11.4.2018   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 129/1

Εισηγητής:

Plamen DIMITROV

1.1.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι ανισότητες στην κατανομή των εισοδημάτων και του πλούτου στην ΕΕ έχουν καταστεί οικονομικές και κοινωνικές προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν με κατάλληλα μέτρα σε εθνικό επίπεδο και με τη στήριξη δράσεων σε επίπεδο ΕΕ. Δίνουμε ιδιαίτερη σημασία στις εισοδηματικές ανισότητες, είτε στην Ευρώπη είτε αλλού. Η ΕΟΚΕ, ωστόσο, τονίζει την ανάγκη έμφασης και στις ανισότητες του πλούτου, που εμφανίζουν πολύ μεγαλύτερες διακυμάνσεις και έχουν πολύ πιο μακροπρόθεσμο αντίκτυπο. Αυτό συνεπάγεται την ανάγκη διευκρίνισης των αιτίων αυτών των ανισοτήτων και των παραγόντων που τις καθορίζουν και διαμόρφωσης πολιτικών λύσεων για την αντιμετώπισή τους.

1.2.

Πρέπει να διεξαχθεί προσεκτική ανάλυση και αξιολόγηση της ακριβούς φύσης της κατανομής του πλούτου στην ΕΕ και να ληφθούν έγκαιρα προληπτικά μέτρα προς αποφυγή δυσμενών επιπτώσεων όπως η ταχεία εξαφάνιση της «μεσαίας τάξης» και η ένταξη ολοένα και περισσότερων ανθρώπων στην κατηγορία των «φτωχών εργαζόμενων» ή των ανθρώπων που κινδυνεύουν από φτώχεια και κοινωνικό αποκλεισμό. Η οικονομία της αγοράς πρέπει να θεωρείται όχι μόνο μέσο επίτευξης ισχυρής οικονομικής ανάπτυξης, αλλά και ένας από τους μηχανισμούς που απαιτούνται για την επίτευξη σημαντικών για την κοινωνία στόχων.

1.3.

Το σημαντικότερο εργαλείο που διαθέτουν τα κράτη μέλη για την προώθηση της δίκαιης ανακατανομής της προστιθέμενης αξίας για την κοινωνία στο σύνολό της είναι η δημοσιονομική πολιτική. Οι ενεργητικές πολιτικές αγοράς εργασίας που συμβάλλουν στην εξομάλυνση της μετάβασης από την εκπαίδευση και την κατάρτιση στην εργασία πρέπει επίσης να βρεθούν στο επίκεντρο, μαζί με πολιτικές που αφορούν τη φορολογία και τις κοινωνικές μεταβιβάσεις. Η ΕΟΚΕ συνιστά στα κράτη μέλη να εφαρμόσουν το συντομότερο δυνατό φορολογικά μέτρα που να μπορούν να μειώσουν τις ανισότητες και να εξασφαλίσουν δίκαιη ανακατανομή της νέας προστιθέμενης αξίας σε ολόκληρη την κοινωνία.

1.4.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι απαιτείται ένα λειτουργικό σύστημα κοινωνικών μεταβιβάσεων και κοινωνικής αρωγής. Η ανακατανομή ως μηχανισμός αντιστάθμισης θα πρέπει να συμπληρώνει, σε μεγάλο βαθμό, τα κενά του συστήματος της αγοράς. Το δημόσιο ενεργητικό (κοινωνικές υποδομές, υποδομές υπηρεσιών δημοσίου συμφέροντος κ.λπ.) πρέπει να αναπτυχθεί και ο ρόλος τους πρέπει να εξετάζεται υπό το πρίσμα της αντιμετώπισης των ανισοτήτων. Το φορολογικό εισόδημα πρέπει να στραφεί από τη φορολόγηση της εργασίας σε μια περισσότερο βασισμένη στον πλούτο φορολόγηση, με την επιβολή φόρου κληρονομιάς και εισοδήματος κεφαλαίου.

1.5.

Η συγκέντρωση πλούτου οδηγεί επίσης στη συγκέντρωση τεράστιας ισχύος, η οποία λαμβάνει πολλές μορφές, συμπεριλαμβανομένης της στρέβλωσης του ανταγωνισμού. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η εντατική οικονομική ανάπτυξη είναι καθοριστικής σημασίας για τη μείωση της φτώχειας και των ανισοτήτων ως προς την κατανομή του πλούτου. Αυτή πρέπει να προωθηθεί μέσω της καλύτερης χρήσης των διαρθρωτικών ταμείων και του Ταμείου Συνοχής, της ενθάρρυνσης της επιχειρηματικότητας, της προστασίας του ανταγωνισμού, των προγραμμάτων στήριξης των ΜΜΕ και μέσω της εφαρμογής πολιτικών για την πρόληψη της διακριτικής μεταχείρισης γυναικών και ατόμων σε μειονεκτική θέση.

1.6.

Η ΕΟΚΕ διατηρεί επιφυλάξεις ως προς την αποτελεσματικότητα της τρέχουσας πολιτικής της ΕΕ στο πλαίσιο της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», η οποία δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη φτώχεια. Κάτι τέτοιο απαιτεί καταλληλότερη πολιτική στήριξη ώστε να δοθεί επαρκής υποστήριξη στα κράτη μέλη να αντιμετωπίσουν τις επιδεινούμενες τάσεις ανισότητας. Απαιτείται πιο σθεναρή δράση για την καταπολέμηση της φτώχειας, η οποία έχει αυξηθεί σε απόλυτους όρους τα τελευταία χρόνια (1). Πρέπει να εκπονηθούν πολιτικές σε υπερεθνικό ευρωπαϊκό επίπεδο που να προάγουν την ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς μέσω μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης. Ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων πρέπει να συνδεθεί πολύ στενότερα με το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο και αυτά, με τη σειρά τους, να ευθυγραμμιστούν με τη στρατηγική «Ευρώπη 2020», προκειμένου να επιτευχθούν οι πανευρωπαϊκοί και οι εθνικοί στόχοι που περιέχονται σε αυτήν.

1.7.

Παράλληλα, απαιτούνται στοχευμένα μέτρα για την αγορά εργασίας, που θα συνδέονται με την κοινωνική προστασία. Δεδομένου ότι η προστασία της απασχόλησης, που υφίσταται ιδιαίτερα δυναμικές μεταβολές, δεν είναι πάντοτε εφικτή, πρέπει να δοθεί προσοχή στην προώθηση της απασχόλησης και στην προστασία του εργατικού δυναμικού. Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχουν ελάχιστα κοινωνικά πρότυπα που διασφαλίζουν αξιοπρεπή αμοιβή και αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας. Θα πρέπει να δοθεί βαρύτητα στη διευκόλυνση των μεταβάσεων στην επαγγελματική ζωή, ενώ παράλληλα πρέπει να διασφαλίζονται κοινά εργασιακά και κοινωνικά δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος του συνδικαλίζεσθαι και του δικαιώματος σε συλλογικές διαπραγματεύσεις.

1.8.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι πρέπει να τεθεί σε εφαρμογή ένας διαφανής μηχανισμός για τη συστηματική παρακολούθηση των δεδομένων σχετικά με το σύνολο των εισοδημάτων και του πλούτου, ο οποίος θα παρέχει επίσης τη δυνατότητα ενοποίησης των εν λόγω δεδομένων. Αυτό θα βελτιώσει, αφενός, τη διαχείριση και θα διευκολύνει, αφετέρου, τη συλλογή στατιστικών πληροφοριών για την κατανομή του πλούτου στα κράτη μέλη. Η θέσπιση μητρώου εταιρικών μετόχων σε ευρωπαϊκό επίπεδο θα επιτελέσει σημαντικό ρόλο προς τούτο.

2.1.

Η ανισότητα του πλούτου στην Ευρώπη έχει μακρά ιστορία. Πρόκειται για ιστορική διαδικασία που δεν σταμάτησε ούτε καν μετά τη θέσπιση της ευρωζώνης — λόγω των συνεχώς αναδυόμενων εσωτερικών και εξωτερικών ανισορροπιών, οι οποίες προκλήθηκαν εξαιτίας των διαφορών στους παράγοντες οικονομικής ανταγωνιστικότητας. Αυτοί περιλαμβάνουν πτυχές τιμής/κόστους, ενώ σήμερα επιδεινώνονται από τις μεγάλες πολιτικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ΕΕ, όπως η τρομοκρατία, ο λαϊκισμός, οι εθνικές εκλογές και, από οικονομική άποψη, οι χαμηλές επενδύσεις, η χαμηλή ανάπτυξη, η υψηλή ανεργία, η δημογραφική αλλαγή και η θέση της Ευρώπης στη νέα παγκόσμια μάχη εξουσίας από τη σκοπιά του εμπορίου και της ψηφιοποίησης.

2.2.

Πρέπει να γίνει σαφής διάκριση μεταξύ των εισοδηματικών ανισοτήτων και των ανισοτήτων του πλούτου, επειδή οι ανισότητες του πλούτου έχουν πιο μακροπρόθεσμες συνέπειες, γεγονός που καθιστά ζωτικής σημασίας την ενδελεχέστερη εξέτασή τους. Ο πλούτος κατανέμεται συστηματικά περισσότερο άνισα από το εισόδημα. Είναι πολύ συχνό φαινόμενο για τους οικονομικούς φορείς να έχουν σχετικά παρόμοια εισοδήματα, αλλά να διαφέρουν σε εξαιρετικά μεγάλο βαθμό ως προς τον πλούτο τους για διάφορους μη χρηματικούς, αλτρουιστικούς, κληρονομικούς και άλλους λόγους. Κατά συνέπεια, η εστίαση στις ανισότητες του πλούτου παρέχει μια αντικειμενικότερη άποψη των πραγματικών χρηματικών διαφορών μεταξύ των πολιτών της ΕΕ.

2.3.

Η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι οι οικονομικές εξελίξεις στην Ευρώπη καθίστανται ολοένα δυναμικότερες και θέτουν υπό αμφισβήτηση την ικανότητα των θεσμικών οργάνων να συμβαδίζουν με τις αλλαγές. Το ζήτημα αυτό είναι επίσης ιδιαιτέρως επίκαιρο όσον αφορά τον διάλογο σχετικά με τις αποκλίσεις ως προς την ανάπτυξη μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ. Υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των ανεπτυγμένων και των αναπτυσσόμενων χωρών, μεταξύ της δυτικής και της Ανατολικής Ευρώπης, μεταξύ των κρατών μελών εντός και εκτός της ζώνης του ευρώ, καθώς και μεταξύ των κρατών μελών που ανήκουν στον χώρο Σένγκεν και των κρατών εκτός Σένγκεν.

2.4.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η ανισότητα ως προς το εισόδημα και τον πλούτο έχει αυξηθεί στην Ευρώπη από τη δεκαετία του 1970. Σε γενικές γραμμές, η παγκοσμιοποίηση θα πρέπει να διαδραματίζει θετικό ρόλο στη μείωση των εισοδηματικών και υλικών διαφορών μεταξύ των χωρών· τα τελευταία χρόνια, όμως, η τάση έχει αντιστραφεί. Το κορυφαίο 10 % των νοικοκυριών δεν κερδίζει απλώς το 31 % περίπου του συνολικού εισοδήματος, αλλά έχει στην κατοχή του και πάνω από το 50 % του συνολικού πλούτου στην ΕΕ των 28. Η αύξηση του πλούτου έχει ξεπεράσει σε πολλές χώρες την αύξηση του ΑΕγχΠ, οδηγώντας σε τεράστιες διαφορές (2). Οι διαφορές αυτές έχουν δριμείες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις που απαιτούν σοβαρές δημόσιες συζητήσεις και διάλογο μεταξύ εμπειρογνωμόνων και πολιτικών σχετικά με τον τρόπο αντιμετώπισης του εν λόγω ζητήματος και καθιστούν αναγκαία την ανάληψη δράσεων πολιτικής.

2.5.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι υπάρχει πραγματικός κίνδυνος επιδείνωσης του προβλήματος των ανισοτήτων σε παγκόσμιο επίπεδο εξαιτίας των εξαιρετικά ταχέων οικονομικών εξελίξεων στην Ευρώπη· συνεπώς, καθίσταται ολοένα δυσκολότερη η έγκαιρη υλοποίηση της μακροοικονομικής πολιτικής. Η διεύρυνση της εισοδηματικής ανισότητας και της ανισότητας του πλούτου κατά τις τελευταίες δεκαετίες έχει επιβεβαιωθεί από την άνοδο του συντελεστή Gini, ο οποίος αυξήθηκε κατά μέσο όσο στις χώρες του ΟΟΣΑ από 0,29 στα μέσα της δεκαετίας του 1980 σε 0,32-0,35 την περίοδο 2013-2015. Αντίστοιχη τάση επικρατεί στις επιμέρους χώρες της ΕΕ (3). Εντούτοις, θα πρέπει να σημειωθεί ότι σε χώρες όπως η Βουλγαρία, η Λιθουανία και η Ρουμανία, ο ανωτέρω συντελεστής έχει ήδη αγγίξει κρίσιμες τιμές που υπερβαίνουν το 0,37 (4). Παρά το γεγονός ότι υπάρχει πληθώρα στοιχείων και μελετών σχετικά με τις εισοδηματικές ανισότητες, υπάρχουν πολύ λιγότερα στοιχεία για την ανισότητα στην κατανομή του πλούτου των νοικοκυριών, τόσο εντός όσο και μεταξύ των χωρών. Στην πραγματικότητα, ακόμη και σήμερα δεν υπάρχουν διεθνή πρότυπα που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από τις εθνικές στατιστικές υπηρεσίες και άλλους φορείς παραγωγής δεδομένων κατά τη συλλογή στοιχείων σχετικά με την κατανομή του πλούτου (5).

2.6.

Προκαλεί ανησυχία το γεγονός ότι, λόγω της γενικής έλλειψης εμπιστοσύνης απέναντι σε πολλές ευρωπαϊκές οικονομίες, τα συσσωρευθέντα κέρδη δεν επανεπενδύονται, πράγμα που έχει οδηγήσει στην καταστολή του ανταγωνισμού, στη δραματική μείωση των επενδύσεων και στην έλλειψη θέσεων εργασίας. Ο Thomas Piketty παρέχει εμπειρικές αποδείξεις επί του θέματος, εξετάζοντας συγκεκριμένα την ευρωπαϊκή οικονομία, στο βιβλίο του (6). Η απλή συσσώρευση και ανακεφαλαιοποίηση του κέρδους δεν συμβάλλει στη δημιουργία προστιθέμενης αξίας ή στην αύξηση της απόδοσης κεφαλαίων στην πραγματική οικονομία. Είναι, συνεπώς, λογική η εμβάθυνση του χάσματος μεταξύ πλουσίων και φτωχών στην ΕΕ για δεκαετίες.

2.7.

Υπάρχει κίνδυνος, κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, να δεχθούν πιέσεις, σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, οι μεσαίες τάξεις της ΕΕ. Στο προσεχές μέλλον, ολοένα περισσότερες θέσεις εργασίας θα εξαφανιστούν λόγω της ψηφιοποίησης και της ρομποτοποίησης. Επιπλέον, ορισμένα είδη επαγγελμάτων επίσης εκλείπουν, ενώ υπάρχουν τόσο ιστορικά όσο και τρέχοντα στοιχεία που καταδεικνύουν ότι οι τάσεις αυτές είναι εξίσου πιθανό να δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας και νέα επαγγέλματα. Οι αλλαγές αυτές —εάν δεν τύχουν της κατάλληλης διαχείρισης—αναμένεται να συμβάλουν στην αύξηση των ανισοτήτων. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι πρέπει να αναληφθεί εγκαίρως δράση για την αντιμετώπιση των δυσμενών επιπτώσεων των ειδάλλως καινοτόμων και γενικότερα ωφέλιμων, από κοινωνική άποψη, διεργασιών τεχνολογικής ανανέωσης.

2.8.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για το γεγονός ότι ο λόγος μεταξύ του ποσοστού κέρδους και της προστιθέμενης αξίας που παράγεται από τον συντελεστή εργασίας στα κράτη μέλη είναι όλο και πιο δυσανάλογος. Αυτό οδηγεί στην ενίσχυση των ανισοτήτων στην Ευρώπη, τόσο στην κατανομή του πλούτου όσο και του εισοδήματος.

3.1.

Οι ανισότητες του πλούτου τείνουν να είναι πολύ μεγαλύτερες από τις εισοδηματικές ανισότητες (7). Η ΕΟΚΕ τονίζει το γεγονός ότι τα κράτη μέλη είναι αυτά που πρωτίστως διαθέτουν τα κατάλληλα μέσα, όπως τα προγράμματα επενδύσεων, ανάπτυξης και νέων θέσεων εργασίας, η φορολογία και οι κοινωνικές μεταβιβάσεις, για την αντιμετώπιση των οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων. Ωστόσο, υπάρχουν περιθώρια για δράση και σε ευρωπαϊκό επίπεδο και το ζήτημα θα πρέπει να τυγχάνει σοβαρότερης αντιμετώπισης από τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, καθότι οι επιπτώσεις του στον πραγματικό επιχειρηματικό κύκλο θα είναι περίπλοκες και πολύ πιο μακροπρόθεσμες. Οι υφιστάμενες πολιτικές εξακολουθούν να στοχεύουν στο εισόδημα περισσότερο από ό, τι στον πλούτο.

3.2.

Το βασικό πρόβλημα, βάσει της οπτικής της ΕΟΚΕ, είναι ότι η ευρωπαϊκή οικονομία παράγει μεγέθυνση η οποία, συχνά, δεν κατορθώνει να αποβεί προς όφελος όσων βρίσκονται σε μειονεκτική θέση από οικονομική άποψη. Πρόθεση δεν είναι σε καμία περίπτωση να τεθούν εμπόδια στη λειτουργία της οικονομίας της αγοράς η οποία προσφέρει ευκαιρίες για τη δημιουργία πλούτου με την καινοτομία, τη δημιουργία επιχειρήσεων, τη δημιουργία θέσεων εργασίας και, συνεπώς, τη συμβολή στην οικονομική ανάπτυξη, την απασχόληση και τη χρηματοδότηση της κοινωνικής ασφάλισης. Ωστόσο, οι άνθρωποι που βρίσκονται στη βάση της πυραμίδας ανακατανομής του πλούτου και των εισοδημάτων δεν επωφελούνται γενικότερα από τις νέες θέσεις εργασίας που έχουν δημιουργηθεί. Εξυπακούεται ότι η κοινωνία θα χαρακτηρίζεται από μεγαλύτερου βαθμού οικονομική ισότητα εάν η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης στοχοθετήσει μέτρα που να επιτρέπουν σε ολοένα περισσότερους ανθρώπους να εισέλθουν στην αγορά εργασίας και να μοιραστούν τα οφέλη που προσφέρει η χωρίς αποκλεισμούς οικονομική μεγέθυνση. Υπό την έννοια αυτή, η μείωση της ανισότητας του πλούτου και η εδραίωση μακροπρόθεσμης οικονομικής μεγέθυνσης αποτελούν δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.

3.3.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για το γεγονός ότι η αυξανόμενη συσσώρευση πλούτου ενδέχεται να δημιουργήσει μια νοοτροπία «εισοδηματία» στην κοινωνία που θα οδηγήσει σε μη επανεπένδυση του πλούτου. Ως εκ τούτου, δεν θα συμβάλει στην ανάπτυξη της πραγματικής οικονομίας ή στην πιθανή αύξηση του ΑΕγχΠ. Αυτό είναι το βασικό πρόβλημα που πραγματεύεται ο Piketty στο βιβλίο του — ο καρπός δεκαπενταετούς έρευνας και συλλογής εμπειρικών δεδομένων για την εισοδηματική ανισότητα και την ανισότητα του πλούτου στις καπιταλιστικές κοινωνίες. Τα τελικά αποτελέσματα -έστω και αν κάποιες από τις μεθόδους του αμφισβητούνται από ορισμένους- καταδεικνύουν σημαντικές ανισότητες στην ΕΕ. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Piketty, ο ετήσιος δείκτης απόδοσης του κεφαλαίου είναι 4 % με 5 %, ενώ η ετήσια αύξηση του εισοδήματος στην Κεντρική Ευρώπη είναι περίπου 1 % με 1,5 %, ανάλογα με τη χώρα, δεδομένης της προφανούς πολυμορφίας των συγκεκριμένων χωρών.

3.4.

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, απαιτούνται συμπληρωματικά μέτρα στα κατάλληλα επίπεδα, σε τομείς όπως η υπερβολική χρηματιστηριοποίηση, ο περαιτέρω συντονισμός και η εναρμόνιση της φορολογικής πολιτικής, μέτρα κατά των φορολογικών παραδείσων, της φορολογικής απάτης και της φοροδιαφυγής, προκειμένου να καταπολεμηθεί η μακροπρόθεσμη τάση της παραοικονομίας, όπως το εσφαλμένα δηλωθέν επιχειρηματικό εισόδημα, οι μη εγγεγραμμένοι ή κρυμμένοι υπάλληλοι και οι αμοιβές με «φακελάκι», καθώς και μέτρα βελτιστοποίησης του συνδυασμού φόρων και της σχετικής τους σημασίας για τα φορολογικά έσοδα των κρατών μελών. Πρέπει να στραφούμε από τα φορολογικά έσοδα που βασίζονται στην εργασία σε αυτά που βασίζονται στον πλούτο.

3.5.

Τις δύο τελευταίες δεκαετίες, ο φορολογικός ανταγωνισμός μεταξύ των κρατών μελών έχει οδηγήσει πολλές κυβερνήσεις να εφαρμόσουν μέτρα τα οποία έχουν μεταβάλει τον αναδιανεμητικό χαρακτήρα της δημοσιονομικής πολιτικής και τροφοδότησαν την αύξηση των ανισοτήτων. Η ΕΟΚΕ συνιστά στα κράτη μέλη να αξιολογήσουν τις αρνητικές συνέπειες των φορολογικών πολιτικών και να τις διορθώσουν το συντομότερο δυνατό.

3.6.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το σχέδιο Juncker θα πρέπει να στοχεύσει κατά προτεραιότητα τις χώρες με τις μεγαλύτερες ανισότητες, ανεξαρτήτως της φύσης των ανισοτήτων αυτών. Είναι επιτακτική ανάγκη να ενθαρρυνθούν οι ξένες και οι εγχώριες επενδύσεις. Όλα τα παραπάνω πρέπει να εφαρμόζονται με ενιαίο τρόπο, σε αρμονία με την ευρωπαϊκή νομοθεσία και τα ειδικά εθνικά χαρακτηριστικά, η δε χρήση των κονδυλίων πρέπει να παρακολουθείται προσεκτικά.

4.1.

Η Γερμανία και η Αυστρία είναι οι χώρες της ζώνης του ευρώ όπου είναι πιο αισθητές οι ανισότητες του πλούτου. Στη Γερμανία, το πλουσιότερο 5 % του πληθυσμού κατέχει το 45,6 % του πλούτου της χώρας και στην Αυστρία ο αριθμός είναι υψηλότερος, αγγίζοντας το 47,6 % (8), (9). Το πρόβλημα υφίσταται επίσης — και η τάση είναι η ίδια — σε χώρες όπως η Κύπρος, η Πορτογαλία, η Γαλλία, η Φινλανδία, το Λουξεμβούργο και οι Κάτω Χώρες (10). Αυτό αποδεικνύει τον υψηλό κατακερματισμό όσον αφορά την κατανομή των πόρων στις επιμέρους χώρες. Αυτές οι χώρες εμφανίζουν από τη μία πλευρά χαμηλά επίπεδα εισοδηματικής ανισότητας αλλά, από την άλλη πλευρά, υψηλά επίπεδα ανισότητας πλούτου.

4.2.

Το 1910, το 10 % του πληθυσμού της Ευρώπης είχε στην κατοχή του το 90 % του πλούτου, με το πλουσιότερο 1 % να διατηρεί το 50 %. Κατά συνέπεια, λόγω των δύο παγκοσμίων πολέμων και της μεγάλης ύφεσης της δεκαετίας του ‘30, που αφάνισε μεγάλο μέρος του χρηματοοικονομικού κεφαλαίου, και των διαφόρων δημόσιων πολιτικών που χαρακτηρίζονταν από άκρως προοδευτική φορολογία εισοδήματος και κληρονομιάς, περιορισμούς της χρηματοπιστωτικής κερδοσκοπίας, αύξηση των μισθών σε βάρος του εισοδήματος από κεφάλαια και ούτω καθεξής, η ανισότητα μειώθηκε σημαντικά. Τη δεκαετία του 1970 και του 1980, το κορυφαίο 1 % κατείχε το 20 % του πλούτου, το επόμενο 9 % κατείχε το 30 % και η μεσαία τάξη του 40 % το 40 %. Η εισοδηματική ανισότητα έπεσε επίσης σημαντικά (11). Από το 1980, όμως, και έπειτα η ανισότητα άρχισε να αυξάνεται ξανά. Σήμερα, το ιδιωτικό κεφάλαιο στις ανεπτυγμένες χώρες της ΕΕ των 28 ανέρχεται σε ποσοστό μεταξύ 500 % και 600 % του ΑΕγχΠ, αγγίζοντας το 800 % στην Ιταλία.

4.3.

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, ένα σημαντικό πρόβλημα είναι η κατανομή του πλούτου ανά φύλο. Χώρες όπως η Σλοβακία και η Γαλλία πλήττονται βαρύτερα, με την Αυστρία, τη Γερμανία και την Ελλάδα να ακολουθούν. Στη Σλοβακία και στη Γαλλία, οι άνδρες κατέχουν πάνω από το 75 % του πλούτου και οι γυναίκες μόλις το 25 %, παρά την πολύ διαφορετική αναλογία φύλων στον πληθυσμό τους. Στην Αυστρία, στη Γερμανία και στην Ελλάδα το 55 % περίπου του πλούτου ανήκει σε άνδρες (12). Είναι σημαντικό να αξιολογηθούν οι λόγοι στους οποίους οφείλονται οι τάσεις αυτές και κατά πόσον η πτυχή αυτή θα πρέπει να καλύπτεται από μια ενωσιακή πολιτική για την ισότητα των φύλων.

4.4.

Η ΕΟΚΕ κρίνει πολύ σημαντικό τον τρόπο με τον οποίο κατανέμεται ο πλούτος όσον αφορά την κάλυψη των αναγκών σχετικά με την εκπαίδευση, την επαγγελματική κατάρτιση, το φάσμα των υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης, τη στέγαση και ούτω καθεξής. Σύμφωνα με το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο, πρέπει να τηρούμε τις θεμελιώδεις αρχές — ίσες ευκαιρίες και ίση μεταχείριση, ισότητα των φύλων, απαγόρευση των διακρίσεων και δικαιοσύνη μεταξύ των γενεών. Οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που αποσκοπούν στην αύξηση του ανθρώπινου κεφαλαίου είναι σημαντικές για τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, είναι δε επίσης πιθανό να μειώσουν το εργατικό εισόδημα και τις ανισότητες στον πλούτο.

4.5.

Το 44 % περίπου των πολιτών της ζώνης του ευρώ χρωστάνε σε τράπεζες ή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Η κατάσταση παρουσιάζει καλύτερη εικόνα από ό,τι στις ΗΠΑ, παραδείγματος χάρη, όπου ο αριθμός αυτός αγγίζει το 75 %· ο ρυθμός αύξησης του χρέους, ωστόσο, λαμβάνει ανησυχητικές διαστάσεις τα τελευταία χρόνια (13). Πολύ μεγάλη είναι επίσης η ευθύνη του τραπεζικού συστήματος, καθώς θα μπορούσε να είχε προβεί σε ορισμένες πρώτες ενέργειες πρόληψης κατά του αυξανόμενου γενικού χρέους της κοινωνίας. Στο επίκεντρο θα πρέπει να τεθεί η υπεύθυνη συμπεριφορά.

4.6.

Η επιταχυνόμενη παγκοσμιοποίηση τις τελευταίες τρεις δεκαετίες έχει αυξήσει τη φορολογική επιβάρυνση της εργασίας και έχει αντιστρέψει το μερίδιο των μισθών και του κεφαλαίου στο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν. Ως αποτέλεσμα αυτού, οι μισθοί μειώθηκαν ως ποσοστό του ΑΕγχΠ κατά 0,3 % ετησίως κατά μέσο όρο μεταξύ 1980 και 2006 στα περισσότερα κράτη μέλη του ΟΟΣΑ. Κατά την ίδια περίοδο, το μερίδιο των κερδών στο ΑΕγχΠ αυξήθηκε από 31 % σε 47 % στην ΕΕ των 15 (14). Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα κράτη μέλη και η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να εφαρμόσουν επειγόντως πολιτικές για την αντιστροφή της τάσης αυτής.

4.7.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για το γεγονός ότι σε χώρες όπως η Βρετανία και η Γαλλία το 50 % και άνω του πλούτου συγκεντρώνεται στον στεγαστικό τομέα. Αφενός, αυτό δείχνει έλλειψη διαφοροποίησης του πλούτου. Αφετέρου, σημαίνει ότι μεγάλο ποσοστό ανθρώπων συσσωρεύουν πλούτο από εισοδήματα που προέρχονται από ακίνητη περιουσία. Αυτός ο πλούτος δεν επανεπενδύεται στη συνέχεια. Υπάρχει συσσώρευση ανακεφαλαιοποίησης. Το γεγονός αυτό θέτει το ζήτημα του κεφαλαίου, το οποίο αυξάνεται με πολύ ταχύτερο ρυθμό από την προστιθέμενη αξία. Η τελευταία έκθεση της Oxfam (15) αποκάλυψε ότι ο πλούτος των οκτώ πλουσιότερων ανθρώπων στον κόσμο ισούται με τον πλούτο που κατέχει το φτωχότερο 50 % — κάτι που αποτελεί πηγή ευρείας ανησυχίας για το κοινό. Το κεφάλαιο ήταν ένας σημαντικός παράγοντας κατά τη βιομηχανική περίοδο, όταν όμως καθίσταται αυτοσκοπός χάνει την ουσία του.

11.4.2018   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 129/7

Εισηγητής:

ο κ. Petru Sorin DANDEA

1.1.

Η ψηφιοποίηση δημιουργεί νέες μορφές απασχόλησης οι οποίες θέτουν τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης υπό υψηλή πίεση. Η ΕΟΚΕ συνιστά στα κράτη μέλη, αλλά και στις ευρωπαϊκές αρχές, να ρυθμίζουν τις εν λόγω νέες μορφές απασχόλησης κατά τρόπο ώστε να μπορούν να προσδιορίζονται με σαφήνεια ο εργοδότης και ο εργαζόμενος. Στο σημείο αυτό, η ΕΟΚΕ συνιστά τη χρήση της νομολογίας του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο έχει αναγνωρίσει καθεστώς εργαζομένου στα άτομα που, ακόμη κι αν δεν διαθέτουν παραδοσιακή σύμβαση εργασίας, ασκούν δραστηριότητα η οποία εγγράφεται στο πλαίσιο σχέσης έμμισθης εξάρτησης.

1.2.

Σε πολλές περιπτώσεις, βάση για τη χρηματοδότηση των υφιστάμενων συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης αποτελεί η ατομική σύμβαση εργασίας. Πολλές από τις νέες μορφές οικονομικής δραστηριότητας και απασχόλησης που έχουν προκύψει χάρη στην ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών μοιάζουν να βρίσκονται εκτός του πεδίου εφαρμογής των συμβάσεων εργασίας. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι πρόκειται για δυσοίωνη κατάσταση για τους εργαζόμενους οι οποίοι δραστηριοποιούνται υπό αυτές τις συνθήκες, επειδή δεν προστατεύονται πλέον από τη νομοθεσία περί μισθών, συνθηκών εργασίας και κοινωνικής ασφάλισης.

1.3.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι στη νομοθεσία η οποία διέπει τα συνταξιοδοτικά καθεστώτα, τα κράτη μέλη θα πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο θέσπισης διάταξης που θα καθιστά υποχρεωτική την καταβολή εισφορών για όλους όσοι παράγουν εισοδήματα από επαγγελματική πηγή. Το μέτρο αυτό αποτελεί απόλυτη αναγκαιότητα, δεδομένου ότι, σε πολλές περιπτώσεις, οι εργαζόμενοι οι οποίοι εντάσσονται στις νέες μορφές εργασίας που προκύπτουν από την ψηφιοποίηση δεν καλύπτονται δεόντως από τις απαιτήσεις της ισχύουσας νομοθεσίας περί συνταξιοδοτικών καθεστώτων.

1.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι τα κράτη μέλη θα πρέπει να εξετάσουν κατά πόσον είναι σκόπιμη η διασύνδεση των ηλεκτρονικών συστημάτων των διαχειριστών των εθνικών συνταξιοδοτικών τους συστημάτων και του μηχανισμού ασφάλισης υγείας τους με τα συστήματα της φορολογικής τους διοίκησης. Με αυτόν τον τρόπο, θα είναι σε θέση να εντοπίζουν γρήγορα όσους λαμβάνουν μεν εισοδήματα από επαγγελματική πηγή, δεν απολαύουν όμως καθεστώς ασφαλισμένου στο πλαίσιο των δημόσιων συνταξιοδοτικών συστημάτων και των συστημάτων ασφάλισης υγείας.

1.5.

Τα κράτη μέλη διαθέτουν επίσης, στο πλαίσιο των συστημάτων κοινωνικής προστασίας τους, και άλλα κατοχυρωμένα δικαιώματα τα οποία επιτρέπουν στους δικαιούχους να λαμβάνουν παροχές. Στα κυριότερα από αυτά περιλαμβάνεται η γονική άδεια, τα οικογενειακά επιδόματα, τα επιδόματα τέκνων και άλλα ανάλογα. Παρά το γεγονός ότι τα δικαιώματα αυτά είναι συχνά μη ανταποδοτικού χαρακτήρα, η χορήγηση των σχετικών επιδομάτων γίνεται με βάση την κατοχύρωση δικαιώματος η οποία προϋποθέτει, σε πολλές περιπτώσεις, ότι ο δυνητικός δικαιούχος έχει την ιδιότητα του μισθωτού. Η ΕΟΚΕ συνιστά στα κράτη μέλη να αναζητήσουν λύσεις, έτσι ώστε οι εν λόγω παροχές να καλύπτουν δεόντως τους εργαζόμενους που απασχολούνται σύμφωνα με τις νέες μορφές εργασίας.

1.6.

Όσον αφορά τους εργαζόμενους που απασχολούνται με βάση τις νέες μορφές εργασίας που προσιδιάζουν στην ψηφιακή εποχή, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι θα ήταν δυνατό να επιτευχθεί συνολική λύση για τα προβλήματα που σχετίζονται με την αναγνώριση των δικαιωμάτων τους όσον αφορά την κοινωνική ασφάλιση, προβαίνοντας σε συνολική μεταρρύθμιση του τρόπου χρηματοδότησης του συστήματος. Ζητά από τα κράτη μέλη να αναζητήσουν λύσεις που θα επιτρέπουν τη χρηματοδότηση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης με τη χρήση μέσων τα οποία θα εξασφαλίζουν τη βιωσιμότητα και, παράλληλα, θα ανταποκρίνονται στην ανάγκη παροχής πρόσβασης σε όσους ασκούν τη δραστηριότητά τους με βάση τις νέες μορφές εργασίας. Για να εξασφαλιστεί και μελλοντικά η βιωσιμότητα των κοινωνικών συστημάτων και να μειωθεί η επιβάρυνση του παράγοντα του εργατικού δυναμικού, θα μπορούσε να εξετασθεί η δυνατότητα αξιοποίησης τμήματος του «μερίσματος ψηφιοποίησης» για αυτόν τον σκοπό.

1.7.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι στο πλαίσιο των συζητήσεων που ξεκίνησαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την ανάπτυξη ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, το πεδίο των εν λόγω συζητήσεων θα πρέπει αναγκαστικά να περιλαμβάνει και το ζήτημα της κατάστασης των εργαζομένων με βάση τις νέες μορφές εργασίας και, κυρίως, του τρόπου αναγνώρισης του καθεστώτος τους, αλλά και της εξασφάλισης της δέουσας πρόσβασής τους στα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης και κοινωνικής προστασίας.

2.1.

Η ψηφιακή μετάβαση οδηγεί σε βαθιές αλλαγές στην οικονομία, τις αγορές εργασίας και την κοινωνία εν γένει σε επίπεδο χωρών, διαφορετικών περιοχών του πλανήτη και σε ολόκληρο τον κόσμο. Ενώ αναγνωρίζονται τα προφανή της οφέλη, γίνεται σαφές ότι η ψηφιοποίηση θα δημιουργήσει προκλήσεις για πολλές δομές της κοινωνίας και της οικονομίας και ενδέχεται να έχει αρνητικές συνέπειες για ορισμένους τομείς εάν δεν προσαρμοστούν σε αυτό το νέο πλαίσιο. Ένας από τους τομείς επί των οποίων είναι πιθανό να έχει αρνητικές επιπτώσεις, είναι το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης.

2.2.

Τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης στην Ευρώπη, όπως τα γνωρίζουμε σήμερα, οικοδομήθηκαν πάνω από έναν αιώνα πριν. Βασίζονται σε μεγάλο βαθμό στην άμεση σύνδεση με την αγορά εργασίας και χρηματοδοτούνται, σε μεγάλο βαθμό, από τις εισφορές που καταβάλλουν οι εργαζόμενοι και οι εργοδότες, καθώς και, σε ποικίλο βαθμό, από τη φορολογία. Σε πολλά κράτη μέλη, η ύπαρξη ατομικής σύμβασης εργασίας που έχει καταχωρισθεί επίσημα αποτελεί τη βασική προϋπόθεση καθορισμού της ιδιότητας του ασφαλισμένου για τον εργαζόμενο όσον αφορά τους τρεις βασικούς πυλώνες του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης: την ασφάλιση σύνταξης, την ασφάλιση υγείας και την ασφάλιση ανεργίας.

2.3.

Η ψηφιακή μετάβαση έχει οδηγήσει σε σημαντικές αλλαγές στην αγορά εργασίας, ενώ συνεχίζει να παράγει και νέες. Αυτές οι αλλαγές μπορούν να παρατηρηθούν στην ετερογένεια όσον αφορά μορφές απασχόλησης που διαφέρουν από τη βασιζόμενη σε μια μόνιμη ατομική σύμβαση εργασίας μορφή απασχόλησης, η οποία κυριαρχούσε στις σχέσεις απασχόλησης τις τελευταίες δεκαετίες. Οι νέες αυτές μορφές εργασίας, που καλύπτονται πίσω από ονομασίες όπως «ανεξάρτητος αντισυμβαλλόμενος» ή «εταίρος», επινοήθηκαν, ενίοτε, ακριβώς για να παρακαμφθούν οι παραδοσιακές έννοιες όπως «μισθωτός», «εργολήπτης» ή «αυτοαπασχολούμενος» (1). Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, θα πρέπει να προβούμε σε προσαρμογές στα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης έτσι ώστε να παραμείνουν βιώσιμα και εύστοχα σχεδιασμένα σε μακροπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα.

2.4.

Όσο τα πλήθη μισθωτών της λεγόμενης γενιάς του «baby-boom» θα αποχωρούν βαθμιαία από την αγορά εργασίας και θα αντικαθίστανται, ως ένα βαθμό, από εργαζόμενους οι οποίοι εντάσσονται στις νέες μορφές εργασίας, όπως οι συμβάσεις μηδενικών ωρών, περιστασιακής εργασίας ή οι συμβάσεις αστικού δικαίου, τα συστήματα κοινωνικής προστασίας θα δοκιμάζονται έντονα, ενώ η πίεση αυτή θα επιδεινώνεται όσο θα αυξάνεται η γήρανση του ευρωπαϊκού πληθυσμού.

2.5.

Στο πλαίσιο αυτό, είναι προφανές ότι τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης και κοινωνικής προστασίας θα πρέπει να προσαρμοστούν στις αλλαγές που ήδη επιβάλλει η ψηφιοποίηση στην αγορά εργασίας. Σε ορισμένα κράτη μέλη, οι κοινωνικοί εταίροι έχουν ξεκινήσει τον διάλογο που απαιτείται για τον εντοπισμό των επιλογών πολιτικής και των αναγκαίων για την εφαρμογή τους μέτρων, έτσι ώστε το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης να παραμείνει βιώσιμο και επαρκές μέσα σε αυτό το νέο πλαίσιο της ψηφιακής μετάβασης. Ομοίως, κρίνεται αναγκαίο να καθοριστούν κατευθυντήριες γραμμές ώστε να αποσαφηνιστούν τυχόν γκρίζες ζώνες του καθεστώτος απασχόλησης των εργαζομένων όσον αφορά τη φορολογία και την κοινωνική ασφάλιση.

2.6.

Ένα αυξανόμενο ποσοστό του εργατικού δυναμικού ενδέχεται να μην συνεισφέρει και, ως εκ τούτου, να μην ωφελείται από τα καθιερωμένα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης, κυρίως όσον αφορά επιδόματα ή παροχές ανεργίας, υγείας και σύνταξης. Η κατάσταση αυτή πρέπει να εξεταστεί με σοβαρότητα από τους κοινωνικούς εταίρους και τις κυβερνήσεις των κρατών μελών. Οι συζητήσεις αυτές πρέπει επίσης να επεκταθούν και σε επίπεδο ΕΕ και να συμμετάσχουν και οι τοπικές αρχές, άλλοι φορείς της κοινωνίας των πολιτών, ενώσεις και πάροχοι υπηρεσιών, ώστε να καθοριστούν βιώσιμα και αειφόρα πολιτικά και νομοθετικά μέτρα, καθώς και πρόσθετες διατάξεις που θα διασφαλίζουν τη συμμετοχή όλων των ενεργών πολιτών, σε κατάλληλα επίπεδα κοινωνικής προστασίας, μεταξύ άλλων, και για τους αυτοαπασχολούμενους.

3.1.

Η ψηφιοποίηση έχει οδηγήσει σε σημαντικές αλλαγές στην αγορά εργασίας, ενώ συνεχίζει να παράγει και νέες. Υπάρχουν σήμερα πολλές μορφές απασχόλησης που δεν υπάγονται στο πλαίσιο της παραδοσιακής σχέσης εργοδότη-εργαζομένου, όπως οι εργαζόμενοι πλατφόρμας που συχνά θεωρούνται αυτοαπασχολούμενοι. Το φαινόμενο αυτό θέτει τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης υπό υψηλή πίεση. Η ΕΟΚΕ συνιστά στα κράτη μέλη να εξετάζουν και, αν κριθεί αναγκαίο, να ρυθμίζουν αυτά τα φαινόμενα κατά τη μεταρρύθμιση των αγορών εργασίας και των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισής τους.

3.2.

Η νομοθεσία που υφίσταται ειδικά για την αγορά εργασίας στην πλειονότητα των κρατών μελών ορίζει ότι η βάση της σχέσης εργασίας έγκειται στην ατομική σύμβαση εργασίας. Πολλές από τις νέες μορφές απασχόλησης που έχουν προκύψει χάρη στην ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών δεν χρησιμοποιούν πλέον τη σύμβαση εργασίας. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι πρέπει να διευκρινιστεί η κατάσταση των εργαζομένων αυτών ώστε να τους χορηγηθεί η δέουσα κάλυψη, σύμφωνα με τις θεμελιώδεις αρχές των εθνικών συστημάτων όσον αφορά την αγορά εργασίας και την κοινωνική ασφάλιση. Σε περίπτωση απώλειας της θέσης τους, οι εργαζόμενοι αυτοί εντάσσονται άμεσα στην κατηγορία των άπορων, εφόσον δεν απολαμβάνουν την προστασία του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης.

3.3.

Τα δημόσια συνταξιοδοτικά συστήματα των κρατών μελών βασίζονται στην αρχή της αλληλεγγύης μεταξύ των γενεών. Ωστόσο, το ποσό της σύνταξης με βάση τη σταδιοδρομία υπολογίζεται συνήθως με βάση την αξία των εισφορών που καταβάλλονται από τον εργαζόμενο και τον εργοδότη κατά τη διάρκεια του ενεργού επαγγελματικού βίου. Το αποτέλεσμα είναι οι εργαζόμενοι που έχουν ασκήσει άτυπες δραστηριότητες οι οποίες δεν στηρίζονται σε κλασική σύμβαση εργασίας, συχνά να δυσκολεύονται να κατοχυρώσουν ικανά συνταξιοδοτικά δικαιώματα για τις εν λόγω περιόδους. Από τη στιγμή που, για παρατεταμένα χρονικά διαστήματα, δεν απολάμβαναν σύμβασης εργασίας, το επίπεδο της σύνταξης γήρατος που θα λάβουν θα είναι εξαιρετικά χαμηλό, εξ ου και ο κίνδυνος να βρεθούν κάτω από το όριο της φτώχειας. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι στη νομοθεσία η οποία διέπει τα συνταξιοδοτικά καθεστώτα, τα κράτη μέλη θα πρέπει να θεσπίσουν διάταξη που θα καθιστά υποχρεωτική την καταβολή εισφορών για όλους όσοι παράγουν εισοδήματα από επαγγελματική πηγή.

3.4.

Στο πλαίσιο της νομοθεσίας για τις συντάξεις, η πλειοψηφία των κρατών μελών προβλέπει ότι οι αυτοαπασχολούμενοι είναι υποχρεωμένοι να καταβάλλουν συνταξιοδοτικές εισφορές. Τους ορισμούς της ανεξάρτητης και της έμμισθης δραστηριότητας διέπουν το φορολογικό ή το εργατικό δίκαιο. Σε πολλές περιπτώσεις, ωστόσο, οι αρχές αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο να κατανοήσουν ποια είναι η φύση της εκάστοτε δραστηριότητας, ειδικά όταν οι εργαζόμενοι δραστηριοποιούνται στο πλαίσιο των νέων μορφών εργασίας. Η ΕΟΚΕ συνιστά στα κράτη μέλη να αποσαφηνίσουν τη νομοθεσία τους, εφόσον είναι αναγκαίο, ώστε να διευκολυνθεί ο προσδιορισμός των μορφών μισθωτής απασχόλησης. Θα καταστεί, συνεπώς, ευκολότερη η αναγνώριση των εργαζομένων που ασκούν τη δραστηριότητά τους ηλεκτρονικά ή που δραστηριοποιούνται σε νέες μορφές εργασίας και τα κράτη μέλη θα έχουν τη δυνατότητα να προστατεύουν καλύτερα τη θεμελίωση του συνταξιοδοτικού τους δικαιώματος.

3.5.

Για να καταστεί δυνατός ο ευχερέστερος προσδιορισμός των εργαζομένων οι οποίοι, επειδή τυγχάνει να ασκούν μια νέα μορφή εργασίας σε κάποια δεδομένη στιγμή, δεν διαθέτουν καθεστώς ασφαλισμένου στο δημόσιο συνταξιοδοτικό σύστημα, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι τα κράτη μέλη θα πρέπει να εξετάσουν κατά πόσον είναι σκόπιμη η διασύνδεση του ηλεκτρονικού συστήματος του διαχειριστή του εθνικού συνταξιοδοτικού τους συστήματος με το ηλεκτρονικό σύστημα της φορολογικής τους διοίκησης. Με αυτόν τον τρόπο, θα είναι σε θέση να εντοπίζουν γρήγορα όσους λαμβάνουν μεν εισοδήματα από επαγγελματική πηγή, δεν απολαύουν όμως καθεστώς ασφαλισμένου εντός του δημόσιου συνταξιοδοτικού συστήματος. Θα μπορούσαν έτσι να τους εντάσσουν έγκαιρα μεταξύ των ασφαλισμένων.

3.6.

Όσον αφορά την ασφάλιση ανεργίας, η ΕΟΚΕ συνιστά, μεταξύ άλλων, να εξεταστεί περαιτέρω η παρούσα πρόταση για τη δημιουργία ασφάλισης, η οποία θα λειτουργεί σε επίπεδο ΕΕ (2), εφόσον το σύστημα ασφάλισης χρηματοδοτείται μέσω εισφορών που θα καταβάλλονται από όλες τις επιχειρήσεις της ΕΕ. Επιπλέον, θα πρέπει να διερευνηθεί η δυνατότητα ενσωμάτωσης ενωσιακών ελάχιστων προτύπων στα εθνικά συστήματα παροχών ανεργίας προκειμένου να διασφαλιστεί, μεταξύ άλλων, ότι όποιος αναζητεί εργασία θα μπορεί να λαμβάνει οικονομική υποστήριξη, συμπεριλαμβανομένων επίσης εκείνων που έχουν ασκήσει δραστηριότητα με βάση τις νέες μορφές απασχόλησης.

3.7.

Τα εθνικά συστήματα ασφάλισης ασθένειας της ΕΕ παρέχουν σχεδόν καθολική κάλυψη. Οι ανεξάρτητοι εργαζόμενοι συχνά υποχρεούνται και αυτοί από τον νόμο να συμβάλλουν στο εν λόγω δημόσιο ασφαλιστικό σύστημα υγείας και, ως εκ τούτου, κατοχυρώνουν ιδιότητα ασφαλισμένου ή δικαιούχου. Ωστόσο, στην περίπτωση ορισμένων από τους εργαζόμενους που ασκούν τη δραστηριότητά τους σε μια από τις νέες μορφές εργασίας και δεν δηλώνουν επίσημα έσοδα από επαγγελματική πηγή, υπάρχει κίνδυνος να μην κατοχυρώνουν ιδιότητα ασφαλισμένου στο πλαίσιο του δημόσιου συστήματος ασφάλισης υγείας. Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα για τη διασφάλιση της κάλυψης όσων εμπίπτουν σε αυτήν την κατηγορία.

3.8.

Παράλληλα με τα δικαιώματα κοινωνικής ασφάλισης που βασίζονται στην καταβολή εισφορών από τον εργαζόμενο και τον εργοδότη του, ορισμένα τα κράτη μέλη διαθέτουν επίσης, στο πλαίσιο των συστημάτων κοινωνικής προστασίας τους, και άλλα κατοχυρωμένα δικαιώματα τα οποία επιτρέπουν στους δικαιούχους να λαμβάνουν παροχές. Στα κυριότερα από αυτά περιλαμβάνεται η γονική άδεια, τα οικογενειακά επιδόματα, τα επιδόματα τέκνων και άλλα ανάλογα επιδόματα. Παρά το γεγονός ότι τα δικαιώματα αυτά είναι μη ανταποδοτικού χαρακτήρα, η χορήγηση των σχετικών επιδομάτων γίνεται με βάση την κατοχύρωση δικαιώματος η οποία προϋποθέτει, σε ορισμένα κράτη μέλη και σε ορισμένες περιπτώσεις, ότι ο δυνητικός δικαιούχος έχει την ιδιότητα του μισθωτού. Η εν λόγω κατάσταση αποκλείει εκ των πραγμάτων τους εργαζόμενους που δραστηριοποιούνται στις νέες μορφές εργασίας και οι οποίοι δεν μπορούν να απολαύουν τέτοιων δικαιωμάτων.

3.9.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα και τα κράτη μέλη πρέπει να καταβάλουν προσπάθειες για την εξεύρεση λύσεων με σκοπό την αναγνώριση καθεστώτος εργαζομένου για όσους ασκούν δραστηριότητες επαγγελματικής φύσης στο πλαίσιο των νέων επαγγελμάτων που προσιδιάζουν στις ψηφιακές τεχνολογίες. Στο σημείο αυτό, η ΕΟΚΕ συνιστά τη χρήση της νομολογίας του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο έχει αναγνωρίσει καθεστώς εργαζομένου στα άτομα που, ακόμη κι εάν δεν διαθέτουν παραδοσιακή σύμβαση εργασίας, ασκούν δραστηριότητα η οποία εγγράφεται στο πλαίσιο σχέσης έμμισθης εξάρτησης. Η παροχή στους ενδιαφερόμενους της ιδιότητας του εργαζομένου θα μπορούσε να επιλύσει το πρόβλημα πρόσβασης στις παροχές του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης και κοινωνικής προστασίας κατά τρόπο ανάλογο με τους παραδοσιακούς έμμισθους εργαζόμενους.

3.10.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ξεκινήσει τη συζήτηση όσον αφορά την εκπόνηση του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων. Το πεδίο των εν λόγω συζητήσεων θα πρέπει αναγκαστικά να περιλαμβάνει και την κατάσταση των εργαζομένων σύμφωνα με τις νέες μορφές εργασίας και, κυρίως, τον τρόπο αναγνώρισης του καθεστώτος τους, αλλά και τον τρόπο εξασφάλισης της πρόσβασής τους στις δέουσες παροχές των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης και κοινωνικής προστασίας.

3.11.

Η ΕΟΚΕ συνιστά στα κράτη μέλη να αναπτύξουν πλατφόρμες που θα περιλαμβάνουν τους κοινωνικούς εταίρους και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και θα υποβάλλουν προτάσεις για την προσαρμογή της αγοράς εργασίας στο ψηφιοποιημένο περιβάλλον. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, προκειμένου να ανταποκριθεί στις προκλήσεις της ψηφιακής εποχής, η αγορά εργασίας πρέπει να προσαρμοστεί στις νέες πραγματικότητες διασφαλίζοντας την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων, με την εγγύηση ταυτόχρονα ότι οι εργαζόμενοι θα καλύπτονται από τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης και τους κανονισμούς για τις συνθήκες εργασίας.

3.12.

Λόγω της περίπλοκης θέσης στην οποία βρίσκονται οι εργαζόμενοι που απασχολούνται με βάση τις νέες μορφές εργασίας που προσιδιάζουν στην ψηφιακή εποχή, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι θα ήταν δυνατό να επιτευχθεί συνολική λύση για τα προβλήματα που σχετίζονται με την αναγνώριση των δικαιωμάτων τους όσον αφορά την κοινωνική ασφάλιση, με την προσφυγή σε συνολική μεταρρύθμιση του τρόπου χρηματοδότησης του συστήματος. Ζητά, λοιπόν, από τα κράτη μέλη να αναζητήσουν λύσεις που θα επιτρέπουν τη χρηματοδότηση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης με τη χρήση μέσων που θα εξασφαλίζουν τη βιωσιμότητα και, παράλληλα, θα ανταποκρίνονται στην ανάγκη παροχής πρόσβασης σε όσους ασκούν τη δραστηριότητά τους με βάση τις νέες μορφές εργασίας. Για να εξασφαλιστεί και μελλοντικά η βιωσιμότητα των κοινωνικών συστημάτων και να μειωθεί η επιβάρυνση του παράγοντα του εργατικού δυναμικού, θα μπορούσε να εξεταστεί η δυνατότητα αξιοποίησης τμήματος του «μερίσματος ψηφιοποίησης» για αυτόν τον σκοπό.

11.4.2018   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 129/11

1.1.

Η πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης των νέων προϋποθέτει μακροπρόθεσμη δέσμευση από διάφορους παράγοντες, οι δε οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαδικασία. Η κοινωνία πολιτών συμβάλλει στην κοινωνική και βασισμένη σε αξίες ανθεκτικότητα έναντι της ριζοσπαστικοποίησης.

1.2.

Τα κράτη μέλη και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ πρέπει να αντιλαμβάνονται τους φορείς της κοινωνίας πολιτών ως εταίρους μάλλον αντί να τους χρησιμοποιούν ως εργαλεία για την καταπολέμηση του βίαιου εξτρεμισμού. Υφίστανται ήδη βέλτιστες πρακτικές, προγράμματα και άλλες πρωτοβουλίες πρόληψης σε όλους τους τομείς πρόληψης της ριζοσπαστικοποίησης, δεν τυγχάνουν όμως επαρκούς βιώσιμης μακροχρόνιας στήριξης και είναι εκτεθειμένες σε περικοπές του προϋπολογισμού.

1.3.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ μιας πολυπαραγοντικής προσέγγισης για την πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης, η οποία απαιτεί εκτεταμένη ανάπτυξη ικανοτήτων σε όλους τους σχετικούς τομείς. Στην προσέγγιση αυτή συμμετέχουν υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, εθνικοί θεσμοί όπως η αστυνομία και τα σωφρονιστικά ιδρύματα, κοινωνικοί λειτουργοί (ιδίως όσοι ασχολούνται με τους νέους), πανεπιστημιακοί και μέσα ενημέρωσης, επιχειρηματίες και επιχειρήσεις, καθώς και εκπρόσωποι της οργανωμένης κοινωνίας πολιτών, συμπεριλαμβανομένων οργανώσεων που εκπροσωπούν οικογένειες, και οργανώσεις κοινωνικών εταίρων, με επίκεντρο τις οργανώσεις νεολαίας.

1.4.

Απαιτούνται μεγαλύτερη εθνική και ευρωπαϊκή στήριξη των οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών, πιο βιώσιμοι μακροπρόθεσμοι δημοσιονομικοί πόροι, καθώς και συντονισμός, δικτύωση και εφαρμογή πολιτικής σε επίπεδο ΕΕ. Ως εκ τούτου, η στρατηγική της ΕΕ για την καταπολέμηση της ριζοσπαστικοποίησης και της στρατολόγησης τρομοκρατών πρέπει να εξετάσει ακόμη περισσότερο τη συμμετοχή και την υποστήριξη ενδιαφερομένων φορέων της κοινωνίας πολιτών, καθώς η ευθύνη για την καταπολέμηση της ριζοσπαστικοποίησης επιμερίζεται μεταξύ πολιτικής και κοινωνίας. Το πρόγραμμα χειραφέτησης της κοινωνίας πολιτών, που εγκαινιάστηκε στο πλαίσιο του φόρουμ της ΕΕ για το Διαδίκτυο, θα μπορούσε να αποτελέσει υποσχόμενη πρωτοβουλία σε αυτό το πλαίσιο (1).

1.5.

Η κοινωνία πολιτών και οι δομές των κοινωνικών εταίρων πρέπει να συμμετέχουν περισσότερο στο Δίκτυο ευαισθητοποίησης για τη ριζοσπαστικοποίηση (RAN) (2). Τα κράτη μέλη πρέπει να είναι πιο προορατικά στην ενθάρρυνση δομών τύπου RAN σε περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο.

1.6.

Το δίκτυο της ΕΕ για την ευαισθητοποίηση σχετικά με τη Ριζοσπαστικοποίηση και τα εργαλεία που διαθέτει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποτελούν βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση, πρέπει όμως να προσανατολίζονται περισσότερο στις τοπικές δομές της κοινωνίας πολιτών και να διαθέτουν μεγαλύτερο προσωπικό και πόρους προκειμένου να φέρνουν αποτελεσματικά σε επαφή εμπειρογνώμονες από τον δημόσιο τομέα και την οργανωμένη κοινωνία πολιτών.

1.7.

Τα κράτη μέλη θα πρέπει να αξιοποιήσουν πλήρως τα μέσα και τα προγράμματα της ΕΕ για την πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης, συμπεριλαμβανομένου του Ευρωπαϊκού Δικτύου Στρατηγικών Επικοινωνιών (ΕΔΣΕ) —ενός συνεργατικού δικτύου 26 κρατών μελών όπου ανταλλάσσονται αναλύσεις, ορθές πρακτικές και ιδέες για τη χρήση των στρατηγικών επικοινωνιών για την καταπολέμηση του βίαιου εξτρεμισμού (3).

1.8.

Τα συνδικάτα πρέπει να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο, καθώς εκπροσωπούν εργαζομένους σε όλους τους σχετικούς δημόσιους τομείς. Ειδικότερα, το προσωπικό πρώτης γραμμής πρέπει να εκπαιδεύεται στην πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης σε στενή συνεργασία με εξειδικευμένους φορείς της κοινωνίας πολιτών.

1.9.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει τη σύσταση της Ομάδας εμπειρογνωμόνων υψηλού επιπέδου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία θα συνεπικουρεί την τελευταία στο έργο της ανταποκρίνεται στις προκλήσεις της ριζοσπαστικοποίησης και του βίαιου εξτρεμισμού μέσω του καλύτερου συντονισμού της εκάστοτε πολιτικής και της συμμετοχής όλων των ενδιαφερόμενων φορέων, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνίας πολιτών.

1.10.

Ειδικές συμβουλές, υπηρεσίες υποστήριξης και δίκτυα που βοηθούν στον εντοπισμό ενδείξεων ριζοσπαστικοποίησης, ενώ ταυτόχρονα αποτρέπουν κάθε είδους διάκριση, πρέπει να είναι προσβάσιμα όχι μόνο από το προσωπικό των δημόσιων υπηρεσιών όπως τα σχολεία, αλλά και από τις οικογένειες.

1.11.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία της χωρίς αποκλεισμούς τυπικής και μη τυπικής εκπαίδευσης, η οποία είναι απολύτως απαραίτητη για την ενεργό συμμετοχή σε μια πολυσχιδή κοινωνία, τη διδασκαλία της κριτικής σκέψης και του γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας, καθώς και τη συμβολή στην ανθεκτικότητα της κοινωνίας έναντι των αντιδημοκρατικών, ξενοφοβικών και λαϊκιστικών τάσεων που ενίοτε αποκτούν ολοένα μεγαλύτερη επιρροή στον πολιτικό λόγο καθώς προσαρμόζονται στα ξενοφοβικά αισθήματα και αντιλήψεις.

1.12.

Στις προσπάθειες για την πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης των νέων, είναι ανάγκη να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή και να διατεθούν επενδύσεις στο έργο της κοινωνίας πολιτών για τους νέους και στις οργανώσεις νέων που παρέχουν εναλλακτικές δομές και ευκαιρίες αναγνώρισης, καθώς και ασφαλή χώρο για διάλογο —συμπεριλαμβανομένης της ενεργού ακρόασης και της προσωπικής έκφρασης.

1.13.

Οι επενδύσεις για την αντιμετώπιση των πολύ υψηλών ποσοστών ανεργίας των νέων και της ιδιαίτερα εκτεταμένης εργασιακής αστάθειας σε πολλές χώρες της ΕΕ πρέπει επίσης να θεωρούνται ως τρόπος πρόληψης της ριζοσπαστικοποίησης. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ ζητεί να δοθεί υψηλότερη προτεραιότητα στην αύξηση των επενδύσεων με στόχο την καταπολέμηση της φτώχειας και την ενσωμάτωση των νέων στην κοινωνία, τα εκπαιδευτικά συστήματα και την αγορά εργασίας.

1.14.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τον ζωτικό ρόλο και την κοινωνική ευθύνη των θρησκευτικών κοινοτήτων στην πρόληψη του ριζοσπαστισμού και ζητεί πιο στρατηγική δέσμευση για την υπεράσπιση των κανόνων και των αξιών της φιλελεύθερης δημοκρατίας και για προώθηση του βασισμένου στις αξίες διαπολιτισμικού διαλόγου, της ειρήνης και της μη βίας.

1.15.

Οι ενεργές εταιρικές σχέσεις με τις επιχειρήσεις μπορούν να συμβάλουν στην πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης. Οι επιχειρήσεις των μέσων κοινωνικής δικτύωσης πρέπει επίσης να εμπλακούν στην καταπολέμηση της ρητορικής μίσους, των εναλλακτικών γεγονότων και των εξτρεμιστικών αφηγημάτων στο μέσο τους.

1.16.

Η ΕΕ θα πρέπει να επιδείξει το έντονο ενδιαφέρον της για την πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης και να συνεργαστεί στενότερα με οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών σε τρίτες χώρες.

1.17.

Είναι σημαντικό να τερματιστούν οι χρηματοοικονομικές ροές εντός της ΕΕ και από τρίτες χώρες για την υποστήριξη εξτρεμιστικών δομών, οι οποίες αντιβαίνουν στις προσπάθειες των δημόσιων αρχών και της κοινωνίας πολιτών για την πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης.

2.1.

Η παρούσα γνωμοδότηση πραγματεύεται τα μακροπρόθεσμα και αποτελεσματικά μέτρα που λαμβάνονται σε πρώιμο στάδιο για την πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης των νέων. Για τους σκοπούς της γνωμοδότησης, η «ριζοσπαστικοποίηση» νοείται ως η διαδικασία μέσω της οποίας άτομα ή ομάδες στρέφονται στον εξτρεμισμό (4), εντέλει χρησιμοποιώντας, προωθώντας ή υποστηρίζοντας τη βία για την επίτευξη των στόχων τους. Η ριζοσπαστικοποίηση που οδηγεί στο βίαιο εξτρεμισμό αποτελεί συγκεκριμένη διεργασία που δεν πρέπει να συγχέεται με τον πολιτικό ριζοσπαστισμό ή τις μη βίαιες ριζοσπαστικές ιδέες ή ενέργειες ή τη νόμιμη δημοκρατική αντιπολίτευση. Συνδέεται άρρηκτα με το βίαιο εξτρεμισμό, όπως περιγράφεται στο Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου το 2015, και μπορεί να εμφανιστεί σε διαφορετικές κοινωνιακές συνθήκες. Η γνωμοδότηση υπογραμμίζει τις σημαντικές δράσεις που αναλαμβάνουν τα εγχειρήματα της κοινωνίας των πολιτών και η συνεργασία μεταξύ κυβερνητικών οργάνων, κοινωνικών εταίρων και κοινωνίας πολιτών, και ζητεί τη συνέχιση των προσπαθειών για μια συνεπή σε επίπεδο ΕΕ έννοια, που θα περιλαμβάνει τη βιώσιμη και αποτελεσματική ευρωπαϊκή στήριξη, χρηματοδότηση και συντονισμό.

2.2.

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να τονίσει ότι πρέπει να εργαστούμε επί των κοινών ορισμών και της κατανόησης σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ και εντός της πανεπιστημιακής κοινότητας όσον αφορά τα φαινόμενα της ριζοσπαστικοποίησης ή της βίαιης, αντιδημοκρατικής δράσης ή της τρομοκρατίας και επί των συνδέσμων μεταξύ αυτών των εννοιών. Κατά συνέπεια, η ΕΟΚΕ επιδιώκει να συνεχίσει να εξερευνά αυτά τα ζητήματα από την οπτική γωνία της κοινωνίας των πολιτών προκειμένου να προσφέρει περαιτέρω οπτικές γωνίες για το ζήτημα.

2.3.

Ο βίαιος εξτρεμισμός που προκαλείται από ριζοσπαστικές ιδεολογίες έχει πολλά πρόσωπα, πολλά όμως από αυτά είναι νεαρά. Συχνά, στρατολογούνται κατά κύριο λόγο νέοι από ένα ευρύ φάσμα κοινωνικοοικονομικής προέλευσης και με πολύ διαφορετικά επίπεδα εκπαίδευσης, ενώ, ταυτοχρόνως, στρατολογούνται ολοένα περισσότερες νέες γυναίκες.

2.4.

Οι νέοι που είναι ευάλωτοι στη ριζοσπαστικοποίηση η οποία μπορεί να οδηγήσει σε βίαιο εξτρεμισμό συχνά αισθάνονται αποκλεισμένοι και περιθωριοποιημένοι από την κοινωνία, ή νιώθουν σύγχυση λόγω θεμάτων ταυτότητας και αλλαγής. Οι ριζοσπαστικές ιδεολογίες συχνά υποστηρίζουν ότι παρέχουν καθοδήγηση, κατεύθυνση και στήριξη στην καθημερινή ζωή και αντισταθμίζουν τα συναισθήματα κατωτερότητας που οφείλονται σε διάφορους λόγους. Στο σημείο αυτό η κοινωνία πολιτών μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο παρέχοντας εναλλακτικές λύσεις και, γενικότερα, συμβάλλοντας στη βιώσιμη κοινωνική και βασισμένη στις αξίες ανθεκτικότητα έναντι της ριζοσπαστικοποίησης.

2.5.

Η διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης μπορεί να είναι πολύ γρήγορη, συχνά λαμβάνοντας χώρα μέσα σε λίγες εβδομάδες ή μήνες. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο, παρέχοντας ανώνυμες και γρήγορες πλατφόρμες στρατολόγησης και διάδοσης προπαγάνδας.

3.1.

Πρωτίστως υπεύθυνα για την εγχώρια ασφάλειά τους είναι τα κράτη μέλη. Ωστόσο, ο ευρωπαϊκός συντονισμός και η εφαρμογή των κατάλληλων μέτρων θα καταστούν δυσχερέστερα εάν ο συντονισμός σε διοργανικό επίπεδο είναι ασαφής και δεν υπάρχει γενική προσέγγιση. Η κατάσταση καθίσταται ολοένα πιο προβληματική δεδομένου ότι η τρομοκρατία και η ριζοσπαστικοποίηση έχουν διασυνοριακό χαρακτήρα, απαιτώντας μεγαλύτερο συντονισμό, δικτύωση και εφαρμογή πολιτικής σε επίπεδο ΕΕ.

3.2.

Από το 2005, όλες οι πρωτοβουλίες της ΕΕ για την καταπολέμηση της ριζοσπαστικοποίησης εφαρμόζονται σύμφωνα με τη στρατηγική της ΕΕ για την καταπολέμηση της ριζοσπαστικοποίησης και της στρατολόγησης τρομοκρατών, η οποία επικαιροποιήθηκε το 2008 και πιο πρόσφατα το 2014. Η στρατηγική της ΕΕ αντικατοπτρίζεται επίσης στις δύο ανακοινώσεις του 2014 (5) και του 2016 (6), καθώς και σε πολυάριθμα Συμπεράσματα του Συμβουλίου (7), στην Έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του 2015 και τη γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής των Περιφερειών του 2016 (8). Η στρατηγική της ΕΕ πρέπει να εξετάσει ακόμη περισσότερο τη συμμετοχή των εμπλεκόμενων φορέων της κοινωνίας πολιτών και την υποστήριξή τους. Η πολιτική και η κοινωνία έχουν κοινή ευθύνη να αντιμετωπίσουν τη δυσαρέσκεια που αισθάνονται οι νέοι με τις αξίες του φιλελεύθερου δημοκρατικού συστήματος και να καταπολεμήσουν τη ριζοσπαστικοποίησή τους.

3.3.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πιστώνεται την επιτυχία της αναγνώρισης σε πολύ αρχικό στάδιο της σημασίας μιας γενικής προσέγγισης για την πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει δηλώσει ότι υποστηρίζει την ανταλλαγή εμπειριών και βέλτιστων πρακτικών σε ολόκληρη την ΕΕ μέσω του δικτύου RAN. Στο ευρωπαϊκό θεματολόγιο για την ασφάλεια της 28ης Απριλίου 2015 (9), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προέβλεπε τη δημιουργία Κέντρου Αριστείας RAN, το οποίο συστάθηκε την 1η Οκτωβρίου 2015. Ειδική μνεία πρέπει επίσης να γίνει στο φόρουμ της ΕΕ για το Διαδίκτυο που εγκαινιάστηκε στις 3 Δεκεμβρίου 2015. Οι αναθεωρημένες κατευθυντήριες γραμμές για τη στρατηγική της ΕΕ για την καταπολέμηση της ριζοσπαστικοποίησης και της στρατολόγησης τρομοκρατών της 24ης Μαΐου 2017 (10) συνδυάζονται αποτελεσματικότερα με τις εμπειρίες και τις συστάσεις του RAN και, ως εκ τούτου, αποσκοπούν στην αύξηση της συμμετοχής και της κοινωνίας πολιτών στην προσέγγιση πολλαπλών φορέων.

3.4.

Στην ανακοίνωσή της για την πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης που οδηγεί στο βίαιο εξτρεμισμό (11), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε ότι θα καταθέσει πρόταση σύστασης του Συμβουλίου για την προώθηση της κοινωνικής ένταξης. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει αυτά τα σχέδια και ενθαρρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να καταρτίσει και να παρουσιάσει την εν λόγω πρόταση στο προσεχές μέλλον.

3.5.

Για την ενίσχυση των προσπαθειών πρόληψης και καταπολέμησης της ριζοσπαστικοποίησης που οδηγεί στο βίαιο εξτρεμισμό και την τρομοκρατία και για τη βελτίωση του συντονισμού και της συνεργασίας μεταξύ όλων των ενδιαφερόμενων φορέων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συγκρότησε ομάδα εμπειρογνωμόνων υψηλού επιπέδου στον τομέα της πρόληψης και καταπολέμησης της ριζοσπαστικοποίησης (Ομάδα εμπειρογνωμόνων υψηλού επιπέδου για τη ριζοσπαστικοποίηση). Η ομάδα θα παρέχει συμβουλές για την περαιτέρω ανάπτυξη των πολιτικών της ΕΕ στον τομέα της πρόληψης της ριζοσπαστικοποίησης που οδηγεί στο βίαιο εξτρεμισμό και την τρομοκρατία, και σχετικά με τις επιλογές για μια πιο διαρθρωμένη μελλοντική συνεργασία μεταξύ των διαφόρων σχετικών φορέων, συμπεριλαμβανομένων των επαγγελματιών και των κρατών μελών.

3.6.

Εντούτοις, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι πρωτοβουλίες της ΕΕ και των κρατών μελών για την πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης, καθώς και τα μέτρα που έχουν ληφθεί για την εφαρμογή τους, εξακολουθούν να μην επαρκούν. Πολλές από τις τρέχουσες πολιτικές της ΕΕ δίνουν υπερβολική έμφαση στις οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών ως εργαλεία (και όχι ως εταίρους) για την καταπολέμηση του βίαιου εξτρεμισμού (π.χ. ως εργαλεία για την ανάπτυξη αντιτιθέμενων αφηγημάτων σε απευθείας σύνδεση). Θεωρεί επίσης ότι οι πολιτικές κινητοποιούνται κυρίως λόγω γεγονότων «κρίσης» όπως οι τρομοκρατικές επιθέσεις τα τελευταία χρόνια, με αποτέλεσμα να φαίνεται ότι επικεντρώνονται κατά κύριο λόγο στην ισλαμική τρομοκρατία και σε μια βραχυπρόθεσμη, τιμωρητική πολιτική ασφάλειας (12), όταν στην πραγματικότητα υπάρχουν περισσότερα ακραίες απειλές που προκύπτουν από την κατάχρηση θρησκευτικών αντιλήψεων ως δικαιολογία και από εξτρεμιστικές πολιτικές ομάδες.. Αντ’ αυτού, πρέπει να επενδύσουμε σε βιώσιμες και μακροπρόθεσμες προσπάθειες πρόληψης. Στις γνωμοδοτήσεις της με θέμα «Η αντιτρομοκρατική πολιτική της ΕΕ» (2011) (13) και το Θεματολόγιο της ΕΕ του 2030 (14), η ΕΟΚΕ είχε ήδη ζητήσει η κοινωνία πολιτών και οι τοπικοί φορείς να συμμετέχουν περισσότερο και να τους δοθεί περαιτέρω θεσμική υποστήριξη (15), δεδομένου ότι διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη εμπιστοσύνης, κοινωνικής δέσμευσης και δημοκρατικής ένταξης σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο.

4.1.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται σαφέστατα υπέρ της υιοθέτησης προσέγγισης πολλαπλών φορέων για την πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης, η οποία απαιτεί εκτεταμένη ανάπτυξη ικανοτήτων σε όλους τους σχετικούς τομείς. Με τον τρόπο αυτό, στην προσέγγιση πολλαπλών φορέων συμμετέχουν υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, εθνικοί θεσμοί όπως οι αρχές επιβολής του νόμου και η αστυνομία, κοινωνικοί λειτουργοί, πανεπιστημιακοί και μέσα ενημέρωσης και εκπρόσωποι της οργανωμένης κοινωνίας πολιτών, καθώς και οργανώσεις των κοινωνικών εταίρων στον τομέα, όπως η αστυνομία, τα σωφρονιστικά ιδρύματα και οι συνδικαλιστικές οργανώσεις των εκπαιδευτικών.

4.2.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τον ρόλο που διαδραματίζει η κοινωνία των πολιτών στην καταπολέμηση του βίαιου εξτρεμισμού. Αυτή η κοινή συμβολή δεν πρέπει να περιορίζεται για λόγους πολιτικής ασφαλείας. Η παρούσα γνωμοδότηση εστιάζεται σε παραδείγματα δραστηριοτήτων και δράσεων της κοινωνίας των πολιτών, τα οποία ενισχύουν την κοινωνική βιωσιμότητα και την κοινωνική ένταξη. Πρόκειται για έναν από πολυάριθμους τομείς όπου η κοινωνία των πολιτών έχει μείζονα συνεισφορά, που υπερβαίνει κατά πολύ κάθε πιθανό μέτρο πολιτικής ασφαλείας.

4.3.

Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ επικροτεί το δίκτυο των υπευθύνων χάραξης πολιτικής για την πρόληψη σε εθνικό επίπεδο, το οποίο συστάθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Φεβρουάριο του 2017 με στόχο την αύξηση της ανταλλαγής γνώσεων και εμπειριών στα κράτη μέλη και την ενίσχυση της συμμετοχής των κρατών μελών στις δραστηριότητες του RAN. Η πρόσφατα συσταθείσα Ομάδα εμπειρογνωμόνων υψηλού επιπέδου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη ριζοσπαστικοποίηση αποτελεί ένα ακόμα βήμα προς την ενίσχυση αυτών των ανταλλαγών μεταξύ όλων των σχετικών φορέων.

4.4.

Τα κράτη μέλη θα πρέπει να αξιοποιήσουν πλήρως τα μέσα και τα προγράμματα της ΕΕ για την πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης, θα πρέπει δε να παρέχουν τα ίδια επαρκείς δημοσιονομικούς πόρους, έλλειψη των οποίων υπάρχει σχεδόν παντού. Για να είναι τα αποτελέσματα βιώσιμα, τα μέτρα πρόληψης της ριζοσπαστικοποίησης απαιτούν μακροπρόθεσμη δέσμευση.

4.5.

Τα συνδικάτα διαδραματίζουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο καθώς αντιπροσωπεύουν, μεταξύ άλλων, το προσωπικό πρώτης γραμμής σε όλους τους σχετικούς δημόσιους τομείς και μπορούν να παρέχουν κατάρτιση και υπηρεσίες στα μέλη τους. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης οι δημόσιες υπηρεσίες και οι κοινωνικοί λειτουργοί να διαθέτουν το κατάλληλο προσωπικό και πόρους σε όλα τα επίπεδα, ιδίως σε τοπικό επίπεδο. Για παράδειγμα, η αύξηση της αστυνομικής παρουσίας σε περιοχές που κινδυνεύουν από εγκληματικές πράξεις μπορεί να αποτρέψει την εμφάνιση χώρων παρανομίας με υψηλά επίπεδα βίας.

4.6.

Η χωρίς αποκλεισμούς τυπική και άτυπη εκπαίδευση είναι ζωτικής σημασίας για την ενεργό συμμετοχή στην κοινωνία. Μπορεί να δημιουργήσει ανεκτικές και πλουραλιστικές κοινωνίες προωθώντας την ευαισθητοποίηση στις φιλελεύθερες και ανθρωπιστικές αξίες και σε πρότυπα βασισμένα στη δημοκρατία και το κράτος δικαίου. Το σχολείο, η εκπαίδευση και η επαγγελματική κατάρτιση, καθώς και οι πρωτοβουλίες δραστηριοτήτων για νέους, αποτελούν βασικά μέσα που μπορούν να διαδραματίσουν ρόλο στην έγκαιρη πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης εφόσον διδάσκουν την κριτική σκέψη και τον γραμματισμό στα μέσα επικοινωνίας (16) και, σε συνδυασμό με τη λειτουργία εύρυθμων αγορών εργασίας, προωθούν την κοινωνική ένταξη, προσφέροντας καλές προοπτικές, ιδίως για τους νέους. Τα καλά συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης από μόνα τους δεν μπορούν να αποτρέψουν τη ριζοσπαστικοποίηση, μπορούν όμως να αυξήσουν την ανθεκτικότητα έναντι αυτής.

4.7.

Το εκπαιδευτικό έργο πρέπει επίσης να ενισχυθεί πέρα από το κρατικό σχολικό σύστημα και οι σχετικές πρωτοβουλίες της κοινωνίας πολιτών πρέπει να τύχουν ακόμη μεγαλύτερης υποστήριξης για τη δημιουργία διαπολιτισμικής συνείδησης και, ταυτόχρονα, σαφούς προσήλωσης στην ελευθερία, τη φιλελεύθερη δημοκρατία και το κράτος δικαίου. Η ενημερωμένη προσέγγιση διαφορετικών πολιτισμών και περιοχών του κόσμου, ιδίως στο πλαίσιο της μεταναστευτικής κρίσης, αλλά και η αδιαπραγμάτευτη κατανόηση των αξιών της κοινωνίας μας, όπως ο ρόλος ανδρών και γυναικών με βάση την ισότητα και τις ίσες ευκαιρίες, μπορούν να συμβάλουν ενεργά στην πρόληψη.

4.8.

Ειδικότερα, πρέπει να υπάρξουν περισσότερες επενδύσεις στο έργο της κοινωνίας πολιτών για τους νέους και των οργανώσεων νέων που παρέχουν πολιτιστικές, αθλητικές και άλλες δραστηριότητες αναψυχής με σκοπό την παροχή εναλλακτικών δομών και ευκαιριών αναγνώρισης, καθώς και ασφαλών χώρων διαλόγου και προσωπικής έκφρασης.

4.9.

Εκτός από τον τομέα της δημόσιας εκπαίδευσης, η οργανωμένη κοινωνία πολιτών συγκεκριμένα συμβάλλει σημαντικά στην ανάπτυξη υψηλής ποιότητας μηνυμάτων και αφηγημάτων που αντισταθμίζουν τις «προσφορές» από ριζοσπαστικές ομάδες, όπως έχει ήδη επισημάνει η ΕΟΚΕ (17). Οι θρησκευτικές κοινότητες και, κυρίως, μάρτυρες, θύματα και επιζώντες από τις περιοχές συγκρούσεων, καθώς και όσοι έχουν εγκαταλείψει εξτρεμιστικές ομάδες, μπορούν να προσφέρουν πολύτιμη συμβολή ενεργώντας ως πρότυπα. Ακριβώς επειδή διαδραματίζουν καίριο ρόλο στην πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης, τα εκπαιδευτικά συστήματα, η κοινωνία πολιτών και οι τοπικές αρχές χρειάζονται μακροπρόθεσμα πολύ περισσότερη βοήθεια, υποστήριξη και χρηματοδότηση.

5.1.

Ειδικότερα, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρωτοβουλία για την προώθηση διαλόγου με τους πολιτικούς ιθύνοντες σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο και ζητεί να θεσπιστεί επίσημο πλαίσιο για τακτικές ανταλλαγές σε όλα τα επίπεδα, διασφαλίζοντας ότι το RAN μπορεί να παράσχει στα κράτη μέλη και στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα πρακτικές συστάσεις. Επιπλέον, η συστηματικότερη διάδοση των συστάσεων και αποτελεσμάτων του θα μπορούσε να μεγιστοποιήσει την επίδρασή του σε όλα τα επίπεδα. Η Ομάδα εμπειρογνωμόνων υψηλού επιπέδου για τη ριζοσπαστικοποίηση θα παρέχει συστάσεις προς τούτο.

5.2.

Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την ιδέα να συγκεντρωθούν σε κάθε κράτος μέλος επισκοπήσεις των υφιστάμενων προγραμμάτων πρόληψης και εξόδου. Οι επισκοπήσεις αυτές θα μπορούσαν επίσης να διατίθενται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, για παράδειγμα μέσω του RAN, με στόχο τη βελτίωση του διαλόγου μεταξύ κυβερνητικών φορέων και ενδιαφερομένων μερών της κοινωνίας πολιτών, δημιουργώντας συνέργειες και αποφεύγοντας την αλληλεπικάλυψη μεταξύ των προγραμμάτων. Οι πληροφορίες σχετικά με τις πρωτοβουλίες αυτές πρέπει να βελτιωθούν σημαντικά σε ολόκληρη την ΕΕ.

5.3.

Η κοινωνία πολιτών και οι δομές των κοινωνικών εταίρων που ενδιαφέρονται ή δραστηριοποιούνται ήδη στην πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης πρέπει να συμμετέχουν περισσότερο στο RAN. Κατά συνέπεια, πρέπει να ενθαρρυνθούν περαιτέρω από τα κράτη μέλη δομές τύπου RAN σε περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο.

5.4.

Οι φορείς της κοινωνίας πολιτών και οι κυβερνητικοί φορείς, οι σύλλογοι, συμπεριλαμβανομένων των αθλητικών σωματείων και των οργανώσεων εκπροσώπησης οικογενειών, τα σχολεία, οι οργανώσεις και δραστηριότητες νέων, οι θρησκευτικές κοινότητες, οι κοινωνικές υπηρεσίες και η αστυνομία πρέπει να εργαστούν από κοινού υιοθετώντας μια συνδυασμένη, διεπιστημονική προσέγγιση, ώστε να μπορούν να δρομολογούνται στρατηγικές πρόληψης της ριζοσπαστικοποίησης σε πρώιμο στάδιο. Συνεπώς, το προσωπικό πρώτης γραμμής ειδικότερα, σε όλους τους σχετικούς τομείς, πρέπει να εκπαιδεύεται στην πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης σε στενή συνεργασία με εξειδικευμένες δομές της κοινωνίας πολιτών. Επιπλέον, τα αρμόδια συμβουλευτικά όργανα και δίκτυα πρέπει να είναι προσβάσιμα από το προσωπικό, βοηθώντας στον εντοπισμό ενδείξεων ριζοσπαστικοποίησης και παράλληλα αποτρέποντας κάθε είδους διακρίσεις.

5.5.

Οι τοπικές αρχές και οι διοικήσεις τους μπορούν να διαδραματίσουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην πρόληψη, δεδομένου ότι είναι σε θέση να συνασπίσουν όλους τους ενδιαφερόμενους σε τοπικό επίπεδο. Πρέπει να ενισχυθούν οι υφιστάμενοι μηχανισμοί χρηματοδότησης σε επίπεδο ΕΕ και σε εθνικό επίπεδο και να καταστούν περισσότερο προσιτοί με τη μείωση των γραφειοκρατικών εμποδίων, αλλά και να προστεθούν εκτεταμένες βιώσιμες χρηματοδοτήσεις.

5.6.

Η ΕΟΚΕ ζητεί περισσότερες επενδύσεις στην εκπαίδευση, τα συστήματα κατάρτισης, την εργασία των νέων και τις εγκαταστάσεις αναψυχής που προωθούν την ενσωμάτωση και τις δημοκρατικές αξίες που είναι κοινές σε ολόκληρη την ΕΕ.

5.7.

Τα κράτη μέλη απέχουν πολύ από το να επενδύουν αρκετά στην παροχή εξαιρετικών ευκαιριών στους νέους, αντιμετωπίζοντας έτσι τη ριζοσπαστικοποίηση, η οποία μπορεί να τροφοδοτηθεί από την κοινωνική περιθωριοποίηση και την έλλειψη ευκαιριών που προκαλεί, π.χ., η εγκατάλειψη του εκπαιδευτικού συστήματος. Γενικά, τα μέτρα για την αντιμετώπιση των πολύ υψηλών ποσοστών ανεργίας των νέων και των συνθηκών επισφαλούς απασχόλησης σε πολλές χώρες της ΕΕ πρέπει επίσης να θεωρούνται ως τρόπος πρόληψης της ριζοσπαστικοποίησης.

5.8.

Πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στη σχολική εκπαίδευση και στα προγράμματα κατάρτισης κρατικών υπαλλήλων, όπως των αρχών επιβολής του νόμου και των σωφρονιστικών υπαλλήλων, σε ζητήματα όπως η ταυτότητα, οι πολιτισμικές και οι σχετικές με το φύλο συγκρούσεις που συνδέονται με ρόλους, το εύρος των κοινωνικοοικονομικών συγκρούσεων και της μετανάστευσης, καθώς και οι διακρίσεις, ο κοινωνικός αποκλεισμός και ο εκφοβισμός, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε εξτρεμιστική προπαγάνδα και από εξτρεμιστικές ομάδες. Ωστόσο, βασικά σχετικά ζητήματα, όπως η πολιτειακή αγωγή, λαμβάνονται ελάχιστα υπόψη στα προγράμματα σπουδών πολλών χωρών της ΕΕ. Παραμένει ζωτικής σημασίας η ανάπτυξη δεξιοτήτων ΜΜΕ για τη χρήση του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από τους νέους, τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς.

5.9.

Δεν είναι μόνον οι νέοι που πλήττονται από τη φτώχεια ή την ανεργία ευάλωτοι στη ριζοσπαστικοποίηση. Η υλική στέρηση και η έλλειψη ευκαιριών και ενεργού συμμετοχής μπορούν να οδηγήσουν σε κοινωνικό αποκλεισμό, ο οποίος με τη σειρά του μπορεί να αποτελέσει πύλη εισόδου για τη στρατολόγηση από ριζοσπαστικές ομάδες. Εκτός από την αύξηση των επενδύσεων για την αντιμετώπιση της φτώχειας, η ΕΟΚΕ (18) ζητεί να δοθεί υψηλότερη προτεραιότητα στην ενσωμάτωση των νέων στην κοινωνία, τα εκπαιδευτικά συστήματα και την αγορά εργασίας. Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την έκκλησή της για ισχυρά συστήματα ένταξης στα κράτη μέλη, τα οποία θα διευκολύνουν την πρόσβαση στην αγορά εργασίας, την αναγνώριση προσόντων και την παροχή επαγγελματικής και γλωσσικής κατάρτισης ως εργαλεία ενσωμάτωσης, ενώ απορρίπτει κάθε μορφή εθνοτικών ή θρησκευτικών διακρίσεων (19).

5.10.

Η παροχή ειδικών συμβουλών και υπηρεσιών υποστήριξης είναι πολύ σημαντική για τις οικογένειες των νέων που ριζοσπαστικοποιούνται. Ομοίως, εάν οι οικογένειες αυτές εντοπίσουν αλλαγές σε νέους συγγενείς που συνεπάγονται πιθανή ριζοσπαστικοποίηση, πρέπει να έχουν πρόσβαση σε σχετικά πρόσωπα επαφής και δικτύωση. Λόγω της προσβασιμότητάς τους, ιδιαίτερα οι οργανώσεις και οι πρωτοβουλίες της κοινωνίας πολιτών χρήζουν υποστήριξης για τον σχεδιασμό προγραμμάτων διαλόγου και ανταλλαγής γνώσεων με τους περιθωριοποιημένους νέους και τις οικογένειές τους.

5.11.

Τα προγράμματα για την καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας συμβάλλουν στην πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης, διότι οι εμπειρίες ενδοοικογενειακής βίας μπορούν να δημιουργήσουν ψευδή πρότυπα ρόλων και λανθασμένη αντίληψη των ρόλων, ενθαρρύνοντας συχνά την εγκληματικότητα. Χρειάζονται επίσης περαιτέρω θεσμική και οικονομική στήριξη.

5.12.

Οι ενεργές εταιρικές σχέσεις με τις επιχειρήσεις μπορούν να συμβάλουν στην πρόληψη. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τον τομέα των ΤΠΕ. Καινοτόμα εργαλεία, όπως αυτά που προσφέρονται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και το διαδίκτυο, μπορούν να βοηθήσουν στη διάδοση αντ-αφηγημάτων με χαμηλό, ή, ιδανικά, χωρίς κόστος. Οι επιχειρήσεις μπορούν να βοηθήσουν τις οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών και τους επαγγελματίες να επωφεληθούν της επαγγελματικής τους επικοινωνίας και των δεξιοτήτων στα μέσα ενημέρωσης και να στηρίξουν την ανάπτυξη στοχευμένων διαφημίσεων και εκστρατειών.

5.13.

Ταυτόχρονα, οι πάροχοι υπηρεσιών διαδικτύου πρέπει να εμπλακούν στην καταπολέμηση της ρητορικής μίσους, των εναλλακτικών γεγονότων και των εξτρεμιστικών αφηγημάτων στον χώρο των μέσων ενημέρωσης και να υποχρεώνονται να αφαιρούν παράνομο εξτρεμιστικό περιεχόμενο από τους ιστοτόπους τους. Η εποπτεία των διαδικτυακών επικοινωνιών δεν θα πρέπει εντούτοις να μετατραπεί σε μέσο που θα έπληττε ενδεχομένως την ιδιωτική ζωή των πολιτών (20).

5.14.

Τα κράτη μέλη καλούνται εν προκειμένω να αναπτύξουν τις επικοινωνιακές δεξιότητες και δεξιότητες στα μέσα ενημέρωσης των ενδιαφερομένων φορέων της κοινωνίας πολιτών ώστε να αναπτυχθούν και να τεθούν στη διάθεση άλλων επαγγελματιών και εγχειρημάτων μέτρα κατάλληλα για την καταπολέμηση της διάδοσης ριζοσπαστικού περιεχομένου που ενθαρρύνει τη βία. Ένας τρόπος επίτευξης του στόχου αυτού θα ήταν τα κράτη μέλη να συμβάλλουν κατά τρόπο βιώσιμο στο Πρόγραμμα χειραφέτησης της κοινωνίας πολιτών.

5.15.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να αυξηθεί η χρηματοδότηση της έρευνας την οποία ήδη διαθέτει η ΕΕ μέσω των ερευνητικών της προγραμμάτων για την πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης -για παράδειγμα στο πλαίσιο του Κέντρου Αριστείας RAN- και να ενισχυθεί η δικτύωση μεταξύ πανεπιστημιακών και εμπειρογνωμόνων της κοινωνίας πολιτών στον τομέα αυτό.

5.16.

Η ριζοσπαστικοποίηση λαμβάνει συχνότατα χώρα μέσα στο σωφρονιστικό σύστημα. Το περιβάλλον των φυλακών συνδυάζει σειρά παραγόντων κινδύνου, όπως η συγκέντρωση ατόμων, οι προσωπικές καταστάσεις αποκλεισμού, ο υπερβολικός διαθέσιμος χρόνος κ.λπ. Είναι αναγκαία η προορατική παρέμβαση για τη διευκόλυνση της δέουσας κατάρτισης των σωφρονιστικών υπαλλήλων ώστε να εντοπίζουν επικίνδυνες καταστάσεις. Υφίστανται θετικά σχετικά παραδείγματα, καθώς και ορθοί μηχανισμοί για την πρόληψη τέτοιων καταστάσεων. Προς τούτο, οι φυλακές πρέπει να έχουν κατάλληλο μέγεθος και να στελεχώνονται με εξειδικευμένο προσωπικό, καθώς και να διαθέτουν ικανή αναλογία σωφρονιστικών υπαλλήλων ανά κρατούμενο ώστε να προωθείται η επανένταξη. Ο ρόλος των συνδικάτων στον τομέα θα μπορούσε να ενισχυθεί περαιτέρω, π.χ. στην οργάνωση της κατάρτισης και τη διάδοση των διδαγμάτων που αντλούνται από το RAN.

5.17.

Οι δημόσιοι υπάλληλοι από τις αρχές ασφαλείας, το σωφρονιστικό σύστημα, την κοινωνική εργασία, τα σχολεία και άλλους σχετικούς κρατικούς θεσμούς που έχουν πολλούς δεσμούς με την οργανωμένη κοινωνία πολιτών πρέπει να υιοθετήσουν προσέγγιση πολλαπλών φορέων πέραν των μέτρων επιβολής κυρώσεων, με περισσότερη κατάρτιση για την πρόληψη και την ευαισθητοποίηση ως προς το θέμα. Για τον σκοπό αυτό, μπορούν να διατεθούν εμπειρογνωμοσύνη και πόροι σε ευρωπαϊκό επίπεδο και να προωθηθεί η στοχευμένη συνεργασία με την κοινωνία πολιτών.

5.18.

Πρέπει να ενισχυθεί η συνεργασία μεταξύ κυβερνητικών και μη κυβερνητικών φορέων για την επανένταξη πρώην κρατουμένων προκειμένου να διασφαλιστεί η επιτυχής κοινωνική αποκατάστασή τους. Πολλοί ριζοσπαστικοποιημένοι νέοι έχουν ποινικό παρελθόν.

5.19.

Η ένταξη πρώην κρατουμένων στην αγορά εργασίας δυσχεραίνεται από το στίγμα που συχνά συνδέεται με την ποινή φυλάκισης. Αποτελεί, ωστόσο, σημαντικό βήμα προς την πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης. Οι κοινωνικοί εταίροι (κυρίως οι εργοδότες σε αυτήν την περίπτωση) καλούνται να συνεισφέρουν στο θέμα αυτό προσφέροντας μια δεύτερη, και συχνά πρώτη, ευκαιρία σε όσους έχουν πληγεί.

5.20.

Η ΕΕ πρέπει να αποδείξει το έντονο ενδιαφέρον της για την πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης και να συνεργαστεί στενότερα με τις οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών σε τρίτες χώρες που ενέχουν υψηλό κίνδυνο ριζοσπαστικοποίησης και που ενδέχεται να αποτελέσουν ή θα καταστούν νευραλγικά σημεία για τη ριζοσπαστικοποίηση.

5.21.

Ειδικότερα, η εξωτερική δράση της ΕΕ για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και την κρατική και κοινωνική ανθεκτικότητα, όπως περιγράφεται στη συνολική στρατηγική της ΕΕ για την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας, τονίζει την ανάγκη να προωθηθεί ο διαπολιτισμικός και διαθρησκευτικός διάλογος διευρύνοντας τις εταιρικές σχέσεις με την κοινωνία πολιτών, τις κοινωνικές οργανώσεις, τις θρησκευτικές κοινότητες και τον ιδιωτικό τομέα στις χώρες αυτές. Υπάρχει υψηλός κίνδυνος οι προσπάθειες της κοινωνίας πολιτών να μην επιτύχουν τον στόχο τους καθώς εξωτερικοί παράγοντες σε τρίτες χώρες ασκούν σημαντική επιρροή, για παράδειγμα χρηματοδοτώντας βίαια εξτρεμιστικά κινήματα σε κράτη μέλη της ΕΕ και σε γειτονικές τις χώρες. Οι οικονομικές αυτές ροές πρέπει να τερματιστούν.

11.4.2018   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 129/18

Εισηγητής:

ο κ. Peter SCHMIDT

1.1.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την έκκλησή της για την ανάπτυξη μιας σφαιρικής πολιτικής για τα τρόφιμα στην ΕΕ με στόχο την παροχή υγιεινής διατροφής από αειφόρα επισιτιστικά συστήματα, τη σύνδεση της γεωργίας με τις υπηρεσίες εστίασης και οικοσυστημάτων και τη διασφάλιση αλυσίδων εφοδιασμού που εγγυώνται δημόσια υγεία για όλα τα τμήματα της ευρωπαϊκής κοινωνίας. Η σφαιρική πολιτική της ΕΕ για τα τρόφιμα θα πρέπει να βελτιώνει τη συνέπεια σε όλους τους τομείς πολιτικής που σχετίζονται με τα τρόφιμα, να αποκαθιστά την αξία των τροφίμων και να προωθεί τη μακροπρόθεσμη μετάβαση από τη λογική της παραγωγικότητας και του καταναλωτισμού τροφίμων στην υπεύθυνη διατροφική συμπεριφορά.

1.2.

Το ισχύον πλαίσιο πολιτικής της ΕΕ δεν είναι κατάλληλο για τη μετάβαση σε πιο βιώσιμα επισιτιστικά συστήματα προκειμένου να διασφαλιστεί η αποτελεσματική εφαρμογή των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης (ΣΒΑ) των Ηνωμένων Εθνών, καθώς και το δικαίωμα στην τροφή και άλλα ανθρώπινα δικαιώματα. Αν και τα σημερινά πλαίσια πολιτικής ίσως να είχαν επιτυχία στην αντιμετώπιση μεμονωμένων προβλημάτων, δεν παρέχουν τη συλλογική συνέπεια που απαιτείται για την αντιμετώπιση του φάσματος των προκλήσεων με τις οποίες αναμένεται να έλθουν αντιμέτωπα στο μέλλον τα παγκόσμια επισιτιστικά συστήματα, αλλά και το αντίστοιχο της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι τα υφιστάμενα μέσα πολιτικής της ΕΕ πρέπει να αναπροσαρμοστούν και να εναρμονιστούν προκειμένου να επιτευχθούν περιβαλλοντικά, οικονομικά και κοινωνικο-πολιτισμικά αειφόρα επισιτιστικά συστήματα. Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει επίσης ότι μια ολοκληρωμένη πολιτική τροφίμων πρέπει να συμπληρώνει —και όχι να αντικαθιστά— την αναδιαρθρωμένη ΚΓΠ (1).

1.3.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την ανάγκη να διατηρηθεί μια νοοτροπία βάσει της οποίας θα εκτιμώνται η θρεπτική και πολιτισμική σημασία των τροφίμων, καθώς και η κοινωνική και περιβαλλοντική τους επίδραση. Από την άποψη αυτή, η πλούσια ποικιλία τροφίμων και περιφερειακών ή τοπικών εδεσμάτων που διατίθενται στην ΕΕ αποτελούν πραγματικό πλεονέκτημα και, ως εκ τούτου, πρέπει να αξιοποιηθούν περαιτέρω. Μια σφαιρική πολιτική για τα τρόφιμα πρέπει να προωθεί την ενίσχυση της εκτίμησης των καταναλωτών για τα τρόφιμα, να προάγει την πρόληψη και τη μείωση της σπατάλης τροφίμων και να βοηθά στην εκ νέου ενσωμάτωση και αναπροσαρμογή της τιμής των τροφίμων με άλλες αξίες. Ειδικότερα, θα πρέπει να διασφαλίζει δίκαιες τιμές για τους παραγωγούς, ώστε η γεωργία να παραμείνει βιώσιμη δραστηριότητα.

1.4.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι όλοι οι συναρμόδιοι της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων πρέπει να συμμετέχουν στην ανάπτυξη ενός συνολικού πλαισίου, ώστε να επιτυγχάνεται δίκαιη κατανομή κατά μήκος της αλυσίδας. Κανένας μεμονωμένος τομέας δεν μπορεί να το πράξει αυτό από μόνος του. Μια σφαιρική πολιτική για τα τρόφιμα πρέπει να αξιοποιεί την ισχύ της βιομηχανίας και του τομέα της λιανικής, ώστε να επισπευστεί η μεταστροφή των καταναλωτών προς την αειφορία. Η μετάβαση σε βιώσιμα επισιτιστικά συστήματα προϋποθέτει επίσης οι εμπλεκόμενοι καταναλωτές να καταστούν ενεργοί και υπεύθυνοι πολίτες στα της διατροφής. Αυτό σημαίνει ότι μια ολοκληρωμένη πολιτική για τα τρόφιμα πρέπει να διασφαλίζει ότι ο ευρωπαϊκός τομέας γεωργικών προϊόντων διατροφής πρέπει να είναι σε θέση να πωλεί σε επίπεδα ποιότητας που του επιτρέπουν να παραμένει η προτιμώμενη επιλογή για τη μεγάλη πλειονότητα των καταναλωτών.

1.5.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τον αυξανόμενο αριθμό πρωτοβουλιών που εφαρμόζονται σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο για την υποστήριξη εναλλακτικών επισιτιστικών συστημάτων. Οι πρωτοβουλίες αυτές δημιουργούν στενότερους δεσμούς μεταξύ παραγωγών και καταναλωτών, δημιουργούν ευκαιρίες για τοπικές επιχειρήσεις και νέες θέσεις εργασίας και επανασυνδέουν τις κοινότητες με τα τρόφιμά τους. Η ΕΟΚΕ τονίζει επίσης τη σημασία των πόλεων στην ανάπτυξη πιο ολοκληρωμένων πολιτικών για τα τρόφιμα. Μια σφαιρική πολιτική για τα τρόφιμα θα πρέπει να στηρίζεται, να τονώνει και να αναπτύσσει την κοινή διαχείριση σε όλα τα επίπεδα: τοπικό, περιφερειακό, εθνικό και ενωσιακό. Με τον τρόπο αυτό, θα δημιουργηθεί ευνοϊκό πλαίσιο για την άνθηση αυτών των πρωτοβουλιών, ανεξαρτήτως της κλίμακάς τους.

1.6.

Η ΕΟΚΕ ζητεί την υιοθέτηση ενός νέου έξυπνου συστήματος επισήμανσης των αειφόρων τροφίμων. Οι πολιτικές έχουν επικεντρωθεί στη διατροφή και σε άλλα θέματα υγείας, όμως η ΕΟΚΕ σημειώνει τις αυξανόμενες ανησυχίες ως προς την έλλειψη ενημέρωσης των καταναλωτών για την περιβαλλοντική και κοινωνική επίδραση των τροφίμων. Η βιομηχανία τροφίμων γνωρίζει ότι μπορεί να αντιμετωπίσει μέχρι ενός σημείου τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, όμως τελικά οι καταναλωτές οφείλουν να συμμετέχουν και πρέπει να πληροφορούνται.

1.7.

Για να υποστηριχθεί η καθιέρωση ενός συνολικού πλαισίου που θα συνδυάζει τις πολιτικές της ΕΕ για τα τρόφιμα, η ΕΟΚΕ προτείνει βραχυπρόθεσμα — μεσοπρόθεσμα τη δημιουργία διατομεακής και διοργανικής ομάδας εργασίας, στην οποία θα συμμετέχουν διάφορες γενικές διευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Η εν λόγω ομάδα εργασίας θα είναι υπεύθυνη για την εκπόνηση σχεδίου δράσης για την αειφορία των τροφίμων με στόχο την παροχή βοήθειας στην ΕΕ ώστε να εφαρμόσει τους ΣΒΑ που σχετίζονται με τα τρόφιμα. Το σχέδιο δράσης θα πρέπει να αναπτυχθεί μέσω συμμετοχικής διαδικασίας με τη συμμετοχή συναρμοδίων από όλη την αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων, της κοινωνίας πολιτών και ερευνητών. Η ΕΟΚΕ προτείνει την οργάνωση και ανάπτυξη ειδικού χώρου για την κοινωνία πολιτών, έτσι ώστε αυτή να συμμετέχει ενεργά στην εν λόγω διαδικασία.

1.8.

Συγκεκριμένα, η ΕΟΚΕ συνιστά την καθιέρωση ενός ενωσιακού πίνακα αποτελεσμάτων για τα αειφόρα τρόφιμα, ο οποίος θα επιτρέπει την αντιμετώπιση των προκλήσεων των επισιτιστικών συστημάτων μέσω πολυετούς προσέγγισης, και συνακόλουθα την ευθυγράμμιση της πολιτικής σε διάφορα επίπεδα άσκησης πολιτικής. Ο πίνακας αποτελεσμάτων θα περιλαμβάνει δείκτες και, με τον τρόπο αυτό, θα ενθαρρύνεται και θα καταγράφεται η πρόοδος προς την εκπλήρωση των στόχων που έχουν τεθεί.

1.9.

Μακροπρόθεσμα, και ανάλογα με τα συμπεράσματα της ομάδας εργασίας, η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διερευνήσει τη σκοπιμότητα της δημιουργίας ειδικής γενικής διεύθυνσης για τα τρόφιμα, η οποία θα αποτελεί ένα σαφές κέντρο ευθυνών της ΕΕ για όλες τις πολιτικές που αφορούν τα τρόφιμα και θα είναι κατά περίπτωση αρμόδια σε θέματα ρύθμισης, νομοθεσίας και εφαρμογής. Αυτή δομή θα μπορούσε να αναπαραχθεί σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, με ειδικά υπουργεία Τροφίμων.

2.1.

Στη διερευνητική γνωμοδότησή της με θέμα «Πιο βιώσιμα συστήματα τροφίμων», η οποία εκπονήθηκε κατόπιν αιτήματος της ολλανδικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ το 2016, η ΕΟΚΕ ζητούσε να ακολουθηθεί μια σφαιρική πολιτική για τα τρόφιμα με σκοπό τη μετάβαση σε πιο βιώσιμα επισιτιστικά συστήματα και τη διασφάλιση μεγαλύτερης συνάφειας μεταξύ των στόχων πολιτικής που σχετίζονται με τα τρόφιμα (όπως η αειφόρος γεωργική παραγωγή, η υγιεινή διατροφή, η προστασία του περιβάλλοντος, οι δικαιότερες εμπορικές σχέσεις κ.λπ.). Η παρούσα γνωμοδότηση βασίζεται στις συστάσεις της για περαιτέρω ανάπτυξη του σκεπτικού και του οράματος για ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο.

2.2.

Εντωμεταξύ, η συγκυρία για να ακολουθηθεί μια ευρύτερη προσέγγιση της πολιτικής για τα τρόφιμα έχει γίνει επίσης πιο ευνοϊκή. O ΟΗΕ έχει ανακηρύξει την τρέχουσα δεκαετία σε «Δεκαετία δράσης των Ηνωμένων Εθνών για τη διατροφή» και έχει αναγνωρίσει την ανάγκη να αναδιαμορφωθούν τα επισιτιστικά συστήματα με σκοπό την επίτευξη πιο υγιεινής δίαιτας και τη βελτίωση της διατροφής. Η ομάδα εμπειρογνωμόνων υψηλού επιπέδου της Επιτροπής για την παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια ανέδειξε περαιτέρω την επιτακτική αυτή ανάγκη στην έκθεση που δημοσίευσε τον Σεπτέμβριο του 2017 (2). Σε επίπεδο ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών υιοθέτησε πρόσφατα γνωμοδότηση με την οποία ζητείται μια συνολική και βιώσιμη επισιτιστική πολιτική της ΕΕ που θα συνδέει διάφορους τομείς πολιτικής συναφείς με τα τρόφιμα. Η Διεθνής ομάδα εμπειρογνωμόνων για τα βιώσιμα επισιτιστικά συστήματα δρομολόγησε τριετή συμμετοχική διαδικασία με στόχο την ανάπτυξη οράματος για μια κοινή επισιτιστική πολιτική έως το 2018, με τη συμμετοχή επιστημονικών ομάδων, συναρμοδίων, οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών και πολιτικών ιθυνόντων. Χάρη σε μια πληθώρα διατομεακών πρωτοβουλιών σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο έχουν αρχίσει να μεταβάλλονται ήδη τα ενωσιακά επισιτιστικά συστήματα με την ενεργό συμμετοχή της κοινωνίας πολιτών.

2.3.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η εφαρμογή των ΣΒΑ στην Ευρώπη είναι καθοριστικής σημασίας για την εμπέδωση μιας συνολικής προσέγγισης που θα περιλαμβάνει διάφορους τομείς πολιτικής (γεωργία, υγεία, περιβάλλον, εμπόριο, ανάπτυξη, καινοτομία κ.λπ.) και διοικητικά επίπεδα (ευρωπαϊκό, εθνικό, τοπικό), καθώς και για την επίτευξη πιο βιώσιμων μοντέλων παραγωγής και κατανάλωσης τροφίμων. Η συνεχιζόμενη συζήτηση για την ΚΓΠ μετά το 2020 αποτελεί επίσης σημαντική ευκαιρία για τη διασφάλιση συνέπειας μεταξύ μιας αναμορφωμένης γεωργικής πολιτικής και άλλων στόχων πολιτικής στον τομέα των τροφίμων (3).

2.4.

Ορισμένα κράτη μέλη (π.χ. Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Κάτω Χώρες και Σουηδία) καθίστανται ολοένα και πιο δραστήρια όσον αφορά τις πολιτικές που σχετίζονται με τα τρόφιμα σε θέματα υγείας, περιβάλλοντος και αειφορίας. Η ΕΟΚΕ προειδοποιεί ότι ελλοχεύει ο κίνδυνος η διαφορετική προσέγγιση στα διάφορα κράτη μέλη να αποβεί επιζήμια για τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το γεγονός αυτό αποτελεί επιπρόσθετο λόγο επιδίωξης συνολικού πλαισίου σε επίπεδο ΕΕ.

3.1.

Έχουν αυξηθεί τα επιστημονικά στοιχεία που αφορούν τον αντίκτυπο των τροφίμων στην υγεία, το περιβάλλον και την κοινωνία στο σύνολό της. Ο «κόσμος των τροφίμων», για την αντιμετώπιση του οποίου δημιουργήθηκε η ΚΓΠ, έχει καταστεί πιο περίπλοκος. Η Ευρώπη δεν αντιμετωπίζει ελλείψεις, επιτυχία η οποία οφείλεται στην ΚΓΠ και την αύξηση των εισοδημάτων, καθώς και στη βελτίωση των μεθόδων παραγωγής του γεωργικού τομέα. Η απασχόληση και η προστιθέμενη αξία στον τομέα των τροφίμων έχουν μετατοπιστεί από τη γη και τη θάλασσα στα εργοστάσια, τον τομέα του λιανικού εμπορίου και τις υπηρεσίες εστίασης. Το θεματολόγιο για την υγεία έχει διευρυνθεί και δεν περιλαμβάνει πλέον μόνο την υπο-κατανάλωση: σήμερα, εξακολουθούν να υφίστανται ακατάλληλες μορφές διατροφής λόγω κοινωνικών ανισοτήτων και ένα νέο είδος επισιτιστικής ένδειας έχει κάνει την εμφάνισή του, όμως αυτά επισκιάζονται σε σοβαρότητα από τις μη μεταδοτικές ασθένειες μαζικής κλίμακας. Σε αυτές περιλαμβάνονται οι καρδιακές παθήσεις, τα εγκεφαλικά επεισόδια, ο διαβήτης και η παχυσαρκία. Τα καρδιαγγειακά νοσήματα προκαλούν 1,8 εκατομμύρια θανάτους στην ΕΕ ετησίως, δηλαδή το 37 % επί του συνόλου των θανάτων στην ΕΕ (4). Το 2015, στην ΕΕ σχεδόν 49 εκατομμύρια άνθρωποι ζούσαν υποφέροντας από καρδιαγγειακά νοσήματα.

3.2.

Οι ευρωπαϊκές κοινωνικές τάσεις έχουν επίσης επιφέρει μεγάλη αλλαγή στα τρόφιμα, τις γεύσεις και τις κουζίνες. Τα πρότυπα κατανάλωσης και ο τρόπος ζωής έχουν αλλάξει από τότε που εγκαθιδρύθηκε η ΚΓΠ. Η γαστρονομική μεταστροφή έχει επηρεάσει ιδιαίτερα τις γυναίκες, αφού ιστορικά ήταν και συχνά εξακολουθούν να είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνες για τη διατροφή στο σπίτι. Οι αλλαγές στην τεχνολογία τροφίμων έχουν θετική αλλά και αρνητική κοινωνική επίδραση. Ακόμη και αν οι επιλογές έχουν βελτιωθεί, μερικές φορές αποδυναμώνεται η διαφορετική και πλούσια πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης. Οι μεγάλοι προϋπολογισμοί που αφιερώνουν οι επιχειρήσεις ειδών διατροφής στην προώθηση των προϊόντων τους ενθαρρύνουν γενικά τους καταναλωτές να χρησιμοποιούν εξαιρετικά μεταποιημένα τρόφιμα. Τα αριθμητικά στοιχεία του κλάδου δείχνουν ότι οι Βέλγοι, για παράδειγμα, καταναλώνουν τα δύο τρίτα των θερμίδων τους από προπαρασκευασμένα, συσκευασμένα τρόφιμα —δηλαδή ακόμη περισσότερο και από τους Βρετανούς (5). Οι φορείς δημόσιας υγείας ανησυχούν για την υπερβολική κατανάλωση μεταποιημένων τροφών με υψηλή περιεκτικότητα σε αλάτι, ζάχαρη και λιπαρά. Οι τροφές αυτές μπορεί να είναι φθηνές, γεγονός το οποίο λειτουργεί ως κίνητρο για τους ανθρώπους με χαμηλά εισοδήματα που έχουν ήδη πιο επιβαρυμένη υγεία από τον μέσο όρο. Η διατροφή συμβάλλει συνεπώς στις κοινωνικές ανισότητες ανά την ΕΕ (6). Κατά τη διάρκεια και μετά τη μεγάλη ύφεση του ‘29, στην Ευρώπη σημειώθηκε αύξηση των φιλανθρωπικών δωρεών τροφίμων. Η παροχή τέτοιας επείγουσας επισιτιστικής βοήθειας δεν πρέπει να αντικαθιστά την ευθύνη της Ευρώπης να διορθώνει τις κοινωνικές ανισότητες που βλάπτουν την υγεία λόγω διατροφής.

3.3.

Ο αντίκτυπος των τροφίμων στο περιβάλλον έχει τεκμηριωθεί και αναγνωριστεί. Η κλιματική αλλαγή αποτελεί αναγνωρισμένη απειλή, η δε ΕΕ υποστήριξε σθεναρά τη σύμβαση-πλαίσιο του 2015 για την κλιματική αλλαγή που υπεγράφη στο Παρίσι. Η ΕΕ έχει επίσης διασφαλίσει καλύτερες περιβαλλοντικές ρυθμίσεις και πρόληψη των ζημιών, για παράδειγμα μέσω της οδηγίας-πλαισίου για τα ύδατα. Παρά ταύτα, οι διατροφικές προτιμήσεις στην ΕΕ καθοδηγούν τα καταναλωτικά πρότυπα κατά τρόπο ώστε να συνεπάγονται υψηλά επίπεδα κρυφής ή «εγγενούς» χρήσης ύδατος, με συνέπεια να συνιστούν απειλή για τα κράτη μέλη (7) και άρα να απαιτούν μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση ως προς τη γη, τη γεωργία και το νερό (8). Είναι επίσης ανησυχητικό το γεγονός ότι τα εδάφη της Ευρώπης είναι εύθραυστα. Από τη μοντελοποίηση του Κοινού Κέντρου Ερευνών της ΕΕ προκύπτει ότι η διάβρωση του εδάφους από το νερό έχει επηρεάσει 130 εκατομμύρια εκτάρια της επιφάνειας της ΕΕ των 27· σχεδόν δε στο 20 % της επιφάνειας παρατηρείται απώλεια εδάφους άνω των 10 τόνων ανά εκτάριο ετησίως (9). Σημειώνεται απώλεια βιοποικιλότητας τόσο στην ξηρά όσο και στη θάλασσα, όπου φαίνεται ότι υποβαθμίζεται η ποικιλία των αποθεμάτων (10). Παρά το γεγονός αυτό, τα κράτη μέλη εξακολουθούν να συμβουλεύουν τους καταναλωτές να τρώνε ψάρια για διατροφικούς λόγους χωρίς να γνωρίζουν τις περιβαλλοντικές συνέπειες.

3.4.

Από οικονομικής άποψης, τα τελευταία 60 χρόνια κρίνονται επιτυχημένα. Οι τροφές είναι πανταχού παρούσες. Το μέσο ποσοστό δαπάνης των νοικοκυριών για τρόφιμα μειώθηκε από 30 % σε 15 %. Οι τιμές καταναλωτή έχουν μειωθεί λόγω της εμφάνισης μεγάλων αλυσίδων λιανικής πώλησης τροφίμων. Σήμερα όμως οι οικονομολόγοι θέτουν το ερώτημα εάν οι τιμές των τροφίμων αντανακλούν το πραγματικό κόστος παραγωγής, ή κατά πόσον δεν αντικατοπτρίζουν πλήρως ορισμένες δαπάνες. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει με ενδιαφέρον το συνεχιζόμενο έργο του Οργανισμού Επισιτισμού και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) για την πλήρη λογιστική καταγραφή του γεωργικού κόστους (11). Στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων έχουν επίσης αυξηθεί οι ανισορροπίες ισχύος, οδηγώντας σε αθέμιτες εμπορικές πρακτικές και άλλες συναφείς συνέπειες (12), ενώ έχει μειωθεί το μερίδιο της τελικής τιμής που καταλήγει στον γεωργό.

3.5.

Η τάση για υπερπαραγωγή έχει μειώσει μεν τις τιμές, όμως έχει θεσμοθετήσει επίσης τη σπατάλη τροφίμων. Ενώ οι καταναλωτές σε χώρες χαμηλού εισοδήματος στον κόσμο εκτιμάται ότι πετούν στα σκουπίδια το 8 % των τροφίμων, οι καταναλωτές στην ΕΕ πετούν στα σκουπίδια γύρω στο ένα τρίτο των όσων αγοράζουν. Σύμφωνα με το ενωσιακής χρηματοδότησης έργο Fusions, στην ΕΕ απορρίπτονται ετησίως 88 εκατομμύρια τόνοι τροφίμων, αξίας 143 δισεκατ. ευρώ (13). Αυτή η πολιτισμική διάσταση της σπατάλης τροφίμων δεν αντιμετωπίζεται πλήρως με την προσέγγιση της κυκλικής οικονομίας ή από τον Χάρτη πορείας για μια αποδοτική από πλευράς πόρων Ευρώπη, που είναι πολύτιμα μεν μέσα επειδή εξετάζουν τα τρόφιμα ως υλική οντότητα, αλλά δεν λαμβάνουν υπόψη την καταναλωτική ή την πολιτισμική τους αξία. Το ζήτημα για την Ευρώπη είναι πώς θα διαμορφωθεί μια νέα έννοια της υπεύθυνης διατροφικής συμπεριφοράς με γνώμονα την αειφόρο κατανάλωση τροφίμων.

3.6.

Δεδομένα και μελέτες τόσο από πανεπιστημιακούς όσο και από τη βιομηχανία τροφίμων έχουν βελτιώσει την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο τα ευρωπαϊκά συστήματα τροφίμων επηρεάζουν την κοινωνία, το περιβάλλον και τα αποτελέσματα στον τομέα της υγείας. Συνολικά, υποδηλώνουν την ανάγκη μιας πιο ολοκληρωμένης προσέγγισης. Αν και τα σημερινά πλαίσια πολιτικής ίσως να είχαν επιτυχία στην αντιμετώπιση μεμονωμένων προβλημάτων, δεν παρέχουν τη συλλογική συνέπεια που απαιτείται για την αντιμετώπιση του φάσματος των προκλήσεων με τις οποίες αναμένεται να έλθουν αντιμέτωπα στο μέλλον τα παγκόσμια επισιτιστικά συστήματα, αλλά και το αντίστοιχο της ΕΕ. Οι πολιτικές που σχετίζονται με τα τρόφιμα αναπτύσσονται σε μεγάλο βαθμό μεμονωμένα και συχνά στερούνται συνέπειας. Οι πολιτικές σε διάφορα επίπεδα δημόσιας διοίκησης επίσης δεν συνδέονται μεταξύ τους. Ένα παράδειγμα που καταδεικνύει την ανάγκη μιας πιο ολοκληρωμένης προσέγγισης είναι η αντοχή στα αντιμικροβιακά, η οποία έχει εξαπλωθεί μέσω της χρήσης αντιβιοτικών στην κτηνοτροφία και απειλεί πλέον την ανθρώπινη υγεία. Η σημασία μιας ολοκληρωμένης πολιτικής για τα τρόφιμα σε σχέση με το θέμα αυτό επισημάνθηκε επίσης από τον Ευρωπαίο επίτροπο κ. Andriukaitis σε πρόσφατη ομιλία του. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η σύγκρουση μεταξύ της χρήσης γης για την παραγωγή τροφίμων και αυτής για την παραγωγή ενέργειας, τη στέγαση και άλλους σκοπούς λόγω πιέσεων. Η σπατάλη τροφίμων, επίσης, αποτελεί εν μέρει αποτέλεσμα του κέρδους όσον αφορά την αποδοτικότητας της παραγωγής, εφόσον υπάρχει σταθερή και μαζική ροή τροφίμων μέσω του συστήματος. Η προσφυγή στην ορθολογική καταναλωτική συμπεριφορά για την επίλυση του προβλήματος αυτού δεν αποδίδει.

3.7.

Εάν η ΕΕ μπορούσε να «γεννηθεί και πάλι» σήμερα, θα δημιουργούσε μια σφαιρική πολιτική για τα τρόφιμα που θα αποσκοπούσε στη δημιουργία αειφόρου διατροφής από αειφόρα επισιτιστικά συστήματα μέσω της σύνδεσης της γεωργικής παραγωγής με τις υπηρεσίες εστίασης και οικοσυστημάτων και της διασφάλισης αλυσίδων εφοδιασμού που θα εγγυώνται τη δημόσια υγεία για όλους τους τομείς της ευρωπαϊκής κοινωνίας (14). Το ζητούμενο ως προς την πολιτική έγκειται στον τρόπο με τον οποίο θα επέλθει η απαραίτητη αλλαγή. Ιστορικά, η πολιτική της ΕΕ εξελίσσεται μέσω μιας διαδικασίας δημοκρατικού μετασχηματισμού, με τις πιο αιφνίδιες μεταβολές να σημειώνονται εξαιτίας κρίσεων, όπως συνέβη με το ζήτημα της ασφάλεια τροφίμων το 2000 και με το σκάνδαλο με το κρέας αλόγου το 2013-15.

4.1.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι μεγάλα τμήματα της ευρωπαϊκής κοινωνίας αναγνωρίζουν τα νέα δομικά ζητούμενα όσον αφορά τη διαχείριση των θεμάτων τροφίμων στην ΕΕ. Η ΕΕ θα μπορούσε να προχωρήσει από την προσαρμογή της πολιτικής και την αντίδραση σε καταστάσεις, στη λήψη μιας προορατικής προσέγγισης. Η ΕτΠ θέτει σημαντικά προηγούμενα στην πρόσφατη γνωμοδότησή της. Η εκδήλωση νέου ενδιαφέροντος για τη δημιουργία καλύτερης πολιτικής για τα τρόφιμα στις πόλεις της ΕΕ θα πρέπει πλέον να συνεκτιμάται στις αγροτικές ανησυχίες. Πολλές ευρωπαϊκές πόλεις συμμετέχουν σε δραστηριότητες μέσω συμβουλίων πολιτικής για τα τρόφιμα, αστικών δικτύων για τη βιωσιμότητα ή/και τη δράση για την κλιματική αλλαγή, καθώς και μέσω του προγράμματος «Υγιείς πόλεις» της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (ΠΟΥ). Η υπογραφή του συμφώνου του Μιλάνου για την αστική διατροφική πολιτική το 2015 αντικατοπτρίζει ακριβώς το ενδιαφέρον αυτό.

4.2.

Πρόσφατα έκαναν την εμφάνισή τους διάφορα είδη αναδιοργάνωσης της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων με στόχο την επανασύνδεση παραγωγών και καταναλωτών και την κατά τόπους επιστροφή της γεωργικής παραγωγής και της παραγωγής τροφίμων. Στις πρωτοβουλίες αυτές περιλαμβάνονται η στηριζόμενη από την κοινότητα γεωργία, οι βραχείες αλυσίδες εφοδιασμού, τα εναλλακτικά δίκτυα τροφίμων, τα τοπικά συστήματα καλλιέργειας και οι απευθείας πωλήσεις. Οι συνεταιρισμοί καταναλωτών μπορούν επίσης να συμβάλλουν σημαντικά επιτυγχάνοντας ισχυρή σύνδεση με την κοινότητα και δίνοντας έμφαση στην κοινωνική, εκπαιδευτική και περιβαλλοντική διάσταση. Οι δημόσιοι οργανισμοί διαθέτουν συστήματα που αποτελούν επίσης μέρος της διαδικασίας αυτής, π.χ. μέσω προγραμμάτων δημόσιων συμβάσεων για τα σχολεία και τα νοσοκομεία με τα οποία ενθαρρύνεται η παροχή τοπικών οργανικών τροφίμων, όπως στη Δανία και στο Μάλμε της Σουηδίας. Η εν λόγω κατάσταση είναι συμβατή με την προσέγγιση της κυκλικής οικονομίας της ΕΕ.

4.3.

Με την καθιέρωση στενότερων δεσμών μεταξύ παραγωγών και καταναλωτών, τα επισιτιστικά συστήματα με εντονότερο τοπικό χαρακτήρα και οι πρωτοβουλίες από τη βάση προς την κορυφή θα μπορούσαν να συντείνουν καθοριστικά στην ενθάρρυνση πιο υγιεινής και βιώσιμης κατανάλωσης τροφίμων. Η συμμετοχή της κοινωνίας πολιτών και της τοπικής κοινότητας ενισχύει τις συνδέσεις αυτές, όπως καταδεικνύουν οι πολλές πρωτοβουλίες στον τομέα των βιώσιμων τροφίμων σε πόλεις ανά την Ευρώπη. Επί του παρόντος, ωστόσο, οι πολιτικές σε επίπεδο ΕΕ δεν είναι επαρκώς καταρτισμένες ώστε να αντλούνται διδάγματα από τα πειράματα αυτά, πόσο μάλλον να τα υποστηρίζουν όταν είναι ελπιδοφόρα. Συνεπώς, μια σφαιρική πολιτική για τα τρόφιμα θα μπορούσε να συμβάλει τόσο στην τόνωση όσο και στην ανάπτυξη κοινής διαχείρισης για τις εν λόγω πρωτοβουλίες. Οι γεωργικές επιχειρήσεις προσαρμόζονται στις απαιτήσεις της αγοράς, περιορίζονται όμως από τη φύση της γεωργικής παραγωγής· η αλλαγή στα συστήματα παραγωγής απαιτεί χρόνο.

4.4.

Η οικονομία των τροφίμων αντιμετωπίζει σημαντικές τεχνικές, οικονομικές και κοινωνικές (15) προκλήσεις, που έχουν αναγνωριστεί σε ορισμένα ευρείας εμβέλειας επενδυτικά προγράμματα για την καινοτομία και την τεχνολογική πρόοδο. Η Ευρώπη έχει περίπου 289 000 εταιρείες παραγωγής τροφίμων, όμως οι 3 000 εξ αυτών αντιπροσωπεύουν το ήμισυ σχεδόν της αγοράς της ΕΕ (16). Μελέτες υποδεικνύουν ότι τα ανθεκτικά επισιτιστικά συστήματα πρέπει να διατηρούν ένα μείγμα μεγάλων και μικρών γεωργικών επιχειρήσεων. Υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις μεταξύ των μεγαλύτερων ευρωπαϊκών επιχειρήσεων τροφίμων και του τομέα των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, οι οποίες θα μπορούσαν να ενσωματωθούν καλύτερα χάρη στην κοινωνική Ευρώπη. Επίσης, η ψηφιακή οικονομία προσφέρει ευκαιρίες για στενότερους δεσμούς μεταξύ καταναλωτών και παραγωγών. Οι επιχειρήσεις επιδοκιμάζουν την προοδευτική ηγεσία σε θέματα αειφορίας και επιθυμούν σαφή πλαίσια.

4.5.

Οι Ευρωπαίοι πολίτες έχουν σαφές συμφέρον να λαμβάνεται μέριμνα έτσι ώστε τα τρόφιμά τους προέρχονται από αειφόρες πηγές. Τα συστήματα επισήμανσης δεν είναι σε θέση να παρέχουν σαφήνεια, απλώς και μόνο λόγω της πολυπλοκότητας του θέματος. Σε πρόσφατη έκθεση που συνέταξε ο Karl Falkenberg, προτάθηκε το ευρωπαϊκό εμπορικό σήμα για τα τρόφιμα να επικεντρώνεται στην αειφορία ή «στο να ζει κανείς καλά και να μοιράζεται δίκαια τα αγαθά εντός των ορίων του πλανήτη» (17). Αυτό υποδηλώνει κοινωνική, αλλά συνάμα περιβαλλοντική και οικονομική έμφαση. Ορισμένα πολιτισμικά ζητήματα δεν εμπίπτουν στην αρμοδιότητα των θεσμικών οργάνων της ΕΕ, όπως η διάσταση μεταξύ της αμειβόμενης (στις αλυσίδες εφοδιασμού) και της μη αμειβόμενης (σε οικιακές κουζίνες) εργασίας στον κλάδο των τροφίμων, υπάρχουν όμως στοιχεία του ευρωπαϊκού επισιτιστικού συστήματος τα οποία είναι κεντρικής σημασίας για την ευρωπαϊκή αντίληψη περί τροφίμων (ή το εμπορικό σήμα). Η Ευρώπη είναι γνωστή για τη γαστρονομική και την παραγωγική της ποικιλομορφία. Η ποικιλομορφία δεν πρέπει μόνο να προστατεύεται, αλλά και να αυξάνεται ενεργά. Το σύστημα των λογοτύπων ποιότητας της ΕΕ (ΠΓΕ, ΠΟΠ, ΕΠΙΠ) είναι μεν χρήσιμο, αλλά καλύπτει μόνο τα τρόφιμα ειδικού χαρακτήρα και δεν συνδέεται με τις τάσεις των τροφίμων μαζικής παραγωγής. Η πρόταση του κ. Falkenberg να επιδιωχθεί μια δίκαιη αντιμετώπιση, θα πρέπει ασφαλώς να συνεπάγεται μια «Νέα συμφωνία» για τους μισθούς και τη δίκαιη μεταχείριση της εργασίας των μεταναστών στις επιχειρήσεις τροφίμων της ΕΕ. Πρόκειται για λεπτά αλλά σημαντικά ζητήματα, μέσω των οποίων μια σφαιρική πολιτική για τα τρόφιμα θα μπορεί να προάγει έμπρακτα την κοινωνική αρμονία στην Ευρώπη.

4.6.

Ιδιαίτερη ανησυχία στους γονείς και τις υπηρεσίες υγείας προκαλεί η άνιση οικονομική επένδυση σε μηνύματα σχετικά με τροφές που απευθύνονται σε παιδιά. Η ΠΟΥ το θεωρεί ζήτημα προτεραιότητας, επειδή εξαιρετικά μεγάλο ποσοστό των μηνυμάτων αυτών αφορά τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε αλάτι, ζάχαρη και λιπαρά (18). Με τη μετάβαση από τα παραδοσιακά στα ψηφιακά μέσα ενημέρωσης, η ανάγκη για μια σφαιρική προσέγγιση διογκώνεται. Εκτιμάται ότι μόνο για την ψηφιακή διαφήμιση τροφίμων στη Δυτική Ευρώπη το 2016 δαπανήθηκαν 37 δισεκατ. δολάρια ΗΠΑ (19). Η ΕΟΚΕ επισημαίνει την πρόσφατη έκκληση των καταναλωτών προς τις εταιρείες τροφίμων και λιανικής πώλησης με την οποία τους ζητούν να σταματήσουν να χρησιμοποιούν τις μασκότ των εμπορικών τους σημάτων σε εκστρατείες διαφήμισης και προώθησης τροφίμων με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά, αλάτι και ζάχαρη. Ελλείψει κατάλληλης ανταπόκρισης από τη βιομηχανία, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο θέσπισης ρυθμιστικών μέτρων (20).

4.7.

Στόχος της πολιτικής τροφίμων της ΕΕ για τα επόμενα 50 έτη θα πρέπει να είναι η προώθηση της μετάβασης από τον καταναλωτισμό τροφίμων (ο οποίος χαρακτηρίζεται από τη σπατάλη) στην υπεύθυνη διατροφική συμπεριφορά (η οποία χαρακτηρίζεται από τη μέριμνα και την υπευθυνότητα). Προϋπόθεση για τη μετάβαση στη βιώσιμη διατροφή από αειφόρα επισιτιστικά συστήματα είναι οι ενδιαφερόμενοι καταναλωτές να καταστούν υπεύθυνοι πολίτες στα της διατροφής. Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την πρότασή της να ξεκινήσει πανευρωπαϊκή εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης σχετική με την αξία των τροφίμων, η οποία κρίνεται απαραίτητη ώστε να διασφαλιστεί μακροπρόθεσμη αλλαγή στη συμπεριφορά των καταναλωτών (21).

5.1.

Η πολιτική για τα τρόφιμα είναι μια γενική πολιτική που οργανώνει και στηρίζει το πλαίσιο των επισιτιστικών συστημάτων, από την πρωτογενή παραγωγή (αγρότες) έως το στάδιο της παραγωγής (επεξεργασία) και την κατανάλωση. Καθιστά σαφές και εμφανές αυτό που είναι συχνά κάτω από την επιφάνεια και συγκεκαλυμμένο. Επειδή τα τρόφιμα συνδέονται με τόσους πολλούς τομείς της ζωής, όπως η εκπαίδευση, η υγεία, το περιβάλλον, το εμπόριο, οι κοινωνικές σχέσεις και ο πολιτισμός, η αξία μιας σφαιρικής πολιτικής για τα τρόφιμα έγκειται στο ότι η κοινωνία μπορεί να διευκρινίσει τι θέλει και τι μπορεί να επιτύχει με το επισιτιστικό της σύστημα. Συνδέει αυτό που διαφορετικά μπορεί εύκολα να αποσυνδεθεί και να κατακερματιστεί. Τα ερωτήματα τι τρώμε, πώς τρώμε και πώς παράγουμε τα τρόφιμα σήμερα και με ποιο κόστος θα επηρεάσουν το μέλλον.

5.2.

Η πολιτική για τα τρόφιμα έχει μεγάλη επίδραση στην ανάπτυξη των αγροτικών και των αστικών περιοχών. Δημιουργεί θέσεις εργασίας σε όλους τους συνδεόμενους τομείς όπως η γεωργία και η τεχνική της υποδομή, η μεταποίηση τροφίμων, οι μεταφορές, το εμπόριο, η συσκευασία, η λιανική πώληση και οι υπηρεσίες εστίασης κ.λπ. Επηρεάζει τα μέσα διαβίωσης εκατομμυρίων πολιτών της ΕΕ. Ο τομέας της μεταποίησης τροφίμων στην ΕΕ απασχολεί 4,25 εκατ. άτομα, έχει κύκλο εργασιών ύψους 1 098 τρισ. ευρώ, δαπανά 2,5 δισεκατ. ευρώ για έρευνα-ανάπτυξη και παρουσιάζει πλεόνασμα 25,2 δισεκατ. ευρώ όσον αφορά το εμπόριο μεταποιημένων τροφίμων (22). Παρά την οικονομική σημασία των τροφίμων για την οικονομία της ΕΕ, επί του παρόντος δεν υπάρχει ξεχωριστή πολιτική για τα τρόφιμα στην ΕΕ. Αντιθέτως, τα συστήματα τροφίμων διαμορφώνονται από μια ποικιλία διαφορετικών πλαισίων πολιτικής, όπως τονίστηκε παραπάνω.

5.3.

Μια πολιτική τροφίμων κατάλληλη για τον 21ο αιώνα πρέπει να ικανοποιεί πολλαπλά κριτήρια: την ποιότητα των τροφίμων (όπως η γεύση, η ευχαρίστηση, η εμφάνιση και η αυθεντικότητα)· την υγεία (όπως η ασφάλεια, η διατροφή, η διαθεσιμότητα και η γνώση)· το περιβάλλον (όπως το CO2, το νερό, η χρήση γης, το έδαφος, η βιοποικιλότητα, η ποιότητα του αέρα και η συστηματική ανθεκτικότητα), κοινωνικές και πολιτιστικές αξίες (όπως η ταυτότητα, η ισότητα πρόσβασης, η εμπιστοσύνη, η επιλογή και οι δεξιότητες)· τα υγιή οικονομικά (όπως ο αληθινός ανταγωνισμός και οι δίκαιες αποδόσεις, οι αξιοπρεπείς θέσεις εργασίας, το πλήρως εσωτερικευμένο κόστος και οι λογικές, ανταγωνιστικές τιμές)· και τη χρηστή διοίκηση (όπως η δημοκρατική λογοδοσία, η διαφάνεια, οι ηθικές διαδικασίες και η χρήση αξιόπιστων επιστημονικών στοιχείων). Όλες οι ισχύουσες πολιτικές της ΕΕ για τα τρόφιμα μπορούν να εξεταστούν στα πλαίσια αυτών των κατηγοριών πολιτικής.

5.4.

Μια σφαιρική πολιτική για τα τρόφιμα πρέπει να ενισχύει τα ανθεκτικά οικοσυστήματα και να εγγυάται ότι όλοι οι συναρμόδιοι και οι συμμετέχοντες στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων θα έχουν αξιοπρεπή εισοδήματα τόσο εντός όσο και εκτός της ΕΕ. Οι τιμές των τροφίμων δεν αντικατοπτρίζουν το πλήρες κόστος παραγωγής και το κόστος για την υγεία, το περιβάλλον και το κοινωνικό κόστος κατά κύριο λόγο εξωτερικεύονται. Η επιδίωξη φθηνότερων, πιο «προσιτών οικονομικά» τροφίμων δεν πρέπει να καθίσταται επιβλαβής για άλλα χαρακτηριστικά και επιδράσεις της παραγωγής και της κατανάλωσης τροφίμων. Μια σφαιρική πολιτική για τα τρόφιμα θα μπορούσε να βοηθήσει στην εκ νέου ενσωμάτωση και αναπροσαρμογή της τιμής των τροφίμων με άλλες αξίες.

5.5.

Μια σφαιρική πολιτική για τα τρόφιμα θα πρέπει να συνδυάζει υφιστάμενες και νέες πολιτικές με απώτερο στόχο την επίτευξη βιώσιμων συστημάτων τροφίμων και υγιεινής διατροφής. Δεν χρειάζεται βεβαίως να εφεύρουμε ξανά τον τροχό δημιουργώντας μια εντελώς νέα πολιτική ή οικειοποιούμενοι νέες εξουσίες στην ΕΕ, καθότι ο στόχος δεν είναι να επιβληθεί ένα ενιαίο πρότυπο. Αντίθετα, συνεπάγεται την υιοθέτηση μεταρρυθμίσεων σε επίπεδο ΕΕ για την ενθάρρυνση νέων και πιο βιώσιμων αξόνων δράσης σε όλα τα επίπεδα (τοπικό/δημοτικό, περιφερειακό, εθνικό και εταιρικό), καθώς και την ενίσχυση των πρωτοβουλιών που ήδη πραγματοποιούνται, παρέχοντας έτσι μεγαλύτερη λογική συνέχεια. Συνεπάγεται την ενσωμάτωση μέτρων σε επίπεδο ΕΕ σε συνδυασμό με όσα μπορούν να επιτευχθούν καλύτερα σε άλλα επίπεδα διοίκησης. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να υποστηριχθεί μέσα από φορολογικά καθεστώτα που βελτιώνουν την πρόσβαση σε υγιεινή διατροφή μέσω του πολεοδομικού σχεδιασμού και των δημόσιων συμβάσεων, υποστηρίζοντας έτσι τις τοπικές αγορές και την απασχόληση.

5.6.

Μια ολοκληρωμένη πολιτική για τα τρόφιμα πρέπει επίσης να αποτελέσει τη βάση για τον τερματισμό των αθέμιτων εμπορικών πρακτικών όσον αφορά τη διττή και την υποβαθμισμένη ποιότητα των προϊόντων, δηλαδή την παραγωγή και τις πωλήσεις τροφίμων κατώτερης ποιότητας σε διάφορα κράτη μέλη, παρά το γεγονός ότι η συσκευασία είναι η ίδια. (23)

5.7.

Για την επίτευξη των στόχων αυτών, πρέπει να συντονιστούν τα μέτρα πολιτικής τόσο από την πλευρά της προσφοράς όσο και της ζήτησης. Αυτό σημαίνει ότι η διαθεσιμότητα και η οικονομική προσιτότητα των τροφίμων μέσω της βιώσιμης παραγωγής τροφίμων πρέπει επίσης να συντονίζεται με την αυξημένη πρόσβαση και ενδυνάμωση των καταναλωτών ώστε να επιλέγουν υγιεινή και νόστιμη διατροφή. Πρέπει να αναπτυχθεί ένας συνδυασμός νομοθετικών αλλαγών για την άρση των κανονιστικών εμποδίων και την παροχή φορολογικών κινήτρων και αλλαγών στη συμπεριφορά με γνώμονα τη βελτίωση της ενημέρωσης, την εκπαίδευση και την ευαισθητοποίηση των καταναλωτών και των μεταποιητών. Κύριος στόχος είναι η ευαισθητοποίηση και η υποστήριξη της αξίας των τροφίμων σε όλα τα επίπεδα, αλλά και η στήριξη σταδιακών αλλά σημαντικών αλλαγών. Για παράδειγμα, η μείωση του αλατιού λειτουργεί καλύτερα εάν γίνεται με αργό ρυθμό αλλά συστηματικά, όμως δεν υπάρχουν κίνητρα για τις εταιρείες προκειμένου να αναδιαμορφώσουν τα προϊόντα τους.

5.8.

Από την πλευρά της προσφοράς, για να υπάρχει μια ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή πολιτική στον τομέα των τροφίμων που να είναι πραγματικά χρήσιμη για τους Ευρωπαίους καταναλωτές, είναι σημαντικό τα τρόφιμα που παράγονται στην ΕΕ να είναι ανταγωνιστικά. Αυτό σημαίνει ότι ο ευρωπαϊκός τομέας παραγωγής γεωργικών προϊόντων διατροφής πρέπει να είναι σε θέση να παράγει τρόφιμα για τους καταναλωτές σε τιμές που καλύπτουν τις επιπλέον δαπάνες συμμόρφωσης —με κριτήρια όπως η βιωσιμότητα, η ασφάλεια των τροφίμων και η διατροφική αξία, ένα δίκαιο εισόδημα για τους γεωργούς και η καλή μεταχείριση των ζώων— και να διατηρεί ταυτόχρονα τη θέση της ως η προτιμώμενη επιλογή για τη μεγάλη πλειονότητα των καταναλωτών.

5.9.

Η εφαρμογή των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης παρέχει ένα σημαντικό πλαίσιο κοινής δράσης με σκοπό τη σίτιση του κόσμου κατά τρόπο βιώσιμο μέχρι το 2030. Ζητήματα που σχετίζονται με τα τρόφιμα και τη γεωργία συμβάλλουν στην επίτευξη των 17 στόχων βιώσιμης ανάπτυξης. Ειδικότερα, η ΠΟΥ επισημαίνει ότι 12 από τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης απαιτούν δράση στον τομέα της διατροφής. Από την ίδια της τη φύση, η εφαρμογή των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης απαιτεί συνεργατικές και ολιστικές λύσεις με τη συμμετοχή διαφορετικών υπηρεσιών, υπουργείων, τομέων και ολόκληρης της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων. Αυτό προσφέρει μεγάλες ευκαιρίες για την ηγεσία της ΕΕ σε επίπεδο ηπείρου.

5.10.

Μια σφαιρική πολιτική για τα τρόφιμα θα πρέπει να συνδυάζει διαφορετικές προσεγγίσεις με σκοπό την εφαρμογή των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης και να ενσωματώνει την υφιστάμενη πολυεπίπεδη και πολυτομεακή διοίκηση με στόχο την επίτευξη ακόμη πιο ολοκληρωμένης διαδικασίας χάραξης πολιτικής. Η Ευρώπη αναπτύσσει θέσεις στους διάφορους πυλώνες του συστήματος τροφίμων, και συγκεκριμένα:

5.11.

Αυτή η νέα σφαιρική προσέγγιση θα πρέπει να είναι δυναμική και να περιλαμβάνει συναρμοδίους από ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων και την κοινωνία πολιτών στο σύνολό της, μέσω της υπεύθυνης και διαφανούς «επισιτιστική δημοκρατίας».

5.12.

Συνοψίζοντας, μια σφαιρική πολιτική για τα τρόφιμα θα πρέπει να είναι: 1. περιβαλλοντικά, κοινωνικο-πολιτισμικά και οικονομικά βιώσιμη, 2. ενσωματωμένη σε όλους τους τομείς και τα επίπεδα δημόσιας διοίκησης, 3. να περιλαμβάνει όλους τους τομείς της κοινωνίας και 4. να ενισχύει τις δίκαιες συνθήκες εργασίας σε όλα τα επίπεδα.

6.1.

Όπως οι ιδρυτές της Κοινής Αγοράς τη δεκαετία του 1950 θεωρούσαν τα τρόφιμα βασικό στοιχείο μιας καλύτερης, πιο ειρηνικής Ευρώπης, έτσι και σήμερα, έξι δεκαετίες αργότερα, η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη να ξεκινήσει η δημιουργία ενός πιο βιώσιμου συστήματος τροφίμων για την Ευρώπη. Οι πιέσεις είναι πλέον γνωστές και έχουν τεκμηριωθεί. Πρέπει να αντιμετωπιστούν σε τοπικό επίπεδο, αλλά και σε επίπεδο κρατών μελών. Ωστόσο, υπάρχει επίσης ανάγκη για δράση σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

6.2.

Η ΕΟΚΕ προτείνει τη δημιουργία διατομεακής και διοργανικής ομάδας εργασίας, στην οποία θα συμμετέχουν διάφορες γενικές διευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ, με στόχο την εκπόνηση σχεδίου δράσης για την αειφορία των τροφίμων προς παροχή βοήθειας στην ΕΕ ώστε να εφαρμόσει τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης που σχετίζονται με τα τρόφιμα. Το σχέδιο δράσης θα πρέπει να αναπτυχθεί μέσω συμμετοχικής διαδικασίας με τη συμμετοχή συναρμοδίων από όλη την αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων, της κοινωνίας πολιτών και ερευνητών.

6.3.

Η ΕΟΚΕ διαβλέπει την ευκαιρία να οργανωθεί και να αναπτυχθεί χώρος έτσι ώστε να συμμετέχει ενεργά στη διεργασία αυτή η κοινωνία των πολιτών, βασιζόμενη στη δυναμική που δημιούργησαν οι ακροάσεις εμπειρογνωμόνων της ΕΟΚΕ επί του θέματος.

6.4.

Το Κοινό Κέντρο Ερευνών, η ΓΔ Έρευνας και οι ερευνητικοί οργανισμοί των κρατών μελών καλούνται να αναπτύξουν ένα ενωσιακό πίνακα αποτελεσμάτων για τα αειφόρα τρόφιμα ώστε να ενθαρρυνθεί και να παρακολουθείται η πρόοδος προς την επίτευξη των καθορισμένων στόχων. Θα χρειαστεί ένας συνδυασμός νέων και παλαιών δεικτών για την ενσωμάτωση και την προσαρμογή των —συναφών με τα τρόφιμα— στόχων βιώσιμης ανάπτυξης και άλλων διεθνών στόχων (όπως για τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου) στις ενωσιακές ρυθμίσεις.

6.5.

Ζητείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο να διερευνήσουν τη σκοπιμότητα της δημιουργίας ειδικής γενικής διεύθυνσης για τα τρόφιμα, κάτι το οποίο θα βελτιώσει τον συντονισμό των καθηκόντων και ευθυνών σε όλες τις πολιτικές που σχετίζονται με τα τρόφιμα, από τις κοινές μεθοδολογίες για την ανάλυση του κύκλου ζωής έως τα μαζικά δεδομένα τροφίμων και τη βιώσιμη διατροφή. Αυτή η νέα γενική διεύθυνση θα παράσχει το αναγκαίο πλαίσιο για την ιεράρχηση της σημασίας των τροφίμων και θα αποτελέσει κατά περίπτωση την πηγή ρύθμισης, νομοθεσίας και εφαρμογής.

6.6.

Θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα νέο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Επισιτιστικής Πολιτικής. Ορισμένα κράτη μέλη διαθέτουν ήδη τέτοιους φορείς (π.χ. οι Κάτω Χώρες και το Nordic Food Policy Lab/Βορειοευρωπαϊκό εργαστήριο επισιτιστικής πολιτικής). Σκοπός θα είναι η παροχή συμβουλών σχετικών με τα μεταβατικά μέτρα που προτείνει ως αναγκαία η επιστήμη για την εκπλήρωση των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης και της Συμφωνίας για το κλίμα του Παρισιού.

6.7.

Η μετάβαση σε αειφόρα ευρωπαϊκά επισιτιστικά συστήματα απαιτεί την καλύτερη συνεκτίμηση συμβουλών περί υγείας και διατροφής, αλλά και περιβαλλοντικών και οικονομικών συμβουλών. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την ανάπτυξη κατευθυντήριων γραμμών της ΕΕ στον τομέα της βιώσιμης διατροφής με βάση τις πρωτοβουλίες της Γερμανίας, των Κάτω Χωρών, της Σουηδίας και της Γαλλίας, με στόχο την παροχή σαφέστερης καθοδήγησης στους καταναλωτές και τη βιομηχανία ως προς τον τρόπο εξισορρόπησης της καλής διατροφής με χαμηλότερο περιβαλλοντικό αντίκτυπο και την αποτροπή ψευδών ισχυρισμών για το περιβάλλον και την υγεία, με παράλληλα συνεκτίμηση των πολιτιστικών προτιμήσεων. Αυτό θα πρέπει να αντικατοπτρίζεται σε ένα νέο έξυπνο σύστημα για την επισήμανση των αειφόρων τροφίμων.

11.4.2018   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 129/27

Εισηγητής:

ο κ. Jonathan PEEL (UK-I)

Συνεισηγητής:

ο κ. Christophe QUAREZ (FR-II)

1.1.

H υλοποίηση και η εφαρμογή των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) θεωρείται κορυφαία παγκόσμια προτεραιότητα. Η διατήρηση της δυναμικής από τώρα και στο εξής είναι απαραίτητη προκειμένου να επιτευχθεί η ημερομηνία στόχος του 2030.

1.1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) θεωρεί ότι οι ΣΒΑ, μαζί με τη Συμφωνία του Παρισιού (COP21) (1), θα αλλάξουν ριζικά την παγκόσμια ατζέντα του εμπορίου, ειδικά όσον αφορά τις συναλλαγές βιομηχανικών προϊόντων και τη γεωργία. Η ανάγκη εφαρμογής των εκτεταμένων αυτών συμφωνιών πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο όλων των μελλοντικών εμπορικών διαπραγματεύσεων της ΕΕ.

1.2.

Η ΕΕ βρίσκεται σε μοναδική θέση ώστε να προωθήσει την υλοποίηση των ΣΒΑ. Διαθέτει την αξιοπιστία να διαδραματίσει αποτελεσματικό ρόλο στη γεφύρωση των διαφορών μεταξύ των ανεπτυγμένων και των αναπτυσσόμενων χωρών. Απαιτείται μεγαλύτερη προτεραιότητα για την ανάπτυξη των πολιτικών που περιγράφονται στην ανακοίνωση της Επιτροπής με θέμα «Επόμενα βήματα» (2) και θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην πλήρη ενσωμάτωση των ΣΒΑ «στο ευρωπαϊκό πλαίσιο πολιτικής και στις τρέχουσες προτεραιότητες της Επιτροπής», σε συνεργασία με τα κράτη μέλη, όπου είναι απαραίτητο.

1.2.1.

Αναγνωρίζει ότι είναι υποχρεωμένη να το πράξει σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λισαβόνας (3). Θα πρέπει να υπάρξει στενή συνέργεια για την προαγωγή και την εφαρμογή των ΣΒΑ, καθώς και για την προαγωγή των ευρωπαϊκών αξιών ανά τον κόσμο.

1.3.

Το εμπόριο αναφέρεται μία μόνο φορά στους Αναπτυξιακούς Στόχους της Χιλιετίας (ΑΣΧ) (4), υπάρχουν, όμως, εννέα συγκεκριμένες αναφορές στο εμπόριο στους ΣΒΑ. Εκτός από τις άμεσες δράσεις για την επίτευξη των ΣΒΑ, καλούμε την ΕΕ να συμπεριλάβει σε αυτούς το «φιλικό προς τους ΣΒΑ» εμπόριο και τις επενδύσεις. Υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους το εμπόριο και οι επενδύσεις μπορούν να συμβάλουν στην υλοποίηση αυτών των στόχων, αν και, μερικές φορές, με έμμεσο τρόπο.

1.4.

Ένας συγκεκριμένος επιμέρους στόχος για τον Στόχο 17 (Αναζωογόνηση της παγκόσμιας σύμπραξης για τη βιώσιμη ανάπτυξη) είναι η καθιέρωση ενός «καθολικού, ανοικτού, χωρίς διακρίσεις και δίκαιου πολυμερούς εμπορικού συστήματος βάσει κανόνων στο πλαίσιο του ΠΟΕ». Η ΕΕ έχει, εδώ και πολύ καιρό, δώσει έμφαση στην πολυμέρεια και στον βασικό ρόλο του ΠΟΕ: πρέπει να συνεχίσει να λαμβάνει ενεργά μέτρα προς τη στήριξη αυτού του ρόλου.

1.5.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι, δεδομένου ότι οι ΣΒΑ δεν είναι νομικά δεσμευτικοί και δεδομένου του γεγονότος ότι δεν υφίσταται μηχανισμός επίλυσης διαφορών, η ΕΕ πρέπει να εργαστεί μέσω των δικών της πολιτικών και δραστηριοτήτων για να προωθήσει την υλοποίησή τους.

1.5.1.

Χαιρετίζουμε την πρόθεση της ΕΕ να προβαίνει σε ετήσιες ενημερώσεις, εξακολουθούμε, ωστόσο, να ανησυχούμε για το γεγονός ότι, συχνά, φαίνεται να ενδιαφέρεται περισσότερο να καταδείξει με ποιον τρόπο οι υπάρχουσες πολιτικές συμπίπτουν και αλληλοεπικαλύπτονται με τους επιμέρους στόχους των ΣΒΑ και όχι να κερδίσει τη μέγιστη συνέργεια με την εστίαση και την προσαρμογή των εν λόγω πολιτικών και δραστηριοτήτων. Μια περισσότερο επικεντρωμένη εστίαση της ΕΕ στην επίτευξη των ΣΒΑ θα είχε καλύτερα αποτελέσματα.

1.5.2.

Υπάρχουν ορισμένοι βασικοί τομείς πολιτικής στους οποίους πιστεύουμε ότι η ΕΕ πρέπει να εργαστεί ώστε να διασφαλιστεί πλήρης συνέργεια με τους ΣΒΑ. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται η ανανέωση της συμφωνίας εταιρικής σχέσης ΑΚΕ-ΕΕ του «Κοτονού», καθώς και η ευρύτερη αλληλεπίδραση της ΕΕ με τις περιοχές αυτές. Θα πρέπει, συγκεκριμένα, να περιλαμβάνει τόσο τη στοχοθετημένη ανάπτυξη ικανοτήτων για την υποστήριξη και τη συμβολή στην εφαρμογή της συμφωνίας για τη διευκόλυνση του εμπορίου (Trade Facilitation Agreement/TFA), όσο και την ευρύτερη κοινή στρατηγική βοήθειας για το εμπόριο ΕΕ/κρατών μελών. Πρόκειται για βασική συνεισφορά και ουσιαστικό μέρος της πρωτοβουλίας του ΠΟΕ για την παροχή βοήθειας για το εμπόριο, η οποία αποσκοπεί στην ενίσχυση της ικανότητας των αναπτυσσόμενων χωρών να αξιοποιούν τις ευκαιρίες που προσφέρουν οι εμπορικές συμφωνίες. Η εστιασμένη συμβολή των ΣΒΑ στην έκτη παγκόσμια επισκόπηση του ΠΟΕ θα είναι σημαντική.

1.5.3.

Θα πρέπει επίσης να υποστηριχθεί πιο συγκεκριμένα η χρήση του εμπορίου ως μέσου για την ενίσχυση τόσο της περιφερειακής ολοκλήρωσης όσο και των ΣΒΑ, ιδίως στις περιφέρειες στις οποίες δεν έχουν ακόμη επιτευχθεί ΣΟΕΣ, παρά το γεγονός ότι οι ΣΟΕΣ δεν υλοποιούν ακόμη πλήρως τις αρχικές τους υποσχέσεις.

1.5.4.

Η ΕΕ θα πρέπει επίσης να επιδιώξει την ανάπτυξη μεγαλύτερων συνεργειών μεταξύ των 27 βασικών συμβάσεων που σχετίζονται με το πρόγραμμά του ΣΓΠ+ (σύστημα γενικευμένων δασμολογικών προτιμήσεων/Generalised System of Preferences-GSP+) και των ΣΒΑ, στο μέτρο που θα το επιτρέψουν οι αρμοδιότητές της.

1.6.

Η ΕΟΚΕ παροτρύνει επίσης την ΕΕ να προωθήσει την υλοποίηση των ΣΒΑ, όπου είναι δυνατόν, μέσω των διμερών σχέσεών της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα στο σημείο αυτό είναι η αλληλεπίδραση με την Κίνα σε σχέση με την πρωτοβουλία της με τίτλο «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» (Belt and Road Initiative/BRI), για την εφαρμογή της οποίας η πρόσφατη συνάντηση στρογγυλής τράπεζας ΕΕ-Κίνας (5) τόνισε ότι «θα πρέπει να συμβάλει στην υλοποίηση του θεματολογίου των Ηνωμένων Εθνών του 2030 και των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξής του».

1.7.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τον καίριο ρόλο της υπεύθυνης επιχειρηματικής συμπεριφοράς στη συμβολή για την υλοποίηση των ΣΒΑ. Ο αντίκτυπος του ιδιωτικού τομέα στο σημείο αυτό θα είναι ζωτικής σημασίας αλλά και ουσιώδης: η διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη (ΔΗΕΕΑ/Unctad-UN Committee for Trade and Development) εκτιμά (6) ότι θα απαιτηθούν επιπλέον 2,5 τρισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ ετησίως, το ένα τρίτο των οποίων αναμένεται να συνεισφέρει ο ιδιωτικός τομέας. Πολλές εταιρείες διαθέτουν ήδη στρατηγικές σχετικά με τους ΣΒΑ, πρέπει όμως να ενθαρρυνθούν όλες να αναλάβουν την ευθύνη που τους αναλογεί για τον αντίκτυπό τους στην κοινωνία μέσω της δέουσας επιμέλειας με γνώμονα τους σχετικούς κινδύνους. Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η κινητοποίηση πόρων διευκολύνεται επίσης με διεθνείς φορολογικές πολιτικές για τη στήριξη των επενδύσεων με στόχο την υλοποίηση των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) (7).

1.8.

Ο ΣΒΑ 17 αναφέρει επίσης συγκεκριμένα ότι «μια επιτυχημένη ατζέντα βιώσιμης ανάπτυξης απαιτεί εταιρικές σχέσεις μεταξύ των κυβερνήσεων, του ιδιωτικού τομέα και της κοινωνίας των πολιτών». Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ ζητεί όλες οι μελλοντικές εντολές για τα κεφάλαια σχετικά με το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη (ΕΒΑ/TSD) στις διαπραγματεύσεις εμπορίου και εταιρικής σχέσης της ΕΕ να περιλαμβάνουν ειδική ρήτρα που θα απαιτεί και από τα δύο μέρη κάθε μηχανισμού παρακολούθησης της κοινωνίας των πολιτών να συνεργάζονται για την προώθηση των ΣΒΑ και να παρακολουθούν τα αποτελέσματά τους.

1.8.1.

Τα συγκεκριμένα κεφάλαια ΕΒΑ (ειδικά επειδή καλύπτουν τους ΣΒΑ, τη Συμφωνία του Παρισιού και την τήρηση των συμβάσεων της ΔΟΕ) πρέπει να έχουν την ίδια βαρύτητα με εκείνα που καλύπτουν εμπορικά, τεχνικά ή δασμολογικά θέματα.

1.9.

Τέλος, η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει στην ΕΕ την προηγούμενη σύστασή της (8) να προβεί σε πλήρη εκτίμηση επιπτώσεων για τις πιθανές συνέπειες που θα έχει η εφαρμογή των ΣΒΑ και της Συμφωνίας του Παρισιού επί της εμπορικής πολιτικής της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της γεωργίας. Η καλή πολιτική ξεκινά με την καλή ανάλυση των πραγμάτων.

2.1.

Η εφαρμογή της ολοκληρωμένης «Ατζέντας του 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη» των Ηνωμένων Εθνών, και ειδικότερα του κεντρικού της άξονα, των ΣΒΑ, θα παραμείνει σημαντική παγκόσμια προτεραιότητα μέχρι την ημερομηνία-στόχο της. Οι 17 ΣΒΑ υποστυλώνονται περαιτέρω από 169 συγκεκριμένους επιμέρους στόχους.

2.1.1.

Οι ΣΒΑ έχουν παγκόσμιο χαρακτήρα, καθολική ισχύ και είναι αλληλένδετοι. Ως εκ τούτου, όλες οι χώρες πρέπει να μοιραστούν την ευθύνη της επίτευξής τους. Εξάλλου, έχουν ήδη οδηγήσει σε έναν νέο τρόπο παγκόσμιας λειτουργίας — ευρύτερο, πιο συμμετοχικό και πιο συμβουλευτικό: περισσότερες από 90 χώρες έχουν ζητήσει την αρωγή άλλων, κυρίως της ΕΕ, για να τις βοηθήσουν στην εκπλήρωσή τους.

2.2.

Η σημασία των ΣΒΑ ενισχύθηκε σημαντικά με τη Συμφωνία του Παρισιού, η οποία έχει ήδη τεθεί σε ισχύ. Έκτοτε ανέκυψε σημαντική αβεβαιότητα λόγω της δηλωμένης πρόθεσης της αμερικανικής κυβέρνησης να αποσυρθεί από τη Συμφωνία και των συνεπειών που θα μπορούσε να έχει αυτό στην πράξη. Η κατάσταση αυτή ανοίγει ουσιαστικά τον δρόμο ώστε η ΕΕ να αναλάβει ηγετικό ρόλο διασφαλίζοντας ότι οι ΣΒΑ και η Συμφωνία του Παρισιού παραμένουν κορυφαίες προτεραιότητες και αξιοποιώντας το έντονο ενδιαφέρον για τις συμφωνίες αυτές που επιδεικνύουν η Κίνα και άλλες αναπτυσσόμενες οικονομίες. Μέχρι στιγμής, πολλές ταχέως αναπτυσσόμενες οικονομίες δεν έχουν ακόμη καταβάλει άλλες σημαντικές προσπάθειες ώστε να βοηθήσουν άλλες χώρες που υστερούν ακόμη περισσότερο στον τομέα της ανάπτυξης.

2.3.

Η ανακοίνωση της Επιτροπής με θέμα «Επόμενα βήματα για ένα βιώσιμο ευρωπαϊκό μέλλον: Ευρωπαϊκή δράση για την αειφορία» του Νοεμβρίου 2016 κάνει λόγο για πλήρη ενσωμάτωση των ΣΒΑ «στο ευρωπαϊκό πλαίσιο πολιτικής και στις τρέχουσες προτεραιότητες της Επιτροπής», όπως προβλέπει, άλλωστε, η Συνθήκη της Λισαβόνας (9). Η πρωτοβουλία αυτή, που, επί του παρόντος, τελεί υπό επεξεργασία, έγινε ευνοϊκά δεκτή από την ΕΟΚΕ στη γνωμοδότησή της με θέμα «Η γεωργία στις εμπορικές διαπραγματεύσεις  (10), η οποία συνιστούσε επίσης η ΕΕ να προβεί σε πλήρη εκτίμηση αντικτύπου σχετικά με τις πιθανές επιπτώσεις τους στην εμπορική πολιτική της ΕΕ.

2.3.1.

Η ανακοίνωση ανέφερε ότι οι ΣΒΑ «θα είναι μια οριζόντια διάσταση» για την εφαρμογή της συνολικής στρατηγικής της ΕΕ. Επισήμαινε ότι η ΕΕ «έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση» της εν λόγω ατζέντας. Θα πρέπει να υπάρξει στενή συνέργεια για την προαγωγή και την εφαρμογή των ΣΒΑ, καθώς και για την προαγωγή των ευρωπαϊκών αξιών σε όλο τον κόσμο, παρότι οι ΣΒΑ δεν προάγουν άμεσα τη χρηστή διακυβέρνηση και το κράτος δικαίου.

2.4.

Οι ΣΒΑ και η Συμφωνία του Παρισιού μεταβάλλουν θεμελιωδώς την ατζέντα του παγκόσμιου εμπορίου, ιδίως όσον αφορά το εμπόριο βιομηχανικών αγαθών και τη γεωργία. Η ανάγκη εφαρμογής των συμφωνιών αυτών πρέπει να βρίσκεται πλέον στο επίκεντρο όλων των μελλοντικών εμπορικών διαπραγματεύσεων της ΕΕ.

2.4.1.

Η ΕΕ διαθέτει την αξιοπιστία να διαδραματίσει αποτελεσματικό ρόλο στη γεφύρωση των διαφορών μεταξύ των ανεπτυγμένων και των αναπτυσσόμενων χωρών. Η ΕΟΚΕ (11) έχει επισημάνει στο παρελθόν ότι η ΕΕ βρίσκεται σε μοναδική θέση για να προωθήσει την ατζέντα αυτή:

3.1.

Την 1η Μαΐου, το Ίδρυμα των Ηνωμένων Εθνών (12) ανάρτησε στο Twitter το μήνυμα «Η διασφάλιση καλής εκπαίδευσης, υγείας και διακυβέρνησης για όλους καθιστά τις συγκρούσεις λιγότερο πιθανές. Ο @UN διαθέτει 17 #GlobalGoals για να το υλοποιήσει. http://bit.ly/UN2030». Πρόκειται για θεμελιώδεις απαιτήσεις για την υλοποίηση των ΣΒΑ, ενώ ο πόλεμος και η διαφθορά παραμένουν τα σοβαρότερα προσκόμματα.

3.2.

Παρά ταύτα, το εμπόριο και οι επενδύσεις πρέπει να διαδραματίσουν πολύ σημαντικό ρόλο για την υλοποίηση των ΣΒΑ. Το εμπόριο αναφέρεται μόνο μία φορά στους ΑΣΧ, αλλά εννέα φορές στους ΣΒΑ. Ο ιστότοπος του ΠΟΕ εφιστά ιδιαίτερα την προσοχή στους Στόχους 2 (Εξάλειψη της πείνας, επίτευξη επισιτιστικής ασφάλειας, βελτίωση της διατροφής και προώθηση της βιώσιμης γεωργίας), 3 (Εξασφάλιση υγιούς ζωής και προώθηση της ευημερίας για όλους και σε όλες τις ηλικίες), 8 (Προώθηση της χωρίς αποκλεισμούς και βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης, της απασχόλησης και της αξιοπρεπούς εργασίας για όλους), 10 (Μείωση των ανισοτήτων τόσο εντός όσο και μεταξύ των διαφόρων χωρών), 14 (Διατήρηση και αειφόρος χρήση των ωκεανών, των θαλασσών και των θαλάσσιων πόρων) και 17 (Αναζωογόνηση της παγκόσμιας σύμπραξης για τη βιώσιμη ανάπτυξη). Σε αυτούς πρέπει να προστεθούν οι Στόχοι 7 (Διασφάλιση της πρόσβασης σε οικονομικά προσιτή, αξιόπιστη, βιώσιμη και σύγχρονη ενέργεια για όλους) και 9 (Κατασκευή ανθεκτικών υποδομών, προαγωγή της βιώσιμης εκβιομηχάνισης και υποστήριξη της καινοτομίας). Οι στόχοι αυτοί θα πρέπει επίσης να είναι σε πλήρη συνέργεια με άλλες σχετικές δράσεις, ιδίως με την ανάπτυξη.

3.2.1.

Το εμπόριο γεωργικών προϊόντων θα διαδραματίσει επίσης βασικό ρόλο στην εκπλήρωση των περισσότερων ΣΒΑ, κυρίως των Στόχων 12 (Διασφάλιση μεθόδων βιώσιμης κατανάλωσης και παραγωγής) και 15 (Βιώσιμη διαχείριση των δασών, καταπολέμηση της απερήμωσης, ανάσχεση και αντιστροφή της υποβάθμισης του εδάφους και ανάσχεση της απώλειας βιοποικιλότητας), καθώς και των Στόχων 1 (Εξάλειψη της φτώχειας σε όλες της τις μορφές και παντού), 13 (Ανάληψη επείγουσας δράσης για την καταπολέμηση της αλλαγής του κλίματος και των επιπτώσεών της) και 5 (Επίτευξη της ισότητας των φύλων και χειραφέτηση όλων των γυναικών και κοριτσιών).

3.2.2.

Οι ΣΒΑ, σε αντίθεση με τους ΑΣΧ, προσδιορίζουν συγκεκριμένα τα «μέσα εφαρμογής» μέσω των 169 ειδικά προσδιορισμένων επιμέρους στόχων τους. Με τόσο μεγάλο αριθμό στόχων καθίσταται δυσκολότερος ο καθορισμός προτεραιοτήτων ή η συγκέντρωση υποστήριξης. Παρά το γεγονός αυτό, βασική μέριμνα πρέπει να είναι το να διασφαλιστεί ότι οι στόχοι παραμένουν περιεκτικοί και ότι κανένα μέρος της κοινωνίας δεν τίθεται στο περιθώριο.

3.3.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για το γεγονός ότι δεν έχουν ακόμη προσδιοριστεί επαρκώς τα κατάλληλα μέτρα/οι κατάλληλες πολιτικές, ούτε έχουν ακόμη εντοπιστεί πλήρως τα βασικά κενά που πρέπει να καλυφθούν.

3.3.1.

Θα είναι απαραίτητο να εξεταστεί λεπτομερώς ποιο είδος εμπορίου, αυτό καθεαυτό, μπορεί να συμβάλει. Εκτός από την άμεση δράση, θα πρέπει να συμπεριληφθούν το «φιλικό προς τους ΣΒΑ» εμπόριο και οι επενδύσεις, μεταξύ άλλων, μέσω της αξιοποίησης καθαρών τεχνολογιών. Υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους το εμπόριο και οι επενδύσεις μπορούν να συμβάλουν θετικά, αν και έμμεσα, παρά το γεγονός ότι δεν μπορούν να συνιστούν πάντοτε την κύρια κινητήρια δύναμη για την επίτευξη των ΣΒΑ, ούτε μπορούν να προσφέρουν συστηματική προσέγγιση.

3.4.

Εξ ορισμού, το εμπόριο θα πρέπει να είναι βιώσιμο, αν και στην πραγματικότητα δεν συμβαίνει πάντοτε αυτό, ειδικά όταν αξιολογείται βάσει των σημερινών κριτηρίων αειφορίας, συμπεριλαμβανομένων των αποτυπωμάτων άνθρακα. Στο παρελθόν διακινούνταν εντός της Ευρώπης τρόφιμα και εμπορεύματα που δεν μπορούσε να παράγει μια περιοχή (13). Δύο άλλοι παράγοντες ήταν σημαντικοί — οι βασικές, θεμελιώδεις δεξιότητες επεξεργασίας που αναπτύχθηκαν με την πάροδο των ετών και η ευκολία μεταφοράς. Η πρόσβαση σε νερό ήταν εξαιρετικά σημαντική, καθώς οι χερσαίες μεταφορές ήταν πολύ πιο δαπανηρές και πολύ λιγότερο αξιόπιστες.

3.4.1.

Οι παράγοντες αυτοί παραμένουν σημαντικοί. Οι πολιτικές υποκατάστασης των εισαγωγών συνήθως αποτυγχάνουν. Η διεθνής εμπιστοσύνη στις συναλλαγές είναι θεμελιώδης για την ελαχιστοποίηση ή την αποφυγή περιττών φραγμών στις εισαγωγές. Για τον λόγο αυτό, είναι απαραίτητο ένα παγκόσμιο σύστημα συναλλαγών, υποστηριζόμενο από ένα διεθνές σύστημα λήψης αποφάσεων και επίλυσης διαφορών. Ο ρόλος του ΠΟΕ παραμένει καθοριστικός στο σημείο αυτό, παρά τις πιθανές προκλήσεις που θέτει η αμερικανική κυβέρνηση.

3.4.2.

Πράγματι, ένας συγκεκριμένος επιμέρους στόχος του Στόχου 17 είναι το να «προωθηθεί ένα καθολικό, ανοικτό, χωρίς διακρίσεις και δίκαιο πολυμερές εμπορικό σύστημα βάσει κανόνων στο πλαίσιο του ΠΟΕ»: συνεπώς, ο ΠΟΕ έχει καθήκον να διαδραματίσει βασικό ρόλο. Η ΕΕ πρέπει να συνεχίσει να ενθαρρύνει και να υποστηρίζει την προσπάθεια αυτή.

3.4.3.

Η υπουργική Διακήρυξη του ΠΟΕ στο Ναϊρόμπι διευκρίνισε ότι το διεθνές εμπόριο μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην επίτευξη της αειφόρου, ισχυρής και ισόρροπης ανάπτυξης για όλους (14), ενώ υπογράμμισε, ταυτοχρόνως, ότι κάτι τέτοιο θα ήταν πολύ δυσκολότερο χωρίς την ύπαρξη ενός αποτελεσματικού πολυμερούς μηχανισμού εμπορίου. Υπογράμμισε επίσης τη σημασία της πρωτοβουλίας του για την ενίσχυση του εμπορίου, η οποία θα πρέπει να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στην προσπάθεια επίτευξης πολλών ΣΒΑ.

3.4.4.

Η δέσμευση του ΠΟΕ για κατάργηση των επιδοτήσεων για τις εξαγωγές γεωργικών προϊόντων, η οποία επετεύχθη στο Ναϊρόμπι, ανταποκρίνεται σε έναν βασικό επιμέρους στόχο που καθορίζεται για τον ΣΒΑ 2 (Εξάλειψη της πείνας). Οι τρέχουσες διαπραγματεύσεις του ΠΟΕ για τις επιδοτήσεις αλιείας είναι συναφείς με τον επιμέρους στόχο του ΣΒΑ 14(Ωκεανοί, θάλασσες και θαλάσσιοι πόροι) για απαγόρευση μέχρι το 2020 όσων συμβάλλουν στην πλεονάζουσα αλιευτική ικανότητα και την υπεραλίευση. Προσβλέπουμε στην επικείμενη υπουργική διάσκεψη του ΠΟΕ στο Μπουένος Άιρες για την επίτευξη μιας τέτοιας συμφωνίας.

3.4.5.

Από το 1947, πρώτα η ΓΣΔΕ (GATT), και τώρα ο ΠΟΕ, έχουν ως αντικείμενο την άρση των φραγμών. Εκτός από τα τρόφιμα, τα γεωργικά προϊόντα, τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, τα είδη ένδυσης, τα υποδήματα και τα κεραμικά, η έμφαση έχει πλέον μετατοπιστεί από την κατάργηση των δασμών στην αντιμετώπιση των μη δασμολογικών εμποδίων. Όπως έχει ήδη δηλώσει η ΕΟΚΕ (15), «το εμπόριο συμβάλλει στην άμβλυνση των ανισορροπιών που εντοπίζονται σε επίπεδο ζήτησης και προσφοράς, μπορεί να ενισχύσει σημαντικά την επισιτιστική ασφάλεια και τη διατροφή μέσω της αύξησης της διαθεσιμότητας τροφίμων και επίσης προάγει την αποδοτική χρήση των πόρων, αυξάνει τις επενδύσεις, ενισχύει τις εμπορικές ευκαιρίες και την οικονομική ανάπτυξη, συμβάλλοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο στη δημιουργία θέσεων εργασίας, εισοδήματος και ευημερίας».

3.5.

Καθώς αυξάνονται τα παγκόσμια εισοδήματα, το ίδιο ισχύει και για τη ζήτηση μιας άνευ προηγουμένου επιλογής και ποικιλίας τροφίμων και καταναλωτικών αγαθών. Σε αυτά περιλαμβάνονται προϊόντα βάμβακος, σιτηρά και βόειο κρέας, τα οποία απαιτούν σημαντική ποσότητα νερού για να παραχθούν — σε πολλά μέρη, το νερό αποτελεί σπάνιο αγαθό. Η βιώσιμη χρήση του νερού και του εδάφους (και η αποφυγή της ατμοσφαιρικής ρύπανσης) είναι καθοριστικής σημασίας για την υλοποίηση πολλών ΣΒΑ. Ο εξορθολογισμός της παραγωγής θα καταστεί ολοένα βασικότερο ζήτημα: για παράδειγμα, το Ουζμπεκιστάν (που δεν είναι ακόμη μέλος του ΠΟΕ) εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την παραγωγή βαμβακιού, όμως είναι χώρα ξηρή και το βαμβάκι είναι καλλιέργεια που χρειάζεται ιδιαίτερα μεγάλες ποσότητες νερού, ενώ απαιτεί επίσης σημαντική χρήση φυτοφαρμάκων.

3.6.

Η συμφωνία για τη διευκόλυνση του εμπορίου (ΣΔΕ-Trade Facilitation Agreement/TFA), η οποία τέθηκε σε ισχύ στις αρχές του 2017, θα πρέπει επίσης να αυξήσει σημαντικά τη βιωσιμότητα στο διεθνές εμπόριο με την εξάλειψη των καθυστερήσεων και των περιττών παρεμποδίσεων στα σύνορα. Η οικοδόμηση ικανοτήτων συνιστά έναν τομέα όπου η ΕΕ μπορεί να διαδραματίσει καίριο ρόλο.

3.7.

Οι επιπτώσεις του εμπορίου και των επενδύσεων στην κλιματική αλλαγή είναι σημαντικές. Οι διαπραγματεύσεις για την πολυμερή εμπορική Συμφωνία για τα Περιβαλλοντικά Αγαθά (EGA/Environmental Goods Agreement) υπόσχονται μεν να αποτελέσουν σημαντικό βήμα για την ενσωμάτωση της κλιματικής αλλαγής στην πολυμερή εμπορική πολιτική, εντούτοις εξακολουθεί να χρειάζεται περαιτέρω πολυμερής δράση για την προώθηση μεγαλύτερης συνοχής.

3.8.

Ο ρόλος των επενδύσεων στην υλοποίηση των ΣΒΑ είναι επίσης θεμελιώδης, κυρίως στην Αφρική, μέσω της συμβολής στην παροχή επαρκούς υποδομής (Στόχος 9), επαρκών εγκαταστάσεων δευτερογενούς επεξεργασίας και της αύξησης της ικανότητας μεταφοράς των προϊόντων που προκύπτουν σε κόμβους μεταφορών και στην αγορά.

3.8.1.

Όπως αναφέρεται στη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα τις αυτόνομες επενδυτικές συμφωνίες (stand-alone investment agreements)  (16), «βασικός τομέας … για τα μέρη μιας συμφωνίας επενδύσεων θα είναι η διευκόλυνση των επενδύσεων μέσω της δημιουργίας των απαραίτητων βιώσιμων υποδομών. Οι κυβερνήσεις είναι αρμόδιες για την παροχή μιας στέρεας ρυθμιστικής βάσης για τις υποδομές, …είτε για τη διασφάλιση αποτελεσματικών και αποδοτικών δικτύων για την ενέργεια, το νερό και τις μεταφορές, μέσω της δημιουργίας συστηματικής βάσης. Τα δίκτυα ενέργειας και ύδρευσης απαιτούν περίπλοκο σχεδιασμό, ενώ η αποπεράτωσή τους μπορεί να χρειαστεί πάνω από μία δεκαετία».

4.1.

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η ανακοίνωση της Επιτροπής με τίτλο «Επόμενα βήματα» αποσκοπούσε στην πλήρη ενσωμάτωση των ΣΒΑ «στο ευρωπαϊκό πλαίσιο πολιτικής και στις τρέχουσες προτεραιότητες της Επιτροπής».

4.1.1.

Στην ανακοίνωσή της του 2006 με τίτλο «Η Ευρώπη στον κόσμο: η συμμετοχή της στον παγκόσμιο ανταγωνισμό», η Επιτροπή δήλωνε ότι είναι σημαντικό να διασφαλιστεί ότι τα οφέλη της ελευθέρωσης του εμπορίου «μεταβιβάζονται στους πολίτες. Όπως επιδιώκουμε την κοινωνική δικαιοσύνη και συνοχή στο εσωτερικό, έτσι θα πρέπει να προσπαθήσουμε να προαγάγουμε τις αξίες μας καθώς και τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά μας πρότυπα και την πολιτισμική μας πολυμορφία σε όλο τον κόσμο» (17).

4.1.2.

Η Συνθήκη της Λισαβόνας (18) προβλέπει ότι όλες οι δραστηριότητες της ΕΕ στο εμπόριο, την ανάπτυξη και την ευρύτερη εξωτερική δράση απαιτούν αμοιβαία ενημέρωση. Έχουμε ήδη εκφράσει την απογοήτευσή μας (19) για το γεγονός ότι οι ΣΒΑ μετά βίας αναφέρονται στην ανακοίνωση της Επιτροπής με τίτλο «Εμπόριο για όλους»  (20), η οποία δημοσιεύθηκε λίγο μετά την έγκρισή τους από τα Ηνωμένα Έθνη. Κατά την εφαρμογή της στρατηγικής της «Εμπόριο για όλους», η ΕΕ πρέπει να δώσει ιδιαίτερη προσοχή στη διασφάλιση ότι οι μελλοντικές της συμφωνίες εμπορίου και εταιρικής σχέσης πληρούν τα βασικά πρότυπα της ΔΟΕ, τις δεσμεύσεις της COP21 και εξασφαλίζουν προστασία των καταναλωτών.

4.1.3.

Ωστόσο, όπως κατέδειξε η πρόσφατη απόφαση του ΔΕΚ (21) για τη ΣΕΣ ΕΕ-Σιγκαπούρης, οι αρμοδιότητες της ΕΕ στον τομέα των επενδύσεων είναι περιορισμένες, ενώ έχει πλήρη αρμοδιότητα σε θέματα εμπορίου.

4.2.

Οι ίδιοι οι ΣΒΑ δεν είναι νομικά δεσμευτικοί, ούτε υποστηρίζονται από μηχανισμό επίλυσης διαφορών. Η επιτυχία θα βασιστεί στις πολιτικές και τα προγράμματα αειφόρου ανάπτυξης των χωρών. Τα Ηνωμένα Έθνη τονίζουν ότι απαιτούνται εταιρικές σχέσεις μεταξύ των κυβερνήσεων, του ιδιωτικού τομέα και της κοινωνίας των πολιτών. Ο ιστότοπός τους (22) απαριθμεί ακόμη και δράσεις που πρέπει να αναλάβουν ιδιώτες.

4.3.

Η ΕΕ πρέπει να συνεχίσει να εξετάζει τις δικές της πολιτικές και δραστηριότητες για να καθορίσει τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να συμβάλει καλύτερα στην υλοποίηση των ΣΒΑ, αν μη τι άλλο, στον τομέα του εμπορίου. Ανησυχούμε για το γεγονός ότι η ΕΕ φαίνεται συχνά πιο έτοιμη να καταδείξει με ποιον τρόπο οι υπάρχουσες πολιτικές της συμπίπτουν και αλληλοεπικαλύπτονται με τους επιμέρους στόχους των ΣΒΑ αντί να προσαρμόζει τις υπάρχουσες πολιτικές ώστε να κερδίσει τη μέγιστη συνέργεια. Δεν έχουμε πειστεί ακόμη ότι η Επιτροπή έχει αναπτύξει μια πλήρως εγκάρσια προσέγγιση για τα βασικά ζητήματα η οποία να περιλαμβάνει όλες τις Γενικές Διευθύνσεις. Μια περισσότερο επικεντρωμένη εστίαση στην επίτευξη των ΣΒΑ, μεταξύ άλλων στην εμπορική πολιτική, θα είχε καλύτερα αποτελέσματα.

4.3.1.

Στους τομείς αυτούς θα πρέπει να περιλαμβάνεται η επικείμενη ανανέωση της συμφωνίας εταιρικής σχέσης ΑΚΕ-ΕΕ του «Κοτονού» και η ευρύτερη αλληλεπίδραση της ΕΕ με τις περιοχές αυτές. Πέρα από τη στοχοθετημένη ανάπτυξη ικανοτήτων για την υποστήριξη της ΣΔΕ, αυτή θα πρέπει επίσης να αποτελεί τη βάση κάθε εν εξελίξει αναθεώρησης της κοινής στρατηγικής για τη βοήθεια του εμπορίου ΕΕ/κρατών μελών (23), η οποία συνιστά στοιχείο κλειδί της πρωτοβουλίας του ΠΟΕ για την παροχή βοήθειας για το εμπόριο. Έχοντας σχεδιαστεί για την ενίσχυση της ικανότητας των αναπτυσσόμενων χωρών να αξιοποιούν τις ευκαιρίες που προσφέρουν οι εμπορικές συμφωνίες, αυτή η πρωτοβουλία, με τη σειρά της, θα είναι ζωτικής σημασίας κατά τη διαδικασία επίτευξης πολλών από τους Στόχους.

4.3.2.

Θα πρέπει επίσης να δοθεί μεγαλύτερη στήριξη στη χρήση του εμπορίου ως μέσου υποβοήθησης τόσο της περιφερειακής ολοκλήρωσης όσο και των ΣΒΑ, ιδίως στις περιφέρειες στις οποίες δεν έχουν ακόμη επιτευχθεί ΣΟΕΣ, μολονότι εκφράζουμε επίσης τη λύπη μας για το γεγονός ότι η αρχική υπόσχεση των ΣΟΕΣ δεν έχει ακόμη υλοποιηθεί πλήρως.

4.3.3.

Στο μέτρο που το επιτρέπουν οι αρμοδιότητές της, η ΕΕ θα πρέπει επίσης να επιδιώξει την ανάπτυξη μεγαλύτερων συνεργειών μεταξύ των ΣΒΑ και των 27 υποχρεωτικών περιβαλλοντικών συμβάσεων και συμβάσεων της ΔΟΕ που σχετίζονται με το πρόγραμμά του ΣΓΠ+ [σύστημα γενικευμένων προτιμήσεων/GSP+] (καθώς και με τις απαιτήσεις για το πρόγραμμα EBA των ΛΑΧ).

4.3.4.

Η τελική δήλωση της 14ης συνεδρίασης των ομάδων οικονομικών και κοινωνικών ενδιαφερόντων ΑΚΕ-ΕΕ, που διεξήχθη στη Γιαουντέ (24) αναφέρει ότι πρέπει να αξιοποιηθούν όλοι οι διαθέσιμοι χρηματοδοτικοί πόροι προκειμένου να επιτευχθούν οι ΣΒΑ, στο πλαίσιο μιας υγιούς και διαφανούς δημοσιονομικής διακυβέρνησης, με τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα.

4.4.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει επίσης ότι η ΕΕ πρέπει να προωθήσει την υλοποίηση των ΣΒΑ όπου είναι δυνατόν μέσω των διμερών σχέσεών της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα στο σημείο αυτό είναι η αλληλεπίδραση με την Κίνα σε σχέση με την πρωτοβουλία της «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος», για την εφαρμογή της οποίας η πρόσφατη συνεδρίαση της Στρογγυλής Τράπεζας ΕΕ-Κίνας (25) τόνισε ότι «θα πρέπει να συμβάλει στην πραγματοποίηση των … Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης και στην υλοποίηση της Συμφωνίας του Παρισιού για την Κλιματική Αλλαγή». Η άποψη αυτή αντικατοπτρίζει παρόμοιες πρόσφατες παρατηρήσεις του γενικού γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών.

4.4.1.

Η ΕΟΚΕ, ωστόσο, επαναλαμβάνει την πεποίθησή της όσον αφορά τη σημασία της τήρησης εκ μέρους της Κίνας και άλλων χωρών των συμβάσεων της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ).

4.5.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει επίσης ότι η ΕΕ πρέπει να ενσωματώσει τη στρατηγική «Ευρώπη 2020» στους κοινούς στόχους των ΣΒΑ, προκειμένου να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη.

4.6.

Στη γνωμοδότησή της με θέμα «Βιώσιμη ανάπτυξη: Χαρτογράφηση των εσωτερικών και εξωτερικών πολιτικών της ΕΕ»  (26), η ΕΟΚΕ δήλωνε: «Η Ατζέντα 2030 του ΟΗΕ πρέπει να μετατραπεί σε προορατικό, μετασχηματιστικό και θετικό αφήγημα για την Ευρώπη. Αυτή η διαδικασία πρέπει να βασίζεται στην ισχυρή πολιτική βούληση και την αποφασιστικότητα για τη διαμόρφωση μιας βιώσιμης ΕΕ, μέσω της μεταστροφής των οικονομιών μας προς την ανθεκτική, ανταγωνιστική, αποδοτική από πλευράς πόρων, χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών και χωρίς κοινωνικούς αποκλεισμούς ανάπτυξη. Αυτό το μελλοντικό αφήγημα θα συμβάλει επίσης στην αντιμετώπιση της πρωτοφανούς έλλειψης εμπιστοσύνης των πολιτών της ΕΕ, και ιδίως των νέων, στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Η ΕΕ πρέπει να χρησιμοποιήσει την Ατζέντα 2030 του ΟΗΕ κατά τρόπο ώστε να παρουσιάσει στους πολίτες της ΕΕ μια νέα θεώρηση της Ευρώπης: το κοινωνικό συμβόλαιο του 21ου αιώνα».

5.1.

Η ΔΗΕΕΑ εκτιμά (27) ότι, για την επίτευξη των 17 ΣΒΑ (και των 169 επιμέρους στόχων τους), θα πρέπει να εξασφαλιστούν επιπλέον 2,5 τρισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ ετησίως. Από αυτά, τουλάχιστον το ένα τρίτο αναμένεται να παρασχεθεί από τον ιδιωτικό τομέα, ο ρόλος του οποίου τονίζεται στον Στόχο 17, μαζί με τον ρόλο της κοινωνίας των πολιτών.

5.2.

Τα περισσότερα από αυτά θα προέλθουν από την αύξηση του εμπορίου και των επενδύσεων, κυρίως από την ανάγκη οικοδόμησης πόλεων και την επακόλουθη παροχή υποδομών, σχολείων, νοσοκομείων και δρόμων. Αυτό υπονοείται ήδη στην πρωτοβουλία της Κίνας με τίτλο «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος».

5.3.

Όπως αναφέρθηκε, η δημιουργία υποδομών στην Αφρική ειδικότερα θα είναι ιδιαίτερα σημαντική. Το εσωτερικό εμπόριο εντός της Αφρικής είναι χαμηλό — αντιπροσωπεύει ποσοστό μεταξύ 10 % και 15 % του συνόλου του αφρικανικού εμπορίου. Όπως έχει ήδη δηλώσει η ΕΟΚΕ, «η ενίσχυση της ικανότητας των αφρικανικών χωρών να επεκτείνουν το εμπόριο γεωργικών προϊόντων, σε συνδυασμό με τους ΣΒΑ που καλύπτουν τις υποδομές, την περιφερειακή ολοκλήρωση και την εμβάθυνση των εσωτερικών αγορών, μεταξύ άλλων, μέσω της αύξησης της δευτερογενούς επεξεργασίας, θα είναι ουσιαστικής σημασίας ώστε να μπορέσει η Αφρική να συμμετάσχει θετικά στο εμπόριο γεωργικών και άλλων προϊόντων, καθώς και να ενισχύσει την επισιτιστική ασφάλεια» (28).

5.4.

Η ΕΟΚΕ έχει επίσης δηλώσει ότι το «ρυθμιστικό περιβάλλον πρέπει να προγραμματίζεται μακροπρόθεσμα. Οι εταιρείες χρειάζονται επίσης μακροπρόθεσμο προγραμματισμό, ιδίως εάν επιθυμούν να αποδώσουν οι επενδύσεις τους. Η αποτυχία οποιασδήποτε πλευράς δεν ωφελεί κανέναν. Οι ισχυροί παράγοντες του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα πρέπει να αναπτύξουν νέες συνέργειες και να μάθουν νέες μορφές συνεργασίας. Πρέπει και εδώ να ανατεθεί κεντρικός ρόλος στην κοινωνία των πολιτών, ιδίως σε επίπεδο κοινωνικών εταίρων» (29).

5.5.

Η αποτελεσματική διαχείριση των παγκόσμιων αξιακών αλυσίδων και των παγκόσμιων αλυσίδων αξίας και εφοδιασμού (ΠΑΑ, ΠΑΕ/GVCs, GSCs — Global Value and Supply Chains) θα είναι ουσιαστικής σημασίας, όπως επισημαίνεται από την ΕΟΚΕ στη γνωμοδότησή της με θέμα «Η αξιοπρεπής εργασία στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού»  (30). Οι ΠΑΑ καλύπτουν κάθε δραστηριότητα από την επινόηση ενός προϊόντος μέχρι τον τελικό καταναλωτή. Μια ΠΑΕ αποτελεί μέρος μιας ΠΑΑ που αφορά την προμήθεια και όχι την επινόηση ή τη διανομή ενός προϊόντος.

5.5.1.

Η ΕΟΚΕ δήλωνε ότι στόχος της είναι «να τεθεί σε εφαρμογή μια σταδιακή, συνεκτική και βιώσιμη πολιτική για την υπεύθυνη διαχείριση των ΠΑΕ» και η «προώθηση πρακτικών και κατάλληλων προσεγγίσεων βασισμένων στον κίνδυνο οι οποίες θα λαμβάνουν υπόψη την ιδιαίτερη φύση της παγκόσμιας αξιακής αλυσίδας και της ΠΑΕ (γραμμική ή αρθρωτή, απλή ή σύνθετη, βραχεία ή μακρά οργάνωση)».

5.5.2.

Ο αντίκτυπος του ιδιωτικού τομέα θα είναι ουσιαστικός. Μπορεί να αποτελέσει μείζονα καταλύτη για την κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ανανέωση, κυρίως μέσω της προώθησης και ανάπτυξης βασικών δεξιοτήτων και της προσφοράς μεγαλύτερης διαφοροποίησης. Πολλές επιχειρήσεις έχουν ήδη τις δικές τους στρατηγικές σχετικά με τους ΣΒΑ. Ωστόσο, η υπεύθυνη επιχειρηματική συμπεριφορά θα είναι σημαντική στη συμβολή για την υλοποίηση των ΣΒΑ, αν μη τι άλλο ενθαρρύνοντας όλες τις εταιρείες να φέρουν την ευθύνη για τον αντίκτυπό τους στην κοινωνία. Βάση θα πρέπει να αποτελεί η δέουσα επιμέλεια βάσει κινδύνου, ιδίως στις ΠΑΑ και στις ΠΑΕ, καλύπτοντας τόσο τις αρνητικές επιπτώσεις όσο και τους κινδύνους και προωθώντας ενεργά τα οφέλη, καθώς και διασφαλίζοντας ότι κανένα τμήμα της κοινωνίας δεν μένει πίσω. Αυτό, με τη σειρά του, θα πρέπει να ενισχύσει την «άδεια λειτουργίας» των επιχειρήσεων, ενώ ταυτόχρονα μεγιστοποιούνται τόσο η καινοτομία όσο και η βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη.

5.6.

Η διασφάλιση μεγαλύτερης συνέργειας μεταξύ των ΣΒΑ και του ιδιωτικού τομέα θα περιλαμβάνει:

5.6.1.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οποιαδήποτε μελλοντική συμφωνία εμπορίου ή εταιρικής σχέσης της ΕΕ θα πρέπει να επιδιώκει να συμπεριλαμβάνεται η προώθηση των αρχών και των προτύπων ΕΚΕ και να μεριμνά για την προώθηση της εθνικής νομοθεσίας στον τομέα αυτό, ιδίως όσον αφορά την υποβολή εκθέσεων εκτός χρηματοπιστωτικού τομέα. Θα πρέπει να επιμένουν κάθε συμβαλλόμενο μέρος να ενθαρρύνει ενεργά τη συμμόρφωση των εταιρειών με τις κατευθυντήριες γραμμές του ΟΟΣΑ για τις πολυεθνικές επιχειρήσεις (31) και το Παγκόσμιο σύμφωνο των Ηνωμένων Εθνών, προκειμένου να διασφαλίζεται το δικαίωμα συλλογικών διαπραγματεύσεων και να διατηρείται ο κοινωνικός διάλογος.

5.6.2.

Στην ενημερωτική της έκθεση σχετικά με την εταιρική κοινωνική ευθύνη (32), η ΕΟΚΕ υπογράμμιζε επίσης τη σημασία των κατευθυντήριων αρχών του ΟΗΕ του 2011 όσον αφορά τις επιχειρήσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα (33) ως σημαντικού βήματος στον τομέα της εταιρικής υπευθυνότητας με την έμφαση που δίνει στα ανθρώπινα δικαιώματα στο πλαίσιο του κοινωνιακού πυλώνα. Η πρωτοβουλία αυτή αναπτύσσεται πλέον περαιτέρω από τον ΟΗΕ προς την κατεύθυνση της υιοθέτησης μιας δεσμευτικής συνθήκης για τις διεθνικές εταιρείες και άλλες εμπορικές επιχειρήσεις όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα.

5.6.3.

Άλλες σχετικές γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ αφορούν τον ρόλο που διαδραματίζει ο ιδιωτικός τομέας την ανάπτυξη (34) και τη θέσπιση της εγγύησης του ΕΤΒΑ και του Ταμείου Εγγυήσεων του ΕΤΒΑ (35).

5.7.

Η υλοποίηση του Στόχου 17 θα πρέπει να περιλαμβάνει τόσο τις δημόσιες συμβάσεις όσο και τη συνεργασία των κυβερνήσεων με τον ιδιωτικό τομέα. Η ΕΕ θα πρέπει να συνεργαστεί στενά τόσο με τη ΔΗΕΕΑ όσο και με την ΟΕΕ/ΗΕ (Οικονομική Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Ευρώπη/United Nations Economic Commission for Europe-UNECE), η οποία προάγει τον ρόλο των συμπράξεων μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ). Αν και υποστηρίζει γενικά τις ΣΔΙΤ, η ΕΟΚΕ (36) έχει επισημάνει ορισμένες ανησυχίες αναφέροντας ότι οι ΣΔΙΤ «μπορούν να αποτελέσουν μέσο ζωτικής σημασίας για την υλοποίηση των αναπτυξιακών στρατηγικών και η επιτυχία τους εξαρτάται από την ενδεδειγμένη “δοσολογία” και την αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών».

5.8.

Η ΕΟΚΕ έχει ήδη υπογραμμίσει τις τεράστιες δυνατότητες του ηλεκτρονικού εμπορίου για τις ΜΜΕ και άλλες πιο εξειδικευμένες εταιρείες, το οποίο δίνει τη δυνατότητα τόσο σε αυτές όσο και σε τοπικές επιχειρήσεις να αποκτήσουν πρόσβαση σε αγορές μέχρι σήμερα απρόσιτες. Δεδομένου ότι οι ΜΜΕ αποτελούν βασικούς κινητήριους μοχλούς καινοτομίας, κλειδί για τη διατήρηση και την ανάπτυξη της βιωσιμότητας και δημιουργούν το 70-80 % των θέσεων απασχόλησης, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να αποδώσει ιδιαίτερη προσοχή στην υποστήριξη αυτών των επιχειρήσεων βοηθώντας τις να ανταποκριθούν στους ΣΒΑ.

6.1.

Ο ΣΒΑ 17 αναφέρεται ρητώς στον ρόλο της κοινωνίας των πολιτών, δηλώνοντας ότι «μια επιτυχημένη ατζέντα βιώσιμης ανάπτυξης απαιτεί εταιρικές σχέσεις μεταξύ κυβερνήσεων, ιδιωτικού τομέα και κοινωνίας των πολιτών. Αυτές οι παγκόσμιες εταιρικές σχέσεις […] απαιτούνται σε παγκόσμιο, περιφερειακό, εθνικό και τοπικό επίπεδο». Στη συνέχεια αναφέρεται σε «πλαίσια αναθεώρησης και παρακολούθησης». Για πρώτη φορά στην ιστορία των Ηνωμένων Εθνών, οι ΣΒΑ διευκρινίζουν ότι οι κυβερνήσεις είναι υπόλογες στον λαό. Η εφαρμογή των ΣΒΑ θα απαιτήσει την άμεση συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών, κυρίως επειδή έτσι θα ενθαρρυνθεί το κράτος δικαίου και θα καταπολεμηθεί η διαφθορά. Όταν η κοινωνία των πολιτών φοβάται να συνεισφέρει, ισχύει το αντίστροφο. Σε μια ανοιχτή κοινωνία, η άποψή της συνιστά ισχυρή δύναμη για μεγάλες εγχώριες αλλαγές, διαφάνεια και πολυφωνία.

6.1.1.

Από τη συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών (ΣΕΣ) ΕΕ-Κορέας του 2011 και έπειτα, όλες οι συμφωνίες εμπορίου και οικονομικής εταιρικής σχέσης της ΕΕ έχουν ως στόχο τη συμπερίληψη κεφαλαίων για το Εμπόριο και την Αειφόρο Ανάπτυξη (ΕΑΑ) (37) με μηχανισμούς παρακολούθησης της κοινωνίας των πολιτών. Τα κεφάλαια αυτά βρίσκονται επί του παρόντος υπό επανεξέταση. Πρέπει να ενισχυθούν και, όπου είναι δυνατόν, να προσαρμοστούν ώστε να υποστηρίζουν την υλοποίηση των ΣΒΑ. Οι μελλοντικές εντολές διαπραγμάτευσης της ΕΕ πρέπει να περιλαμβάνουν ειδική αναφορά στους ΣΒΑ στα κεφάλαια ΕΑΑ.

6.2.

Οι μηχανισμοί αυτοί έχουν σημαντικό δυναμικό για την προώθηση των αξιών της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών και των περιβαλλοντικών προτύπων. Μπορούν να αποδώσουν απτά αποτελέσματα. Αποτελούν σημαντικό δίαυλο συνεργασίας και ενδυνάμωσης της κοινωνίας των πολιτών στις χώρες εταίρους.

6.2.1.

Οι εν λόγω κοινοί μηχανισμοί της κοινωνίας των πολιτών πρέπει να είναι σε θέση να παρεμβαίνουν ώστε να προωθούν την υλοποίηση των ΣΒΑ και να αναλαμβάνουν δράση κατά των δυσμενών εξελίξεων. Πιστεύουμε ότι τα εν λόγω κεφάλαια ΕΑΑ πρέπει να είναι εκτελεστά κατά τον ίδιο τρόπο όπως και άλλες εμπορικές ρήτρες. Στο πλαίσιο αυτό, καλούμε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διαπραγματεύεται σε κάθε μελλοντική συμφωνία μέτρα που θα επιτρέπουν την πλήρη παρακολούθηση της εφαρμογής των κεφαλαίων ΕΑΑ και, όπου απαιτείται, να λαμβάνει ανάλογη δράση.

6.3.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί επίσης την έμφαση που δίδεται στη σημασία «της κοινωνικής οικονομίας για τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης και τη βιώσιμη ανάπτυξη» στη «Νέα παγκόσμια εταιρική σχέση για την εξάλειψη της φτώχειας και τη βιώσιμη ανάπτυξη μετά το 2015», που εγκρίθηκε από το Συμβούλιο τον Μάιο του 2015 (38). Οι οργανώσεις της κοινωνικής οικονομίας έχουν επίσης τη δυνατότητα να είναι βασικοί συντελεστές συμβάλλοντας στην υλοποίηση των ΣΒΑ. Στην πρόσφατη γνωμοδότησή της για την κοινωνική οικονομία  (39), η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η κοινωνική οικονομία είναι εμφανής στην καθημερινή ζωή και την παραγωγική δραστηριότητα μεγάλων περιοχών της Αφρικής, της Αμερικής και της Ασίας, συμβάλλοντας σημαντικά και σφαιρικά στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας.

11.4.2018   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 129/36

Εισηγητής:

Roman HAKEN

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση ετοιμάζεται να ξεκινήσει τις διαπραγματεύσεις για την πολιτική που θα ακολουθήσει μετά το 2020. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη έχουν αρχίσει να συζητούν το μελλοντικό δημοσιονομικό πλαίσιο για τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία (ΕΔΕΤ).

1.2.

Πώς μπορεί η Ευρωπαϊκή Ένωση να ενισχύσει τους δεσμούς της με τα κράτη μέλη και να ανακτήσει την εμπιστοσύνη των πολιτών της (1);

1.3.

Η απάντηση μπορεί να συνίσταται σε μια ορθά εφαρμοσμένη προσέγγιση της τοπικής ανάπτυξης με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων (ΤΑΠΤΚ) που να καθιστά δυνατή την ολοκληρωμένη τοπική ανάπτυξη και τη συμμετοχή των πολιτών και των οργανώσεών τους σε τοπικό επίπεδο. Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η ΤΑΠΤΚ θα μπορούσε να αποφέρει πολλά πλεονεκτήματα ως ένα επιτυχημένο ευρωπαϊκό μέσο τοπικής ανάπτυξης.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή συνιστά:

1.4.

να καθοριστεί ένα σαφές όραμα για την υποχρεωτική υλοποίηση της ΤΑΠΤΚ από πολλά ταμεία στην Ευρωπαϊκή Ένωση διασφαλίζοντας ότι η προσέγγιση της ΤΑΠΤΚ εφαρμόζεται για όλους τους τύπους περιοχών: αγροτικές (συμπεριλαμβανομένων των απομακρυσμένων, ορεινών και νησιωτικών περιοχών), αστικές και παράκτιες·

1.5.

να κληθεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διερευνήσει και να αναλύσει σε βάθος τις υφιστάμενες δυνατότητες για τη δημιουργία αποθεματικού ταμείου για την ΤΑΠΤΚ σε επίπεδο ΕΕ· ανεξάρτητα από το στοιχείο αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να εξασφαλίσει ότι όλα τα κράτη μέλη διαθέτουν ένα εθνικό ταμείο ΤΑΠΤΚ με συνεισφορές και από τα τέσσερα ΕΔΕΤ (ΕΓΤΑΑ, ΕΤΠΑ, ΕΚΤ και ΕΤΘΑ)·

1.6.

να δημιουργηθεί ένα εναρμονισμένο πλαίσιο για όλα τα ΕΔΕΤ και να θεσπιστούν απλοί κανόνες για την εφαρμογή του ταμείου ΤΑΠΤΚ σε επίπεδο ΕΕ·

1.7.

να αναγνωριστεί ότι η ΤΑΠΤΚ, η οποία αποτελεί ενίσχυση της μεθόδου LEADER, παρέχει στα κράτη μέλη μια μοναδική ευκαιρία να αναπτύξουν τις περιοχές τους με πιο συνεκτικό, βιώσιμο και ολοκληρωμένο τρόπο σε συνεργασία με τους τοπικούς ενδιαφερόμενους φορείς. Για να επιτευχθεί μεγαλύτερος αντίκτυπος, πρέπει να παρασχεθούν αρκετά οικονομικά μέσα για την εφαρμογή της ΤΑΠΤΚ κατά την περίοδο προγραμματισμού 2021-2027. Για τον σκοπό αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καλείται να θεσπίσει υποχρεωτική απαίτηση τα κράτη μέλη να διαθέτουν ποσοστό τουλάχιστον 15 % από κάθε προϋπολογισμό των ΕΔΕΤ στο ταμείο ΤΑΠΤΚ, το οποίο θα πρέπει να ενισχυθεί με επαρκείς εθνικούς πόρους·

1.8.

να αποφευχθεί οποιοδήποτε χάσμα μεταξύ των περιόδων προγραμματισμού και τη διασφάλιση μιας καλύτερης εκκίνησης της περιόδου 2021-2027·

1.9.

να επισημανθεί ότι το περίπλοκο νομικό πλαίσιο και οι χρονοβόρες διαδικασίες έχουν προκαλέσει σημαντική αύξηση του γραφειοκρατικού φόρτου για όλους τους φορείς της ΤΑΠΤΚ. Για να επιτευχθεί αποτελεσματικότητα κατά τη μελλοντική εφαρμογή της πολυταμειακής ΤΑΠΤΚ, η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ μιας σημαντικής απλούστευσης του νομικού πλαισίου της ΤΑΠΤΚ, των διαδικασιών υλοποίησης και του μοντέλου για την περίοδο προγραμματισμού 2021-2027. Η νέα πολιτική και οικονομική συγκυρία πρέπει να χρησιμοποιείται για να μειωθεί ο γραφειοκρατικός φόρτος και να δρομολογηθεί ένα απλό πλαίσιο το οποίο θα δίδει έμφαση στις ευκαιρίες και την εμπιστοσύνη. Ένα απλό σύστημα δημιουργήθηκε, για παράδειγμα, κατά την εξέλιξη των συνολικών επιχορηγήσεων. Αντί της εστίασης στην πρόληψη σφαλμάτων, κρίνεται αναγκαίο να θεσπιστούν ρυθμίσεις οι οποίες θα μπορούν να παρέχουν ουσιαστική στήριξη στις ομάδες τοπικής δράσης (ΟΤΔ) και στους τοπικούς δικαιούχους (τελικοί χρήστες), στο πλαίσιο της εφαρμογής των στρατηγικών και των έργων τοπικής ανάπτυξης·

1.10.

να καταστεί δυνατή η διεξαγωγή τακτικού διαλόγου μεταξύ όλων των φορέων της ΤΑΠΤΚ σε ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο κατά την προετοιμασία της επόμενης περιόδου προγραμματισμού και με στόχο την οικοδόμηση εμπιστοσύνης και την εφαρμογή μιας πολυταμειακής και ολοκληρωμένης προσέγγισης της ΤΑΠΤΚ. Οι δεσμοί μεταξύ της ΕΕ και των κοινοτήτων πρέπει να ενισχυθούν·

1.11.

να εξασφαλιστεί συνεχής ανάπτυξη ικανοτήτων όλων των παραγόντων της ΤΑΠΤΚ (αρχές, ΟΤΔ, το LEADER και διάφορα αγροτικά δίκτυα, οργανισμοί πληρωμής κ.λπ.) σε σχέση με μία πολυταμειακή ΤΑΠΤΚ·

1.12.

να αξιοποιηθεί το δυναμικό των λύσεων πληροφορικής για την απλούστευση και την αυτοματοποίηση της συλλογής δεδομένων σε εθνικό και σε τοπικό επίπεδο. Ενθαρρύνεται η διάδοση και ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών για τη χρήση αυτών των συστημάτων μεταξύ των αρχών διαχείρισης και των ομάδων τοπικής δράσης (όπως εφαρμόζεται π.χ. στην Εσθονία). Τα συστήματα ΤΠ πρέπει να αναπτυχθούν με την ουσιαστική συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων μερών και θα πρέπει να προσανατολιστούν κατά τρόπο ώστε να συμβάλλουν στη συνολική στρατηγική για την απλούστευση των ΕΔΕΤ·

1.13.

να χρησιμοποιηθεί μια συμμετοχική προσέγγιση για την εναρμόνιση και την προσαρμογή των στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης στις μεταβαλλόμενες τοπικές συνθήκες (κοινωνική συνοχή, μετανάστευση, περιφερειακές συσπειρώσεις, πράσινη οικονομία, αλλαγή του κλίματος, έξυπνες λύσεις, τεχνολογία κ.λπ.) και να αξιοποιηθούν τα οφέλη που έχει δημιουργήσει η επανάσταση στους τομείς των νέων τεχνολογιών και της πληροφορικής.

1.14.

Η κύρια αξία των ομάδων τοπικής δράσης (ΟΤΔ), που έχουν επίσης τη δυνατότητα επιλογής καλών έργων, σχετίζεται με τον ρόλο τους ως διαμεσολαβητών, τόσο στη διαπεριφερειακή όσο και στη διακρατική συνεργασία. Οι ΟΤΔ πρέπει να είναι ενεργοί διαμεσολαβητές και να εργάζονται σε διάφορους τομείς, με τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών στις περιοχές τους.

1.15.

Είναι σημαντικό τα επιτεύγματα των ΟΤΔ να προβάλλονται επαρκώς και κρίνεται σκόπιμο να υπάρχει συνεχής αξιολόγηση της εφαρμογής των στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης και μετατόπιση της έμφασης από τους μηχανισμούς ελέγχου της επιλεξιμότητας στην εξασφάλιση αποτελεσμάτων, την αξιολόγηση των επιδόσεων και την επίτευξη μακροπρόθεσμου αντίκτυπου.

1.16.

Η υλοποίηση της ΤΑΠΤΚ στις περιαστικές και τις αστικές περιοχές συνιστά τη μείζονα πρόκληση για τη μελλοντική εξέλιξη της τοπικής ανάπτυξης. Η ΕΟΚΕ συνιστά να συλλέγονται τα δεδομένα σχετικά με επιτυχημένα πιλοτικά έργα και να οργανώνονται εκστρατείες ενημέρωσης και δημιουργίας κινήτρων για ευρύτερη χρήση. Θα χρειαστεί περαιτέρω κατάρτιση των τοπικών αστικών φορέων και της δημόσιας διοίκησης. Η τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων στις αστικές περιοχές μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για την εφαρμογή του αστικού θεματολογίου της ΕΕ και σε συνδυασμό με το πρόγραμμα URBACT.

2.1.

Η τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων αποτελεί την επικαιροποίηση της μεθόδου LEADER που θεσπίστηκε πριν από 26 και πλέον έτη. Η κύρια διαφορά έγκειται στην πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση και στο διαφοροποιημένο μοντέλο χρηματοδότησης. Σήμερα, ωστόσο, ορισμένες ομάδες τοπικής δράσης στις αγροτικές περιοχές έχουν πρόσβαση σε πόρους από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Κοινωνικό Ταμείο και το Ταμείο Αλιείας. Ξεκινώντας από την τρέχουσα περίοδο προγραμματισμού (2014-2020), η χρήση πολλών ταμείων για την ΤΑΠΤΚ έχει επεκταθεί και στην αστική διάσταση.

2.2.

Σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, είκοσι κράτη μέλη έχουν υιοθετήσει την πολυταμειακή προσέγγιση για την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020: Αυστρία, Βουλγαρία, Τσεχική Δημοκρατία, Γερμανία, Δανία, Ισπανία, Φινλανδία, Σουηδία, Γαλλία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Ιταλία, Λετονία, Λιθουανία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σλοβενία, Σλοβακία, Ηνωμένο Βασίλειο. Οκτώ χώρες (Βέλγιο, Κροατία, Κύπρος, Εσθονία, Ιρλανδία, Λουξεμβούργο, Μάλτα και Κάτω Χώρες) αποφάσισαν να μην το πράξουν για την τρέχουσα περίοδο. Χάρη στις επιτυχημένες διαπραγματεύσεις, η συνεισφορά των άλλων ταμείων ανέρχεται κοντά στο 50 % σε ορισμένες χώρες (Τσεχική Δημοκρατία, Ουγγαρία, Πορτογαλία και Σλοβακία). Η εισαγωγή της πολυταμειακής προσέγγισης απαιτεί πολιτική βούληση σε εθνικό επίπεδο, κατανόηση των ωφελειών της ΤΑΠΤΚ σε εθνικό επίπεδο, καθώς και καλή συνεργασία μεταξύ των υπουργείων. Στόχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι η εξάλειψη των φραγμών μεταξύ των ταμείων και η ενίσχυση κατά τον τρόπο αυτό της συνέργειας και της συνάφειας, τόσο σε τοπικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο.

2.3.

Η προσέγγιση LEADER ενισχύθηκε για την περίοδο 2014-2020. Λαμβάνοντας υπόψη τον ρόλο των τοπικών κοινοτήτων όσον αφορά τη συμβολή στην εδαφική συνοχή και τους στρατηγικούς στόχους της «Ευρώπης 2020», η ΕΕ -με την ισχυρή υποστήριξη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου- αποφάσισε να διευκολύνει και να ενισχύσει τη χρήση της ΤΑΠΤΚ για όλους τους τύπους περιοχών (αγροτικών, αστικών, παράκτιων) και για τα διάφορα είδη αναγκών των κοινοτήτων (κυρίως κοινωνικές, πολιτιστικές, περιβαλλοντικές και οικονομικές ανάγκες). Κατά την περίοδο 2014-2020, οι πρωτοβουλίες ΤΑΠΤΚ είναι επιλέξιμες για στήριξη από όλα τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία — ΕΔΕΤ (με εξαίρεση το Ταμείο Συνοχής) και υπόκεινται σε ένα κοινό πλαίσιο το οποίο θεσπίζεται στον κανονισμό περί κοινών διατάξεων (ΚΚΔ), ο οποίος διέπει τα εν λόγω κονδύλια. Με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται μεγαλύτερη συνέπεια και συντονισμός της χρηματοδότησης της ΕΕ καθώς και μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στη χρήση της. Οι κοινοί κανόνες συμπληρώνονται από ειδικά χαρακτηριστικά για συγκεκριμένα ταμεία (για παράδειγμα, ποσοστό τουλάχιστον 5 % των κονδυλίων του ΕΓΤΑΑ πρέπει να ακολουθεί την προσέγγιση ΤΑΠΤΚ, ενώ η υποστήριξη προς την ΤΑΠΤΚ είναι προαιρετική για τα άλλα ταμεία). Η υποχρεωτική απαίτηση χρηματοδότησης εξασφάλισε την επιτυχή υλοποίηση του προγράμματος LEADER.

2.4.

Κατά την τρέχουσα περίοδο προγραμματισμού, το πρόγραμμα LEADER συνοδεύτηκε από το εργαλείο ΟΕΕ (ολοκληρωμένες εδαφικές επενδύσεις), το οποίο εστιάζεται σε μεγάλες περιοχές (επιπέδου NUTS III, μητροπολιτικές κ.λπ.) και σε έργα μεγάλης εμβέλειας. Η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών συμμετέχει σε μικρότερο βαθμό στη διαδικασία αυτή απ’ ό,τι στο σκέλος μικρής κλίμακας της ΤΑΠΤΚ (2).

2.5.

Η ΤΑΠΤΚ βασίζεται σε τρία διασυνδεδεμένα στοιχεία: τις ομάδες τοπικής δράσης (εκπρόσωποι δημόσιων και ιδιωτικών τοπικών κοινωνικοοικονομικών συμφερόντων), τις ολοκληρωμένες στρατηγικές τοπικής ανάπτυξης και τις καλά καθορισμένες περιοχές. Και τα τρία υπόκεινται σε ειδικές απαιτήσεις που ορίζονται στον κανονισμό για τις κοινές διατάξεις (KKD) — για παράδειγμα: η στοχευόμενη περιοχή πρέπει να έχει πληθυσμό από 10.000 έως 150.000 κατοίκους και οι στρατηγικές πρέπει να περιλαμβάνουν τους επιδιωκόμενους στόχους, ανάλυση των αναγκών και του δυναμικού της περιοχής, καθώς και σχέδια δράσης και χρηματοδότησης.

2.6.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την έκπληξή της για το γεγονός ότι, κατά τη δεκαετία του 1990, το πρόγραμμα LEADER ήταν ευκολότερο και απλούστερο στην εφαρμογή του απ’ ό,τι τώρα. Σήμερα υπάρχουν ηλεκτρονικοί υπολογιστές, το διαδίκτυο, λογισμικό και κινητά τηλέφωνα, ωστόσο, η εργασία έχει καταστεί ουσιαστικά δυσκολότερη. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ προκρίνει την πραγματική απλούστευση — διαφορετικά, η νέα αυτή «τεχνολογική γραφειοκρατία» θα εξουδετερώσει τα επιτυχημένα μέσα της ΕΕ.

3.1.

Η πολυταμειακή προσέγγιση της ΤΑΠΤΚ παρέχει στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να ενισχύσουν τις τοπικές και τις περιφερειακές δυνατότητες για ολοκληρωμένη ανάπτυξη. Οι πρακτικές στα κράτη μέλη έχουν καταδείξει ότι η ολοκληρωμένη τοπική ανάπτυξη επηρεάζει ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων και έχει σημαντικό αντίκτυπο στις τοπικές οικονομίες και στη δημιουργία θέσεων απασχόλησης, ιδίως εκτός του πλαισίου της πρωτογενούς παραγωγής στη γεωργία.

3.2.

Επιπλέον, η ολοκληρωμένη τοπική ανάπτυξη έχει ιδιαίτερα ευεργετική επίδραση στην κοινωνική ένταξη λόγω της εμπλοκής και της συμμετοχής διαφόρων ενδιαφερομένων (διάφοροι τύποι φορέων, διαφορετικές ηλικιακές ομάδες, ομάδες από τα δύο φύλα). Η ΤΑΠΤΚ προσφέρει τη δυνατότητα συμμετοχής περισσότερων περιφερειακών και τοπικών ενδιαφερόμενων φορέων απ’ ό, τι ήταν δυνατό με το πρόγραμμα LEADER, το οποίο είχε στήριξη μόνον από το ΕΓΤΑΑ. Η περιφερειακή ανάπτυξη αποκτά μεγαλύτερη σημασία με την ΤΑΠΤΚ.

3.3.

Η πολιτική συνοχής της ΕΕ επιδιώκει την επίτευξη εδαφικής συνοχής, η οποία αποτελεί επίσης στόχο της προσέγγισης ΤΑΠΤΚ. Η ΤΑΠΤΚ περιλαμβάνει όλους τους τύπους περιοχών: αγροτικές, αστικές και παράκτιες, διάφορες ανάγκες των κοινοτήτων (κοινωνικές, πολιτιστικές, περιβαλλοντικές και οικονομικές) και ποικίλους μηχανισμούς χρηματοδότησης (συμμετέχουν τέσσερα ΕΔΕΤ). Η ενεργοποίηση της ΤΑΠΤΚ σε όλους τους διαφορετικούς τύπους περιοχών συμβάλλει στην οικοδόμηση συνοχής ανάμεσα στις αγροτικές, περιαστικές και αστικές περιοχές, στοιχείο το οποίο, με τη σειρά του, συμβάλλει στο να ξεπεραστεί ή να εξαλειφθεί το φαινόμενο της περιφέρειας (periphery effect).

3.4.

Η μεθοδολογία της ΤΑΠΤΚ διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην προώθηση της ολοκληρωμένης τοπικής ανάπτυξης λόγω των συνιστωσών που την καταρτίζουν: προσέγγιση από τη βάση προς την κορυφή, στρατηγικές τοπικής ανάπτυξης βάσει περιοχών, εταιρικές σχέσεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, καινοτομία, ολοκληρωμένη και πολυτομεακή προσέγγιση, δικτύωση και συνεργασία, και αποκεντρωμένη διοίκηση. Προκειμένου να στηριχθεί η ορθή εφαρμογή της μεθοδολογίας της ΤΑΠΤΚ, είναι αναγκαία η ανταλλαγή πληροφοριών, η προώθηση δραστηριοτήτων διάδοσης καθώς και μεγαλύτερη προβολή της ίδιας της μεθόδου και των πλεονεκτημάτων της.

3.5.

Περισσότερα από 26 χρόνια εμπειρίας στην υλοποίηση του προγράμματος LEADER έχουν καταδείξει ότι η μεθοδολογία LEADER/ΤΑΠΤΚ λειτουργεί, ότι συνιστά βιώσιμο και αποτελεσματικό τρόπο για την ανάπτυξη των περιοχών και ότι έχει μακροπρόθεσμο αντίκτυπο στην τοπική ανάπτυξη. Η ΤΑΠΤΚ έχει πλέον αναπτύξει περαιτέρω τις δυνατότητές της με μια πληρέστερα ολοκληρωμένη προσέγγιση, η οποία μπορεί να θεωρηθεί ακόμη αποτελεσματικότερη χάρη στο μοντέλο της διαφοροποιημένης υλοποίησής της.

3.6.

Αυτό το μοντέλο διαφοροποιημένης υλοποίησης της ΤΑΠΤΚ βοηθά τα κράτη μέλη και τις τοπικές περιοχές να μειώσουν τους κινδύνους και να ενισχύσουν τη διαφάνεια.

3.7.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ένθερμα τη διαδικασία λήψης αποφάσεων από τη βάση προς την κορυφή, η οποία εγγυάται ότι οι επενδύσεις συμβαδίζουν με τις πραγματικές ανάγκες και τις δυνατότητες των τοπικών περιοχών. Η ΤΑΠΤΚ προορίζεται να είναι ακόμη πιο ευέλικτη, καλύπτοντας όλες τις πιθανές κοινοτικές ανάγκες και επιτρέποντας στους τοπικούς πληθυσμούς να επιλέγουν τα πλέον συναφή ζητήματα για τη στρατηγική τοπικής ανάπτυξης.

3.8.

Η συμμετοχή και η ανάπτυξη ικανοτήτων των τοπικών παραγόντων συνιστούν ένα από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα της μεθοδολογίας ΤΑΠΤΚ. Η ολοκληρωμένη τοπική ανάπτυξη συνιστά τον καλύτερο τρόπο δημιουργίας δεσμών και συνεργειών μεταξύ διαφόρων ενδιαφερομένων και ζητημάτων στον τομέα της τοπικής ανάπτυξης.

3.9.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι η ΤΑΠΤΚ είναι μια διαδικασία που συνεπάγεται τη συνεχή συμμετοχή και την κατάρτιση των τοπικών πληθυσμών. Η πληρέστερα ολοκληρωμένη προσέγγισή της παρέχει στις τοπικές κοινότητες περισσότερες ευκαιρίες να αυξήσουν τις ικανότητες και τις γνώσεις τους. Οι συνδέσεις μεταξύ των αγροτικών, των αστικών και των παράκτιων περιοχών συνεπάγονται ότι όσοι εμπλέκονται μπορούν να αντλούν διδάγματα ο ένας από τον άλλο και να βρίσκουν απαντήσεις σε σημαντικές προκλήσεις κατά τρόπο πιο περιεκτικό. Η συνεχής συνεργασία, η δικτύωση και η κατάρτιση ενισχύουν τη χρηστή διακυβέρνηση.

3.10.

Η σημασία της πράσινης οικονομίας, της κοινωνικής ένταξης, της μείωσης της φτώχειας, των θεμάτων μετανάστευσης, των περιφερειακών συσπειρώσεων, των συνδέσεων μεταξύ των αγροτικών, των αστικών και των παράκτιων περιοχών, των έξυπνων λύσεων και των τεχνολογιών πληροφορικής αυξάνεται στο πεδίο της τοπικής ανάπτυξης. Η ΤΑΠΤΚ δημιουργεί ευκαιρίες για όλους τους διαφορετικούς τύπους περιοχών (αγροτικές, αστικές και παράκτιες) και κοινοτήτων να συνεργαστούν για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων. Η πολυταμειακή προσέγγιση CLLD συνιστά έναν πολύ αποτελεσματικό μηχανισμό για τη στήριξη των «έξυπνων χωριών» μέσω της δημιουργίας ικανοτήτων, επενδύσεων, καινοτομίας και δικτύωσης, καθώς και μέσω καινοτόμων χρηματοδοτικών μέσων για τη βελτίωση των υπηρεσιών και των υποδομών (3).

3.11.

Η ΕΟΚΕ ελπίζει ότι η ενίσχυση της συνάφειας και του συντονισμού της κοινοτικής χρηματοδότησης θα διευκολύνει τους τοπικούς φορείς στον σχεδιασμό πολυτομεακών στρατηγικών που θα υποστηρίζονται από έναν συνδυασμό κεφαλαίων και θα είναι καλύτερα προσαρμοσμένες στις μεικτές περιοχές (π.χ. αγροτικές-αστικές-παράκτιες). Μέχρι σήμερα, για να απλουστευτεί η κατάσταση στις πολυταμειακές στρατηγικές, κρίνεται απαραίτητο να οριστεί ένα «επικεφαλής ταμείο», το οποίο θα καλύπτει όλα τα έξοδα διαχείρισης σε εθνικό επίπεδο. Η θέσπιση ενός κανονισμού ΤΑΠΤΚ σε συνδυασμό με μια ενιαία δέσμη κανόνων για όλα τα ΕΔΕΤ σε επίπεδο ΕΕ θα μπορούσε να είναι ένα ακόμη αποτελεσματικότερο μέσο για τον περιορισμό του γραφειοκρατικού φόρτου.

3.12.

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η συμπερίληψη όλων των ειδών τομέων εστίασης των 4 ΕΔΕΤ για την εφαρμογή των στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης δημιουργεί πολυάριθμα πλεονεκτήματα για όλους τους τύπους ομάδων τοπικής δράσης (4).

3.13.

Η ΤΑΠΤΚ συνιστά μια αναπτυξιακή προσέγγιση από τη βάση προς την κορυφή, η οποία θεμελιώνεται στην ευρωπαϊκή αντίληψη και η οποία μπορεί να λειτουργήσει ως αντιστάθμισμα στις αντιευρωπαϊκές τάσεις που εκφράζονται στις τοπικές κοινωνίες, συμβάλλοντας ταυτοχρόνως στην κοινωνική ένταξη και τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη στα εδάφη όπου εφαρμόζεται.

4.1.

Η ανεπαρκής συνοχή μεταξύ των διαφόρων ταμείων και η ασθενής εδαφική συνοχή, καθώς και η ελλιπής κατανόηση των ωφελειών της ΤΑΠΤΚ μεταξύ των υπεύθυνων λήψης αποφάσεων έχουν αποδειχθεί τα σημαντικότερα εμπόδια σε εθνικό επίπεδο. Είναι δύσκολο να επιτευχθεί πραγματική συνέργεια μεταξύ των διαφόρων ταμείων και περιοχών (αγροτικών, αστικών και παράκτιων), λόγω των «συνόρων» που εξακολουθούν να υφίστανται μεταξύ των ταμείων σε εθνικό επίπεδο. Κάθε ταμείο έχει διαφορετικούς κανόνες και κανονισμούς, παρατηρείται δε ανεπαρκής συνεργασία μεταξύ των διαχειριστικών αρχών και έλλειψη σαφούς συντονισμού στις περισσότερες από τις χώρες που υλοποιούν την ΤΑΠΤΚ μέσω πολλών ταμείων. Μόνον η Σουηδία υλοποιεί την ΤΑΠΤΚ μέσω πολλών ταμείων σε ολόκληρη τη χώρα και έχει καταστήσει διαθέσιμα και τα τέσσερα ΕΔΕΤ για όλους τους τύπους (αγροτικές-αστικές-παράκτιες) ομάδων τοπικής δράσης.

4.2.

Τα κράτη μέλη δεν θα πρέπει να προσθέτουν επιπλέον κανόνες και απαιτήσεις που υπονομεύουν την απλούστευση. Η απλούστευση πρέπει να είναι πραγματική απλούστευση, σύμφωνα με τους κανόνες που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Απαιτείται κατάρτιση και σαφής κατανόηση των εν λόγω μοντέλων. Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο, δεν υπάρχουν περισσότερα σφάλματα στα προγράμματα LEADER από ό, τι σε άλλα έργα υπό διαφορετικά μέτρα.

4.3.

Τα κράτη μέλη δεν θα πρέπει να μετατρέψουν την ΤΑΠΤΚ σε μέσο διάθεσης ειδικά στοχοθετημένων χρηματοδοτικών πόρων στο πλαίσιο ενός προκαθορισμένου καταλόγου εθνικών μέτρων. Η ΤΑΠΤΚ θα πρέπει να αποτελέσει ένα «ευρυζωνικό» αναπτυξιακό εργαλείο με καθορισμένα μέτρα σε τοπικό επίπεδο.

4.4.

Μέχρι σήμερα, υπήρξαν μεγάλες καθυστερήσεις στην έναρξη της περιόδου προγραμματισμού. Δεν έχουν καταφέρει όλες οι χώρες να διασφαλίσουν συνέχεια μεταξύ των περιόδων προγραμματισμού και ομαλή υλοποίηση, γεγονός το οποίο έχει προκαλέσει μεγάλη αβεβαιότητα και απώλεια κινήτρων και υφιστάμενων γνώσεων. Το πρόβλημα αυτό πρέπει να αποφευχθεί στο μέλλον.

4.5.

Η ΕΟΚΕ γνωρίζει ότι η έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ των φορέων της ΤΑΠΤΚ παρεμποδίζει την αξιοποίηση των δυνατοτήτων της μεθόδου αυτής. Η εμπιστοσύνη αυτή πρέπει να οικοδομείται συνεχώς. Η συνεχής τιμωρία κατά την εφαρμογή καταστρέφει την εμπιστοσύνη και τον καλό διάλογο. Οι διαχειριστικές αρχές, συμπεριλαμβανομένων των οργανισμών πληρωμών, έχουν τη διακριτική ευχέρεια να μην επιβάλλουν κυρώσεις, αυτό δε πρέπει να χρησιμοποιείται συχνότερα.

4.6.

Δεν έχει αξιοποιηθεί το πραγματικό δυναμικό απλούστευσης μέσω της ανάπτυξης λύσεων πληροφορικής. Δεν έχουν εμπλακεί όλοι οι φορείς της ΤΑΠΤΚ στη διαδικασία ανάπτυξης εργαλείων πληροφορικής και αυτό έχει προκαλέσει δυσκολίες στη χρήση αυτών των συστημάτων. Πρέπει να υπάρχει εμπιστοσύνη στις πρακτικές γνώσεις των ομάδων τοπικής δράσης κατά τον σχεδιασμό εργαλείων πληροφορικής για την υλοποίηση. Οι πλατφόρμες πληροφορικής που αναπτύσσονται από τις διαχειριστικές αρχές πρέπει να ανταποκρίνονται στις ανάγκες όλων των φορέων της ΤΑΠΤΚ. Οι ομάδες τοπικής δράσης πρέπει να διαθέτουν ευέλικτες και ανοικτές πλατφόρμες που θα καθιστούν δυνατή την εφαρμογή των στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης που έχουν εκπονήσει σύμφωνα με τις ιδιαιτερότητες της περιοχής τους. Η τυποποίηση πρέπει να αποφευχθεί.

4.7.

Η ΕΟΚΕ παρατηρεί τις αποκλίσεις που υπάρχουν μεταξύ των προσδοκιών, των προσπαθειών και των οικονομικών μέσων σε πολλά κράτη μέλη. Εάν η πρόθεση είναι να επιτευχθούν πραγματικά αποτελέσματα, τότε θα πρέπει να επενδυθούν αρκετά χρήματα, ούτως ώστε οι προσδοκίες μας να είναι ρεαλιστικές. Για να επιτευχθεί ο επιδιωκόμενος αντίκτυπος, απαιτείται ρεαλισμός όσον αφορά την κατανομή επαρκών χρηματοδοτικών μέσων για την ΤΑΠΤΚ από κάθε ΕΔΕΤ. Υπάρχουν μερικά πολύ καλά παραδείγματα ως προς αυτό στην ΕΕ (όπως η Σαξονία με 40 % από το ΠΑΑ και η Αστούρια με 17 %).

4.8.

Ο ανεπαρκής διάλογος μεταξύ όλων των φορέων της ΤΑΠΤΚ (διαχειριστικές αρχές, ΟΤΔ, οργανισμοί πληρωμών, τα δίκτυα LEADER — λόγου χάρη η ένωση ELARD [European LEADER Association for Rural Development] και τα δίκτυα του LEADER και διάφορα αγροτικά δίκτυα σε εθνικό επίπεδο) έχει προκαλέσει αυξανόμενη γραφειοκρατία και πολύ μεγάλες καθυστερήσεις στην έναρξη της περιόδου προγραμματισμού και στην παροχή κονδυλίων στους υποψήφιους ανάληψης έργων. Απαιτείται αποτελεσματικός και διαφανής συντονισμός μεταξύ των διαφόρων αρχών και υπουργείων σε εθνικό επίπεδο, καθώς και τακτικός διάλογος με τις ΟΤΔ. Ο άμεσος διάλογος μεταξύ Ευρωπαϊκής Επιτροπής και ΟΤΔ χρειάζεται επίσης να ενισχυθεί — η ΕΟΚΕ θα μπορούσε να βοηθήσει ως προς αυτό.

4.9.

Στα περισσότερα από τα κράτη μέλη αναγνωρίζεται έλλειψη δημιουργίας ικανοτήτων όσον αφορά τις αρχές και τις ομάδες τοπικής δράσης που θα τις βοηθήσουν στην υλοποίηση της ΤΑΠΤΚ από πολλά ταμεία. Πρέπει να καταστεί δυνατή η συνεχής μάθηση και η δημιουργία κοινής κατανόησης της υλοποίησης της ΤΑΠΤΚ από πολλά ταμεία, προκειμένου να ενισχυθεί η ικανότητα των φορέων της ΤΑΠΤΚ. Το συλλογικό πνεύμα πρέπει να ενισχυθεί. Οι ΟΤΔ και οι αρχές πρέπει να διαθέτουν επαρκή κατάρτιση και να γνωρίζουν τις πραγματικότητες οι μεν των δε. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω της συμμετοχής δημόσιων λειτουργών, μελών των ΟΤΔ και τοπικών ενδιαφερόμενων φορέων σε διερευνητικές αποστολές, δράσεις κατάρτισης, ανταλλαγές προσωπικού κ.λπ. Η ΕΟΚΕ προτείνει τη χρηματοδότηση ενός τέτοιου προγράμματος μέσω της επέκτασης του προγράμματος Erasmus.

4.10.

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι σε επίπεδο ΕΕ δεν έχουν εξηγηθεί επαρκώς η προστιθέμενη αξία της πολυταμειακής προσέγγισης της ΤΑΠΤΚ και τα πιθανά μοντέλα εφαρμογής. Δεν υπάρχει σαφές όραμα σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο τα κράτη μέλη θα πρέπει να εφαρμόζουν ουσιαστικά την πολυταμειακή προσέγγιση της ΤΑΠΤΚ. Στα κράτη μέλη πρέπει να δοθούν απλά μοντέλα και δομές, καθώς και παραδείγματα βέλτιστων πρακτικών.

4.11.

Το πραγματικό δυναμικό των ομάδων τοπικής δράσης (ΟΤΔ) ως διαμεσολαβητών για τα εδάφη τους δεν έχει αξιοποιηθεί επαρκώς. Πρέπει να δημιουργηθούν οι συνθήκες που θα επιτρέψουν στις ΟΤΔ να επικεντρωθούν στον ρόλο τους όσον αφορά την κινητοποίηση της περιοχής και την ανάδυση και εφαρμογή των καλύτερων ιδεών. Οι έρευνες καταδεικνύουν ότι η υποστήριξη των ομάδων τοπικής δράσης ως διαμεσολαβητών είναι απαραίτητη για την προώθηση της ολοκληρωμένης τοπικής ανάπτυξης. Οι ΟΤΔ έχουν την ικανότητα να δραστηριοποιούνται σε διάφορους τομείς και να φέρνουν σε επαφή διάφορους ενδιαφερόμενους φορείς. Καθήκον των ΟΤΔ δεν είναι να αποτελούν απλώς πηγή χρηματοδότησης και να ενεργούν ως πρόσθετο διοικητικό επίπεδο, αλλά να δρουν ως πραγματικός αναπτυξιακός οργανισμός που δρομολογεί έργα συνεργασίας και επιτρέπει την κατάρτιση και τη δικτύωση, με τη δέουσα χρηματοδοτική και οργανωτική στήριξη.

4.12.

Συχνά, δεν υπάρχουν σαφή και απλά μοντέλα αξιολόγησης και παρακολούθησης των στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης. Η αξιολόγηση οφείλει να αποτελεί μέρος της μαθησιακής διαδικασίας μιας κοινότητας και, ως εκ τούτου, είναι πολύ σημαντικό οι ομάδες τοπικής δράσης να συλλέγουν συνεχώς πληροφορίες και να αξιολογούν την εφαρμογή των στρατηγικών τους. Θα πρέπει να δρομολογηθούν προηγμένες λύσεις ΤΠ για τη συλλογή και την ανάλυση δεδομένων, σε συνδυασμό με συμμετοχικές διαδικασίες και ποιοτικές αναλύσεις σύμφωνα με τις αρχές της ΤΑΠΤΚ. Σε επίπεδο ΕΕ θα πρέπει να υλοποιηθούν επενδύσεις σε συνεκτικά εργαλεία παρακολούθησης και αξιολόγησης της CLLD. Στη Σουηδία χρησιμοποιείται με επιτυχή αποτελέσματα η μεθοδολογία αφήγησης ιστοριών.

4.13.

Σε ορισμένα κράτη μέλη έχει εντοπιστεί κατάχρηση εξουσίας από τις διαχειριστικές αρχές: δεν υπάρχει διάλογος μεταξύ των φορέων του LEADER/ΤΑΠΤΚ και οι ΟΤΔ δεν έχουν την ευκαιρία να συμμετέχουν στις συζητήσεις ως ισότιμοι εταίροι. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στον κίνδυνο κυριαρχίας των τοπικών δήμων και της εκπλήρωσης της πολιτικής τους ατζέντας με πόρους της ΤΑΠΤΚ. Θα πρέπει να διασφαλιστεί η ανεξαρτησία των ΟΤΔ κατά την άσκηση των καθηκόντων τους και τη λήψη των αποφάσεων, χωρίς την άσκηση πιέσεων, επίσημων ή ανεπίσημων, από τους δήμους.

5.1.

να καθοριστεί ένα σαφές όραμα σε επίπεδο ΕΕ σχετικά με την υποχρεωτική υλοποίηση της ΤΑΠΤΚ από πολλά ταμεία προκειμένου να προσδιοριστούν το συντομότερο δυνατόν απλά μοντέλα και κατευθυντήριες γραμμές, καθώς και να εισαχθούν βέλτιστες πρακτικές σχετικά με τον τρόπο εφαρμογής των πολλαπλών ταμείων της ΤΑΠΤΚ στα κράτη μέλη, το συντομότερο δυνατόν (2018)·

5.2.

να αναζητηθούν δημιουργικές λύσεις διερευνώντας και αναλύοντας σε βάθος τις υφιστάμενες δυνατότητες για τη δημιουργία αποθεματικού ταμείου για την ΤΑΠΤΚ σε επίπεδο ΕΕ· ανεξάρτητα από το στοιχείο αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να εξασφαλίσει ότι όλα τα κράτη μέλη διαθέτουν ένα εθνικό ταμείο ΤΑΠΤΚ·

5.3.

να δημιουργηθεί ένα εναρμονισμένο πλαίσιο για όλα τα ΕΔΕΤ και να θεσπιστούν απλοί κανόνες για την εφαρμογή του ταμείου ΤΑΠΤΚ σε επίπεδο ΕΕ·

5.4.

να σχεδιαστεί μια ειδική πηγή χρηματοδότησης για την ΤΑΠΤΚ (ταμείο ΤΑΠΤΚ) με συνεισφορές και από τα τέσσερα ΕΔΕΤ που θα αντιστοιχεί σε όλους τους τομείς εστίασης των διαφόρων ταμείων για τα αγροτικά, αστικά και παράκτια εδάφη σε εθνικό επίπεδο (βλέπε το προτεινόμενο μοντέλο παρακάτω)·

5.5.

να ζητηθεί από τα κράτη μέλη να διαθέτουν τουλάχιστον 15 % από κάθε προϋπολογισμό των ΕΔΕΤ για το ταμείο ΤΑΠΤΚ, καθώς και επαρκείς εθνικούς πόρους·

5.6.

να ενισχυθεί ο διάλογος μεταξύ όλων των φορέων της ΤΑΠΤΚ σε κάθε επίπεδο (ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό)·

5.7.

να βρεθεί μια περισσότερο αποδεκτή και εύκολη στην απομνημόνευση ονομασία — για παράδειγμα, το LEADER, λόγω της επιτυχημένης ιστορίας του, θα ήταν μια καλή ονομασία για το εν λόγω εργαλείο.

5.8.

να προωθηθεί η ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών όσον αφορά τη χρήση του νέου μοντέλου ΤΑΠΤΚ στις αστικές περιοχές με τη διατήρησή του σε μία και μοναδική τοποθεσία, ούτως ώστε να μην χρειάζεται η αναζήτησή του στον ιστότοπο κάθε ΓΔ (για παράδειγμα: www.clld-u.eu).

5.9.

να εξασφαλιστεί η χρήση της πολυταμειακής προσέγγισης της ΤΑΠΤΚ για όλους τους τύπους περιοχών (αγροτικές, αστικές και παράκτιες) και να αξιοποιηθούν τα πλεονεκτήματα της ολοκληρωμένης τοπικής ανάπτυξης·

5.10.

να χορηγηθεί ποσοστό τουλάχιστον 15 % του προϋπολογισμού κάθε ΕΔΕΤ για το εθνικό ταμείο ΤΑΠΤΚ και να προστεθούν επαρκείς εθνικοί πόροι προκειμένου να διασφαλιστεί η αξιοποίηση του πραγματικού δυναμικού αυτής της μεθόδου·

5.11.

να καθιερωθεί ένα επιχειρησιακό πρόγραμμα ΤΑΠΤΚ, μέσω του οποίου το Ταμείο θα μπορεί να χρησιμοποιείται για τη στήριξη της ολοκληρωμένης τοπικής ανάπτυξης στις αγροτικές, αστικές και παράκτιες περιοχές· το ταμείο ΤΑΠΤΚ σε κάθε κράτος μέλος θα πρέπει να δεσμευτεί για την επίτευξη των στόχων που καθορίζονται στις στρατηγικές τοπικής ανάπτυξης, χωρίς διαφοροποίηση ή διαχωρισμό μεταξύ των διαφόρων ΕΔΕΤ· το ταμείο ΤΑΠΤΚ θα πρέπει να χρησιμοποιείται με αποκεντρωμένο τρόπο, μέσω των ομάδων τοπικής δράσης, έτσι ώστε οι στρατηγικές να μπορούν να ανταποκρίνονται στις τοπικές ανάγκες και προκλήσεις·

5.12.

να συγκροτηθεί ένας διαχειριστικός φορέας για την εφαρμογή της ΤΑΠΤΚ σε εθνικό επίπεδο·

5.13.

να αποφευχθούν τα χάσματα μεταξύ των περιόδων προγραμματισμού και να διασφαλιστεί η ομαλή εκκίνηση της περιόδου προγραμματισμού 2021-2027·

5.14.

να ενθαρρυνθεί ο τακτικός διάλογος μεταξύ όλων των φορέων της ΤΑΠΤΚ σε εθνικό επίπεδο και με τις ΟΤΔ προκειμένου να σχεδιαστεί ένα επιχειρησιακό πρόγραμμα της ΤΑΠΤΚ σε εθνικό επίπεδο·

5.15.

να καταστεί δυνατή η συνεχής οικοδόμηση ικανοτήτων των αρχών και των ΟΤΔ·

5.16.

να αξιοποιηθεί το δυναμικό ανάπτυξης ολιστικών λύσεων πληροφορικής ώστε να διευκολυνθεί η διαδικασία υλοποίησης της ΤΑΠΤΚ. Όλοι οι φορείς της ΤΑΠΤΚ πρέπει να συμμετέχουν στη διαδικασία ανάπτυξης εργαλείων πληροφορικής και όλοι οι παράγοντες θα πρέπει να επωφελούνται από τις λύσεις πληροφορικής που αναπτύσσονται·

5.17.

να συνεχιστεί η συνεργασία στο πλαίσιο του εργαλείου των ολοκληρωμένων εδαφικών επενδύσεων (ΟΕΕ), το οποίο χρησιμοποιείται για μεγαλύτερες περιοχές και για μακροπεριφερειακά έργα μεγαλύτερης εμβέλειας·

5.18.

να προετοιμαστεί εκστρατεία για την εισαγωγή της ΤΑΠΤΚ ως εργαλείου συνέργειας — ούτως ώστε να επιτευχθεί αποτελεσματικότητα, εταιρική σχέση, επικουρικότητα και οικονομική στήριξη.

5.19.

να διασφαλιστεί η πραγματική προστιθέμενη αξία της ολοκληρωμένης τοπικής ανάπτυξης και του εύλογου χαρακτήρα του κόστους· να αξιοποιηθούν οι ωφέλειες της εδαφικής συνοχής που δημιουργεί συνέργεια και βοηθά στη χρήση νέων πόρων και ευκαιριών·

5.20.

Εφόσον κρίνεται σκόπιμο και προκειμένου να βελτιωθεί η συνοχή των εδαφών και να αυξηθεί η διοικητική ικανότητα των τοπικών ομάδων δράσης, να εξεταστεί ενδελεχώς η προοπτική συμπερίληψης όλων των διαφόρων τύπων εδαφών (αγροτικές, αστικές και παράκτιες) στην ίδια ομάδα τοπικής δράσης ή να οικοδομηθούν ισχυροί δεσμοί μεταξύ των στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης στους διάφορους τύπους εδαφών. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να υπάρξει μέριμνα ότι το μέγεθος των ομάδων τοπικής δράσης δεν θα αυξηθεί υπερβολικά ώστε να μην χάσουν τη σύνδεσή τους με την τοπική βάση τους·

5.21.

να εναρμονιστούν και να προσαρμοστούν οι συμμετοχικές στρατηγικές τοπικής ανάπτυξης στις μεταβαλλόμενες συνθήκες διαβίωσης και εργασίας, συμπεριλαμβανομένων όλων των συναφών θεμάτων (κοινωνική συνοχή, μείωση της φτώχειας, μετανάστευση, περιφερειακές συσπειρώσεις, πράσινη οικονομία, αλλαγή του κλίματος, έξυπνες λύσεις, τεχνολογία κ.λπ.), και να αξιοποιηθεί η επανάσταση που έχουν επιφέρει οι νέες τεχνολογίες και η πληροφορική·

5.22.

να ενθαρρυνθεί η ενεργός διαμεσολάβηση και δραστηριοποίηση σε διάφορους τομείς, με τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών στην περιοχή των ΟΤΔ· να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στον σχεδιασμό και την εφαρμογή συμμετοχικών διαδικασιών·

5.23.

να υπάρξει δραστηριοποίηση όσον αφορά τη διαπεριφερειακή και τη διακρατική συνεργασία·

5.24.

να προωθηθεί η συνεχής κατάρτιση, δικτύωση και συνεργασία των τοπικών φορέων και του προσωπικού των ΟΤΔ·

5.25.

να οργανωθεί η διαρκής αξιολόγηση της εφαρμογής των στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης και να εξευρεθούν τρόποι συμμετοχής των κοινοτήτων στην εν λόγω διαδικασία αξιολόγησης.

11.4.2018   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 129/44

Εισηγήτρια:

η κ. Erika KOLLER

Συνεισηγήτρια:

η κ. Vladimíra DRBALOVÁ

1.1.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίηση της για την πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να αυξήσει τη συμμετοχή των γονέων στην αγορά εργασίας, ιδίως των γυναικών, διευκολύνοντας την καλύτερη εξισορρόπηση επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, με επιδίωξη να απελευθερωθεί το πλήρες δυναμικό τους.

1.2.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι προτάσεις της δέσμης μέτρων πρέπει να αναλυθούν περαιτέρω, λαμβανομένης υπόψη της πραγματικής κατάστασης σε κάθε κράτος μέλος καθώς και του κόστους και των οργανωτικών προσπαθειών των επιχειρήσεων και ιδίως των ΜΜΕ. Επιπρόσθετα, θα πρέπει επίσης να ληφθούν τα ακόλουθα μέτρα: να αντιμετωπιστούν τα στερεότυπα, να διαδοθούν ορθές πρακτικές και να δημιουργηθούν εθνικά σχέδια δράσης για την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικού και ιδιωτικού βίου.

1.3.

Οι σύγχρονες πολιτικές ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικού και οικογενειακού βίου πρέπει να παρέχουν στις οικογένειες τις κατάλληλες επιλογές και, παράλληλα, να λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες των επιχειρήσεων. Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει τους κοινωνικούς εταίρους σε ολόκληρη την Ευρώπη να εξετάσουν πρόσθετες πρακτικές λύσεις για την προώθηση της ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικού και οικογενειακού βίου, οι οποίες να ανταποκρίνονται στις ιδιαιτερότητες του εκάστοτε χώρου εργασίας (1).

1.4.

Παρότι η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η εφαρμογή των προτάσεων συνεπάγεται επιβάρυνση για τα κράτη μέλη και τις επιχειρήσεις, είναι πεπεισμένη ότι τα μακροπρόθεσμα οφέλη θα αντισταθμίσουν το βραχυπρόθεσμο αυξημένο κόστος. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι πρέπει να διερευνηθούν περαιτέρω μέτρα στήριξης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων.

1.5.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι είναι σημαντικό τόσο οι γυναίκες όσο και οι άνδρες να έχουν ατομικό δικαίωμα άδειας. Ωστόσο, αναγνωρίζει ότι οι επιχειρήσεις, ιδίως οι ΜΜΕ, ενδέχεται να αντιμετωπίσουν οργανωτικές δυσκολίες εξαιτίας της αύξησης του πεδίου εφαρμογής του δικαιώματος. Κάθε δυσχέρεια που απορρέει από την εφαρμογή της εν λόγω διάταξης πρέπει να αντιμετωπίζεται σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία, τις συλλογικές συμβάσεις και/ή τις πρακτικές.

1.6.

Η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι η δέσμη μέτρων για την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής αποτελεί βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση· ωστόσο, η δέσμη θα πρέπει να βελτιωθεί στο μέλλον βάσει κατάλληλων εκτιμήσεων επιπτώσεων.

1.7.

Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη περισσότερων επενδύσεων σε υπηρεσίες και υποδομές φροντίδας υψηλής ποιότητας, προσιτές και διαθέσιμες για κάθε οικογένεια, και καλεί την Επιτροπή να χρησιμοποιήσει τις ειδικές ανά χώρα συστάσεις (ΣΑΧ) στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, καθώς και τα ταμεία περιφερειακής ανάπτυξης, προκειμένου να ενθαρρυνθούν τα κράτη μέλη να εντείνουν τις προσπάθειές τους προς τούτο.

1.8.

Παρά το γεγονός ότι η πρόταση οδηγίας ασχολείται σε κάποιο βαθμό με τα φορολογικά συστήματα, η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι δεν προχωρεί αρκετά. Ο τρόπος με τον οποίο σχεδιάζονται τα φορολογικά συστήματα μπορεί να επηρεάσει την απόφαση των πολιτών να εισέλθουν στην αγορά εργασίας ή όχι. Θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο φορολογικών ελαφρύνσεων οι οποίες να ενθαρρύνουν τους εργαζόμενους γονείς να συνεχίσουν να εργάζονται.

2.1.

Η ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών αποτελεί θεμελιώδη αξία και αρχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2). Κατά τη διάρκεια των τελευταίων εξήντα ετών, η ΕΕ έχει σημειώσει μεγάλη πρόοδο υιοθετώντας σειρά οδηγιών, προγραμμάτων πολιτικής και χρηματοδοτικών μέσων για την ισότητα και την καταπολέμηση των διακρίσεων με σκοπό την προώθηση της ισότητας των φύλων στην Ευρωπαϊκή Ένωση (3). Το νομικό πλαίσιο της ΕΕ για τις μορφές αδειών για οικογενειακούς λόγους και τις ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας καθιερώθηκε στη δεκαετία του 1990 και επικαιροποιείται συνεχώς, με πιο πρόσφατη την οδηγία για τη γονική άδεια που εγκρίθηκε το 2010 (4). Εκτός του νομοθετικού πλαισίου, ρόλο διαδραματίζουν και οι συστάσεις που εκδίδονται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου (5), η χρηματοδότηση της ΕΕ και η πολιτική καθοδήγηση (6).

2.2.

Ωστόσο, η πρόοδος που σημειώθηκε κατά τις προηγούμενες δεκαετίες έχει σχεδόν ανακοπεί (7), όπως αποδεικνύεται από το χρονίζον μισθολογικό χάσμα μεταξύ των δύο φύλων της τάξης του 16,3 % και τον άνισο ρόλο και τη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας, όπου το 31 % των γυναικών εργάζεται με καθεστώς μερικής απασχόλησης σε σύγκριση με το 8,2 % των ανδρών, ενώ η γενική συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας εξακολουθεί να υστερεί κατά περισσότερες από 12 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με αυτή των ανδρών (8). Ταυτόχρονα, οι μελέτες δείχνουν ότι η διαφορά στο ύψος των συντάξεων μεταξύ των δύο φύλων ανέρχεται στο 40 %. Όλα τα παραπάνω υποδηλώνουν την ανάγκη ακόμη πιο προορατικής δράσης, προκειμένου να διασφαλιστεί ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών σε όλους τους τομείς της ζωής, συμπεριλαμβανομένης της επικέντρωσης στο γυναικείο πρόσωπο της φτώχειας.

2.3.

Η άνιση συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας συνδέεται στενά με την άνιση κατανομή των ευθυνών φροντίδας. Η έλλειψη επαρκών, προσβάσιμων, οικονομικά προσιτών και υψηλής ποιότητας υπηρεσιών φροντίδας, οι οποίες καλύπτουν από την παιδική μέριμνα έως τις κοινοτικές υπηρεσίες φροντίδας για τα ηλικιωμένα μέλη της οικογένειας και τα άτομα με αναπηρίες, επιτείνει επίσης το χάσμα ως προς τη μέριμνα (9).

2.4.

Τα εμπόδια και οι φραγμοί στην ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής δεν έχουν μόνο εντοπιστεί ως παράγοντες που παρεμποδίζουν την πλήρη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας, αλλά και έχουν αντίκτυπο στις δημογραφικές τάσεις, την οικονομία και τον ρόλο των ανδρών ως ισότιμων φροντιστών. Όσον αφορά τον οικονομικό αντίκτυπο, πρόσφατη μελέτη της Eurofound (10) υπολογίζει την οικονομική απώλεια λόγω της διαφοράς των ποσοστών απασχόλησης των δύο φύλων σε 370 δισεκατ. ευρώ ετησίως. Σε ορισμένα κράτη μέλη, πάνω από το 25 % των γυναικών είναι οικονομικά αδρανείς λόγω των ευθυνών φροντίδας. Αν και η παραμονή στο σπίτι σπάνια αποτελεί επιλογή σήμερα λόγω των οικονομικών συνθηκών, εξακολουθούν να υπάρχουν κοινωνικές προσδοκίες που βασίζονται στη στερεοτυπική εικόνα των γυναικών ως πρωταρχικών φροντιστών και των ανδρών ως οικονομικών στηριγμάτων της οικογένειας. Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι μητέρες που παραμένουν στο σπίτι για ολόκληρη ή μέρος της ενεργού ζωής τους είναι λιγότερο οικονομικά ανεξάρτητες, έχουν μικρότερες πιθανότητες σταδιοδρομίας και είναι πιθανότερο να βιώσουν φτώχεια στα γηρατειά. Οι πολιτικές ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικού και οικογενειακού βίου συνιστούν εργαλεία που θα επιτρέψουν σε γυναίκες και άνδρες να κάνουν τις επιλογές τους ξεκινώντας από ισότιμη βάση. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι οι διατάξεις σχετικά με τον χρόνο ανάπαυσης των εργαζομένων και την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικού και οικογενειακού βίου θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη, ανάλογα με την περίπτωση, μια κοινή εβδομαδιαία ημέρα ανάπαυσης η οποία να αναγνωρίζεται ως ημέρα ανάπαυσης σύμφωνα με τις παραδόσεις ή τα έθιμα της οικείας χώρας ή περιοχής, με ταυτόχρονο σεβασμό των σχετικών (κλαδικών) συλλογικών συμβάσεων και των καθιερωμένων πρακτικών σε τοπικό και εταιρικό επίπεδο.

2.5.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε την πρωτοβουλία της με τίτλο «Νέα αρχή για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενες οικογένειες όσον αφορά την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής» (11) σε χάρτη πορείας τον Αύγουστο του 2015. Τον Νοέμβριο του 2015, σύμφωνα με το άρθρο 154 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ, η Επιτροπή δρομολόγησε διαβούλευση σε δύο στάδια (12) με τους ευρωπαίους κοινωνικούς εταίρους προκειμένου να πληροφορηθεί τις απόψεις τους για την πρωτοβουλία αυτή. Οι κοινωνικοί εταίροι δεν ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις. Ενώ οι ευρωπαίοι εργοδότες θεωρούσαν ότι το ισχύον νομικό πλαίσιο της ΕΕ είναι επαρκές, τα ευρωπαϊκά συνδικάτα πίεζαν για ισχυρότερο νομοθετικό πλαίσιο. Η Επιτροπή ξεκίνησε επίσης δημόσια διαβούλευση, η οποία αποκάλυψε ότι το 60 % των ερωτηθέντων επιθυμούσαν τη θέσπιση νομοθετικού πλαισίου της ΕΕ για την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής. Στις 26 Απριλίου 2017, η Επιτροπή ενέκρινε πρόταση για τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, ο οποίος περιλαμβάνει πρόταση οδηγίας για τη στήριξη της ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής για τους εργαζόμενους γονείς και τους φροντιστές, μαζί με μια σειρά μη νομοθετικών προτάσεων.

3.1.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την ανάγκη προληπτικών πολιτικών που αποσκοπούν στην προώθηση της κοινής ευθύνης για τη φροντίδα των παιδιών μεταξύ ανδρών και γυναικών. Μελέτες δείχνουν επίσης ότι η συμμετοχή των ανδρών στις ευθύνες φροντίδας αποφέρει οφέλη στις οικογένειες, αλλά και στην οικονομία και την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης. Η ενίσχυση της συμμετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας θα βελτιώσει επίσης την πρόσβαση των επιχειρήσεων σε εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό και ταλέντο, συμβάλλοντας στην απελευθέρωση του πλήρους δυναμικού των γυναικών σε μια εποχή κατά την οποία το εργατικό δυναμικό της ΕΕ συρρικνώνεται, ο πληθυσμός γηράσκει και η δημογραφική καμπύλη παραμένει σοβαρό ζήτημα για τα δημόσια οικονομικά. Οι πολιτικές αυτές θα πρέπει επίσης να επικεντρώνονται στη δημιουργία κινήτρων για τους εργοδότες ώστε να αυξήσουν την προσφορά εργασίας, στην παροχή στήριξης για τη φροντίδα των παιδιών και σε διάφορες μορφές άδειας και ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας.

3.2.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει τον θεμελιώδη ρόλο που πρέπει να διαδραματίσουν η Επιτροπή και τα κράτη μέλη (σε διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους και την ευρύτερη κοινωνία των πολιτών) για την αντιμετώπιση των στερεοτύπων (μεταξύ άλλων μέσω εκπαιδευτικών εκστρατειών και εκστρατειών ευαισθητοποίησης), για τον περιορισμό των διακρίσεων στην αγορά εργασίας και την παροχή στα άτομα ενημερωμένων και αναβαθμισμένων δεξιοτήτων που να ανταποκρίνονται στις μελλοντικές ανάγκες της αγοράς εργασίας.

3.3.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τη δέσμη μέτρων της Επιτροπής σχετικά με την ισορροπία επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής, δεδομένου ότι προτείνει έναν πιο ισότιμο διαμερισμό καθηκόντων ως μέσου άρσης ορισμένων από τα σημαντικότερα διαρθρωτικά εμπόδια στην απασχόληση των γυναικών.

4.1.1.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η απόφαση της Επιτροπής να αντιμετωπίσει την απουσία άδειας πατρότητας με την καθιέρωση ατομικού δικαιώματος σε μη μεταβιβάσιμη άδεια πατρότητας τουλάχιστον δέκα εργάσιμων ημερών, κατά τις οποίες θα καταβάλλονται αποδοχές τουλάχιστον ισόποσες με το επίδομα ασθενείας, σε συνδυασμό με την εκπόνηση ανάλυσης κόστους-οφέλους σε εθνικό επίπεδο, αποτελεί βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι τα «επιδόματα ασθενείας» ποικίλλουν σημαντικά σε ολόκληρη την Ευρώπη και κυμαίνονται από κατ’ αποκοπήν ποσά πολύ χαμηλότερα του μισθού που καταβάλλεται έως και 100 % του ποσοστού αναπλήρωσης του σχετικού μισθού. Υπογραμμίζει ότι η αποζημίωση πρέπει να είναι επαρκής, ώστε να ενθαρρύνονται οι πατέρες να αναλαμβάνουν την ευθύνη τους και να παρέχονται στους γονείς περισσότερες επιλογές τόσο πριν όσο και μετά τη γέννηση του παιδιού τους, λαμβανομένων υπόψη των εθνικών πρακτικών όσον αφορά την αμειβόμενη άδεια μητρότητας.

4.1.2.

Σημειώνοντας μεν ότι υπάρχουν ήδη διατάξεις περί άδειας πατρότητας σε 21 κράτη μέλη, με μέση διάρκεια δυόμισι ημερών (13), η ΕΟΚΕ κρίνει το διάστημα αυτό πολύ μικρό και εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι η χρήση της άδειας εξακολουθεί να είναι περιορισμένη, γεγονός το οποίο πρέπει να αναλυθεί περαιτέρω. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η πρόταση της Επιτροπής ανταποκρίνεται στην ανάγκη παροχής κινήτρων στους πατέρες να λαμβάνουν άδεια πατρότητας, λαμβάνοντας υπόψη τις υφιστάμενες επιτυχημένες πρακτικές σε ορισμένα κράτη μέλη (14) και σημειώνοντας τον ισότιμο ρόλο του πατέρα στις οικογενειακές ευθύνες.

4.1.3.

Εντούτοις, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι θεωρεί πως το δικαίωμα δεκαήμερης άδειας για τον σκοπό αυτό, όπως προβλέπεται στην πρόταση οδηγίας, αποτελεί βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση για να επιτευχθεί ο στόχος της πρότασης για ουσιαστική αύξηση της συμμετοχής του πατέρα. Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ ωστόσο, μια μεγαλύτερη περίοδος —π.χ. έως ένα μήνα— κατόπιν συμφωνίας μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων θα ήταν καταλληλότερη για την επίτευξη του στόχου της πρότασης.

4.2.1.

Το ποσοστό των ανδρών που αξιοποιούν τη γονική άδεια κυμαίνεται από 40 % έως και μόλις 2 % σε ορισμένα κράτη μέλη (15). Το υφιστάμενο πλαίσιο και οι αντιλήψεις σχετικά με τη γονική άδεια δεν αντιμετωπίζουν επαρκώς τους λόγους που οδηγούν στην περιορισμένη χρήση της άδειας αυτής από τους άνδρες.

4.2.2.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι οι επιχειρήσεις, ιδίως οι ΜΜΕ και οι πολύ μικρές επιχειρήσεις, ενδέχεται να αντιμετωπίσουν οργανωτικές δυσκολίες εξαιτίας της παράτασης του ορίου ηλικίας του παιδιού από τα οκτώ στα δώδεκα έτη για τους σκοπούς της γονικής άδειας.

4.2.3.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί ιδιαιτέρως την πρόταση της Επιτροπής για την εξατομίκευση των δικαιωμάτων γονικής άδειας και την απαγόρευση μεταβίβασής τους. Σημειώνει την ανάγκη αξιοπρεπούς μισθολογικής αποζημίωσης τουλάχιστον ισόποσης με το επίδομα ασθενείας, εντός ενός ενδεχομένου ανωτάτου ορίου καθοριζομένου από τις εθνικές νομοθεσίες (16), σε συνδυασμό με την εκπόνηση ανάλυσης κόστους-οφέλους σε εθνικό επίπεδο, καθώς και τις διατάξεις περί μη διάκρισης, εφόσον αυτά μπορεί να έχουν θετικό αντίκτυπο όσον αφορά τη χρήση της γονικής άδειας από τον πατέρα.

4.2.4.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ θεωρεί επίσης ότι η διαπραγμάτευση σχετικά με την πρόταση θα πρέπει να διατηρήσει την ισορροπία μεταξύ των αναγκών των εργαζομένων και των εργοδοτών. Η εκτίμηση επιπτώσεων της Επιτροπής έδειξε ότι ο αντίκτυπος της πρότασης παρουσιάζει αποκλίσεις, ανάλογα με το χρονικό πλαίσιο. Το κόστος των προτεινόμενων μέτρων (το οποίο οφείλεται κυρίως στην απώλεια παραγωγής λόγω της διοικητικής επιβάρυνσης για την επεξεργασία αιτήσεων και την ανάγκη προσωρινής αντικατάστασης του προσωπικού) θα αυξηθεί βραχυπρόθεσμα έως μεσοπρόθεσμα, ενώ σε πιο μακροπρόθεσμη προοπτική η δέσμη μέτρων συνεπάγεται περιορισμένο μόνο κόστος για τις επιχειρήσεις (17).

4.3.1.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η έλλειψη επαρκούς πρόβλεψης άδειας για την παροχή φροντίδας σε συγγενείς με ανάγκες στήριξης συμβάλλει επίσης στην άνιση κατανομή των ευθυνών φροντίδας, με το βάρος της μέριμνας να βαρύνει συχνά αποκλειστικά τις γυναίκες. Το γεγονός αυτό υπονομεύει τη σωματική και ψυχική τους υγεία, την κοινωνική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην αγορά εργασίας και, κατά συνέπεια, συμβάλλει στη μη απόκτηση επαρκών συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων.

4.3.2.

Νομοθεσία για την πρόσβαση σε άδεια φροντίδας έχει υιοθετηθεί σε όλα σχεδόν τα κράτη μέλη της ΕΕ, όμως η διάρκεια, η επιλεξιμότητα, το επίπεδο παροχών και η κατοχύρωση δικαιωμάτων κοινωνικής ασφάλισης διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των χωρών (18). Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την πρόταση θέσπισης ελάχιστων ευρωπαϊκών όρων ισότιμης μεταχείρισης με την εισαγωγή ατομικού δικαιώματος άδειας φροντίδας πέντε τουλάχιστον ημερών ετησίως, κατά τις οποίες θα καταβάλλονται αποδοχές ισόποσες με το επίδομα ασθενείας. Πρόκειται ένα πρώτο βήμα και θα χρειαστεί εντονότερη δράση από την Επιτροπή για να υποστηριχθούν και να συμπληρωθούν οι προσπάθειες που καταβάλλουν τα κράτη μέλη ώστε οι οικογένειες να αντεπεξέρχονται καλύτερα στις αυξανόμενες ευθύνες μέριμνας. Η θέσπιση αυτού του ατομικού δικαιώματος πρέπει να συνδέεται με την ανάπτυξη μηχανισμών στήριξης των φροντιστών.

4.3.3.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την προσέγγιση της Επιτροπής, δηλαδή την πρόταση μέτρων για την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής που καλύπτουν τους εργαζομένους σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών που ανήκουν στη «ενδιάμεση γενιά», δηλαδή όσων βρίσκονται αντιμέτωπες ταυτόχρονα με ευθύνες φροντίδας γηραιότερων και νεώτερων συγγενών. Η απουσία πρόβλεψης ως προς τη φροντίδα αναγκάζει συχνά τους εργαζόμενους αυτούς, ιδιαίτερα τις γυναίκες, να εγκαταλείψουν την αμειβόμενη απασχόληση λίγα μόλις χρόνια πριν από τη συνταξιοδότησή τους, με τους φραγμούς που ενέχει η επανένταξη στην αγορά εργασίας μετά την ηλικία των 50 ετών.

4.3.4.

Η ΕΟΚΕ τονίζει επίσης ότι οι άδειες για τους ιδιώτες φροντιστές δεν θα πρέπει να υποκαθιστούν τις επαγγελματικές, προσβάσιμες, οικονομικά προσιτές και υψηλής ποιότητας υπηρεσίες φροντίδας σε κοινοτικό επίπεδο, οι οποίες θα συμβάλουν επίσης σημαντικά στη μελλοντική οικονομική ανάπτυξη.

4.3.5.

Εξάλλου, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι διαφορετικές μορφές άδειας φροντίδας δεν μπορούν να συγκριθούν πλήρως και με ακρίβεια, δεδομένου ότι όχι μόνο η μέριμνα ενός ηλικιωμένου προσώπου είναι διαφορετική στη φύση από τη φροντίδα ενός παιδιού, αλλά και επειδή μπορεί να αφορά και την ευρύτερη οικογένεια, μεταξύ άλλων στη λήψη αποφάσεων.

4.3.6.

Μια σημαντική πτυχή της φροντίδας των ατόμων με αναπηρίες είναι ο διαχωρισμός της επαγγελματικής φροντίδας από την οικογενειακή μέριμνα σε μια προσπάθεια να δημιουργηθούν οι συνθήκες ώστε να μπορέσει να μετριαστεί όσο δυνατόν περισσότερο η επιβάρυνση για τις οικογένειες. Ωστόσο, ανεξάρτητα από τη μορφή της εν λόγω φροντίδας, οι φροντιστές πρέπει να έχουν πρόσβαση στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης.

4.4.1.

Η ευελιξία στις ρυθμίσεις εργασίας είναι απαραίτητη ώστε να μπορούν οι επιχειρήσεις να προσαρμόζουν το εργατικό τους δυναμικό στο μεταβαλλόμενο οικονομικό πλαίσιο. Είναι επίσης ένα χρήσιμο εργαλείο για την ενίσχυση της απόδοσης και της παραγωγικότητας (19), καθώς και για τη διευκόλυνση των εργαζομένων όσον αφορά τη διαχείριση της ισορροπίας μεταξύ της επαγγελματικής και της ιδιωτικής τους ζωής. Είναι επομένως σημαντικό να αντιμετωπιστούν οι πτυχές αυτές με κοινωνικό διάλογο σε τοπικό και τομεακό επίπεδο, προκειμένου να δημιουργηθούν μορφές εργασίας που να επιτρέπουν την ισορροπία μεταξύ ιδιωτικής και επαγγελματικής ζωής.

4.4.2.

Οι ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας μπορούν να βοηθήσουν σε πολλές ευθύνες φροντίδας, όμως δεν θα πρέπει να έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην κατάσταση της απασχόλησης των εργαζομένων φροντιστών. Η πρόταση οδηγίας προβλέπει το δικαίωμα ο εργαζόμενος γονέας ή φροντιστής συγγενών που χρειάζονται φροντίδα ή υποστήριξη να ζητήσει ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας.

4.4.3.

Η πρόταση εισάγει τη δυνατότητα για τους εργαζομένους να κάνουν χρήση i) μειωμένου ωραρίου, ii) ευέλικτων ωραρίων και iii) δυνατοτήτων τηλεργασίας. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι εν λόγω ευέλικτες εργασιακές ρυθμίσεις πρέπει να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των περισσότερων εργαζομένων και να ενσωματώνουν προσέγγιση κύκλου ζωής. Τα θέματα αυτά πρέπει να αντιμετωπιστούν μέσω κοινωνικού διαλόγου και συλλογικής διαπραγμάτευσης στο επίπεδο που βρίσκεται πλησιέστερα στην εν λόγω κατάσταση. Επιπλέον, πρέπει να διασφαλίζεται το δικαίωμα επιστροφής στην αρχική μορφή απασχόλησης. Ταυτόχρονα, πρέπει να γίνεται σεβαστό το δικαίωμα των εργοδοτών να εξετάζουν το αίτημα για ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας, λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες τόσο των εργοδοτών όσο και των εργαζομένων. Κάθε δυσχέρεια που απορρέει από την εφαρμογή της εν λόγω διάταξης πρέπει να αντιμετωπίζεται σύμφωνα με την εθνική νομοθεσία, τις συλλογικές συμβάσεις και/ή τις πρακτικές.

4.4.4.

Ο αντίκτυπος της ψηφιοποίησης του χώρου εργασίας και των εργασιακών σχέσεων ενδέχεται ακόμη και να αναμορφώσει τα παραδοσιακά πρότυπα εργασίας. Από την άποψη αυτή, χρειάζεται περαιτέρω προβληματισμός ως προς τον τρόπο με τον οποίο η άδεια για λόγους φροντίδας θεωρείται παραδοσιακά ως η κεντρική επιλογή για τις οικογένειες, προκειμένου να επιτύχουν ισορροπία μεταξύ της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής. Πολύ συχνά, οι γυναίκες υιοθετούν ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις ευθύνες φροντίδας, ενώ ταυτόχρονα συνεχίζουν να εργάζονται. Το γεγονός αυτό παρεμποδίζει την επαγγελματική τους πρόοδο όσον αφορά τόσο την αμοιβή όσο και τη σταδιοδρομία τους. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να υπογραμμίσει ότι οι ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως «γυναικείο ζήτημα» με επίκεντρο τις μητέρες ή τις γυναίκες που οφείλουν να φροντίζουν τους εξαρτώμενους συγγενείς τους. Οι επιχειρήσεις πρέπει να ενθαρρύνουν τις ευέλικτες μορφές εργασίας τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες και να συμβάλλουν σε μια εξέλιξη όσον αφορά τη νοοτροπία που θα ευθυγραμμίζεται με τις προσδοκίες των ανδρών και των γυναικών, αλλά και θα προωθεί την ενίσχυση της επαγγελματικής ισότητας. Οι ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας πρέπει, επίσης, να είναι πλήρως αναστρέψιμες, φιλικές προς τους εργαζομένους και διαθέσιμες για όλες τις μορφές συμβάσεων. Η αποτελεσματική επιβολή του δικαιώματος επιστροφής στην αρχική μορφή απασχόλησης είναι ιδιαίτερα σημαντική στο πλαίσιο αυτό.

4.4.5.

Επιπλέον, ενώ η ψηφιοποίηση μπορεί να υποστηρίξει τις ευέλικτες ρυθμίσεις εργασίας επιτρέποντας στους υπαλλήλους να εργάζονται εξ αποστάσεως, ενδέχεται επίσης να παρουσιάζει και ορισμένες προκλήσεις και κινδύνους.

4.5.1.1.

Η έλλειψη διαθέσιμης παιδικής φροντίδας και το υψηλό κόστος της φροντίδας των παιδιών συγκαταλέγονται μεταξύ των μεγαλύτερων αντικινήτρων για την επιστροφή στην εργασία όσον αφορά τον δεύτερο εργαζόμενο σε ένα ζευγάρι με διπλό εισόδημα. Στην ΕΕ, μόνο το 28 % των παιδιών ηλικίας 0-3 ετών είχαν πρόσβαση σε επίσημες υπηρεσίες φύλαξης το 2014 έναντι του 83 % των παιδιών ηλικίας μεταξύ 3 ετών και της ηλικίας υποχρεωτικής σχολικής φοίτησης. Τα ποσοστά αυτά είναι κατώτερα των στόχων της Βαρκελώνης που τέθηκαν το 2001 και θα έπρεπε να έχουν επιτευχθεί έως το 2010. Για τους λόγους αυτούς, η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της όσον αφορά το γεγονός ότι δεν πληρούνται οι στόχοι παιδικής φροντίδας της Βαρκελώνης, οι οποίοι αποσκοπούσαν στην παροχή επαρκούς προσβάσιμης, προσιτής και υψηλής ποιότητας παιδικής φροντίδας σε επίπεδο κρατών μελών.

4.5.1.2.

Το υψηλό κόστος για τους γονείς και οι ώρες λειτουργίας των εγκαταστάσεων, οι οποίες είναι ασυμβίβαστες με την εργασία πλήρους απασχόλησης, εξακολουθούν να αποτελούν πρόβλημα. Η έκθεση της Επιτροπής δείχνει ότι πρέπει να συνεχιστεί η επένδυση σε υπηρεσίες υψηλής ποιότητας. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σημειώνει επίσης ότι για το 27 % των Ευρωπαίων η έλλειψη υποδομών και η ποιότητα των διαθέσιμων υπηρεσιών δυσχεραίνουν την πρόσβαση (20).

4.5.1.3.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η Επιτροπή προτείνει την αναθεώρηση των στόχων εκπαίδευσης και κατάρτισης, όμως δεν αναφέρει την επίτευξη των στόχων της Βαρκελώνης. Ωστόσο, ο στόχος της εκπαίδευσης και κατάρτισης για την προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα (ECEC) έχει μικρότερο πεδίο εφαρμογής, εφόσον εστιάζει αποκλειστικά σε παιδιά ηλικίας από 4 ετών μέχρι την ηλικία σχολικής φοίτησης. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ ζητεί να αναληφθεί επείγουσα δράση για την αναθεώρηση του στόχου εκπαίδευσης και κατάρτισης όσον αφορά την ECEC ώστε να ευθυγραμμιστεί με τους στόχους της Βαρκελώνης διευρύνοντας το πεδίο εφαρμογής της (δηλαδή συμπεριλαμβάνοντας στόχους για παιδιά ηλικίας κάτω των 4 ετών). Οι νέοι στόχοι που θα προκύψουν από αυτήν την αναθεώρηση θα πρέπει να είναι πιο φιλόδοξοι από τους ισχύοντες στόχους της Βαρκελώνης. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ ζητεί την ανάπτυξη κριτηρίων αναφοράς σε επίπεδο ΕΕ για την εξωσχολική μέριμνα και τις υπηρεσίες μακροχρόνιας φροντίδας.

4.5.1.4.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τα σχέδια της Επιτροπής να ενισχύσει την καθοδήγηση και την παρακολούθηση της παροχής υπηρεσιών φροντίδας στα κράτη μέλη στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου και να προωθήσει την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών. Ενθαρρύνει επίσης τη βελτίωση της συλλογής δεδομένων σε επίπεδο ΕΕ και υποστηρίζει το σχέδιο αναθεώρησης των στόχων εκπαίδευσης και κατάρτισης για την προσχολική εκπαίδευση που έχουν τεθεί για το 2020. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ επιθυμεί ιδιαίτερα την προσαρμογή διαφόρων ευρωπαϊκών μέσων χρηματοδότησης στις ειδικές ανάγκες των κρατών μελών. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ έχει επανειλημμένα ζητήσει μια πολύ πιο φιλόδοξη προώθηση των κοινωνικών επενδύσεων, λαμβάνοντας ιδίως υπόψη τα «πολλαπλά μερίσματα» της επένδυσης σε εγκαταστάσεις παιδικής φροντίδας (21).

4.5.1.5.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα σεμινάρια οικοδόμησης ικανοτήτων και ενημέρωσης, με την πλήρη συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων, είναι μεν πολύ σημαντικά ως συνοδευτικά μέτρα, επισημαίνει όμως ότι απαιτούνται σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα από ό, τι προτείνεται σήμερα. Υπάρχει ιδιαίτερη ανάγκη για ενημερωτικά σεμινάρια σχετικά με την προστασία από την απόλυση μετά την επιστροφή από άδεια μητρότητας.

4.5.2.1.

Παρά το γεγονός ότι η πρόταση οδηγίας ασχολείται σε κάποιο βαθμό με τα φορολογικά συστήματα, η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι δεν προχωρεί αρκετά. Τα φορολογικά συστήματα μπορούν να έχουν άμεσο αντίκτυπο στη συμμετοχή στην αγορά εργασίας, ιδίως για τους «δεύτερους εργαζομένους», οι περισσότεροι από τους οποίους είναι γυναίκες. Ο τρόπος με τον οποίο σχεδιάζονται τα φορολογικά συστήματα μπορεί να επηρεάσει την απόφαση των πολιτών να εισέλθουν στην αγορά εργασίας ή όχι. Θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο φορολογικών ελαφρύνσεων που να βοηθούν τους εργαζόμενους γονείς να συνεχίσουν να εργάζονται.

4.5.2.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αντιμετώπιση των φορολογικών αντικινήτρων θα συμπληρώσει και θα υποστηρίξει τα άλλα μέτρα της δέσμης. Συγκεκριμένα, υποστηρίζει τον εντοπισμό των ειδικών σε κάθε χώρα εμποδίων που απορρέουν από τα φορολογικά συστήματα παροχών τα οποία συνδέονται με το φύλο και προτείνει την αντιμετώπιση των θεμάτων αυτών μέσω συστάσεων που θα εκδίδονται στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου.

4.5.3.1.

Εκτός από την ανάγκη υψηλής ποιότητας, προσβάσιμων και οικονομικά προσιτών δημόσιων υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένων υπηρεσιών φροντίδας για παιδιά, ηλικιωμένους συγγενείς και άλλους εξαρτώμενους, η κοινωνική οικονομία και ο μη κυβερνητικός τομέας μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στην παροχή υπηρεσιών υποστήριξης της ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής. Σε πολλές περιπτώσεις, χωρίς τις προσπάθειές τους δεν θα διασφαλιστεί η παροχή υπηρεσιών.

4.5.3.2.

Οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να διαδραματίσουν ιδιαίτερο ρόλο στην εφαρμογή πολιτικών εξισορρόπησης επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής στον χώρο εργασίας, ιδίως μέσω διαπραγματεύσεων και συλλογικών συμβάσεων. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την προσοχή που έχουν δώσει οι ευρωπαίοι κοινωνικοί εταίροι στην ισότητα των φύλων στα προγράμματα εργασίας τους με την πάροδο των ετών, με στόχο την επίτευξη απτών αποτελεσμάτων.

11.4.2018   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 129/51

Εισηγητής:

ο κ. Antonello PEZZINI

Συνεισηγητής:

ο κ. Eric BRUNE

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή υποστηρίζει σθεναρά τη δρομολόγηση ενός ευρωπαϊκού προγράμματος βιομηχανικής ανάπτυξης στον τομέα της άμυνας (EDIDP), με στόχο τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου διαλειτουργικού συστήματος κοινής άμυνας, το οποίο, δεδομένου του σημερινού γεωπολιτικού τοπίου, κρίνεται περισσότερο επείγον από ποτέ, ενισχύοντας τη στρατηγική αμυντική αυτονομία της Ευρώπης (1) και αναπτύσσοντας μια σταθερή κοινή βιομηχανική και τεχνολογική βάση.

1.2.

Η ΕΟΚΕ κρίνει απαραίτητη μια νέα προσέγγιση που να θεωρεί ότι η μόνιμη διαρθρωμένη συνεργασία (PESCO) αποτελεί τον πρωταρχικό μηχανισμό της Συνθήκης της Λισαβόνας που μπορεί να χρησιμεύσει ως πολιτικό φυτώριο για την οικοδόμηση μιας «Ευρώπης της άμυνας» και ως καταλύτης όσον αφορά την προθυμία και τις δεσμεύσεις των κρατών μελών, σύμφωνα με τα άρθρα 42 παράγραφος 6 και 46 της ΣΕΕ και το πρωτόκολλο αριθ. 10 της Συνθήκης.

1.3.

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, μόνο μια «συνολική και φιλόδοξη» PESCO (2), που θα μπορεί να καθορίσει έναν κατάλογο κριτηρίων και δεσμεύσεων, μπορεί να δρομολογήσει μια διαδικασία που θα αποβλέπει στην εξάλειψη του κατακερματισμού της ζήτησης και της προσφοράς και τη σταδιακή δημιουργία μιας διαφανούς και ανοιχτής ευρωπαϊκής αγοράς.

1.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι ο κανονισμός EDIDP πρέπει να ενταχθεί σε μια κοινή βιομηχανική στρατηγική η οποία θα κατατείνει σε μια πραγματική ολοκλήρωση Ευρωπαίων παραγωγών και χρηστών, με 3 τουλάχιστον κράτη μέλη, στα χρηματοδοτούμενα προγράμματα και στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών.

1.5.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά την ανάγκη ενός διαρθρωμένου διαλόγου σε ευρωπαϊκό επίπεδο, σε συνέργεια και συντονισμό με το NATO (3), καθώς και ενός Συμβουλίου υπουργών Άμυνας που θα παρέχει διαρκή πολιτική καθοδήγηση και ένα φόρουμ διαβούλευσης και λήψης πραγματικά ευρωπαϊκών αποφάσεων.

1.6.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητη τη διασφάλιση μιας διακυβέρνησης του EDIDP που θα είναι σε θέση να ορίζει κοινά αποδεκτούς και συγκεκριμένους στόχους μέσω:

1.7.

Ο κανονισμός θα πρέπει να διασφαλίζει:

1.8.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι η παρέμβαση του EDIPD θα πρέπει να επικεντρώνεται στην ανάπτυξη προϊόντων, υπηρεσιών και πρωτοτύπων

1.9.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ως πρόδρομο της υλοποίησης ενός κοινού πλαισίου ευρωπαϊκής άμυνας την ανάπτυξη μιας ευρέως διαδεδομένης ευρωπαϊκής νοοτροπίας άμυνας και ασφάλειας, η οποία θα έχει ως στόχο να προσδώσει πραγματικό νόημα στην ευρωπαϊκή ιθαγένεια.

2.1.

Η πρώτη προσπάθεια πραγματοποιήθηκε με τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας (ΕΑΚ) το 1954, η οποία κατέληξε σε αποτυχία στις 30 Αυγούστου 1954. Η δεύτερη προσπάθεια ήταν η προώθηση της κοινής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας το 2000, για να ακολουθήσει η δημιουργία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας (ΕΟΑ) το 2004. Επόμενη ενέργεια ήταν η εκπόνηση της Συνολικής Στρατηγικής της ΕΕ για την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας (ΣΣΕΕ) (5), έως την κοινή δήλωση ΕΕ-ΝΑΤΟ (6) του 2016.

2.2.

Εκτός από τα σημαντικά πλεονεκτήματα που μπορεί να προσφέρει στην ευρωπαϊκή οικονομία, η περαιτέρω ανάπτυξη του βιομηχανικού τομέα της άμυνας, αν συντελεστεί με διορατικότητα, μπορεί να αποτελέσει τον ακρογωνιαίο λίθο μιας ευρύτερης και ορθής αντίληψης που θα έχει ως στόχο τη δημιουργία μιας πραγματικά ευρωπαϊκής άμυνας.

2.3.

Η αργή αλλά αναγκαία υπέρβαση της εθνικιστικής αντίληψης για την άμυνα, η οποία, μεταξύ άλλων, έρχεται σε αντίθεση με την παρουσία ισχυρών πολιτικοστρατιωτικών συνασπισμών στον κόσμο και έχει κάνει φανερή την πολιτική αστάθεια και αδυναμία της Ευρώπης στις μεγάλες παγκόσμιες εξελίξεις, μπορεί να στηριχτεί στην πρωτοβουλία του Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου που, μέσω των δράσεων της Επιτροπής, είναι σε θέση να δώσει ώθηση στην ευρωπαϊκή βιομηχανία και την αγορά στον τομέα της άμυνας.

2.3.1.

Η ευρωπαϊκή βιομηχανία άμυνας —υπό την έννοια του συνόλου των βιομηχανιών που αναπτύσσουν, παράγουν και προσφέρουν προϊόντα και υπηρεσίες στις ένοπλες δυνάμεις και στις δυνάμεις ασφαλείας των κρατών μελών της ΕΕ— έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά από πολλές απόψεις: οι τεχνολογικές αλλαγές μεταμορφώνουν ριζικά τη φύση και τη φυσιογνωμία της άμυνας και της ασφάλειας με σημαντικό αντίκτυπο στην ευρωπαϊκή βιομηχανία, αρχής γενομένης από τη χρήση των «μαζικών δεδομένων», όπως τα μη επανδρωμένα οχήματα και αεροσκάφη, έως την τεχνητή νοημοσύνη.

2.3.2.

Από πλευράς ευρωπαϊκής οικονομίας: με έναν κύκλο εργασιών 100 δισεκατ. ευρώ ετησίως και 1,4 εκατ. εργαζομένους υψηλής εξειδίκευσης (7), αντιπροσωπεύει έναν τομέα αιχμής της Ένωσης, με σημαντικές επιδράσεις σε άλλους τομείς, όπως αυτοί των ηλεκτρονικών προϊόντων, της αεροπορίας, της ναυπηγικής, του διαστήματος και των τεχνικών υφαντουργικών προϊόντων.

2.3.3.

Από τεχνολογική άποψη: η συνεχής δραστηριότητα στην αιχμή της τεχνολογίας ενισχύει την ανταγωνιστικότητα της Ένωσης, καθώς δημιουργούνται καινοτόμοι τεχνοβλαστοί που πρέπει να υποστηριχτούν για να ενσωματώσουν μη στρατιωτικές τεχνολογίες σε σύνθετα συστήματα τα οποία θα προσαρμόζονται στις εκάστοτε αμυντικές ιδιαιτερότητες.

2.3.4.

Από άποψη εσωτερικής αγοράς: η αγορά της άμυνας ήταν ανέκαθεν αποκλεισμένη από τη διαδικασία οικοδόμησης της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς και η διατήρηση 27 αγορών με ξεχωριστά προγράμματα δεν επέτρεψε την εκμετάλλευση οικονομιών κλίμακας στην παραγωγή (8).

2.3.5.

Από άποψη ζήτησης: ο βιομηχανικός τομέας της άμυνας εξαρτάται πρωτίστως από τη ζήτηση των διαφόρων κρατών μελών και από τους προϋπολογισμούς τους. Την τελευταία δεκαετία, οι προϋπολογισμοί για την άμυνα στην ΕΕ μειώθηκαν περίπου κατά 2 δισεκατ. ευρώ ετησίως και τα κράτη μέλη της ΕΕ-27 επενδύουν κατά μέσο όρο το 1,32 % του ΑΕγχΠ στην άμυνα.

2.3.6.

Από στρατηγική άποψη: αν η Ευρώπη οφείλει να παρέχει επαρκή επίπεδα ασφαλείας στους πολίτες και στις επιχειρήσεις της, να προστατεύει την εδαφική ακεραιότητα των συνόρων της και να αναλαμβάνει ευθύνες ανά τον κόσμο, πρέπει να εξασφαλίσει αξιόπιστη αμυντική ικανότητα, διασφαλίζοντας επαρκές επίπεδο στρατηγικής αυτονομίας, καθώς και τεχνολογική και βιομηχανική ανάπτυξη σε κοινή ευρωπαϊκή βάση.

2.4.

Η σημερινή κατάσταση ενδέχεται επίσης να θέσει σε κίνδυνο την ικανότητα της Ευρώπης να αντιμετωπίζει τις νέες προκλήσεις στον τομέα της ασφάλειας, λαμβάνοντας υπόψη την αυξανόμενη ταχύτητα γήρανσης των οπλικών συστημάτων και το αυξανόμενο κόστος του εξοπλισμού (9).

2.4.1.

Σήμερα, οι συνολικές επενδύσεις στην άμυνα του ευρωπαϊκού χώρου αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το ήμισυ των αμερικανικών επενδύσεων.

2.5.

Ενώ η ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία κατόρθωσε, τουλάχιστον εν μέρει, να αντισταθμίσει τη μείωση των εσωτερικών παραγγελιών με τις εξαγωγές, επεκτείνοντας σε παγκόσμιο επίπεδο την παραγωγή και τις πωλήσεις, η διατήρηση του κατακερματισμού της αμυντικής πολιτικής προκάλεσε αδυναμίες που γίνονται διαρκώς πιο εμφανείς από άποψη:

2.6.

Η κατάσταση αυτή ενδέχεται επίσης να θέσει σε κίνδυνο την ικανότητα της Ευρώπης να αντιμετωπίζει τις νέες προκλήσεις, λαμβανομένων υπόψη των σχετικά χαμηλών κονδυλίων σε συνδυασμό με τα μειωμένα επίπεδα συντονισμού των εθνικών πολιτικών.

2.6.1.

Επίσης, το 80 % των συμβάσεων άμυνας παραμένουν σε καθαρά εθνικές βάσεις, με προφανές κόστος επικάλυψης.

2.7.

Οι ένοπλες δυνάμεις των ευρωπαϊκών χωρών έχουν αποκτήσει υψηλό επίπεδο ολοκλήρωσης από επιχειρησιακή άποψη και μακρά εμπειρία συνεργασίας, αλλά παραμένουν πλήρως διαχωρισμένες σε 27 δομές με αυστηρά εθνικές υπηρεσίες υποστήριξης, μολονότι καταφεύγουν ολοένα και πιο συχνά σε πρωτοβουλίες ποικίλων τύπων που εντάσσονται στο πλαίσιο της συγκέντρωσης ικανοτήτων και κοινής χρήσης πόρων (10).

2.8.

Σε ποικίλα έγγραφα της Συνολικής Στρατηγικής της ΕΕ για την εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας (ΣΣΕΕ) ορίζονται πέντε ιδιαίτερα σημαντικοί ειδικοί στόχοι για την ευρωπαϊκή άμυνα:

2.9.

Η δέσμη πρωτοβουλιών, μέρος της οποίας αποτελούν η πρόταση κανονισμού για τη θέσπιση του ευρωπαϊκού προγράμματος βιομηχανικής ανάπτυξης στον τομέα της άμυνας και η πρόταση για τη δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας με σκοπό την υποστήριξη των κοινών επενδύσεων στην έρευνα και στην ανάπτυξη τεχνολογιών και υλικών, αποσκοπεί στη δρομολόγηση μιας διαδικασίας για τη μεταρρύθμιση του τομέα της άμυνας και της ασφάλειας με στόχο:

2.9.1.

Για την αντιμετώπιση των παγκόσμιων προκλήσεων του τομέα, είναι αναγκαίο να αναπτυχθούν οι δυνατότητες του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας, προκειμένου να προσδιοριστούν κοινά επιχειρησιακά πεδία δράσης που θα τεθούν στην κρίση των κρατών μελών.

2.10.

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 15ης Δεκεμβρίου 2016 κάλεσε την Επιτροπή «να υποβάλει προτάσεις κατά το πρώτο εξάμηνο του 2017 για τη σύσταση ευρωπαϊκού ταμείου άμυνας, το οποίο θα περιλαμβάνει σκέλος σχετικά με την κοινή ανάπτυξη ικανοτήτων που έχει συμφωνηθεί από κοινού από τα κράτη μέλη» (11). Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Μαρτίου του 2017, στο πλαίσιο ενός κοινού Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων και Άμυνας, εξέφρασε στα συμπεράσματα την ελπίδα για τη δημιουργία στρατιωτικής δυνατότητας σχεδιασμού και διεξαγωγής επιχειρήσεων (MPCC) και μιας νέας δομής για τη βελτίωση της ικανότητας της ΕΕ να αντιδρά ταχύτερα, αποτελεσματικότερα και με πιο ομοιογενή τρόπο.

2.11.

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 22ας-23ης Ιουνίου 2017 συμφώνησε ότι «πρέπει να ξεκινήσει μια συνολική και φιλόδοξη μόνιμη διαρθρωμένη συνεργασία ΕΠΑ\PESCO» με κοινό κατάλογο κριτηρίων και δεσμευτικών υποχρεώσεων, σύμφωνα με τα άρθρα 42 παράγραφος 6 και 46 της ΣΕΕ, καθώς και το πρωτόκολλο αριθ. 10 της Συνθήκης, κατά τρόπο συνεκτικό με τους εθνικούς σχεδιασμούς άμυνας και τις σχετικές δεσμεύσεις που έχουν συμφωνηθεί στο πλαίσιο του NATO και του ΟΗΕ από τα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη (12).

2.12.

Από την πλευρά του, το Κοινοβούλιο (ΕΚ) συνέχισε να ζητάει την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ στον τομέα της άμυνας, καθώς και την πλήρη εφαρμογή της Συνθήκης της Λισαβόνας όσον αφορά την ασφάλεια και την άμυνα. Σε ψήφισμά του της 22ας Νοεμβρίου 2016 σχετικά με την Ευρωπαϊκή Αμυντική Ένωση (13), το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο παροτρύνει «το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να ηγηθεί της σταδιακής οριοθέτησης μιας κοινής αμυντικής πολιτικής της Ένωσης» και να παράσχει επιπλέον οικονομικούς πόρους για την εξασφάλιση της υλοποίησής της.

2.12.1.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο επισημαίνει επίσης την ανάγκη να διαθέτουν οι ευρωπαϊκές χώρες αξιόπιστες στρατιωτικές δυνατότητες και ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να εντείνουν τις προσπάθειές τους για συλλογική προσπάθεια, ενώ επαναλαμβάνει την έκκλησή του για συστηματική προσαρμογή των στρατιωτικών αναγκών σε μια εναρμονισμένη διαδικασία σχεδιασμού, σε συντονισμό με τη διαδικασία αμυντικής σχεδίασης του ΝΑΤΟ (14).

2.13.

Από την πλευρά της, η ΕΟΚΕ είχε την ευκαιρία να γνωμοδοτήσει σε πολλές περιπτώσεις σχετικά με τις πολιτικές άμυνας (15) απευθύνοντας έκκληση «για ένα σημαντικό ποιοτικό βήμα προόδου όσον αφορά την ευρωπαϊκή αμυντική συνεργασία…» (16).

3.1.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει τη θέσπιση ενός ευρωπαϊκού προγράμματος βιομηχανικής ανάπτυξης στον τομέα της άμυνας με χρηματοδότηση 500 εκατ. ευρώ, για την περίοδο από την 1η Ιανουαρίου 2019 έως την 31η Δεκεμβρίου 2020, με στόχο:—

3.2.

Η χρηματοδοτική παρέμβαση της Ένωσης λαμβάνει μορφή επιδοτήσεων, χρηματοδοτικών μέσων ή δημοσίων συμβάσεων προκειμένου να υποστηρίξει τον σχεδιασμό, τον καθορισμό των τεχνικών προδιαγραφών, την ανάπτυξη πρωτοτύπων και τις δοκιμές, την έγκριση και την πιστοποίηση αμυντικών προϊόντων, υλικών και τεχνολογιών.

3.3.

Τα προτεινόμενα κριτήρια επιλεξιμότητας είναι: προτάσεις συνεργασίας τουλάχιστον 3 επιχειρήσεων από 2 διαφορετικά κράτη μέλη· τα ποσοστά χρηματοδότησης περιορίζονται στο 20 % του συνολικού κόστους της δράσης, όταν αφορά την ανάπτυξη πρωτοτύπων, ενώ σε όλες τις υπόλοιπες περιπτώσεις μπορεί να καλύπτει το συνολικό κόστος.

4.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις πρωτοβουλίες που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση των προκλήσεων του μέλλοντος και στην προστασία της ασφάλειας —συμπεριλαμβανομένης της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο— των πολιτών της, ενισχύοντας τη στρατηγική αυτονομία της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας και αναπτύσσοντας μια σταθερή κοινή βιομηχανική και τεχνολογική βάση.

4.2.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά τη δρομολόγηση ενός ευρωπαϊκού προγράμματος βιομηχανικής ανάπτυξης στον τομέα της άμυνας με ένα σχέδιο κανονισμού, ως ένα πρώτο βήμα που πρέπει να βελτιωθεί και να αξιοποιηθεί σε σχέση με τους πιστωθέντες πόρους, με στόχο τη δημιουργία, ιδίως στον τομέα της έρευνας και της ανάπτυξης, ενός κοινού συστήματος άμυνας, που επείγει περισσότερο από ποτέ, δεδομένου του σημερινού γεωπολιτικού τοπίου.

4.3.

Σύμφωνα με την ΕΟΚΕ, είναι καιρός για τη δημιουργία μιας πραγματικής, πλήρους, αποτελεσματικής και ανταγωνιστικής ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς της ΕΕ-27 στον τομέα της άμυνας, με τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

4.3.1.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι μόνον η καταπολέμηση της επισφαλούς θέσεως των εργαζομένων στη βιομηχανική και τεχνολογική βάση της ευρωπαϊκής άμυνας θα διασφαλίσει την απόκτηση εξειδικευμένων ικανοτήτων από τις επιχειρήσεις και θα επιτρέψει την επίτευξη των στόχων που θέτει το πρόγραμμα EDIDP.

4.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η χρηματοδότηση του προγράμματος EDIDP είναι εξαιρετικά περιορισμένη και ότι θα πρέπει να υποστηρίζεται και από το ΕΤΣΕ «έτσι ώστε να μεγιστοποιηθεί η επίδραση στην απασχόληση, συμπεριλαμβανομένων των διττών τεχνολογιών που σχετίζονται με τους κλάδους της ασφάλειας και της άμυνας, υποστηρίζοντας ταυτόχρονα την εγκαθίδρυση μιας ισχυρής και καλύτερα καθορισμένης ευρωπαϊκής βιομηχανικής και τεχνολογικής βάσης στον τομέα της άμυνας» (18).

4.5.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί επίσης ανεπαρκή τα προβλεπόμενα κριτήρια επιλεξιμότητας για να διασφαλίζεται μια πραγματική ευρωπαϊκή διάσταση της τεχνολογικής και βιομηχανικής βάσης των δράσεων: θα πρέπει να προβλέπονται τουλάχιστο τρεις ανεξάρτητες επιχειρήσεις από τρία τουλάχιστον διαφορετικά κράτη μέλη, πέραν των ομάδων πελατών που σχηματίζουν μικρές επιχειρήσεις.

4.5.1.

Επίσης, πρέπει να εξασφαλίζεται η επαρκής ισορροπία μεταξύ των διαφόρων ευρωπαϊκών χωρών, καθώς και ένα σημαντικό ποσοστό συμμετοχής των μικρότερων επιχειρήσεων.

4.6.

Η ΕΟΚΕ ελπίζει ότι η ευρωπαϊκή χρηματοδότηση θα διασφαλίζει ότι οι δραστηριότητες ανάπτυξης θα ωφελήσουν πρωτίστως τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις.

4.7.

Η ΕΟΚΕ ελπίζει επίσης ότι οι κανόνες σχετικά με την εξαγωγή όπλων θα είναι εναρμονισμένοι σε ευρωπαϊκό επίπεδο βάσει των κανόνων της Συνθήκης για το Εμπόριο Όπλων (ΣΕΟ) που έχουν υπογράψει και επικυρώσει όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προκειμένου να εξαλειφθεί μια πιθανή αιτία στρέβλωσης του ανταγωνισμού μεταξύ των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, η οποία θα δυσκόλευε την πρόσβαση στην εξαγωγική αγορά.

4.8.

Όσον αφορά τα είδη των δράσεων, η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητο να καταπολεμηθεί η επισφαλής κατάσταση της απασχόλησης του προσωπικού της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας. Στόχος της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης είναι η ενίσχυση της ικανότητας της αμυντικής βιομηχανικής και τεχνολογικής βάσης. Καθώς οι εργαζόμενοι υποστηρίζουν την ικανότητα της βιομηχανίας, υπάρχει ανάγκη μακροπρόθεσμης και ασφαλούς συνεργασίας μεταξύ των εργαζομένων και των εταιρειών που τους απασχολούν.

4.9.

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, το ίδιο ισχύει όσον αφορά και τα κριτήρια επιλογής των προγραμμάτων, στα οποία θα πρέπει να προστεθούν ως προϋποθέσεις:

4.9.1.

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, θα πρέπει να προβλέπεται ένα ποσοστό διαγωνισμών (π.χ. 10 %) ειδικά για ανοιχτά διαρκή προγράμματα που θα απευθύνονται σε μικρές επιχειρήσεις και θα επιτρέπουν πιο ισορροπημένη συμμετοχή στο πρόγραμμα όλων των συντελεστών που δραστηριοποιούνται στην τεχνολογική-καινοτόμο ανάπτυξη προϊόντων και υπηρεσιών στον τομέα της άμυνας.

4.10.

Πέραν των εκτελεστικών αρμοδιοτήτων της Επιτροπής, η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητη τη διασφάλιση μιας διακυβέρνησης του EDIDP που θα είναι σε θέση να ορίζει κοινά αποδεκτούς και συγκεκριμένους στόχους μέσω:

5.1.

ανάδειξη του θεμελιώδους ρόλου της ευρωπαϊκής άμυνας για την προστασία των ευρωπαϊκών συμφερόντων από άποψη ασφαλείας και των διεθνών υποχρεώσεων για τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου·

5.2.

επισήμανση των ικανοτήτων και του επαγγελματισμού των ενόπλων δυνάμεων υπό το πρίσμα ενός κλάδου που λειτουργεί ανέκαθεν προωθητικά για την έρευνα και την καινοτομία, καθώς και για την επιχειρηματική και οικονομική ανάκαμψη του ευρωπαϊκού παραγωγικού συστήματος·

5.3.

ενίσχυση της αίσθησης ταυτότητας και συμμετοχής στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω της αποδοχής του ιδίου πλαισίου αξιών μεταξύ των πολιτών διαφορετικών χωρών·

5.4.

ενίσχυση της γνώσης, της ευαισθησίας και της υποστήριξης των Ευρωπαίων πολιτών προς τη στρατιωτική οργάνωση και τις θεσμικές δραστηριότητες της άμυνας·

5.5.

ενίσχυση της γνώσης, της ευαισθησίας και της υποστήριξης των Ευρωπαίων πολιτών προς τις δραστηριότητες τεχνολογικής ανάπτυξης των αμυντικών συστημάτων που θα έχουν άμεσο αντίκτυπο στην κοινωνία των πολιτών και στην ανάπτυξη κάθε χώρας·

5.6.

ανάπτυξη της επικοινωνιακής διάστασης της νέας κοινής προσέγγισης για τη δημιουργία διαρκώς καλύτερα εκπαιδευμένου και εξειδικευμένου προσωπικού στον τομέα της ευρωπαϊκής επικοινωνίας. Οι δραστηριότητες θα βασίζονται στην αρχή «κατάρτιση και συντονισμός» που αναπτύχθηκε σύμφωνα με την προσέγγιση του ευρωπαϊκού συντονισμού, σε συνεργασία με το NATO.

5.7.

Ασφάλεια και άμυνα στον κυβερνοχώρο, τομείς στους οποίους η άμυνα αποτελεί βασικό πρωταγωνιστή σε ευρωπαϊκό πλαίσιο, λόγω της ανάδειξης του κυβερνοχώρου ως νέου πεδίου, πέραν των κλασικών στρατιωτικών.

11.4.2018   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 129/58

Εισηγητής:

ο κ. Mihai IVAŞCU

Συνεισηγητής:

ο κ. Fabien COUDERC

1.1.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να αναλάβει μεγαλύτερη ευθύνη για την άμυνά της και οφείλει να είναι έτοιμη και ικανή να αποτρέψει οποιαδήποτε εξωτερική απειλή για τους πολίτες και τον τρόπο ζωής στην επικράτειά της.

1.2.

Το σχέδιο δράσης για την ευρωπαϊκή άμυνα και η συνολική στρατηγική υπογραμμίζουν τη σημασία που έχει για την αμυντική βιομηχανία η επίτευξη στρατηγικής αυτονομίας, προκειμένου η ΕΕ να καταστεί ένας σημαντικός και αξιόπιστος παράγοντας στον τομέα της άμυνας παγκοσμίως. Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας (ΕΤΑ) έχει σαφή σκοπό να ενθαρρύνει τη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών στον τομέα της έρευνας και τεχνολογίας (Ε&Τ), στην ανάπτυξη και στη στρατηγική προμήθεια στρατιωτικών ικανοτήτων. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στη σύνδεση της Ε&Τ και με την ανάπτυξη ικανοτήτων.

1.3.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η αμυντική βιομηχανία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ευρωπαϊκή οικονομία, με 1,4 εκατομμύρια θέσεις εργασίας να εξαρτώνται από αυτήν. Η έλλειψη συντονισμού μάς κοστίζει μεταξύ 25 και 100 δισεκατ. ευρώ ετησίως, ποσά απαράδεκτα σε ένα παγκόσμιο ανταγωνιστικό περιβάλλον.

1.4.

Η ΕΟΚΕ συνιστά θερμά στα κράτη μέλη και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να χρησιμοποιήσουν το ΕΤΑ για τη διατήρηση βασικών βιομηχανικών ικανοτήτων σε ευρωπαϊκό έδαφος και να διασφαλίσουν ότι τα ευρωπαϊκά κονδύλια δαπανώνται για την ευρωπαϊκή έρευνα και ανάπτυξη (Ε & Α) και για την αγορά ευρωπαϊκών οπλικών συστημάτων.

1.5.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την προσέγγιση του ΕΤΑ με βάση την ανταγωνιστικότητα, η οποία θα διασφαλίσει τόσο την πρόσβαση όλων των κρατών μελών όσο και τη χρηματοδότηση έργων που θα παράγουν προστιθέμενη αξία και τεχνολογίες αιχμής.

1.6.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, εκτός από την παροχή χρηματοδότησης για τη βιομηχανία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να δημιουργήσει το πλαίσιο για την ενίσχυση της επικοινωνίας μεταξύ των φορέων της βιομηχανίας όλων των μεγεθών στα κράτη μέλη.

1.7.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά την ιδιαίτερη προσοχή που αποδίδει η παρούσα πρόταση στις ΜΜΕ, ανεξάρτητα από τη χώρα από την οποία προέρχονται. Οι ΜΜΕ αποτελούν συχνά πηγή καινοτομίας σε τομείς αιχμής, όπως η τεχνολογία πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ) και η ασφάλεια στον κυβερνοχώρο. Η ΕΟΚΕ επικροτεί επίσης τη θέσπιση μηχανισμών συμμετοχής των ΜΜΕ, όπως ένα σύστημα επιδομάτων, οι οποίοι θα ενισχύσουν τη διασυνοριακή συνεργασία των ΜΜΕ.

1.8.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ακράδαντα ότι είναι απαραίτητο να δημιουργηθούν ισχυρές βασικές ικανότητες που θα στηρίζουν τα ευρωπαϊκά συμφέροντα. Πρέπει να καθορίζονται από τα κράτη μέλη σύμφωνα με την εθνική αμυντική πολιτική που ακολουθούν, τους ευρωπαϊκούς τους στόχους και τις υποχρεώσεις συνεργασίας με το ΝΑΤΟ.

1.9.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι πρωταρχικός στόχος πρέπει να είναι οι τεχνολογίες που θα μπορούσαν να είναι αποφασιστικής σημασίας ώστε να μπορέσει η ΕΕ να κατακτήσει ηγετική θέση όσον αφορά την τεχνολογική πρωτοπορία. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω κοινού αμυντικού σχεδιασμού και με τη δημιουργία σχεδίου βασικών ικανοτήτων.

1.10.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να καταστεί υποχρεωτική η τήρηση υψηλών κοινωνικών και περιβαλλοντικών προτύπων στη διαδικασία ανάθεσης των προσκλήσεων υποβολής προτάσεων.

1.11.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα συστήματα χρηματοδότησης δεν μπορούν να είναι τα ίδια με άλλων τομέων δραστηριότητας λόγω των ιδιαιτεροτήτων του τομέα της άμυνας και των υποψιών και φόβων για τη διάδοση γνώσεων μεταξύ εταιρειών ή κρατών μελών.

1.12.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η διακυβέρνηση του ΕΤΑ πρέπει να θεσπιστεί το συντομότερο δυνατόν και να περιλαμβάνει την Ευρωπαϊκή Ένωση, τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Άμυνας και τα κράτη μέλη, καθώς και τη βιομηχανία. Η Επιτροπή πρέπει να διερευνήσει νέες επιλογές για τον περιορισμό της γραφειοκρατίας όσον αφορά την εφαρμογή του ΕΤΑ. Η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να έχει τακτική πρόσβαση στις εκθέσεις ώστε να μπορεί να αξιολογεί τον τρόπο λειτουργίας του ταμείου.

1.13.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να εξεταστεί η δυνατότητα αύξησης του ελάχιστου αριθμού χωρών που συμμετέχουν σε ένα επιλέξιμο έργο σε τρεις, ενόσω το πρόγραμμα ΕΤΑ εξελίσσεται.

1.14.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η μεγιστοποίηση του αριθμού των κρατών μελών που συμμετέχουν στο ΕΤΑ θα μειώσει τον πλεονασμό και θα συμβάλει στην τυποποίηση της εφοδιαστικής και των υποσυστημάτων. Με τον τρόπο αυτό θα αποφευχθεί επίσης η αλληλοεπικάλυψη των σημερινών προτύπων του ΝΑΤΟ και θα μειωθεί ο κατακερματισμός των οπλικών συστημάτων. Ως εκ τούτου, για κάθε έργο που ανατίθεται, ο ΕΟΑ και η βιομηχανική κοινοπραξία που επιλέγονται θα πρέπει να συνεργάζονται στενά στα αρχικά στάδια ανάπτυξης προκειμένου να καθορίζουν κοινούς κανόνες και πρότυπα.

1.15.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει αμφιβολίες σχετικά με την «εύλογη προσδοκία ότι η ανάπτυξη οδηγεί πράγματι σε προμήθεια», δεδομένου ότι η στρατιωτική έρευνα βρίθει παραδειγμάτων έργων που αναπτύχθηκαν μεν, αργότερα, όμως, τα κράτη δεν πρόεβησαν σε προμήθεια. Η ΕΟΚΕ ζητεί να τηρούνται σαφείς κανόνες όσον αφορά τη δέσμευση για αγορά των επιτυχώς ανεπτυγμένων ικανοτήτων.

1.16.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν προγράμματα κατάρτισης που συγχρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση κατά τα πρώτα στάδια της ανάπτυξης έργων που χρηματοδοτούνται στο πλαίσιο του παραθύρου ικανοτήτων. Το εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό αποτελεί βασικό παράγοντα για την ανάπτυξη τεχνολογιών αιχμής στον τομέα της άμυνας.

1.17.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ, ως αντιπροσωπευτικό όργανο της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών, είναι έτοιμη να παράσχει εμπειρογνωμοσύνη και διαβούλευση σε όλα τα ζητήματα που άπτονται των οικονομικών και κοινωνικών πτυχών του ΕΤΑ.

2.1.

Η Ευρώπη είναι αντιμέτωπη με μια εξαιρετική συγκυρία περιστάσεων όσον αφορά το γεωπολιτικό περιβάλλον. Η αυξανόμενη αστάθεια στη διεθνή σκηνή έχει δημιουργήσει ένα ασταθές περιβάλλον όσον αφορά την ασφάλεια, το οποίο γεννά πολυάριθμες απειλές, συμβατικές και μη. Οι πολίτες της Ευρώπης απαιτούν τη χρήση όλων των μέσων που έχουμε στη διάθεσή μας για την αντιμετώπιση των εν λόγω προκλήσεων.

2.2.

Για να επανεπιβεβαιώσει τον ρόλο της στη διεθνή σκηνή, η Ευρώπη πρέπει να είναι σε θέση να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά και ανεξάρτητα τις εξωτερικές απειλές. Στο σημερινό γεωπολιτικό πλαίσιο, η επίδειξη δύναμης στη Μέση Ανατολή και στην Αφρική είναι ζωτικής σημασίας για την ασφάλεια και την ευημερία των πολιτών της Ευρώπης.

2.3.

Το 2014, η ΕΕ των 27 δαπάνησε περίπου 2 δισεκατομμύρια ευρώ για Ε&Τ στον τομέα της άμυνας, μετά από σταθερή μείωση κατά 27 % από το 2006, ενώ οι δαπάνες Ε&Τ σε πλαίσιο συνεργασίας μειώθηκαν κατά περισσότερο από 30 %. Ταυτόχρονα, οι ΗΠΑ δαπανούσαν 9 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως για Ε&Τ στον τομέα της άμυνας, η Ρωσία διπλασίασε τις δαπάνες της για Ε & Α στον τομέα της άμυνας μεταξύ 2012 και 2014, πρόσφατα δε στοιχεία καταδεικνύουν ότι η Κίνα αύξησε επίσης τις επενδύσεις της σε Ε & Α στον τομέα της άμυνας (1).

2.4.

Ρόλος του ΕΤΑ στο πλαίσιο του σχεδίου δράσης για την ευρωπαϊκή άμυνα (2) είναι να βοηθήσει τα κράτη μέλη να συντονίσουν και να αξιοποιήσουν καλύτερα τα χρήματα που είναι διατεθειμένα να δαπανήσουν για την άμυνα, αποφεύγοντας τις αλληλεπικαλύψεις σε διάφορους τομείς, όπως η έρευνα και ανάπτυξη ή η απόκτηση αμυντικών ικανοτήτων. Η ΕΟΚΕ έχει ήδη εκφράσει την υποστήριξή της για τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Ένωσης και έχει επικροτήσει την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας (3).

2.5.

Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας διαθέτει δύο διαφορετικές αλλά συμπληρωματικές συνιστώσες: τη συνιστώσα της έρευνας και τη συνιστώσα της ικανότητας, οι οποίες συντονίζονται αμφότερες από ειδικό συμβούλιο. Η συνιστώσα της έρευνας θα χρηματοδοτείται πλήρως από τον προϋπολογισμό της ΕΕ και θα προωθεί συνεργατικά σχέδια για την ανάπτυξη αμυντικών ικανοτήτων, μετά τη συμφωνία που επετεύχθη από τα κράτη μέλη. Η συνιστώσα ικανότητας θα χρηματοδοτείται κυρίως από τις συνεισφορές των κρατών μελών.

2.6.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι, στο σημερινό περιβάλλον σε θέματα ασφάλειας το οποίο κυριαρχείται από τρομοκρατικές επιθέσεις στο ευρωπαϊκό έδαφος, υβριδικό πόλεμο και επιθέσεις στον κυβερνοχώρο, η διάκριση μεταξύ εσωτερικής και εξωτερικής ασφάλειας καθίσταται ολοένα και δυσκολότερη λόγω της αυξανόμενης αλληλεξάρτησης αυτών των πτυχών.

3.1.

Οι αμυντικές ικανότητες και η δυνατότητα υπεράσπισης των εξωτερικών μας συνόρων συνδέονται στενά με την ισχυρή βιομηχανική βάση. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ συνιστά οι δράσεις που αναλαμβάνονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο προς στήριξη της συλλογικής άμυνας να επιτρέπουν στον κλάδο να παραμείνει στην ευρωπαϊκή επικράτεια. Οι επιχειρηματικές στρατηγικές θα μπορούσαν να ωθήσουν τις αμυντικές βιομηχανίες να επιλέξουν υπεργολάβους εκτός της ΕΕ μεταφέροντας, συνεπώς, μέρος της αλυσίδας εφοδιασμού τους στο εξωτερικό. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η χρήση ευρωπαϊκών χρημάτων για την υποστήριξη εξωτερικών εργολάβων πρέπει να είναι κατά το δυνατόν περιορισμένη και ότι οι επιχειρηματικές επιλογές δεν πρέπει να αποβαίνουν σε βάρος της στρατηγικής αυτονομίας.

3.2.

Κορυφαία προτεραιότητα του ΕΤΑ θα πρέπει να είναι η αύξηση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής βιομηχανίας, αναπτύσσοντας παράλληλα τις τεχνολογίες που είναι κρίσιμης σημασίας για την ύπαρξη και την αυτοϋποστήριξη του αμυντικού τομέα της ΕΕ.

3.3.

Η τεχνητή νοημοσύνη, τα μαζικά δεδομένα και οι τεχνολογίες υπολογιστικού νέφους, οι επιθέσεις στον κυβερνοχώρο, τα μη επανδρωμένα οχήματα, οι υβριδικές και διακρατικές απειλές και άλλες εξελίξεις έχουν επιφέρει πραγματική επανάσταση στον τομέα της άμυνας. Οι νέοι τύποι τεχνολογιών και απειλών απαιτούν νέα είδη αντιμέτρων. Ένα μόνο είναι σίγουρο: μπορούμε να αντιμετωπίσουμε καλύτερα τις προκλήσεις αυτές και να τις αποτρέψουμε, εργαζόμενοι από κοινού. Απαιτείται πιο συστηματική συνεργασία, μαζί με κοινές προσπάθειες για την ανάπτυξη τεχνολογιών και συντονισμένη δράση για την αγορά ικανοτήτων.

3.4.

Η ΕΟΚΕ θα ήθελε να επισημάνει το ισχυρό οικονομικό κίνητρο για την ενίσχυση της συνεργασίας. Περισσότερα από 1,4 εκατομμύρια άτομα με υψηλή ειδίκευση απασχολούνται άμεσα ή έμμεσα στην αμυντική βιομηχανία και κάθε ευρώ που επενδύεται δημιουργεί επιστροφή 1,6. Η έλλειψη συντονισμού στον εν λόγω τομέα κοστίζει στην Ευρώπη μεταξύ 25 και 100 δισεκατ. ευρώ ετησίως (4).

3.5.

Αυτή η έλλειψη συνεργασίας μεταφράζεται σε μεγάλο αριθμό περιττών οπλικών συστημάτων, έλλειψη οικονομιών κλίμακας όσον αφορά την αμυντική βιομηχανία και μειωμένη δυνατότητα ανάπτυξης των ενόπλων δυνάμεών μας. Υπάρχουν 178 διαφορετικά οπλικά συστήματα στην ΕΕ έναντι 30 των ΗΠΑ. Υπάρχουν 17 διαφορετικοί τύποι βασικών αρμάτων μάχης στην ΕΕ και μόνο ένας στις ΗΠΑ. Αυτό υποδεικνύει σαφή αναποτελεσματικότητα στη χρήση των αμυντικών προϋπολογισμών και έλλειψη διαλειτουργικότητας του αμυντικού εξοπλισμού.

3.6.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι η αποτελεσματική Ε&Τ στον τομέα της άμυνας βασίζεται στο ειδικευμένο εργατικό δυναμικό. Η φιλόδοξη και άρτια κατάρτιση και επαγγελματική εκπαίδευση στις αμυντικές βιομηχανίες είναι ουσιαστικής σημασίας για την επίτευξη επιτυχημένων έργων που στοχεύουν στην κατάκτηση τεχνολογικής πρωτοπορίας.

3.7.

Η ΕΟΚΕ θα ήθελε να επισημάνει ότι υπάρχουν προηγούμενα κοινής στρατιωτικής συνεργασίας στον τομέα της έρευνας και προμήθειας που έχουν αποδειχθεί επιτυχή. Το μαχητικό αεροσκάφος Eurofighter Typhoon, ο πύραυλος Meteor, το αντιτορπιλικό τύπου Horizon και η φρεγάτα FREMM είναι μερικά μόνο παραδείγματα τέτοιου είδους έργων.

3.8.

Η ΕΟΚΕ δεν κατανοεί επαρκώς τον τρόπο με τον οποίο τα κράτη μέλη που δεσμεύονται σε ένα έργο ανάπτυξης θα μπορούν να αποδείξουν ότι υπάρχει «εύλογη προσδοκία ότι η ανάπτυξη οδηγεί πράγματι σε προμήθεια», δεδομένου ότι η στρατιωτική έρευνα βρίθει παραδειγμάτων έργων που αναπτύχθηκαν μεν, αργότερα όμως τα κράτη δεν πρόεβησαν σε προμήθεια (5). Η δυνατότητα συγχρηματοδότησης της πρώιμης φάσης ανάπτυξης νέων ικανοτήτων από τον προϋπολογισμό της ΕΕ στοχεύει στη μείωση των βιομηχανικών κινδύνων, όμως αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνον εάν οι πελάτες δεσμεύονται ότι θα αγοράσουν τις επιτυχώς αναπτυγμένες ικανότητες.

3.9.

Συνολικά, τα 28 κράτη μέλη κατέχουν τη δεύτερη θέση σε στρατιωτικές δαπάνες σε παγκόσμιο επίπεδο. Ωστόσο, ενώ όλες οι μεγάλες δυνάμεις έχουν αυξήσει τις δαπάνες τους για την άμυνα, οι αμυντικές δαπάνες της ΕΕ των 27 μειώθηκαν κατά σχεδόν 11 % από το 2005 έως το 2015 (6). Μόνο 4 από τα 28 κράτη μέλη επιτυγχάνουν τον στόχο δαπανών του ΝΑΤΟ ύψους 2 % του ΑΕγχΠ. Οι δαπάνες για την έρευνα και τεχνολογία (Ε&Τ) στον τομέα της άμυνας έχουν μειωθεί σημαντικά στους εθνικούς προϋπολογισμούς. Μεταξύ 2006 και 2013, οι δαπάνες για την έρευνα και τεχνολογία στον τομέα της άμυνας στα 27 κράτη μέλη που συμμετέχουν στον ΕΟΑ μειώθηκαν κατά 27 % (7).

3.10.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το πρόβλημα των αμυντικών επιχειρήσεων που εδρεύουν στο Ηνωμένο Βασίλειο πρέπει να αντιμετωπιστεί σε πρώιμο στάδιο με δεδομένο το ενδιαφέρον που παρουσιάζουν για τα ευρωπαϊκά προγράμματα ανάπτυξης και τον εξέχοντα ρόλο του Ηνωμένου Βασιλείου στην άμυνα. Η ΕΕ ενδιαφέρεται να διατηρήσει τη βρετανική τεχνογνωσία.

3.11.

Παρά το γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρέχει τη χρηματοδότηση για τη συνιστώσα της έρευνας, τα κράτη μέλη θα αποφασίζουν και θα επενδύουν στην προμήθεια ικανοτήτων. Σε ολόκληρο αυτό το σύστημα, η βιομηχανία ουσιαστικά είναι εκείνη που διενεργεί την Ε & Α, αλλά και την ανάπτυξη των αμυντικών ικανοτήτων. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, εκτός από την παροχή χρηματοδότησης για τη βιομηχανία, η Επιτροπή θα πρέπει να δημιουργήσει το πλαίσιο για τη βελτίωση της επικοινωνίας μεταξύ όλων των φορέων του κλάδου που δρουν στον αμυντικό τομέα της ΕΕ.

4.1.

Η ΕΟΚΕ είναι της γνώμης ότι τα κράτη μέλη θα εξακολουθήσουν να διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη της ασφάλειας και ότι καμία από τις τρέχουσες πρωτοβουλίες σε ευρωπαϊκό επίπεδο δεν θα αλλάξει το γεγονός αυτό.

4.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το ΕΤΑ θα πρέπει να είναι αποκλειστικά ένα πρόγραμμα με γνώμονα την ανταγωνιστικότητα, στο πλαίσιο του οποίου θα χρηματοδοτούνται τα πλέον συναφή και ανταγωνιστικά έργα ανεξαρτήτως γεωγραφικών ή κοινωνικών παραγόντων. Ωστόσο, πρέπει να ληφθούν μέτρα ώστε να διασφαλιστεί η δίκαιη πρόσβαση όλων των κρατών μελών και να ενθαρρυνθούν οι μικρότερες εταιρείες να συστήσουν ομάδες με στόχο τη διασυνοριακή συνεργασία.

4.3.

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι οι ΜΜΕ διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην ευρωπαϊκή οικονομία. Επικροτείται η ενθάρρυνση των ΜΜΕ και άλλων επιχειρήσεων μεσαίας κεφαλαιοποίησης που συμμετέχουν στην αμυντική βιομηχανία. Επιπλέον, οι νεοφυείς και οι μικρές επιχειρήσεις αποτελούν συχνά πηγές καινοτομίας σε τομείς αιχμής, όπως οι ΤΠΕ και η ασφάλεια στον κυβερνοχώρο. Η ΕΟΚΕ τάσσεται σθεναρά υπέρ της κατάστασης αυτής και θεωρεί εξαιρετικά σημαντικό να αποτελεί κύριο στόχο η ισότητα ευκαιριών για όλες τις ΜΜΕ, ανεξαρτήτως της χώρας από την οποία προέρχονται.

4.4.

Η ΕΟΚΕ αντιλαμβάνεται ότι το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας έχει σχεδιαστεί για να στηρίζει την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας. Αν και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να προωθήσει μια προσέγγιση χωρίς αποκλεισμούς κατά τη λειτουργία του ταμείου, αυτό δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται ως ταμείο περιφερειακής ανάπτυξης. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να οδηγήσει σε διασκορπισμό των πόρων και δεν θα ήταν αποτελεσματικό στην καταπολέμηση του κατακερματισμού των ευρωπαϊκών αμυντικών συστημάτων.

4.5.

Όσον αφορά τη συμμετοχή, το ταμείο δεν θα πρέπει να σχεδιαστεί αποκλειστικά και μόνο για τους μεγάλους φορείς. Σημαντικό μερίδιο των κονδυλίων θα πρέπει να αφιερώνεται στις ΜΜΕ, για παράδειγμα, με τον προσδιορισμό μικρότερων έργων. Η ΕΟΚΕ επικροτεί επίσης τη θέσπιση μηχανισμών, όπως ένα σύστημα επιδομάτων, οι οποίοι θα ενισχύσουν τη διασυνοριακή συνεργασία των ΜΜΕ.

4.6.

Η ΕΟΚΕ αντιλαμβάνεται το σκεπτικό της χρηματοδότησης κατά 100 % από την ΕΕ της Ε&Τ στον τομέα των αμυντικών δραστηριοτήτων, σε αντίθεση με την παραδοσιακή συγχρηματοδότηση πολιτικών δραστηριοτήτων από την ΕΕ. Ο πολύ περιορισμένος αριθμός πελατών (κυρίως εθνικά υπουργεία άμυνας) δυσκολεύει τις βιομηχανίες να αποσβέσουν τους κινδύνους που συνδέονται με την ανάπτυξη ενός νέου προϊόντος σε μια αγορά περισσότερο προβλέψιμη. Είτε το μελλοντικό ταμείο συμπεριληφθεί στο ίδιο πλαίσιο με άλλα ταμεία έρευνας στο επόμενο ΠΔΠ είτε όχι, οι ιδιαιτερότητες αυτές θα πρέπει να αντιμετωπιστούν.

4.7.

Πιστεύουμε ακράδαντα ότι το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας θα αποτελέσει ισχυρό κίνητρο για τα κράτη μέλη να «αγοράζουν ευρωπαϊκά» όσον αφορά τις μελλοντικές προμήθειες στον τομέα της άμυνας, διασφαλίζοντας έτσι την οικονομική ανάπτυξη και εξασφαλίζοντας την τεχνογνωσία και τη βιομηχανική βάση που απαιτούνται για τη διατήρηση μιας παγκόσμιας στρατιωτικής ικανότητας. Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την ιδέα τα κράτη μέλη να δεσμευτούν για την απόκτηση των τεχνολογιών και ικανοτήτων που θα παράγονται από επιτυχή έργα Ε&Τ του ΕΤΑ.

5.1.

Η ΕΟΚΕ συνιστά στα κράτη μέλη, από κοινού με την Επιτροπή και τον ΕΟΑ, να εκπονήσουν κοινό αμυντικό σχεδιασμό και σχέδιο βασικών ικανοτήτων προκειμένου να προσδιοριστούν οι προτεραιότητες της Ε&Τ και οι αναγκαίες στρατιωτικές ικανότητες, τόσο για τα κράτη μέλη όσο και για την ευρωπαϊκή άμυνα.