητα λόγω της ρυθμιστικής πίεσης (3).

1.13.

Σημαντική κινητήρια δύναμη του ρυθμιστικού κόστους είναι η εφαρμογή πολιτικών της ΕΕ μέσω κατ’ εξουσιοδότηση ή εκτελεστικών πράξεων. Οι τεχνοκρατικές διαδικασίες συμμόρφωσης, χωρίς να καθορίζουν τους πλέον οικονομικά αποδοτικούς τρόπους επίτευξης των επιθυμητών ρυθμιστικών αποτελεσμάτων, επιβραδύνουν την ικανότητα καινοτομίας των βιομηχανικών φορέων, ιδίως των ΜΜΕ.

1.14.

Η βιώσιμη ανάπτυξη και η ανταγωνιστικότητα πρέπει να συμβαδίζουν πλήρως. Η ΕΟΚΕ ζητεί τη θέσπιση προτύπων για τα προϊόντα στην ΕΕ, τα οποία θα πρέπει να τηρούνται τόσο από τους εγχώριους όσο και από τους ξένους παραγωγούς και τα οποία θα είναι εκτελεστά στα σύνορα της ΕΕ. Για τον λόγο αυτό, οι εισαγωγές προϊόντων που δεν πληρούν τους περιβαλλοντικούς και τους κοινωνικούς κανόνες συνεπάγονται ότι οι βιομηχανικοί κλάδοι της ΕΕ αντιμετωπίζουν σοβαρά εμπόδια όσον αφορά την ανταπόκριση στις κοινωνικές ανάγκες και τις απαιτήσεις σε σχέση με τη βιωσιμότητα.

1.15.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να παρακολουθεί αυστηρά την ορθή εφαρμογή των Συμφωνιών Ελεύθερων Συναλλαγών (ΣΕΣ) της ΕΕ, συμπεριλαμβάνοντας απλούς και σαφείς κανόνες. Μέσω των κεφαλαίων περί βιωσιμότητας στις ΣΕΣ πρέπει να προωθείται η εφαρμογή των εργασιακών προτύπων της ΔΟΕ και των αρχών των Ηνωμένων Εθνών για τις Επιχειρήσεις και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (UN Principles on Business and Human Rights) (4), θεσπίζοντας ελάχιστους εγκάρσιους όρους που δεν μπορούν να υποκατασταθούν (δικαιώματα των ευάλωτων ατόμων, χρηστή δημοσιονομική διακυβέρνηση κ.λπ.). Θα πρέπει να διασφαλίζεται αμοιβαιότητα στις εμπορικές σχέσεις (π.χ. επενδύσεις, δημόσιες συμβάσεις, επιδοτήσεις).

1.16.

Απαιτείται διευρυμένος κοινωνικός διάλογος σε διαφορετικά επίπεδα για την κατάλληλη ανάλυση και την παροχή κοινών απαντήσεων στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας, στο πλαίσιο βιώσιμων εταιρειών στις οποίες οι εργαζόμενοι να μπορούν να εκφράζονται ελεύθερα.

1.17.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να καταστήσει κορυφαία πολιτική προτεραιότητα τη βιομηχανική ανταγωνιστικότητα και την ηγετική θέση και να δρομολογήσει πρόγραμμα βιομηχανικής στρατηγικής της ΕΕ. Καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να δημοσιεύει ετήσια έκθεση σχετικά με τα αποτελέσματα της βιομηχανικής στρατηγικής της ΕΕ, η οποία θα καλύπτει όλους τους σχετικούς τομείς πολιτικής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

2.   Μείζονες τάσεις — Ένας μόνο κόσμος

2.1.

Η βιομηχανία βρίσκεται σήμερα αντιμέτωπη με έναν βαθύ μετασχηματισμό που αφορά την ευρύτατη έκταση του ψηφιακού μετασχηματισμού και την οικονομία χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών. Η ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές θα αντικαταστήσει τα ορυκτά καύσιμα, τα δεδομένα καθίστανται η νέα κυρίαρχη πρώτη ύλη και το Διαδίκτυο (των πραγμάτων) έχει γίνει ο σημαντικότερος τρόπος επικοινωνίας. Τα γραμμικά μοντέλα παραγωγής θα δώσουν τη θέση τους σε περισσότερο κυκλικά συστήματα παραγωγής-κατανάλωσης-ανακύκλωσης, ενώ η μαζική παραγωγή θα αντικατασταθεί από εξατομικευμένες διαδικασίες παραγωγής. Η σύγχρονη βιομηχανία συνεπάγεται παραγωγή και καινοτομία σε ένα δίκτυο στενά συνεργαζόμενων παραγόντων από μεγάλες έως και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, το οποίο επεκτείνεται και σε συνδεδεμένες υπηρεσίες κατά μήκος της αλυσίδας αξίας. Η γνώση έχει αντικαταστήσει το εργατικό δυναμικό ή το κεφάλαιο ως ο πλέον σημαντικός παράγοντας. Η μακροπρόθεσμη βιομηχανική στρατηγική της Ευρώπης πρέπει να ενσωματώσει όλες αυτές τις (επαναστατικές) προκλήσεις ώστε να εισέλθει σε μια φάση που να μπορεί να παραλληλιστεί στην ανθρώπινη ιστορία μόνο με τη μετάβαση από την Παλαιολιθική στη Νεολιθική εποχή: την εποχή της πληροφορικής/πληροφολιθική (5) (Infolithic).

2.2.

Οι περισσότερες ακαδημαϊκές έρευνες προειδοποιούν ότι το 20-50 % των θέσεων εργασίας, ανάλογα με τον εκάστοτε τομέα, θα αντικατασταθεί γύρω στο 2030 από τις τεχνολογίες και τη ρομποτική (6). Ωστόσο, θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας, αν και με μεγαλύτερες αποκλίσεις ως προς τη γεωγραφική κατανομή, τους τομείς και τις δεξιότητες. Η πρόκληση που αντιμετωπίζει η ευρωπαϊκή βιομηχανική πολιτική είναι να αποτραπεί ο αποκλεισμός της ΕΕ, των περιφερειών και των πολιτών της.

2.3.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός επηρεάζει όλους τους κύριους πόρους της βιομηχανίας: φυσικούς και περιβαλλοντικούς, εργατικό δυναμικό και κεφάλαιο (φυσικό, τεχνολογικό και θεσμικό). Για την ορθή διαχείριση των κοινωνικών συνεπειών του, απαιτείται μια νέα αποτίμηση, ανά χώρα και ανά τομέα, των κυριότερων πόρων ή κεφαλαιακών αποθεμάτων από τα οποία θα εισρεύσουν οι κυριότερες ροές εσόδων.

2.4.

Μεγάλα τμήματα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας εξαρτώνται ολοένα και περισσότερο από τις εκτός ΕΕ εξαγωγές ή αποτελούν μέρος σύνθετων διασυνοριακών αλυσίδων αξίας σε μια ολοένα και πιο παγκοσμιοποιημένη αγορά. Ταυτόχρονα, η ΕΕ βρίσκεται αντιμέτωπη με τη διάδοση πολιτικών τύπου «πρώτα η Αμερική» («America First»), που ενέχουν αυξανόμενο κίνδυνο εμπορικών πολέμων, οι οποίοι δεν θα έχουν νικητές, αλλά μόνο ηττημένους. Αποτελούν επίσης απειλή για τη μεταπολεμική πολυμερή οικονομική τάξη. Τέλος, παρατηρείται άνοδος κεντρικών οικονομικών μοντέλων υπό κρατική καθοδήγηση.

2.5.

Η δίκαιη μετάβαση προς μια πιο βιώσιμη βιομηχανία με ορίζοντα το 2050 (7) απαιτεί από την Ευρώπη να αντιμετωπίσει τις ακόλουθες προκλήσεις: — συνεχής κλιματική αλλαγή και επιδείνωση των περιβαλλοντικών συνθηκών· — εξάντληση των φυσικών πόρων της Γης και απώλεια βιοποικιλότητας· — ψηφιοποίηση των περισσότερων βιομηχανικών τομέων που θα καταστήσει δυσδιάκριτα τα όρια τόσο μεταξύ των διαφόρων κλάδων όσο και μεταξύ του φυσικού και του εικονικού κόσμου και θα ανοίξει ορισμένους τομείς σε νεοεισερχόμενους φορείς, με επακόλουθη μείωση της χειρωνακτικής εργασίας· — κοινωνικές ανισότητες, συμπεριλαμβανομένης της αυξανόμενης πόλωσης στις αγορές εργασίας και της ανεργίας των νέων, των ατόμων που μένουν πίσω σε περιφέρειες με φθίνουσες βιομηχανίες· — απώλεια της εμπιστοσύνης των πολιτών στην κυβέρνηση, στο πολιτικό κατεστημένο, στην ΕΕ και στις δομές διακυβέρνησής της, καθώς και σε άλλους θεσμούς· — δημογραφικές αλλαγές: γήρανση, μετανάστευση, αλματώδης αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού και νέα περιβαλλοντική συνείδηση· — συγκέντρωση του πληθυσμού στις μεγαλουπόλεις, με ενσωμάτωση των δικτύων υποδομής, της τεχνητής νοημοσύνης, της νοημοσύνης των μηχανών και της εις βάθος μάθησης· — μετατόπιση των προτιμήσεων των καταναλωτών (αλλαγή της συμπεριφοράς των καταναλωτών, μεγαλύτερη περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, ρύθμιση της συμπεριφοράς των καταναλωτών από τις δημόσιες αρχές).

Ένα μακροπρόθεσμο όραμα θα πρέπει να εμπεριέχει ταυτόχρονα όλες αυτές τις τάσεις. Η κατανόηση των προκλήσεων και ο τρόπος μετουσίωσής τους σε ευκαιρίες θα αποτελέσει ύψιστη προτεραιότητα για τη βιομηχανική πολιτική της Ευρώπης. Ο σύνθετος σχεδιασμός των απαντήσεων απαιτεί τη συμμετοχή όλων των σχετικών φορέων, με επιμερισμένη ευθύνη. Η επιτυχία του εν λόγω εγχειρήματος εξαρτάται από τις προσπάθειες και τη συνεργασία των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, των κρατών μελών, των περιφερειών και, κυρίως, από τον ενεργό ρόλο της ίδιας της βιομηχανίας.

3.   Η μετάβαση: δέσμευση της ΕΕ για τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας μέσω της βιωσιμότητας

3.1.

Για να αντιμετωπίσει τις πολλαπλές και πρωτοφανείς προκλήσεις που έχει ενώπιόν της η βιομηχανία, η Ευρώπη έχει επιλέξει να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητά της με τη βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων και των υπηρεσιών της, εφαρμόζοντας μια στρατηγική διαφοροποίησης από τις περιφέρειες και τους βιομηχανικούς κλάδους για τη δημιουργία ανάπτυξης και απασχόλησης μέσω της προστιθέμενης αξίας που παράγεται με τη δημιουργικότητα και τον έξυπνο σχεδιασμό, την κοινωνική καινοτομία και τα νέα, βιώσιμα και χωρίς αποκλεισμούς βιομηχανικά μοντέλα.

3.2.

Ήδη κάνουν την εμφάνισή τους στην Ευρώπη ορισμένοι ενθαρρυντικοί δείκτες, όπως το μερίδιο των παγκόσμιων ευρεσιτεχνιών ύψους 40 % που διαθέτει στις τεχνολογίες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Εντούτοις, προκύπτουν νέες και σοβαρές αναντιστοιχίες μεταξύ των λειτουργιών εκπαίδευσης και κατάρτισης, των επιχειρηματικών πρωτοβουλιών και των νέων δεξιοτήτων που απαιτούνται από τη βιομηχανία

3.3.

Ένα άλλο σημαντικό εμπόδιο στη βιομηχανική ανάπτυξη σε όλη την Ευρώπη μπορεί να εξηγηθεί από την κατακερματισμένη φύση των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τόσο από γεωγραφική όσο και από τομεακή άποψη. Η μετάβαση από 28 διαφορετικές πολιτικές για κάθε βιομηχανικό τομέα προς μια σφαιρική προσέγγιση της βιομηχανικής πολιτικής της ΕΕ απαιτεί συγχρονισμό με τα μέτρα ολοκλήρωσης της ΟΝΕ (τη φορολογική και τραπεζική ένωση, ειδικότερα), την ανάπτυξη μιας πανευρωπαϊκής αγοράς επιχειρηματικών κεφαλαίων και την υιοθέτηση ενός βιώσιμου μοντέλου χρηματοδότησης, το οποίο θα διασφαλίζει ισορροπημένη και εναρμονισμένη ανάπτυξη σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση.

3.4.

Η κατανόηση τού κατά πόσον η αυξημένη πράσινη καινοτομία ενισχύει την καινοτομία και σε άλλους τομείς, αλλά και των επιπτώσεών της στις τιμές βιομηχανικών εισροών αποτελεί σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση της εκτίμησης των επιπτώσεων της περιβαλλοντικής πολιτικής στην ανταγωνιστικότητα των χωρών, καθώς και της βελτίωσης του σχεδιασμού της περιβαλλοντικής πολιτικής.

3.5.

Απαιτείται επίσης ισχυρή έμφαση στο δυναμικό των ΜΜΕ σε κλάδους που παρέχουν υψηλού επιπέδου καινοτόμες υπηρεσίες βασισμένες στη γνώση. Η καινοτομία στην Ευρώπη συνήθως εμφανίζεται συχνά σε μικρού μεγέθους δομές, η δε εξαγωγή υψηλού επιπέδου υπηρεσιών βασισμένων στη γνώση διαδραματίζει πρωτοποριακό ρόλο στην τοποθέτηση των συναφών βιομηχανιών στην αγορά.

3.6.

Για να ανακτήσει η Ευρώπη την ηγετική της θέση στη βιομηχανία της γνώσης ή στο άυλο κεφάλαιο, καθοριστικής σημασίας κατά την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής καινοτομίας είναι η βιομηχανική συνεργασία και ο συντονισμός μεταξύ των κρατών μελών. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να τονίσει τη σημασία του κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, των καινοτόμων συμπράξεων δημόσιου-ιδιωτικού τομέα και της περιφερειακής συνεργασίας μέσω στρατηγικών έξυπνης εξειδίκευσης.

4.   Παγκόσμια και ολιστική στρατηγική

4.1.

Οι οικονομίες που εμπλέκονται περισσότερο στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας (global value chains/GVC) είναι καλύτερες όσον αφορά τη δημιουργία προστιθέμενης αξίας. Η ΕΕ θα πρέπει κατά συνέπεια να αντιταχθεί στον νεοπροστατευτισμό με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα, καθώς θα μπορούσε να επιδεινωθεί η πρόσφατη επιβράδυνση στην αύξηση της συμμετοχής σε τέτοιου είδους αλυσίδες.

4.2.

Παρουσιάζεται η ευκαιρία να συνδεθούν οι παγκόσμιες αλυσίδες αξίας με τον τοπικό οικονομικό ιστό, προωθώντας την ανάπτυξη των τοπικών οικονομιών, καθώς και των επαναστατικών τεχνολογιών (τεχνολογία σειράς καταχωρίσεων «blockchain», τρισδιάστατοι εκτυπωτές, ρομποτική, Διαδίκτυο των πραγμάτων, αποθήκευση ενέργειας, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, μαζικά δεδομένα, γενετική βιολογία, νανοτεχνολογία κ.λπ.), με γνώμονα τη συμμετοχή όλων: μπορούν επίσης να ανοίξουν τον δρόμο για την τοπική παραγωγή με εισροές χαμηλότερου κόστους, ειδικά εάν υιοθετηθεί (και ρυθμιστεί σωστά) το προφίλ του παραγωγού-καταναλωτή, προωθώντας την ανάπτυξη παραγωγικών και χωρίς αποκλεισμούς μικροεπιχειρήσεων συμπληρωματικά με τις μεγάλες παγκόσμιες αλυσίδες αξίας.

4.3.

Το νέο πρότυπο της βιωσιμότητας ως παράγοντα ανταγωνιστικότητας, προσανατολισμένο σε μια μακροπρόθεσμη προσέγγιση, έχει ως στόχο να κινητοποιήσει, να ευθυγραμμίσει και να εξασφαλίσει επαρκείς δημόσιους και ιδιωτικούς πόρους για την επίτευξη των στόχων που καθορίζονται στις πολιτικές της ΕΕ. Η εξασφάλιση επαρκών πόρων είναι ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση δίκαιου, ισορροπημένου και χωρίς αποκλεισμούς μετασχηματισμού, κατά τον οποίο κανείς δεν μένει πίσω, ούτε αποκλείεται από τον ισότιμο ανταγωνισμό, και στο πλαίσιο του οποίου τα δημόσια συμφέροντα όπως η προστασία των καταναλωτών, η υγεία, η ασφάλεια και η ποιότητα παραμένουν υψηλές προτεραιότητες.

4.4.

Οι τομεακές πρωτοβουλίες και συμμαχίες της ευρωπαϊκής βιομηχανίας για τη διαμόρφωση του νέου θεματολογίου για τις δεξιότητες και την κατάρτιση καταλόγου καλά διαρθρωμένων πρωτοβουλιών για την ενίσχυση ή την προσαρμογή υφιστάμενων προγραμμάτων (Erasmus+, η νέα ευρωπαϊκή ατζέντα για τον πολιτισμό κ.λπ.) και την εφαρμογή νέων πρέπει να φθάσουν το συντομότερο δυνατόν στην ΕΕ-27 ως σύνολο, διασφαλίζοντας τη γεωγραφική ποικιλομορφία και την εκτεταμένη συμμετοχή των τοπικών αρχών.

4.5.

Ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά την ώθηση για φόρουμ πολυμερούς διαλόγου, την από κοινού ανάπτυξη καινοτόμων στρατηγικών και τα πιλοτικά σχέδια αντιπροσωπευτικής αξίας, τις κοινές δραστηριότητες πειραματισμού, την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών, καθώς και την προθυμία παρακολούθησης και ενδελεχούς αξιολόγησης των σχεδίων. Επισημαίνει επίσης ότι όλοι οι συντελεστές της βιομηχανικής αλυσίδας αξίας πρέπει να κληθούν να συμμετάσχουν, όπως και οι καταναλωτές. Ως προς το θέμα αυτό, πρέπει να αναφερθούν η στρογγυλή τράπεζα υψηλού επιπέδου για τη βιομηχανία, η ομάδα υψηλού επιπέδου για τις ενεργοβόρες βιομηχανίες και η ομάδα υψηλού επιπέδου για την ανταγωνιστικότητα και την ανάπτυξη.

4.6.

Είναι απαραίτητο να βελτιωθεί η επενδυτική ικανότητα της ΕΕ και να καλυφθεί το χάσμα μεταξύ της διαμόρφωσης των τομεακών πολιτικών και των χρηματοδοτικών επενδύσεων που πραγματοποιούνται, αυξάνοντας τις πιστώσεις του ΕΤΣΕ 2.0 και των διαρθρωτικών ταμείων που σχετίζονται με επενδύσεις, προκειμένου να ευνοηθούν περιφέρειες και πληθυσμοί που έχουν μείνει πίσω κατά τη διάρκεια των ετών της κρίσης, και διοχετεύοντας το πρόσφατο εξωτερικό πλεόνασμα της ΕΕ και το πλεόνασμα των δημόσιων αρχών σε επενδύσεις που εκσυγχρονίζουν τις βιομηχανικές μας υποδομές και συμβάλλουν έτσι στην ενίσχυση της παραγωγικότητας και της οικονομικής ανάπτυξης.

5.   Θεσμική διακυβέρνηση της βιομηχανίας της ΕΕ

5.1.

Τα μακροπρόθεσμα σχέδια δράσης της ΕΕ (στρατηγική ΕΕ2020, σχέδια για το κλίμα κ.λπ.) θα πρέπει να αποτυπώνονται στα σχέδια βιομηχανικής δράσης. Η δημιουργία συνεργειών μεταξύ των διαφόρων πρωτοβουλιών πολιτικής (κυκλική οικονομία, καινοτομία, πολιτική μεταφορών, εμπόριο, δεξιότητες, περιφερειακή πολιτική) συμβάλλει αδιαμφισβήτητα στη μεγιστοποίηση των επιπτώσεών τους.

5.2.

Η διαφάνεια αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για τη διασφάλιση της επιτυχίας της διαδικασίας αυτής. Η βιομηχανία, στο σύνολό της, πρέπει να «ενεργεί και να επικοινωνεί» παρέχοντας υψηλής ποιότητας πληροφορίες (σχετικές, επαληθεύσιμες και συγκρίσιμες), ώστε να επιτρέπεται η ακριβής μέτρηση των χρηματοοικονομικών και μη επιπτώσεων σε ολόκληρη την παγκόσμια αλυσίδα αξίας ενός προϊόντος.

5.3.

Οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης (17 ΣΒΑ και 169 συναφείς επιμέρους στόχοι) και η συμφωνία του Παρισιού για την αλλαγή του κλίματος χρησιμεύουν ως δείκτης για το κοινό καλό, είναι, όμως, επείγουσα η ανάγκη προσαρμογής και επέκτασης των δεικτών μέσω κοινής μεθοδολογίας που θα συνδυάζει ποσοτικές και ποιοτικές παραμέτρους και θα αποτιμά τους εξωτερικούς παράγοντες. Το νέο σύνολο δεικτών πρέπει να περιλαμβάνει και όσους αφορούν τη διάσταση της παγκόσμιας αλυσίδας αξίας, αντανακλώντας τις αξίες της ΕΕ.

5.4.

Η ΕΟΚΕ ζητεί την καθιέρωση ενός κώδικα δεοντολογίας για τα διεθνοποιημένα τμήματα της αλυσίδας αξίας ευρωπαϊκών προϊόντων ή υπηρεσιών, όπως συμβαίνει με τα βιώσιμα τρόφιμα, πολλά από τα οποία παραμένουν εκτός νόμιμης διακυβέρνησης. Επίσης, ζητεί στενότερη εποπτεία της αγοράς και θέσπιση αποτρεπτικών μέτρων ή κυρώσεων για πρακτικές επιβλαβείς για τη βιωσιμότητα, όπως η προγραμματισμένη απαξίωση.

5.5.

Ενίσχυση της υπεύθυνης έρευνας και καινοτομίας στο πλαίσιο μιας προσέγγισης από τη βάση προς την κορυφή (bottom-up approach). Ακριβέστερη πρόβλεψη συγκεκριμένων τομέων, ανά περιφέρεια, και αντιστοίχιση των επενδύσεων με τους στρατηγικούς στόχους της ΕΕ για το 2030 και τις προοπτικές για το 2050 (8). Η ΕΕ θα πρέπει επίσης να εγγυάται ότι η πρώτη εφαρμογή της Ε & Α που χρηματοδοτείται από δημόσιους πόρους θα πραγματοποιείται εντός της ΕΕ. Ο στόχος του 3 % για τις επενδύσεις Ε & Α θα πρέπει επιτέλους να επιτευχθεί (σήμερα ανέρχεται μόλις στο 1,9 % και είναι χαμηλότερο από το 2,2 % της Κίνας). Οι καινοτόμες τεχνολογίες πρέπει να συνοδεύονται από χάρτες πορείας που να ανταποκρίνονται στις προκλήσεις και τις προϋποθέσεις οι οποίες σχετίζονται με την αξιοποίησή τους (συμπεριλαμβανομένου του οικονομικού, ρυθμιστικού και κοινωνικού αντικτύπου).

5.6.

Στο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο 2021-2027 πρέπει να συμπεριληφθεί η όσο το δυνατόν πιο συγκεκριμένη και λεπτομερής πρόβλεψη για τη διάθεση πρόσθετων δημοσιονομικών πόρων σε κάθε επιμέρους τομέα, ειδικότερα για τις πολιτικές Ε+Α+Κ και τις πολιτικές συνοχής. Η δημόσια στήριξη θα πρέπει να αυξηθεί σε όλα τα στάδια του κύκλου καινοτομίας, συμπεριλαμβανομένης της υποστήριξης των νεοσύστατων επιχειρήσεων, των συστημάτων επίδειξης και των πιλοτικών σχεδίων, των συνεργατικών έργων Ε 0& ΤΑ, καθώς και της διάδοσης της τεχνολογίας κ.λπ.

5.7.

Η Ένωση Κεφαλαιαγορών της ΕΕ και η βιομηχανική ανάπτυξη θα πρέπει να επιτρέπουν την κινητοποίηση δημόσιων και ιδιωτικών αποταμιεύσεων μέσω ασφαλών οδών, όπως οι κοινωνικά υπεύθυνες επενδύσεις (ΚΥΕ) ή η εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ). Η πιστοποίηση EMAS θα μπορούσε επίσης να βελτιστοποιήσει και να εξισορροπήσει τις οικονομικές αποδόσεις με παράγοντες για τη βιωσιμότητα.

5.8.

Η δίκαιη μετάβαση της πολιτικής έως το 2030 δεν συνεπάγεται μόνο καινοτομία για τους ανθρώπους και επένδυση σε θέσεις εργασίας για τους εργαζομένους, αλλά και καινοτομία μαζί με τους ανθρώπους και τους εργαζομένους, οδηγώντας τους σε αξιοπρεπείς νέες θέσεις εργασίας. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι ο κλάδος της μεταποίησης πρέπει να παραμείνει τεχνολογικά ουδέτερος.

6.   Ενίσχυση της φιλοδοξίας στο σχέδιο δράσης για την ευρωπαϊκή βιομηχανία

6.1.

Η οικοδόμηση μιας κοινωνίας της γνώσης αποτελεί βασική προϋπόθεση για την καινοτόμο και ανταγωνιστική βιομηχανία. Η Ευρώπη δεν μπορεί να ανταγωνιστεί τις αναδυόμενες οικονομίες με βάση τους μισθούς· πρέπει να είναι πιο έξυπνη. Οι δεξιότητες είναι επίσης καίριας σημασίας για τους εργαζόμενους, όχι μόνο για την αύξηση της απασχολησιμότητάς τους, αλλά και για την ασφάλεια της απασχόλησης, την κοινωνική ένταξη και τις καλύτερες ευκαιρίες στη ζωή, επενδύοντας στη μόνιμη αναβάθμιση των δεξιοτήτων και την επανακατάρτιση των εργαζομένων και στην προώθηση της ποιοτικής εκπαίδευσης, κατάρτισης και επαγγελματικής εξέλιξης καθ’ όλη τη διάρκεια της επαγγελματικής ζωής. Απαιτείται ένα πιο φιλόδοξο «Νέο θεματολόγιο δεξιοτήτων για την Ευρώπη» («New skills agenda for Europe»), το οποίο θα επανεξετάζει το ευρωπαϊκό πλαίσιο βασικών ικανοτήτων, ούτως ώστε να διασφαλίζεται ότι οι πολίτες αποκτούν τις γνώσεις και τις δεξιότητες που απαιτούνται από τη βιομηχανία για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας, αλλά και να προωθείται η βιώσιμη ανάπτυξη (επιμέρους στόχος 4 των ΣΒΑ των Ηνωμένων Εθνών).

6.2.

Βελτίωση των μηχανισμών μεταφοράς γνώσης μεταξύ πανεπιστημιακών και ερευνητικών κέντρων και των βιομηχανικών τομέων και των υπαλλήλων τους.

6.3.

Μολονότι, αρκετά συχνά, οι ΜΜΕ είναι πρωτοπόρες στην ανάπτυξη καινοτόμων αγαθών και υπηρεσιών, ωστόσο δεν διαθέτουν τα μέσα για να προωθήσουν αυτές τις καινοτομίες σε μία ευρεία αγορά. Σύμφωνα με τις προτεραιότητες της βιομηχανικής πολιτικής με ορίζοντα το 2030, χρειάζεται ένα ευρύ φάσμα πιθανών κινήτρων και οφελών που θα αξιοποιεί τη δύναμη του βασισμένου σε ανταμοιβές πανευρωπαϊκού γενικού δημόσιου δικτύου, ειδικά προσαρμοσμένου στις ΜΜΕ, στο οποίο, όμως, θα περιλαμβάνονται τα ελεύθερα επαγγέλματα ως πρωτοπόροι στην παροχή και την εξαγωγή υψηλού επιπέδου καινοτόμων υπηρεσιών βασισμένων στη γνώση: — οι στρατηγικές δημόσιες συμβάσεις αποτελούν σημαντικό μοχλό της βιομηχανικής πολιτικής. Το δυναμικό τους θα πρέπει να αξιοποιηθεί πλήρως με την ενσωμάτωση καινοτόμων, πράσινων και κοινωνικών κριτηρίων στις δημόσιες προσφορές αντί να αναζητείται η χαμηλότερη τιμή. Η ΕΕ θα πρέπει να στηρίξει τις αρχές στο θέμα αυτό με την παροχή καθοδήγησης, τη σύσταση ενός γραφείου υποστήριξης, τη στήριξη του σχεδιασμού μεγάλων έργων υποδομών και την ενίσχυση της ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών· — στήριξη της διεθνοποίησης· — πρόσφορο έδαφος («sandbox») για πολυμερείς πειραματισμούς, υποστήριξη της εκ των προτέρων επικύρωσης λύσεων καινοτομίας· — ομαδοποίηση (τομεακή, οριζόντια και κάθετη) και εκκολαπτήρια νέων επιχειρήσεων, ενισχύοντας τους δεσμούς μεταξύ των βιομηχανικών φορέων ώστε να μοιράζονται και να ανταλλάσσουν πόρους· — εξειδικευμένη, υψηλής προστιθέμενης αξίας συμβουλευτική, τακτικές συναντήσεις μεταξύ νεοσύστατων επιχειρήσεων και καθιερωμένων επιχειρήσεων του κλάδου για τη διασύνδεση σχεδίων και πρωτοβουλιών· — φορολογικά οφέλη και δημόσιες εγγυήσεις για τη στήριξη των επενδύσεων· — κ.λπ.

6.4.

Ενθάρρυνση της γνώσης και εδραίωση των νέων βιώσιμων οικονομικών μοντέλων (9) ενισχύοντας την κοινωνική καινοτομία (νέοι ανθρωποκεντρικοί τρόποι αντιμετώπισης των αναγκών της κοινωνίας) ως αποτέλεσμα της εφαρμογής αναδυόμενων μεθόδων.

6.5.

Ειδική προσοχή πρέπει να δοθεί στις λιγότερο αναπτυγμένες περιφέρειες και στις περιφέρειες βιομηχανικής μετάβασης. Οι φορείς τοπικής ανάπτυξης και το φάσμα των εργαλείων που διαθέτουν πρέπει να χρησιμεύσουν ως κινητήρια δύναμη για τη δημιουργία «μικροκλιμάτων» («microclimates») ή «οικοσυστημάτων» («ecosystems») που συγκεντρώνουν και αξιοποιούν τις αυξανόμενες συνέργειες μεταξύ μεταποίησης και υπηρεσιών, με αφετηρία τις ανάγκες μεμονωμένων ατόμων και περιοχών.

6.6.

Ο ρόλος του διεθνούς εμπορίου είναι καθοριστικός για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της βιώσιμης βιομηχανίας. Επανεξέταση και βελτίωση των προτιμησιακών συνθηκών και των συμφωνιών ελεύθερου εμπορίου (από τη ΓΣΔΕ/GATT έως τη ΔΕΕΕΣ/TTIP), εισάγοντας έναν βαθμό προϋποθέσεων που συνδέονται με τις δεσμεύσεις για τη βιωσιμότητα. Καθορισμός κόκκινων γραμμών: νομική και δημοσιονομική διακυβέρνηση, επίλυση υπεράκτιων διαφορών, ελάχιστα κοινωνικά και περιβαλλοντικά κατώτατα όρια. Θα πρέπει να διασφαλίζεται αμοιβαιότητα στις εμπορικές σχέσεις (π.χ. επενδύσεις, δημόσιες συμβάσεις, επιδοτήσεις).

6.7.

Δημιουργία τομεακής ατζέντας για την ισόρροπη διαχείριση της μετάβασης προς μια κυκλική οικονομία χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών: καθορισμός τομεακών στόχων και στόχων ανά γεωγραφική περιοχή, εισαγωγή οδικών χαρτών που να αντικατοπτρίζουν τις πραγματικές συνθήκες και τον αντίκτυπο του κόστους της ενέργειας και άλλων εισροών.

6.8.

Η αναβάθμιση της βιομηχανίας για την ψηφιακή εποχή θα μετατρέψει την ευρωπαϊκή βιομηχανία σε ένα σύστημα μεταποίησης υψηλής έντασης πληροφόρησης και γνώσης. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να τονίσει τις ακόλουθες προτεραιότητες: — πλήρη προώθηση της χρήσης των τεχνολογιών της πληροφορίας κατά την αντιμετώπιση των κοινωνιακών προκλήσεων· — ανάπτυξη ψηφιακής υποδομής «υψηλών επιδόσεων» σε επίπεδο ΕΕ· — αντιμετώπιση των μεγάλων ανισοτήτων στο πεδίο της ψηφιοποίησης που εντοπίζονται μεταξύ περιφερειών και μεταξύ μεγάλων και μικρών επιχειρήσεων· — επιτάχυνση της ανάπτυξης προτύπων ΤΠΕ· — αντιμετώπιση της κοινωνικής διάστασης της ψηφιοποίησης: επιπτώσεις στην ποιότητα και την ποσότητα των θέσεων εργασίας, ρύθμιση της οικονομίας του διαμοιρασμού με στόχο την πρόληψη του αθέμιτου ανταγωνισμού· — η ψηφιακή νοημοσύνη θα πρέπει να ενισχυθεί σε όλα τα επαγγελματικά επίπεδα και οι ψηφιακές δεξιότητες κρίνεται σκόπιμο να προωθούνται σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης (από το σχολείο έως τη διά βίου μάθηση)· — καθορισμός νέων κανόνων για τη φορολόγηση της ψηφιακής οικονομίας· — εγγύηση της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο.

6.9.

Η ασφαλής, επαρκής και βιώσιμη ενέργεια αποτελεί βασική προτεραιότητα για τη βιομηχανία και την κοινωνία. Η ανανεώσιμη ισχύς πρέπει να είναι διαθέσιμη σε ανταγωνιστική τιμή. Αυτό θα απαιτήσει επίσης πολύ μεγάλες επενδύσεις σε έξυπνα δίκτυα και στη διασυνδεσιμότητα, καθώς και σε πρωτοποριακές τεχνολογίες αποθήκευσης ενέργειας. Η έξυπνη χρήση άνθρακα θα συμβάλει επίσης στην επαναχρησιμοποίηση αποβλήτων άνθρακα και υδρογόνου, τα οποία καίγονται επί του παρόντος για την παραγωγή ενέργειας, συνθετικών καυσίμων και χημικών ουσιών. Η χρήση αυτών των προϊόντων θα μπορούσε να επιταχύνει σημαντικά τη συνολική μείωση των εκπομπών CO2 στον συνδυασμένο τομέα χάλυβα/χημικών προϊόντων/μεταφορών. Τα εν λόγω συνθετικά καύσιμα ή πρώτες ύλες θα πρέπει να προωθηθούν στην οδηγία για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

6.10.

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να υπογραμμίσει τη σημασία των σχεδίων δράσης για τομείς και αλυσίδες αξίας με ισχυρό αναπτυξιακό δυναμικό, για τη διαρθρωτική αναβάθμιση των παραδοσιακών βιομηχανιών και για τη στήριξη της μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στις ενεργοβόρες βιομηχανίες.

6.11.

Η βιομηχανική πολιτική θα πρέπει να δίδει ιδιαίτερη προσοχή στον τομέα των μεταφορών, ο οποίος βρίσκεται στα πρόθυρα ενός εντελώς νέου παραδειγματικού μοντέλου, δεδομένου ότι επενεργούν ταυτόχρονα πολλές ρηξικέλευθες τεχνολογικές εξελίξεις: ηλεκτροκίνηση, ψηφιοποίηση της παραγωγής, συνδεδεμένα και αυτοματοποιημένα αυτοκίνητα, ενσωμάτωση ιδιωτικών και συλλογικών μεταφορών.

---

(1)  Εν εξελίξει εφαρμογή του «Σχεδίου στρατηγικής για την τομεακή συνεργασία όσον αφορά τις δεξιότητες» (Blueprint for Sectoral Cooperation on Skills).

(2)  COM(2018) 97 final.

(3)  ftp://ftp.unibocconi.it/pub/RePEc/bcu/papers/iefewp69.pdf

(4)  Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 4ης Οκτωβρίου 2018 σχετικά με τη συμβολή της ΕΕ στο δεσμευτικού χαρακτήρα μέσο του ΟΗΕ σχετικά με τις διεθνικές εταιρείες και λοιπές επιχειρήσεις που έχουν διεθνικά χαρακτηριστικά όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα (2018/2763(RSP), http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type=TA&reference=P8-TA-2018-0382&format=XML&language=EL

(5)  Το επίθημα «-λιθικός» θα πρέπει να ερμηνευθεί κατά την έννοια που λαμβάνει στον όρο «ηλεκτρό-λυση», δηλαδή υπό την έννοια της «διάλυσης/διάσπασης», της «αποσύνθεσης», κατ’ επέκταση της «διάδοσης». Συνεπώς, εν προκειμένω «διάδοση πληροφοριών».

(6)  Acemoglu, D. and P. Restrepo (2017), «Robots and jobs: evidence from US labour markets» (Ρομπότ και θέσεις εργασίας: διαπιστώσεις βάσει στοιχείων από τις αγορές εργασίας των ΗΠΑ), έγγραφο εργασίας του NBER αριθ. 23285. Arntz, M. T. Gregory and U. Zierahn (2016), «The risk of automation for jobs in OECD countries: a comparative analysis» (Ο κίνδυνος αυτοματοποίησης για τις θέσεις εργασίας στις χώρες του ΟΟΣΑ: μία συγκριτική ανάλυση), έγγραφα εργασίας αριθ. 189 του ΟΟΣΑ για την κοινωνική πολιτική, την απασχόληση και τη μετανάστευση.

(7)  Βλέπε SC/047 ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 44.

(8)  Βλέπε γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ SC/047 ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 44.

(9)  Βλέπε τη διερευνητική γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ SC/048 ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 57.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα α) «Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση της οδηγίας (ΕΕ) 2017/1132 όσον αφορά τη χρήση ψηφιακών εργαλείων και διαδικασιών στον τομέα του εταιρικού δικαίου»

[COM(2018) 239 final — 2018/0113 (COD)]

και β) «Πρόταση οδηγίας για την τροποποίηση της οδηγίας (ΕΕ) 2017/1132 όσον αφορά τις διασυνοριακές μετατροπές, συγχωνεύσεις και διασπάσεις»

[COM(2018) 241 final — 2018/0114 (COD)]

(2019/C 62/04)

Εισηγητής:	ο κ. Δημήτρης ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ
Συνεισηγητής:	ο κ. Norbert KLUGE

Αίτηση γνωμοδότησης	α) Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 28.5.2018 α) Συμβούλιο, 30.5.2018 β) Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 28.5.2018 β) Συμβούλιο, 29.5.2018
Νομική βάση	α) Άρθρο 50 παράγραφος 1 και σημεία β, γ, στ και ζ του Άρθρου 50 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ β) Άρθρο 50 παράγραφοι 1 και 2 της ΣΛΕΕ
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	2.10.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	17.10.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	538
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	190/2/1

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επικροτεί τις προτάσεις της Επιτροπής, οι οποίες συνιστούν ολοκληρωμένη προσέγγιση που αποσκοπεί στην εξισορρόπηση και την προστασία των ευλόγων συμφερόντων και αναγκών όλων των ενδιαφερόμενων μερών, των ΜΜΕ, των μειοψηφικών μετόχων, των πιστωτών και των εργαζομένων.

1.2.

Ταυτόχρονα, ο στόχος για μια ενιαία αγορά χωρίς εσωτερικά σύνορα για τις εταιρείες πρέπει επίσης να εναρμονίζεται με τους άλλους στόχους της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, όπως η κοινωνική προστασία που ενσωματώνεται στο άρθρο 3 παράγραφος 3 της ΣΕΕ, και στα άρθρα 9 και 151 της ΣΛΕΕ, ο ευρωπαϊκός πυλώνας των κοινωνικών δικαιωμάτων. Η ΕΟΚΕ είναι της γνώμης ότι η πρόσφατη νομική πρόταση για την κινητικότητα των επιχειρήσεων αποτελεί καλή ευκαιρία για την έναρξη περαιτέρω συζήτησης σχετικά με τις απαιτήσεις και την αποτελεσματικότητα του ευρωπαϊκού εταιρικού δικαίου στην ψηφιακή εποχή. Επομένως πρέπει να εξεταστούν οι προοπτικές όλων των ενδιαφερομένων, όπως είναι οι εργαζόμενοι και η κοινωνία στο σύνολό της. Αυτό καθιστά την επιθυμητή ανάπτυξη προς τη δημιουργία βιώσιμων επιχειρήσεων ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της ΕΕ.

1.3.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τις προτάσεις που ενισχύουν τη διεθνή ανταγωνιστικότητα των ΜΜΕ, μειώνουν το κόστος, εναρμονίζουν και απλοποιούν τις διαδικασίες εγγραφής, καταχώρησης εταιρικών μεταβολών και μετατροπών. Κρίνει χρήσιμη την καθοδήγηση από την Επιτροπή στα κράτη μέλη όσον αφορά τη μεταφορά των οδηγιών.

1.4.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται ενάντια στα κανονιστικά κενά που επιτρέπουν σε εταιρείες-βιτρίνες να καταχρώνται τη νομοθεσία περί απάτης, φοροδιαφυγής και νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, να υπονομεύουν τα εργασιακά πρότυπα ή την κοινωνική προστασία και να ενισχύουν των αθέμιτο ανταγωνισμό. Καλεί τις αρμόδιες αρχές να εντοπίζουν και να τιμωρούν δόλιες πρακτικές. Η ΕΟΚΕ στηρίζει τον περιορισμό επιλογής του κράτους μέλους εγγραφής σε αυτό με το οποίο η εταιρεία διαθέτει πραγματικό δεσμό.

1.5.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει τη διαφάνεια, τη νομική ασφάλεια και την ασφάλεια εν γένει. Τονίζει τη σημασία της αποτελεσματικής εξακρίβωσης της ταυτότητας, η οποία πρέπει να καταστεί υποχρεωτική για τη σύσταση εταιρειών και σε κάθε περίπτωση πρέπει να διεξάγεται πριν από την εγγραφή τους. Τα κράτη μέλη πρέπει να συμμορφώνονται πλήρως με τα πρότυπα της ΕΕ ή να εφαρμόζουν ισοδύναμα πρότυπα για αποτελεσματική εξακρίβωση της ταυτότητας και αξιόπιστη ενημέρωση που θα περιλαμβάνει πλήρη πρότυπα για την πραγματική κυριότητα.

1.6.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η υποβολή σαρωμένων αντιγράφων διαβατηρίων, δελτίων ταυτότητας ή πράξεων πληρεξουσίου δεν πρέπει να γίνεται αποδεκτή καθότι υπονομεύει την ασφάλεια δικαίου. Τα έντυπα πληρεξουσίου πρέπει να αποτελούν δημόσια έγγραφα και να ελέγχονται δεόντως πριν την καταχώρηση της πληροφορίας. Τα νομικά πρόσωπα που έχουν εγγραφεί στα εθνικά μητρώα πρέπει να χρησιμοποιούν εργαλεία διαδικτυακής εγγραφής και καταχώρησης, εάν εκπροσωπούνται από τον νομικό τους εκπρόσωπο, ο οποίος είναι φυσικό πρόσωπο και όχι εταιρεία συμμετοχών.

1.7.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την αρχή «μόνον άπαξ», προκειμένου οι ΜΜΕ να αποφεύγουν την πολλαπλή εγγραφή και τις πολλαπλές επίσημες δημοσιεύσεις, ενώ παράλληλα τα εθνικά μητρώα να εξασφαλίζουν την αξιοπιστία των εγγράφων και των πληροφοριών που δημοσιεύουν.

1.8.

Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία του παράγοντα του κόστους για τις πολύ μικρές και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, καθότι αυτές δεν διαθέτουν την ικανότητα ούτε τα αναγκαία μέσα για να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις της ψηφιακής κοινωνίας. Η εύκολη εγγραφή και η διασυνοριακή κινητικότητα θα συμβάλουν ώστε αυτές να αξιοποιήσουν πλήρως την Ψηφιακή ενιαία αγορά και να αμβλύνουν τη διοικητική τους επιβάρυνση. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρωτοβουλία που εξισώνει τα έγγραφα και τις πληροφορίες που εκδίδονται από τα επιχειρηματικά μητρώα με «ακριβή αντίγραφα». Ωστόσο, το πραγματικό διοικητικό κόστος που θα καταβάλλεται στο εμπορικό μητρώο πρέπει να είναι διαφανές, εύλογο και να μην επηρεάζει την προσβασιμότητα.

1.9.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι πρέπει να υπάρχει ελεύθερη και εύκολη διασυνοριακή πρόσβαση στα επιχειρηματικά μητρώα για την επαλήθευση εταιρικής πληροφόρησης, π.χ. για τον αποκλεισμό διευθυντών, τον έλεγχο των εταιρικών πληροφοριών και τη μείωση της διασυνοριακής απάτης.

1.10.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά το γεγονός ότι η πρόταση της Επιτροπής αναγνωρίζει ρητά τον ρόλο που επιτελούν σε πολλά κράτη μέλη οι συμβολαιογράφοι για την εγγύηση της ασφάλειας δικαίου, την παροχή νομικών συμβουλών και την πρόληψη της απάτης και της κατάχρησης σε ένα ολοένα πιο ψηφιοποιημένο οικονομικό περιβάλλον. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ειδικότερα ότι η πρόληψη της απάτης και της κατάχρησης δεν εμποδίζει την οικονομική δραστηριότητα αλλά, αντιθέτως, αποτελεί προϋπόθεση για μια δίκαιη και διαφανή ενιαία αγορά της ΕΕ όπου οι πολύ μικρές και οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις έχουν ίσες ευκαιρίες και μπορούν να ανταγωνίζονται για την προσέλκυση πελατών σε δίκαιο και ευνοϊκό περιβάλλον προσφέροντας τα καλύτερα προϊόντα και υπηρεσίες προς όφελος όλων των συμμετεχόντων στην αγορά.

1.11.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόταση της Επιτροπής για τη διευκόλυνση της διασυνοριακής κινητικότητας των εταιρειών, η οποία θέτει σαφείς όρους μέσω παραγώγου δικαίου. Ωστόσο, όπως τόνισε στη νομολογία του το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, πρέπει να καταστεί σαφές ότι ο σκοπός της αξιοποίησης, από μια εταιρεία, μιας πιο ευνοϊκής νομοθεσίας δεν αποτελεί, καθαυτός, κατάχρηση της ελευθερίας εγκατάστασης. Η εταιρική κινητικότητα θα διευκολύνει την απασχόληση στην ΕΕ στο σύνολό της. Ωστόσο, οι αρνητικές συνέπειες μιας μετατροπής, διάσπασης ή συγχώνευσης στις τοπικές και περιφερειακές αγορές εργασίας πρέπει επίσης να συνυπολογιστούν.

1.12.

Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή της Επιτροπής στις αποκλίσεις μεταξύ της οδηγίας 2005/56/ΕΚ για τις διασυνοριακές συγχωνεύσεις και των προτεινόμενων διαδικασιών για τις διασυνοριακές μετατροπές και διασπάσεις, οι οποίες έχουν δυνητικές επιπτώσεις όσον αφορά την αποτελεσματικότητα και την ελκυστικότητά τους.

1.13.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η νέα διαδικασία για τη μεταφορά της εταιρικής έδρας (διασυνοριακή μετατροπή) θα δημιουργήσει ασφάλεια δικαίου μέσω του εκ των προτέρων ελέγχου στο κράτος μέλος προέλευσης και στο κράτος μέλος προορισμού, το οποίο, στη δεύτερη περίπτωση, θα πρέπει να περιοριστεί στο να επανεξετάσει τις απαιτήσεις του παρά μόνο για την υπαγωγή μιας μετατραπείσας εταιρείας στην εθνική έννομη τάξη. Φρονεί επίσης ότι θα ήταν χρήσιμη μια γενική ρήτρα κατά της κατάχρησης του δικαιώματος εγκατάστασης.

1.14.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόταση της Επιτροπής για συνυπολογισμό του ότι οι μετατροπές, οι συγχωνεύσεις και οι διασπάσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν για δόλιους σκοπούς. Ωστόσο, παραμένει ασαφές τι συνιστά «τεχνητή μεθόδευση». Κατά συνέπεια, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ότι, για την αποσαφήνιση της έκφρασης «τεχνητή μεθόδευση», απαιτείται ο καθορισμός κριτηρίων ή δεικτών που θα επισημαίνουν δόλιες πρακτικές ή αθέμιτα φορολογικά οφέλη που υπονομεύουν την ασφάλεια δικαίου, το θεμιτό ανταγωνισμό και την κοινωνική προστασία.

1.15.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την εξαίρεση των μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων από την υποχρέωση αξιολόγησης από ανεξάρτητο εμπειρογνώμονα, δεδομένου ότι το κόστος μιας έκθεσης ανεξάρτητου εμπειρογνώμονα θα ήταν υπερβολικό για αυτές. Πιστεύει πως η εν λόγω έκθεση πρέπει να αφορά μονάχα μεγάλες επιχειρήσεις που επιθυμούν να συμμετάσχουν σε διασυνοριακές μετατροπές, διασπάσεις ή συγχωνεύσεις.

1.16.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την πρόθεση της Επιτροπής να προστατέψει τα υφιστάμενα δικαιώματα συμμετοχής των εργαζομένων. Ωστόσο, επιθυμεί την ενίσχυση του ρόλου των Ευρωπαϊκών Συμβουλίων Εργαζομένων σε περίπτωση μετασχηματισμών μεγάλων εταιρειών δυνάμει της Οδηγίας 2009/38/ΕΚ.

1.17.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την εισαγωγή εναρμονισμένων κανόνων για την προστασία των μειοψηφικών μετόχων και των πιστωτών, που δεν υφίσταντο στην Οδηγία 2005/56/ΕΚ.

1.18.

Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη πλήρους προσβασιμότητας όλων των ψηφιακών εργαλείων και διαδικασιών για τους σκοπούς αυτών των προτάσεων, ιδίως όσον αφορά άτομα με προβλήματα όρασης.

2.   Οι προτάσεις της Επιτροπής

2.1.

Η Επιτροπή έχει υποβάλει μια ολοκληρωμένη δέσμη μέτρων (1) (2) για δίκαιους, ευνοϊκούς και σύγχρονους κανόνες εταιρικού δικαίου στην ΕΕ.

2.2.

Επί του παρόντος, το εταιρικό δίκαιο της ΕΕ (3) περιλαμβάνει ορισμένα στοιχεία ψηφιοποίησης, όπως η υποχρέωση των κρατών μελών να καθιστούν ηλεκτρονικά διαθέσιμες πληροφορίες σχετικά με τις κεφαλαιουχικές εταιρείες. Ωστόσο, οι απαιτήσεις αυτές είναι περιορισμένες και στερούνται ακρίβειας, κάτι που οδηγεί σε πολύ διαφοροποιημένη εφαρμογή σε εθνικό επίπεδο.

2.3.

H πρόταση (4) έχει ως στόχο την παροχή περισσότερων ψηφιακών λύσεων για τις εταιρείες στην ενιαία αγορά και περισσότερων ίσων ευκαιριών για τις εταιρείες της ΕΕ, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι τα κράτη μέλη διαθέτουν την απαραίτητη ευελιξία να προσαρμόσουν τα εθνικά τους συστήματα στις ανάγκες τους και να διατηρήσουν τις εθνικές νομικές παραδόσεις τους. Τα κράτη μέλη πρέπει να επιτρέψουν και να προωθήσουν τη χρήση ψηφιακών μέσων και διεργασιών στο εταιρικό δίκαιο χωρίς προσκόμματα, πράγμα που θα τους επιτρέψει τη μεταφορά των υφιστάμενων συστημάτων εκ των προτέρων ελέγχου τους στην ψηφιακή εποχή.

2.4.

Ο γενικός στόχος της παρούσας πρότασης είναι να διασφαλιστεί η ομαλή λειτουργία της ενιαίας αγοράς για όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής μιας εταιρείας κατά την επαφή με τις αρχές στο πλαίσιο της καταχώρισης εταιρειών και υποκαταστημάτων και της υποβολής στοιχείων, καλύπτοντας ολόκληρη την επικράτεια της ΕΕ.

2.5.

Η ελευθερία εγκατάστασης διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στην ανάπτυξη της ενιαίας αγοράς, καθώς επιτρέπει στις εταιρείες να ασκούν οικονομικές δραστηριότητες σε άλλα κράτη μέλη σε σταθερή βάση. Στην πράξη, η άσκηση της ελευθερίας αυτής από τις εταιρείες παραμένει δύσκολη, ιδίως για τις ΜΜΕ, σύμφωνα και με τη στρατηγική για την ενιαία αγορά του 2015 (5). Ωστόσο, η υφιστάμενη ανασφάλεια δικαίου, η έως έναν βαθμό ανεπάρκεια του σχετικού νομικού πλαισίου και η έλλειψη κανόνων που να ρυθμίζουν ορισμένες διασυνοριακές πράξεις των εταιρειών έχουν ως αποτέλεσμα να μην υπάρχει ένα σαφές πλαίσιο για τη διασφάλιση αποτελεσματικής προστασίας των εν λόγω ενδιαφερόμενων μερών.

2.6.

Η επιλογή της διασυνοριακής μετατροπής προσφέρει μια αποδοτική λύση για τις εταιρείες που επιθυμούν να μεταφερθούν σε άλλο κράτος μέλος χωρίς να απολέσουν τη νομική προσωπικότητά τους ή να χρειαστεί να επαναδιαπραγματευθούν τις επιχειρηματικές συμβάσεις τους. Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) έκρινε ότι η ελευθερία εγκατάστασης, η οποία κατοχυρώνεται στο άρθρο 49 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), συνεπάγεται δικαίωμα για τις εταιρείες που είναι εγκατεστημένες σε κράτος μέλος να μεταφέρουν την έδρα τους σε άλλο κράτος μέλος μέσω διασυνοριακής μετατροπής χωρίς απώλεια της νομικής προσωπικότητάς τους (6). Στην πρόσφατη απόφασή του στην υπόθεση Polbud (7), το ΔΕΕ επιβεβαίωσε το δικαίωμα των εταιρειών να προβαίνουν σε διασυνοριακή μετατροπή βάσει της ελευθερίας εγκατάστασης.

2.7.

Σύμφωνα με τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου (8), οι κύριοι στόχοι των εναρμονισμένων κανόνων για τις διασυνοριακές μετατροπές (9) είναι δύο: — να παρασχεθεί στις εταιρείες, ιδίως τις πολύ μικρές και τις μικρές, η δυνατότητα διασυνοριακής μετατροπής με τρόπο τακτικό, αποδοτικό και αποτελεσματικό· — να προστατευθούν τα πλέον άμεσα ενδιαφερόμενα μέρη, όπως οι εργαζόμενοι, οι πιστωτές και οι μέτοχοι, με τρόπο κατάλληλο και αναλογικό.

2.8.

Η παρούσα πρόταση παρέχει επίσης εναρμονισμένους κανόνες για την προστασία των πιστωτών και των μετόχων. Η εταιρεία θα πρέπει να παραθέτει την προβλεπόμενη προστασία των πιστωτών και των μετόχων στο σχέδιο διασυνοριακής μετατροπής. Οι κανόνες συμπληρώνουν επίσης τις πρόσφατες πρωτοβουλίες για την ενίσχυση των κανόνων σχετικά με τους αποσπασμένους εργαζομένους και την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής και της απάτης, καθώς και την πρόταση της Επιτροπής για μια Ευρωπαϊκή Αρχή Εργασίας.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η οδηγία (ΕΕ) 2017/1132 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (10) κωδικοποιεί τις υφιστάμενες οδηγίες για το εταιρικό δίκαιο της ΕΕ. Η οδηγία τέθηκε σε ισχύ στις 20 Ιουλίου 2017 και, προτού περάσει ένας χρόνος, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε νέες προτάσεις για τον εκσυγχρονισμό του εταιρικού δικαίου της ΕΕ.

3.2.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τις πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καθώς και για την κοινή συμφωνία μεταξύ των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων και των κρατών μελών ώστε να προχωρήσει η ψηφιοποίηση προκειμένου να ολοκληρωθεί η στρατηγική για την ψηφιακή ενιαία αγορά του 2015 (11) και το σχέδιο δράσης για την ηλεκτρονική διακυβέρνηση του 2016 (12).

3.3.

Οι προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την τροποποίηση της οδηγίας (ΕΕ) 2017/1132 λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα ώστε να φέρουν τις εταιρείες της ΕΕ στο ίδιο επίπεδο με τις εταιρείες άλλων βιομηχανικών κρατών με ισχυρή ψηφιακή παράδοση, όπως οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και η Αυστραλία. Οι εταιρείες χρειάζεται να λειτουργούν σε βέβαιο νομικό και διοικητικό περιβάλλον το οποίο θα είναι προσαρμοσμένο ώστε να αντεπεξέρχεται στις νέες οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις του παγκοσμιοποιημένου και ψηφιακού κόσμου, ενώ παράλληλα θα επιδιώκει και άλλους θεμιτούς στόχους δημόσιου συμφέροντος, όπως η προστασία των εργαζομένων, των πιστωτών και των μειοψηφικών μετόχων, θα παρέχει στις αρχές όλες τις αναγκαίες εγγυήσεις για την καταπολέμηση της απάτης ή της κατάχρησης, π.χ. με τη μεταβίβαση των δημοσιονομικών δεδομένων στο πλαίσιο της διοικητικής συνεργασίας (13), και θα εξασφαλίζει την αξιοπιστία των εγγράφων και των πληροφοριών που περιέχονται στα εθνικά μητρώα.

3.4.

Εντούτοις, πρέπει να γίνουν ορισμένες τροποποιήσεις προκειμένου να μειωθεί ο διοικητικός φόρτος και το κόστος για την υλοποίηση των προτεινόμενων πρωτοβουλιών για τις πολύ μικρές ή τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις

3.5.   Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση της οδηγίας (ΕΕ) 2017/1132 όσον αφορά τη χρήση ψηφιακών εργαλείων και διαδικασιών στον τομέα του εταιρικού δικαίου — COM (2018) 239 final

3.5.1.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την παρούσα νομοθετική πρόταση (14) να διασφαλιστεί η ομαλή λειτουργία της ενιαίας αγοράς της ΕΕ για όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής μιας εταιρείας κατά την επαφή με τις αρχές στο πλαίσιο της καταχώρισης εταιρειών και υποκαταστημάτων και της υποβολής στοιχείων.

3.5.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η ψηφιοποίηση του εταιρικού δικαίου αποτελεί εργαλείο για έντιμες, διαφανείς και αποτελεσματικές διαδικασίες. Δεν αποτελεί αυτοσκοπό, αλλά πρέπει να εξυπηρετεί τα συμφέροντα των επιχειρήσεων, ιδίως των πολύ μικρών και μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Κατά συνέπεια, η νομοθετική πρόταση για τη χρήση των ψηφιακών εργαλείων και διαδικασιών στο εταιρικό δίκαιο πρέπει να εφαρμόζει τα κύρια χαρακτηριστικά ενός σύγχρονου ενωσιακού εταιρικού δικαίου στην ψηφιακή εποχή, ήτοι τη νομική ασφάλεια και πρόληψη της κατάχρησης, την αξιόπιστη ενημέρωση που θα περιλαμβάνει πλήρη πρότυπα πραγματικής κυριότητας, τους προληπτικούς ελέγχους και τις διαφανείς εταιρικές δομές μέσω αξιόπιστων επιχειρηματικών μητρώων. Μόνον έτσι θα μπορέσει να αξιοποιηθεί πλήρως το δυναμικό της ψηφιοποίησης και να ωφεληθούν οι πολύ μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις από ίσους όρους ψηφιακού ανταγωνισμού προκειμένου να δημιουργηθεί ανάπτυξη και απασχόληση στην ΕΕ.

3.5.3.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την αναγνώριση και την προτεινόμενη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξάλειψη των υφιστάμενων εμποδίων που δημιουργούν περιττές διοικητικές επιβαρύνσεις και έξοδα για τους επιχειρηματίες που επιθυμούν να συστήσουν νέα επιχείρηση ή να επεκτείνουν την επιχείρησή τους καταχωρίζοντας υποκαταστήματα. Τα εμπόδια που πρέπει να εξαλειφθούν είναι τα ακόλουθα: α) Το γεγονός ότι η ηλεκτρονική καταχώριση εταιρείας ή υποκαταστήματος επιτρέπεται, απαγορεύεται ή επιβάλλεται από την εθνική νομοθεσία, προκαλώντας μια διαφοροποιημένη εικόνα η οποία είναι σύνθετη για τις ΜΜΕ (15). β) Η πολλαπλή δημοσίευση εταιρικών στοιχείων και η υποβολή των λογαριασμών των υποκαταστημάτων στην εθνική επίσημη εφημερίδα σε πολλά κράτη μέλη όπου υπάρχουν υποκαταστήματα. γ) Οι διαφορετικές συνθήκες υπό τις οποίες τρίτα μέρη (επενδυτές, πολίτες, άλλες εταιρείες) έχουν πρόσβαση στα στοιχεία των εταιρειών που τηρούνται στα εθνικά μητρώα (οι πληροφορίες αλλού παρέχονται δωρεάν και αλλού επί πληρωμή).

3.5.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η προώθηση της ψηφιοποίησης είναι πολύ σημαντική δεδομένου ότι α) Οι διαδικασίες ηλεκτρονικής καταχώρισης είναι γενικά οικονομικότερες, ταχύτερες και αποτελεσματικότερες από τις διαδικασίες κατά τις οποίες οι αιτήσεις υποβάλλονται αυτοπροσώπως και σε χαρτί (16). β) Η πρωτοβουλία είναι πλήρως συμβατή με τα υφιστάμενα ψηφιακά στοιχεία του ενωσιακού εταιρικού δικαίου, τα οποία και θα αξιοποιήσει, ιδίως δε το σύστημα διασύνδεσης των μητρώων επιχειρήσεων (BRIS), το οποίο βασίζεται σε νομικές υποχρεώσεις οι οποίες προβλέπονται στην οδηγία 2012/17/ΕΕ (17) και στον εκτελεστικό κανονισμό (ΕΕ) 2015/884 της Επιτροπής (18). γ) Η παρούσα πρόταση θα συμπληρώσει την πρόταση κανονισμού της Επιτροπής για τη δημιουργία ενιαίας ψηφιακής πύλης, η οποία καλύπτει τη γενική καταχώριση της επιχειρηματικής δραστηριότητας, με την εξαίρεση της σύστασης κεφαλαιουχικών εταιρειών. Αποτελεί lex specialis σε σχέση με την ενιαία ψηφιακή πύλη (19).

3.5.5.

Οι προβληματισμοί σχετικά με το ενδεχόμενο απάτης ή κατάχρησης, ιδίως όσον αφορά τις εταιρείες-βιτρίνες, δεν θα πρέπει να παρεμποδίζουν τη στήριξη της πρότασης για διάφορους λόγους. Αυτοί οι προβληματισμοί πρέπει να αντιμετωπιστούν από τα κράτη μέλη, μέσω της ρύθμισης των όρων σύστασης των εταιρειών, συμπεριλαμβανομένου του υποχρεωτικού δικαστικού, συμβολαιογραφικού και/ή διοικητικού ελέγχου των καταστατικών των εταιρειών (20). Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη λάβει σειρά μέτρων για την αντιμετώπιση της εταιρικής φοροαποφυγής ή την υποχρεωτική γνωστοποίηση μηχανισμών φορολογικού σχεδιασμού από ενδιάμεσους, τη μεταβίβαση δημοσιονομικών δεδομένων στο πλαίσιο της διοικητικής συνεργασίας (21), καθώς και την υποχρεωτική αναγνώριση των συμβατών με τον κανονισμό e-IDAS μέσων ηλεκτρονικής ταυτοποίησης των πολιτών της ΕΕ τα οποία εκδίδονται σε άλλο κράτος μέλος.

3.5.6.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει, ως τελευταία δικλείδα ασφαλείας για την αποφυγή της απάτης, τη διάταξη που επιτρέπει στα κράτη μέλη να απαιτούν τη φυσική παρουσία των οικείων προσώπων ενώπιον της αρμόδιας αρχής, μόνο εφόσον δικαιολογείται από πρωταρχικούς λόγους δημοσίου συμφέροντος. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι αυτή η ψηφιακή διαδικασία δεν πρέπει να χρησιμοποιείται από εταιρείες συμμετοχών ή εκπροσώπους με πληρεξούσιο, πράγμα που θα μπορούσε να οδηγήσει στην απόκρυψη του πραγματικού ενδιαφερόμενου μέρους, και εφιστά την προσοχή στον κίνδυνο «κλοπής ταυτότητας».

3.5.7.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά το γεγονός ότι η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναγνωρίζει ρητά το ρόλο που επιτελούν σε πολλά κράτη μέλη οι συμβολαιογράφοι για την εγγύηση της ασφάλειας δικαίου, την παροχή νομικών συμβουλών και την πρόληψη της απάτης και της κατάχρησης σε ένα ολοένα πιο ψηφιοποιημένο οικονομικό περιβάλλον. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ειδικότερα ότι η πρόληψη της απάτης και της κατάχρησης δεν εμποδίζει την οικονομική δραστηριότητα αλλά, αντιθέτως, αποτελεί προϋπόθεση για μια δίκαιη και διαφανή ενιαία αγορά της ΕΕ όπου οι πολύ μικρές και οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις έχουν ίσες ευκαιρίες και μπορούν να ανταγωνίζονται για την προσέλκυση πελατών σε δίκαιο και ευνοϊκό περιβάλλον προσφέροντας τα καλύτερα προϊόντα και υπηρεσίες προς όφελος όλων των συμμετεχόντων στην αγορά.

Για να διασφαλιστεί η ασφάλεια δικαίου και να αποφευχθεί η απάτη, τα κράτη μέλη πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να προβλέπουν προληπτικούς ελέγχους από τις αρμόδιες αρχές ή/και τους συμβολαιογράφους καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής των εταιρειών, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης υποδειγμάτων, εφόσον η διαδικασία δύναται να διεξαχθεί εξολοκλήρου διαδικτυακά. Η ηλεκτρονική υποβολή εγγράφων και η αυτόματη ανταλλαγή αποσπασμάτων από τα μητρώα επιχειρήσεων δεν επηρεάζουν τις απαιτήσεις δυνάμει του εθνικού δικαίου του κράτους καταχώρισης ως προς τη μορφή και την ακρίβεια των υποβληθέντων εγγράφων.

3.5.8.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί κατά συνέπεια την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη διευκόλυνση της ψηφιοποίησης στο εταιρικό δίκαιο με βάση την αρχή «μόνον άπαξ», που θα βασίζεται σε αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των κρατών μελών που εξακολουθούν να εφαρμόζουν τις εθνικές τους απαιτήσεις όσον αφορά τη σύσταση εταιρείας.

3.6.   Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση της οδηγίας (ΕΕ) 2017/1132 όσον αφορά τις διασυνοριακές μετατροπές, συγχωνεύσεις και διασπάσεις — COM(2018) 241 final

3.6.1.

Η πρόταση αποσκοπεί στη θέσπιση σαφών κανόνων και στην προσαρμογή του εταιρικού δικαίου στη διασυνοριακή κινητικότητα των επιχειρήσεων στην ΕΕ. Η πρόταση επιδιώκει την επίτευξη μιας προσεκτικής ισορροπίας μεταξύ, αφενός, συγκεκριμένων κανόνων και διαδικασιών για τις διασυνοριακές επιχειρηματικές δραστηριότητες που αποσκοπούν στην εκμετάλλευση του δυναμικού της ενιαίας αγοράς και, αφετέρου, της προστασίας από την κατάχρηση όλων των εμπλεκόμενων φορέων που επηρεάζονται από τις εταιρικές υποθέσεις, δηλαδή των εργαζομένων, των πιστωτών και των μετόχων μειοψηφίας.

3.6.2.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τις διασυνοριακές μετατροπές (22) της ΕΕ και την ενσωμάτωση στην πρόταση από την Επιτροπή της απόφασης του Δικαστηρίου της ΕΕ που εκδόθηκε το 2017 σχετικά με την υπόθεση Polbud (23). Στην υπόθεση Polbud, το Δικαστήριο έκρινε ότι εθνικός κανόνας που επιβάλλει την υποχρεωτική εκκαθάριση ως προϋπόθεση της διασυνοριακής μετατροπής εταιρείας συνιστά αδικαιολόγητο και δυσανάλογο περιορισμό και είναι, ως εκ τούτου, ασυμβίβαστος με την ελευθερία εγκαταστάσεως. Η γενική υποχρέωση εφαρμογής διαδικασίας εκκαθάρισης που επιβάλλει το κράτος ισοδυναμεί με τη θέσπιση γενικού τεκμηρίου για την ύπαρξη κατάχρησης. Η νομοθεσία αυτή είναι, επομένως, δυσανάλογη. Η μεταφορά της καταστατικής έδρας μιας τέτοιας εταιρείας, όταν δεν μεταβάλλεται ο τόπος της πραγματικής έδρας της, εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της ελευθερίας εγκατάστασης που προστατεύεται από το δίκαιο της ΕΕ. Συνεπώς, το ΔΕΕ επιβεβαίωσε το δικαίωμα των εταιρειών να μεταφέρουν μόνο την καταστατική τους έδρα, χωρίς μετατόπιση της πραγματικής έδρας, από το ένα κράτος μέλος στο άλλο, ακόμη και αν η εν λόγω εταιρεία ασκεί την κύρια, αν όχι ολόκληρη, δραστηριότητά της στο πρώτο κράτος μέλος. Ο σκοπός της Polbud να απολαύει ευνοϊκότερης νομοθεσίας δεν συνιστά, αυτός καθαυτός, κατάχρηση της ελευθερίας εγκαταστάσεως.

3.6.3.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει καταρχήν την καθιέρωση διαδικασίας ώστε να καταστούν δυνατές τέτοιου είδους μετατροπές και την υιοθέτηση ουσιαστικών προϋποθέσεων προκειμένου να τερματιστεί η ανασφάλεια δικαίου των διαφοροποιημένων εθνικών κανόνων που επηρεάζει αρνητικά τις επιχειρήσεις, τα ενδιαφερόμενα μέρη και τα κράτη μέλη. Οι εθνικοί νόμοι, όπου υφίστανται, είναι συχνά ασύμβατοι ή δύσκολο να συνδυαστούν μεταξύ τους. Επιπλέον, περισσότερα από τα μισά κράτη μέλη δεν επιτρέπουν τις διασυνοριακές μετατροπές. Οι ΜΜΕ ιδίως επηρεάζονται αρνητικά, δεδομένου ότι συχνά δεν διαθέτουν τους πόρους για την εκτέλεση διασυνοριακών διαδικασιών μέσω δαπανηρών και πολύπλοκων εναλλακτικών μεθόδων.

3.6.4.

Η διαδικασία ξεκινά με την αρμόδια αρχή του κράτους μέλους αφετηρίας, η οποία εκδίδει προ της μετατροπής πιστοποιητικό μέσα σε ένα μήνα ή, σε περίπτωση επιφυλάξεων, η αρχή προβαίνει σε εμπεριστατωμένη έρευνα για έναν ακόμη μήνα. Η διαδικασία λήγει όταν το κράτος μέλος προορισμού, αφού λάβει υπόψη όλα τα σχετικά στοιχεία και πληροφορίες, καταχωρίσει τη μετατρεπόμενη εταιρεία εάν αυτή πληροί τη νομοθεσία του σχετικά με την καταχώριση και την προστασία των εργαζομένων. Η επικοινωνία μεταξύ των αρμόδιων αρχών διευκολύνεται μέσω του συστήματος διασύνδεσης των μητρώων επιχειρήσεων (BRIS). Οι επιφυλάξεις σχετικά με τη συμμετοχή των εργαζομένων αντιμετωπίζονται μέσω του δικαιώματός τους να ενημερώνονται και να έρχονται σε διαβούλευση σε εύθετο χρόνο με την εταιρεία. Η προστασία των εργαζομένων μπορεί επίσης να επιβεβαιωθεί από την αρχή του κράτους μέλους προορισμού. Σημαντικό ρόλο προς τούτο επιτελούν τα Ευρωπαϊκά Συμβούλια Εργαζομένων.

3.6.5.

Η ΕΟΚΕ θα ήθελε να εκφράσει την επιφύλαξή της ως προς το κατά πόσον μια χρονοβόρα και δαπανηρή διαδικασία πληροί τα κριτήρια ελευθερίας εγκατάστασης σε άλλο κράτος μέλος και συνάδει με την απόφαση του Δικαστηρίου της ΕΕ στην υπόθεση C-106/16 της Polbud. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι το Δικαστήριο ερμήνευσε το Άρθρο 54 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και εφάρμοσε τη γενική αρχή της αναλογικότητας. Συνεπώς, το δικαίωμα της εταιρείας για διασυνοριακή μετατροπή προέρχεται από την ίδια τη Συνθήκη, τα δε κράτη μέλη (αλλά και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ) θα πρέπει να προσέχουν ώστε να μην το παραβιάζουν. Κατά συνέπεια, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη διαδικασία μεταφοράς της εταιρικής έδρας (διασυνοριακή μετατροπή) στο κράτος μέλος αναχώρησης αλλά συνιστά η διαδικασία στο κράτος προορισμού (Άρθρο 86ιστ) να περιοριστεί σε έναν εκ των προτέρων έλεγχο των απαιτήσεών του για την υπαγωγή μιας μετατραπείσας εταιρείας στην εθνική έννομη τάξη (24). Πρέπει, ωστόσο, να υπάρχει μια γενική ρήτρα κατά της κατάχρησης του δικαιώματος εγκατάστασης της εταιρείας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η νέα διαδικασία δεν θα δημιουργήσει περιττή επιβάρυνση πέραν του δηλωθέντος σκοπού της και ταυτόχρονα θα δώσει στο κράτος μέλος προορισμού την ευχέρεια να ελέγξει το ενδεχόμενο κατάχρησης ακόμα και μετά τη μετατροπή.

3.6.6.

Επιπλέον, απαιτείται διευκρίνιση όσον αφορά την έννοια των «τεχνητών μεθοδεύσεων» μιας εταιρείας σε ένα κράτος μέλος προκειμένου να αποκτήσει αθέμιτα φορολογικά οφέλη. Πρόκειται για έννοια που χρησιμοποιείται πρωτίστως από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και περιλαμβάνεται σε αιτιολογικές σκέψεις και στο άρθρο 86γ παράγραφος 3. Πρόκειται για βασική έννοια που θα επιτρέπει ή θα απαγορεύει την ελευθερία εγκατάστασης μιας εταιρείας σε άλλο κράτος μέλος. Πρέπει να θεσπιστούν σαφή κριτήρια ή δείκτες ώστε η πραγματική οικονομική δραστηριότητα βασισμένη σε υγιείς οικονομικές αποφάσεις να μην εμποδίζεται δυνάμει της υπόθεσης Polbud του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

3.6.7.

Διασυνοριακές συγχωνεύσεις (25): Η πρόταση βασίζεται στη θετική εμπειρία με την οδηγία 2005/56/ΕΚ (26) για τις διασυνοριακές συγχωνεύσεις, η οποία ασχολείται μόνο με τις κεφαλαιουχικές εταιρείες, και αντιμετωπίζει τις ελλείψεις της. Η πρόταση εισάγει συνεπώς την εναρμόνιση του ουσιαστικού δικαίου για την προστασία των πιστωτών και των μετόχων, ενώ η οδηγία 2005/56/ΕΚ προέβλεπε μόνο διαδικαστικούς κανόνες, π.χ. για την υποχρέωση ενημέρωσης των μετόχων, αφήνοντας την ουσιαστική προστασία στα κράτη μέλη. Η πρόταση ζητεί πλέον το σχέδιο όρων συγχώνευσης να καθορίζει: — Εγγυήσεις για τους πιστωτές: η πρόταση εισάγει το τεκμήριο να μην θίγονται οι πιστωτές εάν πρόκειται να πληρωθούν από εγγυητή ή από την προκύπτουσα εταιρεία, βάσει διαπίστωσης από εκτίμηση ανεξάρτητου εμπειρογνώμονα όσον αφορά την κατάστασή τους. — Του δικαιώματος εξόδου για τους μετόχους που δεν ψήφισαν ή δεν έχουν δικαιώματα ψήφου, του δικαιώματος να λάβουν επαρκή αποζημίωση και του δικαιώματος προσφυγής στα εθνικά δικαστήρια κατά της προτεινόμενης σχέσης ανταλλαγής των μεριδίων.

3.6.8.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί επίσης με άλλα στοιχεία της πρότασης της Επιτροπής: α) Εναρμονισμένους κανόνες για την ενημέρωση των εργαζομένων με συγκεκριμένο και περιεκτικό τρόπο σχετικά με τις επιπτώσεις των διασυνοριακών συγχωνεύσεων, ενώ η οδηγία 2005/56/ΕΚ προέβλεπε μόνο συμμετοχή στο διοικητικό συμβούλιο και η κατάστασή τους να αντανακλάται στην έκθεση διαχείρισης. β) Εναρμονισμένους κανόνες για μια ταχεία διαδικασία λιγότερο σύνθετων συγχωνεύσεων ή απαλλαγή από την υποχρέωση σύνταξης έκθεσης ανεξάρτητου εμπειρογνώμονα μετά από συμφωνία όλων των μετόχων ή κατά τη συγχώνευση μητρικής εταιρείας με θυγατρική. γ) Διασύνδεση των μητρώων επιχειρήσεων για ανταλλαγή πληροφοριών — χρήσης ψηφιακών εργαλείων.

3.6.9.

Διασυνοριακές διασπάσεις (27): υπόκεινται σε διαφορετικούς ή μη συμβατούς εθνικούς κανόνες σε 13 μόνο κράτη μέλη, χωρίς ενωσιακή εναρμόνιση, παρά τη σημασία τους για την ανάπτυξη. Για να αποφευχθεί η κατάχρηση και να προστατευθούν οι ενδιαφερόμενοι, πρέπει να θεσπιστεί νομικό πλαίσιο της ΕΕ για τις κεφαλαιουχικές εταιρείες, παρόμοιο με των διασυνοριακών μετατροπών. Πρέπει να θεσπιστεί διαδικασία δύο σταδίων. Στο πρώτο στάδιο, συντάσσονται οι όροι της διάσπασης, μαζί με δύο πλήρως αιτιολογημένες εκθέσεις σχετικά με τις συνέπειες της διάσπασης για τους πιστωτές και τους εργαζομένους. Επιπλέον, για τις μεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις απαιτείται ανεξάρτητη έκθεση εμπειρογνώμονα. Αυτό είναι το πρώτο μόνο βήμα και η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η πρόταση πρέπει επίσης να καλύπτει τη διασυνοριακή διάσπαση με την απόκτηση περιουσιακών στοιχείων/υποχρεώσεων υφιστάμενων εταιρειών, και όχι μόνο την περίπτωση κατά την οποία δημιουργούνται νέες εταιρείες.

3.6.10.

Σήμερα, οι εθνικοί κανόνες διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών και ενίοτε επιβάλλουν υπερβολικές διοικητικές διαδικασίες τις οποίες η Επιτροπή πρέπει να αμβλύνει σε όλη τη νέα πρόταση προκειμένου να μην αποθαρρυνθούν οι επιχειρήσεις από την αναζήτηση νέων ευκαιριών. Αν και η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τους νέους κανόνες και διαδικασίες, πρέπει να εξεταστούν προσεκτικά ώστε να μην επιφέρουν πρόσθετο διοικητικό φόρτο και κόστος πέραν των στόχων που υπηρετούν όσον αφορά την προστασία των εργαζομένων, των πιστωτών και των μετόχων.

3.6.11.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την εξαίρεση των μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων στο Άρθρο 86ζ) της πρότασης από την υποχρέωση εξέτασης από ανεξάρτητο εμπειρογνώμονα, δεδομένου ότι το κόστος μιας έκθεσης ανεξάρτητου εμπειρογνώμονα θα ήταν υπερβολικό για τις πολύ μικρές και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

3.6.12.

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να τονίσει το ρόλο των ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων στην αποκάλυψη περιπτώσεων απάτης μόνο στις μεγάλες επιχειρήσεις κατά την εξέταση και συλλογή των εταιρικών εγγράφων με γραπτή έκθεση, εφόσον πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις, π.χ. αποτελεσματική δομή εσωτερικού ελέγχου και τυποποιημένες διαδικασίες για την πρόληψη και το μετριασμό ενδεχόμενων συγκρούσεων συμφερόντων και την εξασφάλιση της ανεξαρτησίας των εκθέσεων που αφορούν τους μετόχους.

3.6.13.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει θερμά την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με την οποία θεσπίζεται για πρώτη φορά η διαδικασία διασυνοριακής μετατροπής και η οποία συμπληρώνει τις ήδη καθιερωμένες διαδικασίες διασυνοριακών συγχωνεύσεων και διασπάσεων ενισχύοντας την προστασία των ενδιαφερόμενων φορέων. Ωστόσο, οι επακόλουθες διαφορές μεταξύ των διαδικασιών για τις διασυνοριακές συγχωνεύσεις, αφενός, και για τις διασυνοριακές μετατροπές και διασπάσεις, αφετέρου, ενδέχεται να επηρεάσουν τη συγκριτική ελκυστικότητα των τελευταίων. Η ΕΟΚΕ προτείνει επίσης στην Επιτροπή να αναλύσει αυτόν τον αντίκτυπο.

3.6.14.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την πρόθεση της Επιτροπής να προστατέψει τα υφιστάμενα δικαιώματα συμμετοχής των εργαζομένων. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι στην εταιρεία που θα προκύψει από μια διασυνοριακή μετατροπή πρέπει να ισχύουν τουλάχιστον τα ίδια επίπεδα για όλα τα στοιχεία συμμετοχής των εργαζομένων με αυτά που ισχύουν στο δίκαιο του κράτους μέλους προέλευσης, σύμφωνα με τη διαδικασία και με τους τυπικούς κανόνες που προβλέπονται στην οδηγία 2001/86/ΕΚ (28).

3.6.15.

Η ΕΟΚΕ τονίζει το σημαντικό ρόλο των Ευρωπαϊκών Συμβουλίων Εργαζομένων που έχουν συσταθεί σε προς μετατροπή επιχειρήσεις μεγάλου μεγέθους και ζητεί την ενίσχυση της συμμετοχής τους, δυνάμει της Οδηγίας 2009/38/ΕΚ (29).

3.7.

Ως γενική παρατήρηση, η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη πλήρους προσβασιμότητας στα άτομα με αναπηρία όλων των ψηφιακών εργαλείων και διαδικασιών για τους σκοπούς αυτών των προτάσεων, ιδίως δε τα άτομα με προβλήματα όρασης.

---

(1)  COM(2018) 239 final

(2)  COM(2018) 241 final

(3)  Οδηγία (ΕΕ) 2017/1132 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 14ης Ιουνίου 2017, σχετικά με ορισμένες πτυχές του εταιρικού δίκαιου (EE L 169 της 30.6.2017, σ. 46).

(4)  COM(2018) 239 final.

(5)  COM(2015) 550 final.

(6)  Cartesio, C-210/06, ECLI:EU:C:2008:723, σκέψεις 109 έως 112, VALE, C-378/10, ECLI:EU:C:2012:440, σκέψη 32.

(7)  Polbud — Wykonawstwo, υπόθεση C-106/16, ECLI:EU:C:2017:804.

(8)  Βλέπε υποσημειώσεις 6 και 7.

(9)  COM(2018) 241 final.

(10)  EE L 169 της 30.6.2017, σ. 46.

(11)  COM(2015) 192 final.

(12)  COM(2016) 179 final.

(13)  Οδηγία 2011/16/EE του Συμβουλίου, της 15ης Φεβρουαρίου 2011, σχετικά με τη διοικητική συνεργασία στον τομέα της φορολογίας και με την κατάργηση της οδηγίας 77/799/ΕΟΚ (ΕΕ L 64 της 11.3.2011, σ. 1).

(14)  COM(2018) 239 final.

(15)  COM(2018) 241, σ. 3.

(16)  COM(2018) 241, σ. 5.

(17)  EE L 156 της 16.6.2012, σ. 1.

(18)  EE L 144 της 10.6.2015, σ. 1.

(19)  COM(2017) 256 final.

(20)  Άρθρο 10 της κωδικοποιημένης Οδηγίας για το εταιρικό δίκαιο (ΕΕ) 2017/1132.

(21)  Οδηγία 2011/16/EE του Συμβουλίου, της 15ης Φεβρουαρίου 2011, σχετικά με τη διοικητική συνεργασία στον τομέα της φορολογίας και με την κατάργηση της οδηγίας 77/799/ΕΟΚ (ΕΕ L 64 της 11.3.2011, σ. 1).

(22)  Πράξη με την οποία μια εταιρεία που έχει συσταθεί και καταχωρισθεί σύμφωνα με τη νομοθεσία ενός κράτους μέλους μετατρέπεται σε άλλη εταιρεία που έχει συσταθεί και καταχωρισθεί σύμφωνα με τη νομοθεσία άλλου κράτους μέλους, διατηρώντας τη νομική της προσωπικότητα και χωρίς να τίθεται υπό εκκαθάριση.

(23)  Υπόθεση C-106/16. ECLI:EU:C:2017:804. Η Polbud ήταν εταιρεία που συστάθηκε στην Πολωνία και αποφάσισε να μεταφέρει την καταστατική έδρα της εταιρείας στο Λουξεμβούργο, χωρίς μεταβολή στον τόπο της πραγματικής έδρας της εταιρείας. Στο πολωνικό εμπορικό μητρώο καταγράφηκε η έναρξη διαδικασίας εκκαθάρισης και διορίστηκε εκκαθαριστής. Το 2013, η καταστατική έδρα της Polbud μεταφέρθηκε στο Λουξεμβούργο. Στη συνέχεια, η Polbud μετατράπηκε σε «Consoil Geotechnik SARL», εταιρεία υπό τη νομοθεσία του Λουξεμβούργου. Περαιτέρω, η Polbud υπέβαλε αίτηση στο αρμόδιο για την τήρηση του μητρώου δικαστήριο της Πολωνίας για τη διαγραφή της από το πολωνικό εμπορικό μητρώο. Το δικαστήριο απέρριψε την αίτηση διαγραφής. Η Polbud άσκησε προσφυγή κατά της απόφασης. Το Ανώτατο Δικαστήριο της Πολωνίας, ενώπιον του οποίου ασκήθηκε προσφυγή, ερωτά αρχικά το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης εάν η ελευθερία εγκατάστασης ισχύει για τη μεταφορά μόνο της καταστατικής έδρας μιας εταιρείας που έχει συσταθεί σύμφωνα με τη νομοθεσία ενός κράτους μέλους στο έδαφος άλλου κράτους μέλους, όπου η εν λόγω εταιρεία μετατρέπεται σε εταιρεία σύμφωνα με τη νομοθεσία αυτού του άλλου κράτους μέλους, όταν δεν υφίσταται μεταβολή στον τόπο της πραγματικής έδρας της εταιρείας αυτής. Βλέπε επίσης https://curia.europa.eu/jcms/upload/docs/application/pdf/2017-10/cp170112el.pdf

(24)  Αποφάσεις του Δικαστηρίου στην υπόθεση C-378/10, Vale Epitesi, ECLI:EU:C:2012:440, σκέψη 31 και την υπόθεση Polbud C-106/16, ECLI:EU:C:2017:804, σκέψεις 33, 35, 44.

(25)  Πράξη με την οποία δύο ή περισσότερες εταιρείες από δύο ή περισσότερα κράτη μέλη μεταφέρουν τα περιουσιακά στοιχεία και τις υποχρεώσεις τους σε μια υφιστάμενη (εξαγοράζουσα) ή νέα εταιρεία.

(26)  Οδηγία 2005/56/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Οκτωβρίου 2005, για τις διασυνοριακές συγχωνεύσεις κεφαλαιουχικών εταιρειών. Αποτελεί πλέον μέρος της οδηγίας για την κωδικοποίηση του 2017.

(27)  Πράξη με την οποία μια εταιρεία κατανέμει και μεταβιβάζει όλα ή ορισμένα από τα περιουσιακά στοιχεία και τις υποχρεώσεις της σε υφιστάμενη(-ες) ή νέα(-ες) εταιρεία/εταιρείες σε άλλο κράτος μέλος.

(28)  Οδηγία 2001/86/ΕΚ του Συμβουλίου, της 8ης Οκτωβρίου 2001, για τη συμπλήρωση του καταστατικού της ευρωπαϊκής εταιρείας όσον αφορά το ρόλο των εργαζομένων (ΕΕ L 294 της 10.11.2001, σ. 22).

(29)  Οδηγία 2009/38/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 6ης Μαΐου 2009, για τη θέσπιση ευρωπαϊκού συμβουλίου εργαζομένων ή διαδικασίας σε επιχειρήσεις και ομίλους επιχειρήσεων κοινοτικής κλίμακας με σκοπό να ενημερώνονται οι εργαζόμενοι και να ζητείται η γνώμη τους (αναδιατύπωση) (ΕΕ L 122 της 16.5.2009, σ. 28).

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα α) «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση του προγράμματος-πλαισίου έρευνας και καινοτομίας “Ορίζοντας Ευρώπη” και των κανόνων συμμετοχής και διάδοσής του»

[COM(2018) 435 final — 2018/0224 (COD)]

και

β) «Πρόταση απόφασης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση του ειδικού προγράμματος υλοποίησης του προγράμματος Ορίζοντας Ευρώπη — Πρόγραμμα-πλαίσιο έρευνας και καινοτομίας»

[COM(2018) 436 final — 2018/0225 (COD)]

(2019/C 62/05)

Εισηγητής: ο κ.

Gonçalo LOBO XAVIER

Αιτήσεις γνωμοδότησης	α) Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 14.6.2018 Συμβούλιο, 25.6.2018 β) Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 14.6.2018 Συμβούλιο, 27.6.2018
Νομική βάση	α) άρθρο 173 παράγραφος 3, άρθρο 182 παράγραφοι 1, 4 και 5, άρθρο 188 της ΣΛΕΕ και άρθρο 7 παράγραφος 5 της Συνθήκης Ευρατόμ β) άρθρο 173 παράγραφος 3 και άρθρο 182 παράγραφος 4 της ΣΛΕΕ
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	2.10.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	17.10.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	538
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	187/1/2

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατέστησε σαφές ότι η Έρευνα και η Καινοτομία (Ε&Κ) πρέπει να εξακολουθήσουν να αποτελούν βασική προτεραιότητα της ΕΕ και στο πλαίσιο του επόμενου πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου 2021-2027. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της καθότι πολλές από τις συστάσεις που είχε διατυπώσει σχετικά με την ενδιάμεση αξιολόγηση του προγράμματος «Ορίζοντας 2020» ελήφθησαν υπόψη σε τομείς όπως η συνεργατική έρευνα και κινητικότητα, ενώ συγχρόνως εφαρμόστηκαν μέτρα για την ενίσχυση της καινοτομίας, την εξομάλυνση των ανισοτήτων μεταξύ των περιφερειών, την προώθηση δραστηριοτήτων έρευνας και καινοτομίας μεταξύ των πολιτών, τη βελτίωση των χαμηλών ποσοστών επιτυχίας και τη μείωση του διοικητικού φόρτου (1).

1.2.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η επιστήμη, η έρευνα και η καινοτομία πρέπει να αποτελούν βασικά στοιχεία της διαδικασίας οικοδόμησης κοινοτήτων στην Ευρώπη και τάσσεται, επομένως, υπέρ της προσέγγισης που ακολουθεί το πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη» προκειμένου να φέρει τους πολίτες πιο κοντά στις σχετικές δραστηριότητες και τα συναφή επιτεύγματα. Για τον σκοπό αυτόν, στο πλαίσιο της στρατηγικής που εφαρμόζεται για να ενθαρρυνθούν τα κράτη μέλη να στηρίξουν περισσότερο τη συγκεκριμένη προσπάθεια, πρέπει να ενταχθεί η αποτελεσματική διάδοση όχι μόνο των ευκαιριών που δημιουργεί το πρόγραμμα, αλλά και των επιπτώσεων των δραστηριοτήτων καινοτομίας και έρευνας στη ζωή των πολιτών.

1.3.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ του σχεδιασμού αποστολών Ε&Κ στο πλαίσιο της στρατηγικής που ακολουθεί το πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη», προκειμένου να επιτύχει αποτελέσματα με μεγαλύτερο αντίκτυπο στους τομείς της Ε&Κ και να επιφέρει ουσιαστικές αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται οι πολίτες την επιστήμη και τον αντίκτυπό της στην καθημερινή τους ζωή. Η ΕΟΚΕ ζητεί να καθοριστούν το ταχύτερο δυνατό στρατηγικές αποστολές που είναι σε θέση να τονώσουν τα οικοσυστήματα έρευνας και καινοτομίας σε ολόκληρη την Ευρώπη και που δίνουν ώθηση στη συνεργατική έρευνα, η οποία αποτελεί το κύριο μέσο μετάδοσης γνώσεων και δημιουργίας αντικτύπου. Οι αποστολές θα πρέπει να εστιάζουν σε συγκεκριμένους, ποσοτικά μετρήσιμους και εφικτούς στόχους και θα πρέπει να είναι ανοικτές σε όλους τους πιθανούς συμμετέχοντες, συλλέγοντας αριστεία από διάφορα μέρη της Ευρώπης.

1.4.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει το γεγονός ότι οι αποστολές θα είναι ανοικτές σε ποικίλες λύσεις από τη βάση προς την κορυφή και θα καλύπτουν ολόκληρο τον κύκλο ζωής της Ε&Κ. Καθότι οι αποστολές θα πρέπει να θέτουν μεσοπρόθεσμους έως μακροπρόθεσμους στόχους, η πρωταρχική σημασία της έρευνας χαμηλού επιπέδου τεχνολογικής ετοιμότητας (Technological Readiness Level/TRL) θα πρέπει να αντικατοπτρίζεται επίσης στην προσέγγιση που υιοθετούν. Οι αποστολές δεν θα πρέπει να εστιάζονται αποκλειστικά και μόνο σε γραμμικά μοντέλα καινοτομίας, τα οποία συχνά περιορίζονται στην επαυξητική καινοτομία, αλλά θα πρέπει να παρέσχουν ρητώς κίνητρα για μοντέλα ανατρεπτικής καινοτομίας.

1.5.

Η ΕΟΚΕ, ως ο εκπρόσωπος της οργανωμένης κοινωνίας πολιτών, είναι μεν πρόθυμη να συμβάλει ενεργά στη διαδικασία του από κοινού σχεδιασμού και στηρίζει την ιδέα των αποστολών, όμως δεν πρέπει να λησμονείται ότι, όταν οι αποφάσεις λαμβάνονται πολύ κοντά στους τελικούς χρήστες, είναι πιθανό να περιορίζεται το πεδίο εφαρμογής των αποστολών και να προκαλείται αναστάτωση. Τα συμβούλια των αποστολών θα πρέπει να διαθέτουν υψηλή ποιότητα και επαρκή κρίσιμη μάζα από όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς, ώστε να αποφεύγονται οι οριακές έρευνες ή, στο αντίθετο άκρο, οι αποστολές που υπερβαίνουν κατά πολύ τις υφιστάμενες τεχνικές/τεχνολογικές ικανότητες.

1.6.

Η ΕΟΚΕ υποδεικνύει το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας (ΕΣΚ) ως σημαντικό μέσο για τη στήριξη της ρηξικέλευθης καινοτομίας και την τόνωση της επιχειρηματικότητας και της ανταγωνιστικότητας σε επίπεδο ΕΕ. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, και λαμβάνοντας υπόψη το ευρωπαϊκό τοπίο, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το ΕΣΚ θα πρέπει να εστιάσει συγκεκριμένα σε ιδιαίτερα καινοτόμες και ρηξικέλευθες ΜΜΕ και νεοφυείς επιχειρήσεις.

1.7.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την άποψη ότι το πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη» θα πρέπει να περιλαμβάνει με συστηματικό τρόπο τις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες (social sciences and humanities/SSH). Η προσέγγιση των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών θα πρέπει να γίνει συνδυαστικά με την προσέγγιση της τεχνολογίας. Η καινοτομία υπερβαίνει κατά πολύ την τεχνολογία, και ο συγκερασμός των διαφόρων οραμάτων, αντισταθμίσεων και προκλήσεων θα συμβάλλει στην καλύτερη διαμόρφωση του τοπίου Ε&Κ στην Ευρώπη. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η «υπέρβαση της τεχνολογίας» θα δώσει ώθηση στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη».

1.8.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της πολιτικής προσέγγισης της «ανοικτής επιστήμης» (open science) ως μέσου εστίασης στην επιστήμη αριστείας και στη γνώση υψηλής ποιότητας. Η ανοικτή επιστήμη είναι ζωτικής σημασίας για τη συνολική επιστημονική ανάπτυξη των ευρωπαϊκών θεσμών, ωστόσο, θα πρέπει να ληφθεί μέριμνα για τον καθορισμό συγκεκριμένου χρονοδιαγράμματος δημοσίευσης όλων των επιστημονικών αποτελεσμάτων, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι όλα τα αποτελέσματα που προκύπτουν από τα έργα θα καθίστανται διαθέσιμα σε ενδεδειγμένα αρχεία καταγραφής δεδομένων και εντός σαφώς καθορισμένων χρονικών πλαισίων. Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την ανοικτή πρόσβαση στις δημοσιεύσεις και στα ερευνητικά δεδομένα, ωστόσο συνιστώνται θερμά οι τακτικές διαβουλεύσεις με τους ενδιαφερόμενους φορείς στον ερευνητικό τομέα αναφορικά με τις μελλοντικές απαιτήσεις στο πεδίο της «ανοικτής επιστήμης». Οι ισχύουσες δυνατότητες αυτοεξαίρεσης θα πρέπει να διατηρηθούν στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη».

1.9.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι η εκ νέου σχεδιασμένη δομή των πυλώνων θα βελτιώσει την εσωτερική συνοχή, συγκεκριμένα μέσω της ενσωμάτωσης βιομηχανικών τεχνολογιών στον δεύτερο πυλώνα, ενισχύοντας τη συμβολή της βιομηχανίας στην αντιμετώπιση παγκόσμιων προκλήσεων, και αντιστοιχίζοντας την προσφορά με τη ζήτηση για νέες λύσεις. Η εν λόγω προσέγγιση είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και, στο πλαίσιο αυτό, μια πρόταση θα ήταν η προώθηση των κοινοπραξιών που κλείνουν τον κύκλο της καινοτομίας, δηλαδή που περιλαμβάνουν τους ακαδημαϊκούς εταίρους που δημιουργούν, τους παρόχους λύσεων που αναπτύσσουν καινοτόμες λύσεις και τους τελικούς χρήστες που εκφράζουν τις ανάγκες τους ούτως ώστε να είναι σε θέση να λειτουργούν με βιώσιμο τρόπο.

1.10.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί επίσης τον στόχο για περαιτέρω απλούστευση των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις, προκειμένου να διευκολυνθεί ο συνδυασμός διαφόρων κονδυλίων, κάτι το οποίο μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στην υπέρβαση των τεράστιων ανισοτήτων μεταξύ των κρατών μελών και των περιφερειών όσον αφορά τον αριθμό επιτυχημένων σχεδίων Ε&Ι. Οι συνέργειες μεταξύ των διαφόρων χρηματοδοτικών προγραμμάτων και των πολιτικών της Ένωσης, συγκεκριμένα δε, με τα διαρθρωτικά ταμεία μέσω συμβατών κανονισμών, είναι ζωτικής σημασίας προκειμένου να διασφαλιστεί ο μέγιστος αντίκτυπος των έργων Ε&Κ.

1.11.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η υποστήριξη της κινητικότητας των ερευνητών μέσω των δράσεων «Marie Skłodowska-Curie» (MSCA) είναι επίσης θεμελιώδους σημασίας για την περαιτέρω ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας, ενώ, παράλληλα, οι ενωσιακές και οι εθνικές πολιτικές πρέπει να αποβλέπουν στην καθιέρωση ενδεδειγμένων και ελκυστικών συνθηκών εργασίας για τους επαγγελματίες, με στόχο την αποφυγή του φαινομένου της «διαρροής εγκεφάλων», το οποίο είναι όντως αντιπαραγωγικό για την επίτευξη συνοχής στην ΕΕ. Επιπλέον, είναι απαραίτητο να ενισχυθεί η υποστήριξη προς τους ερευνητές οι οποίοι βρίσκονται στην αρχή της επαγγελματικής τους σταδιοδρομίας στο πλαίσιο του προγράμματος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (ΕΣΕ).

1.12.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι θα πρέπει να δοθεί ξεχωριστή έμφαση στην επιστημονική εκπαίδευση και την επικοινωνία όσον αφορά την επιστήμη στο πλαίσιο του πυλώνα «Ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας». Με τον τρόπο αυτό θα ενδυναμωθεί η επιστήμη από κοινού με την κοινωνία και προς όφελός της στο πλαίσιο αυτού του πυλώνα και, κατά συνέπεια, στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη».

2.   Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόσφατη προσπάθεια της Επιτροπής να τονώσει την ευρωπαϊκή ανάπτυξη μέσω νέων και μετρήσιμων ευρωπαϊκών πολιτικών που υποστηρίζονται από την εντατικότερη προώθηση δραστηριοτήτων Ε & Α+Κ, οι οποίες μπορούν να εξασφαλίσουν ηγετική θέση στην Ευρώπη σε πολλούς τομείς (2). Η ευρωπαϊκή κοινότητα φορέων καινοτομίας και ερευνητών έχει μεν επιτύχει πολλούς στόχους τα τελευταία χρόνια, όμως το γεγονός αυτό εξακολουθεί να μην εκτιμάται πλήρως από τους Ευρωπαίους πολίτες για διάφορους λόγους, όπως η έλλειψη ενημέρωσης, η ανεπαρκής δέσμευση της κοινότητας ή ακόμη και η αδιαφορία των πολιτών για τα επιστημονικά επιτεύγματα. Είναι, επομένως, καίριας σημασίας να αλλάξει αυτή η αντίληψη που επικρατεί στους κόλπους της ευρωπαϊκής κοινωνίας, όχι μόνο βραχυπρόθεσμα, αλλά και προκειμένου να προετοιμαστεί το έδαφος για την ανάπτυξη ενός μακροπρόθεσμου οικοσυστήματος καινοτομίας και επιστήμης ενσωματωμένο σε ολόκληρο το κοινωνικό σύνολο.

2.2.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της προσέγγισης ότι οι απόψεις των πολιτών μπορούν να αλλάξουν μέσω του καθορισμού βασικών παγκόσμιων προκλήσεων, η οποία εντάσσεται στο πλαίσιο μιας εντατικής προσπάθειας κινητοποίησης της κοινωνίας και συμμετοχής της στο ευρωπαϊκό εγχείρημα. Η τόνωση της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης μέσω της καινοτομίας είναι θεμελιώδους σημασίας, και πρέπει να λαμβάνεται υπόψη από τους ηγέτες κατά τον καθορισμό προτεραιοτήτων πολιτικής. Δεν μπορεί κανείς να υποστηρίζει απλώς ότι οι δραστηριότητες Ε & Α+Κ συμβάλλουν σημαντικά στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και στην ανάπτυξη. Δεν αρκεί απλώς να παρέχεται η πληροφορία ότι τα δύο τρίτα της τρέχουσας οικονομικής ανάπτυξης στην Ευρώπη οφείλονται σε δραστηριότητες ΕΑΚ. Τα κράτη μέλη πρέπει να συμμετέχουν σε αυτή τη συλλογική προσπάθεια.

2.3.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση για νέο ευρωπαϊκό πρόγραμμα Ε&Κ που αποσκοπεί στη στήριξη και την τόνωση της Ε&Κ σε επίπεδο ΕΕ κατά την περίοδο 2021-2027, καθώς και τις βασικές συνιστώσες της, συγκεκριμένα δε την έμφαση στην ανοικτή επιστήμη, στις παγκόσμιες προκλήσεις και τη βιομηχανική ανταγωνιστικότητα, καθώς και στην ανοικτή καινοτομία. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ακράδαντα ότι η προσέγγιση της συνδημιουργίας, μέσω της οποίας επιδιώκεται η συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων φορέων στην κοινότητα γνώσης και καινοτομίας, αποτελεί τη βάση για την τόνωση της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας, τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, την κοινωνική συνοχή, και ιδίως για την καταπολέμηση της ανεργίας που πλήττει τους νέους, καθώς και για την προστασία του περιβάλλοντος σε συμφωνία πάντοτε με το Θεματολόγιο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών έως το 2030 και τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης (ΣΒΑ).

2.4.

Το πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη» φαίνεται να αντικατοπτρίζει την προτεραιότητα της Επιτροπής να δημιουργήσει ένα οικοσύστημα καινοτομίας και επιστήμης που θα εξασφαλίσει στην ΕΕ τη δυνατότητα να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητά της μέσω διαρθρωτικών δραστηριοτήτων με οικονομικό και κοινωνικό αντίκτυπο. Αυτό επιβεβαιώνεται όχι μόνο από την προτεινόμενη αύξηση της χρηματοδότησης, αλλά και από τις δραστηριότητες που προβλέπονται στο πλαίσιο των τριών πυλώνων του προγράμματος.

2.5.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ των βασικών νέων στοιχείων που επισημαίνει η πρόταση για το πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη», τα οποία είναι, συγκεκριμένα, τα εξής: i) η στήριξη ρηξικέλευθων καινοτομιών μέσω του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Καινοτομίας· ii) η δημιουργία μεγαλύτερου αντικτύπου μέσω προσανατολισμού προς τις αποστολές και της συμμετοχής των πολιτών: αποστολές Ε&Κ· iii) η ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας· iv) η ενίσχυση του ανοιχτού χαρακτήρα μέσω σθεναρότερης πολιτικής στον τομέα της ανοικτής επιστήμης· και v) ο εξορθολογισμός του χρηματοδοτικού τοπίου μέσω νέας προσέγγισης όσον αφορά τις ευρωπαϊκές συμπράξεις.

2.6.

Η δρομολόγηση αποστολών έρευνας και καινοτομίας, από τη βάση προς την κορυφή, σε επίπεδο ΕΕ οι οποίες θα εστιάζουν στις παγκόσμιες προκλήσεις και τη βιομηχανική ανταγωνιστικότητα ενδέχεται να είναι ένας καλός τρόπος ενίσχυσης της συμμετοχής της κοινωνίας σε δραστηριότητες επιστήμης και καινοτομίας. Η συγκεκριμένη προσέγγιση ενδέχεται να είναι ένας επιτυχημένος τρόπος ενίσχυσης της συμμετοχής της κοινωνίας και των πολιτών στις αποστολές που θα καθοριστούν και ταυτόχρονα θα δημιουργήσει μια αίσθηση κοινότητας η οποία μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στην επίτευξη σημαντικών αποτελεσμάτων και αντικτύπου. Για μια ακόμη φορά επισημαίνεται ότι ο ρόλος της οργανωμένης κοινωνίας πολιτών σε αυτή τη διαδικασία θα μπορούσε να είναι καθοριστικός.

2.7.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί επίσης το γεγονός ότι το πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη» θα στηρίξει «συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα» (ΣΔΙΤ) ως αποτελεσματικό μέσο τόνωσης της συνεργατικής έρευνας που εστιάζει στην Ε&Κ με γνώμονα τη βιομηχανία, δίνοντας έμφαση σε λιγότερες συμπράξεις με μεγαλύτερο αντίκτυπο. Η Ευρώπη πρέπει να αποδεχθεί ότι απομένουν ακόμη να γίνουν πολλά έως ότου ομαλοποιηθεί η συγκεκριμένη διαδικασία και διασφαλιστεί η αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ ακαδημαϊκής κοινότητας και βιομηχανίας. Υπάρχουν, βεβαίως, πολλά καλά παραδείγματα και ορθές πρακτικές, όμως, υπάρχουν επίσης και πολλά περιθώρια για βελτίωση. Οι ΣΔΙΤ συνιστούν ένα από τα εργαλεία που συμβάλλουν στη μείωση του χάσματος μεταξύ αυτών των δύο διαφορετικών αλλά συμπληρωτικών κόσμων: της ακαδημαϊκής κοινότητας και της βιομηχανίας/αγοράς.

2.8.

Για μια ακόμη φορά (3), η ΕΟΚΕ καλεί μετ’ επιτάσεως την Επιτροπή να συνεχίσει να καταβάλλει προσπάθειες για τη μείωση του επιπέδου της γραφειοκρατίας στους κόλπους του προγράμματος «Ορίζοντας». Η ΕΟΚΕ επικροτεί επομένως την πρόταση της Επιτροπής για λιγότερη γραφειοκρατία και καλύτερο «χρόνο διάθεσης στην αγορά»/επίπεδο ανταπόκρισης στις προτάσεις, όπως φαίνεται, για παράδειγμα, στο πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020», σε σχέση με το «μέσο για τις ΜΜΕ». Βασικός στόχος του προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη» πρέπει να είναι η απλούστευση, συγκεκριμένα δε όσον αφορά τον χρόνο επιχορήγησης και ακολούθως εισόδου στην αγορά, τα ποσοστά διαρκούς χρηματοδότησης, τον μειωμένο αριθμό μέσων, την περιορισμένη χρήση δελτίων χρόνου εργασίας, την ευρεία χρήση κατ’ αποκοπή ποσών κ.λπ.

2.9.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι, παράλληλα με τη μείωση της γραφειοκρατίας, τη βελτίωση της απλούστευσης και τη διεξαγωγή περισσότερο προβεβλημένης εκστρατείας για την προσέλκυση ΜΜΕ σε δραστηριότητες καινοτομίας και Ε&Κ, ιδιαίτερα ευπρόσδεκτη είναι η ιδέα στην οποία βασίζεται το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας (ΕΣΚ), κυρίως όσον αφορά την τόνωση της εμπορικής αξιοποίησης, την επέκταση των καινοτομιών και τους επιχειρηματίες. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ουσιαστικά ότι, με τη στρατηγική αυτή, είναι πιθανό να αυξηθεί ο βαθμός επιτυχίας εάν ληφθεί υπόψη ότι κάποιες από τις ιδέες και τις νεοφυείς επιχειρήσεις δεν υπήρξαν επιτυχείς στο παρελθόν, για διάφορους λόγους τους οποίους επιθυμεί να εξετάσει το ΕΣΚ. Δεν πρέπει δε να λησμονείται η ανάγκη μείωσης της απροθυμίας ανάληψης κινδύνων από την οποία διέπεται η ευρωπαϊκή νοοτροπία. Το ΕΣΚ θα συμβάλει στην προσπάθεια αυτή και θα πρέπει να συμπεριλάβει δράσεις Ε&Κ υψηλού κινδύνου στους συνολικούς στόχους του και στα κριτήρια αξιολόγησης.

2.10.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει μεν την ιδέα περί συμμετοχής περισσότερων ΜΜΕ και νεοφυών επιχειρήσεων στο πρόγραμμα, όμως διατηρεί κάποιες επιφυλάξεις σχετικά με την πρόταση περί επέκτασης. Ανεξάρτητα από προηγούμενες προσπάθειες που έχουν καταβληθεί μέσω των προγραμμάτων-πλαισίων, θα πρέπει να επιδιωχθεί η αύξηση της συμμετοχής των ΜΜΕ σε δραστηριότητες που βασίζονται στην Ε&K και το πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη» αποτελεί την καλύτερη ευκαιρία για να ενθαρρυνθεί η συμμετοχή τους. Η ιδέα περί μεγαλύτερης συμμετοχής μέσω κεφαλαίων μπορεί να είναι καλή, ωστόσο, το μήνυμα θα πρέπει να είναι σαφές προς όλες τις επιχειρήσεις. Το γεγονός ότι οι ΜΜΕ εξακολουθούν να υιοθετούν μια διαφορετική προοπτική όσον αφορά το «ιδιοκτησιακό καθεστώς του κεφαλαίου» (capital ownership) προϋποθέτει την εξασφάλιση λεπτομερών εξηγήσεων από το πρόγραμμα, προκειμένου να προωθηθεί η συμμετοχή της κοινότητας και να αποφευχθούν οι παρερμηνείες. Κατά μακρά παράδοση, τα κεφάλαια των ΜΜΕ προέρχονται από οικογενειακές επιχειρήσεις και οι προτάσεις περί «ανοίγματος» των κεφαλαίων τους στην αγορά, οι οποίες χρηματοδοτούνται από το εν λόγω πρόγραμμα, ενδέχεται να εγείρουν συγκεκριμένα ζητήματα. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ προτρέπει την Επιτροπή να είναι ιδιαίτερα σαφής κατά τη διατύπωση αυτής της ενδιαφέρουσας πρότασης.

2.11.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί επίσης με την αρχή ότι δεν θα υπάρξουν άλλες ενωσιακές επενδύσεις χρηματοοικονομικού χαρακτήρα για επιχειρηματίες χωρίς προηγούμενο διάλογο με την ΕΕ. Το εν λόγω «μήνυμα», που εστάλη πρόσφατα από τον Επίτροπο κ. Moedas σε δημόσια συνεδρίαση, αντικατοπτρίζει μεν τη φιλόδοξη ιδέα της αμεσότερης αλληλεπίδρασης με τους επιχειρηματίες και τους υποψήφιους, αποτελεί, όμως, ταυτόχρονα πολύ ριψοκίνδυνη στάση: δεν είναι ακόμη σαφές τι είδους πόροι θα διατεθούν για τις συνεντεύξεις με τους υποψήφιους και, επιπλέον, πρέπει να διασφαλιστεί η αποτελεσματικότητα της όλης διαδικασίας. Η ΕΟΚΕ είναι, πάντως, πλήρως διατεθειμένη να στηρίξει αυτή τη νέα προσέγγιση και προσφέρεται μάλιστα να συνεργαστεί στο πλαίσιο αυτής της διαδικασίας και να συνεισφέρει με την εμπειρογνωσία των μελών της και με τη στήριξη των οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών την οποία απολαμβάνουν τα μέλη της.

2.12.

Τέλος, η ΕΟΚΕ επικροτεί επίσης τις προσπάθειες που φαίνεται να καταβάλλονται για την τόνωση της συνέργειας μεταξύ των κονδυλίων των διαφόρων προγραμμάτων. Οι συνέργειες μεταξύ κονδυλίων θα μπορούσαν να συμβάλουν καθοριστικά στη μόχλευση και την τόνωση των ικανοτήτων Ε&Κ σε διάφορες περιφέρειες της Ευρώπης. Βασική συνιστώσα θα πρέπει να είναι η ενίσχυση των συνεργειών με άλλα χρηματοδοτικά προγράμματα και πολιτικές της Ένωσης, συγκεκριμένα δε με τα διαρθρωτικά ταμεία μέσω συμβατών κανονισμών. Ουσιαστικά, σύμφωνα με τους κανονισμούς του ΠΔΠ για τα ταμεία συνοχής, τα κράτη μέλη μπορούν να μεταφέρουν κονδύλια ύψους έως 5 % από ένα ταμείο σε άλλο, γεγονός που τους δίνει τη δυνατότητα να μεταφέρουν χρήματα για επενδύσεις σε άλλους βασικούς τομείς που προσδιορίζονται. Αυτό θα μπορούσε να είναι ένα ακόμη σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση της εξασφάλισης της μεγαλύτερης συμμετοχής των κρατών μελών στην επίτευξη του στόχου του προγράμματος καινοτομίας και της αναβάθμισης του επιστημονικού θεματολογίου. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι μόνο με τη συμμετοχή του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα μπορεί να θεωρηθεί επιτυχημένο το πρόγραμμα και να έχει αντίκτυπο στην καθημερινή ζωή των πολιτών. Μια άλλη σημαντική πτυχή είναι η εναρμόνιση των κανόνων και των κανονισμών των διαφόρων ταμείων, τουλάχιστον για το ίδιο είδος δραστηριοτήτων, και, ιδίως, για τις δραστηριότητες έρευνας και καινοτομίας.

3.   Η πρόταση για το πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη» (2021-2027)

3.1.

Η πρόταση της Επιτροπής για το πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη» βασίζεται στην εξαγγελία ενός σημαντικού επιτεύγματος: στην υλοποίηση προγράμματος Ε&Κ ύψους 100 δισεκατ. ευρώ, το οποίο αποτελεί ήδη ένα βήμα προόδου για μια ευρωπαϊκή κοινότητα γνώσης που βασίζεται στην επιστήμη και την καινοτομία. Σχετικά με αυτό, το γεγονός ότι τα κράτη μέλη συναίνεσαν σε αυτή την αύξηση του προϋπολογισμού καταδεικνύει όχι μόνο πολιτική δέσμευση αλλά και ένα σαφές μήνυμα προς όλο τον κόσμο: η Ευρώπη θέλει να έχει ηγετική θέση σε θέματα καινοτομίας και, με το πρόγραμμα αυτό, έχουν δημιουργηθεί πλέον οι χρηματοδοτικές προϋποθέσεις για να το πράξει.

3.2.

Πέραν της αύξησης των χρηματοδοτικών κονδυλίων, η πρόταση εμπεριέχει και κάποιες άλλες νέες και καινοτόμες ιδέες τις οποίες επιθυμεί να επισημάνει η ΕΟΚΕ ως σημαντικά στοιχεία για την παρούσα γνωμοδότηση. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να αναφερθεί συνοπτικά στα ακόλουθα σημεία: α) Διάρθρωση του προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη» σε τρεις πυλώνες: όπως αναφέρει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη» δεν συνιστά επανάσταση, αλλά εξέλιξη. Το πρόγραμμα βασίζεται, συνεπώς, σε τρεις κύριους πυλώνες: τον πυλώνα «Ανοικτή επιστήμη», ο οποίος περιλαμβάνει το ΕΣΕ, τις MSCA και τις ερευνητικές υποδομές· τον πυλώνα «Παγκόσμιες προκλήσεις και βιομηχανική ανταγωνιστικότητα», ο οποίος περιλαμβάνει πέντε ομάδες: υγεία· πολυδεκτική και ασφαλής κοινωνία· ψηφιακές τεχνολογίες και βιομηχανία· κλίμα, ενέργεια και κινητικότητα· και τρόφιμα και φυσικοί πόροι· και τον πυλώνα «Ανοικτή καινοτομία» με το ΕΣΚ, τα ευρωπαϊκά οικοσυστήματα καινοτομίας και το ΕΙΚΤ (Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας). Οι τρεις πυλώνες θα υποστηριχθούν από δραστηριότητες για την ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας. β) Σύσταση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Καινοτομίας (ΕΣΚ) που θα βοηθήσει την ΕΕ να καταστεί πρωτοπόρος στην καινοτομία που δημιουργεί νέες αγορές: η Ευρώπη επιδιώκει τον συγκεκριμένο στόχο εδώ και πολλά χρόνια, όμως, παρά τις προσπάθειες αυτές, παρά τις εξαιρετικές ιδέες και παρά την ισχυρότατη κοινότητα καινοτομίας και επιστήμης, το επίπεδο ανάπτυξης και δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας δεν αντικατοπτρίζει το επίπεδο της δέσμευσης. Επομένως, η πρόταση της Επιτροπής θα δημιουργήσει υπηρεσία μίας στάσης, ώστε οι πιο ελπιδοφόρες και με μεγάλες δυνατότητες αξιοποίησης ρηξικέλευθες τεχνολογίες να μεταφερθούν από το εργαστήριο στις εμπορικές εφαρμογές, αλλά και προκειμένου να βοηθηθούν οι πλέον καινοτόμες νεοφυείς επιχειρήσεις και εταιρείες να αναπτύξουν τις ιδέες τους σε μεγαλύτερη κλίμακα. Το νέο ΕΣΚ θα συμβάλει στον εντοπισμό και τη χρηματοδότηση ταχέως εξελισσόμενων καινοτομιών υψηλού κινδύνου με μεγάλες δυνατότητες δημιουργίας εντελώς νέων αγορών. Θα παρέχει άμεση στήριξη σε φορείς καινοτομίας μέσω δύο βασικών χρηματοδοτικών μέσων, ενός για τα πρώτα στάδια και ενός άλλου για την ανάπτυξη και την εμπορική προώθηση και θα λειτουργεί συμπληρωματικά προς το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας και Τεχνολογίας (ΕΙΚΤ). Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το ΕΣΚ θα πρέπει να δώσει έμφαση σε ιδιαίτερα καινοτόμες και ρηξικέλευθες ΜΜΕ και σε νεοφυείς επιχειρήσεις. γ) Στους κόλπους του ΕΙΚΤ, οι προτάσεις για μελλοντικές κοινότητες γνώσης και καινοτομίας (ΚΓΚ) του ΕΙΚΤ θα αναφέρονται στο στρατηγικό θεματολόγιο καινοτομίας του ΕΙΚΤ. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι εν λόγω κοινότητες δεν θα πρέπει να αυξηθούν σημαντικά και ότι ο αριθμός τους θα πρέπει να διατηρηθεί σε χαμηλά επίπεδα, σε συμφωνία με την αρχή της απλούστευσης του τοπίου Ε&Κ. Επιπλέον, οι μελλοντικές ΚΓΚ θα πρέπει να διασφαλίζουν την εκπροσώπηση διαφορετικών ευρωπαϊκών χωρών, συγκεκριμένα δε όσον αφορά την τοποθεσία των κόμβων καινοτομίας. Θα πρέπει δε να ενισχυθεί περαιτέρω η επιχειρηματικότητα που προωθείται από τον πυλώνα που αφορά την ακαδημαϊκή κοινότητα (π.χ., επιχειρηματική εκπαίδευση· ενθάρρυνση ισχυρών μη επιστημονικού χαρακτήρα συνεργασιών μεταξύ της βιομηχανίας και της ακαδημαϊκής κοινότητας· και καθορισμό των προσδοκώμενων δεξιοτήτων των μελλοντικών φορέων καινοτομίας). δ) Θέσπιση αποστολών Ε&Κ σε επίπεδο ΕΕ οι οποίες θα εστιάζουν στις παγκόσμιες προκλήσεις και στη βιομηχανική ανταγωνιστικότητα. Η συγκεκριμένη προσέγγιση ενδέχεται να είναι ένας επιτυχημένος τρόπος ενίσχυσης της συμμετοχής της κοινωνίας και των πολιτών στις αποστολές που θα προσδιοριστούν και ταυτόχρονα θα δημιουργήσει μια αίσθηση κοινότητας η οποία μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στην επίτευξη σημαντικών αποτελεσμάτων και αντικτύπου. Οι αποστολές αυτές μπορούν να κυμαίνονται ενδεικτικά από την καταπολέμηση του καρκίνου μέχρι τις καθαρές μεταφορές, την απαλλαγή των ωκεανών από τα πλαστικά ή την ασφαλή παροχή καθαρού νερού σε όλους. Οι αποστολές αυτές θα σχεδιάζονται από κοινού με τους πολίτες, τα ενδιαφερόμενα μέρη, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα κράτη μέλη. Η ΕΟΚΕ, ως ο εκπρόσωπος της οργανωμένης κοινωνίας πολιτών, είναι πρόθυμη να συμβάλει ενεργά σε αυτή τη διαδικασία του από κοινού σχεδιασμού. ε) Μεγιστοποίηση του δυναμικού καινοτομίας σε ολόκληρη την ΕΕ και ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας: θα διπλασιαστεί η στήριξη προς τα κράτη μέλη που υστερούν στις προσπάθειές τους να αξιοποιήσουν στο έπακρο το εθνικό τους δυναμικό Ε & Α. Επιπλέον, νέες συνέργειες με τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία (π.χ., διαρθρωτικά ταμεία και Ταμείο Συνοχής) θα διευκολύνουν τον συντονισμό και τον συνδυασμό χρηματοδοτήσεων και θα βοηθήσουν τις περιφέρειες να αγκαλιάσουν την καινοτομία και να κερδίσουν μόχλευση σε επίπεδο ΕΕ. στ) Ενίσχυση του ανοικτού χαρακτήρα: η λειτουργία του προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη» θα διέπεται από την αρχή της «ανοικτής επιστήμης/ανοικτής καινοτομίας», καθιστώντας έτσι υποχρεωτική την ανοικτή πρόσβαση σε δημοσιεύσεις και σε δεδομένα. Αυτό θα συμβάλει στην καλύτερη διάδοση και εκμετάλλευση, θα βοηθήσει τη διείσδυση στην αγορά και θα αυξήσει το δυναμικό καινοτομίας των αποτελεσμάτων που θα έχουν παραχθεί με χρηματοδότηση της ΕΕ. ζ) Νέα γενιά ευρωπαϊκών συμπράξεων και αυξημένη συνεργασία με άλλα προγράμματα της ΕΕ: το πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη» προσδοκάται ότι θα εξορθολογίσει τον αριθμό των συμπράξεων που συμπρογραμματίζει ή συγχρηματοδοτεί η ΕΕ με εταίρους όπως η βιομηχανία, η κοινωνία των πολιτών και τα χρηματοδοτικά ιδρύματα, προκειμένου να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα και ο αντίκτυπός τους στην επίτευξη των στόχων πολιτικής της Ευρώπης. Το πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη» θα προαγάγει την αποτελεσματική και λειτουργική σύνδεση με άλλα μελλοντικά προγράμματα της ΕΕ, όπως η πολιτική συνοχής, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας, το πρόγραμμα «Ψηφιακή Ευρώπη» και ο μηχανισμός «Συνδέοντας την Ευρώπη», καθώς και με το διεθνές πρόγραμμα ITER για την παραγωγή ενέργειας από σύντηξη. η) Κοινό Κέντρο Ερευνών (ΚΚΕρ): η υπηρεσία της Επιτροπής για την επιστήμη και τη γνώση θα εξακολουθήσει να παρέχει επιστημονικές γνωμοδοτήσεις, τεχνική υποστήριξη και εξειδικευμένη έρευνα.

4.   Επιστήμη και καινοτομία για όλους τους Ευρωπαίους

4.1.

Οι πολίτες πρέπει να γνωρίζουν τις δυνατότητες και τα επιτεύγματα της Ευρώπης όσον αφορά τις δραστηριότητες επιστήμης και καινοτομίας. Οι εν λόγω δραστηριότητες αποτελούν πράγματι μέρος της ζωής όλων και συνιστούν πραγματική ευκαιρία για να μετάσχει η κοινωνία στο ευρωπαϊκό εγχείρημα. Η ιδέα και τα μέτρα που προτείνει η Επιτροπή είναι μεν φιλόδοξα και συνιστούν «διαδικασία δίχως τέλος», όμως, ταυτόχρονα, αποτελούν τη «βέλτιστη ευκαιρία» για να έρθουν οι πολίτες σε επαφή με τις ευρωπαϊκές αξίες που σχετίζονται με την καινοτομία και την επιστήμη για όλους.

4.2.

Η επιστημονική εκπαίδευση και η επικοινωνία όσον αφορά την επιστήμη πρέπει να θεωρηθούν ως θεμελιώδης προσέγγιση προκειμένου να εξασφαλιστεί η συμμετοχή όλων στο ευρωπαϊκό εγχείρημα. Ο καθορισμός της ενεργού συμμετοχής των πολιτών ως προτεραιότητα του προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη» θα αποτελέσει ένα σαφές βήμα προόδου; ούτως ώστε να επιτευχθούν απτά αποτελέσματα Ε&Κ στην αγορά, αλλά και στην καθημερινή μας ζωή. Η διαδικασία συνδημιουργίας βάσει μιας πολυμερούς προσέγγισης θα αποτελούσε ένα σαφές μήνυμα για τη συμμετοχή των πολιτών στο τοπίο Ε&Κ. Η κοινωνική καινοτομία με τη συμμετοχή των πολιτών και την εμπιστοσύνη στην καινοτομία θα είναι καθοριστικής σημασίας για την ενθάρρυνση νέων μοντέλων διακυβέρνησης, παραγωγής και κατανάλωσης.

4.3.

Η διάδοση, η γνωστοποίηση και η εκμετάλλευση της επιτυχίας της ευρωπαϊκής επιστήμης και καινοτομίας φαίνεται να είναι κάπως ατελέσφορη. Οι πολίτες περιβάλλουν με εκτίμηση τις καινοτομίες άλλων περιφερειών, αλλά δεν αναγνωρίζουν τα «ευρωπαϊκά επιτεύγματα», ακόμη κι όταν τα βλέπουν. Αυτό πρέπει να αλλάξει για διάφορους λόγους: εκτός από την ιδέα της παραγωγής «ευρωπαϊκής προστιθέμενης αξίας» από τις επενδύσεις που πραγματοποιεί η Ευρώπη, είναι επίσης σημαντικό να είναι όλοι υπερήφανοι για τα επιτεύγματα και τους στόχους της ΕΕ σε σχέση με το ευρωπαϊκό εγχείρημα.

4.4.

Η Ευρώπη επικρίνεται συχνά για «απουσία επενδύσεων» και «απουσία νοοτροπίας κινδύνου και επιχειρηματικότητας». Η γενική ιδέα της πρότασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι να μεταβάλλει αυτές τις προκλήσεις και να δημιουργήσει ένα νέο αφήγημα αναφορικά με αυτές τις ιδέες. Η συνεισφορά των δραστηριοτήτων επιστήμης και καινοτομίας στην οικοδόμηση μιας καλύτερης Ευρώπης χωρίς αποκλεισμούς εντάσσεται στο πλαίσιο της αλλαγής που απαιτείται για να αποφευχθούν παρανοήσεις σχετικά με το ευρωπαϊκό εγχείρημα και συνιστά ασφαλώς έναν καλό τρόπο για να ενισχυθεί η συμμετοχή των πολιτών και για να είναι υπερήφανοι που αποτελούν μέρος της λύσης. Σημαντικό είναι επίσης να αντιμετωπιστούν ανακριβείς ιδέες σχετικά με τη χρήση ευρωπαϊκών κονδυλίων σε τοπικές κοινότητες: αν οι πολίτες αναγνώριζαν ότι τα «χρήματα των φορολογούμενων» χρησιμοποιούνται σωστά, αυτό θα αποτελούσε ένα καλό βήμα προς την κατεύθυνση της αντιμετώπισης ακραίων λαϊκιστικών αφηγημάτων, τα οποία επιβάλλεται να καταρριφθούν.

4.5.

Το πρόγραμμα θα πρέπει, ειδικότερα, να συμβάλει στην ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας φροντίζοντας να διατεθεί το μεγαλύτερο ποσοστό των χρηματοδοτικών του κονδυλίων για συνεργατική έρευνα με τη συμμετοχή φορέων από τα κράτη μέλη και/ή συνδεδεμένες χώρες, προκειμένου να επιτευχθεί αξιόλογη προστιθέμενη αξία για την ΕΕ. Η συνεργασία μεταξύ Ευρωπαίων ερευνητών, βιομηχανιών (συμπεριλαμβανομένων των ΜΜΕ), και άλλων δημόσιων και ιδιωτικών φορέων έχει συμβάλει καθοριστικά στη διαμόρφωση του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας και συνιστά σήμα κατατεθέν των ευρωπαϊκών προγραμμάτων-πλαισίων Ε&Κ, τα οποία χαίρουν μεγάλης εκτίμησης από τους ενδιαφερόμενους φορείς και επιβάλλεται να διατηρηθούν στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη».

4.6.

Η υλοποίηση των δραστηριοτήτων που προβλέπονται στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη» θα γίνει αρχικά μέσω προσκλήσεων υποβολής προτάσεων. Θα πρέπει να διασφαλιστεί η διάθεση του μεγαλύτερου μέρους του προϋπολογισμού του προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη» μέσω των «ανταγωνιστικών προσκλήσεων υποβολής προτάσεων» των οποίων η διαχείριση γίνεται απευθείας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ή από τους εκτελεστικούς οργανισμούς της με διαφανή και αποτελεσματικό τρόπο. Θα πρέπει ακόμη να διασφαλιστεί ότι το ανώτατο όριο που θα τεθεί όσον αφορά τον αριθμό και τον προϋπολογισμό των αποστολών και των συμπράξεων θα κινείται σε λογικά επίπεδα ώστε να καταστεί δυνατός ο εξορθολογισμός του τοπίου Ε&Κ, σε συμφωνία με τον βασικό στόχο της απλούστευσης.

4.7.

Το πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη» πρέπει να εξορθολογίσει τις ανάγκες και τις επείγουσες προτεραιότητες που επισημάνθηκαν κατά τη διαβούλευση με τους ενδιαφερόμενους φορείς, η οποία ξεκίνησε στις αρχές του 2018 στο πλαίσιο της εκπόνησης της σχετικής εκτίμησης αντικτύπου (4). Σκοπός της διαβούλευσης με τους ενδιαφερόμενους φορείς ήταν να συλλεχθούν οι απόψεις των ενδιαφερόμενων πολιτών και φορέων για τον σχεδιασμό του προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη», συγκεκριμένα δε όσον αφορά την προώθηση της Ε&Κ σε ολόκληρη την ΕΕ· τη στήριξη της εκπαίδευσης, των δεξιοτήτων και της κατάρτισης· και τη διασφάλιση καθαρού και υγιούς περιβάλλοντος και την προστασία των φυσικών πόρων.

4.8.

Με στόχο τη δραστήρια συμβολή στη συνοχή των διαφόρων περιφερειών της Ευρώπης, επικροτείται η αύξηση της χρηματοδότησης για το Ευρωπαϊκό Ερευνητικό Συμβούλιο, ιδίως δε εάν τα κονδύλια διατεθούν κατά κύριο λόγο σε ερευνητές που βρίσκονται στην αρχή της επαγγελματικής τους σταδιοδρομίας, με γνώμονα την παράμετρο ότι συγκροτούν την ομάδα που προσφέρει το υψηλότερο δυνατό δυναμικό για το μέλλον της Ευρώπης. Η διαρροή επιστημονικού δυναμικού από τις απόκεντρες περιφέρειες προς άλλες περιοχές πρέπει να περιοριστεί και η ενδυνάμωση των ερευνητών που βρίσκονται στην αρχή της επαγγελματικής τους σταδιοδρομίας πρέπει να καταστεί πραγματικότητα.

4.9.

Προκειμένου να ενισχυθεί η ευαισθητοποίηση της κοινωνίας των πολιτών για τα πορίσματα της έρευνας, είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί ο θεμελιώδης ρόλος της κοινωνικής καινοτομίας. Επίσης σημαντικό είναι να υπογραμμιστεί ο καθοριστικός ρόλος των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας, καθώς και όλων των ενδιαφερόμενων φορέων οι οποίοι, παράλληλα με τη βιομηχανία και τις ΜΜΕ, αποτελούν σήμερα ζωτικό τμήμα του ευρωπαϊκού οικονομικού συστήματος.

5.   Ο ρόλος των επιχειρήσεων

5.1.

Η ΕΟΚΕ οφείλει να επαναλάβει για μια ακόμη φορά ότι οι ΜΜΕ αποτελούν τη σημαντικότερη επιχειρηματική κοινότητα της Ευρώπης. Οι ΜΜΕ είναι υπεύθυνες για την αύξηση των θέσεων εργασίας και τη δημιουργία νέων και, συνεπώς, πρέπει να βρίσκονται στο επίκεντρο της διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Η εν λόγω πρόταση φαίνεται μεν να αντικατοπτρίζει αυτή την ιδέα, εντούτοις η ΕΟΚΕ εφιστά ταυτόχρονα την προσοχή της Επιτροπής στο γεγονός ότι δεν είναι δυνατό να υπάρξει μία ενιαία λύση προς εφαρμογή σε όλα τα κράτη μέλη όσον αφορά τον τρόπο ενίσχυσης της συμμετοχής των ΜΜΕ στο πρόγραμμα «Ορίζοντας Ευρώπη». Τα κράτη μέλη έχουν διαφορετικού επιπέδου ανάπτυξη και οικοσυστήματα διαρθρωτικής καινοτομίας, γεγονός που πρέπει να αποτυπωθεί με κάποιον τρόπο στα προτεινόμενα ειδικά μέτρα.

5.2.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει μεν τον ρόλο των νεοφυών επιχειρήσεων στην καινοτομία και τα επιστημονικά οικοσυστήματα, όμως εφιστά την προσοχή της Επιτροπής στο γεγονός ότι οι επιχειρηματίες πρέπει να έχουν επιχειρηματοκεντρική προσέγγιση εάν θέλουν να επιτύχουν. Είναι, επομένως, σκόπιμο να παρασχεθούν στους επιχειρηματίες συμβουλές για τις δυνατότητες και τις ανάγκες της αγοράς. Στην εν λόγω διαδικασία θα πρέπει να συμμετέχουν και οι μεγάλες εταιρείες, καθώς παρέχουν περισσότερες ευκαιρίες για νεοφυείς επιχειρήσεις και ΜΜΕ, όχι μόνο λόγω των προκλήσεων που δημιουργούν, αλλά επίσης λόγω των επιχειρηματικών ευκαιριών που συνοδεύουν συνήθως τις δραστηριότητές τους. Πολύ καλή ιδέα είναι, επομένως, να δημιουργηθεί ένα αποτελεσματικότερο οικοσύστημα καινοτομίας στους κόλπους του οποίου θα μπορούν να συνυπάρχουν οι πραγματικότητες όλων.

5.3.

Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή της επιχειρηματικής κοινότητας, αλλά και της Επιτροπής, στην ανάγκη ανάπτυξης ενός νέου αφηγήματος σχετικά με τις βιομηχανικές δραστηριότητες. Οι παραδοσιακοί βιομηχανικοί κλάδοι θα μπορούσαν να ωφεληθούν ουσιαστικά από τις δραστηριότητες των νεοφυών επιχειρήσεων εφόσον αυτές προσανατολίζονται προς τις προκλήσεις που ανακύπτουν από την ψηφιοποίηση και τη ρομποτοποίηση των βιομηχανικών δραστηριοτήτων —για παράδειγμα, προς την κυκλική οικονομία ή την προώθηση της εφαρμογής ιδιαίτερα προηγμένων νέων τεχνολογιών μέσω της συμμετοχής ΜΜΕ και νεοφυών επιχειρήσεων και την προώθηση της συνεργασίας τους με μεγάλες βιομηχανίες. Το επίπεδο επιτυχίας θα μπορούσε να αυξηθεί εάν η κοινότητα των νεοφυών επιχειρήσεων ήταν σε θέση να ενημερώνεται με κάποιον τρόπο για τις μέλλουσες βιομηχανικές προκλήσεις.

6.   Δημοσιονομικά θέματα

6.1.

Τα προτεινόμενα κονδύλια του προϋπολογισμού, ύψους 100 δισεκατ. ευρώ για την περίοδο 2021-2027, περιλαμβάνουν 94,1 δισεκατ. ευρώ στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη», 3,5 δισεκατ. ευρώ στο πλαίσιο του ταμείου InvestEU και 2,4 δισεκατ. ευρώ για το πρόγραμμα έρευνας και κατάρτισης της Ευρατόμ (Ευρατόμ Research and Training Programme). Το πρόγραμμα Ευρατόμ, το οποίο χρηματοδοτεί δραστηριότητες έρευνας και κατάρτισης στους τομείς της πυρηνικής ασφάλειας, της πυρηνικής προστασίας και της ακτινοπροστασίας, θα επικεντρωθεί περισσότερο σε πυρηνικές εφαρμογές εκτός του τομέα της ηλεκτροπαραγωγής, όπως στην υγειονομική περίθαλψη και τον ιατρικό εξοπλισμό, ενώ θα στηρίξει επίσης την κινητικότητα των πυρηνικών ερευνητών στο πλαίσιο των δράσεων «Marie Skłodowska-Curie Actions» (MSCA).

6.2.

Από την ενδεικτική κατανομή του προϋπολογισμού του προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη» προκύπτει σημαντική αύξηση (περίπου 20 %) του προϋπολογισμού του ΕΣΕ και των δράσεων «Marie Skłodowska-Curie» (περίπου 10 %) σε σύγκριση με το πρόγραμμα-πλαίσιο «Ορίζοντας 2020» για την περίοδο 2014-2020. Η ΕΟΚΕ στηρίζει πλήρως την αύξηση αυτή και επιθυμεί το ΕΣΕ να διαθέσει το μεγαλύτερο μέρος του προϋπολογισμού του σε ερευνητές που ξεκινούν νωρίς την επαγγελματική τους σταδιοδρομία και βρίσκονται στην πλέον παραγωγική και δημιουργική φάση τους (επιχορηγήσεις εκκίνησης και εδραίωσης/Starting Grant (5) και Consolidator Grant (6)).

6.3.

Ο προϋπολογισμός του ΕΣΚ παρουσιάζει τη μεγαλύτερη αύξηση στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη» με συνολικό ύψος 13,5 δισεκατ. ευρώ. Στο εσωτερικό του πυλώνα «Παγκόσμιες προκλήσεις και βιομηχανική ανταγωνιστικότητα», η ομάδα «Τρόφιμα και φυσικοί πόροι» παρουσιάζει τη μεγαλύτερη αύξηση, με συνολικό ύψος ενισχύσεων 10 δισεκατ. ευρώ. Σημαντική αύξηση παρουσιάζει επίσης ο προϋπολογισμός του οριζόντιου πυλώνα για την «Ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας», με συνολικό ύψος χρηματοδότησης 2,1 δισεκατ. ευρώ. Η ΕΟΚΕ επικροτεί αυτές τις δημοσιονομικές τάσεις και πιστεύει ότι θα συμβάλουν στην ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας και στη δημιουργία ισχυρότερου πολυπαραγοντικού οικοσυστήματος Ε&Κ σε όλες τις περιφέρειες της Ευρώπης.

---

(1)  ΕΕ C 34 της 2.2.2017, σ. 66 και Ενημερωτική έκθεση με τίτλο Πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020» (αξιολόγηση).

(2)  ΕΕ C 197 της 8.6.2018, σ. 10.

(3)  ΕΕ C 34 της 2.2.2017, σ. 66.

(4)  https://ec.europa.eu/info/publications/horizon-europe-impact-assessment-swd-2018-307_en

(5)  Για ερευνητές κάθε εθνικότητας οι οποίοι διαθέτουν επαγγελματική πείρα 2-7 ετών μετά την ολοκλήρωση του διδακτορικού τους τίτλου, ένα πολλά υποσχόμενο ιστορικό επιστημονικών επιδόσεων και μια άριστη ερευνητική πρόταση (https://erc.europa.eu/funding/starting-grants).

(6)  Για ερευνητές κάθε εθνικότητας οι οποίοι διαθέτουν επαγγελματική πείρα 7-12 ετών μετά την ολοκλήρωση του διδακτορικού τους τίτλου, ένα πολλά υποσχόμενο ιστορικό επιστημονικών επιδόσεων και μια άριστη ερευνητική πρόταση (https://erc.europa.eu/funding/starting-grants). (https://erc.europa.eu/funding/consolidator-grants).

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση προγράμματος για την ενιαία αγορά, την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων, συμπεριλαμβανομένων των μικρομεσαίων, και τις ευρωπαϊκές στατιστικές και για την κατάργηση των κανονισμών (ΕΕ) αριθ. 99/2013, (ΕΕ) αριθ. 1287/2013, (ΕΕ) αριθ. 254/2014, (ΕΕ) αριθ. 258/2014, (ΕΕ) αριθ. 652/2014 και (ΕΕ) αριθ. 2017/826»

[COM(2018) 441 final — 2018/0231 (COD)]

(2019/C 62/06)

Εισηγητής:	Oliver RÖPKE
Συνεισηγήτρια:	Violeta JELIĆ

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 14.6.2018 Συμβούλιο, 26.6.2018
Νομική βάση	Άρθρο 114 παράγραφος 1, άρθρο 169 παράγραφος 3, άρθρο 43 παράγραφος 2 και άρθρο 173 παράγραφος 3 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	2.10.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	17.10.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	538
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	187/4/2

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ενιαία αγορά παρέχει μια ουσιαστική βάση για τη δημιουργία οικονομικής ανάπτυξης και ανταγωνιστικότητας. Συμβάλλει σημαντικά στη δημιουργία θέσεων απασχόλησης και προσφέρει στους καταναλωτές μια ευρεία επιλογή αγαθών και υπηρεσιών, ενώ μπορεί επίσης να χρησιμεύσει ως βάση για τη δημιουργία ευημερίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

1.2.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επιδοκιμάζει, καταρχήν, τη συγκέντρωση πέντε προηγούμενων προγραμμάτων (καθώς και του ευρωπαϊκού στατιστικού προγράμματος, το οποίο δεν αφορά μόνο την εσωτερική αγορά) και ορισμένων γραμμών του προϋπολογισμού σε ένα πρόγραμμα για την ενιαία αγορά, το οποίο αναμένεται να συμβάλει στη δημιουργία συνεργειών και στη βελτίωση της σχέση κόστους-αποτελεσματικότητας.

1.3.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι είναι απαραίτητο να αρθούν τα υφιστάμενα εμπόδια και να προωθηθεί η ανάπτυξη, η εφαρμογή και η επιβολή του δικαίου της Ένωσης στην εσωτερική αγορά. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους τομείς των αγαθών και των υπηρεσιών, των δημοσίων συμβάσεων, της εποπτείας της αγοράς, του εταιρικού δικαίου, του δικαίου περί συμβάσεων και του εξωσυμβατικού δικαίου, της καταπολέμησης της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, της ελεύθερης κυκλοφορίας κεφαλαίων, χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και ανταγωνισμού, καθώς και της ανάπτυξης εργαλείων διακυβέρνησης. Η ΕΟΚΕ ζητεί τη δημιουργία μιας δίκαιης και ολοκληρωμένης εσωτερικής αγοράς, στο πλαίσιο της οποίας θα πρέπει επίσης να λαμβάνεται υπόψη η τήρηση των εργασιακών, καταναλωτικών και περιβαλλοντικών προτύπων.

1.4.

Ωστόσο, όσον αφορά την τροφική αλυσίδα, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διασφαλίσει χρηματοδότηση στο πλαίσιο της κατηγορίας 3 -«φυσικοί πόροι και περιβάλλον»-, λόγω της στενής σχέσης του προγράμματος με τη γεωργική πολιτική.

1.5.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να χορηγηθεί το 25 % της διαθέσιμης χρηματοδότησης για την επίτευξη των κλιματικούς στόχων που καθορίστηκαν με τη συμφωνία Παρισιού, ζητεί όμως περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις δαπάνες που συνδέονται με το κλίμα.

1.6.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι ο όγκος των εργασιών στην πολιτική προστασίας των καταναλωτών αυξάνεται συνεχώς, κυρίως εξαιτίας του ψηφιακού μετασχηματισμού. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναπτύξει περαιτέρω συνεργασία με τα δίκτυα και τις οργανώσεις καταναλωτών και να αυξήσει αναλόγως τη χρηματοδότηση για την προστασία των καταναλωτών.

1.7.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η χρηματοδότηση των προτεραιοτήτων του νέου προγράμματος για την ενιαία αγορά προβλέπεται να ανέλθει σε 3,9 δισεκατ. ευρώ, δηλαδή περίπου στο ίδιο επίπεδο με την τρέχουσα περίοδο χρηματοδότησης 2014-2020, εκφράζει, ωστόσο, την ανησυχία της για το γεγονός ότι οι διαπραγματεύσεις σχετικά με το δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε περικοπές και, συνεπώς, σε χαμηλότερο προϋπολογισμό από ότι στο παρελθόν. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι, στο πλαίσιο του προγράμματος COSME, διατίθενται επιπλέον 2 δισεκατ. ευρώ στο πρόγραμμα InvestEU, είναι δε δυνατόν να συνδυαστεί η χρηματοδότηση με άλλα προγράμματα.

1.8.

Συνεπώς, τα στατιστικά στοιχεία που παράγονται από το ευρωπαϊκό στατιστικό πρόγραμμα έχουν υψηλή ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία και αποτελούν μία από τις βάσεις για τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ιδίως, μεταξύ άλλων, για την ενιαία αγορά. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι πρέπει να εξακολουθήσουν να διατίθενται οι αναγκαίοι πόροι στο ισχύον ευρωπαϊκό στατιστικό πρόγραμμα, στο πλαίσιο του νέου προγράμματος για την ενιαία αγορά.

1.9.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να συμμετάσχουν δεόντως οι Ευρωπαίοι κοινωνικοί εταίροι σε όλες τις φάσεις του νέου προγράμματος για την ενιαία αγορά.

2.   Γενικές παρατηρήσεις σχετικά με το νέο πρόγραμμα για την ενιαία αγορά

2.1.

Η ΕΟΚΕ έχει ήδη επανειλημμένα τονίσει ότι η ενιαία αγορά αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της διαδικασίας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και συμβάλλει σημαντικά στην οικονομική ανάπτυξη και στη δημιουργία θέσεων εργασίας. Επιπλέον, η ενιαία αγορά μπορεί επίσης να συμβάλει στην ευημερία (1).

2.2.

Η ΕΟΚΕ, στη γνωμοδότησή της σχετικά με το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο μετά το 2020 (2), είχε ήδη καταγγείλει ότι, κατά την προσεχή δημοσιονομική περίοδο, θα διατεθούν ακόμη λιγότερα χρηματοδοτικά μέσα για την επίτευξη των στόχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης απ’ ότι κατά την τρέχουσα περίοδο.

2.3.

Στο πλαίσιο του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου της ΕΕ, η ΕΟΚΕ προτείνει την εδραίωση μιας σειράς προγραμμάτων και γραμμών του προϋπολογισμού που αφορούν την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων (συμπεριλαμβανομένων των ΜΜΕ), την προστασία των καταναλωτών, των πελατών και των τελικών χρηστών των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, τη χάραξη πολιτικής στον τομέα των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, την τροφική αλυσίδα, καθώς και την ανάπτυξη, παραγωγή και διάδοση ευρωπαϊκών στατιστικών στοιχείων. Η ΕΟΚΕ εκφράζει κατ’ ουσία την ικανοποίησή της για την παρούσα πρόταση, διότι με τη δρομολόγησή της μπορούν να επιτευχθούν συνέργειες και αύξηση της αποτελεσματικότητας στη χρηματοδότηση των χρηματοδοτούμενων έργων. Το πρόγραμμα προσφέρει επίσης ένα πιο ευέλικτο χρηματοδοτικό πλαίσιο, το οποίο θα διευκολύνει τους δικαιούχους στην υλοποίηση των έργων.

2.4.

Η αξιολόγηση των μεμονωμένων προγραμμάτων που θα ενσωματωθούν πλέον στο νέο πρόγραμμα για την ενιαία αγορά καταδεικνύει επίσης την υψηλή ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία που παρέχουν οι επιμέρους αυτές πρωτοβουλίες.

2.5.

Πρέπει να σημειωθεί ότι εξακολουθούν να υπάρχουν εμπόδια και φραγμοί στην ενιαία αγορά. Επομένως, είναι σημαντικό να παρακολουθούνται οι εξελίξεις σε αυτόν τον τομέα, να καταγράφονται τα εναπομείναντα εμπόδια και να καταρτιστεί ένας οδικός χάρτης ώστε η ενιαία αγορά να λειτουργεί ομαλά προς το συμφέρον όλων. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι το νέο πρόγραμμα μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση της λειτουργίας της ενιαίας αγοράς μέσω του σχεδιασμού, της εφαρμογής και της επιβολής της νομοθεσίας της ΕΕ. Οι δράσεις της ΕΕ πρέπει να οδηγήσουν σε ένα απλό, ευκρινές, σταθερό και προβλέψιμο κανονιστικό πλαίσιο για τις επιχειρήσεις, τους εργαζομένους και τους πολίτες. Η ΕΟΚΕ ζητεί τη δημιουργία μιας δίκαιης και ολοκληρωμένης εσωτερικής αγοράς, η οποία θα πρέπει επίσης να λαμβάνει υπόψη την τήρηση των εργασιακών, καταναλωτικών και περιβαλλοντικών προτύπων.

2.6.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει ιδιαίτερα τη δυνατότητα σωρευτικής χρηματοδότησης δραστηριοτήτων και έργων από διάφορα προγράμματα της ΕΕ, όπως τα InvestEU, «Ορίζων Ευρώπη» και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε σημαντικές συνεργίες, καθώς και να διευκολύνει τη χρηματοδότηση έργων.

2.7.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει την ιδιαίτερη σημασία της περαιτέρω ανάπτυξης της φορολογικής πολιτικής της ΕΕ για την προώθηση μιας αποδοτικής, ανταγωνιστικής και δίκαιης εσωτερικής αγοράς (3).

3.   Στόχοι του προγράμματος

3.1.

Οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (MME) διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο για την ευρωπαϊκή οικονομία. Το 99 % των επιχειρήσεων στην ΕΕ είναι ΜΜΕ και τα δύο τρίτα των εργαζομένων απασχολούνται σε κάποιες εξ αυτών. Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, είναι, συνεπώς, απαραίτητο να υποστηριχθούν οι ΜΜΕ από την Ευρωπαϊκή Ένωση για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητάς τους. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να τονίσει τη σημασία των μέτρων στήριξης για τις επαγγελματικές και τις επιχειρηματικές υπηρεσίες, καθότι συμβάλλουν στην προώθηση της ανταγωνιστικότητας των ευρωπαϊκών ΜΜΕ, οι οποίες είναι ζωτικής σημασίας για πολλούς άλλους τομείς και διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην «υπηρεσιοποίηση» (servitization) της ευρωπαϊκής οικονομίας.

3.2.

Η ΕΟΚΕ θα ήθελε να τονίσει τη θετική εμπειρία του προγράμματος COSME, το οποίο ωφέλησε ιδιαίτερα τις ΜΜΕ χάρη στην προσανατολισμένη στις ανάγκες τους χρηματοδοτικού του στήριξη σε τομείς όπως ο τουρισμός, η κλωστοϋφαντουργία και άλλοι τομείς, συμβάλλοντας, κατ’ αυτόν τον τρόπο, αποφασιστικά στην οικονομική ανάπτυξη και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Επομένως, η χρηματοδοτικές δράσεις μέσω του προγράμματος COSME πρέπει να συνεχιστούν και να αξιοποιηθούν.

3.3.

Τα τελευταία χρόνια, οι ΜΜΕ αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες δυσκολίες πρόσβασης στη χρηματοδότηση. Η έλλειψη φερεγγυότητας καθιστά αδύνατο για τις MME να προβαίνουν σε κατάλληλες επενδύσεις σε προοδευτικούς τομείς όπως η ψηφιοποίηση, η καινοτομία και η παγκοσμιοποίηση. Αυτό έχει αρνητικό αντίκτυπο στην οικονομική ανάπτυξη και στη δημιουργία θέσεων απασχόλησης, μπορεί δε ακόμη και να απειλήσει την επιβίωση των επιχειρήσεων. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει τη συμπληρωματική δυνατότητα αναχρηματοδότησης των μηχανισμών δανειοδότησης και χρηματοδότησης στο πλαίσιο του νέου ταμείου InvestEU.

3.4.

Επιπροσθέτως, η παροχή στήριξης στον τομέα της ανάπτυξης ικανοτήτων για τους κοινωνικούς εταίρους, τη δημόσια διοίκηση και άλλους δικαιούχους είναι απαραίτητη, ούτως ώστε να δοθεί στους φορείς αυτούς η δυνατότητα να συμμετέχουν σε προγράμματα της ΕΕ.

3.5.

Η στήριξη των νέων επιχειρηματιών και των καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών θα αποτελέσει ένα από τα βασικά στοιχεία του προγράμματος για την ενιαία αγορά. Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, είναι θετική η προσέγγιση της δρομολόγησης πρωτοβουλιών συνεργατικών σχηματισμών για την υποστήριξη νέων επιχειρηματικών μοντέλων, προηγμένων τεχνολογιών, λύσεων χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών και αποτελεσματικής αξιοποίησης των πόρων και άλλων τομέων, όπως πρωτοβουλίες για διεθνείς δραστηριότητες, εξεύρεση προσωπικού και βελτίωση των δεξιοτήτων. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει το έργο της ευρωπαϊκής πλατφόρμας συνεργασίας συνεργατικών σχηματισμών (European Cluster Collaboration Platform/ECCP).

3.6.

Σε πολλούς τομείς της οικονομίας, η χρήση ψηφιακών λύσεων θεωρείται ήδη δεδομένη. Η συνεχής επιτυχία και η ανταγωνιστικότητα των ΜΜΕ εξαρτώνται κυρίως από την έγκαιρη επένδυση στις κατάλληλες ψηφιακές υποδομές. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την ιδέα της στήριξης των ΜΜΕ όσον αφορά την υλοποίηση επενδύσεων σε ψηφιακά έργα. Τα έργα αυτά πρέπει να σχεδιάζονται έτσι ώστε να ωφελούν τόσο τον επιχειρηματικό τομέα όσο και την κοινωνία των πολιτών στο σύνολό της.

3.7.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της συνέχισης της στήριξης της δικτυακής πύλης «Η Ευρώπη σου», του δικτύου «SOLVIT» και της υπηρεσίας «Η Ευρώπη σου — Συμβουλές», του συστήματος πληροφόρησης της εσωτερικής αγοράς (Internal Market Information System/IMI) και του πίνακα αποτελεσμάτων για την ενιαία αγορά, αλλά και υπέρ της προώθησης της δημιουργίας και επέκτασης επιπρόσθετων δημόσιων ψηφιακών υπηρεσιών και της συνεργασίας των αρχών εντός και μεταξύ των κρατών μελών στον ψηφιακό τομέα, μεταξύ άλλων σε συνδυασμό με το πρόγραμμα «Ψηφιακή Ευρώπη».

3.8.

Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τη σταδιακή προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να χορηγηθεί το 25 % της διαθέσιμης χρηματοδότησης για την επίτευξη των κλιματικών στόχων που έχουν καθοριστεί στη συμφωνία του Παρισιού, ζητεί ωστόσο περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις δαπάνες που συνδέονται με το κλίμα.

3.9.

Στόχος του προγράμματος για την ενιαία αγορά είναι η υποστήριξη των συμφερόντων των καταναλωτών και η διασφάλιση ενός υψηλού επιπέδου προστασίας των καταναλωτών. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η πολιτική για την προστασία των καταναλωτών αυξάνονται συνεχώς, μεταξύ άλλων μέσω του ηλεκτρονικού εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών, αλλά και του ψηφιακού μετασχηματισμού, κι αυτό οφείλεται, εν μέρει, σε αδικαιολόγητα μέτρα απορρύθμισης, όπως η κατάργηση των θεσπισμένων μέτρων διασφάλισης της ποιότητας ή των κανόνων περί των προϋποθέσεων πρόσβασης στο επάγγελμα. Το νέο πρόγραμμα πρέπει, επομένως, να διασφαλίζει ότι οι καταναλωτές λαμβάνουν τις κατάλληλες πληροφορίες και την απαραίτητη στήριξη στις δραστηριότητές τους ως καταναλωτές. Παράλληλα, πρέπει να διασφαλιστεί η παροχή κατάλληλης στήριξης και ενημέρωσης στις επιχειρήσεις σχετικά με τους κανόνες περί προστασίας των καταναλωτών.

3.10.

Η χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση που ξεκίνησε το 2008 κατέδειξε ότι είναι ιδιαίτερα σημαντικό να παρέχονται στους καταναλωτές ολοκληρωμένες συμβουλές και πληροφορίες σχετικά με τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένης της διαχείρισης των χρεών. Επιπλέον, η κοινωνία των πολιτών πρέπει να συμμετέχει σε μεγαλύτερο βαθμό στη χάραξη πολιτικής στον τομέα αυτό, ιδίως με την προώθηση οργανώσεων που υποστηρίζουν τα συμφέροντα πολιτικής των καταναλωτών στον τομέα των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών.

3.11.

Η παροχή πληροφοριών για την αγορά και τους καταναλωτές και η πρόσβαση σε ένδικα μέσα πρέπει να διασφαλίζονται μέσω της στήριξης των οργανώσεων προστασίας των καταναλωτών και των υπεύθυνων αρχών επιβολής του νόμου. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει, ωστόσο, ότι το «New Deal» για τους καταναλωτές δεν ανταποκρίνεται στις δικαιολογημένες προσδοκίες των καταναλωτών, όπως είχε επισημάνει και στην πρόσφατη γνωμοδότησή της σχετικά με την πρόταση της Επιτροπής.

3.12.

Η προστασία των καταναλωτών σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης υποστηρίζεται σθεναρά, ιδίως μέσω του δικτύου των ευρωπαϊκών κέντρων καταναλωτών και της ευρωπαϊκής οργάνωσης καταναλωτών (BEUC/Bureau Européen des Unions de Consommateurs). Τα τελευταία χρόνια, το δίκτυο έχει καταφέρει να προσεγγίσει εκατομμύρια καταναλωτές και να τους ενημερώσει, ενώ έχει ανταποκριθεί επίσης σε αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες ερωτήσεων εκ μέρους καταναλωτών. Η BEUC δραστηριοποιείται στην εκπροσώπηση των συμφερόντων των καταναλωτών σε όλους τους συναφείς τομείς πολιτικής της ΕΕ. Η στήριξη προς το δίκτυο και την BEUC προσέδωσε υψηλή ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της συνέχισης και της περαιτέρω ανάπτυξης, σε μακροπρόθεσμη βάση, της επιτυχημένης αυτής συνεργασίας με το δίκτυο των ευρωπαϊκών κέντρων καταναλωτών και την BEUC. Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει επίσης τη συνεργασία που προβλέπεται με τις εθνικές οργανώσεις προστασίας των καταναλωτών.

3.13.

Για να βελτιωθεί η εκπροσώπηση των συμφερόντων των καταναλωτών στις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, χορηγήθηκε χρηματοδότηση για δύο μη κερδοσκοπικές ενώσεις, τις Finance Watch και Better Finance — καταρχάς στο πλαίσιο ενός πιλοτικού σχεδίου και, στη συνέχεια, μέσω προπαρασκευαστικής δράσης. Ο κανονισμός (ΕΕ) 2017/826 σχετικά με την οικοδόμηση ικανοτήτων στον τομέα αυτό προβλέπει περαιτέρω συγχρηματοδότηση για τις ενώσεις αυτές. Η ΕΟΚΕ προτρέπει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ενισχύσει περαιτέρω τη συνεργασία με τις οργανώσεις στον εν λόγω τομέα πολιτικής.

3.14.

Η ΕΟΚΕ παρατηρεί ότι, δεδομένης της πληθώρας των καθηκόντων που πρέπει να αναληφθούν, ο προϋπολογισμός για την προστασία των συμφερόντων των καταναλωτών είναι εξαιρετικά περιορισμένος στα 198,5 εκατ. ευρώ. Η ΕΟΚΕ προτρέπει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο να αυξήσουν ανάλογα τον διαθέσιμο προϋπολογισμό.

3.15.

Τα δεδομένα και οι στατιστικές παρέχουν τη βάση για αποφάσεις σε πολλούς τομείς, μεταξύ άλλων όσον αφορά την κοινωνική, οικονομική, περιφερειακή, περιβαλλοντική και γεωργική πολιτική. Συνεπώς, τα στατιστικά στοιχεία που παράγονται από το ευρωπαϊκό στατιστικό πρόγραμμα έχουν υψηλή ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία και αποτελούν μία από τις βάσεις για τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ιδίως, μεταξύ άλλων, για την ενιαία αγορά. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι πρέπει να εξακολουθήσουν να διατίθενται οι αναγκαίοι πόροι στο ισχύον ευρωπαϊκό στατιστικό πρόγραμμα και στο πλαίσιο του προγράμματος για την ενιαία αγορά, ιδίως υπό το πρίσμα της ανάγκης εκσυγχρονισμού των διαδικασιών παραγωγής στατιστικών στοιχείων και της αυξανόμενης ανάγκης για στατιστικά στοιχεία.

3.16.

Όσον αφορά τα πρότυπα, η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της ταχείας και έγκαιρης ανάπτυξής τους, σε συνεργασία με εκπροσώπους των ΜΜΕ, των εργαζομένων, των καταναλωτών και περιβαλλοντικών οργανώσεων.

3.17.

Το πρόγραμμα για την αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων υποστηρίζει μέτρα για τη διασφάλιση υψηλού επιπέδου προστασίας της υγείας των ανθρώπων, των ζώων και των φυτών, καθώς και για τη βελτίωση της βιωσιμότητας της ευρωπαϊκής παραγωγής τροφίμων και ζωοτροφών και την αύξηση των ποιοτικών προτύπων. Ο αντίκτυπος των ασθενειών των ζώων και των επιβλαβών για τα φυτά οργανισμών θα πρέπει να ελαχιστοποιηθεί χρησιμοποιώντας προληπτικά προγράμματα με την υποστήριξη της ΕΕ. Πρέπει επίσης να υποστηριχθεί το επίπεδο προστασίας του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας.

3.18.

Πολλές από τις δραστηριότητες του προγράμματος για την αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων εμπίπτουν στο πλαίσιο της γεωργικής και της περιβαλλοντικής πολιτικής. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διασφαλίσει τη χρηματοδότηση των δραστηριοτήτων αυτών για τη διατροφική αλυσίδα μέσω της κατηγορίας 3 — «Φυσικοί πόροι και περιβάλλον».

4.   Προϋπολογισμός

4.1.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει συνολικό προϋπολογισμό για το πρόγραμμα για την ενιαία αγορά ύψους 4,089 εκατ. ευρώ για την περίοδο 2021-2027. Στο ποσόν αυτό περιλαμβάνονται: — περίπου 438 εκατ. ευρώ για την επίτευξη του στόχου της εσωτερικής αγοράς, — 1 δισεκατ. ευρώ για το πρόγραμμα COSME για τις ΜΜΕ, — 198,5 εκατ. ευρώ για τους καταναλωτές, — 220,5 εκατ. ευρώ για την τυποποίηση, — 552 εκατ. ευρώ για τα στατιστικά στοιχεία και — 1,68 δισεκατ. ευρώ για την τροφική αλυσίδα.

4.2.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι, όσον αφορά τη συγκρισιμότητα των εν λόγω χρηματοδοτικών κονδυλίων με την τρέχουσα περίοδο χρηματοδότησης 2014-2020, το Brexit και η ενσωμάτωση των μεμονωμένων προγραμμάτων στο πρόγραμμα για την ενιαία αγορά συνεπάγονται ότι περιορισμένες μόνο δηλώσεις μπορούν να γίνουν σχετικά με τον τρέχοντα προϋπολογισμό.

4.3.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η χρηματοδότηση που προβλέπεται για το πρόγραμμα για την ενιαία αγορά είναι συγκρίσιμη με την τρέχουσα δημοσιονομική περίοδο (περίπου 3,9 δισεκατ. ευρώ), εκφράζει όμως την ανησυχία της για το γεγονός ότι οι διαπραγματεύσεις θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε περικοπές του προϋπολογισμού και, συνεπώς, στη μείωση των διαθέσιμων πόρων σε σύγκριση με την περίοδο 2014-2020.

4.4.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι άνω του 41 % του συνολικού προϋπολογισμού -1,68 δισεκατ. ευρώ- διατίθεται στην τροφική αλυσίδα, καθιστώντας τη μακράν το καλύτερα χρηματοδοτούμενο κονδύλιο του προγράμματος για την ενιαία αγορά, ενώ λιγότερο από 5 % διατίθεται σε σχέδια πολιτικής για τους καταναλωτές.

4.5.

Επικροτεί το γεγονός ότι, πέραν του προγράμματος COSME ύψους 1 δισεκατ. ευρώ, 2 δισεκατ. ευρώ επιπλέον θα διατεθούν μέσω του προγράμματος InvestEU για την υποστήριξη των ΜΜΕ (4).

4.6.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να αυξηθεί σημαντικά η χρηματοδότηση της πολιτικής για την προστασία των καταναλωτών στο πλαίσιο του προγράμματος για την ενιαία αγορά, δεδομένου ότι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η πολιτική προστασίας των καταναλωτών αυξάνονται σημαντικά, κυρίως λόγω της αυξανόμενης σημασίας του διασυνοριακού ηλεκτρονικού εμπορίου και των επιγραμμικών υπηρεσιών.

4.7.

Όσον αφορά την τροφική αλυσίδα, η ΕΟΚΕ ζητεί χρηματοδότηση στο πλαίσιο της κατηγορίας 3 — «Φυσικοί πόροι και περιβάλλον» για μέτρα που δεν καλύπτονται από την εποπτεία της αγοράς. Περιλαμβάνονται, για παράδειγμα, δραστηριότητες για την καταπολέμηση των ασθενειών των ζώων και των επιβλαβών για τα φυτά οργανισμών και μέτρα για την καλή διαβίωση των ζώων.

4.8.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τη δυνατότητα συνδυασμού της χρηματοδότησης των έργων από άλλα προγράμματα όπως το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ταμείο Συνοχής, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο+ ή το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης.

4.9.

Εκτός από τη στήριξη των ΜΜΕ και των νεοσύστατων επιχειρήσεων και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της ανάπτυξης των επιχειρήσεων, η επιλεξιμότητα βάσει του άρθρου 3 του προγράμματος για την ενιαία αγορά θα πρέπει να επεκταθεί και σε μέτρα που επιτρέπουν στο κοινό, τους καταναλωτές, τους τελικούς χρήστες, τις συνδικαλιστικές οργανώσεις και τους εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών και των επιχειρήσεων να συμμετέχουν ενεργά στον πολιτικό διάλογο, στη χάραξη πολιτικής και στη λήψη αποφάσεων, συμπεριλαμβανομένης της υποστήριξης των δραστηριοτήτων εθνικών και πανευρωπαϊκών αντιπροσωπευτικών οργανώσεων.

---

(1)  ΕΕ C 125 της 21.4.2017, σ. 1.

(2)  ECO/460 — Γνωμοδότηση με θέμα «Πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο μετά το 2020» (υιοθετήθηκε στη σύνοδο ολομέλειας του Σεπτεμβρίου 2018)

(3)  ΕΕ C 125 της 21.4.2017, σ. 1.

(4)  COM(2018) 439 final.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη θέσπιση του προγράμματος “Τελωνεία” για τη συνεργασία στον τομέα των τελωνείων»

[COM(2018) 442 final — 2018/0232 (COD)]

(2019/C 62/07)

Εισηγήτρια:

η κ. Laure BATUT

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 14.6.2018 Συμβούλιο, 27.6.2018
Νομική βάση	Άρθρα 114, 33 και 207 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	2.10.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	17.10.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	538
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	191/3/5

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επικροτεί την αναγνώριση της σημασίας των τελωνείων για την εσωτερική αγορά, καθώς και τον στόχο της πρότασης που αποβλέπει στη στήριξη της τελωνειακής ένωσης και των τελωνειακών αρχών, χάρη σε ένα νέο χρηματοδοτικό μέσο που θα στηρίζει την εφαρμογή της τελωνειακής πολιτικής με στόχο την ενιαία εφαρμογή των κανόνων. H EOKE φρονεί ότι, σε πολιτικό επίπεδο, τα τελωνεία της ΕΕ —που ήδη εφαρμόζουν ενιαίο νομικό κώδικα— θα πρέπει σε βάθος χρόνου να λειτουργούν ως ενιαίος φορέας.

1.1.   Σχετικά με τον προϋπολογισμό και την εφαρμογή του προγράμματος «Τελωνεία»

1.1.1.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι το προβλεπόμενο για το πρόγραμμα «Τελωνεία» ποσό των 950 εκατ. ευρώ για 7 έτη, ήτοι 5,02 εκατ. ευρώ ετησίως ανά χώρα (ΕΕ των 27) κατά μέσον όρο, ενδέχεται να είναι ανεπαρκές, εάν ληφθεί υπόψη το εύρος των στόχων της πρότασης και των φιλόδοξων βλέψεων που ορίζονται για τους ανθρώπους, τα δίκτυα, τις τεχνολογίες και τα υλικά· δεδομένου ότι η επιβάρυνση θα αναληφθεί από τα κράτη για ό,τι υπάγεται στην αρμοδιότητά τους, η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να διευκολύνει τις εθνικές τελωνειακές αρχές όσον αφορά την πλήρη χρήση του προγράμματος, καθώς και των αναγγελλόμενων συνεργειών μεταξύ προγραμμάτων· επιθυμεί να μεριμνήσει η Επιτροπή για την ευελιξία μεταξύ των δημοσιονομικών σκελών του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου (ΠΔΠ).

1.1.2.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι δεν είναι εύκολο να εκτιμηθεί ποσοτικά το κόστος του Brexit, το οποίο ενδέχεται να είναι πολύ υψηλό. Συνιστά να προσαρμοστεί βαθμιαία το υπό εξέταση κείμενο, χωρίς να θίγεται η ολοκλήρωση της ενιαίας αγοράς των 27 κρατών, και να συνυπολογιστεί η ζωτικής σημασίας απαίτηση της ύπαρξης καλά κατηρτισμένου προσωπικού, καθώς και ενιαίων και ανταγωνιστικών τελωνειακών μηχανισμών και διαδικασιών έναντι χωρών όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες (ΗΠΑ) και η Κίνα.

1.2.   Σχετικά με την τεχνολογία πληροφοριών στο πρόγραμμα

Δεδομένου ότι πρόκειται για την κυριότερη προστιθέμενη αξία που αναμένεται από το πρόγραμμα, καθώς και ότι απαιτείται να εξασφαλιστεί η σωστή ανάπτυξη της στρατηγικής της τεχνολογίας πληροφοριών (ΤΠ) στον τομέα των τελωνείων (1), η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την ενσωμάτωση των μηχανισμών για τη χρηματοδότηση και τη διευκόλυνση της ανάπτυξης και συντήρησης των διευρωπαϊκών τελωνειακών συστημάτων ΤΠ, ειδικότερα δε την ένταξη στον όλο μηχανισμό των εργαλείων σχεδιασμού συστημάτων ΤΠ, ιδίως εάν αυτά συμβάλλουν στη μείωση των ανισοτήτων μεταξύ κρατών μελών.

1.2.1.

Σχετικά με την τεχνολογική καινοτομία: η ΕΟΚΕ συνιστά να ενεργοποιηθεί το πρόγραμμα, ώστε να διαδοθούν ταυτόχρονα οι τεχνολογικές καινοτομίες σε όλα τα συμμετέχοντα κράτη.

1.2.2.

Σχετικά με την ψηφιακές συνεργασίες: για την ανάπτυξη του πλήρους φάσματος των ψηφιακών συνεργασιών, η ΕΟΚΕ συνιστά να ενθαρρυνθούν τα κράτη μέλη να λάβουν μέτρα για τη μείωση των ανισοτήτων τους όσον αφορά τις πρακτικές και τις δεξιότητες και να ενισχυθεί η κοινή τους βούληση για την καταπολέμηση της απάτης.

1.3.   Σχετικά με την ενίσχυση των δεξιοτήτων

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η ενίσχυση των δεξιοτήτων των δημοσίων λειτουργών και η κατάρτιση σε τελωνειακά θέματα έχουν καθοριστική σημασία για την ευόδωση της τελωνειακής συνεργασίας στην ΕΕ. Συνιστά την πλήρη χρήση του προγράμματος, ώστε να συνεχιστούν οι εξελίξεις που έχουν ήδη ξεκινήσει (2) και στις οποίες θα μπορούσε, πολλά χρόνια μετά το πρόγραμμα Matthaeus, να δοθεί συνέχεια με ένα πρόγραμμα Erasmus για τους τελωνειακούς (προσωρινές ανταλλαγές λειτουργών όλων των κατηγοριών).

1.3.1.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να εξασφαλιστεί στις τελωνειακές αρχές ο τίτλος «εξουσιοδοτημένες αρχές» όσον αφορά την πρόσβαση στα διαλειτουργικά συστήματα ελέγχου των προσώπων στα σύνορα (3).

1.4.   Σχετικά με τα θεμελιώδη δικαιώματα

Η ΕΟΚΕ συνιστά να συμβάλει το πρόγραμμα ώστε να ενισχυθεί στην περιοχή εφαρμογής του ο σεβασμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων και της προστασίας των δεδομένων.

1.5.   Σχετικά με τους δείκτες

Η ΕΟΚΕ συνιστά να παρασχεθεί βοήθεια στα συμμετέχοντα κράτη μέλη για την ορθή εκπλήρωση των υποχρεώσεων υποβολής εκθέσεων σχετικά με την εφαρμογή του προγράμματος σύμφωνα με τους προτεινόμενους δείκτες, δεδομένου ότι οι περιορισμοί που βαρύνουν τους δημόσιους προϋπολογισμούς δεν επιτρέπουν πάντοτε στις εθνικές δημόσιες υπηρεσίες να διαθέτουν αρκετό χρόνο και/ή προσωπικό. Η ΕΟΚΕ προτείνει, τουλάχιστον κατά τα 5 πρώτα χρόνια, να γίνεται σύγκριση μεταξύ όλων των κρατών μελών.

1.6.   Σχετικά με τη διακυβέρνηση

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της διεξαγωγής ανοικτού διαλόγου σχετικά με την εφαρμογή του προγράμματος μεταξύ των κρατών μελών, της Επιτροπής και των ενδιαφερόμενων μερών. Συνιστά η ανανεωμένη υποστήριξη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου να προσδώσει συν τω χρόνω οριζόντια προβολή στο πρόγραμμα, και να προωθηθούν οι προϋποθέσεις για την πλήρη επιτυχία του, όπως η φορολογική εναρμόνιση μεταξύ κρατών μελών, η δέσμευση όλων των συμμετεχουσών χωρών υπέρ της κατάρτισης και η βούλησή τους να επενδύσουν στη συνεργασία, να καταπολεμήσουν την απάτη και να αναπτύσσουν θεμιτές εμπορικές συναλλαγές.

2.   Εισαγωγή

2.1.

Στο ΠΔΠ που προτείνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το πρόγραμμα «Τελωνεία» αποσκοπεί στη στήριξη της συνεργασίας μεταξύ των τελωνειακών αρχών και στην προστασία των οικονομικών και δημοσιονομικών συμφερόντων της Ένωσης. Η τελωνειακή ένωση, μετά από 50 χρόνια, αποκτά ένα νομικό πλαίσιο εναρμονισμένο σε ευρωπαϊκή κλίμακα. Ωστόσο, απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες για να εξασφαλιστεί ότι τα τελωνεία των κρατών μελών θα επιτελούν την αποστολή τους κατά τρόπο ενιαίο και ομοιόμορφο. Το κοινό τελωνειακό έδαφος και το κοινό εξωτερικό δασμολόγιο υφίστανται και απαγορεύουν την επιβολή δασμών και ισοδυνάμου αποτελέσματος επιβαρύνσεων μεταξύ των κρατών μελών. Εξακολουθούν, ωστόσο, να υπάρχουν ανισότητες και ο «τελωνειακός τουρισμός», ο οποίος ισοδυναμεί με αθέμιτο ανταγωνισμό, παρεισφρέει στα κενά της εφαρμογής των κανόνων η οποία εμπίπτει, όπως και οι τελωνειακές κυρώσεις, στο εθνικό δίκαιο.

2.2.

Η ενιαία εφαρμογή καθίσταται ακόμη δυσχερέστερη διότι ο ρόλος των τελωνείων είναι πολύπλευρος. Βρίσκεται στο μεταίχμιο της πολιτικής ισορροπίας μεταξύ των εθνικών, ευρωπαϊκών και διεθνών ρυθμίσεων για το εμπόριο και της ελευθερίας κυκλοφορίας. Τα τελωνεία αφορούν τα εμπορεύματα — είτε νόμιμα των οποίων πρέπει να προωθήσουν την κυκλοφορία, είτε παράνομα τα οποία πρέπει να παρεμποδίσουν, είτε επικίνδυνα τα οποία πρέπει να σταματήσουν. Σε ορισμένα κράτη μέλη, καταρτίζουν τις στατιστικές του εξωτερικού εμπορίου.

2.3.

Επιπλέον, τα τελωνεία επιβάλλουν τη συμμόρφωση με πολυάριθμους μη τελωνειακούς κανόνες: α) προστατεύουν τον πληθυσμό από τρομοκρατικές, περιβαλλοντικές και υγειονομικές απειλές, από πυροβόλα όπλα και ναρκωτικά, ελέγχουν τις συναλλαγματικές ροές, τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας, τη δημόσια υγεία και ασφάλεια, την ασφάλεια των προϊόντων, την προστασία της άγριας ζωής και του περιβάλλοντος κ.λπ. Ο ρόλος τους σχετικά με όλες τις πτυχές της ασφάλειας είναι όλο και μεγαλύτερος· β) οι τελωνειακές αρχές διαδραματίζουν επίσης κρίσιμο ρόλο στη διασφάλιση της ακεραιότητας της αλυσίδας εφοδιασμού. Συνεπώς, οι συνέργειες μεταξύ του προγράμματος «Τελωνεία» και άλλων χρηματοδοτικών προγραμμάτων του ΠΔΠ είναι πολλές.

2.4.

Τα τελωνεία χρησιμοποιούν ήδη ψηφιακές συσκευές και τεχνολογίες που έχουν μειώσει τον χρόνο ελέγχου και τις δημόσιες δαπάνες, παρά τον αυξανόμενο όγκο του παγκόσμιου εμπορίου, αλλά και της διασυνοριακής εγκληματικότητας. Αποτελούν καίριο εργαλείο για τις κυβερνήσεις και την Ένωση. Μπορούν να κινητοποιηθούν σε ολόκληρη την επικράτεια της ΕΕ για την προστασία των οικονομικών της συμφερόντων (π.χ. δασμοί/ΗΠΑ), αλλά και για την προστασία των πολιτών (π.χ. ασθένεια των «τρελών αγελάδων»). Η Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή (4) θα τα ενισχύσει.

3.   Περίληψη του προτεινόμενου κανονισμού

3.1.

Για την περίοδο 2021-2027 (5), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει βασίσει το συνολικό σχέδιο προϋπολογισμού της στους πολιτικούς στόχους της ΕΕ των 27. Μεταξύ των στόχων αυτών, το νέο πρόγραμμα «Τελωνεία» αποτελεί ενισχυμένη και διευρυμένη συνέχεια του προγράμματος «Τελωνεία 2020» και φιλοδοξεί να προσφέρει τη συμβολή του στην εφαρμογή του ενωσιακού τελωνειακού κώδικα (6) και της τελωνειακής πολιτικής. Προς τούτο, προκρίνει τη διαρθρωμένη μεθοδολογική και δημοσιονομική συνεργασία, καθώς και την ενίσχυση της επιχειρησιακής συνεργασίας μεταξύ κρατών μελών και, πέραν αυτών, με τις «συμμετέχουσες χώρες», στις οποίες περιλαμβάνονται κυρίως οι υποψήφιες και οι υπό ένταξη χώρες.

3.2.

Ο αριθμός των τελωνειακών διασαφήσεων αυξάνεται (περίπου 310 εκατομμύρια το 2016, δηλαδή 10 διασαφήσεις ανά δευτερόλεπτο, το 98 % των οποίων κατατίθενται ηλεκτρονικά). Ο τελωνειακός κώδικας έχει ήδη δρομολογήσει το έργο μαζικής ψηφιοποίησης 17 ηλεκτρονικών συστημάτων με ορίζοντα το 2020-2025. Στόχος είναι η ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων. Η Επιτροπή θεωρεί ότι πρόκειται για τη μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία του προγράμματος «Τελωνεία».

3.3.

Οι αξιολογήσεις αντικτύπου έχουν εντοπίσει την ανάγκη ενίσχυσης των δεξιοτήτων και του συντονισμού μεταξύ των τελωνειακών υπηρεσιών της ΕΕ, καθώς και απλουστευμένων δεικτών για τη μείωση του διοικητικού τους φόρτου. Η πρόταση αφορά την εντατικοποίηση των δράσεων τόσο σε επιχειρησιακό επίπεδο, με διαρθρωτικές ανταλλαγές ορθών πρακτικών και επιχειρησιακών γνώσεων μεταξύ των κρατών μελών, όσο και με μια σειρά από συστήματα και υποδομές πληροφορικής για την επίτευξη πλήρως διαδικτυακής λειτουργίας των τελωνείων (7). Τα έργα θα αναπτυχθούν στη διάρκεια ορισμένων ετών και σε συνέργεια, προφανώς, με το πρόγραμμα Fiscalis.

3.4.

Η Επιτροπή θα σεβαστεί τις διεθνείς δεσμεύσεις της ΕΕ στα πλαίσια του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), οι δε τελωνειακές υπηρεσίες των κρατών μελών θα πρέπει να λειτουργούν σαν να αποτελούσαν έναν ενιαίο φορέα, ώστε να ευθυγραμμιστούν με το πολιτικό μήνυμα της ανακοίνωσης της Επιτροπής σχετικά με τη διακυβέρνηση της τελωνειακής ένωσης (8).

3.5.

Με τον συνδυασμό των εξοικονομήσεων λόγω του Brexit, των εξοικονομήσεων χάρη στις μεταρρυθμίσεις και τη λιτότητα, αλλά και των νέων συνεισφορών που θα ζητηθούν από τα κράτη μέλη, η Επιτροπή προτείνει ένα συνολικό πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο της Ένωσης ύψους 1,279 τρισεκατομμυρίων ευρώ για την περίοδο 2021-2027, ήτοι ποσοστού 1,11 % επί του πλούτου που παράγεται από τους 27, εκ των οποίων 950 εκατομμύρια ευρώ για το πρόγραμμα «Τελωνεία».

3.5.1.

Οι συνδυασμοί των χρηματοδοτήσεων θα καταστήσουν δυνατές τις συνέργειες με βάση μια νέα ευελιξία μεταξύ διαφόρων σκελών κατά τη διαχείριση του συνολικού προϋπολογισμού, π.χ. για τις τεχνολογίες των πληροφοριών. Το Ταμείο για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Συνόρων θα μπορεί να ενεργοποιείται από τα εθνικά τελωνεία με στόχο τη βελτίωση του εξοπλισμού ελέγχου (αγορά, συντήρηση και αναβάθμιση επιλέξιμου εξοπλισμού), ενώ το πρόγραμμα «Τελωνεία» θα υποστηρίζει όλες τις συναφείς δράσεις, όπως δράσεις συνεργασίας για την εκτίμηση αναγκών σε εξοπλισμό ή για την εκπαίδευση στον εξοπλισμό που αγοράζεται.

3.5.2.

Το πρόγραμμα στήριξης των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων θα βελτιώσει τη διοικητική ικανότητα των τελωνείων της Ένωσης. Το πρόγραμμα «Τελωνεία» θα βοηθήσει τις τελωνειακές αρχές στην προστασία των οικονομικών συμφερόντων της ΕΕ, θα απολαύει δε της στήριξης του προγράμματος για την καταπολέμηση της απάτης, το οποίο θα διαδεχθεί το τρέχον πρόγραμμα Hercule ΙΙΙ (9) και το σύστημα πληροφοριών για την καταπολέμηση της απάτης που στηρίζει την αμοιβαία συνδρομή σε τελωνειακά θέματα. Θα λειτουργεί σε συνέργεια με το πρόγραμμα Fiscalis, με τις δραστηριότητες της Ευρωπαϊκής Εισαγγελίας και με το πρόγραμμα «Δικαιοσύνη» του Ταμείου για τη Δικαιοσύνη, τα Δικαιώματα και τις Αξίες, όσον αφορά την παροχή κατάρτισης σχετικά με την εφαρμογή της τελωνειακής νομοθεσίας της ΕΕ.

4.   Γενικές παρατηρήσεις

4.1.   Εφαρμογή του προγράμματος «Τελωνεία»

4.1.1.

Στις 24 Μαρτίου 2018, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συνέστησε την αύξηση του συνολικού προϋπολογισμού της Ένωσης κατά 219 δισεκατομμύρια ευρώ. Η Επιτροπή επιθυμεί να τονίσει την ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία σε σύγκριση με τις εθνικές δημόσιες δαπάνες. Ωστόσο, η συνολική αύξηση αντιπροσωπεύει μόλις το 1,11 % του πλούτου που παράγεται (10) στην ΕΕ (1,13 % κατά την προηγούμενη περίοδο). Ο μέσος όρος ετήσιας αύξησης από το 1993 έως το 1999 ήταν 1,25 %. Η ΕΟΚΕ, η οποία αγωνίζεται επί σειρά ετών για την αύξηση των ιδίων πόρων της ΕΕ (11), επιθυμεί να εκδηλωθεί στην τελωνειακή πολιτική η πολιτική βούληση για την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς και, για τον σκοπό αυτό, να διατεθεί ενίσχυση στις εθνικές τελωνειακές αρχές για την εφαρμογή της.

4.1.2.

Διερωτάται πώς προσδιορίστηκε για το 2021-2027 το ποσό των 950 εκατομμυρίων ευρώ (άρθρο 4 παράγραφος 1 της πρότασης): το ποσό των 137,7 εκατομμυρίων ευρώ ετησίως, ήτοι 5,02 εκατομμύρια ευρώ ετησίως ανά χώρα (των 27), με διαφορετικά επίπεδα ανάπτυξης, φαίνεται χαμηλό.

4.2.

Στην πρόταση προβλέπεται δράση με βάση την ανάθεση συμβάσεων και τη διάθεση επιχορηγήσεων, υπό άμεση διαχείριση. Η ευελιξία του νέου μοντέλου του ΠΔΠ προσφέρει τη δυνατότητα να δημιουργηθούν συνέργειες μεταξύ των διαφόρων προγραμμάτων, αλλά και μεταξύ των διαφόρων αποστολών των τελωνείων, των σχέσεών τους με άλλες δημόσιες υπηρεσίες, των άλλων τομέων παρέμβασης της ΕΕ —όπως το πρόγραμμα Ψηφιακή Ευρώπη (12), το πρόγραμμα Fiscalis, το πρόγραμμα Δικαιοσύνη και άλλα—, καθώς και μεταξύ των σχετικών τομέων του προϋπολογισμού. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί επί της αρχής, διερωτάται όμως ποια θα είναι τα κριτήρια επιλεξιμότητας για τη χορήγηση της αιτούμενης ενίσχυσης μεταξύ των διαπερατών τομέων καθενός από τα προγράμματα. Φοβάται τον κίνδυνο χάσματος μεταξύ θεωρίας και πράξης για τους εν λόγω συνδυασμούς χρηματοδότησης σε περιπτώσεις κατά τις οποίες διαφορετικές δράσεις αγωνίζονται να εξασφαλίσουν θέση ταυτόχρονα στο ίδιο ταμείο, το οποίο δεν μπορεί ούτως ή άλλως να διογκωθεί.

4.3.

Η Επιτροπή φαίνεται να πιστεύει ότι ενδέχεται να προκύψει ευνοϊκή συγκυρία για τα έσοδα των κρατών μελών και της ΕΕ, όμως πρόκειται για μια απλή υπόθεση, που είναι δύσκολο να ελεγχθεί για ένα διάστημα 7 ετών.

4.4.

Η πρόταση αφήνει μεγάλο μέρος της δημοσιονομικής ευθύνης στα κράτη μέλη, τα οποία θα πρέπει να αναπτύξουν στοιχεία στο επίπεδό τους, λαμβάνοντας υπόψη τους εθνικούς περιορισμούς. Τα κράτη μέλη, όμως, εξακολουθούν να υφίστανται τις πολιτικές λιτότητας που επιβάλλει το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο και μια ανάπτυξη που δεν έχει τονωθεί ακόμη, ιδίως στη ζώνη του ευρώ. Ωστόσο, η πρόταση, χάρη στο εργαλείο της διαρθρωμένης συνεργασίας, θα επιτρέψει στα κράτη μέλη να εργάζονται από κοινού, ιδίως για την ανάπτυξη συστατικών στοιχείων των συστημάτων ΤΠ.

5.   Ειδικές παρατηρήσεις της ΕΟΚΕ

5.1.   Συστήματα πληροφορικής

5.1.1.

Η πληροφορική θεωρείται ότι αποτελεί την κύρια προστιθέμενη αξία του προγράμματος (13). Τα τελωνεία είναι πιθανώς το πρώτο βήμα της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης που έχει υιοθετήσει η ΕΕ. Η ποικιλία των εργαλείων ελέγχου και διασαφήσεων απαιτεί όλο και περισσότερη διασύνδεση και διαλειτουργικότητα. Αυτό προϋποθέτει, καταρχάς, ότι όλα τα κράτη μέλη θα διαθέτουν αποτελεσματικές τελωνειακές υποδομές πληροφορικής, με πολύ υψηλή ταχύτητα παντού. Εξάλλου, η ΕΟΚΕ ευελπιστεί ότι οι τελωνειακές αρχές των 27 θα αναγνωριστούν ως «εξουσιοδοτημένες αρχές» όσον αφορά τη χρήση της μελλοντικής αρχιτεκτονικής των διαλειτουργικών συστημάτων συνοριακών ελέγχων (14).

5.1.2.

Στο άρθρο 7 παράγραφος 5 και στο άρθρο 8 της πρότασης ορίζεται ότι το ποσοστό χρηματοδότησης των έργων από την Επιτροπή μπορεί να φτάσει έως και το 100 % για τις δράσεις συνεργασίας. Όταν η δράση αφορά την ανάπτυξη και εκμετάλλευση ενός ευρωπαϊκού ηλεκτρονικού συστήματος, καλύπτονται μόνον οι δαπάνες που συνδέονται με τα κοινά στοιχεία και με τον συντονισμό, ενώ τα κράτη μέλη αναλαμβάνουν το κόστος που συνδέεται με τις αρμοδιότητες που τους ανατίθενται σύμφωνα με το κείμενο.

5.1.3.   Καινοτομία στον τομέα της πληροφορικής

5.1.3.1.

Τα ψηφιακά δίκτυα πολύ υψηλής χωρητικότητας υποστηρίζουν όλες τις καινοτόμες ψηφιακές υπηρεσίες. Για να αποφέρει η προστιθέμενη αξία των τελωνειακών συστημάτων πληροφορικής τα αναμενόμενα αποτελέσματα, όλοι οι ιδιωτικοί (επιχειρήσεις) και δημόσιοι (αρχές τρίτων χωρών) φορείς εκμετάλλευσης που σχετίζονται με τα τελωνεία πρέπει να φθάσουν στο υψηλότερο επίπεδο υλικών και υπηρεσιών.

5.1.3.2.

Εάν το πολυετές στρατηγικό σχέδιο για τα τελωνειακά ηλεκτρονικά συστήματα (ΠΣΣ-Τ) (15) ενταχθεί στο πρόγραμμα «Τελωνεία», οποιαδήποτε ψηφιακή καινοτομία θα εξαρτάται από αυτό. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την επιθυμία κάθε καινοτομία που επικυρώνεται από τις αρχές να διαδίδεται με ασφαλή τρόπο σε ολόκληρο το διασυνδεδεμένο τελωνειακό δίκτυο της Ένωσης, ώστε να μην υπάρχει χρονοτριβή μετά την επικύρωση από τις αρχές ούτε και εκτροπή της ροής.

5.1.3.3.

Η ανάγκη κυβερνοασφάλειας αποτελεί ζητούμενο σε όλους τους τομείς που αφορούν δεδομένα και δίκτυα. Όσο μεγαλύτερη διασυνδεσιμότητα υπάρχει, τόσο περισσότεροι είναι οι κίνδυνοι. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το θέμα αυτό είναι αρκετά σημαντικό ώστε να αναφέρεται στο πρόγραμμα και να του διατεθούν κονδύλια, ιδίως επειδή οι δραστηριότητες των τελωνείων άπτονται στρατηγικών πτυχών.

5.2.   Δείκτες

5.2.1.

Η Επιτροπή δίνει έμφαση στη στήριξη που μπορεί να προσφέρει το πρόγραμμα για την ομοιόμορφη εφαρμογή της τελωνειακής νομοθεσίας και πολιτικής, για τη δε αξιολόγησή της προτείνει βασικούς δείκτες ποιοτικού χαρακτήρα.

5.2.2.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να είναι προετοιμασμένα τα συμμετέχοντα κράτη, χάρη στην προβλεπόμενη στο πρόγραμμα κατάρτιση, για την ενδιαφέρουσα αυτή συλλογή δεδομένων, τόσο σε επίπεδο συλλογής όσο και επεξεργασίας Σε περιόδους μείωσης των δημόσιων προϋπολογισμών, τα τελωνεία διατρέχουν τον κίνδυνο να μην έχουν χρόνο και/ή υπαλλήλους για την ανάπτυξη αυτών των ερευνών, γεγονός που ενδέχεται να υπονομεύσει την αξιοπιστία τους. Υπάρχουν ήδη μηχανισμοί μέτρησης, το δε λογισμικό θα μπορούσε να παρέχει άμεσα πληροφορίες, για παράδειγμα σχετικά με τη «διαθεσιμότητα των ευρωπαϊκών ηλεκτρονικών συστημάτων».

5.3.   Διακυβέρνηση

5.3.1.

Για να αποφευχθεί η εκτροπή της κυκλοφορίας και της ανταγωνιστικότητας, στόχος της Επιτροπής είναι ο συντονισμός των δράσεων για την ομοιόμορφη εφαρμογή των κανόνων. Θέλει να επικουρείται, όπως στο παρελθόν, από επιτροπές και ομάδες εμπειρογνωμόνων, επιμένει δε στους συμμετέχοντες εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών.

5.3.2.

Πρέπει να εξασφαλίζεται συντονισμός με τις εθνικές τελωνειακές αρχές και με εξειδικευμένους εκπροσώπους, σε επιχειρησιακό επίπεδο και σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ του ανοικτού διαλόγου με τα ενδιαφερόμενα μέρη, όπως εξωτερικοί εμπειρογνώμονες και εκπρόσωποι δημόσιων αρχών, ιδίως από τρίτες χώρες, εκπρόσωποι διεθνών οργανισμών, οικονομικών φορέων και της κοινωνίας των πολιτών· θα ήθελε 1) το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να προωθήσει το πρόγραμμα «Τελωνεία» μέχρι τη λήξη του και να επιδείξει ενδιαφέρον για την πλήρη υλοποίησή του· 2) το πρόγραμμα να παρέχει λεπτομέρειες για τους συμμετέχοντες εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών και για την πρόσβαση στα ένδικα μέσα που θα διαθέτουν οι πολίτες για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους.

5.3.3.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι, για να επιτευχθεί αυτή η εναρμόνιση, όλα τα κράτη και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ πρέπει να εργαστούν προς την ίδια κατεύθυνση και με διαφάνεια. Η ΕΟΚΕ θα εκτιμούσε, μετά τις πολιτικές αποφάσεις σχετικά με τις προτεραιότητες, να μπορούν να διακρίνονται οι ενέργειες που αφορούν τον έλεγχο των νόμιμων εμπορευμάτων και όσες αφορούν τον έλεγχο των μη νόμιμων, καθώς και τον έλεγχο των προσώπων στα σύνορα (με τήρηση της τελωνειακής και της μεταναστευτικής πολιτικής).

5.3.4.

Αξίζει να αναφερθούν τα γενικής φύσεως στοιχεία που θα ενίσχυαν την επιτυχία του προγράμματος «Τελωνεία», όπως η φορολογική εναρμόνιση μεταξύ κρατών μελών, η δέσμευση όλων των συμμετεχουσών χωρών υπέρ της κατάρτισης και η βούλησή τους να επενδύσουν στη συνεργασία, να καταπολεμήσουν την απάτη και να αναπτύσσουν θεμιτές εμπορικές συναλλαγές.

5.4.   Ενίσχυση των ικανοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού

5.4.1.

Τα τελωνεία δεν ξεκινούν από το μηδέν, έχουν προσωπικό, εξοπλισμό, τεχνογνωσία. Αυτό το πολύ σημαντικό σημείο αναφέρεται στο πρόγραμμα, αλλά δεν αναπτύσσεται. Κάθε εθνική διοίκηση θα πρέπει να είναι επιλέξιμη για το πρόγραμμα Υποδομές και ανάπτυξη γνώσεων.

5.4.2.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη γενίκευση κοινών ευρωπαϊκών προγραμμάτων κατάρτισης, κατά τα πρότυπα της Ευρωπόλ. Η κατάρτιση θα μπορούσε να είναι θεματική, να αφορά τη διαλειτουργικότητα, τους ελέγχους των εγκεκριμένων οικονομικών φορέων (16), την καταπολέμηση της απάτης, την κυβερνοασφάλεια, την εσωτερική ασφάλεια κ.λπ. Θα μπορούσε, πέρα από τις κοινές εκπαιδευτικές ενότητες που έχει ήδη ετοιμάσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε ψηφιακή μορφή, να συμπληρώνεται με πρόγραμμα Erasmus για τους τελωνειακούς αφιερωμένο στη διαρκή επιμόρφωση, που θα παρέχει ευκαιρίες προσωρινών ανταλλαγών προσωπικού όλων των βαθμών και θα χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα «Τελωνεία».

5.4.3.

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι, για να ευοδωθεί η συνεργασία μεταξύ εθνικών υπηρεσιών με διαφορετική νοοτροπία, και για να εντοπίζονται και να ανταλλάσσονται ορθές πρακτικές, απαιτούνται λειτουργοί που έχουν εξοικειωθεί οι μεν με τους δε και έχουν μάθει να ασκούν το επάγγελμά τους με παρόμοιο τρόπο (17), ως προς τη χρήση των ψηφιακών μέσων και όχι μόνο (διοικητικές δεξιότητες). Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι θα αποτελούσε μια καλή πολιτική, για τα κράτη και για την Ένωση, να διατηρηθεί η επιτόπια παρουσία των τελωνειακών υπηρεσιών, παρά τις ολοένα και περισσότερο τεχνικές απαιτήσεις. Εύχεται η λιτότητα, σε συνδυασμό με τη φιλοδοξία που δηλώνεται στο πρόγραμμα, να μην οδηγήσει σε μείωση του προσωπικού των δημοσίων υπηρεσιών, και όλοι να έχουν πρόσβαση στον εμπλουτισμό των γνώσεών τους ώστε να συνεργάζονται με τους ευρωπαίους ομολόγους τους.

5.5.   Προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων

5.5.1.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι, πέρα από μέσο εφαρμογής της τελωνειακής πολιτικής, το πρόγραμμα «Τελωνεία» μπορεί να αποτελέσει καταλύτη όσον αφορά τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων, χάρη σε εναρμονισμένα προγράμματα κατάρτισης των δημοσίων λειτουργών και των εκπροσώπων των συμμετεχουσών τρίτων χωρών, και ότι είναι σημαντικό να μην παραβλέπεται η ευκαιρία αυτή.

5.5.2.

Ο γενικός κανονισμός για την προστασία των δεδομένων (ΓΚΠΔ) (18) ισχύει σε ολόκληρη την Ένωση. Οι εμπορικοί χρήστες, οι εταιρείες και οι υπάλληλοι πρέπει να συμμορφώνονται με αυτόν, ο οποίος και πρέπει να γίνεται σεβαστός προς όφελός τους. Η προστασία των δεδομένων —τόσο των προσωπικών όσο και των βιομηχανικών και εμπορικών— μπορεί να είναι ζωτικής σημασίας και πρέπει να διασφαλίζεται από τα εθνικά και τα κοινά συστήματα, τόσο στις συνήθεις διαδικασίες όσο και στις διαδικασίες ενώπιον δικαστηρίων, καθώς και στο ηλεκτρονικό εμπόριο και στις στατιστικές που αφορούν τους δείκτες προόδου του προγράμματος.

5.5.2.1.

Η διαχείριση των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης, σε συνεργασία με τον Frontex, μπορεί να συνεπάγεται περιπτώσεις όπου απειλούνται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Οι οικείες τελωνειακές αρχές οφείλουν να σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα τόσο των φερόμενων ως παραβατών όσο και του προσωπικού τους.

---

(1)  COM(2018) 178 final: Έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, 11.4.2018.

(2)  SWD(2017) 34 final.

(3)  COM(2017) 793 — 2017/0351 (COD) και COM(2017) 794 final — 2017/352 (COD).

(4)  Κανονισμός (ΕΕ) 2016/1624.

(5)  COM(2018) 322 final.

(6)  Ο ενωσιακός τελωνειακός κώδικας —κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 952/2013, εφαρμογή 1.5.2016— προβλέπει τη δυνατότητα ο φορέας εκμετάλλευσης να διαβιβάζει τις διασαφήσεις του σε ένα και μόνο τελωνείο στην ΕΕ (συγκέντρωση), έστω και αν τα εμπορεύματά του περνούν από διαφορετικούς τόπους, ενώ αποσκοπεί επίσης στην αποϋλοποίηση των τελωνειακών διατυπώσεων κατά 100 % έως τις 31 Δεκεμβρίου 2020.

(7)  Απόφαση αριθ. 70/2008/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 15ης Ιανουαρίου 2008, «Τελωνεία χωρίς χαρτί».

(8)  ΕΕ C 434 της 15.12.2017, σ. 43.

(9)  Το πρόγραμμα Hercule III [κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 250/2014, 104,9 εκατ. ευρώ] αποσκοπεί στην προστασία των οικονομικών συμφερόντων της ΕΕ υποστηρίζοντας δράσεις για την καταπολέμηση των παρατυπιών, της απάτης και της διαφθοράς εις βάρος του προϋπολογισμού της ΕΕ. Τελεί υπό τη διαχείριση της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF).

(10)  Ακαθάριστο εθνικό εισόδημα (ΑΕΕ).

(11)  ΕΕ C 74 της 23.3.2005, σ. 32 (σημείο 4.5.15).

(12)  COM(2018) 434 final.

(13)  SWD(2018) 322 final, Εκτίμηση επιπτώσεων.

(14)  COM(2017) 793 final.

(15)  Πολυετές στρατηγικό σχέδιο για τα τελωνειακά ηλεκτρονικά συστήματα (ΠΣΣ-Τ) (e-customs MASP-C Multi-Annual Strategic Plan), Taxud.a.3(2017) 6498377.

(16)  Εγκεκριμένος οικονομικός φορέας.

(17)  Βλέπε κατά το παρελθόν το πρόγραμμα Matthaeus.

(18)  ΓΚΠΔ: ΕΕ L 119 της 4.5.2016, σ. 1.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση του διαστημικού προγράμματος της Ένωσης και του Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το διαστημικό πρόγραμμα, και για την κατάργηση των κανονισμών (ΕΕ) αριθ. 912/2010, (ΕΕ) αριθ. 1285/2013 και (ΕΕ) αριθ. 377/2014 και της απόφασης αριθ. 541/2014/ΕΕ»

[COM(2018) 447 final — 2018/0236 (COD)]

(2019/C 62/08)

Εισηγητής:

ο κ. Raymond HENCKS

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 12.7.2018 Συμβούλιο, 13.7.2018
Νομική βάση	Άρθρο 304 της ΣΛΕΕ
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	2.10.2018
Υιοθετήθηκε από την oλομέλεια	17.10.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	538
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	189/3/2

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να επικαλεστεί μεγάλες επιτυχίες στον διαστημικό τομέα. Μέσω των διαστημικών προγραμμάτων της, συμβάλλει στην αντιμετώπιση ορισμένων από τις μεγαλύτερες προκλήσεις του κόσμου, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή, την ασφάλεια και τη βελτίωση των συνθηκών της καθημερινής ζωής των πολιτών, διατηρώντας παράλληλα την κυριαρχία και τη στρατηγική ανεξαρτησία της έναντι των άλλων διαστημικών δυνάμεων.

1.2.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει την Ένωση στις επιπλέον προσπάθειες που καταβάλλει για να παραμείνει μεγάλη ανεξάρτητη διαστημική δύναμη. Επικροτεί τη διάθεση οικονομικών μέσων στο ύψος των φιλοδοξιών της, εν προκειμένω ένα «ποσό προνομιακής αναφοράς» ύψους 16 δισεκατ. ευρώ, που για την ΕΟΚΕ αποτελεί κατώτατο χρηματοδοτικό κονδύλιο. Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει το αίτημά της να βρεθούν, από κοινού με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, νέες δυνατότητες χρηματοδότησης για την υποστήριξη έργων διαστημικής έρευνας, σχεδίασης και παραγωγής από ιδιωτικές επιχειρήσεις, ΜΜΕ και νεοσύστατες επιχειρήσεις.

1.3.

Όσον αφορά τους ειδικούς στόχους του ευρωπαϊκού διαστημικού προγράμματος, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι, εκτός από τη μόνιμη εξέλιξη των δύο εμβληματικών πρωτοβουλιών του προγράμματος, δηλαδή του Galileo και του Copernicus, η Ένωση αποδίδει στην επιτήρηση και στην παρακολούθηση του διαστήματος (space surveillance and tracking) περισσότερη αυτονομία και δυνατότητες ώστε να προστατεύονται οι διαστημικές υποδομές από τους κινδύνους των αμέτρητων διαστημικών αποβλήτων που βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τη Γη. Χαιρετίζει επίσης τη νέα πρωτοβουλία για το σύστημα Govsatcom, που ανταποκρίνεται στις ανάγκες ασφαλών ευρωπαϊκών δορυφορικών επικοινωνιών.

1.4.

Ωστόσο, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η Ένωση παραμένει πολύ διακριτική στην επικοινωνία της με τους πολίτες σχετικά με τα οφέλη των κοινοτικών δραστηριοτήτων στο διάστημα για την κοινωνία και την οικονομία. Προτείνει μια κατάλληλη εκστρατεία, ώστε οι πολίτες να συνειδητοποιήσουν την προστιθέμενη αξία των ευρωπαϊκών διαστημικών δραστηριοτήτων, οι οποίες έχουν καταστεί απαραίτητες στην καθημερινότητά τους, τονώνουν την απασχόληση, την ανάπτυξη και τις επενδύσεις και οι οποίες συνιστούν πλεονέκτημα για την ασφάλειά τους.

1.5.

Επιπλέον, απέχουμε πολύ από τη μεγιστοποίηση των οφελών που αντιπροσωπεύει το διάστημα για την ευρωπαϊκή οικονομία. Οι δυνατότητες που προσφέρει το πρόγραμμα παρατήρησης της γης και η εκμετάλλευση του τεράστιου όγκου δεδομένων που παράγει παραμένουν σε μεγάλο βαθμό αναξιοποίητες. Η ΕΟΚΕ ζητεί να δρομολογηθεί μια δράση ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης με αποδέκτες τους δυνάμει δικαιούχους, κυρίως στους τομείς της θάλασσας και της γεωργίας.

1.6.

Σε διεθνές επίπεδο, ο ευρωπαϊκός διαστημικός τομέας εκτίθεται σε έντονο ανταγωνισμό, καθώς οι διαστημικές δραστηριότητες γίνονται ολοένα και περισσότερο εμπορικές λόγω της αυξανόμενης συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα στην αγορά εκτός της Ένωσης. Ως εκ τούτου, είναι απαραίτητο να αυξηθεί η σημασία της εσωτερικής αγοράς και να εφαρμοστεί η αρχή της «ευρωπαϊκής προτίμησης» στον τομέα του διαστήματος.

1.7.

Η Ευρώπη χρειάζεται ανταγωνιστικούς εκτοξευτήρες προσαρμοσμένους στις εμπορικές και θεσμικές αγορές, εάν θέλει να διατηρήσει την αυτονομία της πρόσβασης στο διάστημα έναντι του αυξανόμενου αριθμού εκτοξευτήρων και του έντονου ανταγωνισμού. Η ΕΟΚΕ προτρέπει την Επιτροπή να εξετάσει τα μέσα για τη στήριξη της έρευνας και των ευρωπαϊκών υποδομών εκτόξευσης.

1.8.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το φουτουριστικό έργο εξόρυξης και ανάκτησης φυσικών πόρων έξω από την τροχιά της Γης (space mining), του οποίου πρωτοπόρος είναι ένα κράτος μέλος, χρήζει εκ του σύνεγγυς παρακολούθησης των εξελίξεων από πλευράς ΕΕ προκειμένου να διατηρηθεί μια σαφής ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία.

2.   Εισαγωγή

2.1.

Από τη δεκαετία του 1990, η ΕΕ έχει αναπτύξει μια κοινοτική διαστημική πολιτική που επικεντρώνεται στην ανεξαρτησία από άλλες διαστημικές δυνάμεις, κυρίως με την ανάπτυξη προγραμμάτων και εφαρμογών σε βασικούς βιομηχανικούς τομείς, όπως οι επικοινωνίες, η ασφάλεια, οι υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης, τα συστήματα πλοήγησης, οι πληροφορίες, η αναμετάδοση γεγονότων, η κλιματική αλλαγή, οι μετεωρολογικές προβλέψεις κ.λπ.

2.2.

Η ΕΕ, με την υποστήριξη του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ΕΟΔ), διαθέτει πλέον ένα μεγάλο δορυφορικό δίκτυο και τη δική της πρόσβαση στο διάστημα, μέσω της Γουιάνας, με ευρωπαϊκούς εκτοξευτήρες. Τα κράτη μέλη του ΕΟΔ (1) διαθέτουν, με τη σειρά τους, τους δικούς τους διαστημικούς οργανισμούς και προγράμματα, ερευνητικά κέντρα, υπηρεσίες εδάφους και σημαντική βιομηχανική ικανότητα. Σε αυτά οφείλονται γενικά οι διαστημικές πρωτοβουλίες που στη συνέχεια αναλαμβάνονται στο πλαίσιο της ΕΕ ή του ΕΟΔ.

2.3.

Η Ένωση παρεμβαίνει ειδικότερα με τον σχεδιασμό, την πλήρη χρηματοδότηση και την εκμετάλλευση των ακόλουθων διαστημικών προγραμμάτων, για τα οποία έχει τη γενική ευθύνη για την εφαρμογή τους, μεταξύ άλλων στον τομέα της ασφάλειας: — Το Galileo είναι η πρώτη υποδομή ραδιοπλοήγησης υψηλής ακρίβειας και εντοπισμού θέσεως μέσω δορυφόρου, ειδικά σχεδιασμένη για μη στρατιωτικούς σκοπούς, που παρέχεται δωρεάν στους χρήστες· — Το Copernicus είναι πάροχος δεδομένων Γεωσκόπησης που περιλαμβάνει έξι τομείς: την παρακολούθηση της ξηράς, του θαλάσσιου περιβάλλοντος, της ατμόσφαιρας, της κλιματικής αλλαγής, καθώς και τη διαχείριση έκτακτων περιστατικών και την ασφάλεια· — Το EGNOS είναι ένα πανευρωπαϊκό σύστημα 3 δορυφορικών συστημάτων που βελτιώνει την ποιότητα των ανοικτών σημάτων που εκπέμπονται από τα υφιστάμενα παγκόσμια συστήματα δορυφορικής πλοήγησης και παρέχει ακριβέστερα δεδομένα γεωγραφικού εντοπισμού· — Το SST (space surveillance and tracking) είναι ένα σύστημα επιτήρησης του διαστήματος και παρακολούθησης 780 000 αποβλήτων του διαστήματος (διαστημικά απόβλητα) που βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τη Γη· — Το Govsatcom είναι μια κυβερνητική υπηρεσία δορυφορικών επικοινωνιών (πολιτικών και στρατιωτικών) που αναγνωρίζεται ως ένα από τα στοιχεία της συνολικής στρατηγικής για την εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας της Ένωσης.

2.4.

Η Επιτροπή έχει αναθέσει την ανάπτυξη και την εγκατάσταση της διαστημικής υποδομής στον ΕΟΔ, που είναι υπεύθυνος για την ανάπτυξη της υποδομής του Galileo, ενώ ο οργανισμός της ΕΕ που εδρεύει στην Πράγα (Οργανισμός του Ευρωπαϊκού GNSS — GSA) είναι αρμόδιος για τη διείσδυση του Galileo στην αγορά. Ο ΕΟΔ διαχειρίζεται επίσης μέρος των εργασιών του Copernicus.

2.5.

Η ευρωπαϊκή διαστημική βιομηχανία απασχολεί πάνω από 231 000 άτομα, εκ των οποίων 41 333 στον τομέα διαστημικών κατασκευών, και δημιουργεί προστιθέμενη αξία που εκτιμάται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μεταξύ 53 και 62 δισεκατ. ευρώ το 2017.

3.   Η πρόταση της Επιτροπής

3.1.

Το προτεινόμενο διαστημικό πρόγραμμα ανταποκρίνεται στη βιομηχανική στρατηγική που παρουσιάστηκε από τον Πρόεδρο Juncker στην ομιλία του για την κατάσταση της Ένωσης το 2017, και στην ανακοίνωση της Επιτροπής της 26ης Οκτωβρίου 2016 σχετικά με μια νέα «Διαστημική στρατηγική για την Ευρώπη».

3.2.

Οι κανονισμοί — (ΕΕ) αριθ. 1285/2013 για την εφαρμογή και εκμετάλλευση των ευρωπαϊκών συστημάτων δορυφορικής πλοήγησης Galileo και EGNOS· — (ΕΕ) αριθ. 377/2014 για τη θέσπιση του προγράμματος Copernicus· — η απόφαση αριθ. 541/2014/ΕΕ για τη θέσπιση πλαισίου για τη στήριξη της επιτήρησης και παρακολούθησης του διαστήματος (SST) και — ο κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 912/2010 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη σύσταση Οργανισμού του ευρωπαϊκού GNSS· καταργούνται και αντικαθίστανται από τον υπό εξέταση κανονισμό που καθορίζει κοινούς κανόνες σε όλες τις συνιστώσες του προγράμματος, συμπεριλαμβανομένων των συνεισφορών και των δημοσιονομικών μηχανισμών, των οικονομικών ρυθμίσεων, των δημοσίων συμβάσεων, της διακυβέρνησης και της ασφάλειας. Ο κανονισμός αυτός καθορίζει επίσης ορισμένους κανόνες ειδικά για καθεμία από τις εν λόγω συνιστώσες.

3.3.

Ο Οργανισμός του Ευρωπαϊκού GNSS, ο οποίος είναι υπεύθυνος για την υλοποίηση μιας νέας γενιάς δορυφορικών συστημάτων πλοήγησης (GNSS), μετατρέπεται σε «Οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Διαστημικό Πρόγραμμα», προκειμένου να συμβάλει στο πρόγραμμα ιδίως όσον αφορά την ασφάλεια, τις δράσεις επικοινωνίας και προώθησης, καθώς και τις δράσεις εμπορίας των υπηρεσιών που προσφέρουν το Galileo και το EGNOS.

3.4.

Το νέο διαστημικό πρόγραμμα έχει ως στόχο: — να παρέχει υψηλής ποιότητας, επικαιροποιημένα και, κατά περίπτωση, ασφαλή δεδομένα, πληροφορίες και υπηρεσίες σχετικές με το διάστημα· — να μεγιστοποιεί τα κοινωνικοοικονομικά οφέλη· — να ενισχύει την ασφάλεια της Ένωσης και των κρατών μελών της· — να προωθεί τον ρόλο της Ένωσης στη διεθνή σκηνή ως ηγετικού παράγοντα.

3.5.

Η πρόταση κανονισμού καθορίζει τον συνολικό προϋπολογισμό για όλες τις διαστημικές δραστηριότητες της Ένωσης, συμπεριλαμβανομένης της έρευνας, σε 16 δισεκατ. ευρώ για την περίοδο 2021-2027 (έναντι 12,6 δισεκατ. ευρώ για περίοδο 2014-2020). Το κονδύλιο αυτό αποτελεί το ποσό προνομιακής αναφοράς σύμφωνα με τη διοργανική συμφωνία της 2ας Δεκεμβρίου 2013 για τη δημοσιονομική πειθαρχία, κατανέμεται δε ως εξής: — Galileo + EGNOS 9,7 δισεκατ. — Copernicus 5,8 δισεκατ. — SST/Govsatcom 0,5 δισεκατ.

3.6.

Ο νέος κανονισμός εξετάζει επίσης διάφορες μορφές συνεργασίας και εταιρικής σχέσης μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών, καθώς και τις σχέσεις με διεθνείς οργανισμούς και τρίτες χώρες.

3.7.

Η Επιτροπή θα υποβάλλει ετήσια έκθεση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σχετικά με την υλοποίηση του προγράμματος με βάση δείκτες επιδόσεων που θα καθοριστούν.

3.8.

Επίσης, το πρόγραμμα θα αποτελεί αντικείμενο αξιολόγησης τουλάχιστον μία φορά κάθε τέσσερα έτη. Τα συμπεράσματα των αξιολογήσεων, μαζί με τις παρατηρήσεις της Επιτροπής, θα ανακοινωθούν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, καθώς και στην ΕΟΚΕ και την Επιτροπή των Περιφερειών.

4.   Γενικές παρατηρήσεις

4.1.

Κατ’ αρχάς, πρέπει να αναγνωριστεί ότι η ΕΕ μπορεί να επικαλεσθεί ότι ανέπτυξε εγκαίρως τη δική της διαστημική πολιτική και ότι σήμερα είναι ανεξάρτητη έναντι άλλων διαστημικών δυνάμεων, συμπεριλαμβανομένης της δύναμης που άλλοτε εθεωρείτο αξιόπιστος εταίρος, αλλά εν τω μεταξύ έχει καταστεί απρόβλεπτος.

4.2.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τις πρόσθετες προσπάθειες που καταβάλλει η Ένωση προκειμένου να παραμείνει ανεξάρτητη διαστημική δύναμη και να διαθέτει τα μέσα για να εδραιώσει τα τεχνικά της πλεονεκτήματα. Το διάστημα είναι ένας τομέας που απαιτεί σημαντικούς οικονομικούς πόρους. Δεν μπορεί να υπάρξει φιλόδοξη διαστημική πολιτική χωρίς τον αντίστοιχο προϋπολογισμό.

4.3.

Επικροτείται συνεπώς το γεγονός ότι το σχέδιο κανονισμού παρέχει στην Ένωση τα οικονομικά μέσα στο ύψος των φιλοδοξιών της, εν προκειμένω ένα χρηματοδοτικό κονδύλιο του προγράμματος ύψους 16 δισεκατ. ευρώ, που αποτελεί το κατώτατο «ποσό προνομιακής αναφοράς». Επομένως, το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, καθώς και η Επιτροπή όταν καταρτίζει το σχέδιο προϋπολογισμού, αναλαμβάνουν τη δέσμευση να μην αποκλίνουν από το ποσό αυτό κατά ποσοστό άνω του 10 % για τη συνολική διάρκεια του προγράμματος (πλην εξαιρετικών περιστάσεων). Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει εντούτοις το αίτημά της να βρεθούν, από κοινού με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ), νέες δυνατότητες χρηματοδότησης για την υποστήριξη έργων διαστημικής έρευνας, σχεδίασης και παραγωγής από ιδιωτικές επιχειρήσεις, ΜΜΕ και νεοσύστατες επιχειρήσεις, για παράδειγμα στον τομέα των νανοδορυφόρων, των προωστικών συστημάτων σε σμίκρυνση, της επιμήκυνσης της διάρκειας ζωής των δορυφόρων, των νέων εφαρμογών παρατήρησης της γης κ.λπ.

4.4.

Επιπλέον, η διαστημική έρευνα και καινοτομία, που πρέπει επιτακτικά να ενισχυθούν, αν η Ένωση θέλει να παραμείνει στην αιχμή των εξελίξεων, μπορούν να χρηματοδοτηθούν από το πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη», στο πλαίσιο του προγράμματος εργασίας «Υπεροχή τεχνολογιών γενικής εφαρμογής και βιομηχανικών τεχνολογιών», με προϋπολογισμό 13,5 δισεκατ. ευρώ.

4.5.

Δεν μπορούμε, στο πλαίσιο αυτό, παρά να συμφωνήσουμε με το γεγονός ότι μετά το Brexit, το Ηνωμένο Βασίλειο προτίθεται να ζητήσει να συνεχίσει να συμμετέχει στο ευρωπαϊκό διαστημικό πρόγραμμα. Η ΕΟΚΕ εκφράζει ωστόσο τη λύπη της που μόνον 20 από τα σημερινά 28 κράτη μέλη της ΕΕ είναι μέλη του ΕΟΔ.

4.6.

Όσον αφορά τους ειδικούς στόχους του διαστημικού προγράμματος, η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι οι νέες εφαρμογές και οι νέες υπηρεσίες λαμβάνουν υπόψη τις εξελίξεις στον τομέα των αυτόνομων οχημάτων, των δρόνων, των ρομπότ και του Διαδικτύου των Πραγμάτων (Galileo) και δίνουν έμφαση, προς το συμφέρον της ανθρωπότητας, στην παρακολούθηση της κλιματικής αλλαγής (για παράδειγμα, εποπτεία των ανθρωπογενών εκπομπών CO2 και αερίων του θερμοκηπίου), στη χρήση γης, στη στήριξη της γεωργίας, στην παρατήρηση των πολικών περιοχών, στη διαχείριση των δασών και των υδάτων και στην ανίχνευση μικρών αντικειμένων (π.χ. πλοίων) για την παρακολούθηση της παράνομης διακίνησης (Copernicus).

4.7.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόταση να δοθεί στο SST μεγαλύτερη αυτονομία και ικανότητες προκειμένου να προστατευθούν οι διαστημικές υποδομές και η Γη από διαστημικούς κινδύνους, καθώς και την ανάληψη νέων δράσεων για την παρατήρηση των διαστημικών αποβλήτων καθώς και των ακραίων διαστημικών μετεωρολογικών φαινομένων που απορρέουν από την ηλιακή δραστηριότητα, ή ακόμη από αστεροειδείς και κομήτες (αντικείμενα κοντά στη Γη). Το ζήτημα των διαστημικών αποβλήτων αφορά άμεσα πάνω από 60 κράτη που κατέχουν και εκμεταλλεύονται σήμερα δορυφόρους. Αυτή η επιτήρηση του διαστήματος είναι πράγματι θεμελιώδους σημασίας δεδομένου του κινδύνου να προκληθούν ζημίες σε βασικές υποδομές που επηρεάζουν την καθημερινή ζωή των πολιτών, με διακοπές της παροχής υπηρεσιών, προβλήματα και συναφείς οικονομικές απώλειες.

4.8.

Η νέα πρωτοβουλία που αφορά το σύστημα Govsatcom ανταποκρίνεται στις ανάγκες για ασφαλείς ευρωπαϊκές δορυφορικές επικοινωνίες (επιτήρηση των συνόρων, ναυτιλιακή κοινότητα, αστυνομικές αποστολές, πολιτική προστασία, ανθρωπιστική βοήθεια, εξωτερική δράση της ΕΕ κ.λπ.) και θα βελτιώσει την ασφάλεια και τη μη εξάρτηση των μελλοντικών ασφαλών συστημάτων και υπηρεσιών τηλεπικοινωνιών της Ευρώπης, γεγονός που η ΕΟΚΕ δεν μπορεί παρά να επικροτήσει.

4.9.

Η Ένωση μπορεί συνεπώς να επικαλεστεί μεγάλες επιτυχίες στον διαστημικό τομέα. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η Ένωση παραμένει πολύ διακριτική στην επικοινωνία της με τους πολίτες σχετικά με τα οφέλη του διαστήματος για την κοινωνία και την οικονομία. Πολλοί πολίτες δεν συνειδητοποιούν ότι όταν, για παράδειγμα, χρησιμοποιούν το κινητό ή το έξυπνο τηλέφωνό τους, απολαμβάνουν τα συστήματα πλοήγησης, παρακολουθούν τηλεόραση μέσω δορυφόρου, ταξιδεύουν με αυτοκίνητο, πλοίο ή αεροπλάνο, ή κάνουν ανάληψη μετρητών από τραπεζικά μηχανήματα, χρησιμοποιούν διαστημικές υπηρεσίες. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να εξασφαλιστεί, μέσω κατάλληλης ενημερωτικής εκστρατείας, ότι οι πολίτες συνειδητοποιούν ότι οι ευρωπαϊκές διαστημικές δραστηριότητες είναι απαραίτητες στην καθημερινή τους ζωή, τονώνουν την απασχόληση, την ανάπτυξη και τις επενδύσεις και αποτελούν πλεονέκτημα για την ασφάλειά τους.

4.10.

Επίσης, απέχουμε πολύ από τη μεγιστοποίηση των οφελών που αντιπροσωπεύει το διάστημα για την ευρωπαϊκή οικονομία. Οι δυνατότητες που προσφέρει το πρόγραμμα παρατήρησης της γης και η εκμετάλλευση του τεράστιου όγκου δεδομένων που παράγει παραμένουν σε μεγάλο βαθμό αναξιοποίητες. Η ΕΟΚΕ ζητεί να δρομολογηθεί μια δράση ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης με αποδέκτες τους δυνάμει δικαιούχους, κυρίως στους τομείς της θάλασσας και της γεωργίας.

4.11.

Όπως επισημαίνει η Επιτροπή, ο διαστημικός τομέας αντιμετωπίζει δυσκολίες που συνδέονται με τις ανεπαρκείς ικανότητές του για πρόσληψη κατάλληλου προσωπικού. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η επιστήμη του διαστήματος πρέπει να ενταχθεί στα σχολικά προγράμματα και ότι τα πανεπιστήμια των κρατών μελών πρέπει να κατανοήσουν την ανάγκη και να προσφέρουν μεταπτυχιακό τίτλο στη διαστημική τεχνολογία.

4.12.

Σε διεθνές επίπεδο, ο ευρωπαϊκός διαστημικός τομέας πρέπει να αντιμετωπίσει έναν πολύ έντονο ανταγωνισμό, καθώς οι διαστημικές δραστηριότητες γίνονται ολοένα και περισσότερο εμπορικές λόγω της αυξανόμενης συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα. Οι μεγάλοι ευρωπαϊκοί φορείς πραγματοποιούν το μεγαλύτερο μέρος των δραστηριοτήτων τους εκτός Ευρώπης. Ως εκ τούτου, είναι απαραίτητο να αυξηθεί η σημασία της εσωτερικής αγοράς και να εφαρμοστεί η αρχή της «ευρωπαϊκής προτίμησης» στον τομέα του διαστήματος.

4.13.

Όπως διευκρινίζει η Επιτροπή, το διάστημα αποτελεί μέρος της παγκόσμιας αξιακής αλυσίδας, που διέρχεται μείζονες αλλαγές οι οποίες μεταθέτουν τα παραδοσιακά σύνορα του διαστημικού τομέα. Το λεγόμενο «νέο διάστημα» («New Space») αλλάζει ριζικά τον διαστημικό τομέα, όχι μόνο από τεχνολογική άποψη αλλά και από την άποψη του οικονομικού μοντέλου. Ως εκ τούτου, έχει καίρια σημασία η Ένωση να στηρίξει ενεργά ολόκληρο τον διαστημικό τομέα, ιδίως την έρευνα και την ανάπτυξη, τις νεοφυείς επιχειρήσεις και τα εκκολαπτήρια επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον συγκεκριμένο τομέα. Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι, στον υπό εξέταση κανονισμό, η Επιτροπή περιορίζεται στην εξαγγελία ότι το διαστημικό πρόγραμμα υποστηρίζει τη συνεργασία μεταξύ των επιχειρήσεων υπό τη μορφή διαστημικών κόμβων, όπου θα διασταυρώνονται, σε εθνική και περιφερειακή κλίμακα, οι παράγοντες του διαστήματος και των ψηφιακών τεχνολογιών, χωρίς άλλη διευκρίνιση σχετικά με τη λειτουργία και τη χρηματοδότηση των κόμβων αυτών.

Ένα τέτοιο έργο «New Space» θα μπορούσε να συνίσταται στην ανάπτυξη της οικονομίας των διαστημικών πόρων (space mining) με αντικείμενο την εξόρυξη και την ανάκτηση φυσικών πόρων έξω από την τροχιά της Γης. Οι αστεροειδείς για παράδειγμα μπορεί να περιέχουν νικέλιο, λευκόχρυσο, σίδηρο και κοβάλτιο. Η NASA εκτιμά σε 700 τρισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ την αξία της ζώνης αστεροειδών μεταξύ του Άρη και του Δία (η οποία έχει πάνω από ένα εκατομμύριο αστεροειδείς). Αυτοί οι πόροι θα μπορούσαν είτε να επανέλθουν στη Γη είτε να χρησιμοποιηθούν στο διάστημα ως ενέργεια για τους δορυφόρους ή για να δημιουργήσουν βάσεις από τις οποίες θα ξεκινούσε μια πιο μακρινή εξερεύνηση του διαστήματος.

4.14.

Το Λουξεμβούργο είναι η δεύτερη χώρα στον κόσμο, μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες, που διαθέτει ένα νομικό πλαίσιο, αμφισβητούμενο από ορισμένους, που επιτρέπει την εξερεύνηση και την εμπορική χρήση των διαστημικών πόρων. Η ΕΤΕπ συμμετέχει επίσης στο έργο με συμβουλευτικό ρόλο, μαζί με τον ΕΟΔ που παρέχει συμβουλές και καθοδήγηση μέσω της οικονομικής συμβουλευτικής του υπηρεσίας σε θέματα καινοτομίας.

4.15.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η ΕΕ πρέπει να συμμετάσχει στενότερα στην έρευνα στο πλαίσιο του space mining, από τεχνολογική, οικονομική και νομική άποψη, και να διασφαλίσει ότι το έργο θα έχει σαφή ευρωπαϊκή αξία, καθώς ήδη άλλοι οργανισμοί ή αμερικανικές, αραβικές ή ασιατικές επιχειρήσεις συμμετέχουν ήδη στο έργο.

4.16.

Η Ευρώπη χρειάζεται εκτοξευτήρες προσαρμοσμένους στις εμπορικές και θεσμικές αγορές, εάν θέλει να διατηρήσει την αυτονομία της πρόσβασης στο διάστημα. Οι επαναχρησιμοποιούμενοι πύραυλοι αντιπροσωπεύουν μια ιδιαίτερα ελπιδοφόρα πρόοδο που θα μειώσει το κόστος και τον χρόνο εναλλαγής μεταξύ των εκτοξεύσεων. Στην εμπορική αγορά, ο ανταγωνισμός παραμένει έντονος και ενίοτε αθέμιτος. Η ΕΟΚΕ προτρέπει την Επιτροπή να εξετάσει τα μέσα για τη στήριξη της έρευνας και των ευρωπαϊκών υποδομών εκτόξευσης με την τήρηση του ζωτικού χαρακτήρα της διατήρησης της ανεξάρτητης πρόσβασης της Ευρώπης στο διάστημα.

4.17.

Έστω και αν, σύμφωνα με τη ΣΛΕΕ, τα κράτη μέλη έχουν την αρμοδιότητα να καθορίζουν τις υπηρεσίες γενικού συμφέροντος, τούτο δεν αφαιρεί τίποτα από τις αρμοδιότητες της Ένωσης να καθορίζει στο επίπεδό της παρόμοιες υπηρεσίες, εφόσον αυτό κρίνεται αναγκαίο για την υλοποίηση των στόχων της Ένωσης. Η ΕΟΚΕ καλεί τα κοινοτικά θεσμικά όργανα να αναγνωρίσουν την ύπαρξη και την ανάγκη κοινοτικών υπηρεσιών γενικού συμφέροντος σε τομείς στους οποίους η δράση της ΕΕ είναι πιο αποτελεσματική για την επίτευξη των στόχων της, όπως είναι σαφώς η περίπτωση του τομέα του διαστήματος.

---

(1)  Ο ΕΟΔ αριθμεί 22 κράτη μέλη. Οι εθνικοί οργανισμοί που είναι υπεύθυνοι για το διάστημα στα ακόλουθα κράτη συμμετέχουν στο Διοικητικό Συμβούλιο του ΕΟΔ: Γερμανία, Αυστρία, Βέλγιο, Δανία, Ισπανία, Εσθονία, Φινλανδία, Γαλλία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Νορβηγία, Κάτω Χώρες, Πολωνία, Πορτογαλία, Τσεχική Δημοκρατία, Ρουμανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Σουηδία και Ελβετία. Ο Καναδάς συμμετέχει επίσης στο Συμβούλιο, καθώς και σε ορισμένα έργα στο πλαίσιο μιας συμφωνίας συνεργασίας. Η Σλοβενία είναι συνδεδεμένο μέλος. Επτά ακόμη κράτη της ΕΕ έχουν συνάψει συμφωνίες συνεργασίας με τον ΕΟΔ: η Βουλγαρία, η Κροατία, η Κύπρος, η Λετονία, η Λιθουανία, η Μάλτα και η Σλοβακία.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1206/2001 του Συμβουλίου, της 28ης Μαΐου 2001, για τη συνεργασία μεταξύ των δικαστηρίων των κρατών μελών κατά τη διεξαγωγή αποδείξεων σε αστικές ή εμπορικές υποθέσεις»

[COM(2018) 378 final — 2018/203 (COD)]

και «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1393/2007 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου περί επιδόσεως και κοινοποιήσεως στα κράτη μέλη δικαστικών και εξωδίκων πράξεων σε αστικές ή εμπορικές υποθέσεις (“επίδοση ή κοινοποίηση πράξεων”)»

[COM(2018) 379 final — 2018/204 (COD)]

(2019/C 62/09)

Εισηγητής:

ο κ. Bernardo HERNÁNDEZ BATALLER

Αιτήσεις γνωμοδότησης	α) Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 10.9.2018 β) Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 10.9.2018
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	2.10.2018
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	17.10.2018
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	538
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	184/0/9

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) σημειώνει τις προτάσεις της Επιτροπής σχετικά με την τροποποίηση του κανονισμού για τη διεξαγωγή αποδείξεων και του κανονισμού για την επίδοση και κοινοποίηση πράξεων.

1.2.

Η ΕΟΚΕ ζητά από την Επιτροπή να λάβει υπόψη τις παρατηρήσεις που περιλαμβάνονται στο παρόν έγγραφο σχετικά με τις προτάσεις της, ειδικότερα δε αυτές που διατυπώνονται στα σημεία 5.2, 5.3, 5.4, 5.5, 5.9, 5.10, 6.3, 6.4. και 6.6, δεδομένου ότι οι ελευθερίες της ενιαίας αγοράς δεν μπορούν να αξιοποιηθούν πλήρως χωρίς έναν πραγματικό δικαστικό χώρο.

2.   Ιστορικό

2.1.

Με στόχο τη δημιουργία ενός χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), το άρθρο 81 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) θεσπίζει τις βάσεις για την ανάπτυξη της καλούμενης «δικαστικής συνεργασίας σε αστικές υποθέσεις» για τις υποθέσεις με διασυνοριακές επιπτώσεις, δίνοντας στην ΕΕ εξουσίες που την εξουσιοδοτούν να εγκρίνει μέτρα για την προσέγγιση των νομοθετικών και κανονιστικών διατάξεων των κρατών μελών.

2.2.

Εφόσον είναι αναγκαίο για την εύρυθμη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς, θεσπίζεται νομική διάταξη για τη λήψη μέτρων για την εξασφάλιση της αμοιβαίας αναγνώρισης —μεταξύ των κρατών μελών— των δικαστικών και εξωδίκων αποφάσεων, της εκτέλεσής τους και της συνεργασίας για τη διεξαγωγή αποδείξεων.

2.3.

Προκειμένου να ρυθμίσει τη δικαστική συνδρομή μεταξύ των κρατών μελών, η ΕΕ αντικατέστησε τα συστήματα που προβλέπονται από τις συμβάσεις της Χάγης με την έγκριση των ακόλουθων νομικών πράξεων:

2.3.1.

Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1206/2001 (1) του Συμβουλίου για τη συνεργασία μεταξύ των δικαστηρίων των κρατών μελών κατά τη διεξαγωγή αποδείξεων σε αστικές ή εμπορικές υποθέσεις (εφεξής «κανονισμός για τη διεξαγωγή αποδείξεων»), ο οποίος εγκρίθηκε με πρωτοβουλία της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας και ισχύει σε όλα τα κράτη μέλη εκτός της Δανίας.

2.3.2.

Αυτός ο κανονισμός θεσπίζει ένα άμεσο και ταχύ σύστημα σε επίπεδο ΕΕ για τη διαβίβαση και την εκτέλεση παραγγελιών για τη διεξαγωγή αποδείξεων μεταξύ των δικαστηρίων και καθορίζει συγκεκριμένους κανόνες όσον αφορά τη μορφή και το περιεχόμενο αυτών των παραγγελιών. Έχει θέσει σε εφαρμογή ένα σύστημα άμεσης διμερούς επαφής μεταξύ των δικαστηρίων, το οποίο αντικαθιστά το προηγούμενο, σύμφωνα με το οποίο οι παραγγελίες αποστέλλονταν από δικαστήριο ενός κράτους μέλους στο κεντρικό όργανο του άλλου κράτους μέλους.

2.3.3.

Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1393/2007 (2) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου περί επιδόσεως και κοινοποιήσεως στα κράτη μέλη δικαστικών και εξωδίκων πράξεων σε αστικές ή εμπορικές υποθέσεις (εφεξής «κανονισμός για την επίδοση και κοινοποίηση πράξεων»), ο οποίος ισχύει σε όλα τα κράτη μέλη (3).

2.3.4.

Ο συγκεκριμένος κανονισμός εφαρμόζεται σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις όταν μια δικαστική ή εξώδικη πράξη πρέπει να διαβιβασθεί από ένα κράτος μέλος σε άλλο για να επιδοθεί ή να κοινοποιηθεί. Δεν εφαρμόζεται ωστόσο σε φορολογικές, τελωνειακές ή διοικητικές υποθέσεις ή όταν πρόκειται για ευθύνη του κράτους για πράξεις ή παραλείψεις κατά την άσκηση δημόσιας εξουσίας («acta iure imperii»).

2.4.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται ανέκαθεν υπέρ της δημιουργίας ενός κοινού χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης στην ΕΕ, η οποία συνεπάγεται —μεταξύ άλλων— τη λήψη μέτρων στον τομέα της δικαστικής συνεργασίας και σε θέματα αστικών υποθέσεων, μέτρα τα οποία είναι απαραίτητα ώστε οι πολίτες και οι επιχειρήσεις να μην εμποδίζονται ή αποθαρρύνονται από το να ασκούν τα δικαιώματά τους λόγω της ασυμβατότητας ή της πολυπλοκότητας των δικαστικών συστημάτων των κρατών μελών.

2.5.

Εν πάση περιπτώσει, προκειμένου να δημιουργηθεί ο ευρωπαϊκός δικαστικός χώρος, είναι επιτακτική ανάγκη να βελτιωθεί η συνεργασία μεταξύ των δικαστηρίων και, επομένως, να απλουστευτούν και να επιταχυνθούν οι διαδικασίες για την εξάλειψη δυσλειτουργιών και καθυστερήσεων.

3.   Οι προτάσεις της Επιτροπής

3.1.

Οι προτάσεις της Επιτροπής αποβλέπουν στην τροποποίηση των δύο ισχυόντων κανονισμών σχετικά με τη διεξαγωγή αποδείξεων και την επίδοση και κοινοποίηση πράξεων.

3.2.   Πρόταση τροποποίησης του κανονισμού για τη διεξαγωγή αποδείξεων

3.2.1.

Η πρόταση επιδιώκει να βελτιώσει τη λειτουργία του χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης και της εσωτερικής αγοράς, βελτιώνοντας και επιταχύνοντας τη διασυνοριακή διεξαγωγή αποδείξεων.

3.2.2.

Αποβλέπει στην προσαρμογή του κανονισμού στην τεχνική εξέλιξη, χάρη στην αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων της ψηφιοποίησης με την υποχρέωση διεξαγωγής της επικοινωνίας και της ανταλλαγής πράξεων από προεπιλογή με ηλεκτρονικά μέσα, με σεβασμό στην προστασία των δεδομένων και στην ιδιωτική ζωή και χωρίς να θίγονται τα δικονομικά δικαιώματα των διαδίκων. Για τον σκοπό αυτό, το σύστημα θα πρέπει να ενσωματώνει μια αποκεντρωμένη δομή που να επιτρέπει την απευθείας επικοινωνία μεταξύ των τελικών χρηστών.

3.2.3.

Η πρόταση ενθαρρύνει τη χρήση σύγχρονων μεθόδων διεξαγωγής αποδείξεων, όπως οι βιντεοδιασκέψεις, όταν πρέπει να καταθέσει ένα πρόσωπο που βρίσκεται σε άλλο κράτος μέλος. Αποσκοπεί να διασφαλίσει ότι θα εφαρμόζεται με τον πλέον ενδεδειγμένο, συχνό και γρήγορο τρόπο η άμεση διεξαγωγή αποδείξεων κατά τη λήψη κατάθεσης ενός μάρτυρα ή εμπειρογνώμονα ή κατά την ανάκριση ενός διαδίκου, όταν αυτά τα πρόσωπα κατοικούν σε άλλο κράτος μέλος.

3.2.4.

Εξαλείφει τα νομικά εμπόδια για την αποδοχή των ηλεκτρονικών (ψηφιακών) αποδεικτικών στοιχείων. Η πρόταση θεσπίζει την αμοιβαία αναγνώριση των ψηφιακών αποδεικτικών στοιχείων. Αυτό θα μειώσει το δικονομικό βάρος για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις και θα περιορίσει τον αριθμό των περιπτώσεων στις οποίες ενδέχεται να μην γίνουν δεκτά τα ηλεκτρονικά αποδεικτικά στοιχεία.

3.2.5.

Προβλέπει να αποτελέσει λύση στο πρόβλημα των αποκλινουσών ερμηνειών του όρου «δικαστήριο», ο οποίος επί του παρόντος δεν ορίζεται στον κανονισμό για τη διεξαγωγή αποδείξεων. Η πρόταση προσπαθεί να εξαλείψει την αβεβαιότητα σε αυτό το θέμα.

3.2.6.

Η πρόταση είναι σύμφωνη με άλλα μέσα της ΕΕ στον τομέα της δικαστικής συνεργασίας σε αστικές υποθέσεις και δεν αποτελεί εμπόδιο στην ανταλλαγή πληροφοριών την οποία μπορούν να πραγματοποιούν οι αρχές στον τομέα της αναγνώρισης και εκτέλεσης αποφάσεων σε γαμικές διαφορές και διαφορές γονικής μέριμνας (4) ή σε θέματα υποχρεώσεων διατροφής (5), ακόμη και όταν οι εν λόγω πληροφορίες έχουν αποδεικτική ισχύ, και επομένως η αιτούσα αρχή είναι ελεύθερη να επιλέξει την καταλληλότερη μέθοδο.

3.2.7.

Ρυθμίζει τη δυνατότητα διεξαγωγής αποδείξεων από διπλωματικούς ή προξενικούς εκπροσώπους ενός κράτους μέλους στην επικράτεια άλλου κράτους μέλους και στην περιοχή στην οποία ασκούν τα καθήκοντά τους χωρίς να απαιτείται προηγούμενη αίτηση στο κεντρικό όργανο ή στην αρμόδια αρχή του εν λόγω κράτους μέλους.

3.2.8.

Για να διασφαλιστεί η αμοιβαία αναγνώριση των ψηφιακών αποδεικτικών στοιχείων, πρέπει να μην μπορεί να αμφισβητείται η αποδεικτική ισχύς των εν λόγω αποδεικτικών στοιχείων αποκλειστικά λόγω της ψηφιακής φύσης τους, αρκεί να έχουν αποκτηθεί σε κράτος μέλος σύμφωνα με την έννομη τάξη του.

3.2.9.

Για την τροποποίηση ή επικαιροποίηση των τυποποιημένων εντύπων των παραρτημάτων, προβλέπεται ανάθεση εξουσίας στην Επιτροπή σύμφωνα με το άρθρο 290 της ΣΛΕΕ.

3.3.   Κανονισμός για την επίδοση και κοινοποίηση πράξεων

3.3.1.

Κύριος στόχος των διατάξεών του είναι η καθιέρωση ομοιόμορφων διαύλων για τη διαβίβαση πράξεων από ένα κράτος μέλος σε άλλο, με σκοπό την επίδοση και την κοινοποίηση πράξεων σε αυτό το άλλο κράτος μέλος. Για τον σκοπό αυτό, αποδείχτηκε ιδιαίτερα χρήσιμη η πείρα από την εφαρμογή του ισχύοντος κανονισμού και από τη νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) σχετικά με αυτό το θέμα.

3.3.1.1.

Το πεδίο εφαρμογής του τροποποιείται, παρά το γεγονός ότι διατηρείται η υφιστάμενη διατύπωση του μέρους που αφορά τις εξώδικες πράξεις. Αντιθέτως, όσον αφορά τις δικαστικές πράξεις, ο κανονισμός θα εφαρμόζεται σε όλες τις περιπτώσεις στις οποίες η κατοικία του παραλήπτη βρίσκεται σε άλλο κράτος μέλος.

3.3.1.2.

Αυτό το νέο καθεστώς, βάσει του οποίου ρυθμίζονται υποχρεωτικά όλες οι περιπτώσεις επίδοσης ή κοινοποίησης πράξεων σε παραλήπτες εγκατεστημένους σε άλλο κράτος μέλος, ισχύει μόνο για την επίδοση ή την κοινοποίηση του εγγράφου κινήσεως της διαδικασίας ή της αγωγής. Η πρόσθετη προστασία είναι λιγότερο σημαντική σε περιπτώσεις μεταγενέστερων επιδόσεων και κοινοποιήσεων δικαστικών πράξεων στο πλαίσιο δικαστικής διαδικασίας.

3.4.

Η επικοινωνία και η ανταλλαγή πράξεων μεταξύ των αρχών έκδοσης και παραλαβής πρέπει να πραγματοποιούνται ηλεκτρονικά, μέσω αποκεντρωμένου συστήματος τεχνολογίας πληροφοριών (ΤΠ), που αποτελείται από εθνικά συστήματα ΤΠ διασυνδεδεμένα μέσω ασφαλούς και αξιόπιστης επικοινωνιακής υποδομής, παρόλο που υπάρχει η δυνατότητα χρήσης εναλλακτικών (παραδοσιακών) μεθόδων επικοινωνίας σε περίπτωση απρόβλεπτης και εξαιρετικής διακοπής του συστήματος πληροφορικής.

3.5.

Καθορίζεται ότι τα κράτη μέλη πρέπει να συνδράμουν στον εντοπισμό του τόπου διαμονής ενός παραλήπτη σε άλλο κράτος μέλος, και για τον σκοπό αυτό παρουσιάζονται τρεις εναλλακτικές επιλογές: — δικαστική συνδρομή που παρέχεται από τις αρχές που ορίζονται από τα κράτη μέλη· — πρόσβαση στις πληροφορίες που περιλαμβάνονται στα δημόσια μητρώα κατοικίας, μέσω της διαδικτυακής πύλης της ευρωπαϊκής ηλεκτρονικής δικαιοσύνης· — λεπτομερείς πληροφορίες, μέσω της διαδικτυακής πύλης της ευρωπαϊκής ηλεκτρονικής δικαιοσύνης, σχετικά με τα εργαλεία που είναι διαθέσιμα για τον εντοπισμό προσώπων στην επικράτειά τους.

3.6.

Μπορεί να ζητηθεί από τους αλλοδαπούς διαδίκους που εμπλέκονται σε ένδικη διαφορά να ορίσουν στο κράτος μέλος στο οποίο εκδικάζεται η διαφορά αντιπρόσωπο για λόγους επίδοσης και κοινοποίησης των εγγράφων διαδικασίας.

3.7.

Υπάρχει βελτίωση στη διαδικασία σχετικά με το δικαίωμα του παραλήπτη να αρνηθεί την παραλαβή μιας πράξης, αν δεν έχει συνταχθεί ή μεταφραστεί σε κατάλληλη γλώσσα.

3.8.

Η πρόταση υποχρεώνει τους παρόχους ταχυδρομικών υπηρεσιών να χρησιμοποιούν ειδικό αποδεικτικό στοιχείο (απόδειξη παραλαβής) κατά την επίδοση ή κοινοποίηση πράξεων μέσω ταχυδρομείου σύμφωνα με τον κανονισμό. Επίσης θεσπίζεται ένας ελάχιστος κανόνας σχετικά με τα πρόσωπα στα οποία μπορεί να γίνει η επίδοση ή η κοινοποίηση στη θέση του παραλήπτη, όταν ο πάροχος ταχυδρομικών υπηρεσιών δεν μπορεί να παραδώσει αυτοπροσώπως την πράξη σε αυτόν.

3.9.

Η πρόταση εισάγει την ηλεκτρονική επίδοση ή κοινοποίηση πράξεων ως πρόσθετη εναλλακτική μέθοδο επίδοσης ή κοινοποίησης σύμφωνα με τον κανονισμό.

3.10.

Στις περιπτώσεις ερημοδικίας εναγομένου εισάγονται δύο ουσιαστικές καινοτομίες: α) το δικαστήριο που εκδικάζει την υπόθεση καλείται να αποστείλει στον λογαριασμό χρήστη που είναι γνωστός για τον εναγόμενο ειδοποίηση με την ημερομηνία κίνησης της διαδικασίας ή σχετικά με την απόφαση που εκδόθηκε ερήμην· β) καθορίζεται μια ενιαία προθεσμία δύο ετών, η οποία αρχίζει από την ημερομηνία κατά την οποία εκδόθηκε η απόφαση ερήμην, για να εγερθεί κατ’ εξαίρεση αγωγή που αποσκοπεί στην απαλλαγή από τα αποτελέσματα της παρόδου της προθεσμίας για την άσκηση ένδικου μέσου με σκοπό να αμφισβητηθούν η αναγνώριση και η εκτέλεση της εν λόγω απόφασης σε άλλο κράτος μέλος.

4.   Γενικές παρατηρήσεις

4.1.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τις προτάσεις της Επιτροπής σχετικά με την τροποποίηση του κανονισμού για τη διεξαγωγή αποδείξεων και του κανονισμού για την επίδοση και κοινοποίηση πράξεων, καθώς διευκολύνουν τη δικαστική ενοποίηση στα κράτη μέλη, με την καθιέρωση ομοιόμορφων διαύλων στους αντίστοιχους τομείς εφαρμογής τους.

4.2.

Οι δύο προτάσεις συμβάλλουν στη βελτίωση της δικαστικής συνεργασίας στην ΕΕ, με βάση την αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης των δικαστικών αποφάσεων (άρθρο 81 της ΣΛΕΕ), στην ενίσχυση του χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης (άρθρο 3 παράγραφος 2 και άρθρο 67 της ΣΛΕΕ) και στη δημιουργία της εσωτερικής αγοράς (άρθρο 26 της ΣΛΕΕ).

4.3.

Συνοπτικά, η έγκριση και η εφαρμογή του ρυθμιστικού πλαισίου που προτείνει η Επιτροπή αναμένεται να συμβάλουν αντικειμενικά στην άρση πολλών αόρατων εμποδίων που επηρεάζουν άμεσα τη ζωή όλων των πολιτών —τόσο των υπηκόων των κρατών μελών όσο και των προσώπων που κατοικούν στην ΕΕ— και τις εμπορικές συναλλαγές των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην ΕΕ.

4.4.

Για να εξασφαλιστεί το δικαίωμα πρόσβασης στη δικαιοσύνη και δίκαιης δίκης, είναι απαραίτητο οι διατάξεις αυτών των δύο προτάσεων να ισχύουν για τις δικαστικές υποθέσεις με διασυνοριακές επιπτώσεις και να υλοποιούνται δεόντως.

4.5.

Οι προτάσεις είναι επίσης σύμφωνες με τη στρατηγική για την ψηφιακή αγορά στον τομέα της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, ιδίως όσον αφορά την ανάγκη λήψης μέτρων για τον εκσυγχρονισμό της δημόσιας διοίκησης και την επίτευξη διασυνοριακής διαλειτουργικότητας, γεγονός που διευκολύνει την αλληλεπίδραση με τους πολίτες.

4.6.

Οι προτάσεις αυξάνουν την ασφάλεια δικαίου και, ως εκ τούτου, συμβάλλουν στην αποφυγή αδικαιολόγητων καθυστερήσεων και δαπανών για τους πολίτες, τις επιχειρήσεις και τις δημόσιες υπηρεσίες, καθώς και στην αντιμετώπιση των ελλείψεων στην προστασία των δικονομικών δικαιωμάτων των διαδίκων, αφού προσπαθούν να αποτρέψουν την προσβολή των δικαιωμάτων άμυνας σύμφωνα με την καλούμενη «αρχή της ισότητας των όπλων».

4.7.

Πρέπει να σημειωθεί ότι η διάταξη σχετικά με τις κατ’ εξουσιοδότηση πράξεις για την επικαιροποίηση και τροποποίηση του παραρτήματος των δύο προτάσεων κανονισμών δεν είναι σύμφωνη με τη θέση της ΕΟΚΕ (6) σε αυτό το θέμα, αφού η πρόταση προβλέπει ότι η εξουσιοδότηση είναι αόριστης διάρκειας, παρά την απαίτηση η άσκηση της έγκρισης κατ’ εξουσιοδότηση πράξεων να είναι ορισμένου χρόνου.

4.8.

Εν τέλει, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι ελευθερίες της ενιαίας αγοράς δεν μπορούν να αξιοποιηθούν πλήρως χωρίς έναν πραγματικό δικαστικό χώρο.

5.   Γενικές παρατηρήσεις σχετικά με τον κανονισμό για τη διεξαγωγή αποδείξεων

5.1.

Η πρόταση τροποποίησης του κανονισμού για τη διεξαγωγή αποδείξεων αποσκοπεί στην ενίσχυση των ηλεκτρονικών επικοινωνιών μεταξύ των ενδιαφερόμενων αρμόδιων αρχών, σε βάρος της χρήσης χαρτιού, η οποία είναι πιο δαπανηρή και πιο αργή, και στη χρήση βιντεοδιασκέψεων για τη λήψη δηλώσεων σε άλλο κράτος μέλος, χωρίς αυτό να προκαλεί υποβάθμιση των δικονομικών δικαιωμάτων των διαδίκων.

5.2.

Παρά το γεγονός ότι η πρόταση θεωρεί δεδομένη την επιμελή και αποτελεσματική συμπεριφορά των αρμόδιων δικαιοδοτικών οργάνων και την αυστηρή τήρηση των αρχών της καλόπιστης συνεργασίας και της αμοιβαίας αναγνώρισης —γίνεται ρητή επίκληση της τελευταίας για να εμποδιστεί η απόρριψη της αποδεικτικής ισχύος των ψηφιακών αποδεικτικών στοιχείων (αιτιολογική σκέψη 4 και άρθρο 18α της πρότασης)— δεν καθιερώνει καμία διάταξη για περιπτώσεις άρνησης εκ μέρους του δικαστηρίου εκτελέσεως λόγω: — αδικαιολόγητης καθυστέρησης, — έλλειψης αιτιολόγησης — ή ανεπαρκούς αιτιολόγησης. Οι περιπτώσεις αυτές ισοδυναμούν στην πράξη με αδυναμία πρόσβασης σε πραγματική δικαστική προστασία και θα πρέπει να αναζητηθεί λύση ώστε να αποτρέπεται η κατάληξη σε τέτοιες καταστάσεις.

5.2.1.

Αυτό το γεγονός αποδεικνύεται σημαντικό στην τρέχουσα κατάσταση του δικαίου της ΕΕ, στην οποία η απλή άρνηση ενός δικαστηρίου που υποχρεούται να υποβάλει προδικαστικό ερώτημα στο ΔΕΕ για υπόθεση της οποίας έχει επιληφθεί θα μπορούσε να θεωρηθεί σοβαρή παραβίαση των υποχρεώσεων του κράτους που απορρέουν από το δίκαιο της ΕΕ (7).

5.2.2.

Είναι πολυάριθμες οι περιστάσεις κατά τις οποίες το δικαστήριο εκτελέσεως μπορεί να βλάψει σοβαρά τα δικαιώματα των υποκειμένων δικαίου εάν δεν συνεργαστεί με επιμέλεια, ιδίως όσον αφορά την προσωρινή προστασία, επικαλούμενο επιφυλάξεις όσον αφορά την εθνική κυριαρχία, την εθνική ασφάλεια, τη δημόσια τάξη κ.λπ. [βλέπε άρθρο 4 παράγραφος 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ)] ή σε περίπτωση αποκλίσεων που απορρέουν από τη διαφορετική δικονομική πρακτική στα κράτη μέλη.

5.2.3.

Η τελευταία αυτή περίπτωση παρουσιάζεται, για παράδειγμα, στην ανταλλαγή αποδεικτικών στοιχείων μεταξύ των αντιδίκων κατά την προδικασία (pre-trial discovery), δεδομένου ότι το άρθρο 23 της σύμβασης της Χάγης της 18ης Μαρτίου 1970 σχετικά με τη συγκέντρωση αποδείξεων σε αλλοδαπό κράτος σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις επιτρέπει στα συμβαλλόμενα κράτη να εισάγουν επιφύλαξη κυριαρχίας για την απόρριψη αιτήσεων δικαστικής συνδρομής που προκύπτουν στην προκαταρκτική φάση της διαδικασίας (μετά την υποβολή αγωγής στο δικαστήριο, αλλά πριν από την έναρξη της δίκης).

5.2.4.

Ο ισχύων κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1206/2001, παρά το γεγονός ότι δεν εξετάζει ρητώς αυτό το ζήτημα, το αποκλείει από το πεδίο εφαρμογής του, όπως προκύπτει από τη δήλωση 54/01 του Συμβουλίου της 4ης Ιουλίου 2001 (έγγρ. 10571/01, σ. 1).

5.2.5.

Περιστασιακά, οι αδικαιολόγητες καθυστερήσεις μπορεί να οφείλονται σε ανεπαρκή τεχνική κατάρτιση των δικαστηρίων εκτέλεσης ή σε δυσλειτουργία των τεχνολογικών υποδομών. Για την πρόληψη και την εξάλειψη αυτών των καταστάσεων κατά το δυνατόν, η πρόταση θα έπρεπε να θεσπίζει ένα είδος διάταξης που να απαιτεί από τα κράτη μέλη να εγγυώνται την ψηφιακή ενημέρωση των δικαιοδοτικών οργάνων τους και την επάρκεια των τεχνολογικών υποδομών.

5.3.

Από την άλλη πλευρά, θα πρέπει να συγκεκριμενοποιηθούν ορισμένες διατάξεις της πρότασης. Για παράδειγμα, το άρθρο 1 παράγραφος 4 θεσπίζει μια περιοριστική έννοια του «δικαστηρίου», ορίζοντάς το ως «κάθε δικαστική αρχή σε κράτος μέλος η οποία είναι αρμόδια να διεξάγει αποδείξεις» σύμφωνα με τον κανονισμό.

5.3.1.

Παρά το γεγονός ότι αυτός ο ορισμός θα μπορούσε να περιλαμβάνει τους ορκωτούς δημόσιους λειτουργούς (για παράδειγμα τους συμβολαιογράφους), αποκλείει τα ιδιωτικά διαιτητικά όργανα, ανεξάρτητα αν πρόκειται για διαιτησία σε επενδυτικό, εμπορικό ή καταναλωτικό πλαίσιο ή για οποιοδήποτε διαιτητικό όργανο που επιλύει άλλο θέμα.

5.3.2.

Επομένως, αγνοείται η μεγάλη σημασία των διαιτητικών οργάνων στις εμπορικές και οικονομικές συναλλαγές των κρατών μελών και των τρίτων χωρών.

5.3.3.

Όσον αφορά τις τρίτες χώρες, μπορεί να προκύψουν καταστάσεις εκκρεμοδικίας ή προβλήματα σε σχέση με την εκτέλεση των αποφάσεών τους από τα δικαστήρια εκτέλεσης των κρατών μελών [για παράδειγμα, μια anti-suit injunction (διαταγή δικαστηρίου απαγορεύουσα σε διάδικο να κινήσει δίκη ενώπιον άλλου δικαστηρίου)] που θα μπορούσαν να προκαλέσουν έλλειψη ασφάλειας δικαίου.

5.3.4.

Βεβαίως, αυτός ο περιοριστικός ορισμός του «δικαστηρίου», ευθυγραμμίζεται με τη νομολογία του ΔΕΕ, η οποία συνήθως αρνείται την ιδιότητα του «δικαστηρίου» σε διαιτητικά όργανα ιδιωτικής φύσεως (8).

5.3.5.

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, η αυτόματη εφαρμογή αυτής της νομολογίας του ΔΕΕ στον τομέα που μας απασχολεί θα μπορούσε να δημιουργήσει μια κατάσταση έλλειψης αναγνώρισης των αποφάσεων των διαιτητικών δικαστηρίων ή άρνησης συνεργασίας του δικαστηρίου εκτελέσεως, γεγονός που —σε ορισμένες περιπτώσεις— θα μπορούσε να έχει ως συνέπεια να μείνουν ανυπεράσπιστοι οι ενδιαφερόμενοι.

5.3.6.

Ωστόσο, πρέπει να εξαιρεθούν από αυτήν την εκτίμηση οι ρήτρες διαιτησίας μεταξύ του επενδυτή και του κράτους που αναφέρονται στις διμερείς επενδυτικές συμφωνίες, δεδομένου ότι αποδεικνύονται ασυμβίβαστες με το δίκαιο της ΕΕ και δεν παράγουν έννομα αποτελέσματα, στο μέτρο που είναι παράνομες διότι αλληλεπικαλύπτονται με τους κανόνες της ενιαίας αγοράς και εισάγουν διακρίσεις μεταξύ των επενδυτών στην ΕΕ, σύμφωνα με τη νομολογία του ΔΕΕ στην απόφαση Achmea (9).

5.4.

Από την άλλη, το άρθρο 17β αναγνωρίζει στους διπλωματικούς ή προξενικούς αντιπροσώπους ενός κράτους μέλους τη δυνατότητα διεξαγωγής αποδείξεων χωρίς προηγούμενη αίτηση, στην επικράτεια άλλου κράτους μέλους στο οποίο είναι διαπιστευμένοι. Αυτή η εξουσία περιορίζεται στην οικειοθελή λήψη κατάθεσης ή ανάκριση υπηκόων του κράτους μέλους το οποίο εκπροσωπούν στο πλαίσιο δικαστικής υπόθεσης για την οποία αρμόδιο είναι ένα δικαστήριο του εν λόγω κράτους μέλους.

5.5.

Θα ήταν σκόπιμο τα καθήκοντα δικαστικής συνδρομής αυτών των δημοσίων λειτουργών, τα οποία προβλέπονται στην πρόταση, να διευρυνθούν για να προσαρμοστούν στην τρέχουσα πραγματικότητα της ΕΕ, ιδίως στο πλαίσιο της ελεύθερης κυκλοφορίας και διαμονής των υπηκόων των κρατών μελών και της ελευθερίας εγκατάστασης των επιχειρήσεών τους. Κατά συνέπεια, η διεξαγωγή αποδείξεων από αυτούς τους λειτουργούς θα μπορούσε να επεκταθεί στους αλλοδαπούς, χωρίς να υπάρχει ανάγκη να ζητείται προηγούμενη εξουσιοδότηση, ή στους ίδιους τους υπηκόους του κράτους παραλαβής, εάν το εν λόγω κράτος το επιτρέπει.

5.6.

Αποδεικνύεται πολύ σημαντική —και είναι κάτι που συμμερίζεται και η ΕΟΚΕ— η ανάγκη να καθιερωθεί η υποχρέωση παροχής συνδρομής στο κράτος μέλος διαβίβασης για την αναζήτηση της διεύθυνσης του προσώπου στο οποίο πρέπει να επιδοθεί ή να κοινοποιηθεί η δικαστική ή εξώδικη πράξη σε άλλο κράτος μέλος παραλαβής, όταν η διεύθυνση είναι άγνωστη.

5.7.

Εξάλλου, στο πεδίο της πρότασης που μας απασχολεί, υπάρχει το θεματολόγιο της ΕΕ στον τομέα της δικαιοσύνης για το 2020, το οποίο επιδιώκει να ενισχύσει τα θεμελιώδη δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένων των αστικών δικονομικών δικαιωμάτων.

5.8.

Υπό την έννοια αυτή, στα μέτρα ψηφιοποίησης που προβλέπει η πρόταση λαμβάνονται υπόψη οι απαιτήσεις προστασίας των δεδομένων και της ιδιωτικής ζωής στο σύστημα ηλεκτρονικών ανταλλαγών μεταξύ των αρμόδιων δικαιοδοτικών οργάνων, όπως π.χ. η θέσπιση προκαθορισμένου συνόλου χρηστών του συστήματος (μόνο τα δικαστήρια και οι δικαστικές αρχές των κρατών μελών).

5.9.

Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι προβλέπεται να αυξηθούν στο μέλλον οι επιθέσεις σε αυτές τις ηλεκτρονικές υποδομές —κίνδυνος που μπορεί να αυξηθεί λόγω της διασύνδεσης μεταξύ των συγκεκριμένων συστημάτων πληροφοριών— δεν θεσπίζεται καμία διάταξη σχετικά με τον τρόπο επίλυσης του καταλογισμού της ευθύνης, εάν οι επιθέσεις στον κυβερνοχώρο ή οι βλάβες και οι περιπτώσεις κατάρρευσης του συστήματος πληροφοριών επιτύχουν να διαδώσουν ευαίσθητες πληροφορίες ή ακόμη και να καταστρέψουν αποδεικτικά στοιχεία μιας διαδικασίας.

5.10.

Ως εκ τούτου, μπορούν να προκληθούν σοβαρές προσβολές των δικαιωμάτων των υποκειμένων δικαίου, χωρίς να υπάρχει προβλέψιμος τρόπος να απαιτηθεί η ευθύνη των υπαιτίων τους, ή μπορεί ακόμη και να συμβεί τα ίδια τα υποκείμενα δικαίου να πρέπει να υποστούν αυτές τις προσβολές, αν οι υπαίτιοί τους επικαλεστούν την ύπαρξη ανωτέρας βίας.

6.   Γενικές παρατηρήσεις σχετικά με τον κανονισμό για την επίδοση και κοινοποίηση πράξεων

6.1.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι ο προτεινόμενος κανονισμός για την επίδοση και κοινοποίηση πράξεων θα βελτιώσει και θα επιταχύνει τις δικαστικές διαδικασίες, αφού θα απλουστεύσει και θα επιταχύνει τους μηχανισμούς συνεργασίας για την επίδοση και κοινοποίηση πράξεων. Αυτό θα βελτιώσει την απονομή δικαιοσύνης σε υποθέσεις με διασυνοριακές επιπτώσεις, θα ενισχύσει τα αστικά δικονομικά δικαιώματα και θα αυξήσει την αμοιβαία εμπιστοσύνη μεταξύ των δικαστικών συστημάτων των κρατών μελών.

6.2.

Η πρόταση αποσκοπεί στην εξάλειψη της βραδύτητας και της συχνής αθέτησης των προθεσμιών που ορίζονται —καταστάσεις που παρουσιάζονται διότι τα έγγραφα διαβιβάζονται από τους αρμόδιους φορείς— καθώς επιβάλει την κοινοποίηση πράξεων με ηλεκτρονικά μέσα. Ενισχύει επίσης τα δικαιώματα άμυνας του παραλήπτη, μέσω διαφόρων ειδικών παρεμβάσεων των αρμόδιων φορέων ενόψει της αβεβαιότητας που απορρέει από τη μη αποδοχή μιας πράξης ή στις περιπτώσεις αποφάσεων που εκδίδονται ερήμην.

6.3.

Αξιοσημείωτο είναι το ευρύ υποκειμενικό και ουσιαστικό περιθώριο εφαρμογής αυτής της πρότασης, αφού καλύπτει όλα τα πρόσωπα, φυσικά και νομικά, τα οποία περιλαμβάνουν όλους τους εμπόρους, δηλαδή και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις, και δέχεται μόνο τις εξαιρέσεις που καθιερώνει ρητώς (άρθρο 1 παράγραφοι 1 και 3). Απαιτείται εναρμόνιση όλων των γλωσσικών εκδόσεων, ώστε να καταστεί σαφές ότι η πρόταση κανονισμού αφορά όχι μόνο το έγγραφο κινήσεως της διαδικασίας, αλλά όλες τις δικαστικές πράξεις της δικαστικής διαδικασίας.

6.4.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τις εγγυήσεις και τις διασφαλίσεις που θεσπίζονται για την «άρνηση παραλαβής της πράξης» εκ μέρους του παραλήπτη και με την υποχρέωση που έχει η υπηρεσία παραλαβής να ενημερώσει σχετικά. Εξάλλου, για να εξισορροπηθούν τα δικαιώματα των διαδίκων, είναι απαραίτητο ο εναγόμενος να έχει πλήρη γνώση του εγγράφου με το οποίο κινείται η διαδικασία, ως εκ τούτου κρίνεται σωστό το γλωσσικό καθεστώς να περιλαμβάνει μια γλώσσα κατανοητή από τον παραλήπτη ή μία από τις επίσημες γλώσσες του τόπου επίδοσης ή κοινοποίησης.

6.5.

Φαίνεται επαρκής η διάθεση των συμπληρωματικών μέσων επίδοσης ή κοινοποίησης πράξεων που προβλέπονται μέσω ταχυδρομικών υπηρεσιών, η επίδοση που πραγματοποιείται απευθείας μέσω δικαστικών λειτουργών, υπαλλήλων ή άλλων αρμοδίων προσώπων του κράτους μέλους παραλαβής, καθώς και η ηλεκτρονική επίδοση ή κοινοποίηση.

6.6.

Σε κάθε περίπτωση, το σημαντικό είναι να διαφυλαχθούν και να εξασφαλιστούν η ακεραιότητα και ο σκοπός της πράξης, είτε δικαστικής είτε εξώδικης.

---

(1)  Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1206/2001 του Συμβουλίου, της 28ης Μαΐου 2001 (ΕΕ L 174 της 27.6.2001, σ. 1).

(2)  Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1393/2007, της 13ης Νοεμβρίου 2007, περί κατάργησης του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1348/2000 (ΕΕ L 324 της 10.12.2007, σ. 79).

(3)  Βάσει της λεγόμενης «παράλληλης συμφωνίας» με τη Δανία (ΕΕ L 300 της 17.11.2005, σ. 55). Από την πλευρά τους, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ιρλανδία κοινοποίησαν τότε, σύμφωνα με το άρθρο 3 του Πρωτοκόλλου αριθ. 21 της Συνθήκης, την επιθυμία τους να συμμετάσχουν στη θέσπιση και εφαρμογή και των δύο κανονισμών.

(4)  Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2201/2003 του Συμβουλίου, της 27ης Νοεμβρίου 2003 (ΕΕ L 338 της 23.12.2003, σ. 1).

(5)  Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 4/2009 του Συμβουλίου, της 18ης Δεκεμβρίου 2008 (ΕΕ L 7 της 10.1.2009, σ. 1).

(6)  ΕΕ C 288 της 31.8.2017, σ. 29· ΕΕ C 345 της 13.10.2017, σ. 67.

(7)  Βλέπε Προτάσεις του γενικού εισαγγελέα Wathelet στην υπόθεση C-416/17, Επιτροπή κατά Γαλλίας, σημεία 95-103.

(8)  Για παράδειγμα, στις εξής υποθέσεις: υπόθεση Nordsee, 102/81 (1982), σκέψεις 10-13· υπόθεση Eco Swiss, C-126/97 (1999), σκέψη 34· υπόθεση Denuit και Cordenier, C-125/04 (2005), σκέψη 13· υπόθεση Gazprom, C-536/13 (2015), σκέψη 36· υπόθεση Achmea, C-284/16 (2018), σκέψεις 45-49 κ.λπ.

(9)  Απόφαση της 6ης Μαρτίου 2018, Achmea, C-284/16 (ECLI:EU:C:2018:158).