20.7.2016   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 264/1

Εισηγητής:

ο κ. José María ZUFIAUR NARVAIZA

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) συμφωνεί ότι πρέπει να αναθεωρηθεί η ισχύουσα ευρωπαϊκή στρατηγική ασφαλείας, του 2003, ώστε να ανταποκρίνεται στη διεθνή συγκυρία, που έχει μεταβληθεί σημαντικά. Ως συμβουλευτικό όργανο των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων και ως εκπρόσωπος της οργανωμένης κοινωνίας πολιτών, η ΕΟΚΕ κρίνει αναγκαίο να ζητηθεί η γνώμη της κατά τη διαδικασία χάραξης της νέας στρατηγικής, αλλά και να υπάρχει διαρθρωμένη συμμετοχή της κοινωνίας πολιτών στη διαδικασία αυτή. Πιστεύει δε ότι η συνολική στρατηγική θα έπρεπε να αναθεωρείται ανά διαστήματα πιο σύντομα. Για παράδειγμα, ανά πενταετία, παράλληλα με την ανανέωση της θητείας του Κοινοβουλίου και της Επιτροπής.

1.2.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) αντιμετωπίζει κρίσεις με βασικά χαρακτηριστικά την κοινωνική αποσύνθεση, την αλληλεξάρτηση, την αδυναμία των θεσμών και τον παγκόσμιο χαρακτήρα της ανισότητας. Έχει ξεκινήσει μια εποχή όπου ο κοινωνικός αποκλεισμός είναι κύριος παράγοντας συγκρούσεων, απέναντι στις οποίες οι στρατιωτικές επεμβάσεις είναι καταφανώς ανεπαρκείς.

1.3.

Η ενισχυμένη αστάθεια του γεωπολιτικού και γεωοικονομικού ανταγωνισμού και η επιμονή ορισμένων δυνάμεων να διαιρούν τον κόσμο σε σφαίρες επιρροής έχουν αντίκτυπο στο ευρωπαϊκό στρατηγικό μοντέλο που βασίζεται στη συνεργασία και τη θετική αιρεσιμότητα, πράγμα που απαιτεί την προσαρμογή του.

1.4.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι, σε ένα τόσο πολυσύνθετο διεθνές περιβάλλον, μόνο με πιο ενοποιημένους στόχους, πολιτικές και μέσα θα είναι ικανοί οι Ευρωπαίοι να υπερασπίζονται τα συμφέροντα και τις αξίες τους. Η ενωσιακή εξωτερική πολιτική ξεκινά από το εσωτερικό της Ένωσης, δεδομένου ότι οι εξωτερικές πολιτικές συνδέονται άρρηκτα με τις εσωτερικές.

1.5.

Ο μόνος τρόπος για να αντιστραφεί η αποστασιοποίηση των ευρωπαίων πολιτών, για να αισθανθούν Ευρωπαίοι και να δεσμευτούν υπέρ της Ένωσης, είναι να αλλάξει πορεία η ΕΕ: να αναδειχθεί σε παράγοντα προώθησης της ασφάλειας, της ελευθερίας και της ευημερίας τους, σε συνήγορο της ισότητας, στην Ευρώπη και ανά τον κόσμο.

1.6.

Είναι απολύτως αναγκαίο να προωθήσουμε περαιτέρω την πολιτική ολοκλήρωση της ΕΕ, ώστε να μπορούμε να ελπίζουμε σε κυριαρχία μέσα σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, να λαμβάνουμε αποφάσεις που θα ανανεώσουν τον ενθουσιασμό για το ευρωπαϊκό όραμα και για ένα ανανεωμένο κοινωνικό συμβόλαιο και να αντιμετωπίσουμε το δημοκρατικό έλλειμμα.

1.7.

Η εξωτερική πολιτική και η κοινή πολιτική ασφάλειας και άμυνας (ΚΠΑΑ), στις οποίες πρέπει να χορηγηθούν περισσότερα μέσα, απαιτούν πιο ευέλικτες μεθόδους εργασίας, παράλληλα όμως και μεγαλύτερο συντονισμό μεταξύ των κρατών μελών και των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων.

1.8.

Η άμυνα της ΕΕ προϋποθέτει μεγαλύτερο κοινό συντονισμό και σχεδιασμό, με απώτερο στόχο μια ευρωπαϊκή αμυντική ένωση. Προς τούτο απαιτούνται περισσότεροι πόροι και η ανάπτυξη ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας, με αποφυγή αλληλοεπικαλύψεων στις δαπάνες μέσω εργαλείων συγκέντρωσης και διαμοιρασμού. Είναι επίσης καθοριστική η βελτίωση της διακυβέρνησης και μια συνεπής θεσμική δομή, πέραν της προώθησης μεγάλων κοινών έργων. Όλα αυτά με την επιφύλαξη της διατλαντικής σχέσης και της στενής συνεργασίας με τις συμμαχίες και τους οργανισμούς στους οποίους συμμετέχει η πλειονότητα των χωρών της ΕΕ, όπως το ΝΑΤΟ.

1.9.

Κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ, οι προτεραιότητες της νέας συνολικής στρατηγικής θα πρέπει να είναι οι ακόλουθες: α) ενίσχυση της πορείας ένταξης των υποψήφιων χωρών, ιδίως των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων, και σταθεροποίηση της ανατολικής και νότιας γειτονίας, μεταξύ άλλων με την ανταπόκριση στις μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές· β) καλλιέργεια ικανότερης, αποτελεσματικής και ορατής κοινής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας με ισχυρή και σαφέστερα ορισμένη ευρωπαϊκή αμυντική τεχνολογική και βιομηχανική βάση· γ) ενίσχυση αποτελεσματικού και μεταρρυθμισμένου πολυμερούς συστήματος ασφαλείας, κοινωνικοοικονομικής και αναπτυξιακής διακυβέρνησης· και δ) προώθηση του εμπορίου και των επενδύσεων. Και θα πρέπει, στο σύνολο των προτεραιοτήτων, να κυριαρχούν δύο οριζόντιες πτυχές: η βιώσιμη ανάπτυξη εν γένει και η ενίσχυση των οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών.

1.10.

Με την παραδοσιακή της προληπτική και πολυμερή διπλωματία, η ΕΕ θα πρέπει να αναδειχθεί σε μια ρυθμιστική και συνεργάσιμη δύναμη, που θα προωθεί τη διακυβέρνηση χωρίς αποκλεισμούς, υποστηρίζοντας τη συμμετοχή των αναδυόμενων οικονομιών στους πολυμερείς οργανισμούς.

1.11.

Η ΕΕ, που γεννήθηκε με στόχο την παγίωση της ειρήνης στην Ευρώπη, πρέπει να έχει ως πρωταρχικό στόχο στην παγκόσμια στρατηγική της τη διατήρηση και την προώθηση της ειρήνης. Προς τούτο είναι θεμελιώδους σημασίας οι πολιτικές ασφάλειας και άμυνας, η διπλωματική δράση και ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών.

1.12.

Όσον αφορά την κρίση των προσφύγων, η ΕΟΚΕ κρίνει απαραίτητο να αποκτήσει η ΕΕ μια κοινή πολιτική σε θέματα προσφύγων, ασύλου και μετανάστευσης, η οποία πρέπει να ασκείται από ενωσιακό θεσμικό όργανο· κάτι τέτοιο θα αποτελούσε την εγγύηση ότι τα κράτη μέλη θα ανταποκρίνονται στις ευθύνες τους κατά τρόπο κοινό, αναλογικό και αλληλέγγυο.

1.13.

Κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ, θα πρέπει να εισαχθούν τροποποιήσεις στο σύστημα χορήγησης ευρωπαϊκών αναπτυξιακών πόρων, ώστε να γίνει πιο ευέλικτο, ευρύτερης χρήσης και να προσαρμόζεται καλύτερα στις εκάστοτε συγκεκριμένες περιστάσεις.

1.14.

Ένα σύνολο εμπορικών μεγα-συμφωνιών, υπό διαπραγμάτευση ή εν αναμονή επικύρωσης, αποκτούν, πέρα από τις καθαρά εμπορικές πτυχές τους, μια αδιαμφισβήτητη γεωπολιτική διάσταση. Μια θεμελιώδης συνιστώσα της μελλοντικής συνολικής στρατηγικής της ΕΕ θα αφορά την εξέταση του γεωπολιτικού αντικτύπου τέτοιου είδους συμφωνιών, την ενίσχυση των πολυμερών της σχέσεων και την αποτροπή τυχόν εντάσεων μεταξύ εμπορικών συνασπισμών. Και επειδή οι συμφωνίες αυτές έχουν επίδραση στον τρόπο ζωής, η ΕΟΚΕ θεωρεί απολύτως αναγκαίο να λαμβάνονται υπόψη οι απαιτήσεις και ανησυχίες της κοινωνίας πολιτών —και των πολιτών εν γένει— σχετικά με αυτές.

1.15.

Η ενίσχυση της κοινωνίας πολιτών, της δράσης της και των δεσμών που αναπτύσσονται παράλληλα με τη διπλωματική δράση, έχουν καθοριστική σημασία, κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ, για την ευόδωση της εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας της ΕΕ. Επομένως, η ΕΟΚΕ προτείνει να ενταχθεί ρητώς η πτυχή αυτή στην κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ), μεταξύ των στόχων προτεραιότητας.

1.16.

Πιστεύουμε ότι η ΕΟΚΕ, ως συμβουλευτικό όργανο των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων και ως εκπρόσωπος όλων των μεγάλων οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών των κρατών μελών, είναι η πλέον κατάλληλη για να αναλάβει ρόλο κύριου συνομιλητή των οργάνων της ΕΕ που συμμετέχουν στην κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας, ιδίως δε της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ) και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

1.17.

Προς τούτο, η ΕΟΚΕ προτείνει να μελετηθούν από κοινού οι εν λόγω προτεραιότητες και ο τρόπος επισημοποίησης μιας συνεργασίας μεταξύ ΕΥΕΔ και ΕΟΚΕ.

1.18.

Η ΕΟΚΕ προσφέρεται να επικουρήσει την ΕΥΕΔ στην εκπόνηση έκθεσης αξιολόγησης όσον αφορά τη σημερινή κατάσταση της συμμετοχής της κοινωνίας πολιτών στον τομέα της ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής.

1.19.

Προτείνουμε να διοργανώνεται στην ΕΟΚΕ ετήσια συνάντηση για την εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας, παρουσία της Ύπατης Εκπροσώπου για θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας και με συμμετοχή των κυριότερων ευρωπαϊκών οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών.

2.1.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι χρειάζεται μια νέα στρατηγική, που θα καλύπτει όλα τα μέσα εξωτερικής δράσης της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων όσων αφορούν την ασφάλεια και την άμυνα, μέσα σε ένα συνεπές και επίκαιρο γενικό πλαίσιο. Για τον λόγο αυτό, πρέπει να γίνουν αλλαγές στους στόχους, στις προτεραιότητες, στα συμφέροντα και στα μέσα της ενωσιακής εξωτερικής δράσης, μέσα από μια συνολική προσέγγιση, πέρα από μεροληψίες και κρατικές αντιστάσεις, με ενισχυμένο συντονισμό και ελαστικότητα (1)  (2).

2.2.

Παρά την αξιοσημείωτη κοινωνική πρόοδο ως προς διάφορες πτυχές, οι οποίες περιγράφονται και στους αναπτυξιακούς στόχους της χιλιετίας, άλλα φαινόμενα —όπως η απώλεια ειδικού βάρους της Δύσης, η εδραίωση των νέων αναδυόμενων δυνάμεων, η αυξανόμενη επίδραση των τεχνολογιών της πληροφορίας, οι δημογραφικές τάσεις και η οξυμένη ανισότητα— αφήνουν να διαφανεί ένα πιο σύνθετο παγκόσμιο γεωπολιτικό περίγραμμα, μέσα στο οποίο θα αντιμετωπίζει μεγαλύτερες αντιστάσεις η ανάπτυξη ενός μοντέλου με βάση τους κανόνες και τις αξίες των ανοικτών κοινωνιών. Αυτό παρατηρείται μέσα σε ένα γενικότερο περιβάλλον όπου τα πολυμερή θεσμικά όργανα δεν προσαρμόστηκαν στον νέο πολυπολικό κόσμο. Κατά συνέπεια, οι διεθνείς κανόνες διαβρώνονται, ενώ παράλληλα αναπροσδιορίζεται η σημασία της γεωπολιτικής. Με όλο και περισσότερους εμπλεκόμενους παράγοντες —συμπεριλαμβανομένων των μη κρατικών φορέων και των υπερεθνικών εταιρειών— και με δεδομένη την ανάπτυξη επαναστατικών τεχνολογιών, ο καθορισμός στρατηγικών στόχων και η αντιμετώπιση περίπλοκων καταστάσεων καθίστανται πιο δυσχερείς.

2.3.

Οι απειλές για την ΕΕ υπάγονται σε τρεις κύριες κατηγορίες: διαχείριση των μεταναστευτικών ροών, ασφάλιση της ηπείρου όσον αφορά τρομοκρατικές απειλές, και αποτροπή στρατιωτικών και ψηφιακών επιθέσεων κατά κρατών μελών της ΕΕ. Πλέον, οι υπόλοιπες προκλήσεις, απειλές και κίνδυνοι —όπως η κλιματική αλλαγή, οι χρηματοπιστωτικές και οικονομικές κρίσεις, η φοροαποφυγή, η διαφθορά, το οργανωμένο έγκλημα, οι πανδημίες, οι ανθρωπιστικές κρίσεις κ.λπ.— έχουν παγκόσμια εμβέλεια και η ΕΕ καλείται να δραστηριοποιηθεί σε όλα αυτά τα πεδία. Η ΚΕΠΠΑ πρέπει να μετατραπεί σε αποτελεσματικό εργαλείο, πολύ περισσότερο απ’ ό,τι σήμερα, ώστε να μπορεί να υπερασπίζεται τα συμφέροντα της Ένωσης και των κρατών μελών, πράγμα που έχει ιδιαίτερη σημασία για να δραστηριοποιούνται και τα κράτη μέλη, με τη σειρά τους, πολύ πιο ενεργά στην εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας της ΕΕ. Όπως έχει επισημάνει η Ύπατη Εκπρόσωπος για θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας, «χρειαζόμαστε μια στρατηγική για την προληπτική προστασία των συμφερόντων μας, έχοντας πάντοτε υπόψη ότι η προώθηση των αξιών μας αποτελεί αναπόσπαστο μέρος των συμφερόντων μας».

2.4.

Δύο είναι οι σημαντικές διαρθρωτικές αλλαγές που έχουν σημειωθεί από τη στρατηγική του 2003 έως σήμερα:

2.4.1.

Η πρώτη είναι ότι καλούμαστε πλέον να αντιμετωπίζουμε κρίσεις με βασικά χαρακτηριστικά την κοινωνική αποσύνθεση, την αλληλεξάρτηση, την αδυναμία των θεσμών και τον παγκόσμιο χαρακτήρα της ανισότητας. Σήμερα, η παγκοσμιοποίηση συνεπάγεται εγγύτητα, δημοσιότητα και πυκνότητα των πληθυσμών. Η ανισότητα έχει αναδειχθεί σε παγκόσμιο φαινόμενο. Οι εντεινόμενες κοινωνικές αντιθέσεις οδηγούν στις μαζικές μετακινήσεις. Κι αυτός ο κόσμος, ο όλο και πιο ενοποιημένος και υπερβολικά άνισος, είναι πηγή αστάθειας και ανασφάλειας. Έχει ξεκινήσει η εποχή των συγκρούσεων κοινωνικού αποκλεισμού, απέναντι στις οποίες οι στρατιωτικές επεμβάσεις είναι καταφανώς ανεπαρκείς. Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα παγκόσμιο κοινωνικό ζήτημα που απαιτεί διάγνωση και απόκριση, όπως συνέβη κατά τον 19ο και τον 20ό αιώνα στα εθνικά κράτη της Ευρώπης. Και όπως συνέβη το 1944 σε διεθνές επίπεδο, με την πρωτοπόρο Διακήρυξη της Φιλαδέλφειας. Αυτό θα απαιτήσει πολιτικές ρύθμισης, αλληλεγγύης και συνεργασίας.

2.4.2.

Η δεύτερη διαρθρωτική αλλαγή έγκειται στο γεγονός ότι ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός αποκτά και πάλι μεγαλύτερη σημασία –και όχι μόνο στην ευρωπαϊκή γειτονία. Η γεωγραφική μας θέση μας επηρεάζει. Οι συρράξεις στην Ουκρανία, τη Συρία, το Ιράκ, τη Λιβύη και το Σαχέλ, για παράδειγμα, μας πλήττουν άμεσα σε πεδία όπως το εμπόριο, η τρομοκρατία των τζιχαντιστών, ο ενεργειακός εφοδιασμός ή οι ροές προσφύγων ή μεταναστών. Αυτό επηρεάζει το ευρωπαϊκό στρατηγικό πρότυπο, που στηρίζεται στη συνεργασία και τη θετική εξάρτηση από όρους.

2.4.3.

Η δήλωση της ισχύουσας στρατηγικής σύμφωνα με την οποία «η καλύτερη εγγύηση της ασφάλειάς μας είναι ένας κόσμος δημοκρατικών κρατών με χρηστή διακυβέρνηση» εξακολουθεί να αληθεύει. Αυτή η στρατηγική, όμως, έφερε στο φως κάποια κενά: 1. Σε γενικές γραμμές, η αντίληψη αυτή δεν απέδωσε τους προσδοκώμενους καρπούς, εκτός ορισμένων περιπτώσεων, κυρίως σε συνάρτηση με διαδικασίες προσχώρησης στην ΕΕ. 2. Υπάρχουν άλλες κοσμοθεωρίες, που διαμορφώνονται με βάση μια ιδιαίτερη ανάγνωση της θρησκείας (όπως το αυτοαποκαλούμενο «Ισλαμικό Κράτος») ή ένα είδος αυταρχικού εθνικισμού (όπως στην περίπτωση της Ρωσίας και της Κίνας, μεγάλων δυνάμεων που έχουν άμεση επιρροή στη διευρυμένη γειτονία της ΕΕ και οι οποίες έχουν μια αντίληψη της γεωπολιτικής που στηρίζεται στις ζώνες επιρροής). 3. Συχνά δεν ελήφθη υπόψη η ποικιλομορφία που χαρακτηρίζει τις χώρες με τις οποίες η ΕΕ επιχείρησε να δημιουργήσει επαφές. 4. Οι πολιτικές που εφαρμόζει στην πράξη η ΕΕ εμφανίζουν πολλές φορές ασυνέπεια σε σχέση με τη ρητορική που διακηρύσσει. 5. Η δημοκρατία και το κράτος δικαίου δεν μπορούν να επιβληθούν έξωθεν: πρέπει να αναπτυχθούν επιτόπου, πράγμα που δεν ελήφθη επαρκώς υπόψη.

2.5.

Κατά την υπεράσπιση των καθολικών αρχών και αξιών της, η ΕΕ καλείται να προσαρμόσει κατάλληλα τη στρατηγική της ώστε να τις προωθεί πιο αποτελεσματικά, μέσω αυτού που η ΕΥΕΔ αποκαλεί «ρεαλιστικό ιδεαλισμό».

3.1.

Το ότι η εξωτερική πολιτική είναι προέκταση της εσωτερικής πολιτικής αποτελεί διαπίστωση καθολικής αποδοχής. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, για να είναι αποτελεσματική πρέπει να επιδιώκει τους ίδιους στόχους, να είναι ενοποιημένη και συντονισμένη, χωρίς διασκορπισμό ως προς τις κεντρικές και κοινές πτυχές. Κατά την ΕΟΚΕ, οι δύο κύριοι πυλώνες μιας συνολικής στρατηγικής για την εξωτερική πολιτική οικοδομούνται εντός της ΕΕ.

3.1.1.

Ο πρώτος είναι το βασικό στοιχείο της ελκυστικότητας της ΕΕ ανά τον κόσμο: το πρότυπο ζωής της, που στηρίζεται στην ελευθερία και τα ανθρώπινα δικαιώματα και στην κοινωνική συνοχή του συνόλου του πληθυσμού. Δεν φαίνεται ρεαλιστικό να πιστεύει κανείς σε μια καλύτερα διαρθρωμένη, κοινή και αποτελεσματική εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας της ΕΕ, εάν δεν αντιστραφούν οι τάσεις αύξησης των οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων μεταξύ των μελών της, η αποδυνάμωση του κοινωνικού της προτύπου, τα κρούσματα έλλειψης αλληλεγγύης και εμπιστοσύνης, η αναδίπλωση προς τον εσωτερικό εθνικό χώρο, οι δυσχέρειες συμφωνίας για τις κοινές αποφάσεις, η αυξανόμενη αποστασιοποίηση των πολιτών ή, ακόμα, η αύξηση των λαϊκιστικών, ξενόφοβων και ευρωσκεπτικιστικών κινημάτων. Είναι απολύτως αναγκαίο να προωθήσουμε περαιτέρω την πολιτική ολοκλήρωση της ΕΕ, πιθανώς χάρη στην ενισχυμένη συνεργασία που προβλέπεται στις Συνθήκες, ώστε να μπορούμε να ελπίζουμε σε κυριαρχία μέσα σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, να λαμβάνουμε αποφάσεις που θα ανανεώσουν τον ενθουσιασμό για το ευρωπαϊκό όραμα και για ένα ανανεωμένο κοινωνικό συμβόλαιο, να εξομοιώσουμε τη λήψη αποφάσεων με τη δημοκρατία.

3.1.2.

Ο δεύτερος πυλώνας παραπέμπει σε περαιτέρω ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και στη θέσπιση κοινών πολιτικών και μέσων δράσης σε πεδία όπως οι μεταναστευτικές ροές, ο ενεργειακός εφοδιασμός, η κλιματική αλλαγή, η διεθνής τρομοκρατία, η επισιτιστική ασφάλεια, η εμπορική πολιτική, η καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος, ένα αποτελεσματικό ευρωπαϊκό σχέδιο επενδύσεων και δημιουργίας απασχόλησης, μια ευρωπαϊκή κοινωνική διάσταση, η συμπλήρωση της εσωτερικής αγοράς. Ο μόνος τρόπος για να αντιστραφεί η αποστασιοποίηση των ευρωπαίων πολιτών, για να αισθανθούν Ευρωπαίοι και να δεσμευτούν υπέρ της Ένωσης, είναι να αλλάξει πορεία η ΕΕ: να αναδειχθεί σε παράγοντα προώθησης της ασφάλειας, της ελευθερίας και της ευημερίας τους, σε συνήγορο της ισότητας, στην Ευρώπη και ανά τον κόσμο.

3.2.

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, η βελτίωση της ευρωπαϊκής ενιαίας αγοράς —βιομηχανική πολιτική, χρηματοπιστωτικό σύστημα, πολιτικές μεταφορών και τηλεπικοινωνιών, ψηφιακές τεχνολογίες, αμυντικές βιομηχανίες— αποτελεί προτεραιότητα για την ΕΕ. Ομοίως, η εξωτερική πολιτική θα πρέπει να αντιμετωπίσει έναν αυξανόμενο αριθμό ζητημάτων που σχετίζονται με άλλες πολιτικές της ΕΕ, μεταξύ άλλων στους τομείς της κοινωνίας, του περιβάλλοντος, της ενέργειας, των ψηφιακών τεχνολογιών, της οικονομίας, της βιομηχανίας και των μεταφορών. Επίσης, πρέπει να καθοριστεί ένα μακροπρόθεσμο όραμα στο οποίο η εξωτερική οικονομική πολιτική θα αποτελεί τον κεντρικό πυλώνα για την προώθηση του εμπορίου και των επενδύσεων. Επιπλέον, επείγει να αποκτήσουμε μια κοινή ενεργειακή πολιτική και μια επίσης κοινή πολιτική για τη μετανάστευση και το άσυλο.

3.3.

Στο νέο γεωστρατηγικό παγκόσμιο πλαίσιο, η ΕΕ δεν έχει άλλη επιλογή από την ανάπτυξη των ικανοτήτων της στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας. Αυτό απαιτεί αναπόφευκτα πιο ενοποιημένη εξωτερική πολιτική —τα κράτη μέλη είναι ολοένα λιγότερο σημαντικά σε διεθνές επίπεδο και η κοινή δράση ευνοεί τους πάντες— και μεγαλύτερη έμφαση στην ευρωπαϊκή αμυντική πολιτική. Και όλα αυτά με μια πολύ ευρύτερη αντίληψη περί ασφάλειας και άμυνας από την απλή χρήση ισχύος. Ταυτόχρονα, ωστόσο, επιβεβαιώνεται ότι η αμυντική πολιτική πρέπει να χρησιμοποιείται προληπτικά, καθώς έχει επίσης αποθαρρυντική λειτουργία αλλά ταυτόχρονα αποτελεί έσχατο μέσο, όταν τα ζωτικά συμφέροντα και η ευθύνη προστασίας δεν μπορούν να προασπιστούν διαφορετικά. Αυτό απαιτεί μεγαλύτερη και καλύτερη αξιοποίηση των πόρων. Παρότι διαθέτει 28 διαφορετικές στρατιωτικές δομές, η ΕΕ δαπανά το 40 % των αμυντικών δαπανών των ΗΠΑ. Σε αυτό πρέπει να προστεθούν οι σημαντικές αλληλεπικαλύψεις και η ισχνή ανάπτυξη της αμυντικής βιομηχανίας, μεταξύ άλλων. Απαιτούνται συνεπώς περισσότεροι πόροι και κοινά μέσα σχεδιασμού και ελέγχου. Οι κυβερνήσεις και οι πολίτες της ΕΕ πρέπει να έχουν επίγνωση ότι η ασφάλεια, η ευημερία και η ελευθερία είναι άρρηκτα συνδεδεμένες. Η μεγαλύτερη στρατηγική αυτονομία της ΕΕ όσον αφορά την άμυνα δεν πρέπει ωστόσο ούτε να αντιβαίνει ούτε να ανταγωνίζεται τη διατλαντική σχέση, ενώ πρέπει να συμβαδίζει με τις συμμαχίες και τους οργανισμούς στους οποίους συμμετέχει η πλειονότητα των χωρών της ΕΕ, και ιδίως το ΝΑΤΟ, που συνεχίζει να αποτελεί το θεμέλιο της συλλογικής της άμυνας.

3.4.

Η ευρωπαϊκή πολιτική άμυνας πρέπει να επικεντρωθεί σε δύο θεμελιώδη πεδία: 1. την τρέχουσα γεωπολιτική κατάσταση που ορίζει πως η ΕΕ, ως θεματοφύλακας της ασφάλειας έξω από τα σύνορά της, πρέπει να επικεντρωθεί στη διευρυμένη γειτονία της και στη στήριξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη συμβολή στην ανάπτυξη των γειτονικών χωρών· και 2. τη συνεισφορά της στην ελεύθερη πρόσβαση στα παγκόσμια δημόσια αγαθά και σε μια διεθνή τάξη που θα βασίζεται σε κανόνες.

3.5.

Η αμυντική βιομηχανία της ΕΕ καλείται να αναλάβει καθοριστικό ρόλο για την επίτευξη της στρατηγικής αυτονομίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ανταγωνιστικότητά της αποτελεί αξία που υπερβαίνει σαφώς τα συμφέροντα του ιδιωτικού τομέα. Πρέπει να ξεπεράσει τον κατακερματισμό της. Η επιτυχία της διαδικασίας αυτής συνδέεται άρρηκτα με την αξιοποίηση ορισμένων καίριων εργαλείων, όπως η εφαρμογή σχεδίων συνεργασίας, η διάθεση των κατάλληλων πόρων στην προσεχή προπαρασκευαστική δράση (3) και η καθιέρωση ειδικής γραμμής του προϋπολογισμού στο προσεχές πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο.

3.6.

Η ιδέα ότι η σταθερότητα της πραγματικής μας γειτονίας —των γειτόνων μας και των γειτόνων τους— είναι απαραίτητη για τη δική μας σταθερότητα εφαρμόζεται κατά τρόπο εξαιρετικά άμεσο όσον αφορά την τρομοκρατική απειλή που προέρχεται από το αυτοαποκαλούμενο Ισλαμικό Κράτος. Αυτό σημαίνει, π.χ., ότι η εξεύρεση πολιτικής λύσης στον πόλεμο της Συρίας αποτελεί ευθύνη που επηρεάζει άμεσα την ΕΕ. Αυτό επειδή συνεπάγεται τη δράση για ένα από τα αίτια του προβλήματος. Συνεπάγεται επίσης τη βελτίωση του έργου συντονισμού όσον αφορά τον αγώνα εναντίον της τρομοκρατίας και τις υπηρεσίες πληροφοριών. Η αύξηση της ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των κρατών μελών πρέπει να καταστεί επιτακτική, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας ευρωπαϊκής υπηρεσίας πληροφοριών. Επιπλέον, είναι αναγκαία η κατάρτιση συνολικής αντιτρομοκρατικής στρατηγικής που θα αναλύει τα αίτιά της, θα αποφεύγει τη σύγκρουση θρησκευτικών αντιλήψεων και, αντιθέτως, θα καλλιεργεί τη συνεργασία μεταξύ κοινοτήτων με διαφορετικές πεποιθήσεις στον αγώνα κατά του τρομοκρατικού φανατισμού. Έχει ιδιαίτερη σημασία η στήριξη του αραβο-μουσουλμανικού κόσμου (που είναι το κύριο θύμα των επιθέσεων του κακώς αποκαλούμενου Ισλαμικού Κράτους) ώστε να αντιμετωπίσει αυτή την απειλή στο εσωτερικό του. Ταυτόχρονα, η καταπολέμηση της πώλησης και διακίνησης όπλων ή των πηγών χρηματοδότησης πρέπει να αποτελεί μέρος μιας ευρωπαϊκής στρατηγικής κατά της τρομοκρατικής δράσης. Οι σχέσεις της κοινωνίας των πολιτών της ΕΕ με αυτή της διευρυμένης γειτονίας μας μπορούν να επιτελέσουν θετικό ρόλο προς τούτο.

3.7.

Θα ήταν σκόπιμο λοιπόν να γίνει πιο ευέλικτη η εξωτερική δράση. Η αύξηση της ευελιξίας δεν πρέπει να οδηγήσει σε κατακερματισμό. Πρέπει να επιτευχθεί με την πλήρη αξιοποίηση των μηχανισμών που προβλέπουν η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ) και η Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ). Θεωρείται, λοιπόν, αναγκαίο να προσφεύγουν συχνότερα τα κράτη μέλη σε εποικοδομητική αποχή κατά τις εργασίες του Συμβουλίου που αφορούν την ΚΕΠΠΑ και την ΚΠΑΑ. Επί του προκειμένου, για την ενίσχυση της διεθνούς ασφάλειας, η ΕΟΚΕ παραπέμπει, για μία ακόμη φορά, στην αναγκαιότητα της υποστήριξης ορισμένων αξιών σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, ιδιαιτέρως δε στην τήρηση του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Ωστόσο, όταν δεν μπορεί να βρεθεί ικανοποιητική λύση βάσει των υφιστάμενων μηχανισμών, θα χρειάζεται να συγκροτούνται ειδικές ομάδες —στις οποίες θα πρέπει να συμμετέχει η Ύπατη Εκπρόσωπος ή, ελλείψει αυτής, άλλες υπηρεσίες των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων—, ούτως ώστε η αρχή της ομοφωνίας να μην υπονομεύει τις δυνατότητες της Ένωσης στην εξωτερική πολιτική. Το Δίκτυο Πράσινης Διπλωματίας (GDN — Green Diplomacy Network), που θεσπίστηκε αρχικά για την προώθηση της ενσωμάτωσης των περιβαλλοντικών στόχων στις εξωτερικές σχέσεις της ΕΕ και το οποίο διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην κινητοποίηση και στον συντονισμό των διπλωματικών ενεργειών της ΕΕ ενόψει της COP 21, μπορεί να χρησιμεύσει ως πρότυπο για άλλα δίκτυα.

3.8.

Δεν πρέπει η ΕΕ να περιμένει την επόμενη κρίση για να αποκτήσει περισσότερα μέσα άσκησης εξωτερικής πολιτικής. Τα εν λόγω μέσα πρέπει να είναι προσαρμοσμένα στους στόχους και να μην εμφανίζουν σημαντικές διακυμάνσεις αναλόγως με τη συγκυρία. Συν τοις άλλοις, πρέπει να εντοπιστούν τα πεδία εκείνα στα οποία η ΕΕ δεν διαθέτει επαρκή μέσα. Έτσι, θα μπορούσε η ΕΕ να ενεργεί προδραστικά, αντί να περιορίζεται σε δράσεις απόκρισης, όπως συνέβη τα τελευταία χρόνια στις διάφορες κρίσεις. Πρέπει να αυξηθεί ο προϋπολογισμός της ενωσιακής εξωτερικής πολιτικής και δη ως προς την ανθρωπιστική, τη μεταναστευτική, την αναπτυξιακή, την εκπαιδευτική, την αντιτρομοκρατική και τη διπλωματική δράση, καθώς και την ενίσχυση της οργανωμένης κοινωνίας πολιτών.

4.1.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι με τη νέα στρατηγική αναθεωρείται η ανάλυση, εκ μέρους της ΕΕ, του διεθνούς πλαισίου, καθώς και του ρόλου που προτίθεται να διαδραματίζει στο μέλλον. Κρίνεται ζωτικής σημασίας να αλλάξει η φρασεολογία, με βάση την ενεργό δραστηριοποίηση υπέρ της ισότητας μεταξύ των πολιτών από άποψη ασφάλειας, ελευθερίας και ευημερίας, ενώ πρέπει επίσης να εξαρθούν τα πλεονεκτήματα της ΕΕ. Μεταξύ αυτών, η μεγαλύτερη εσωτερική αγορά ανά τον κόσμο, μια ενεργός εμπορική πολιτική, η πιο πλούσια πολιτική συνεργασίας και ανθρωπιστικής βοήθειας ανά τον κόσμο, ένας τρόπος ζωής που θεμελιώνεται στον σεβασμό του κράτους δικαίου και των δημοκρατικών αρχών, ένα κοινωνικό πρότυπο που στηρίζεται στην οικονομική και κοινωνική συνοχή, η προάσπιση ενός προτύπου βιώσιμης ανάπτυξης με βάση την καταπολέμηση των ανισοτήτων και την προστασία του περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένου του καθορισμού αποφασιστικών στόχων της πολιτικής για το κλίμα.

4.2.

Η έλλειψη εσωτερικής συνοχής και πολιτικής βούλησης περιόρισαν παραδοσιακά τον ρόλο της παγκοσμίως. Η ΕΕ δεν φιλοδοξεί να αναδειχθεί σε υπερδύναμη, αλλά να προβάλει πιο αποτελεσματικά την ισχύ της. Πρέπει, λοιπόν, να επικεντρωθεί στα πεδία στα οποία μπορεί να προσπορίσει με τη δράση της πρόσθετα οφέλη και να έχει σημαντικότερη επίδραση, ιδίως όσον αφορά το γειτονικό περιβάλλον της και οργανισμούς όπως ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), η Παγκόσμια Τράπεζα ή η Ομάδα των 20, όπου δεν υπάρχει επαρκής συντονισμός μεταξύ των κρατών μελών, γεγονός που περιορίζει την ικανότητα της ΕΕ να επηρεάζει τα πράγματα. Η ΕΟΚΕ θεωρεί θετική, από αυτή την άποψη, την πρόταση του Συμβουλίου και της Επιτροπής του Οκτωβρίου του 2015 για καθιέρωση ενιαίας εκπροσώπησης της ευρωζώνης στο ΔΝΤ και σε άλλους διεθνείς οργανισμούς.

4.3.

Η ΕΕ μπορεί να εξακολουθήσει να ασκεί την παραδοσιακή της προληπτική και πολυμερή διπλωματία με στόχο να αποτελεί μια ρυθμιστική και συνεργάσιμη δύναμη. Η υπεράσπιση μιας παγκόσμιας τάξης δεκτικής και βασισμένης σε κανόνες συνιστά βασικό στοιχείο της ταυτότητας της ΕΕ στη διεθνή σκηνή. Ως ισχυρός εμπορικός εταίρος, η ΕΕ αντλεί τα οφέλη ενός διασυνδεδεμένου κόσμου στα πεδία της ενέργειας, των χρηματοπιστωτικών, του κυβερνοχώρου ή των θαλάσσιων οδών (περίπου το 90 % του εξωτερικού της εμπορίου γίνεται διά θαλάσσης). Η πυρηνική και η ενεργειακή ασφάλεια πρέπει να παραμείνουν αντικείμενο προσοχής.

4.4.

Επίσης, πρέπει να συνεχίσει τη συνεργασία της με τις διάφορες ενώσεις περιφερειακής συνεργασίας, όπως η Οικονομική Κοινότητα των Δυτικοαφρικανικών Κρατών (Ecowas), η Ένωση Κρατών της Νοτιοανατολικής Ασίας (ASEAN) και η Κοινή Αγορά του Νότου (Mercosur).

4.5.

Η ΕΕ οφείλει να διευκολύνει μια δημοκρατική διακυβέρνηση χωρίς αποκλεισμούς, προωθώντας τη συμμετοχή των αναδυόμενων οικονομιών στα πολυμερή θεσμικά όργανα με σκοπό την ειρηνική εκτόνωση των εντάσεων και την αποθάρρυνση της δημιουργίας εναλλακτικών ή εχθρικών προς τους σημερινούς μηχανισμών διακυβέρνησης.

4.6.

Η ΕΕ οφείλει να προασπίζει τις αρχές και τις αξίες της: την οικουμενικότητα και το αδιαίρετο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τη δράση για την κατάργηση της θανατικής ποινής, την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών, την προστασία των δικαιωμάτων των ατόμων με διαφορετική σεξουαλική ταυτότητα (ΛΟΑΔΜ). Πρέπει, λοιπόν, να στηρίζει την εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας της στο κοινωνικό της πρότυπο, που αποτελεί το θεμέλιο της ασφάλειας, της ελευθερίας και της ευημερίας της.

5.1.

Η σημερινή χάραξη της συνολικής στρατηγικής θα πρέπει να γίνει σαφώς με γνώμονα τη σημασία της ανατολικής και νότιας γειτονίας της ΕΕ για την ασφάλεια και την ευημερία της ίδιας της ΕΕ. Επίσης, πρέπει να δίνει τη δυνατότητα στην ΕΕ να ασκεί μεγαλύτερη επιρροή στις σημαντικές εξελίξεις σε αυτές τις περιοχές με μέλημα την αντιμετώπιση και τη ρύθμιση των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών. Και θα πρέπει, στο σύνολο των προτεραιοτήτων, να κυριαρχούν δύο οριζόντιες πτυχές: η βιώσιμη ανάπτυξη και η ενίσχυση των οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών (4)  (5).

5.2.

Η διευρυμένη ή στρατηγική γειτονία (από το Σαχέλ ως τον Περσικό Κόλπο και από την Κεντρική Ασία ως την Αρκτική) συνιστά σημαντικότατο πεδίο, όχι μόνο για την εξωτερική δράση της ΕΕ, αλλά και για την εσωτερική διάσταση των κρατών μελών. Ο γεωγραφικός αυτός χώρος υφίσταται στις μέρες μας βαθύτατη κοινωνική και θεσμική αποσύνθεση με πολλαπλές αιτίες, όπως οι πολεμικές συγκρούσεις, οι αναγκαστικοί εκτοπισμοί πληθυσμών, η διεθνής τρομοκρατία, η κατάρρευση των κρατικών δομών, η διαφθορά, το οργανωμένο έγκλημα, οι παλινδρομήσεις αυταρχισμού —όπως στην Τουρκία— ή η σθεναρή στάση δυνάμεων όπως η Ρωσία και οι υβριδικές και στρατιωτικές επιθέσεις. Όλα αυτά συνεπάγονται βαθιές δομικές προκλήσεις σε βάθος χρόνου και με πολλές προεκτάσεις για την ΕΕ.

5.3.

Έναντι αυτής της αποκαρδιωτικής πραγματικότητας, η ΕΕ οφείλει να αναλάβει περισσότερες ευθύνες για τη βελτίωση της ασφάλειας και της κοινωνικής και οικονομικής κατάστασης των γειτονικών της χωρών. Δεν πρέπει η ΕΕ να σταματήσει να προασπίζεται τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου, τα θεμελιώδη ανθρώπινα και κοινωνικά δικαιώματα —μεταξύ των οποίων τα δικαιώματα του συνεταιρίζεσθαι και των συλλογικών διαπραγματεύσεων— στις γειτονικές της χώρες· προς τούτο, κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική η στήριξη της τοπικής κοινωνίας πολιτών —συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών εταίρων—, καθώς και η διαφύλαξη της ανεξαρτησίας τους.

5.4.

Η ΕΟΚΕ κρίνει θετική την επανεξέταση της ευρωπαϊκής πολιτικής γειτονίας και τη σύνδεση της αστάθειας, της φτώχειας, της ανισότητας και της έλλειψης ευκαιριών με την εξασθένηση και τη ριζοσπαστικοποίηση μέρους του πληθυσμού. Υπό αυτή την έννοια, η εξωτερική δράση μπορεί να δημιουργήσει συνέργειες χάρη στον συνδυασμό της ασφάλειας με την ανάπτυξη και το εμπόριο. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, πρέπει να τερματιστούν οι παραβιάσεις του δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι και της ελεύθερης οργάνωσης των επιχειρηματιών, των εργαζομένων και των οργανώσεων του τριτογενούς τομέα. Πρέπει, επίσης, να διευκολυνθεί η δημιουργία μηχανισμών έγκαιρης προειδοποίησης για την πρόληψη ενδεχόμενων μελλοντικών κρίσεων.

5.5.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι πρέπει να διατηρηθεί μια αυστηρή, αλλά όχι περιοριστική, προσέγγιση στο θέμα της διευρυμένης και πιο ελεύθερης χορήγησης θεωρήσεων, πάντα σε συνάρτηση με ελέγξιμες μεταρρυθμίσεις.

5.6.

Στενά συνδεδεμένη με τη γειτονία αυτή είναι η αφρικανική ήπειρος, η οποία, κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ, θα πρέπει να αποτελέσει τη δεύτερη περιοχή προτεραιότητας για την εξωτερική πολιτική της ΕΕ. Όχι μόνον επειδή από εκεί προέρχεται μεγάλο μέρος των προκλήσεων, αλλά και λόγω των δυνατοτήτων ανάπτυξης συμμαχιών που μπορούν να συμβάλουν στην οικονομική ανάπτυξη και την παγκόσμια διακυβέρνηση (6). Το Θεματολόγιο του 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη και η συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα αποτελούν σαφώς ευκαιρία σύναψης και ενίσχυσης συμπράξεων με την Αφρική.

5.7.

Από γεωπολιτική σκοπιά, η σταθερότητα της διευρυμένης γειτονίας μας συνεπάγεται επίσης την αντιμετώπιση των μεγάλων δυνάμεων που την επηρεάζουν περισσότερο, ιδίως της Ρωσίας και της Κίνας. Η ανανεωμένη ρωσική αποφασιστικότητα και η κινεζική πολιτική «Μία ζώνη, ένας δρόμος» (τεράστιες επενδύσεις σε υποδομές συνδεσιμότητας) καθιστά αναγκαιότερη από ποτέ την απάντηση της ΕΕ στις δύο αυτές δυνάμεις με μία φωνή, και όχι με 28.

5.8.

Όσον αφορά την κρίση των προσφύγων, η ΕΟΚΕ κρίνει απαραίτητο να αποκτήσει η ΕΕ μια κοινή πολιτική σε θέματα ασύλου και προσφύγων, η οποία πρέπει να ασκείται από ενωσιακό θεσμικό όργανο· κάτι τέτοιο θα αποτελούσε την εγγύηση ότι τα κράτη μέλη θα ανταποκρίνονται στις ευθύνες τους κατά τρόπο κοινό, αναλογικό και αλληλέγγυο. Η ενίσχυση των διαύλων για τη νόμιμη μετανάστευση έχει επίσης καθοριστική σημασία, τόσο για την ικανοποίηση των αιτήσεων εργασίας και ασύλου, όσο και για την κάλυψη των αναγκών της ΕΕ σε μετανάστες —λόγω της δημογραφικής συρρίκνωσης—, αλλά και για την αποτροπή της εμπορίας ανθρώπων. Εξίσου απαραίτητη κρίνεται η τήρηση του διεθνούς και του ενωσιακού δικαίου, η εξεύρεση μιας ενωσιακής λύσης για την ανθρωπιστική κρίση που πλήττει άτομα ευρισκόμενα ήδη εντός της Ένωσης, καθώς και η αύξηση των μέσων για την προστασία των κοινών συνόρων και τη διάσωση στα θαλάσσια ύδατα, αλλά και η δημιουργία της Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής, που έχει ήδη προταθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

6.1.

Πρέπει η ΕΕ να εναρμονίσει τις εσωτερικές και εξωτερικές πολιτικές της με τους στόχους του Θεματολογίου του 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Στην αναπτυξιακή της πολιτική, η ΕΕ οφείλει να δώσει ιδιαίτερη έμφαση στο πρόγραμμα δράσης της Αντίς Αμπέμπα. Η συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα κατέδειξε περίτρανα ότι ο κόσμος κατευθύνεται αναπόδραστα προς μια πράσινη οικονομία. Η ΕΕ διαδραματίζει πρωτοποριακό ρόλο στη διαδικασία αυτή.

6.2.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει τις προσπάθειες διοχέτευσης εκ νέου της επίσημης αναπτυξιακής βοήθειας στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, τη χρηματοδότηση της «νέας συμφωνίας» δέσμευσης για τα ασταθή κράτη, τη στρατηγική αξιολόγηση της βοήθειας υπέρ της ισότητας των φύλων, την αύξηση της συνεισφοράς υπέρ της προστασίας της βιοποικιλότητας, καθώς και τη δέσμευση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ) να συμβάλει στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, καθώς και τη δέσμευση, κατά τη συμφωνία του Παρισιού, για χρηματοοικονομική στήριξη των αναπτυσσόμενων χωρών με 200 δισεκατ. δολάρια ετησίως έως το 2020.

6.3.

Θα πρέπει να ενισχυθεί η οικονομική διάσταση της ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας, χωρίς να περιορίζεται στο εμπορικό πεδίο. Απαιτείται, επίσης, να στηριχθούν η κατάρτιση, η καινοτομία και η επιχειρηματικότητα, γιατί η σταθεροποίηση των γειτόνων μας εξαρτάται από την οικονομική και κοινωνική τους ανάπτυξη. Χώρες όπως η Τυνησία, ο Λίβανος ή η Ιορδανία, μεταξύ άλλων, θα έπρεπε να επωφεληθούν από αναπτυξιακό πρόγραμμα που θα βοηθήσει την ενδυνάμωση της οικονομίας τους. Η συνδρομή στις τρίτες χώρες προκειμένου να υλοποιήσουν τη μετάβαση σε οικονομίες χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών, μεταξύ άλλων μέσω της αποτελεσματικής μεταβίβασης τεχνολογίας και της συνεργασίας, παρέχει αμοιβαίες ευκαιρίες.

6.4.

Η ΕΟΚΕ παρατηρεί ότι η κλιματική αλλαγή αποτελεί παράγοντα που συμβάλλει στη μετανάστευση λόγω κρατικής αστάθειας, ανασφάλειας και έλλειψης πόρων. Η ΕΕ πρέπει να υποστηρίξει τις αναπτυσσόμενες χώρες, ιδίως τις πιο ευάλωτες, να τις συνδράμει στην απευθείας μετάβαση σε οικονομίες χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών και στην ενίσχυση της κλιματικής τους αντοχής.

6.5.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι, παρά τους σημερινούς δημοσιονομικούς περιορισμούς σε πολλά κράτη μέλη, ο στόχος της διάθεσης του 0,7 % τουλάχιστον του ακαθάριστου εθνικού εισοδήματος (ΑΕΕ) υπέρ της επίσημης αναπτυξιακής βοήθειας πρέπει να εξακολουθεί να αποτελεί προτεραιότητα. Εξίσου σημαντικό ζήτημα είναι να αποκτήσουν μεγαλύτερη συνάφεια μεταξύ τους οι αναπτυξιακές πολιτικές και να προωθηθεί περαιτέρω ο συντονισμός των κρατών μελών και των θεσμικών οργάνων της ΕΕ (7).

6.6.

Στη χρηματοδότηση των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης (ΣΒΑ) πρέπει να συμμετέχουν κάθε είδους παράγοντες, μη εξαιρουμένης της κοινωνίας πολιτών και των αναπτυξιακών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων· πρέπει δε να ενταχθούν περισσότερο οι κοινωνικοί εταίροι στη διαχείριση των προγραμμάτων (8).

6.7.

Κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ, θα πρέπει να εισαχθούν τροποποιήσεις στο σύστημα χορήγησης ευρωπαϊκών αναπτυξιακών πόρων, ώστε να γίνει πιο ευέλικτο, ευρύτερης χρήσης και να προσαρμόζεται καλύτερα στις εκάστοτε συγκεκριμένες περιστάσεις. Προς τούτο, θα πρέπει, μεταξύ άλλων, να εισαχθούν λύσεις όπως οι συμφωνίες πλαίσιο, οι επιδοτήσεις λειτουργίας, οι κλιμακωτές επιχορηγήσεις, τα πολυετή σύμφωνα, οι πόροι για επείγουσες καταστάσεις ή η εφαρμογή της «εργαλειοθήκης», όπως έχει καθοριστεί στον διαρθρωμένο διάλογο (9).

7.1.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τις ελεύθερες συναλλαγές, έναν από τους πυλώνες της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παράλληλα, θεωρεί αναγκαίο να λαμβάνονται υπόψη οι ασυμμετρίες μεταξύ διαπραγματευόμενων μερών και η τήρηση των θεμελιωδών εργασιακών δικαιωμάτων, καθώς και των περιβαλλοντικών κανόνων. Ταυτόχρονα, συνεχίζει να στηρίζει την πολυμερή προσέγγιση στη ρύθμιση του εμπορίου από τον ΠΟΕ. Ακόμη, κατά την ΕΟΚΕ, πρέπει να επανεξεταστεί εις βάθος, στο κείμενο των συμφωνιών, η συμμετοχή, συμβουλευτική και πραγματική, των αντιπροσωπευτικότερων οργανώσεων της οργανωμένης κοινωνίας πολιτών (10).

7.2.

Οι μεγα-συμφωνίες —όπως η Εταιρική Σχέση του Ειρηνικού (TPP), η Συνολική Οικονομική και Εμπορική συμφωνία (CETA), η Διατλαντική Εταιρική Σχέση Συναλλαγών και Επενδύσεων (TTIP), οι συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών με την Ιαπωνία και την Ινδία ή η περιφερειακή ολοκληρωμένη συμφωνία οικονομικής εταιρικής σχέσης (RCEP)—, πέρα από τις καθαρά εμπορικές πτυχές τους, λαμβάνουν πλέον αδιαμφισβήτητες γεωπολιτικές διαστάσεις. Και συγκεντρώνουν το αυξανόμενο ενδιαφέρον της κοινωνίας πολιτών, δεδομένου ότι επηρεάζουν κανόνες και πρότυπα με σημαντικό αντίκτυπο στον τρόπο ζωής της. Αυτό αποκτά εξέχουσα σημασία στο ζήτημα της επίδρασης που θα έχουν επί της δημοκρατικής λήψης αποφάσεων οι μηχανισμοί επίλυσης διαφορών μεταξύ επενδυτών και κρατών και οι επιτροπές νομοθετικής συνεργασίας.

7.3.

Η πρόκληση που αντιμετωπίζει η ΕΕ στο πεδίο αυτό έγκειται στο γεγονός ότι, ενώ διανοίγονται οικονομικές και γεωστρατηγικές προοπτικές, πρέπει να κατοχυρωθούν οι κανόνες και τα πρότυπα της ΕΕ, οι δημόσιες υπηρεσίες και η διαφύλαξη των κύριων πεδίων πολιτικής ρύθμισης, όπως είναι οι κανόνες στους τομείς της υγείας, της εργασίας και της προστασίας του περιβάλλοντος (11). Η άποψη της ΕΟΚΕ, όπως και της κοινωνίας πολιτών, τάσσεται υπέρ της διασφάλισης της προστασίας των επενδυτών από τακτικά δικαστήρια ή, απουσία αυτών, από ανεξάρτητο διεθνές δικαστήριο που θα συσταθεί από τον ΟΗΕ. Και υπέρ της ουσιαστικής συμμετοχής της οργανωμένης κοινωνίας πολιτών στις συμφωνίες, που θα πρέπει να συνδυάζεται με μια πολιτική διαφανούς ενημέρωσης, σε πραγματικό χρόνο, τόσο για τις διαπραγματεύσεις όσο και για τις αποφάσεις που επηρεάζουν την κοινωνία πολιτών (12).

8.1.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η οργανωμένη κοινωνία πολιτών είναι ένα από τα συστατικά στοιχεία της δημοκρατίας. Μια κοινωνία πολιτών με ελευθερία και δικαιώματα, με ισχυρούς κοινωνικούς εταίρους, με πραγματική συμμετοχή στις αποφάσεις και με θεσμική αναγνώριση αποτελεί καίριο στοιχείο για την κατάκτηση και την εδραίωση της δημοκρατίας, για την αποτροπή παρεκτροπών αυταρχισμού, την τόνωση της οικονομικής ανάπτυξης, την οικοδόμηση της ειρήνης, την προώθηση της κοινωνικής συνοχής, τον αγώνα υπέρ της ισότητας υπό τις διάφορες εκφάνσεις της, την προαγωγή και δημιουργία των αναγκαίων προϋποθέσεων για ένα πρότυπο βιώσιμης ανάπτυξης και τον εμπλουτισμό των θεσμών της δημοκρατίας. Είναι επίσης καθοριστική για τη σύσφιγξη των δεσμών με την κοινωνία πολιτών άλλων χωρών και περιοχών του κόσμου, μέσα από την ανάπτυξη δράσεων —παράλληλων προς τις καθαρά διπλωματικές—, οι οποίες είναι σημαντικότατες για την προσέγγιση παγκόσμιων ιστοριών, πολιτισμών, πεποιθήσεων και στόχων.

8.2.

Επομένως, η ΕΟΚΕ προτείνει να ενταχθεί ρητώς η πτυχή αυτή στην ΚΕΠΠΑ, μεταξύ των στόχων προτεραιότητας. Και να χρησιμοποιηθούν προς τούτο ποικίλα μέσα, όπως: τα ταμεία συνεργασίας και προώθησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων· η διπλωματική δράση και οι σχετικές απαιτήσεις· η πραγματική και ουσιαστική συμμετοχή της κοινωνίας πολιτών στις εμπορικές συμφωνίες και τις συμφωνίες σύνδεσης, με συμβουλευτικό ρόλο και όχι απλώς με παρουσία, ως μέλους της συμφωνίας και με αρμοδιότητες επί του συνόλου των κεφαλαίων· η ενίσχυση της πολιτικής σύμφωνα με την οποία οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε άλλες χώρες ή περιοχές πρέπει να τηρούν τις θεμελιώδεις συμβάσεις της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ) και να αναπτύσσουν τις πολιτικές εταιρικής κοινωνικής ευθύνης που εξαγγέλλει η ΕΕ.

8.3.

Επομένως, η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαίο να προβλέπεται η συμμετοχή της ευρωπαϊκής οργανωμένης κοινωνίας πολιτών στον προσδιορισμό και την εφαρμογή των στόχων και των προτεραιοτήτων της ΚΕΠΠΑ. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τον ρόλο της κοινωνίας πολιτών θα μπορούσαν να βελτιώσουν τα εξής στοιχεία:

9.1.

Πιστεύουμε ότι η ΕΟΚΕ, ως συμβουλευτικό όργανο των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων και ως εκπρόσωπος όλων των μεγάλων οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών των κρατών μελών, είναι η πλέον κατάλληλη για να αναλάβει ρόλο κύριου συνομιλητή της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ) και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ενίσχυση και περαιτέρω ανάπτυξη μιας αποτελεσματικής κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας της ΕΕ. Η πεποίθηση αυτή ενισχύεται από την τριμερή σύνθεσή της, τη σφαιρική θεώρηση, την ευρεία εμπειρία της και τις σχέσεις της με την κοινωνία πολιτών άλλων περιοχών του κόσμου, οι οποίες στηρίζονται, τις περισσότερες φορές, σε εντολή εκ μέρους διαφόρων ειδών διεθνών συμφωνιών που έχει συνάψει η ΕΕ: συμφωνιών σύνδεσης, στρατηγικών συνδέσεων, συμφωνιών ελεύθερων συναλλαγών, συμφωνιών με τις υποψήφιες για ένταξη χώρες (13).

9.1.1.

Προτείνουμε να διοργανώνεται στην ΕΟΚΕ ετήσια συνάντηση για την εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας, παρουσία της Ύπατης Εκπροσώπου και με συμμετοχή των κυριότερων ευρωπαϊκών οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών.

9.2.

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι θα ήταν πολύ θετικό να καθιερωθεί μια στρατηγική σχέση με την ΕΥΕΔ, με βάση την κοινή πεποίθηση αμφοτέρων ότι η κοινωνία πολιτών είναι σημαντική για την εξωτερική πολιτική της ΕΕ, ιδίως δε για την υλοποίηση συγκεκριμένων στόχων προτεραιότητας. Προς τούτο, η ΕΟΚΕ προτείνει να μελετηθούν από κοινού οι εν λόγω προτεραιότητες και ο τρόπος επισημοποίησης μιας συνεργασίας μεταξύ ΕΥΕΔ και ΕΟΚΕ.

9.3.

Η ΕΟΚΕ μπορεί να επικουρήσει την ΕΥΕΔ στην εκπόνηση έκθεσης αξιολόγησης όσον αφορά τη σημερινή κατάσταση της συμμετοχής της κοινωνίας πολιτών στον τομέα της ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής.

9.4.

Στο πεδίο της κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας, η ΕΟΚΕ θα εντείνει τη συνεργασία της με οργανισμούς του ΟΗΕ όπως η ΔΟΕ ή o Οργανισμός Επισιτισμού και Γεωργίας (FAO).

20.7.2016   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 264/11

Εισηγήτρια:

η κ. Laura GONZÁLEZ DE TXABARRI ETXANIZ

Συνεισηγήτρια:

η κ. Dorthe ANDERSEN

1.1

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) πιστεύει ότι, στη σημερινή πολιτική συγκυρία, τόσο η Επιτροπή όσο και τα κράτη μέλη πρέπει να καταβάλουν ιδιαίτερες προσπάθειες ώστε να εγγυώνται και να προάγουν την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων, καταργώντας κάθε μορφή διακρίσεων λόγω εθνικότητας, αποφεύγοντας αδικαιολόγητους περιορισμούς τόσο για τους εργαζόμενους όσο και για τις επιχειρήσεις—, δεδομένου ότι πρόκειται για θεμελιώδεις ελευθερίες που κατοχυρώνονται στη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), αλλά και για ένα από τα δημοφιλέστερα επιτεύγματα της διαδικασίας της ευρωπαϊκής οικοδόμησης. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει πρωτοβουλίες για την ενθάρρυνση και την προαγωγή της δίκαιης εργασιακής κινητικότητας εντός της ΕΕ, σύμφωνα, άλλωστε, και με τις εξαγγελίες της ολλανδικής προεδρίας και της Επιτροπής όσον αφορά την προώθηση της κινητικότητας.

1.2

Η εργασιακή κινητικότητα, όταν ασκείται υπό δίκαιες συνθήκες και ανταποκρίνεται σε θετική επιλογή, μπορεί να αποβεί εποικοδομητική και επωφελής για τους εργαζόμενους, τους εργοδότες και το σύνολο της κοινωνίας. Η εργασιακή κινητικότητα αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της εσωτερικής αγοράς και μπορεί να δημιουργήσει νέες ευκαιρίες απασχόλησης και ευημερία για τους Ευρωπαίους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Μπορεί να αποτελέσει σημαντικό στοιχείο για την επίτευξη των στόχων απασχόλησης και οικονομικής ανάπτυξης της ΕΕ, συντελώντας στην εξισορρόπηση του επιπέδου απασχόλησης μεταξύ κρατών μελών, προσφέροντας εργατικό δυναμικό και δεξιότητες εκεί όπου υπάρχει η αντίστοιχη ζήτηση· μπορεί να συμβάλει στην καλύτερη διάθεση του ανθρώπινου δυναμικού, ενώ μπορεί επίσης να προωθήσει τη μεταφορά γνώσης, την καινοτομία και την ανάπτυξη ικανοτήτων —πράγμα ιδιαίτερα σημαντικό σε έναν κόσμο τεχνολογικών αλλαγών. Παράλληλα, μπορεί να συντελέσει στον μετριασμό των επιπτώσεων της γήρανσης του εργατικού δυναμικού στη χώρα προορισμού.

1.3

Η εργασιακή κινητικότητα μπορεί επίσης, σε ορισμένες περιπτώσεις και σε συγκεκριμένους κλάδους, να προκαλέσει αυτό που είθισται να καλείται «διαρροή εγκεφάλων», δηλαδή τη φυγή ιδίως των νέων, από ορισμένες χώρες με υψηλά ποσοστά ανεργίας, σε αναζήτηση απασχόλησης ή καλύτερων εργασιακών ευκαιριών. Ταυτόχρονα, η θετική αξία της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων δεν πρέπει να υπονομεύεται ή να αμφισβητείται από ανυπόστατους φόβους για κάθε λογής καταχρήσεις.

1.4

Για την αποτροπή τέτοιου είδους καταστάσεων, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να προωθήσουν οικονομικές πολιτικές κατάλληλες για την ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης και της παραγωγικότητας και για τη δημιουργία ποιοτικής απασχόλησης σε όλα τα κράτη μέλη, ώστε να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης όλων των Ευρωπαίων πολιτών.

1.5

Η δίκαιη κινητικότητα προϋποθέτει να διασφαλίζεται η τήρηση των αρχών της ίσης μεταχείρισης και της απαγόρευσης των διακρίσεων για λόγους εθνικότητας, σύμφωνα με το ενωσιακό κεκτημένο, για τους Ευρωπαίους μετακινούμενους εργαζόμενους που ασκούν το δικαίωμα της ελεύθερης κυκλοφορίας, οι οποίοι υπόκεινται στις εργασιακές συνθήκες και τους μισθολογικούς κανόνες της χώρας υποδοχής, με πλήρη σεβασμό των εθνικών συστημάτων συλλογικών διαπραγματεύσεων και εργασιακών σχέσεων.

1.6

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να εξετάσει, σε συνεργασία με τους κοινωνικούς εταίρους, όλα τα αναγκαία ζητήματα που σχετίζονται με τους αποσπασμένους εργαζόμενους, ώστε να αντιμετωπιστούν αθέμιτες πρακτικές που οδηγούν σε κοινωνικό ντάμπινγκ. Επίσης, οποιοδήποτε νέο μέτρο σε ευρωπαϊκό επίπεδο πρέπει να σέβεται τις εθνικές αρμοδιότητες περί συλλογικών διαπραγματεύσεων και τα διάφορα συστήματα εργασιακών σχέσεων.

1.7

Όσον αφορά τους διασυνοριακούς/μεθοριακούς εργαζομένους, η ΕΟΚΕ κρίνει αναγκαία την παρακολούθηση της κατάστασης και τη συλλογή δεδομένων σε επίπεδο ΕΕ, ώστε να εξαλειφθούν τυχόν φραγμοί και να εξασφαλιστεί η ελεύθερη και δίκαιη κινητικότητα αυτών των εργαζομένων.

1.8

Η ΕΟΚΕ ζητά από την Επιτροπή να μην επιτρέψει την ανάπτυξη άλλων πρωτοβουλιών σε θέματα εσωτερικής αγοράς, οι οποίες θα καταλήξουν να επιτρέπουν το κοινωνικό ντάμπινγκ και τις καταχρήσεις, αλλά να μείνει πιστή στη δεδηλωμένη βούλησή της για την εξάλειψή τους (συμπεριλαμβανομένης της σχεδιαζόμενης πρωτοβουλίας για το διαβατήριο υπηρεσιών).

1.9

Η επιθεώρηση εργασίας καλείται να αναλάβει καίριο ρόλο για την εγγύηση της δίκαιης κινητικότητας. Για να καταστεί αυτό δυνατό, η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να παράσχουν αρκετές αρμοδιότητες και να μεριμνήσουν για τη δέουσα κατάρτιση και την επαρκή επάνδρωση με προσωπικό και χορήγηση πόρων στις εθνικές επιθεωρήσεις εργασίας και στις εποπτικές αρχές της αγοράς εργασίας, ενώ παράλληλα τάσσεται υπέρ της βελτίωσης ευρωπαϊκών διασυνοριακών μηχανισμών εποπτείας της αγοράς εργασίας, καθώς και της καλύτερης επιβολής προστίμων πέραν των συνόρων.

1.10

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την απλούστευση των κανόνων συντονισμού των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης και τη συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών για την εφαρμογή τους. Τονίζει δε ότι η όποια αναθεώρηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 883/2004 (1) πρέπει οπωσδήποτε να τηρεί την αρχή της ίσης μεταχείρισης των μετακινούμενων εργαζομένων, έτσι ώστε να αποτραπεί το ενδεχόμενο να χάνουν οι εν λόγω εργαζόμενοι κεκτημένα δικαιώματα ή να στερούνται εντελώς δικαιωμάτων λόγω της μετακίνησής τους για εργασία σε άλλο κράτος μέλος.

2.1

Η κατάρτιση της παρούσας διερευνητικής γνωμοδότησης της ΕΟΚΕ με θέμα «Μια δικαιότερη εργασιακή κινητικότητα εντός της ΕΕ» ζητήθηκε από την ολλανδική προεδρία, η οποία υπογραμμίζει στις προτεραιότητές της ότι «η κινητικότητα των εργαζομένων μπορεί να δώσει ώθηση στην οικονομική ανάπτυξη και την απασχόληση, ωστόσο τα μειονεκτήματά της πρέπει να αντιμετωπιστούν με την αύξηση της δημόσιας στήριξης για την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων».

2.2

Η ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων αποτελεί μία από τις θεμελιώδεις ελευθερίες της εσωτερικής αγοράς και έναν από τους πυλώνες της διαδικασίας ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Επιπλέον, είναι ένα από τα επιτεύγματα που περισσότερο εκτιμούν οι ευρωπαίοι πολίτες. Βασισμένη στην έννοια της ελεύθερης κυκλοφορίας, η εσωτερική αγορά συνέβαλε στην οικονομική ανάπτυξη, στην τόνωση της απασχόλησης και στη δημιουργία ευκαιριών για τους πολίτες, τους εργαζομένους και τις επιχειρήσεις. Η εργασιακή κινητικότητα, όταν ασκείται υπό δίκαιες συνθήκες, μπορεί να αποβεί επωφελής για τους εργαζόμενους, τις επιχειρήσεις και το σύνολο της κοινωνίας· πρέπει, επομένως, να αρθούν τα σχετικά εμπόδια ώστε να διευκολυνθεί όσο αυτό είναι δυνατό. Δεν θα πρέπει να είναι αποδεκτός ο αθέμιτος ανταγωνισμός ούτε οι διακρίσεις μεταξύ εργαζομένων στην εσωτερική αγορά.

2.3

Η κινητικότητα των εργαζομένων μπορεί επίσης να επισύρει πολλά μειονεκτήματα, τα οποία πρέπει να εξεταστούν ώστε να μειωθούν οι σχετικοί κίνδυνοι και να μπορούν οι εργαζόμενοι και οι επιχειρήσεις να επωφελούνται πλήρως από τις ευκαιρίες που προσφέρει.

2.4

Η ΕΕ επιδιώκει να ενισχύσει τη δίκαιη εργασιακή κινητικότητα στην Ευρώπη καταργώντας τους φραγμούς που την εμποδίζουν. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αναγγείλει στο πρόγραμμα εργασίας της για το 2016 ότι θα υποβάλει προτάσεις για την κινητικότητα των εργαζομένων όπου θα περιλαμβάνονται «μέτρα για την αντιμετώπιση των καταχρήσεων μέσω της καλύτερης επιβολής και του συντονισμού των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης, και […] μια στοχοθετημένη αναθεώρηση της οδηγίας για την απόσπαση των εργαζομένων» (2), προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι αθέμιτες πρακτικές που οδηγούν σε κοινωνικό ντάμπινγκ και φυγή εγκεφάλων, εξασφαλίζοντας την ίδια αμοιβή για την ίδια εργασία στον ίδιο τόπο, καθώς και για την προώθηση της εργασιακής κινητικότητας στην ΕΕ.

2.5

Αντικείμενο της παρούσας γνωμοδότησης είναι να εξετάσει τις διάφορες πτυχές της εργασιακής κινητικότητας μέσα σε ένα γενικότερο περιβάλλον αγορών εργασίας που εξακολουθούν να εμφανίζουν υψηλά ποσοστά ανεργίας και να υφίστανται βαθιές αλλαγές λόγω της παγκοσμιοποίησης, των κοινωνικών μεταβολών και της τεχνολογικής καινοτομίας.

2.6

Μετά από δεκαετίες όπου η ενδοενωσιακή κινητικότητα υπήρξε πολύ περιορισμένη, η διεύρυνση της ΕΕ, η κρίση που ξέσπασε το 2008 και η αύξηση της ανεργίας προκάλεσαν αύξηση της κινητικότητας των εργαζομένων. Το 2014 υπήρχαν περίπου 15 εκατ. μετακινούμενα άτομα στην ΕΕ, έναντι σχεδόν 12 εκατ. το 2006 (3). Το ίδιο έτος, ο αριθμός των μετακινούμενων εργαζομένων σε ηλικία εργασίας που εργάζονταν και ζούσαν σε άλλο κράτος μέλος ανερχόταν σε 8,3 εκατ. άτομα, που αντιστοιχούσαν στο 3,4 % της συνολικής εργατικής δύναμης, πέραν των 1,6 εκατ. ατόμων που ζούσαν σε μία χώρα ενώ εργάζονταν σε άλλη (μεθοριακοί εργαζόμενοι) (4).

2.7

Ωστόσο, η ελεύθερη κυκλοφορία πολιτών και εργαζομένων στην ΕΕ αμφισβητείται στις μέρες μας, λόγω διαφόρων παραγόντων. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για αυτήν την εξέλιξη. Τόσο οι περιορισμοί που επιβάλλονται στον χώρο Σένγκεν εκ μέρους ορισμένων κρατών μελών λόγω της εισροής προσφύγων (5), όσο και οι εξαιρέσεις από την ίση μεταχείριση των μετακινούμενων εντός της ΕΕ εργαζομένων που συμφωνήθηκαν με το Ηνωμένο Βασίλειο κατά τη συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 18ης και 19ης Φεβρουαρίου 2016 (6) ενδέχεται να πλήξουν ένα από τα πιο δημοφιλή επιτεύγματα της διαδικασίας της ευρωπαϊκής οικοδόμησης.

2.8

Η ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων και η κατάργηση κάθε μορφής διακρίσεων λόγω εθνικότητας είναι θεμελιώδεις αρχές που κατοχυρώνονται στη ΣΛΕΕ και πρέπει να εξασφαλίζονται και να προάγονται. Ομοίως, ο χώρος Σένγκεν αντιπροσωπεύει κεντρικό στοιχείο για τη διαδικασία ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και για την εύρυθμη λειτουργία της οικονομίας της Ένωσης. Η εξασφάλιση των ανοιχτών συνόρων και της δυνατότητας των πολιτών να κυκλοφορούν, να ζουν και να εργάζονται υπό ισότιμες συνθήκες σε οποιοδήποτε από τα κράτη μέλη πρέπει να συνιστά προτεραιότητα και ευθύνη της ΕΕ και των κρατών μελών της.

2.9

Δεδομένου ότι οποιαδήποτε πρωτοβουλία στον τομέα αυτόν επηρεάζει ιδιαίτερα τους εργαζομένους και τις επιχειρήσεις, η Επιτροπή πρέπει να διαβουλεύεται με τους κοινωνικούς εταίρους, τόσο σε κλαδικό όσο και σε διακλαδικό επίπεδο, σχετικά με την αναγκαιότητά της και με το ενδεχόμενο περιεχόμενό της. Επίσης, οποιοδήποτε νέο μέτρο σε ευρωπαϊκό επίπεδο πρέπει να σέβεται τις εθνικές αρμοδιότητες περί συλλογικών διαπραγματεύσεων και τα διάφορα συστήματα εργασιακών σχέσεων.

3.1

Η ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων ρυθμίζεται από το άρθρο 3 παράγραφος 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ) και από το άρθρο 4 παράγραφος 2 στοιχείο α) και τα άρθρα 20, 26 και 45 έως 48 της ΣΛΕΕ. Συνεπάγεται την κατάργηση κάθε διάκρισης λόγω ιθαγένειας μεταξύ των εργαζομένων των κρατών μελών, όσον αφορά την απασχόληση, την αμοιβή και τους άλλους όρους εργασίας. Συμπεριλαμβάνει την πρόσβαση σε δικαιώματα κινητικότητας, διαμονής και οικονομικά και κοινωνικά δικαιώματα, η βασική ρύθμιση των οποίων διέπεται από την οδηγία 2004/38/ΕΚ σχετικά με την ελεύθερη κυκλοφορία και διαμονή στην ΕΕ (7) και από την οδηγία 2014/54/ΕΕ σχετικά με μέτρα για τη διευκόλυνση της άσκησης του δικαιώματος εργασίας σε άλλο κράτος μέλος (8).

3.2

Η ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων περιλαμβάνει το δικαίωμά τους να διαμένουν σε ένα από τα κράτη μέλη με τον σκοπό να ασκούν εκεί ορισμένη εργασία σύμφωνα με τις νομοθετικές, κανονιστικές και διοικητικές διατάξεις που διέπουν την απασχόληση των εργαζομένων υπηκόων αυτού του κράτους μέλους. Ως εκ τούτου, περιλαμβάνει την ελευθερία της κυκλοφορίας αυτή καθεαυτή, καθώς και το δικαίωμα ίσης μεταχείρισης όσον αφορά, μεταξύ άλλων, την απασχόληση, τις κοινωνικές υπηρεσίες, την εκπαίδευση, την κατάρτιση.

3.3

Η εργασιακή κινητικότητα, όταν ασκείται υπό δίκαιες συνθήκες, μπορεί να αποβεί επωφελής για τους εργαζόμενους, τις επιχειρήσεις και το σύνολο της κοινωνίας. Μπορεί να αποτελέσει σημαντική ευκαιρία προσωπικής, οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης των πολιτών και εργαζομένων, και πρέπει επομένως να διευκολύνεται.

3.4

Η κινητικότητα αποτελεί καθοριστικό παράγοντα απασχολησιμότητας και ανάπτυξης δεξιοτήτων, μπορεί δε να αποτελέσει μέσο για την αντιμετώπιση των αποκλίσεων μεταξύ κρατών μελών ως προς τα επίπεδα απασχόλησης, βοηθώντας να αντισταθμιστεί η έλλειψη εργατικού δυναμικού, όπου υπάρχει, και να αξιοποιηθούν καλύτερα οι ικανότητες των εργαζομένων. Προσφέρει μεγαλύτερες ευκαιρίες απασχόλησης στους εργαζόμενους και ευρύτερο πεδίο για την ανεύρεση ταλέντων στους εργοδότες. Από αυτή την άποψη, η κινητικότητα μπορεί να αποτελέσει σημαντικό στοιχείο για την επίτευξη των στόχων απασχόλησης και οικονομικής ανάπτυξης της στρατηγικής «Ευρώπη 2020».

3.5

Η εργασιακή κινητικότητα μπορεί επίσης να χρησιμεύσει για την προώθηση της μεταφοράς γνώσεων, της καινοτομίας και της ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναμικού, καθοριστικής σημασίας στο γενικότερο περιβάλλον τεχνολογικών μεταβολών και παγκοσμιοποίησης. Υπό κατάλληλες συνθήκες, μία δίκαιη εργασιακή κινητικότητα αναμένεται να ευνοήσει την αλληλεπίδραση μεταξύ Ευρωπαίων πολιτών και να βελτιώσει την αμοιβαία γνωριμία και αποδοχή, συμβάλλοντας έτσι σε μια κοινωνία πιο ανεκτική και με λιγότερους αποκλεισμούς.

3.6

Δεν μπορούμε, όμως, να παραβλέπουμε ότι η εργασιακή κινητικότητα παρουσιάζει και ορισμένα μειονεκτήματα. Οι Ευρωπαίοι εργαζόμενοι που εργάζονται σε άλλο κράτος μέλος είναι ενίοτε, και για διάφορους λόγους, πιο ευάλωτοι στην εκμετάλλευση και στις διακρίσεις σε τομείς όπως η κοινωνική ασφάλιση, οι συνθήκες εργασίας και οι μισθοί, η πρόσβαση σε κοινωνικές παροχές και στην εκπαίδευση, τα φορολογικά ζητήματα κ.λπ. Όλα αυτά μπορούν επίσης να προκαλέσουν στρέβλωση του ανταγωνισμού μεταξύ των επιχειρήσεων, ιδίως σε κλάδους με μεγάλη ένταση ανθρώπινου δυναμικού, όπως η οικοδομή, και με μεγάλη συγκέντρωση πολύ μικρών επιχειρήσεων. Επιπλέον, η κινητικότητα μπορεί να επιφέρει χωρισμό των οικογενειών και δυσχέρειες ένταξης σε άλλη χώρα, ως αποτέλεσμα γλωσσικών, πολιτισμικών κ.ά. φραγμών. Η ΕΟΚΕ έχει καταρτίσει πολλές γνωμοδοτήσεις σχετικά με τη σημασία που έχει η στήριξη της κινητικότητας εντός της ΕΕ και η εξάλειψη των εμποδίων αυτών (9).

3.7

Η εμμονή δυσοίωνων οικονομικών προβλέψεων και υψηλών ποσοστών ανεργίας και η έλλειψη εργασιακών προοπτικών που παρατηρούνται σε ορισμένες χώρες της ΕΕ οδηγούν ορισμένους εργαζόμενους, ιδίως νέους, να αναζητούν εργασία ή καλύτερες μισθολογικές και εργασιακές συνθήκες σε άλλες χώρες. Αυτό μπορεί να έχει μια θετική πτυχή, δεδομένου ότι προσφέρει στους νέους τη δυνατότητα να εργαστούν σε άλλη χώρα, αποκτώντας εμπειρία και αναπτύσσοντας τις ικανότητές τους, αντί να είναι άνεργοι στη χώρα τους. Επιπλέον, όταν επιστρέψουν, η εμπειρία που θα έχουν αποκτήσει θα είναι επωφελής για τη χώρα τους. Παράλληλα, όμως, μπορεί να δημιουργήσει το πρόβλημα της λεγόμενης «διαρροής εγκεφάλων» και να επιδεινώσει τις συνέπειες της γήρανσης του πληθυσμού στις χώρες καταγωγής.

3.8

Ακόμη, μια υψηλή κινητικότητα ενδέχεται να δημιουργήσει σημαντικές προκλήσεις και να οδηγήσει σε εντάσεις στην αγορά εργασίας των χωρών προορισμού, κυρίως εάν η οικονομική κατάσταση δεν εγγυάται ένα ικανό επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης και δημιουργίας απασχόλησης ώστε να αποτρέπεται η αύξηση της ανεργίας.

3.9

Μια απαραίτητη προϋπόθεση για τη μεγιστοποίηση των πλεονεκτημάτων της εργασιακής κινητικότητας εντός της ΕΕ και για την παράλληλη μείωση των σχετικών κινδύνων, ώστε τόσο οι εργαζόμενοι όσο και οι επιχειρήσεις να μπορούν να επωφελούνται πλήρως από τις ευκαιρίες που προσφέρει η κινητικότητα αυτή, έγκειται στην προώθηση μιας οικονομικής πολιτικής με προσανατολισμό την τόνωση της οικονομικής ανάπτυξης, της παραγωγικότητας και της δημιουργίας απασχόλησης, που να επιτρέπει τη βελτίωση των συνθηκών ζωής σε όλες τις χώρες.

3.10

Η γενική αντίληψη που επικρατεί σε ορισμένες χώρες ότι η εργασιακή κινητικότητα μπορεί να επιφέρει κοινωνικό και μισθολογικό ανταγωνισμό, παράλληλα με την αβάσιμη εντύπωση περί κατάχρησης των δημόσιων και των κοινωνικών υπηρεσιών εκ μέρους των μετακινούμενων εργαζομένων —τον καλούμενο «κοινωνικό τουρισμό»—, τροφοδοτούν εχθρικά αισθήματα απέναντι στην εργασιακή κινητικότητα. Ως προς την εντύπωση αυτή, διάφορες μελέτες καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις ότι σημαντική αιτία εργασιακής κινητικότητας είναι η ύπαρξη υψηλότερων παροχών κοινωνικής παροχής σε ορισμένα κράτη σε σύγκριση με τις παροχές στις χώρες καταγωγής. Αυτό επιβεβαιώνεται και από την πιο περιορισμένη χρήση των παροχών αυτών από τους μετακινούμενους εντός της ΕΕ εργαζόμενους σε σχέση με τους υπηκόους της χώρας υποδοχής. Όταν κάνουν πιο εντατική χρήση ορισμένων παροχών, αυτό οφείλεται σε ειδικές κοινωνικο-οικονομικές περιστάσεις που αντιμετωπίζουν οι μετακινούμενοι εργαζόμενοι (10). Οι μελέτες καταδεικνύουν ότι η σχέση μεταξύ κινητικότητας και κοινωνικών παροχών είναι ελάχιστη, ενώ πολύ περισσότερο καθοριστικό είναι το ποσοστό ανεργίας στη χώρα ή το μισθολογικό επίπεδο (11).

4.1.1

Ομοίως, πρέπει να υπερκερασθούν τα διοικητικά, θεσμικά και γλωσσικά εμπόδια που εξακολουθούν να παρακωλύουν την εργασιακή κινητικότητα, χάρη στην υιοθέτηση συγκεκριμένων μέτρων σε θέματα όπως η παροχή πληροφόρησης και συμβουλών στους μετακινούμενους εργαζόμενους, σε συνεργασία με το δίκτυο EURES και με το δίκτυο δημόσιων υπηρεσιών απασχόλησης, μέτρα ενίσχυσης των γλωσσικών ικανοτήτων, αναγνώρισης επαγγελματικών προσόντων κ.λπ., στο ίδιο πνεύμα με τις προτάσεις που περιλαμβάνονται σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ (12).

4.1.2

Η δίκαιη κινητικότητα των εργαζομένων πρέπει επίσης να συνοδεύεται από μέτρα που θα εξασφαλίζουν την οικονομική ανάπτυξη και τη δημιουργία απασχόλησης σε όλες τις χώρες της ΕΕ, ώστε να αποτραπεί η περαιτέρω διεύρυνση των αποκλίσεων μεταξύ τους και να μπορέσουν όλες οι χώρες να επωφεληθούν από αυτήν.

4.1.3

Μόνον υπό τις προϋποθέσεις αυτές μπορεί να εξασφαλιστεί μια δίκαιη κινητικότητα των εργαζομένων, νοούμενη ως επιλογή που προκρίνουν οι εργαζόμενοι και όχι ως λύση που εξαναγκάζονται να επιλέξουν.

4.2.1

Οι αποσπασμένοι εργαζόμενοι έχουν διαφορετικό νομικό καθεστώς, δεδομένου ότι δεν κάνουν οι ίδιοι χρήση του δικαιώματος ελεύθερης κυκλοφορίας, αλλά ο εργοδότης τους είναι εκείνος που επωφελείται από την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών για να στείλει προσωρινά εργαζόμενους σε άλλη χώρα. Τόσο ο επιχειρηματίας όσο και ο εργαζόμενος ωφελούνται από το γεγονός ότι δεν πρέπει να αλλάξουν τον τόπο εργασίας της σύμβασης και μπορούν να εξακολουθήσουν την καταβολή των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης στη χώρα προέλευσης.

4.2.2

Το νομικό καθεστώς των αποσπασμένων εργαζομένων διέπεται από την οδηγία 96/71/ΕΚ (13), σε συνδυασμό με την οδηγία 2014/67/ΕΕ (14) για την εφαρμογή της νομοθεσίας περί απόσπασης εργαζομένων, που υιοθετήθηκε τον Μάιο του 2014.

4.2.3

Παρότι δεν υπάρχουν επίσημες στατιστικές σχετικά με τους μισθούς των αποσπασμένων εργαζομένων, σε έκθεση που ανέθεσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (15) διαπιστώνεται ότι, στους κλάδους της οικοδομής και των μεταφορών, εισπράττουν μισθούς κατώτερους από των εργαζομένων της χώρας υποδοχής κατά ποσοστό που μπορεί να φθάσει έως και το 50 %. Οι διαφορές αυτές μπορούν να ερμηνευθούν λόγω της εσφαλμένης εφαρμογής των ελάχιστων μισθών ή άλλων λόγων, όπως της τάσης να κατατάσσονται οι αποσπασμένοι εργαζόμενοι σε χαμηλό επίπεδο της συμβατικής κλίμακας κατάταξης. Υπάρχουν επίσης διαφορές, παρότι ήσσονες, σε άλλους κλάδους της παραγωγής, που ποικίλουν ανάλογα με τις χώρες. Αξίζει να επισημανθεί η ετερογένεια των πηγών πληροφόρησης: επιθεώρηση εργασίας, εκθέσεις των συνδικάτων και των εργοδοτικών οργανώσεων, μέσα ενημέρωσης (16).

4.2.4

Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει εξετάσει το ζήτημα του μισθού που ισχύει για τους αποσπασμένους εργαζομένους, με τη νομολογία του δε έχει συμβάλει στη δημιουργία μεγάλων αμφισβητήσεων. Η κατάσταση αυτή οδήγησε την Επιτροπή να προτείνει την οδηγία 2014/67/ΕΕ (17), με στόχο τη βελτίωση της καταπολέμησης της απάτης και της καταχρηστικής χρήσης της απόσπασης εργαζομένων. Τα κράτη μέλη έχουν προθεσμία έως τις 18 Ιουνίου 2016 για να μεταφέρουν την οδηγία εφαρμογής στο εθνικό τους δίκαιο. Η ΕΟΚΕ έχει εκφράσει την άποψη ότι η οδηγία αυτή, παρότι συνιστά ένα θετικό βήμα για την ενίσχυση της κοινωνικής πτυχής της εσωτερικής αγοράς, δεν επαρκεί για να ικανοποιήσει τις επιθυμίες της ΕΟΚΕ (18).

4.2.5

Στα πλαίσια της δέσμης για την εργασιακή κινητικότητα, η Επιτροπή ανήγγειλε τη στοχοθετημένη αναθεώρηση της οδηγίας για την απόσπαση των εργαζομένων, «προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι αθέμιτες πρακτικές που οδηγούν σε κοινωνικό ντάμπινγκ και φυγή εγκεφάλων, εξασφαλίζοντας την ίδια αμοιβή για την ίδια εργασία στον ίδιο τόπο» (19). Στις 8 Μαρτίου, δημοσίευσε τη νομοθετική της πρόταση για την αναθεώρηση της οδηγίας (20), προτού υποβάλει τη δέσμη για την εργασιακή κινητικότητα και πριν από τη λήξη της προθεσμίας για τη μεταφορά της οδηγίας εφαρμογής. Η ΕΟΚΕ θα εξετάσει όλα τα σχετικά ζητήματα σε ειδική γνωμοδότηση επί της πρότασης της Επιτροπής.

4.2.6

Σε κάθε περίπτωση, η ΕΟΚΕ σημειώνει με ενδιαφέρον την πρόθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να θέσει τέρμα στο κοινωνικό ντάμπινγκ. Επαναλαμβάνει δε όσα διατυπώθηκαν στη γνωμοδότηση SOC/460, «υπογραμμίζοντας επιπλέον ότι είναι σημαντικό να διασφαλίζεται η προστασία των αποσπασμένων εργαζομένων, να τηρούνται τα διάφορα μοντέλα της αγοράς εργασίας στα κράτη μέλη και να αποτρέπεται το κοινωνικό ντάμπινγκ και ο αθέμιτος ανταγωνισμός». Είναι σημαντικό —και για το μέλλον— να επιτευχθεί η κατάλληλη ισορροπία μεταξύ της ανάγκης να προαχθεί η ελευθερία παροχής υπηρεσιών και της ανάγκης κατοχύρωσης των δικαιωμάτων των αποσπασμένων εργαζομένων. Η ΕΟΚΕ επιφυλάσσεται να επανέλθει στο ζήτημα αυτό.

4.2.7

Η ΕΟΚΕ ζητά από την Επιτροπή να μην επιτρέψει την ανάπτυξη άλλων πρωτοβουλιών σε θέματα εσωτερικής αγοράς, οι οποίες θα καταλήξουν να επιτρέπουν το κοινωνικό ντάμπινγκ και τις καταχρήσεις, αλλά να μείνει πιστή στη δεδηλωμένη βούλησή της για την εξάλειψή τους (συμπεριλαμβανομένης της σχεδιαζόμενης πρωτοβουλίας για το διαβατήριο υπηρεσιών).

4.4.1

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η εθνική επιθεώρηση εργασίας καλείται να αναλάβει καίριο ρόλο στην καταπολέμηση των εικονικών εταιρειών, της καταβολής ανεπαρκών αποδοχών και της αδήλωτης εργασίας, μεριμνώντας για τον σεβασμό και την τήρηση των δικαιωμάτων των μετακινούμενων και των αποσπασμένων εργαζομένων και εμποδίζοντας τις καταχρήσεις. Αυτό θα βοηθήσει επίσης στην αποτροπή στρεβλώσεων του ανταγωνισμού μεταξύ επιχειρήσεων.

4.4.2

Η έλλειψη ελέγχου σε ορισμένες χώρες, είτε λόγω έλλειψης κατάλληλης δομής επιθεωρητών εργασίας, κατάλληλων αρμοδιοτήτων, είτε λόγω έλλειψης ικανοτήτων ή έλλειψης των αναγκαίων πόρων, ευνοεί τις καταχρήσεις. Οι επιθεωρήσεις εργασίας και άλλες εποπτικές αρχές της αγοράς εργασίας μπορούν να δρουν διεξαχθούν αποτελεσματικά μόνον εάν οι αρμόδιες αρχές διαθέτουν επαρκή χρηματοδότηση και επαρκές και κατάλληλα καταρτισμένο προσωπικό. Από αυτή την άποψη, απαιτείται η ύπαρξη κανόνων ευρωπαϊκής εμβέλειας, όπως η καλύτερη επιβολή προστίμων πέραν των συνόρων, καθώς και στήριξη προς τα κράτη μέλη που ενδέχεται να αντιμετωπίζουν δυσχέρειες για τη σύσταση των υποδομών αυτών.

4.4.3

Παράλληλα, η βελτίωση ευρωπαϊκών μηχανισμών διασυνοριακής επιθεώρησης, όπως προτείνεται στο ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 14ης Ιανουαρίου 2014 (21), θα συνέβαλε στον εντοπισμό και την καταπολέμηση των περιστατικών κοινωνικού ντάμπινγκ, ιδίως χάρη στον εντοπισμό των εικονικών εταιρειών.

4.4.4

Κάτι τέτοιο θα ήταν σαφώς στο ίδιο πνεύμα με την προσφάτως συσταθείσα ευρωπαϊκή πλατφόρμα για την αντιμετώπιση της αδήλωτης εργασίας.

4.5.1

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την απλούστευση των κανόνων συντονισμού των συστημάτων κοινωνικής προστασίας και τη συνεργασία μεταξύ κρατών μελών για την εφαρμογή τους, τονίζει δε ότι η όποια αναθεώρηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 883/2004 θα πρέπει οπωσδήποτε να τηρεί την αρχή της ίσης μεταχείρισης των μετακινούμενων εργαζομένων ώστε να αποτραπεί το ενδεχόμενο να χάσουν οι ενδιαφερόμενοι κεκτημένα δικαιώματα ή να μείνουν χωρίς δικαιώματα λόγω της μετακίνησής τους για εργασία σε άλλο κράτος μέλος.

4.5.2

Η εξασφάλιση της μεταφοράς των κοινωνικών δικαιωμάτων των μετακινούμενων εργαζομένων είναι επίσης μια αναγκαία προϋπόθεση για τη δίκαιη κινητικότητα, τόσο για εκείνους που φεύγουν για να εργαστούν σε άλλη χώρα όσο και για εκείνους που επιστρέφουν στη χώρα καταγωγής τους αφού έχουν εργαστεί σε άλλη χώρα.

4.5.3

Προκειμένου να διευκολυνθεί η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων και να τονωθεί η εργασιακή κινητικότητα, αναπτύχθηκε στην ΕΕ η λύση του συντονισμού των συστημάτων κοινωνικής προστασίας, με στόχο τη ρύθμιση των σχέσεων μεταξύ εθνικών συστημάτων, χωρίς μεταβολή του περιεχομένου των κανόνων τους.

4.5.4

Βάσει των Συνθηκών, θεσπίστηκαν κανόνες συντονισμού των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης. Μεταξύ άλλων, οι κανονισμοί (ΕΟΚ) αριθ. 1408/71 (βασικός κανονισμός) και (ΕΟΚ) αριθ. 574/72 (κανονισμός εφαρμογής), που αντικαταστάθηκαν από τους κανονισμούς (ΕΚ) αριθ. 883/2004 (βασικός κανονισμός) και (ΕΚ) αριθ. 987/2009 (22) (κανονισμός εφαρμογής). Επί του παρόντος, ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 883/2004 είναι υπό αναθεώρηση.

4.5.5

Η ΕΟΚΕ προβλέπει να εκδώσει λεπτομερή έκθεση μόλις παραλάβει από την Επιτροπή την πρόταση αναθεώρησης του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 883/2004. Όπως έχει ήδη αναφέρει σε προηγούμενη γνωμοδότησή της, το νομοθετικό πλαίσιο πρέπει να προσαρμοστεί στη μεταβαλλόμενη πραγματικότητα του κόσμου της εργασίας, στις νέες μορφές απασχόλησης και, όλως ιδιαιτέρως, στις νέες μορφές κινητικότητας (23).

4.5.6

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι οι αρχές της ίσης μεταχείρισης, του συνυπολογισμού των περιόδων ασφάλισης, του εξαγώγιμου των παροχών και του καθορισμού του εφαρμοστέου δικαίου (αρχή του ενιαίου χαρακτήρα) είναι θεμελιώδους σημασίας για την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων και πρέπει να διασφαλίζονται σε κάθε μελλοντική αναθεώρηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 883/2004.

4.5.7

Όσον αφορά την ελεύθερη μετακίνηση των αναζητούντων εργασία σε άλλη χώρα, η ΕΟΚΕ επισημαίνει τη δήλωση της Επιτρόπου Thyssen στις 13 Νοεμβρίου 2015 στο Δουβλίνο: Το δικαίωμα κυκλοφορίας των αναζητούντων εργασία πρέπει επίσης να διατηρηθεί κατά τη γνώμη μας —ιδίως υπό το φως των μεγάλων αποκλίσεων στα σχετικά με την ανεργία στοιχεία μεταξύ των κρατών μελών. Είναι ωστόσο ζωτικής σημασίας αυτό να μην λειτουργήσει σε βάρος του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης της χώρας υποδοχής. Με αυτό κατά νου, θέλουμε να καταστεί δυνατό ένας άνεργος να μπορεί να λαμβάνει τα επιδόματα ανεργίας του σε άλλη χώρα όπου ενδέχεται να έχει καλύτερες προοπτικές εύρεσης εργασίας. Αυτό είναι ήδη δυνατό σήμερα, για περίοδο 3 μηνών». Η Επιτροπή επιθυμεί αυτή η περίοδος να παραταθεί σε έξι μήνες.

4.5.8

Οι ρυθμίσεις του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 883/2004 είναι ιδιαίτερα περίπλοκες· απαιτείται λοιπόν στενή συνεργασία μεταξύ των αρχών των κρατών μελών ώστε να εξασφαλίζεται ότι η ποικιλία των κρατικών ρυθμίσεων δεν θα δυσχεραίνει την ελεύθερη κυκλοφορία. Απαιτείται επίσης η μέγιστη δυνατή σαφήνεια κατά την πληροφόρηση, ώστε οι αποδέκτες των παροχών και οι επιχειρήσεις να γνωρίζουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους. Επίσης, πρέπει να ενισχυθεί η χρήση ηλεκτρονικών μέσων και η συνεργασία μεταξύ κρατών μελών, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι πληροφορίες που απαιτούνται από τους εργαζομένους και τις επιχειρήσεις.

20.7.2016   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 264/19

Εισηγήτρια:

η κ. Christa SCHWENG

Συνεισηγητής:

ο κ. Παναγιώτης ΓΚΟΦΑΣ

2.1

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η ένταξη των προσφύγων αποτελεί κοινωνική αναγκαιότητα, εάν θέλουμε να διαφυλάξουμε την κοινωνική συνοχή.

2.2

Πιστεύει ότι, για να υπάρξει αποτέλεσμα και για να αποκατασταθεί η πίστη στις κοινωνικές αξίες μας, πρέπει να αναπτυχθεί αμέσως ένα κοινό ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου, να επέλθει βαθιά μεταρρύθμιση του κανονισμού του Δουβλίνου και να εφαρμοστεί άμεσα ένα ευρωπαϊκό σχέδιο για τη μετανάστευση.

2.3

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η ένταξη αποτελεί αμφίδρομη διαδικασία. Οι βέλτιστες πρακτικές όσον αφορά τις πολιτικές ένταξης δεν στοχεύουν μόνο τους πρόσφυγες, αλλά εστιάζονται και στον τοπικό πληθυσμό. Μια τέτοια προσέγγιση είναι ζωτικής σημασίας για την αποδοχή των μέτρων ένταξης. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, οι τοπικές αρχές, τα εργατικά συνδικάτα, οι εργοδοτικές οργανώσεις και οι ΜΚΟ διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διαδικασία αυτή. Προκειμένου να δημιουργηθεί ένα θετικό κλίμα για τους πρόσφυγες στις χώρες υποδοχής, ιδίως σε μια εποχή κατά την οποία αναμένεται περιορισμένη οικονομική ανάπτυξη και τεταμένη κατάσταση στις αγορές εργασίας ορισμένων χωρών, τα μέτρα ένταξης και οι κοινωνικές επενδύσεις θα πρέπει να στοχεύουν εξίσου τον τοπικό πληθυσμό και τους πρόσφυγες, και να καλύπτουν τις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε ομάδας για την οποία προορίζονται.

2.4

Η γλωσσική κατάρτιση πρέπει να παρέχεται αμέσως μετά την καταγραφή, εφόσον αναμένεται θετική έκβαση της αίτησης για τη χορήγηση ασύλου. Αυτή η κατάρτιση θα πρέπει επίσης να συμπεριλαμβάνει την παροχή βασικών πληροφοριών σχετικά με τις αξίες, τον πολιτισμό και τις διαδικασίες της χώρας υποδοχής, καθώς και τον προσδιορισμό των δεξιοτήτων και των επαγγελματικών προσόντων των ενδιαφερομένων. Το Cedefop (Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης) θα μπορούσε να συνδράμει στην ανάπτυξη μεθόδων για τον προσδιορισμό των δεξιοτήτων που έχουν αποκτηθεί στη χώρα καταγωγής.

2.5

Η ΕΟΚΕ συνιστά να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στους ανηλίκους, ιδίως στους ασυνόδευτους ανηλίκους, οι οποίοι συχνά φέρουν ψυχικά τραύματα και χρειάζονται κοινωνική και παιδαγωγική υποστήριξη Πρέπει να προσφέρεται η δυνατότητα ταχείας ενσωμάτωσης στο σχολικό σύστημα ή καθοδήγηση σχετικά με τις δυνατότητες επαγγελματικής κατάρτισης.

2.6

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι οι πρόσφυγες πρέπει να έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους γενικότερα στην κοινωνία υποδοχής και ειδικότερα στην αγορά εργασίας. Οι πρόσφυγες πρέπει να έχουν την ίδια μεταχείριση με τους γηγενείς πολίτες στην αγορά εργασίας, προκειμένου να αποφευχθούν ο αθέμιτος ανταγωνισμός και το κοινωνικό και μισθολογικό ντάμπινγκ.

2.7

Η ΕΟΚΕ επαινεί και αυτή την αλληλεγγύη που επέδειξαν τμήματα της κοινωνίας των πολιτών, διάφορες συνδικαλιστικές οργανώσεις, οργανώσεις εργοδοτών, ιδιώτες και επιχειρήσεις -ειδικά οι πολύ μικρές επιχειρήσεις και οι βιοτεχνικές ΜΜΕ- παρέχοντας εθελοντικά βοήθεια στους αιτούντες άσυλο. Τονίζει δε τη σημασία της προστασίας και της υποστήριξης αυτών των ατομικών πρωτοβουλιών με την παροχή των κατάλληλων κινήτρων, ιδίως σε καταστάσεις έκτακτης ανθρωπιστικής ανάγκης. Έτσι προάγεται η αλληλεγγύη στην κοινωνία των πολιτών.

2.8

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι είναι ανάγκη η ΕΕ να στηρίξει την άμεση ανταπόκρισή της στην επικρατούσα κατάσταση στην αλληλεγγύη και στη δίκαιη κατανομή των ευθυνών και του κόστους, όπως αναφέρεται στο άρθρο 80 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ).

2.9

Οι αρμόδιες αρχές των κρατών μελών της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των χωρών «διέλευσης», θα πρέπει να συνεργάζονται με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών στην παρακολούθηση, την ενημέρωση των δεδομένων και τον συντονισμό, προκειμένου να ακολουθηθεί μια κοινή και πιο αποτελεσματική πολιτική ασύλου της ΕΕ. Προκειμένου να καθοριστούν οι επιλογές πολιτικής της ΕΕ και των κρατών μελών, πρέπει να αναπτυχθούν κοινά, εναρμονισμένα και ενημερωμένα στατιστικά συστήματα.

2.10

Προκειμένου να επιτευχθεί σε μακρόπνοη βάση η ένταξη των προσφύγων, χρειάζεται να καταβληθούν, στο πλαίσιο του σχεδίου Juncker και πέραν τούτου, εντατικότερες προσπάθειες στον τομέα των επενδύσεων, ούτως ώστε να τονωθεί η ανάπτυξη και η απασχόληση. Πρέπει να υπάρξουν πρόσθετες επενδύσεις σε μέτρα ένταξης και κοινωνικές επενδύσεις για τον τοπικό πληθυσμό και τους πρόσφυγες, οι οποίες να καλύπτουν τις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε ομάδας για την οποία προορίζονται. Η ΕΟΚΕ έχει επισημάνει τις δυνητικά θετικές επιδράσεις της επιβολής φόρου επί των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών για τα δημόσια οικονομικά, με την εξασφάλιση μια δίκαιης συνεισφοράς εκ μέρους του χρηματοπιστωτικού τομέα. Λόγω των εξαιρετικών συνθηκών και δυνάμει του συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, το επιπρόσθετο κόστος της φιλοξενίας προσφύγων δεν πρέπει, κατόπιν της ενδελεχούς εξέτασής του, να θεωρείται μέρος του δημοσίου ελλείμματος των κρατών μελών. Οι επενδύσεις σε μέτρα ένταξης είναι δαπανηρές σε βραχυπρόθεσμη και μεσοπρόθεσμη βάση, αλλά θα πρέπει να θεωρηθούν ως επένδυση στον άνθρωπο, η οποία θα αποδώσει καρπούς σε μακροπρόθεσμη βάση. Η επιτυχής ένταξη θα ενισχύσει την κοινωνική συνοχή, την οικονομική ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Συνεπώς, πρέπει να αυξηθούν δεόντως οι πόροι του Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης (AMIF), καθώς και του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΚΤ), ιδιαιτέρως στα κράτη μέλη που έχουν υπερκαλύψει την ποσόστωση προσφύγων που τους αναλογεί, προκειμένου να επιτευχθεί μια καλύτερη συγχρηματοδότηση των μέτρων για την ένταξη των προσφύγων.

3.1

Οι συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή έχουν προκαλέσει μια άνευ προηγουμένου εισροή προσφύγων στην Ευρώπη. Πρόκειται για άτομα που προέρχονται από εμπόλεμες χώρες αλλά και για άτομα που επιθυμούν να εγκαταλείψουν τις χώρες τους για οικονομικούς λόγους. Όλες οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν υπογράψει τη «Σύμβαση της Γενεύης» του 1951 σχετικά με το καθεστώς των προσφύγων, η οποία χορηγεί βασικά δικαιώματα στους πρόσφυγες, προκειμένου να προστατεύσει την ευάλωτη αυτή ομάδα. Λόγω του μεγάλου πλήθους ατόμων και προκειμένου να τηρηθεί η σύμβαση της Γενεύης και οι γενικές αρχές που διέπουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, είναι σημαντικό να γίνει σαφής διάκριση μεταξύ οικονομικών μεταναστών και προσφύγων, δηλαδή ατόμων που χρειάζεται να τεθούν υπό καθεστώς προστασίας (ειδικά υπό καθεστώς ασύλου ή επικουρικής προστασίας).

3.2

Μολονότι είναι πλήρως κατανοητό ότι τα άτομα, από τη δική τους σκοπιά, εγκαταλείπουν τη χώρα τους για να βρουν καλύτερες οικονομικές συνθήκες στο εξωτερικό, η τρέχουσα κατάσταση και το κοινωνικό κλίμα που επικρατεί στην πλειονότητα των κρατών μελών απαιτούν αυτήν τη σαφή διάκριση. Οι οικονομικοί μετανάστες οφείλουν να επιστρέψουν στις χώρες καταγωγής τους, εάν υποβάλλουν αίτηση χορήγησης καθεστώτος προστασίας χωρίς βάσιμο λόγο. Το σχέδιο δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την επιστροφή καθώς και το «εγχειρίδιο επιστροφής» θα πρέπει να ακολουθούνται από τα κράτη μέλη στις περιπτώσεις κατά τις οποίες η αίτηση για χορήγηση διεθνούς προστασίας έχει απορριφθεί.

3.3

Για τον λόγο αυτό, χρειάζεται ένα κοινό σύστημα αποτελεσματικής προστασίας των εξωτερικών συνόρων, ορθή καταγραφή στα αποκαλούμενα κέντρα πρώτης υποδοχής (hotspots), ταχεία διεκπεραίωση των αιτήσεων ασύλου και, σε περίπτωση μη αναγνώρισης του καθεστώτος διεθνούς προστασίας και απόρριψης της αίτησης χορήγησης ασύλου, επιστροφή στη χώρα καταγωγής ή σε τρίτη χώρα με την οποία έχει συναφθεί συμφωνία επανεισδοχής. Θα μπορούσε επίσης να είναι σημαντικό και αποτελεσματικό να δημιουργηθούν κέντρα πρώτης υποδοχής (hotspots) στις τρίτες χώρες που συνορεύουν με την ΕΕ και να συναφθούν (με αυτές) συμφωνίες μεταναστευτικής πολιτικής για την καταγραφή και την υποβολή αίτησης ασύλου.

3.4

Τα γεγονότα του δευτέρου εξαμήνου του 2015 κατέδειξαν ότι οι υπήκοοι τρίτων χωρών συχνά έρχονται στην Ευρώπη με ψευδείς προσδοκίες και ωραιοποιημένες εικόνες από τη ζωή στην ΕΕ που συνήθως διαδίδουν οι διακινητές. Αντιμέτωποι με την πραγματικότητα, οι εν λόγω υπήκοοι τρίτων χωρών απογοητεύονται και, σε ορισμένες περιπτώσεις, επιστρέφουν εκούσια στις πατρίδες τους. Στο πλαίσιο ενός προγράμματος εθελούσιας επιστροφής, οι συμμετέχοντες θα μπορούσαν να συμβάλουν σε μια πιο ρεαλιστική παρουσίαση του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής στους πολίτες των χωρών καταγωγής τους, έτσι ώστε να αποτρέψουν άλλους από ένα επικίνδυνο ταξίδι στην Ευρώπη.

3.5

Πέρα από την ανάγκη να καταστεί πλήρως λειτουργικό ένα κοινό ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου, και προκειμένου να επιτευχθεί ένας βιώσιμος επιμερισμός των ευθυνών και του κόστους και να μειωθεί η πίεση που ασκείται στο ισχύον σύστημα για το άσυλο, θα πρέπει να υιοθετηθεί χωρίς καθυστέρηση μια νέα ευρωπαϊκή προσέγγιση για τη μετανάστευση και να υπάρξει σε βάθος μεταρρύθμιση του κανονισμού του Δουβλίνου, ώστε να αντιμετωπιστούν οι βραχυπρόθεσμες και οι μακροπρόθεσμες προκλήσεις, όπως έχει ανακοινώσει ο πρόεδρος κ. Juncker για το πρώτο τρίμηνο του 2016. Η ΕΟΚΕ θα εκφράσει τις θέσεις της σε χωριστή γνωμοδότηση.

3.6

Στο ψήφισμά της για τους πρόσφυγες, που υιοθετήθηκε τον Δεκέμβριο του 2015, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι «η παρούσα κατάσταση απαιτεί από την ΕΕ τη διάνοιξη ασφαλών ανθρωπιστικών διαδρόμων για πρόσφυγες προερχόμενους από χώρες που βιώνουν πολέμους και τρομοκρατικές απειλές, σε συνεργασία με τις χώρες στις οποίες συγκεντρώνεται η πλειονότητα των προσφύγων». Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι η διαδικασία καταγραφής πρέπει να πραγματοποιείται ήδη εκτός της επικράτειας της ΕΕ.

3.7

Οι πόλεμοι, η κλιματική αλλαγή και η έλλειψη προοπτικών σε τρίτες χώρες μπορούν να προκαλέσουν διαρκή και μάλιστα αυξημένη εισροή προσφύγων και μεταναστών. Ο περιορισμός των παραγόντων που ωθούν στη μετανάστευση εν γένει αποτελεί παγκόσμια πρόκληση. Όμως, η παρούσα γνωμοδότηση είναι αποκλειστικά αφιερωμένη στην ένταξη των προσώπων στα οποία αναγνωρίστηκε καθεστώς προστασίας ή των ατόμων που έχουν αιτηθεί τη χορήγηση αυτού του καθεστώτος.

4.1

Η oλλανδική προεδρία ζήτησε την ενσωμάτωση των διδαγμάτων από προηγούμενες κρίσεις που προκάλεσαν μαζικές μετακινήσεις προσφύγων. Η ΕΟΚΕ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η σημερινή προσφυγική κρίση δεν μπορεί να συγκριθεί με τις προηγούμενες, καταρχάς λόγω του πλήθους των ανθρώπων που βρίσκονται σε κίνηση —πάνω από 900 000 μετανάστες εισήλθαν στα σύνορα της ΕΕ από την Ελλάδα κατά τη διάρκεια του 2015— και, κατά δεύτερον, λόγω της ταχύτητας με την οποία εξελίσσεται η κατάσταση, η οποία προκαλεί αυξημένη αβεβαιότητα στον τοπικό πληθυσμό. Εάν εξετάσουμε, για παράδειγμα, την περίπτωση της Αυστρίας, όπου κατέφυγαν περίπου 90 000 πρόσφυγες στις αρχές της δεκαετίας του ‘90, προκειμένου να ξεφύγουν από τον πόλεμο στην πρώην Γιουγκοσλαβία, οι διαφορές είναι ξεκάθαρες: Οι άνθρωποι από τη Βοσνία είχαν συχνά συγγενείς στην Αυστρία ή είχαν ήδη εργαστεί εκεί. Τα προσόντα που είχαν αποκτηθεί στη χώρα καταγωγής τους απέφεραν άμεσο όφελος στις αυστριακές επιχειρήσεις και οι γυναίκες μπορούσαν να συμμετάσχουν πλήρως στην αγορά εργασίας. Αυτό οδήγησε σε αύξηση του οικογενειακού εισοδήματος και της οικογενειακής κινητικότητας, με αποτέλεσμα να αποφευχθεί η δημιουργία καθορισμένων ζωνών και να ευνοηθεί η κοινωνική ανάμειξη στα σχολεία και στην αγορά εργασίας.

4.2

Οι εμπειρίες από την κατάσταση κατά τη δεκαετία του '90 δεν είναι απολύτως συγκρίσιμες με τη σημερινή κατάσταση. Οι άνθρωποι που φθάνουν σήμερα στην Ευρώπη προέρχονται από πολύ διαφορετικά υπόβαθρα, δεδομένου ότι ορισμένοι κατέχουν ακαδημαϊκούς τίτλους που μπορούν να συγκριθούν με τους αντίστοιχους ευρωπαϊκούς, άλλοι έχουν ολοκληρώσει κύκλους σπουδών που δεν μπορούν να αξιοποιηθούν άμεσα στην Ευρώπη, ενώ άλλοι έχουν πολύ περιορισμένη εκπαίδευση και ένας μεγάλος αριθμός γυναικών δεν συμμετείχε ποτέ στην αγορά εργασίας. Επιπλέον, οι άνθρωποι στις χώρες υποδοχής, που εξακολουθούν να υποφέρουν από τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης, τείνουν να είναι μάλλον επιφυλακτικοί έναντι των αλλοδαπών, που τους ανταγωνίζονται στην αγορά εργασίας.

5.1

Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR), δεν υπάρχει συναίνεση όσον αφορά τον ορισμό της ένταξης των μεταναστών στο πλαίσιο των αναπτυγμένων χωρών ούτε υπάρχει επίσημος ορισμός στο διεθνές δίκαιο για τους πρόσφυγες. Η ευρεία αντίληψη της ένταξης ως αμφίδρομης αλλά και ατομικής διαδικασίας αποτελεί τη βάση στην οποία στηρίζονται πολλές κυβερνητικές και ακαδημαϊκές προσπάθειες ορισμού της ένταξης ή μιας κοινωνίας ένταξης.

5.2

«Στον πυρήνα του ορισμού της UNHCR βρίσκεται η έννοια της ένταξης ως αμφίδρομης διαδικασίας που βασίζεται στην “προσαρμογή”, από τη μια πλευρά, και στην “υποδοχή”, από την άλλη. Ωστόσο, δεν απαιτείται από τον πρόσφυγα να εγκαταλείψει την πολιτιστική του ταυτότητα και, επομένως, η ένταξη διαφέρει από την αφομοίωση (1)». Αυτός ο ορισμός συνάδει με την άποψη της ΕΟΚΕ (2).

5.3

Η ΕΟΚΕ έχει υπογραμμίσει την ανάγκη σύνδεσης της ένταξης με τις αξίες και τις αρχές που ορίζονται στη Συνθήκη, στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, στην Ευρωπαϊκή σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, στη στρατηγική «ΕΕ 2020», καθώς και στις πολιτικές για την απασχόληση και στην κοινωνική ατζέντα. Η αναφορά αυτή έχει μεγάλη σημασία για την ΕΟΚΕ, εάν ληφθεί υπόψη η κρίση αξιών που υπάρχει σήμερα σε ορισμένους κοινωνικούς και πολιτικούς τομείς στην Ευρώπη. Η ένταξη και η οικονομική και κοινωνική συνοχή είναι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος (3). Η εξασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών διαβίωσης και μελλοντικών προοπτικών για όλους θα διευκολύνει την αποδοχή των μέτρων ένταξης.

5.4

Οι «Κοινές βασικές αρχές που διέπουν την πολιτική για την ένταξη των μεταναστών» (2004) και το μέσο υλοποίησής της, το «Κοινό πρόγραμμα για την ένταξη» (2005) αποτελούν τη βάση διαμόρφωσης της πολιτικής ένταξης των μεταναστών στην ΕΕ και έχει ορίσει την ένταξη ως εξής:

5.5

Παρόλο που οι εν λόγω αρχές δεν κάνουν διάκριση μεταξύ ένταξης μεταναστών και προσφύγων, η ΕΟΚΕ θεωρεί αυτές τις αρχές ως βάση για την ένταξη των προσφύγων. Ωστόσο, λόγω του πλήθους των ατόμων που φτάνουν στην Ευρώπη, απαιτούνται περισσότερες προσπάθειες για την παροχή γλωσσικής κατάρτισης, για τη στέγαση και για την ενσωμάτωση στην αγορά εργασίας.

5.6

Προκειμένου να δημιουργηθεί ένα θετικό κλίμα για τους πρόσφυγες στις χώρες υποδοχής, ιδίως σε μια εποχή κατά την οποία αναμένεται περιορισμένη οικονομική ανάπτυξη και τεταμένη κατάσταση στις αγορές εργασίας σε ορισμένες χώρες, τα μέτρα ένταξης και οι κοινωνικές επενδύσεις θα πρέπει να στοχεύουν εξίσου τον τοπικό πληθυσμό και τους πρόσφυγες, και να καλύπτουν τις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε ομάδας για την οποία προορίζονται. Η ΕΟΚΕ έχει αναφερθεί στη σημασία της σύνδεσης και της ενσωμάτωσης κοινωνικών στόχων στο πλαίσιο της ένταξης (4).

5.7

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η ένταξη των προσφύγων αποτελεί απόλυτη υποχρέωση για τις κοινωνίες μας, εάν θέλουμε να διαφυλάξουμε την κοινωνική συνοχή. Η απουσία ένταξης μπορεί να οδηγήσει σε παράλληλες κοινωνίες που μπορούν να αποσταθεροποιήσουν τις χώρες υποδοχής. Ως εκ τούτου, είναι προς το δικό μας συμφέρον να ξεκινήσει η εφαρμογή των μέτρων ένταξης σε πολύ πρώιμο στάδιο. Τα μέσα ενημέρωσης πρέπει να ενθαρρυνθούν να αναγνωρίζουν τη σημασία της ένταξης και του ρόλου που αυτά διαδραματίζουν στη διαμόρφωση ενός θετικού πολιτικού και κοινωνικού κλίματος.

5.8

Οι δημογραφικές εξελίξεις στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες δείχνουν μείωση του ενεργού πληθυσμού. Προκειμένου να διατηρηθεί η βιωσιμότητα των συστημάτων κοινωνικής προστασίας στις χώρες μας και για τις επόμενες γενεές, η ένταξη στην αγορά εργασίας ολόκληρου του εργατικού δυναμικού, ανεξαρτήτως, λόγου χάρη, φύλου, ηλικίας, σωματικής ικανότητας, θρησκείας, γενετήσιου προσανατολισμού ή (εθνοτικής) καταγωγής πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα. Οι επενδύσεις σε μέτρα ένταξης είναι δαπανηρές σε βραχυπρόθεσμη και μεσοπρόθεσμη βάση, αλλά θα πρέπει να θεωρηθούν ως επένδυση στον άνθρωπο, η οποία θα αποδώσει καρπούς σε μακροπρόθεσμη βάση. Η επιτυχής ένταξη θα ενισχύσει την κοινωνική συνοχή, την οικονομική ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας.

5.9

Το τοπικό επίπεδο οφείλει να διαδραματίσει αποφασιστικό ρόλο στη διαδικασία ένταξης, δεδομένου ότι είναι ο τόπος κοινής διαβίωσης όπου η απουσία ένταξης γίνεται ορατή. Οι τοπικές κοινότητες θα πρέπει να λάβουν συμβουλές και καθοδήγηση όσον αφορά τη θέσπιση λειτουργικών μέτρων ένταξης, π.χ. προσκαλώντας τους πρόσφυγες να συμμετάσχουν σε τοπικές εθελοντικές οργανώσεις (παραδείγματος χάρη, σε συνδικαλιστικές οργανώσεις, ΜΚΟ, πυροσβεστικό σώμα ή αθλητικοί σύλλογοι).

5.10

Ο δικτυακός τόπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ένταξη (5) περιέχει πληθώρα πληροφοριών σχετικά με παραδείγματα ένταξης. Χρησιμοποιώντας ειδικά φίλτρα μπορούν να αναζητηθούν παραδείγματα βέλτιστων πρακτικών, λόγου χάρη, με ταξινόμηση κατά χώρα, τομέα της ένταξης ή ομάδα στόχο. Αυτός ο δικτυακός τόπος θα πρέπει να προωθηθεί περαιτέρω, έτσι ώστε να αποτελέσει πηγή έμπνευσης για τα κράτη μέλη, τις τοπικές αρχές, τις ΜΚΟ και τους κοινωνικούς εταίρους στις δραστηριότητες ένταξης που αναλαμβάνουν.

5.11

Βάσει πρότασης της ΕΟΚΕ, έχει ήδη θεσπιστεί μια διαρθρωμένη συνεργασία μεταξύ των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, της ΕΟΚΕ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μέσω του Ευρωπαϊκού φόρουμ για τη Μετανάστευση, το οποίο ασχολείται με όλα τα ζητήματα που αφορούν τη μετανάστευση, το άσυλο και την ένταξη. Επιπλέον, θα ήταν χρήσιμο να παραταθεί η εντολή της συμβουλευτικής επιτροπής για την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων ώστε να περιλαμβάνει και την ένταξη των προσφύγων, δεδομένου ότι αυτό είναι το όργανο μέσω του οποίου οι κυβερνήσεις συζητούν και ανταλλάσσουν απόψεις με τους κοινωνικούς εταίρους. Η επιτροπή αυτή θα μπορούσε να παρέχει ένα ακόμη πλαίσιο για την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών.

6.1

Οι αιτούντες άσυλο που φθάνουν στην Ευρώπη (στις περισσότερες περιπτώσεις) ύστερα από ένα εξαντλητικό και συχνά τραυματικό ταξίδι χρειάζονται πρωτίστως κατάλυμα και ανάπαυση. Αυτό το χρονικό διάστημα θα πρέπει να αξιοποιείται από τις αρχές για την καταγραφή και για την κατά προσέγγιση αξιολόγηση των πιθανοτήτων να τούς αναγνωριστεί το καθεστώς του πρόσφυγα. Στην περίπτωση αυτή, τα μέτρα ένταξης θα πρέπει να εφαρμόζονται σε πολύ πρώιμο στάδιο. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας, υπάρχει ανάγκη για ειδική ιατρική προστασία ασφαλείας για τους πρόσφυγες που έχουν εμφανίσει διαταραχή μετατραυματικής καταπόνησης (PTSD —Post Traumatic Stress Disorder), επειδή τούτη συχνά αποτελεί τον πλέον δαπανηρό φραγμό που εμποδίζει τη δυναμική ένταξης.

6.2

Η ένταξη είναι αδιανόητη αν δεν υπάρχει τουλάχιστον μια βασική γνώση της γλώσσας της χώρας υποδοχής. Ως εκ τούτου, η γλωσσική κατάρτιση πρέπει να αρχίζει όσο το δυνατόν νωρίτερα κατά τη διάρκεια της διαδικασίας ασύλου. Αυτό απαιτεί τη δημιουργία νέων δομών, καθώς και τη βελτίωση της διαχείρισης των διασυνδέσεων μεταξύ των διαφόρων υπηρεσιών ούτως ώστε να αντιμετωπιστεί ο μεγάλος αριθμός των αιτούντων άσυλο. Τα γλωσσικά μαθήματα θα πρέπει επίσης να αξιοποιηθούν για την εξοικείωση των αιτούντων άσυλο με τις αξίες (π.χ. ίση μεταχείριση γυναικών και ανδρών, ελευθερία έκφρασης, απαγόρευση της ενδοοικογενειακής βίας) και τον πολιτισμό της χώρας υποδοχής. Τα μαθήματα αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν επίσης για να παρασχεθούν στους αιτούντες άσυλο βασικές κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τα θέματα που αφορούν οργανώσεις, ιδρύματα και πληροφορίες για το πού πρέπει να απευθύνονται σε περίπτωση που ανακύψουν προβλήματα. Οι αιτούντες άσυλο έχουν συχνά πολύ διαφορετικό πολιτιστικό υπόβαθρο. Οι ενέργειες που απορρέουν από την έλλειψη ενημέρωσης σχετικά με τις βασικές αξίες, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που ισχύουν στις χώρες υποδοχής ενδέχεται να επηρεάσουν αρνητικά την ένταξη.

6.3

Τα παιδιά πρόσφυγες θα πρέπει να εγγράφονται για φοίτηση στα τοπικά σχολεία μαζί με τα άλλα παιδιά το συντομότερο δυνατό και να λαμβάνουν στήριξη για την εκμάθηση της εθνικής γλώσσας. Πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στους ανήλικους, ιδίως στους ασυνόδευτους ανηλίκους, οι οποίοι, σε πολλές περιπτώσεις, έχουν υποστεί ψυχικά τραύματα. Εάν – λόγω ηλικίας – δεν επιτρέπεται να φοιτήσουν πλέον στο σχολείο, θα πρέπει να τους εξασφαλιστούν ενδεδειγμένες δυνατότητες εκπαίδευσης, ειδικά σχεδιασμένες για την ομάδα αυτή, ούτως ώστε να αποφευχθεί η απογοήτευση. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να έχουν επίγνωση των ειδικών αναγκών των ψυχικά τραυματισμένων παιδιών και των ασυνόδευτων ανηλίκων και να τους προσφέρουν κοινωνική και παιδαγωγική υποστήριξη. (Π.χ. ο δήμος της Βιέννης προσπαθεί να τοποθετήσει τα ασυνόδευτα παιδιά σε ανάδοχες οικογένειες χρησιμοποιώντας τα υφιστάμενα πλαίσια).

6.4

Ο έγκαιρος εντοπισμός και η ταξινόμηση των πιστοποιητικών, των δεξιοτήτων και των προσόντων είναι απαραίτητα για την εξασφάλιση της ταχείας ένταξης στην αγορά εργασίας. Ήδη κατά την έναρξη της διαδικασίας για τη χορήγηση ασύλου θα πρέπει να καταγράφονται οι επαγγελματικές δεξιότητες και τα προσόντα του αιτούντος άσυλο, με τη συμμετοχή εμπειρογνωμόνων της αγοράς εργασίας. Οι πτυχές αυτές είναι απαραίτητες για τη στοχευμένη προώθηση της γλωσσικής μάθησης, την έναρξη επαγγελματικής κατάρτισης, την αναγνώριση των επαγγελματικών προσόντων, την παροχή των απαραίτητων δεξιοτήτων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και την αποτελεσματική εξεύρεση κατάλληλης απασχόλησης. Ωστόσο, ο προσδιορισμός των δεξιοτήτων μπορεί να αποτελέσει μια πολύ δύσκολη διαδικασία. Πολλοί πρόσφυγες δεν διαθέτουν καν τα προσωπικά τους έγγραφα, ούτε καν βεβαιώσεις ή πιστοποιητικά που να αποδεικνύουν το επίπεδο των επαγγελματικών τους προσόντων. Διάφορα κράτη μέλη (π.χ. Γερμανία, Αυστρία) αναπτύσσουν διαφορετικές μεθόδους για να αξιολογήσουν τις δεξιότητες και τις ικανότητες των προσφύγων. Το CEDEFOP θα μπορούσε να παράσχει μια πλατφόρμα για την αμοιβαία μάθηση και την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών σε αυτόν τον τομέα.

6.5

Οι διαδικασίες χορήγησης ασύλου συχνά είναι χρονοβόρες, και αφήνουν τον αιτούντα άσυλο σε κατάσταση αβεβαιότητας. Οι μεγάλες χρονικές περίοδοι κατά τη διάρκεια των οποίων ο αιτών άσυλο δεν είναι σε θέση να διάγει αυτεξούσια ζωή μπορεί να προκαλέσουν ψυχοκοινωνική αστάθεια, απώλεια αυτοεκτίμησης και σύνδρομο εξάρτησης, με αποτέλεσμα να παρεμποδίζονται οι ευκαιρίες απασχόλησης ακόμα και μετά την αναγνώριση του καθεστώτος πρόσφυγα. Τα παιδιά επηρεάζονται ακόμη περισσότερο, δεδομένου ότι χρειάζονται ένα σταθερό περιβάλλον. Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να λαμβάνουν απόφαση για τις διαδικασίες ασύλου το συντομότερο δυνατόν. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ (6) σχετικά με τη στήριξη της ένταξης των αιτούντων άσυλο, οι διαδικασίες χορήγησης ασύλου στην Ελλάδα, στο Βέλγιο και στη Δανία έχουν τη μικρότερη χρονικά διάρκεια και συμπεριλαμβάνουν γλωσσική κατάρτιση η οποία συνδυάζεται με την εκπαίδευση ενηλίκων και τη σχετική με την εργασία κατάρτιση.

6.6

Σε ό, τι αφορά τις προβλέψεις οικονομικής ανάπτυξης και την κατάσταση στην αγορά εργασίας, οι χώρες μπορούν να επιχειρήσουν να εφαρμόσουν μέτρα προκειμένου να μειωθεί ο χρόνος αναμονής για την απόκτηση πρόσβασης στην αγορά εργασίας. Η Γερμανία και η Ουγγαρία έχουν ήδη μειώσει τους χρόνους αναμονής για την πρόσβαση στην εργασία, ενώ η Φινλανδία, το Βέλγιο και το Λουξεμβούργο έχουν καταβάλει προσπάθειες προς την ίδια κατεύθυνση. Οι δίκαιες, διαφανείς και εύλογες ρυθμίσεις για την παροχή πρόσβασης στην αγορά εργασίας στους αιτούντες άσυλο οδηγούν στην πρόληψη της αδήλωτης εργασίας και ενισχύουν την αποδοχή εκ μέρους του ντόπιου πληθυσμού. Ταυτόχρονα, τα άτομα που τελούν υπό καθεστώς προστασίας θα πρέπει να έχουν προοπτικές παραμονής στη χώρα υποδοχής, εφόσον έχουν ενταχθεί στην αγορά εργασίας ή στην κοινωνία υποδοχής. Οι αιτούντες άσυλο πρέπει να έχουν επίγνωση του γεγονότος ότι η πρόσβαση στην αγορά εργασίας εξαρτάται από τη χώρα όπου έχουν ζητήσει τη χορήγηση ασύλου. Λόγω ανεπαρκούς πληροφόρησης, κάποιοι ταξιδεύουν προς άλλα κράτη μέλη με την ελπίδα να βρουν μια θέση εργασίας εκεί. Στην πράξη, όμως, καταλήγουν να βρεθούν σε μια παράτυπη κατάσταση, η οποία θα μπορούσε εύκολα να αποφευχθεί μέσω της κατάλληλης πληροφόρησης.

6.7

Η στέγαση είναι θεμελιώδους σημασίας για την ένταξη: τα κέντρα υποδοχής ικανοποιούν τις άμεσες ανάγκες για κατάλυμα και ανάπαυση (συχνά, και για πολύ μεγαλύτερο από το αρχικά προβλεπόμενο χρονικό διάστημα), όμως, η παραμονή σε αυτά για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα καθιστά την ένταξη δυσκολότερη. Στην Αυστρία, έχει καθιερωθεί το έργο «Κοsmopolis» για τη στέγαση σε ιδιωτικές κατοικίες. Σε μια περιοχή με νεόκτιστες κατοικίες, ορισμένος αριθμός διαμερισμάτων προορίζονται αποκλειστικά για πρόσφυγες που διαθέτουν ήδη απασχόληση. Προκειμένου να αποφεύγονται παρανοήσεις μεταξύ προσφύγων και άλλων ατόμων που ζουν εκεί, έχει συσταθεί στην περιοχή ένα κέντρο πληροφοριών. Στην Πορτογαλία, ένα πρωτόκολλο που έχει συναφθεί μεταξύ του δήμου της Λισαβόνας και πορτογαλικών ΜΚΟ έχει διευκολύνει την παροχή στέγασης σε πρόσφυγες και την πρόσβαση σε δημοτικές υπηρεσίες κατάρτισης, εκπαίδευσης και ένταξης στην αγορά εργασίας (7).

6.8

Μετά από θετική απόφαση χορήγησης του καθεστώτος του πρόσφυγα, πρέπει να βρει στέγη ο ίδιος. Η περίοδος αυτή είναι συχνά πολύ δύσκολη, δεδομένου ότι λήγει η ενίσχυση που χορηγούσε αρχικά το κράτος και ο πρόσφυγας πρέπει να βρει απασχόληση με τον ίδιο τρόπο όπως και οι υπήκοοι της χώρας υποδοχής.

6.9

Ο ρόλος των δημόσιων υπηρεσιών απασχόλησης στο πλαίσιο αυτό είναι ιδιαίτερος. Κατά πρώτο και κύριο λόγο, οι υπηρεσίες αυτές θα πρέπει να εκπληρώσουν τον ρόλο τους ως παράγοντες προώθησης της βιώσιμης απασχόλησης. Αλλά πρέπει επίσης να αποφασίσουν ποια πρόσθετα προσόντα ενδεχομένως χρειάζεται ο πρόσφυγας για να πετύχει στην αγορά εργασίας. Θα πρέπει να σημειωθεί και να ληφθεί υπόψη ότι, ακόμη και μετά το 4ο έτος της διάρκειας της διαμονής, μόνο το 25 % των προσφύγων απασχολούνται, ποσοστό το οποίο κυμαίνεται γύρω στο 50 % ακόμη και μέχρι το 10ο έτος διαμονής (8) Θα πρέπει να συνάπτεται ατομικό συμβόλαιο ένταξης με κάθε πρόσφυγα, το οποίο να περιλαμβάνει τις σχετικές δράσεις που πρέπει να αναληφθούν (πρόσθετη κατάρτιση, αριθμός αιτήσεων κ.λπ.), με απώτερο στόχο την πλήρη ένταξη στην αγορά εργασίας. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι οι πρόσφυγες πρέπει να χαίρουν ίσης μεταχείρισης με τον τοπικό πληθυσμό στην αγορά εργασίας, προκειμένου να αποφευχθούν ο αθέμιτος ανταγωνισμός και το κοινωνικό και μισθολογικό ντάμπινγκ. Εάν ένας πρόσφυγας δεν έχει πιθανότητες εξεύρεσης εργασίας σε εύλογο χρονικό διάστημα, μια καλή εναλλακτική λύση θα μπορούσε να είναι η εθελοντική παροχή κοινωφελούς εργασίας. Με αυτόν τον τρόπο, θα ενισχυθεί η απόκτηση συμπληρωματικών γλωσσικών δεξιοτήτων και θα βοηθηθεί η ένταξη του πρόσφυγα στην κοινωνία.

6.10

Ένα καλό παράδειγμα είναι αυτό της Γερμανίας που πρόσφατα αποφάσισε να εισαγάγει ένα δελτίο ταυτότητας ειδικά για τους αιτούντες άσυλο. Μετά την πρώτη καταγραφή, το δελτίο ταυτότητας μετατρέπεται στο βασικό και υποχρεωτικό μέσο αναγνώρισης, και είναι συνδεδεμένο με μια κεντρική βάση δεδομένων που περιέχει πληροφορίες π.χ. σχετικά με το εκπαιδευτικό υπόβαθρο του ατόμου και την επαγγελματική του εμπειρία.

6.11

Μεταξύ των προσφύγων, καθώς και μεταξύ του τοπικού πληθυσμού, υπάρχουν άτομα με επιχειρηματικά ενδιαφέροντα και επιχειρηματικές δεξιότητες. Σε αυτά τα άτομα θα πρέπει να χορηγούνται πληροφορίες και κατευθύνσεις σχετικά με το πώς μπορούν να ιδρύσουν μια νέα επιχείρηση και να γίνουν εργοδότες.

6.12

Επί του παρόντος, πραγματοποιούνται συζητήσεις στη Γερμανία και στη Σλοβακία σχετικά με τον τρόπο ένταξης στην αγορά εργασίας, μέσω ταχείας διαδικασίας, των προσφύγων με υψηλά προσόντα σε επαγγέλματα όπου υφίστανται ελλείψεις δεξιοτήτων.

6.13

Οι πρόσφυγες χρειάζονται γενικές πληροφορίες σχετικά με την αγορά εργασίας, τις ευκαιρίες επαγγελματικής κατάρτισης και τις διαθέσιμες θέσεις απασχόλησης. Δεδομένου ότι η ηλικία υψηλού ποσοστού προσφύγων είναι η μέση ηλικία σπουδαστή, δηλαδή μεταξύ 16 και 25, πρέπει να παρέχονται, πριν από την έναρξη της κατάρτισης, βασικές πληροφορίες ή προπαρασκευαστικά μαθήματα σε διάφορους επαγγελματικούς τομείς. Στη Γερμανία, τα εμπορικά και βιομηχανικά επιμελητήρια έχουν δρομολογήσει πρωτοβουλίες για να βοηθήσουν με τοποθετήσεις σε θέσεις εργασίας, όπως π.χ. οι «συνεντεύξεις επί τροχάδην». Στη Γερμανία, τα εμπορικά και βιομηχανικά επιμελητήρια στηρίζουν τις επιχειρήσεις στην παροχή κατάλληλων επαγγελματικών προσόντων και κατάρτισης στους πρόσφυγες μέσω του έργου «Δέσμευση για κατάρτιση». Προσπαθούν επίσης να προσελκύσουν εθελοντές χορηγούς για να φροντίσουν τους πρόσφυγες και τις επιχειρήσεις, παρέχοντας συμβουλές και στις δύο πλευρές. Τα εμπορικά και βιομηχανικά επιμελητήρια παρέχουν επίσης υποστήριξη στους πρόσφυγες που επιθυμούν να ξεκινήσουν τη δική τους επιχείρηση.

6.14

Στην Αυστρία, άρχισε ένα έργο που αποσκοπεί στην τοποθέτηση νέων προσφύγων σε κενές θέσεις μαθητείας, με την υποστήριξη των δημόσιων υπηρεσιών απασχόλησης και εκπαιδευτών. Μια περίοδος πρακτικής άσκησης μπορεί να προηγείται της υπογραφής της επίσημης συμφωνίας μαθητείας. Επιπλέον, ο Ομοσπονδιακός Οργανισμός Σιδηροδρόμων της Αυστρίας (ÖBB) ξεκίνησε το πρόγραμμα «Πολυμορφία ως ευκαιρία» («Diversität als Chance») και προσέφερε σε 50 ασυνόδευτους ανήλικους πρόσφυγες μεταξύ 15 και 17 ετών μια θέση μαθητείας.

6.15

Προκειμένου να διευκολυνθεί η ένταξη των μεταναστών με υψηλή ειδίκευση, το Αυστριακό Ομοσπονδιακό Οικονομικό Επιμελητήριο έχει αναπτύξει το πρόγραμμα «Καθοδήγηση για μετανάστες» («Mentoring for migrants»), το οποίο έχει επεκταθεί ώστε να καλύπτει τους πρόσφυγες υψηλής ειδίκευσης. Οι μέντορες είναι άτομα πλήρως ενσωματωμένα στην αυστριακή αγορά εργασίας και βοηθούν τους μετανάστες κατά την αναζήτηση εργασίας με την παροχή πληροφοριών ή ακόμη και πρόσβασης στο δικό τους επαγγελματικό δίκτυο. Το πρόγραμμα αυτό συμβάλλει επίσης στην αποφυγή των πολιτιστικών παρανοήσεων.

6.16

Σε ορισμένα κράτη μέλη, οι λεγόμενοι «ανάδοχοι» («Refugee Buddies») αναλαμβάνουν τη φροντίδα των προσφύγων. Πρόκειται για εθελοντές που συμμετέχουν σε διάφορες οργανώσεις και συναντούν σε τακτική βάση έναν πρόσφυγα, προκειμένου να διαμορφώσουν προσωπικές σχέσεις. Τούτο είναι ακόμη σημαντικότερο, διότι ένας μεγάλος αριθμός προσφύγων είναι ασυνόδευτοι ανήλικοι, που έχουν εγκαταλείψει τις οικογένειές τους στην πατρίδα τους. Οι «ανάδοχοι» μπορούν επίσης να δρουν ως συνήγοροι για να βελτιωθεί η εικόνα των προσφύγων στη χώρα τους.

6.17

Σε ορισμένα κράτη μέλη (π.χ. Γερμανία, Ισπανία, Γαλλία, Τσεχική Δημοκρατία, Αυστρία), οι οργανώσεις των κοινωνικών εταίρων παρότρυναν τις κυβερνήσεις τους να εργαστούν πιο αποτελεσματικά για την ένταξη των προσφύγων. Στην Ισπανία, ένα πρόσθετο μέτρο συμπεριλήφθηκε στο ετήσιο πρόγραμμα πολιτικών απασχόλησης ειδικά για την εργασιακή ένταξη των προσφύγων.

6.18

Η Δανία χρησιμοποιεί το λεγόμενο «κλιμακωτό μοντέλο» για την ένταξη των προσφύγων στην αγορά εργασίας: στο πρώτο στάδιο (τέσσερις έως οκτώ εβδομάδες) προσδιορίζονται οι δεξιότητες των μεμονωμένων προσφύγων και παρέχονται μαθήματα Δανικής γλώσσας. Στο δεύτερο στάδιο (26-52 εβδομάδες), ο εκπαιδευόμενος έχει τοποθετηθεί σε επιχείρηση (χωρίς επιβάρυνση για τον εργοδότη) και παρακολουθεί πρόσθετα μαθήματα Δανικής γλώσσας. Στη συνέχεια, ο πρόσφυγας είναι έτοιμος για απασχόληση με επιδοτούμενο μισθό. Η αποτελεσματική εφαρμογή τέτοιων μοντέλων θα πρέπει να προάγει τη δημιουργία πρόσθετων ευκαιριών απασχόλησης και να αποτρέπει τον παραγκωνισμό των ντόπιων κατοίκων (αποφυγή του φαινομένου της «περιστρεφόμενης πόρτας»).

6.19

Για τη διασφάλιση του θεμιτού ανταγωνισμού, οι συνθήκες εργασίας (συμπεριλαμβανομένων των μισθών) πρέπει να τηρούνται ανεξάρτητα από την εθνικότητα ή το καθεστώς του εργαζομένου (lex loci laboris). Τα κράτη μέλη πρέπει να μεριμνούν για τη θέσπιση αποτελεσματικών μέτρων και την εξασφάλιση μηχανισμών και διοικητικών ικανοτήτων για την επιβολή τους. Διάφορες συνδικαλιστικές οργανώσεις στηρίζουν τους πρόσφυγες και τους μετανάστες εργαζόμενους, οι οποίοι δεν γνωρίζουν πώς να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους («Ecole des solidarités» — Βέλγιο, «UNDOK» — Αυστρία).

7.1

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι τα οποιαδήποτε μέτρα πρέπει να συνοδεύονται από επαρκή χρηματοδότηση, προκειμένου να έχουν μακροχρόνιο θετικό αντίκτυπο στην κοινωνία μας. Προκειμένου να επιτευχθεί σε μακρόπνοη βάση η ένταξη των προσφύγων, χρειάζεται να καταβληθούν, στο πλαίσιο του σχεδίου Juncker και πέραν τούτου, εντατικότερες προσπάθειες στον τομέα των επενδύσεων, ούτως ώστε να τονωθεί η ανάπτυξη και η απασχόληση. Πρέπει να υπάρξουν πρόσθετες επενδύσεις σε μέτρα ένταξης και κοινωνικές επενδύσεις για τον τοπικό πληθυσμό και τους πρόσφυγες, οι οποίες να καλύπτουν τις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε ομάδας για την οποία προορίζονται. Η ΕΟΚΕ έχει επισημάνει τις δυνητικά θετικές επιδράσεις της επιβολής φόρου επί των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών για τα δημόσια οικονομικά, με την εξασφάλιση μια δίκαιης συνεισφοράς εκ μέρους του χρηματοπιστωτικού τομέα. Λόγω των εξαιρετικών συνθηκών και δυνάμει του συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, το επιπρόσθετο κόστος της φιλοξενίας προσφύγων δεν πρέπει, κατόπιν της ενδελεχούς εξέτασής του, να θεωρείται μέρος του δημοσίου ελλείμματος των κρατών μελών (9).

7.2

Κράτη μέλη πρώτης υποδοχής όπως η Ιταλία, η Μάλτα, η Ισπανία και η Ελλάδα, θα πρέπει να λαμβάνουν άμεση οικονομική βοήθεια ανά πρόσφυγα ή μετανάστη για την αποτελεσματική διαχείριση της ορθής και ταχείας διεκπεραίωσης των αιτήσεων ασύλου ή του επαναπατρισμού σε περίπτωση που δεν προκύπτουν οι προϋποθέσεις χορήγησης. Τα κράτη μέλη που αναλαμβάνουν την ευθύνη να ενσωματώσουν στις κοινωνίες τους περισσότερους πρόσφυγες από ό, τι απαιτείται δυνάμει της αρχής της αλληλεγγύης, πρέπει επίσης να μπορούν να βασιστούν στη χρηματοδοτική στήριξη της ΕΕ.

7.3

Οι χρηματοδοτικοί πόροι του Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης (ΤΑΜΕ) θα πρέπει να αυξηθούν, ούτως ώστε να βελτιωθεί η συμμετοχή των κρατών μελών όσον αφορά τη χρηματοδότηση της ένταξης των προσφύγων, ιδίως για τα προγράμματα που υλοποιούνται από τις τοπικές αρχές και τις ΜΚΟ. Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο θα πρέπει να ενισχυθεί με επαρκείς πρόσθετους πόρους για να διευκολυνθεί η κοινωνική ενσωμάτωση των προσφύγων, η ισότητα των γυναικών, η παροχή στήριξης στις επιχειρήσεις και η ένταξη των προσφύγων στην αγορά εργασίας, παράμετροι για τις οποίες απαιτείται ο διάλογος και η συνεργασία με τους κοινωνικούς εταίρους. Επιπλέον, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης θα πρέπει να δραστηριοποιηθεί με πρόσθετους πόρους για τις αστικές ζώνες που έχουν θέσει σε εφαρμογή ρυθμίσεις οι οποίες απαιτούνται για την υποδοχή και την ένταξη των προσφύγων.

7.4

Κρίνεται σκόπιμο να διερευνηθούν οι δυνατότητες διεθνούς συνεργασίας σε ό,τι αφορά τη χρηματοδότηση της ένταξης των προσφύγων με την ειδική συνεργασία της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR) και του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης.

20.7.2016   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 264/28

Εισηγητής:

ο κ. Vitas MAČIULIS

1.1.

Η ενέργεια αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της διεθνούς πολιτικής και βρίσκεται σήμερα στην κορυφή της ατζέντας της ΕΕ. Καθώς ορισμένοι διεθνείς παράγοντες επιχειρούν να χρησιμοποιήσουν την ενέργεια ως μέσο για την επίτευξη πολιτικών σκοπών, είναι προς το συμφέρον των πολιτών της να βρίσκεται η ΕΕ σε επαγρύπνηση όσον αφορά τα ενεργειακά ζητήματα.

1.1.1.

Τρεις παράγοντες έχουν καθοριστική σημασία για την εξωτερική διάσταση της ενεργειακής πολιτικής: διαφοροποίηση, ομοφωνία και ένα κατάλληλα αναπτυγμένο εσωτερικό ενεργειακό σύστημα.

1.2.

Η διαφοροποίηση των ενεργειακών πηγών, προμηθευτών και οδών είναι ζωτικής σημασίας της εξωτερικής ενεργειακής πολιτικής. Όπως υπογραμμίζεται στη στρατηγική της ΕΕ για την ενεργειακή ένωση, η κύρια πρόκληση για την ΕΕ συνίσταται στο ότι περισσότερο από το ήμισυ της ενέργειας που καταναλώνει προέρχεται από εισαγωγές οι οποίες πρέπει να εξασφαλιστούν με συγκεκριμένες εμπορικές πολιτικές.

1.2.1.

Ο κύκλος των εταίρων εισαγωγής ενέργειας πρέπει να διευρυνθεί μέσω της διαρκούς αναζήτησης και θέσπισης διαλόγου με νέους αξιόπιστους και προβλέψιμους προμηθευτές ενέργειας.

1.2.2.

Τα νέα μεγάλα έργα υποδομών στην ΕΕ, τα οποία συμβάλλουν στην υλοποίηση των στόχων της διαφοροποίησης, θα πρέπει να ανταποκρίνονται στους στόχους της στρατηγικής για την ενεργειακή ένωση και να είναι σε πλήρη συμμόρφωση με το κεκτημένο της ΕΕ. Τα έργα αυτά θα πρέπει επίσης να συνάδουν πλήρως με τον στόχο ανάπτυξης ενός αποκεντρωμένου συστήματος στο οποίο οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θα διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο.

1.2.3.

Πρέπει να ενθαρρυνθεί η συνεργασία μεταξύ εκπροσώπων του ιδιωτικού και του πολιτικού τομέα, προκειμένου να εξευρεθούν οι πλέον κατάλληλοι τρόποι και εταίροι για την εξωτερική ενεργειακή ανάπτυξη. Οι στόχοι της ενεργειακής ασφάλειας και της βιωσιμότητας πρέπει να λαμβάνονται πάντα υπόψη.

1.3.

Θα πρέπει να επιδιωχθεί η επίτευξη ομοφωνίας, και αυτό παρά τις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των κρατών μελών ως προς τα ενεργειακά μείγματα, τις δομές εισαγωγών ενέργειας και τους παραδοσιακούς εταίρους. Μια κοινή εσωτερική στάση της ΕΕ είναι απαραίτητη για μια ισχυρή εξωτερική διάσταση.

1.3.1.

Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να συντονίσουν τα επιμέρους ενεργειακά τους συμφέροντα και να διατηρήσουν αδιάλειπτη την αλληλεγγύη και τη διαφάνεια μεταξύ τους.

1.3.2.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την πρόταση της Επιτροπής της 16ης Φεβρουαρίου 2016, με την οποία ενισχύεται ο υφιστάμενος μηχανισμός ανταλλαγής πληροφοριών όσον αφορά τις διακυβερνητικές συμφωνίες και τα μη δεσμευτικά μέσα.

1.3.3.

Η τήρηση κοινών περιβαλλοντικών προτύπων και προτύπων πυρηνικής ασφάλειας στα ενεργειακά έργα που υλοποιούνται στις γειτονικές χώρες της ΕΕ θα πρέπει να αποτελέσει σημαντικό στοιχείο της εξωτερικής ενεργειακής πολιτικής της ΕΕ. Οι αγορές ενέργειας από χώρες που δεν συμμορφώνονται με τα εν λόγω πρότυπα θα πρέπει να είναι περιορισμένες.

1.4.

Η δημιουργία ενός ισχυρού εσωτερικού ενεργειακού συστήματος έχει καθοριστική σημασία για τον περιορισμό των εξωτερικών επιδράσεων: μία από τις κύριες διαστάσεις της ενεργειακής ένωσης αφορά τη δημιουργία πλήρως λειτουργικής και διαφανούς εσωτερικής αγοράς ενέργειας της ΕΕ. Αυτό θα αυξήσει άμεσα την αποτελεσματικότητα της προσέγγισης που ακολουθεί η ΕΕ για τα εξωτερικά ενεργειακά ζητήματα.

1.4.1.

Πρέπει να δημιουργηθούν όλα τα προς τούτο απαραίτητα μέρη των ενεργειακών υποδομών, προκειμένου να καταστεί εφικτή η βελτιστοποίηση και ο εξορθολογισμός της εισαγωγής ενεργειακών πόρων στην ΕΕ.

1.4.2.

Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη της πλήρους ενοποίησης των ενεργειακών δικτύων και συστημάτων όλων των κρατών μελών στην εσωτερική αγορά της ΕΕ και της εξασφάλισης του απόλυτου συγχρονισμού τους.

1.4.3.

Η ανταγωνιστικότητα των παραγωγών ενέργειας στην ΕΕ πρέπει να διατηρηθεί, με την καθιέρωση ίσων όρων ανταγωνισμού για τους ευρωπαίους και τους μη ευρωπαίους παραγωγούς ενέργειας.

1.4.4.

Η ΕΟΚΕ ζητεί, κατά τον σχεδιασμό και την υλοποίηση της εξωτερικής ενεργειακής πολιτικής της ΕΕ, να ληφθεί υπόψη ότι οι βιομηχανίες της ΕΕ —και ιδιαίτερα οι ενεργοβόρες βιομηχανίες— έχουν ανάγκη από ανταγωνιστικό, σταθερό και προβλέψιμο ενεργειακό εφοδιασμό προκειμένου να είναι σε θέση να δραστηριοποιούνται υπό ίσους όρους ανταγωνισμού με τους διεθνείς ανταγωνιστές τους.

1.5.

Μια μακρόπνοη ενεργειακή πολιτική, η οποία θα συμβάλει στην επίτευξη των εξωτερικών στόχων της ΕΕ, μεταξύ άλλων και στο πλαίσιο της συμφωνίας COP 21, θα πρέπει επίσης να βασίζεται στην ανάπτυξη τριών βασικών συντελεστών: ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ενεργειακή απόδοση και έρευνα και ανάπτυξη.

1.5.1.

Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αποτελούν καθοριστικό παράγοντα για την ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας και τη μείωση της εξάρτησης από τις εισαγωγές.

1.5.2.

Η ΕΕ θα πρέπει να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να διατηρήσει την ηγετική θέση στον τομέα.

1.5.3.

Η ενεργειακή απόδοση είναι ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους για τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας στην ΕΕ και, κατά συνέπεια, για τη μείωση του όγκου της εισαγόμενης ενέργειας. Ως εκ τούτου, η μείωση των ενεργειακών δαπανών των ιδιωτικών και εμπορικών καταναλωτών είναι θεμελιώδους σημασίας.

1.6.

Πρέπει να διοχετευτούν επαρκείς πόροι στην έρευνα και στην τεχνολογική ανάπτυξη, προκειμένου να αυξηθεί η αποδοτικότητα και να μειωθεί το κόστος παραγωγής ενέργειας. Στο πλαίσιο αυτό, η διεθνής συνεργασία είναι επίσης σημαντική.

1.7.

Δεδομένου ότι η ενέργεια πρέπει να είναι οικονομικά προσιτή για τους καταναλωτές και να στηρίζει την ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή και τις εθνικές κυβερνήσεις να διευρύνουν το ρόλο της κοινωνίας των πολιτών, των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων των καταναλωτών. Για τον λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ ζητεί τη διεξαγωγή ενός ευρωπαϊκού διαλόγου για την ενέργεια και ενός ευρωπαϊκού ενεργειακού φόρουμ με τη συμμετοχή όλων των συναρμοδίων. Αυτό έχει καθοριστική σημασία για τη χάραξη μιας ευφυούς, βιώσιμης και αποτελεσματικής εξωτερικής ενεργειακής πολιτικής της ΕΕ.

1.7.1.

Η ΕΟΚΕ πρέπει να παρακινήσει τα διεθνή όργανά της να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο στη χάραξη μιας αποτελεσματικής και ανθεκτικής εξωτερικής ενεργειακής πολιτικής της ΕΕ.

2.1.

Μόλις πρόσφατα συμπεριλήφθηκαν τα ενεργειακά ζητήματα στις συζητήσεις για την πολιτική της ΕΕ και έχουν αναρριχηθεί στην κορυφή της ημερήσιας διάταξης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η ΕΟΚΕ δραστηριοποιείται επίσης στον τομέα της εξωτερικής διάστασης της ενεργειακής πολιτικής και έχει ήδη εκδώσει ορισμένες γνωμοδοτήσεις σχετικά με το θέμα αυτό (1).

2.2.

Δεδομένης της αυξανόμενης εξάρτησης της ΕΕ από τις εισαγωγές ενέργειας, κυρίως πετρελαίου και φυσικού αερίου, η εξωτερική διάσταση της ενεργειακής πολιτικής της ΕΕ είναι ζωτικής σημασίας για την ενίσχυση της ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασμού.

2.2.1.

Πάνω από το ήμισυ (53,2 %) της μεικτής εσωτερικής ενεργειακής κατανάλωσης της ΕΕ προέρχεται από εισαγωγές. Η ΕΕ εισάγει το 44,2 % των στερεών καυσίμων (πάνω από το ήμισυ των οποίων είναι λιθάνθρακας), το 87,4 % του πετρελαίου και των πετρελαιοειδών και το 65,3 % του φυσικού αερίου της (στοιχεία Eurostat 2013).

2.2.2.

Αυτοί οι αριθμοί παρουσιάζουν ξεκάθαρα τον βαθμό εξάρτησης της ΕΕ από το εμπόριο με τρίτες χώρες εφοδιασμού. Ως εκ τούτου, αν ο προμηθευτής αποδειχθεί αναξιόπιστος ή απρόβλεπτος ή η υποδομή δεν συντηρείται κατάλληλα, η ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού ολόκληρης της ΕΕ θα μπορούσε να δεχτεί σοβαρό πλήγμα.

3.1.

Η ΕΕ θα πρέπει να εξετάσει νέες δυνατότητες για τη συνεργασία και την ενίσχυση των υφιστάμενων εταιρικών σχέσεων με τρίτες χώρες όσον αφορά τη διαφοροποίηση των πηγών, των προμηθευτών και των διαύλων εφοδιασμού ενέργειας.

3.2.

Κατά πάσα πιθανότητα, η Ρωσία θα συνεχίσει να αποτελεί τον κύριο εταίρο εισαγόμενης ενέργειας της ΕΕ στο προσεχές μέλλον. Είναι ιδιαίτερα σημαντικός εταίρος όσον αφορά το μεταφερόμενο με αγωγούς φυσικό αέριο.

3.2.1.

Βασική προτεραιότητα της Ρωσίας είναι τουλάχιστον να διατηρήσει την ευνοϊκή της θέση όσον αφορά την αγορά ενέργειας της ΕΕ, η οποία αποτελεί τον μεγαλύτερο προορισμό της εξαγόμενης ενέργειας αλλά και πολύ αξιόπιστο πελάτη.

3.2.2.

Το έργο για τον αγωγό Nord Stream II αποτελεί σήμερα ένα από τα κύρια θέματα της ενεργειακής ατζέντας της Ρωσίας, με στόχο την αύξηση των εξαγωγών φυσικού αερίου στην ΕΕ. Έχουν διατυπωθεί ανησυχίες στην ΕΕ ως προς το κατά πόσον το εν λόγω έργο ενδέχεται να έρθει σε αντίθεση με τη στρατηγική της ΕΕ για την ενεργειακή ένωση όσον αφορά τη διαφοροποίηση του εφοδιασμού με φυσικό αέριο. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το σημαντικότερο καθήκον της Επιτροπής είναι να αξιολογήσει διεξοδικά το έργο Nord Stream II, καθώς και τη συμμόρφωσή του με το ευρωπαϊκό κεκτημένο, συμπεριλαμβανομένης της τρίτης δέσμης μέτρων για την ενέργεια και των στόχων της στρατηγικής για την ενεργειακή ένωση, και συγκεκριμένα με τη διαφοροποίηση των ενεργειακών πηγών, των προμηθευτών και των διαδρομών.

3.2.3.

Τα συμφέροντα κάθε κράτους μέλους πρέπει να ληφθούν υπόψη κατά τη διαμόρφωση της κοινής θέσης της ΕΕ όσον αφορά το έργο Nord Stream II. Οι εμπορικές πτυχές του έργου δεν πρέπει να αποτελέσουν τον μοναδικό παράγοντα για τη λήψη απόφασης, ιδίως εάν συνεκτιμηθεί η τάση της Ρωσίας να χρησιμοποιεί την ενέργεια ως εργαλείο για την επίτευξη γεωπολιτικών στόχων.

3.3.

Η Νορβηγία αποτελεί πολύτιμο εταίρο της ΕΕ στη διεθνή σκηνή και μοιράζεται τις πολιτικές προτεραιότητες της ΕΕ, και στον ενεργειακό τομέα. Ως μέλος της συμφωνίας για τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο, η Νορβηγία αποτελεί μέρος της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ.

3.3.1.

Η σημασία της Βόρειας Διάστασης είναι πιθανό να αυξηθεί, όπως και η συνεργασία στις βόρειες περιοχές με κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου στον Αρκτικό ωκεανό. Ωστόσο, εάν και όταν οι εταιρείες αρχίσουν να διερευνούν σοβαρά το δυναμικό των πηγών σε αυτόν τον τομέα, θα πρέπει ιδιαίτερη προσοχή να δοθεί στο ευαίσθητο περιβάλλον.

3.4.

Η ενεργειακή συνεργασία της ΕΕ με τους εταίρους της από τη Νότια και την Ανατολική Μεσόγειο έλαβε νέα ώθηση με την πρόσφατη θέσπιση περιφερειακών πλατφορμών που περιλαμβάνουν το φυσικό αέριο, την ηλεκτρική ενέργεια, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την ενεργειακή απόδοση. Αυτές οι πλατφόρμες προβλέπεται να έχουν καθοριστική σημασία για τη διευκόλυνση και την ενίσχυση της ενεργειακής συνεργασίας.

3.5.

Δεδομένου ότι η Κεντρική Ασία αποτελεί περιοχή στρατηγικής σημασίας με πλούσιους ενεργειακούς πόρους, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι προσηλωμένη στην καθιέρωση διατηρήσιμης και σταθερής σχέσης μαζί της. Όπως επισημαίνεται στα συμπεράσματα του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων με θέμα τη στρατηγική της ΕΕ για την Κεντρική Ασία, που εγκρίθηκαν στις 22 Ιουνίου 2015, η ΕΕ ζητεί την ενίσχυση των ενεργειακών δεσμών, πράγμα που θα συμβάλει στην αμοιβαία ενεργειακή ασφάλεια.

3.6.

Η σύνδεση των πόρων της περιοχής της Κασπίας με την ευρωπαϊκή αγορά μέσω του νότιου διαδρόμου μεταφοράς φυσικού αερίου θα διανοίξει νέες δυνατότητες για το εμπόριο φυσικού αερίου και θα συμβάλει στον στόχο της ΕΕ για διαφοροποίηση. Ο αγωγός φυσικού αερίου της Ανατολίας (TANAP) θα αποτελέσει κεντρικό κομμάτι αυτής της διασύνδεσης σε συνδυασμό με τον αδριατικό αγωγό φυσικού αερίου (TAP).

3.7.

Οι ενεργειακές σχέσεις με τις ΗΠΑ καθίστανται ολοένα σημαντικότερες στην ημερήσια διάταξη της ΕΕ, όπως αντικατοπτρίζεται και στο συμβούλιο ενέργειας ΕΕ – ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ διέρχονται μια εποχή φθηνού αερίου ως αποτέλεσμα μη συμβατικής παραγωγής φυσικού αερίου. Η ΕΕ οφείλει να αξιοποιήσει την ευκαιρία και να ενθαρρύνει την ανάπτυξη του διατλαντικού εμπορίου υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ), καθώς αυτό θα συμβάλει σημαντικά στη διαφοροποίηση του ενεργειακού εφοδιασμού.

3.7.1.

Η Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων (TTIP) θα μπορούσε, μεταξύ άλλων, να αποτελέσει σημαντικό μέσο προώθησης της διατλαντικής ενεργειακής ασφάλειας. Η ΕΟΚΕ προτρέπει τις δύο πλευρές να καταβάλουν κάθε προσπάθεια προς την ικανή αντιμετώπιση των ενεργειακών ζητημάτων της συμφωνίας.

3.8.

Η ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ είναι στενά συνδεδεμένη με τα ενεργειακά ζητήματα των γειτονικών της χωρών· συνεπώς, η ΕΕ οφείλει να συνεχίσει να συνεργάζεται στενά με τις γειτονικές χώρες και να επεκτείνει την αμοιβαία επωφελή συνεργασία.

3.8.1.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να ενισχύσει περαιτέρω την Ενεργειακή Κοινότητα, ιδίως όσον αφορά την εφαρμογή του ενεργειακού κεκτημένου της ΕΕ στα συμβαλλόμενα μέρη (2).

3.8.2.

Κύριος στόχος της Ενεργειακής Κοινότητας είναι η επέκταση της εσωτερικής ενεργειακής αγοράς της ΕΕ. Η ΕΕ οφείλει να συνεχίσει να ενισχύει τη συνεργασία με τις γειτονικές χώρες και τις κοινωνίες των πολιτών τους, με στόχο τη θέσπιση μιας πραγματικά πανευρωπαϊκής ενεργειακής αγοράς. Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση κανονισμού της Επιτροπής σχετικά με την ασφάλεια του εφοδιασμού, στην οποία συμμετέχουν άμεσα οι χώρες της Ενεργειακής Κοινότητας.

3.9.

Μετά την άρση των διεθνών κυρώσεων κατά του Ιράν, η ΕΕ οφείλει να εκμεταλλευθεί την ευκαιρία και να αποκαταστήσει τις σχέσεις της στον τομέα της ενέργειας, λόγω του πιθανού ρόλου που μπορεί να διαδραματίσει το Ιράν στη διαφοροποίηση των πηγών ενεργειακού εφοδιασμού της ΕΕ.

3.10.

Η ΕΕ πρέπει επίσης να επιταχύνει και να εντείνει τις προσπάθειες εφαρμογής σταθερών συνεργειών με διαφορετικές αλλά σημαντικές τρίτες χώρες, όπως, μεταξύ άλλων, τον Καναδά, την Τουρκία και την Αλγερία. Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει τη δέσμευση του 2015 για διεξαγωγή ενεργειακών διαλόγων υψηλού επιπέδου με τις χώρες αυτές.

3.11.

Η ενεργειακή διάσταση θα πρέπει να αντικατοπτρίζεται κατάλληλα στις εμπορικές συμφωνίες με τρίτες χώρες. Επιπροσθέτως, οι ενεργειακές συμφωνίες με τρίτες χώρες εφοδιασμού πρέπει να συνάδουν πλήρως με τις νομικές διατάξεις και τις αρχές ενεργειακής ασφάλειας της ΕΕ.

4.1.

Στις 20 Ιουλίου 2015 στο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων δρομολογήθηκε σχέδιο δράσης ενεργειακής διπλωματίας (ΣΔΕΔ) για να στηρίξει την εξωτερική διάσταση της στρατηγικής για την ενεργειακή ένωση. Το σχέδιο αποσκοπεί στην ενίσχυση των κοινών μηνυμάτων που θα επιτρέψουν στην ΕΕ να εκφράζεται με μία φωνή σε ό,τι αφορά τα μείζονα ενεργειακά ζητήματα και να επιτυγχάνει τους ενεργειακούς στόχους σε πνεύμα αλληλεγγύης και κοινού συμφέροντος, όχι με την επανεθνικοποίηση των ενεργειακών πολιτικών.

4.1.1.

Οι κύριες διαστάσεις του ΣΔΕΔ περιλαμβάνουν τη διπλωματική στήριξη της διαφοροποίησης των ενεργειακών πηγών, των προμηθευτών και των διαδρομών, την ενίσχυση της συνεργασίας με τις χώρες διέλευσης (ιδίως με την Ουκρανία) και με τρίτες χώρες που είναι ενεργειακοί εταίροι, την περαιτέρω ενίσχυση της Ενεργειακής Κοινότητας και τη διατήρηση της στρατηγικής προσήλωσης της ΕΕ στις πολυμερείς πρωτοβουλίες για την ενέργεια.

4.2.

Με απόφαση του Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 25ης Οκτωβρίου 2012 θεσπίστηκε μηχανισμός ανταλλαγής πληροφοριών για διακυβερνητικές συμφωνίες (ΔΣ), με στόχο την ασφάλεια δικαίου και τη διαφάνεια των συμφωνιών, καθώς και τη συμμόρφωσή τους με το δίκαιο της ΕΕ. Τον Φεβρουαρίου του 2016 η Επιτροπή υπέβαλε πρόταση για την ενίσχυση του υφιστάμενου μηχανισμού.

4.2.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις προσπάθειες για νομική συμμόρφωση και διαφάνεια στις συμφωνίες της ΕΕ με τρίτα μέρη (3) και στηρίζει κατά συνέπεια την ενίσχυση του υφιστάμενου μηχανισμού ανταλλαγής πληροφοριών.

4.3.

Η ΕΕ οφείλει να παραμείνει προσηλωμένη στην προώθηση και στη συνεχή βελτίωση των περιβαλλοντικών προδιαγραφών πυρηνικής ασφάλειας σε τρίτες χώρες.

4.3.1.

Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στους πυρηνικούς σταθμούς που κατασκευάζονται από τρίτες χώρες κοντά στα σύνορα της ΕΕ (π.χ. πυρηνικός σταθμός Astraviec στη Λευκορωσία, για τον οποίο διαπιστώθηκε μη συμμόρφωση με τις διατάξεις της σύμβασης του Espoo). Η ΕΕ πρέπει να τονίσει σε τρίτα μέρη την ανάγκη επίτευξης ολοκληρωμένης ασφάλειας έργων τέτοιου είδους, όπως προτάσσει η σύμβαση για την πυρηνική ασφάλεια του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ) καθώς και άλλες συναφείς διεθνείς συμφωνίες. Η Επιτροπή οφείλει να εντείνει τις προσπάθειές της για να διασφαλίσει ότι οι χώρες που έχουν συμφωνήσει για πυρηνικές δοκιμές αντοχής σύμφωνα με τους κανόνες της ΕΕ τηρούν τη δέσμευση αυτή το συντομότερο δυνατόν. Εκτός αυτού, θα πρέπει να περιοριστεί η πρόσβαση των μη ασφαλών πυρηνικών σταθμών στην αγορά ενέργειας της ΕΕ.

5.1.

Ένα ισχυρό εσωτερικό ενεργειακό σύστημα ισοδυναμεί άμεσα με μια ισχυρή διεθνή θέση. Για τον λόγο αυτό, η ΕΕ θα πρέπει να έχει ως στόχο να εξορθολογήσει την εσωτερική της προσέγγιση σε θέματα ενέργειας.

5.2.

Η στρατηγική της ενεργειακής ένωσης συνιστά πρωτοβουλία προτεραιότητας με στόχο την παγίωση μιας κοινής ανταπόκρισης της ΕΕ στις ενεργειακές προκλήσεις. Η ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού στηρίζει την οικονομική και κοινωνική ευημερία της ΕΕ. Καθίσταται συλλογική ευθύνη των κρατών μελών, των παραγωγών ενέργειας, των καταναλωτών, των χωρών διέλευσης και της διεθνούς κοινότητας, μέρη που συμμετέχουν όλα στις σημερινές παγκοσμιοποιημένες ενεργειακές αγορές.

5.2.1.

Βασικός πυλώνας της ενεργειακής ένωσης είναι η βελτίωση των διασυνδέσεων μεταξύ των κρατών μελών και η πλήρης υλοποίηση του κεκτημένου της εσωτερικής ενεργειακής αγοράς. Η πλήρης ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ θα ενισχύσει τον ανταγωνισμό μεταξύ προμηθευτών ενέργειας, πράγμα που θα οδηγήσει με τη σειρά του σε καλύτερες τιμές για τους τελικούς καταναλωτές.

5.2.2.

Καθώς το υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) καθίσταται ολοένα και περισσότερο διαθέσιμο σε παγκόσμιο επίπεδο, η ΕΕ θα έχει νέες ευκαιρίες διαφοροποίησης του εφοδιασμού με φυσικό αέριο. Για τον λόγο αυτό, θα πρέπει να αναπτυχθούν και να ενισχυθούν οι εσωτερικές υποδομές LNG. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ χαιρετίζει θερμά τη στρατηγική αποθήκευσης φυσικού και υγροποιημένου φυσικού αερίου που υιοθετήθηκε από την Επιτροπή στα τέλη του Φεβρουαρίου 2016.

5.2.3.

Πλήρης ολοκλήρωση της ΕΕ σημαίνει εξάλειψη των «ενεργειακών νησίδων». Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη πλήρους ενσωμάτωσης των ενεργειακών δικτύων και συστημάτων όλων των κρατών μελών στην εσωτερική αγορά της ΕΕ, τόσο με την ανάπτυξη φυσικών υποδομών για τη σύνδεση των δικτύων όσο και με την τελική επίλυση του ζητήματος του συγχρονισμού στα τρία κράτη της Βαλτικής (4), δεδομένου ότι η λειτουργία του συστήματος ηλεκτρικής ενέργειας εξαρτάται από διαχειριστή τρίτης χώρας (Ρωσία).

5.2.4.

Η ανταγωνιστικότητα των παραγωγών ενέργειας από την ΕΕ πρέπει να διατηρηθεί. Πρέπει να θεσπιστούν ίσοι όροι ανταγωνισμού μεταξύ ευρωπαίων και άλλων παραγωγών ενέργειας, προκειμένου να διασφαλιστεί η συμμόρφωση όλων των παραγόντων της ενεργειακής αγοράς με τους κανόνες ανταγωνισμού της ΕΕ.

6.1.

Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αποτελούν άμεση ευκαιρία για την ΕΕ όχι μόνο για να μειώσει την εξάρτησή της από εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα, αλλά και για να καταστήσει πιο βιώσιμη την εγχώρια ενεργειακή της παραγωγή. Η ΕΟΚΕ θεωρεί την ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας μία από τις σημαντικότερες δράσεις για ένα ασφαλέστερο ενεργειακό μέλλον. Ωστόσο, η ΕΕ δεν θα πρέπει να επαναπαυτεί στις επιτυχίες του παρελθόντος, αλλά να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να διατηρήσει την ηγετική θέση της στον τομέα. Επιπλέον, οι αξιωματούχοι της ΕΕ πρέπει να ενθαρρύνουν τις τρίτες χώρες να θέσουν φιλόδοξους στόχους για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές.

6.1.1.

Η ΕΕ βλέπει ήδη πέρα από το 2020 και έχει ορίσει ακόμα πιο φιλόδοξους στόχους για το 2030. Ένας κοινός στόχος για παραγωγή του 27 % τουλάχιστον της συνολικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές απαιτεί από τα κράτη μέλη να ενισχύσουν τη συνεργασία τους σε περιφερειακό επίπεδο, ενοποιώντας έτσι περαιτέρω τον ενεργειακό τομέα της ΕΕ.

6.1.2.

Στο πλαίσιο της άμβλυνσης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, η ΕΟΚΕ επικροτεί τη συμφωνία COP 21 και τη δέσμευση της ΕΕ να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 40 % (σε σχέση με τα επίπεδα του 1990) έως το 2030, όπως προβλέπεται στο πλαίσιο για το κλίμα και την ενέργεια. Η ΕΕ θα πρέπει όχι μόνο να ενθαρρύνει τους εταίρους της να δραστηριοποιηθούν στον τομέα, αλλά να προσφέρει και βοήθεια, εφόσον κριθεί αναγκαίο.

6.1.3.

Η αποκεντρωμένη ενεργειακή παραγωγή και οι ενεργειακοί συνεταιρισμοί θα συμβάλουν στην επίτευξη των στόχων της ΕΕ για το κλίμα και την ενέργεια. Επίσης, επιτρέπουν στην ευρύτερη κοινωνία να συνεργαστεί για την επίτευξη ενεργειακής ανεξαρτησίας και ασφάλειας στις επιμέρους χώρες και στο σύνολο της ΕΕ. Κατά συνέπεια, πρέπει να υιοθετηθούν οι βέλτιστες πρακτικές αποδοτικής από πλευράς κόστους ιδιοπαραγωγής και ιδιοκατανάλωσης.

6.2.

Η ενεργειακή απόδοση αποτελεί άμεσο τρόπο αντιμετώπισης του ζητήματος του υψηλού επιπέδου εισαγωγών ενέργειας της ΕΕ. Ο στόχος βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης κατά 27 % τουλάχιστον (όπως και για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας) τέθηκε για το 2030 σε όλη την ΕΕ, ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καταβάλλει σοβαρές προσπάθειες για την υλοποίηση της αρχής «η ενεργειακή απόδοση ως πρώτη προτεραιότητα». Η ΕΕ με τη σειρά της θα συνεχίσει να προωθεί την καλύτερη πρόσβαση σε μηχανισμούς χρηματοδότησης για την ενεργειακή απόδοση, ιδίως στις μεταφορές και στην οικοδομή, ενώ θα προτρέπει τα κράτη μέλη να προσδίδουν ύψιστη προτεραιότητα στην ενεργειακή απόδοση στις πολιτικές τους.

6.3.

Η συνεισφορά ικανών πόρων στην έρευνα και την ανάπτυξη είναι καθοριστικής σημασίας για τη διατήρηση της τεχνολογικής προόδου στην παραγωγή και στην έξυπνη διανομή ενέργειας. Ειδικότερα, τούτο είναι πολύ σημαντικό προκειμένου να επιτευχθεί μείωση του κόστους παραγωγής και βελτίωση της αξιοπιστίας των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Επιπλέον, πρέπει να παρακολουθείται η ανάπτυξη των τεχνολογιών αιχμής, όπως η χρήση του υδρογόνου, κυψελών καυσίμου και της πυρηνικής σύντηξης για την παραγωγή ενέργειας.

6.4

Η ΕΟΚΕ καλεί την ΕΕ να ηγηθεί της προσπάθειας αντιμετώπισης των ενεργειακών ζητημάτων των αναπτυσσόμενων χωρών με βιώσιμο τρόπο μέσω πολιτικών και πρωτοβουλιών για την επέκταση της χρηματοπιστωτικής, τεχνικής και νομικής συνδρομής. Η υποστήριξη της εκπαίδευσης και της κατάρτισης στους σχετικούς τομείς θα πρέπει να αποτελέσει το κύριο εργαλείο επέκτασης της συνεργασίας με τις αναπτυσσόμενες χώρες.

7.1.

Καθώς οι καταναλωτές αναμένουν να είναι η ενέργεια προσιτή και να στηρίζει την ανταγωνιστικότητα της βιομηχανίας, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή και τις εθνικές κυβερνήσεις να ενθαρρύνουν τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών, των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων των καταναλωτών στην ενεργειακή πολιτική και να διατηρήσει ανοικτό τον διάλογο. Αυτό θα μπορούσε να συμβάλει σημαντικά στην καλύτερη κατανόηση της ενεργειακής κατάστασης.

7.1.1.

Η ενεργειακή πενία αποτελεί παγκόσμιο πρόβλημα, που δεν μπορεί να παραβλεφθεί ούτε στην εσωτερική ούτε στην εξωτερική ενεργειακή πολιτική της ΕΕ. Είναι απαραίτητο να βοηθηθούν όσοι απειλούνται περισσότερο.

7.2.

Οι κοινωνία πολιτών πρέπει να αναλάβει περισσότερες πρωτοβουλίες στις διαδικασίες χάραξης ενεργειακής πολιτικής. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την κοινή δήλωση για την ενέργεια, που υπεγράφη στις 11 Φεβρουαρίου 2016, από την πλατφόρμα της κοινωνίας πολιτών ΕΕ – Ουκρανίας (CSP), η οποία αποσκοπεί στην ενίσχυση του ρόλου της κοινωνίας πολιτών και στη διατύπωση συστάσεων σχετικά με το κράτος δικαίου στις αρμόδιες αρχές.

7.2.1.

Τα ενεργειακά θέματα πρέπει να αποτελούν μέρος της ημερήσιας διάταξης των διεθνών συνεδριάσεων της ΕΟΚΕ, καθώς και σημαντικό θέμα του διαλόγου με την κοινωνία πολιτών των χωρών εταίρων.

1.

«Η συμβολή της κοινωνίας των πολιτών στην επανεξέταση της στρατηγικής ΕΕ – Κεντρικής Ασίας», γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ, ΕΕ C 242 της 23.7.2015, σ. 1.

2.

«Στρατηγικό πλαίσιο για την ενεργειακή ένωση», γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ, ΕΕ C 383 της 17.11.2015, σ. 84.

3.

«Ενέργεια: παράγοντας ανάπτυξης και εμβάθυνσης της διαδικασίας προσχώρησης στα Δυτικά Βαλκάνια», γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ, ΕΕ C 32 της 28.1.2016, σ. 8.

4.

«Διασφάλιση των απαραίτητων εισαγωγών για την ΕΕ – μέσω των υφιστάμενων εμπορικών και συναφών πολιτικών της ΕΕ», γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ, ΕΕ C 67 της 6.3.2014, σ. 47.

5.

«Διακυβερνητικές συμφωνίες μεταξύ κρατών μελών και τρίτων χωρών στον τομέα της ενέργειας», γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ, ΕΕ C 68 της 6.3.2012, σ. 65.

6.

«Συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στη δημιουργία μιας μελλοντικής Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ενέργειας», γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ, ΕΕ C 68 της 6.3.2012, σ. 15.

7.

«Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Η εξωτερική διάσταση της ενεργειακής πολιτικής της ΕΕ», ΕΕ C 182 της 4.8.2009, σ. 8.

20.7.2016   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 264/35

Εισηγήτρια:

η κ. Milena ANGELOVA

1.1

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τον στόχο που διακηρύσσει η Επιτροπή δημοσιεύοντας την παρούσα πράσινη βίβλο και το γεγονός ότι η Επιτροπή έχει θέσει χρονοδιάγραμμα και έχει καταρτίσει φιλόδοξο πρόγραμμα για την εφαρμογή του Σχεδίου Δράσης για την Οικοδόμηση Ένωσης Κεφαλαιαγορών (1).

1.2

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την ιδέα της Επιτροπής να προσπαθήσει να διευκολύνει τη διασυνοριακή διείσδυση των λιανικών χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και τη δυνατότητα των καταναλωτών να αλλάζουν παρόχους. Αυτά τα μέτρα θα εξασφαλίσουν ανταγωνιστικότερη διάρθρωση της αγοράς και θα ενισχύσουν την ευκολία των καταναλωτών χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, μεταξύ άλλων προωθώντας την ίση πρόσβαση σε εξωδικαστικούς μηχανισμούς προσφυγής στα διάφορα κράτη μέλη (2).

1.3

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την προσέγγιση της Επιτροπής στην πράσινη βίβλο να επιδιώξει κατάλληλες πολιτικές για την τόνωση και των δύο πλευρών της αγοράς λιανικών χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών: της προσφοράς και της ζήτησης.

1.4

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την ιδέα ότι πρέπει να παρέχεται η δυνατότητα στους καταναλωτές, εφόσον είναι εφικτό, να συγκρίνουν διαφορετικά προϊόντα ώστε να μπορούν να προβαίνουν σε συνειδητή επιλογή. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει πλήρως την οδηγία για τις αγορές χρηματοπιστωτικών μέσων (МiFID) II —καταρτίζοντας ταυτόχρονα τη γνωμοδότησή της για τις αναθεωρήσεις που προτάθηκαν προσφάτως (3)— και τον κανονισμό σχετικά με συσκευασμένα επενδυτικά προϊόντα για ιδιώτες επενδυτές και επενδυτικά προϊόντα βασιζόμενα σε ασφάλιση, που απαιτούν μεγαλύτερη διαφάνεια και κοινοποίηση πληροφοριών (4).

1.5

Ένας από τους στόχους της πράσινης βίβλου είναι η μείωση του κατακερματισμού της αγοράς στον τομέα των λιανικών χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών. Για τον σκοπό αυτό, η ΕΟΚΕ θα ήθελε να επισημάνει ότι δεν υπάρχει κανένα απολύτως αξιόπιστο αποδεικτικό στοιχείο που να υποδεικνύει πως οι διαφορές στις τιμές οφείλονται μόνο σε ανεπάρκεια της αγοράς στο εσωτερικό της ΕΕ. Οι τιμές των προϊόντων και των υπηρεσιών επηρεάζονται επίσης από εθνικούς και τοπικούς παράγοντες, δυσχεραίνοντας την εναρμόνιση των τιμών μεταξύ των κρατών μελών. Τα ασφάλιστρα ενός ασφαλιστηρίου συμβολαίου αυτοκινήτου σε ένα κράτος μέλος παραδείγματος χάρη, και τα αντίστοιχα ασφάλιστρα σε ένα άλλο κράτος μέλος θα μπορούσαν να είναι εντελώς διαφορετικά εξαιτίας του δείκτη ζημιών, ο οποίος βασίζεται στον αριθμό τροχαίων ατυχημάτων ή στον αριθμό κρουσμάτων απάτης που καταγράφονται στην κάθε χώρα. Ομοίως, τα επιτόκια καταναλωτικής πίστης μπορεί να διαφέρουν μεταξύ των κρατών μελών, ανάλογα με το επίπεδο επισφαλούς χρέους. Οι εν λόγω τοπικοί παράγοντες ορθώς αναφέρονται στην πράσινη βίβλο, χρήζουν όμως περαιτέρω ανάλυσης. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ αναμένει με ανυπομονησία τα αποτελέσματα της διαβούλευσης και καλεί την Επιτροπή να αναζητήσει περαιτέρω αποδεικτικά στοιχεία ανεπαρκούς ανταγωνισμού, καθώς και σαφέστερους λόγους που να εξηγούν τις παρατηρούμενες διαφορές στις τιμές. Η Επιτροπή θα πρέπει επίσης να επιδιώξει η εξέταση της εκτίμησης επιπτώσεων να διενεργηθεί πριν από την υποβολή των αναμενόμενων νομικών προτάσεων.

1.6

Παράλληλα, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να τονίσει ότι πολλά από τα προβλήματα που επισημαίνονται στην πράσινη βίβλο του 2007 για τις λιανικές χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες (5) εξακολουθούν να ισχύουν ακόμη και σήμερα —οκτώ χρόνια αργότερα— στην τρέχουσα πράσινη βίβλο. Η ΕΟΚΕ υποστήριξε γενικά την προηγούμενη πράσινη βίβλο (6) και επαίνεσε τις πρωτοβουλίες που αναλήφθηκαν για την εξεύρεση ορισμένων πρακτικών λύσεων (7). Παρότι επιτεύχθηκαν ορισμένα θετικά αποτελέσματα, η πρόοδος που σημειώθηκε είναι περιορισμένη και εξακολουθούν να υφίστανται προβλήματα σχετικά με τη λειτουργία της ενιαίας αγοράς στον τομέα των λιανικών χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών. Συνεπώς, κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, τα αποτελέσματα των διαβουλεύσεων σχετικά με την παρούσα πράσινη βίβλο πρέπει αυτήν τη φορά να μεταφραστούν σε ένα πιο φιλόδοξο πρόγραμμα που θα υπερβεί τα μακροχρόνια προβλήματα.

1.7

Η πράσινη βίβλος λαμβάνει υπόψη ευρύ φάσμα χρηματοπιστωτικών προϊόντων, για τα οποία η ενίσχυση της ποικιλίας και των ευκαιριών δεν μπορεί να συμβεί ταυτόχρονα. Είναι σαφές πως απαιτείται διαφορετική ιεράρχηση και διαφορετικά χρονοδιαγράμματα. Η ΕΟΚΕ εισηγείται τα αποτελέσματα της διαδικασίας διαβούλευσης να εφαρμοστούν κατά προτεραιότητα στα απλούστερα προϊόντα για τα οποία οι τοπικοί παράγοντες έχουν συγκριτικά μικρότερη σημασία. Κατά αυτόν τον τρόπο, η διαδικασία δημιουργίας μιας ενιαίας αγοράς χρηματοοικονομικών προϊόντων θα αποκτήσει δυναμική και θα κερδίσει την εμπιστοσύνη των πολιτών. Μεταξύ των προϊόντων αυτών θα μπορούσαν να συγκαταλέγονται οι υπηρεσίες πληρωμών, τα πανευρωπαϊκά ατομικά συνταξιοδοτικά προϊόντα (PEPP), οι λογαριασμοί ταμιευτηρίου και οι ασφάλειες αυτοκινήτων και ζωής. Ένα από τα πρώτα βήματα θα μπορούσε να είναι η εφαρμογή σε όλα τα κράτη μέλη του συστήματος bonus-malus επί των συμβολαίων ασφάλισης αυτοκινήτων, που ελαττώνει τη σημασία των τοπικών παραγόντων και συνδέει στενά τα ασφάλιστρα με τα προσωπικά προφίλ. Προϊόντα όπως ενυπόθηκα δάνεια, καταναλωτικά δάνεια, επαγγελματική ασφάλιση και διαχείριση περιουσιακών στοιχείων θα πρέπει να ακολουθούν στο χρονοδιάγραμμα.

1.8

Ενώ η πράσινη βίβλος δίνει έμφαση κυρίως στις ψηφιακές τεχνολογίες, η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει δύο σημαντικούς παράγοντες για την αύξηση της διασυνοριακής ζήτησης προϊόντων, οι οποίοι θα πρέπει να ληφθούν υπόψη.

1.9

Η ΕΟΚΕ θεωρεί επιτακτικής σημασίας να καταβληθεί κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε να αποφευχθεί η επανεξέταση οδηγιών (όπως η οδηγία PSD 2 και η οδηγία MCD (9)) που εγκρίθηκαν πρόσφατα. Πρέπει να δοθεί ικανό χρονικό περιθώριο για την αποτελεσματική εφαρμογή των μέτρων, και να υπάρχει φειδώ στην εισαγωγή νέων κανονιστικών μέτρων προκειμένου να αποφευχθεί η υπερβολική ρύθμιση των χρηματοπιστωτικών αγορών.

2.1

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την πράσινη βίβλο σε συνδυασμό με το Σχέδιο Δράσης για την Οικοδόμηση Ένωσης Κεφαλαιαγορών (10) προκειμένου να εξετάσει τον τρόπο με τον οποίο η ευρωπαϊκή αγορά λιανικών χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών –δηλαδή ασφαλίσεων, δανείων, πληρωμών, τρεχούμενων λογαριασμών και λογαριασμών ταμιευτηρίου, καθώς και άλλων λιανικών επενδυτικών προϊόντων– μπορεί να καταστεί περισσότερο ανοιχτή, προσφέροντας καλύτερα αποτελέσματα στους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις και διατηρώντας παράλληλα επαρκές επίπεδο προστασίας των καταναλωτών και των επενδυτών, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε εθνικό επίπεδο.

2.2

Η πράσινη βίβλος εστιάζει κατά κύριο λόγο στην αντιμετώπιση των προκλήσεων της ψηφιοποίησης, η οποία μπορεί να συμβάλει στη μείωση των τιμών και τη βελτίωση της συγκρισιμότητας των προϊόντων, ενισχύοντας τη θέση των καταναλωτών όταν πραγματοποιούν τις οικονομικές τους επιλογές. Μακροπρόθεσμα, η ψηφιοποίηση αναμένεται να επιτρέψει στις επιχειρήσεις να διαθέτουν τα προϊόντα τους σε ολόκληρη την Ένωση, προωθώντας περαιτέρω την υλοποίηση της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς.

2.3

Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα που εγείρεται στην πράσινη βίβλο είναι η οικοδόμηση εμπιστοσύνης, καθώς το στοιχείο αυτό έχει καίρια σημασία για την επέκταση της ενιαίας αγοράς στον τομέα των λιανικών χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών. Για την επίτευξη αυτών των στόχων, το έγγραφο εστιάζει στον τρόπο με τον οποίο μπορούν να καταστούν οι υπηρεσίες και τα προϊόντα πιο κατανοητά.

2.4

Στην πράσινη βίβλο εξετάζεται επίσης τι μπορεί να γίνει προκειμένου η ενιαία αγορά χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών να μπορέσει να επιφέρει απτές βελτιώσεις στη ζωή των πολιτών της ΕΕ και να προσφέρει νέες ευκαιρίες στους παρόχους υπηρεσιών, στηρίζοντας την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής οικονομίας και δημιουργώντας θέσεις εργασίας.

3.1

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι ο κατακερματισμός των αγορών λιανικών χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών που επισημαίνεται στην πράσινη βίβλο οφείλεται στη συνδυαστική επίδραση εθνικών και τοπικών παραγόντων επί των τιμών των προϊόντων και των υπηρεσιών (νομικές, ρυθμιστικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες και δημόσια συστήματα κοινωνικής πρόνοιας) καθώς και στις προκλήσεις της αγοράς τόσο από την πλευρά της προσφοράς όσο και από την πλευρά της ζήτησης που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν στο μέλλον.

3.2

Οι βασικές προκλήσεις από την πλευρά της προσφοράς είναι οι εξής:

3.3

Οι βασικές προκλήσεις από την πλευρά της ζήτησης είναι οι εξής:

3.4

Η ΕΟΚΕ αποδέχεται επίσης ότι η ανάπτυξη της ψηφιοποίησης δημιουργεί νέο περιβάλλον και διευρύνει σημαντικά τα περιθώρια παροχής νέων υπηρεσιών και αύξησης της διασυνοριακής δραστηριότητας. Ωστόσο, πρέπει να ληφθεί μέριμνα ώστε οι ψηφιακές εξελίξεις να μην οδηγούν σε παραπλάνηση του καταναλωτή μέσω υπερβολικά πολύπλοκης, άσχετης ή δύσκολα συγκρίσιμης πληροφόρησης για τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες.

3.5

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι γνώσεις των πολιτών για οικονομικά ζητήματα εξακολουθούν να διαφέρουν σημαντικά από περιοχή σε περιοχή και είναι σχετικά περιορισμένες σε σύγκριση με άλλες ανεπτυγμένες χώρες, όπως οι ΗΠΑ, η Αυστραλία και ο Καναδάς (12). Οι χρηματοοικονομικές συμβουλές πριν από την πώληση δεν ρυθμίζονται επαρκώς και δεν εγγυώνται ότι οι πελάτες θα επιλέξουν τα καταλληλότερα προϊόντα, ενώ οι υπηρεσίες επαγγελματικών χρηματοοικονομικών συμβουλών δεν είναι επαρκώς ανεπτυγμένες σε σύγκριση με ορισμένες χώρες εκτός ΕΕ.

3.6

Οι δυνατότητες που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες και η αυξημένη προσφορά –συμπεριλαμβανομένης της διασυνοριακής προσφοράς– δημιουργούν μεν ευκαιρίες, αλλά συνοδεύονται και από δυνητικούς κινδύνους. Οι δυνατότητες αυτές μπορούν να έχουν ως αποτέλεσμα υψηλά επίπεδα χρέους, φαινόμενα μη πληρωμής ενυπόθηκων δανείων και περισσότερες περιπτώσεις αφερεγγυότητας εάν οι καταναλωτές δεν διαθέτουν τις απαραίτητες οικονομικές γνώσεις. Οι καταναλωτές που αγοράζουν ηλεκτρονικά ασφαλιστικά και συνταξιοδοτικά προϊόντα μπορεί να διατρέχουν κίνδυνο καθώς δεν προβαίνουν συχνά σε εκτενή έρευνα και ενδέχεται να υπογράψουν συμβάσεις χωρίς να το γνωρίζουν (13). Συνεπώς, οι εθνικοί ρυθμιστικοί φορείς θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι εταιρείες που πωλούν προϊόντα στο διαδίκτυο συμμορφώνονται με την «υποχρέωση παροχής συμβουλών» για λόγους προστασίας των καταναλωτών. Υπάρχουν πάμπολλα επιχειρήματα που αποδεικνύουν τη σημασία της χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης και της παροχής κατάλληλων συμβουλών.

3.7

Οι καταναλωτές που δεν κατανοούν την έννοια του ανατοκισμού συσσωρεύουν μεγαλύτερα χρέη και επιβαρύνονται με υψηλότερα επιτόκια και έξοδα συναλλαγής (14), ενώ εκείνοι που έχουν οικονομικές γνώσεις προβαίνουν σε καλύτερο σχεδιασμό, αποταμιεύουν περισσότερα χρήματα για τη συνταξιοδότηση (15) και διαφοροποιούν τους χρηματοοικονομικούς κινδύνους (16). Το ίδιο ισχύει και σε μακροοικονομικό επίπεδο, όπου οι χρηματοοικονομικές γνώσεις θεωρείται πως έχουν πολύ θετική επίδραση στις εθνικές αποταμιεύσεις και στη συσσώρευση πλούτου (17). Για τον σκοπό αυτό, συνιστάται θερμά να πραγματοποιηθεί σαφέστερη διάκριση μεταξύ, αφενός, των δραστηριοτήτων που αφορούν την εμπορία προϊόντων και, αφετέρου, των δραστηριοτήτων που αφορούν την πώληση προϊόντων, ιδίως σε περιπτώσεις όπου παρέχονται συμβουλές. Οι συμβουλές δεν θα πρέπει επ’ ουδενί να χρησιμοποιούνται ως εργαλείο μάρκετινγκ και οι πάροχοι συμβουλών θα πρέπει να είναι πραγματικά ανεξάρτητοι. Οι προσυμβατικές πληροφορίες θα πρέπει να παρέχονται και να παρουσιάζονται με σαφή και διεξοδικό τρόπο. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ακράδαντα ότι –για να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στις αγορές χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, να αυξηθεί η διασυνοριακή δραστηριότητα και να βελτιωθεί η φορητότητα των χρηματοοικονομικών προϊόντων– απαιτούνται στοχευμένα μέτρα για την εκπαίδευση των ιδιωτών επενδυτών και τη βελτίωση των χρηματοοικονομικών συμβουλών.

4.1.1

Η πράσινη βίβλος περιέχει ερωτήσεις σχετικά με διάφορα τραπεζικά και μη τραπεζικά προϊόντα και υπηρεσίες, υπάρχουν, όμως, σημαντικές διαφορές μεταξύ των προϊόντων κύριων συναλλαγών (όπως τρεχούμενοι λογαριασμοί ή προθεσμιακές καταθέσεις) και των συμβατικών προϊόντων (όπως ενυπόθηκα δάνεια ή αποταμιευτικά και επενδυτικά προϊόντα). Όσον αφορά τα αποταμιευτικά και επενδυτικά προϊόντα, άλλες νομικές πράξεις της ΕΕ (όπως η οδηγία МiFID ή η πρωτοβουλία για την οικοδόμηση Ένωσης Κεφαλαιαγορών) θα επηρεάσουν την αγορά όταν τεθούν σε ισχύ.

4.1.2

Για όλα τα προϊόντα που συζητούνται στην πράσινη βίβλο, η διασυνοριακή παροχή θα μπορούσε να αυξήσει τον ανταγωνισμό στις εθνικές αγορές. Εντούτοις, τα προϊόντα που είναι πιθανότερο σε αυτό το στάδιο να αυξήσουν τον ανταγωνισμό στις εθνικές αγορές είναι αδιαμφισβήτητα τα συνταξιοδοτικά και επενδυτικά προϊόντα. Το σύστημα δελτίων επιδόσεων της Επιτροπής κατατάσσει την αγορά για τα εν λόγω προϊόντα στη χειρότερη θέση μεταξύ 31 καταναλωτικών αγορών (18). Τα συνταξιοδοτικά προϊόντα που προσφέρονται χαρακτηρίζονται από τοπικό χαρακτήρα και υψηλές προμήθειες. Εάν ληφθούν υπόψη ο πληθωρισμός, τα έξοδα διαχείρισης και οι πρόσθετες πληρωμές, τα προϊόντα αυτά έχουν συχνά αρνητικές πραγματικές αποδόσεις και παρουσιάζουν χειρότερα αποτελέσματα από τους σχετικούς δείκτες της αγοράς (19). Για τον λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά την ιδέα μιας ενιαίας αγοράς για τα συνταξιοδοτικά προϊόντα και, πιο συγκεκριμένα, την ανάπτυξη ενός πανευρωπαϊκού ατομικού συνταξιοδοτικού προϊόντος (20) που θα οδηγήσει στην αύξηση των οικονομιών κλίμακας, σε μείωση των τιμών και σε περισσότερες επιλογές για τους καταναλωτές.

4.1.3

Όσον αφορά τα ασφαλιστικά προϊόντα, ορισμένα χαρακτηρίζονται από μεγάλη φορητότητα, όπως τα προϊόντα ασφάλισης ζωής, στα οποία ο πελάτης προστατεύεται ακόμη και όταν μετακινείται εκτός των τοπικών συνόρων. Ωστόσο, άλλα προϊόντα περιλαμβάνουν στοιχεία που ρυθμίζονται σε τοπικό επίπεδο και πρέπει να αναπροσαρμόζονται όταν οντότητες επιχειρούν να τα διανείμουν σε διαφορετικές χώρες. Το άρθρο 11 της οδηγίας σχετικά με τη διανομή ασφαλιστικών προϊόντων (αναδιατύπωση) (21) ορίζει ότι «τα κράτη μέλη καθιερώνουν ένα ενιαίο σημείο επαφής, επιφορτισμένο με την παροχή πληροφοριών σχετικά με κανόνες περί γενικού συμφέροντος στο αντίστοιχο κράτος μέλος» και αναθέτει στην EIOPA να περιλαμβάνει στον ιστότοπό της τους υπερσυνδέσμους προς τους ιστότοπους των αρμόδιων αρχών όπου δημοσιεύονται πληροφορίες σχετικά με αυτούς τους κανόνες περί γενικού συμφέροντος. Επιπλέον, η πλήρης διασυνοριακή παροχή δεν θα είναι και πάλι δυνατή –ούτε καν επιθυμητή– λόγω των πραγματικών αναγκών των πελατών που εξυπηρετούνται από τα προϊόντα και λόγω των διαφορών ως προς τη συμπεριφορά και τους παράγοντες κινδύνου που επηρεάζουν τις περιστάσεις των προϊόντων. Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει λύσεις που θα συμβάλουν στον μετριασμό της έλλειψης φορητότητας των προϊόντων και συνιστά σε ορισμένες περιπτώσεις να βρεθούν τουλάχιστον μερικές λύσεις, όπως η δυνατότητα πληρωμής μόνο της διαφοράς μεταξύ της υψηλότερης κάλυψης και της κατώτερης κάλυψης από τους κατόχους των ασφαλιστήριων συμβολαίων σε διαφορετικά κράτη μέλη.

4.1.4

Οι ουσιαστικότεροι φραγμοί στην προσφορά παρατίθενται στο σημείο 3.2. Για την υπερπήδησή τους, είναι αναγκαία τα εξής:

4.1.5

Οι ουσιαστικότεροι φραγμοί στη ζήτηση παρατίθενται στο σημείο 3.3.

4.1.6

Χάρη στις νέες τεχνολογίες, και δη στην ψηφιοποίηση, είναι για πρώτη φορά δυνατό να υπάρξει πραγματική τομή στη διασυνοριακή παροχή χρηματοοικονομικών προϊόντων. Οι τεχνολογίες θα μπορούσαν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην παροχή περισσότερων και καλύτερης ποιότητας πληροφοριών, στην αύξηση της διαφάνειας και της συγκρισιμότητας των προϊόντων και στην ταυτοποίηση των πελατών. Επίσης, θα μπορούσαν να επιφέρουν οφέλη εξοικονόμησης κόστους, εξαλείφοντας την ανάγκη για φυσική παρουσία σημείων επαφής. Εντούτοις, δεν αποτελούν υποκατάστατο για την υπέρβαση άλλων σημαντικών εμποδίων, όπως το άνισο επίπεδο εναρμόνισης των νομικών καθεστώτων και προστασίας των καταναλωτών.

4.1.7

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα εξακολουθούν να υπάρχουν στο μέλλον άτομα τα οποία, για συγκεκριμένους λόγους, δεν θα είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν τις ψηφιακές τεχνολογίες. Το γεγονός αυτό δεν θα πρέπει να αποτρέψει τις προσπάθειες ενθάρρυνσης της χρήσης των εν λόγω τεχνολογιών κατά την παροχή χρηματοοικονομικών προϊόντων. Και αυτό διότι, πρωτίστως, τα παραδοσιακά μέσα παροχής των εν λόγω προϊόντων θα συνεχίσουν να υπάρχουν για πολύ καιρό και, δεύτερον, τα άτομα αυτά θα είναι σε θέση να αποκτήσουν πρόσβαση σε ευρύ φάσμα προϊόντων βάσει καλά ρυθμιζόμενων υπηρεσιών χρηματοοικονομικών συμβουλών.

4.1.8

Η ευρέως διαδεδομένη χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών θα δημιουργήσει αναμφίβολα ορισμένες προκλήσεις για την ασφάλεια των πληροφοριών και των δεδομένων, καθώς και για την προστασία των καταναλωτών. Συνεπώς, πέρα από τους διάφορους κανονισμούς που διέπουν την παροχή —και ζήτηση— χρηματοοικονομικών προϊόντων μέσω των εν λόγω τεχνολογιών, πρέπει να διενεργηθεί εκτίμηση των κινδύνων που εγκυμονούν οι εν λόγω προκλήσεις και να προταθούν τρόποι ελαχιστοποίησης των κινδύνων αυτών.

4.1.9

Δεν υπάρχει κοινά αποδεκτός ορισμός για τα ασφαλή, απλά και κατανοητά χρηματοοικονομικά προϊόντα. Ωστόσο, η αντίληψη που επικρατεί είναι ότι τα εν λόγω προϊόντα θα πρέπει να διαθέτουν χαρακτηριστικά όπως διαφάνεια τιμών, καταλληλότητα και δυνατότητα κατανόησης στη γλώσσα του χρήστη προκειμένου να είναι δυνατή η αποτελεσματική επικοινωνία, δυνατότητες σύγκρισης με παρεμφερή προϊόντα, σαφήνεια και σαφή αποτελέσματα. Τα στοιχεία αυτά δεν επιτυγχάνονται εύκολα σε έναν τόσο περίπλοκο κόσμο όπως η χρηματοπιστωτική αγορά.

4.1.10

Προϊόντα με τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά υπό την αυστηρή έννοια είναι σπανίως διαθέσιμα στις αγορές και, ως αποτέλεσμα, οι καταναλωτές δεν έχουν εύκολη πρόσβαση σε τέτοια προϊόντα. Αυτό ισχύει τόσο για τις χώρες που διαθέτουν ανεπτυγμένες χρηματοπιστωτικές αγορές όσο και για τις χώρες με λιγότερο ανεπτυγμένες αγορές. Η μεγάλη ποικιλία προϊόντων που υπάρχει σε ορισμένα κράτη μέλη δεν διευκολύνει απαραίτητα τα πράγματα για τους καταναλωτές, καθώς μπορεί να επιφέρει σύγχυση, να δυσχεράνει τη λήψη αποφάσεων και να οδηγήσει εντέλει σε λανθασμένη επιλογή.

4.1.11

Πρόσβαση σε τέτοιου είδους προϊόντα μπορεί να παρασχεθεί μέσω της καθιέρωσης μιας βασικής κατηγορίας χρηματοοικονομικών προϊόντων (22) σε ευρωπαϊκό επίπεδο τα οποία θα συμμορφώνονται με συγκεκριμένες τυποποιημένες απαιτήσεις ανάλογα με τις ανάγκες που σκοπεύουν να ικανοποιήσουν. Τα προϊόντα αυτά θα πρέπει να είναι πιστοποιημένα και να φέρουν συγκεκριμένη ονομασία προκειμένου να αναγνωρίζονται εύκολα από τους καταναλωτές. Η εν λόγω κατηγορία μπορεί να περιλαμβάνει κοινά προϊόντα όπως διαφορετικοί λογαριασμοί ταμιευτηρίου και ασφάλεια ζωής ορισμένου χρόνου. Το σχετικά υψηλό διασυνοριακό ποσοστό εμπορίας των οργανισμών συλλογικών επενδύσεων σε κινητές αξίες (ΟΣΕΚΑ) δημιουργεί εύλογα την πεποίθηση ότι θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα τυποποιημένο πανευρωπαϊκό ατομικό συνταξιοδοτικό προϊόν (PEPP) βάσει των παραγόντων επιτυχίας των ΟΣΕΚΑ και να συμπεριληφθεί στην ίδια κατηγορία. Η ύπαρξη μιας τέτοιας κατηγορίας προϊόντων θα αύξανε την εμπιστοσύνη στις χρηματοπιστωτικές αγορές.

4.1.12

Σε πολλές χώρες, έχει παρατηρηθεί «κανονιστικός υπερθεματισμός» (23), διαφορετικές ερμηνείες της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, καθυστερήσεις στην εναρμόνιση και διαφορές ως προς τη μεταφορά της ευρωπαϊκής νομοθεσίας στο εθνικό δίκαιο, καθώς και διαφορές όσον αφορά την εφαρμογή, κατά τρόπο που οδηγεί σε υπερβολικά υψηλές διοικητικές απαιτήσεις και σε φραγμούς. Όλα αυτά αποτελούν εμπόδια για την ολοκλήρωση και έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην εμπιστοσύνη των καταναλωτών.

4.1.13

Οι ευρωπαϊκές εποπτικές αρχές (ΕΕΑ) είναι υπεύθυνες για την προστασία των καταναλωτών. Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την υλοποίηση αυτού του έργου, σε συμμόρφωση με τις ακόλουθες αρχές:

4.1.14

Τέλος, οι ΕΕΑ θα πρέπει να ευνοούν πάντα πρακτικές που ωφελούν τους πελάτες. Προτεραιότητα πρέπει να αποδίδεται:

4.1.15

Η πράσινη βίβλος πραγματεύεται επαρκώς τις κυρίαρχες τάσεις που επικρατούν επί του παρόντος, συγκεκριμένα τον μικρό διασυνοριακό ανταγωνισμό στις λιανικές χρηματοοικονομικές υπηρεσίες και την περιορισμένη επιλογή χρηματοοικονομικών προϊόντων για τους καταναλωτές.

4.2.1.1

Καλύτερη πληροφόρηση για τους πελάτες και προσφορά βοήθειας σε αυτούς ώστε να μεταστραφούν προς καταλληλότερα προϊόντα

4.2.1.1.1

Η ενίσχυση του χρηματοπιστωτικού αλφαβητισμού και της προσβασιμότητας των χρηματοπιστωτικών συμβουλών είναι αναμφίβολα καθοριστικής σημασίας. Οι καταναλωτές δεν πρέπει απλώς να έχουν στη διάθεσή τους προσιτές πληροφορίες, αλλά θα πρέπει να μπορούν να τις κατανοούν ή να έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες ενδεδειγμένων και υψηλής ποιότητας χρηματοοικονομικών συμβουλών.

4.2.1.2

Παρά την αυξανόμενη τάση των καταναλωτών να χρησιμοποιούν ψηφιακές υπηρεσίες για τη λήψη πληροφοριών, μεγάλο ποσοστό των καταναλωτών εξακολουθεί να προτιμά την προσωπική επαφή, ιδίως στις περιπτώσεις διαπραγμάτευσης προϊόντων. Δεδομένης, ωστόσο, της τρέχουσας κατάστασης όσον αφορά τις γνώσεις, τη συμπεριφορά και τις προτιμήσεις των καταναλωτών, οι τράπεζες θα μπορούσαν να επινοήσουν καταλληλότερες διόδους για την αύξηση των γνώσεων των καταναλωτών σχετικά με τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες – π.χ. έναν πανευρωπαϊκό ιστότοπο καταναλωτών. Οι πηγές χρηματοδότησης ενός τέτοιου ιστοτόπου θα πρέπει να συζητηθούν περαιτέρω, ωστόσο θα μπορούσαν να συνδυάζουν τις προσπάθειες των εθνικών κυβερνήσεων, των τοπικών αρχών και τρίτων φορέων συλλογής περιεχομένου. Κατά τη δημιουργία αυτού του εργαλείου, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι τα εργαλεία σύγκρισης προϊόντων ασφάλισης εντάσσονται κυρίως σε ένα πλαίσιο εθνικής πολιτισμικής κατανόησης. Θα ήταν, συνεπώς, ιδιαίτερα δύσκολο για ένα πανευρωπαϊκό μέσο σύγκρισης ασφαλιστικών προϊόντων να ανταποκρίνεται στην ποικιλομορφία των χρηστών/καταναλωτών στην Ευρώπη, ιδίως δε όσον αφορά τη σύγκριση των κινδύνων προς κάλυψη, που εντάσσονται σε ένα εθνικό και τοπικό πλαίσιο (πολιτισμικό, νομικό, φορολογικό, κοινωνικό, κ.λπ.).

4.2.1.2.1

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τις προσπάθειες που πραγματοποιούνται προκειμένου να καταστεί αποτελεσματικότερη, πιο ευέλικτη και πιο διαφανής η αγορά και τάσσεται υπέρ της εστίασης της τρέχουσας κανονιστικής πρωτοβουλίας στην καλύτερη προστασία των καταναλωτών. Είναι της άποψης ότι η ποιότητα των υπηρεσιών που συνοδεύουν την παροχή χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών θα μπορούσε επίσης να βελτιωθεί μέσω της καλύτερης χρήσης των πλεονεκτημάτων της ψηφιοποίησης και αξιοποιώντας τις δυνατότητες των διαφορετικών μεσαζόντων, με καλά εκπαιδευμένο και καταρτισμένο προσωπικό και μια επαρκή μεθοδολογία για την παροχή ολοκληρωμένων, αντικειμενικών και συγκρίσιμων πληροφοριών ώστε να είναι σε θέση οι καταναλωτές να πραγματοποιούν τις επιλογές τους.

4.2.1.2.2

Οι παρεχόμενες πληροφορίες θα πρέπει να είναι ακριβείς, κατανοητές και συναφείς για τους χρήστες. Θα πρέπει να αποφεύγεται ο κατακλυσμός των καταναλωτών με πληροφορίες, όπως και η υπεραπλούστευση της πραγματικότητας για να υπερτονιστούν οι καλύτερες αποδόσεις. Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα εν προκειμένω είναι η πρακτική της αλλαγής παρόχων χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου η ακρίβεια της διαδικασίας μετάβασης από την αποστέλλουσα στη λαμβάνουσα τράπεζα διασφαλίζεται από ανεξάρτητο τρίτο μέρος, το οποίο εγγυάται ότι η διαδικασία μεταστροφής πραγματοποιείται με απλό και διαφανή τρόπο εντός επτά εργάσιμων ημερών. Άλλη μία βέλτιστη πρακτική είναι η φορητότητα των ενυπόθηκων δανείων στην Ιταλία, που θεσπίστηκε το 2006 (25).

4.2.1.3

Αντιμετώπιση των περίπλοκων και απαγορευτικά υψηλών τελών στις συναλλαγές εξωτερικού

4.2.1.4

Ο κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 924/2009 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (26) έχει ήδη καταργήσει τις διαφορές στις χρεώσεις διασυνοριακών πληρωμών σε ευρώ σε σχέση με τις αντίστοιχες πληρωμές σε ευρώ σε εθνικό επίπεδο. Θα μπορούσε να διεξαχθεί ad hoc αξιολόγηση για να εξακριβωθεί κατά πόσον η εφαρμογή των σχετικών διατάξεων σε όλα τα νομίσματα εντός της ΕΕ (δηλαδή η ευθυγράμμιση των χρεώσεων για διασυνοριακές και εγχώριες πληρωμές σε ένα δεδομένο νόμισμα) θα ήταν σκόπιμη και ωφέλιμη για τους καταναλωτές. Όσον αφορά την ενημέρωση των χρηστών πληρωμών, σύμφωνα με τη νέα οδηγία PSD2 (27) οι πάροχοι υπηρεσιών πληρωμών (ΠΥΠ) οφείλουν να ενημερώνουν τον πελάτη (τον χρήστη υπηρεσιών πληρωμών — ΧΥΠ), πριν αυτός να δεσμευθεί μέσω σύμβασης ή προσφοράς, για κάθε χρέωση που θα χρειαστεί να καταβάλει στον ΠΥΠ καθώς και για την πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία ή τη συναλλαγματική ισοτιμία αναφοράς που θα εφαρμόζεται στη συναλλαγή πληρωμής, σε περίπτωση που αυτή περιλαμβάνει μετατροπή νομίσματος. Μετά την εκτέλεση της συναλλαγής, η PSD2 περιέχει συναφείς διατάξεις για την ενημέρωση που πρέπει να παρέχουν οι ΠΥΠ στον πληρωτή και τον δικαιούχο. Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι δεν απαιτούνται πρόσθετες ενέργειες, καθώς η PSD2 ήδη επιβάλλει σαφείς απαιτήσεις διαφάνειας στους παρόχους υπηρεσιών πληρωμών. Εξάλλου, η εφαρμογή του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 924/2009 για τις διασυνοριακές πληρωμές θα μπορούσε να επεκταθεί και σε άλλα νομίσματα πέραν του ευρώ στην ΕΕ.

4.2.1.5

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η PSD2 θεσπίζει σαφείς απαιτήσεις διαφάνειας που θα επιτρέπουν τόσο στους πληρωτές όσο και στους δικαιούχους να ενημερώνονται δεόντως για την ισχύουσα συναλλαγματική ισοτιμία πριν και μετά από την πραγματοποίηση διασυνοριακής συναλλαγής. Η οδηγία πρέπει να μεταφερθεί στο εθνικό Δίκαιο έως τις 13 Ιανουαρίου 2018, άρα δεν απαιτούνται επιπλέον ενέργειες.

4.2.2.1

Για τους ασφαλιστές, ο τόπος διαμονής είναι σημαντικός επειδή:

Τοπικοί παράγοντες, όπως το κλίμα ή η σεισμογραφία, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τη λήψη αποφάσεων, παραδείγματος χάρη, σχετικά με τις συνθήκες και την τιμολόγηση της ασφάλειας κατοικίας. Χωρίς ορισμένη κρίσιμη μάζα, είναι αδύνατη η εύκολη παροχή υπηρεσιών. Τα αναλογιστικά μοντέλα λειτουργούν με υψηλό περιθώριο λάθους όταν δεν είναι αρκετά υψηλός ο αριθμός συμβάντων που χρησιμοποιούνται για τον υπολογισμό. Επιπλέον, σε περίπτωση αντιστάθμισης κινδύνου μέσω αντασφάλισης, τα μοντέλα αντασφάλισης τιμολογούν την αντιστάθμιση διαφορετικά ανάλογα με την τοποθεσία.

4.2.2.2

Αύξηση της φορητότητας των προϊόντων

4.2.2.2.1

Σε γενικές γραμμές, η φορητότητα των ασφαλιστικών προϊόντων που παρέχουν αποζημίωση ή απλή πληρωμή είναι ευκολότερη από ό,τι για τα προϊόντα που παρέχουν υπηρεσία ή αντιμετώπιση αξιώσεων.

4.2.2.2.2

Τα προϊόντα ασφάλειας ζωής είναι ήδη σε κάποιον βαθμό φορητά, υπό την έννοια ότι ο πελάτης καλύπτεται όταν ταξιδεύει στο εξωτερικό, εκτός από ορισμένες περιπτώσεις και εφόσον ταξιδεύει σε χώρες υψηλού κινδύνου. Η τοπική ασφάλεια ζωής παρέχει επίσης κάλυψη στον πελάτη ανεξαρτήτως της τοποθεσίας του. Εξακολουθούν, όμως, να υπάρχουν προβλήματα όταν ένας κάτοχος ασφαλιστήριου συμβολαίου μετακινείται σε άλλη χώρα ως μόνιμος κάτοικος και όχι ως ταξιδιώτης. Στην περίπτωση αυτή, ο πελάτης θα έπρεπε να είναι σε θέση να συνεχίσει την ασφάλισή του προσαρμόζοντας τα ασφάλιστρα ή την κάλυψη του συμβολαίου. Όλες αυτές αποτελούν περιπτώσεις κατά τις οποίες τα ασφαλιστικά προϊόντα παρέχουν προκαθορισμένα χρηματικά ποσά.

4.2.2.2.3

Άλλα ασφαλιστικά προϊόντα δεν είναι τόσο εύκολα φορητά, διότι οι όροι τους συνδέονται εγγενώς με επιμέρους στοιχεία της κάθε χώρας. Παραδείγματος χάρη, στην περίπτωση της ασφάλισης υγείας, ο σχεδιασμός και η τιμολόγηση των προϊόντων εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από την κάλυψη που παρέχεται από το δημόσιο σύστημα ασφάλισης υγείας σε κάθε χώρα.

4.2.2.2.4

Στην περίπτωση αυτή, τίθεται άλλωστε και το εξής ζήτημα κλίμακας: θεωρητικά, τα προϊόντα μπορούν να προσαρμόζονται στις πραγματικές απαιτήσεις του κάθε πελάτη κατά τη διάρκεια της διαμονής του στο εξωτερικό με αποτέλεσμα, όμως, να ακυρώνονται οι όποιες δυνατότητες επίτευξης οικονομιών κλίμακας. Το προϊόν θα είναι υπερβολικά προσαρμοσμένο στην περίπτωσή του και η οντότητα που παρέχει το προϊόν θα είναι λιγότερο ανταγωνιστική από τους τοπικούς παρόχους. Η καλύτερη επιλογή στην προκειμένη περίπτωση θα ήταν η προώθηση της συνεργασίας μεταξύ ασφαλιστικών εταιρειών που δραστηριοποιούνται σε διαφορετικές ευρωπαϊκές χώρες.

4.2.2.3

Μια άλλη περίπτωση ασφαλιστικών προϊόντων που παρέχουν υπηρεσίες είναι οι ασφάλειες κατοικίας και αυτοκινήτου. Τα προϊόντα αυτά που παρέχουν επανόρθωση ζημιών ή ασχολούνται με τροχαία ατυχήματα απαιτούν η ασφαλιστική εταιρεία να έχει συνάψει συμφωνίες με παρόχους υπηρεσιών σε ολόκληρη τη χώρα, επιβάλλοντας την εμπορική βιωσιμότητα προϊόντων ορισμένης κλίμακας. Εντούτοις, μια εφικτή επιλογή είναι η προώθηση της συνεργασίας με τοπικές (ασφαλιστικές) εταιρείες προκειμένου να παρέχεται η εν λόγω υπηρεσία σε άλλες χώρες.

4.2.2.4

Διευκόλυνση της πρόσβασης και αναγνώρισης της ασφάλισης επαγγελματικής ευθύνης σε διασυνοριακό επίπεδο

16.

4.2.3

Ένας από τους τρόπους που θα επιτρέψουν την πρόσβαση σε υποχρεωτική ασφάλιση επαγγελματικής ευθύνης σε διασυνοριακή βάση είναι η εναρμόνιση των ποσών και των όρων υποχρεωτικής ασφάλισης επαγγελματικής ευθύνης.

4.2.3.1

Οικοδόμηση κλίματος εμπιστοσύνης και ασφάλειας ώστε οι πολίτες να μπορούν να επωφελούνται από ευκαιρίες σε άλλα σημεία της Ευρώπης

4.2.3.2

Διευκόλυνση της πρόσβασης και αναγνώρισης της ασφάλισης επαγγελματικής ευθύνης σε διασυνοριακό επίπεδο

4.2.3.2.1

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι ανεξάρτητοι ιστότοποι ενημέρωσης και σύγκρισης των ειδικών προϊόντων και υπηρεσιών που παρέχουν διάφοροι πάροχοι στα διάφορα κράτη μέλη αποτελούν μία δυνητική επιλογή για την ευαισθητοποίηση. Στηρίζει σθεναρά την ιδέα της δημιουργίας ενός ειδικού για τον σκοπό αυτό επίσημου ιστοτόπου, ο οποίος θα μπορούσε να υποστηρίζεται είτε από έναν διαχειριστή που ορίζεται σε νομοθετικό επίπεδο —οι πάροχοι θα πρέπει να επικαιροποιούν τις πληροφορίες ανά τακτά χρονικά διαστήματα— είτε από ένα δίκτυο οργανώσεων καταναλωτών στα κράτη μέλη. Θα μπορούσαν επίσης να συνδέονται διαφορετικοί ιστότοποι σε ένα αποκεντρωμένο, διασυνδεδεμένο σύστημα.

Όταν οι ψηφιακές λύσεις χρησιμοποιούνται για σκοπούς σύγκρισης, οι πλατφόρμες θα πρέπει να παρέχουν σαφείς πληροφορίες τόσο για τη σύγκριση ισοδύναμων προϊόντων όσο και για τους κινδύνους με τους οποίους θα μπορούσαν να έρθουν αντιμέτωποι οι καταναλωτές κατά τη χρήση τους. Στις περιπτώσεις όπου υπάρχουν περισσότερες διαφορές από ό,τι μπορεί να συγκρίνει η πλατφόρμα (οι πλατφόρμες εστιάζουν συνήθως στην τιμή), θα πρέπει να προσδιορίζονται με σαφήνεια τα χαρακτηριστικά που δεν υποβάλλονται σε σύγκριση. Θα πρέπει να παρατίθενται επίσης όλοι οι σημαντικοί όροι σχετικά με τη διαφοροποίηση των προϊόντων. Οι καταναλωτές πρέπει να ενημερώνονται με σαφήνεια για τους δυνητικούς κινδύνους της χρήσης πλατφορμών σύγκρισης (π.χ. μέσω της συλλογής των προσωπικών τους δεδομένων).

4.2.3.2.2

Η σύγκριση θα πρέπει να αποτελεί μία από τις σημαντικές παραμέτρους και να μην είναι παραπλανητική. Η χρήση δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα θα πρέπει να περιορίζεται στον βαθμό που είναι απολύτως αναγκαία για να ωφελούνται οι καταναλωτές, ενώ οι πληροφορίες θα πρέπει να παρέχονται με σαφή και εύληπτο τρόπο.

4.2.3.3

Βελτίωση της έννομης προστασίας στον τομέα των λιανικών χρηματοοικονομικών υπηρεσιών

4.2.3.3.1

Η εξωδικαστική επίλυση διαφορών αποτελεί πολύ πιο ευέλικτη διαδικασία από τις δικαστικές διαδικασίες: είναι φθηνότερη, ταχύτερη και με πολύ λιγότερες διατυπώσεις. Μια τέτοιου είδους διαδικασία είναι ιδιαίτερα χρήσιμη σε διεθνές επίπεδο και, ενόψει της επιθυμητής αύξησης της διασυνοριακής προσφοράς —και ζήτησης— χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, θα πρέπει να αποδοθεί μεγαλύτερος ρόλος στο FIN-NET. Δυστυχώς, η ευαισθητοποίηση των καταναλωτών σχετικά με το τι προσφέρει το FIN-NET είναι συγκριτικά χαμηλή σε αυτό το στάδιο και θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για τη βελτίωση της κατάστασης. Επιπλέον, δεν είναι όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ μέλη του FIN-NET (29) —μόλις τα 22 από τα 28. Εάν συνεχιστεί η κατάσταση αυτή, δεν θα είναι προφανώς δυνατό να χρησιμοποιείται το FIN-NET ως υποδομή για τη διευκόλυνση της δημιουργίας μιας ενιαίας αγοράς χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών. Συνεπώς, θα πρέπει να εξεταστεί προσεκτικά η πιθανή εφαρμογή κανονιστικών απαιτήσεων για τον σκοπό αυτό.

4.2.3.3.2

Στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν υπάρχει σχετική πρόσβαση. Η έννοια της καταχρηστικής πώλησης εξακολουθεί να μην είναι ευρέως κατανοητή και δεν εφαρμόζεται στην πράξη λόγω της ασαφούς της διατύπωσης και της έλλειψης εμπειρίας μεταξύ των κανονιστικών αρχών (30). Σε πολλά μέρη, οι έλεγχοι για τον προσδιορισμό των χρηματοοικονομικών προϊόντων που είναι κατάλληλα για τους πελάτες έχουν τυπικό χαρακτήρα και δεν οδηγούν στην επιλογή των καταλληλότερων προϊόντων για αυτούς.

4.2.3.3.3

Η διασφάλιση της πρόσβασης σε οικονομική αποζημίωση είναι δυνατή εάν θεσπιστεί ενιαίος, ακριβής και πρακτικός ορισμός της «καταχρηστικής πώλησης» και επιβληθεί μια πανευρωπαϊκή ρυθμιστική πρακτική για την επιβολή κυρώσεων στις περιπτώσεις καταχρηστικών πωλήσεων (31).

4.2.3.4

Προστασία των θυμάτων σε περίπτωση αφερεγγυότητας εταιρειών ασφάλισης αυτοκινήτων

4.2.3.5

Υφίσταται παράδειγμα βέλτιστης πρακτικής στην Ισπανία. Η ισπανική οντότητα «Consorcio de Compensación de Seguros» λειτουργεί ως ασφαλιστής σε περίπτωση που καμία ασφαλιστική εταιρεία δεν αποδέχεται τον κίνδυνο ή εφόσον δεν υπάρχει καμία ασφαλιστική εταιρεία —σε περίπτωση αφερεγγυότητας, παραδείγματος χάρη, και πάντα σε επικουρική βάση. Η εγγύηση αυτής της οντότητας ισχύει μόνο για ισπανικές οντότητες. Για να διασφαλιστεί ότι τα θύματα τροχαίων ατυχημάτων λαμβάνουν κάλυψη του ίδιου επιπέδου, η Επιτροπή θα πρέπει να απαιτήσει παρόμοιο σύστημα εγγύησης σε όλα τα κράτη μέλη. Η δημιουργία ενός παρόμοιου μέσου σε ευρωπαϊκή βάση θα μπορούσε να καταστεί δυνατή και σε χώρες στις οποίες δεν υπάρχουν τέτοια μέσα.

4.2.3.6

Αύξηση της διαφάνειας και της συγκρισιμότητας της επικουρικής ασφάλισης

4.2.3.6.1

Η νέα οδηγία σχετικά με τη διανομή ασφαλιστικών προϊόντων (32) ενίσχυσε τις απαιτήσεις διαφάνειας των πληροφοριών που παρέχονται στους διανομείς ασφαλιστικών προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων των μεσαζόντων επικουρικής ασφάλισης —αν και με ορισμένους περιορισμούς (κατώτατο όριο). Επιπλέον, πέντε μεγάλες εταιρείες ενοικίασης αυτοκινήτων δεσμεύτηκαν το 2015 να βελτιώσουν τον ιστότοπό τους ώστε να παρέχει καλύτερες πληροφορίες στους καταναλωτές σχετικά με τις προαιρετικές απαλλαγές και τα ασφαλιστικά προϊόντα. Πρόκειται για σημαντικά βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να μεταφέρουν στο εθνικό τους δίκαιο την οδηγία σχετικά με τη διανομή ασφαλιστικών προϊόντων μέχρι την 23η Φεβρουαρίου 2018, επομένως είναι πολύ νωρίς για να προσδιοριστεί εάν απαιτούνται περαιτέρω μέτρα. Ταυτόχρονα, είναι σκόπιμο να παρακολουθήσει η Επιτροπή κατά πόσον πληρούνται οι δεσμεύσεις των εταιρειών ενοικίασης αυτοκινήτων, πράγμα που δεν αφορά μόνο τα ασφαλιστικά προϊόντα, και να εξεταστούν περαιτέρω μέτρα για την ενίσχυση της διαφάνειας και την πρόληψη των δυσμενών επιπτώσεων για τους καταναλωτές.

4.2.3.6.2

Στην περίπτωση του τομέα ενοικίασης αυτοκινήτων, είναι σημαντικό να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι οι απαιτήσεις πρόσθετων ασφαλιστικών προϊόντων διαφοροποιούνται συχνά ανάλογα με το προφίλ κινδύνου του ενοικιαστή (που συνήθως συνδέεται με το όριο της πιστωτικής κάρτας) ή ανάλογα με το ποσοστό ασφαλιστικών πληρωμών από τροχαία ατυχήματα ή άλλα γνωρίσματα της αγοράς του κράτους μέλους. Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, οι προσυμβατικές πληροφορίες και οι προσπάθειες να καταστούν συγκρίσιμες οι διάφορες προσφορές είναι σημαντικές για τους καταναλωτές και θα ήταν, συνεπώς, σκόπιμο να περιμένουμε έως ότου τεθούν σε πλήρη ισχύ οι απαιτήσεις της εν λόγω οδηγίας ώστε να αναλυθεί κατά πόσον απαιτούνται περαιτέρω μέτρα.

4.3.1.1

Βοηθώντας τις επιχειρήσεις να κάνουν καλύτερη χρήση της ψηφιοποίησης

4.3.1.1.1

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την προώθηση καινοτόμων ψηφιακών χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών στην Ευρώπη. Ωστόσο, αναγνωρίζει ότι οι τράπεζες είναι οι μεγαλύτεροι πάροχοι χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και πρέπει επίσης να ενθαρρυνθούν να αξιοποιήσουν ενεργά τις ευκαιρίες που προσφέρει η ψηφιακή επανάσταση. Για τον σκοπό αυτό, πρέπει να υπόκεινται στους ίδιους κανόνες με τους ανταγωνιστές τους που παρέχουν παρεμφερείς υπηρεσίες, γεγονός που απαιτεί επανεξέταση των βασικών στρωμάτων τραπεζικής ρύθμισης σε μεγάλο αριθμό περιοχών ούτως ώστε να παρέχονται ισότιμες συνθήκες ανταγωνισμού από άποψη:

4.3.1.2

Δυνατότητα ηλεκτρονικής υπογραφής και επαλήθευσης ταυτότητας

4.3.1.2.1

Εξακολουθούν να υπάρχουν διαφορές μεταξύ των κανονισμών ηλεκτρονικής ταυτοποίησης και των απαιτήσεων ελέγχου του πελάτη και καταπολέμησης της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες: Οι υφιστάμενοι κανονισμοί απαιτούν τη διεξαγωγή προσωπικής ταυτοποίησης και προσωπικών αξιολογήσεων προκειμένου να γίνονται αποδεκτοί οι πελάτες σε μόνιμη βάση. Οι εν λόγω απαιτήσεις περιορίζουν την ανάπτυξη πλήρως ψηφιακών χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, δημιουργούν σημαντικά εμπόδια στην ανάληψη νέων πελατών και αυξάνουν τα έξοδα.

4.3.1.2.2

Πρέπει να πραγματοποιηθούν και άλλες ενέργειες για να καλυφθεί η έλλειψη ενός πανευρωπαϊκού μηχανισμού ηλεκτρονικής ταυτοποίησης και υπογραφών λόγω των διαφορών στις εθνικές πρακτικές: Μολονότι οι κανονισμοί ορίζουν κοινά πρότυπα για τις ψηφιακές υπογραφές στα κράτη μέλη, ο τρόπος με τον οποίο αυτά εφαρμόζονται σε εθνικό επίπεδο από τους τοπικούς φορείς εκμετάλλευσης παρακωλύει τη διασυνοριακή αναγνώριση των ψηφιακών υπογραφών. Οι τοπικοί ψηφιακοί πάροχοι δεν είναι διασυνδεδεμένοι και αυτό περιορίζει την ικανότητά τους να προσφέρουν στους ευρωπαίους καταναλωτές πλήρως ψηφιακές χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες.

4.3.1.2.3

Ναι, απαιτούνται και άλλες ενέργειες όσον αφορά:

4.3.1.3

Βελτίωση της πρόσβασης και της χρηστικότητας των χρηματοοικονομικών στοιχείων

4.3.1.3.1

Παρότι φαίνεται να υπάρχει γενική συμφωνία σχετικά με τις πτυχές της χρηματοοικονομικής κατάστασης ενός πελάτη που θα πρέπει να χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας, οι δανειστές χρησιμοποιούν τις δικές τους αξιολογήσεις εμπειρογνωμόνων και εσωτερικές μεθόδους για την αξιολόγηση και διαχείριση κάθε συγκεκριμένης περίπτωσης. Για τον λόγο αυτό, θα πρέπει να αποφεύγονται πρωτοβουλίες που υποχρεώνουν τις τράπεζες ή άλλα πιστωτικά ιδρύματα να μοιράζονται τις πληροφορίες που αποκτούν και υποβάλλουν σε επεξεργασία για την πιστοληπτική ικανότητα των πελατών τους. Ταυτόχρονα, θα μπορούσαν να ανταλλάσσουν μη επεξεργασμένα δεδομένα —με την άδεια του ενδιαφερόμενου πελάτη και σύμφωνα με τα πρότυπα προστασίας των δεδομένων της ΕΕ. Κάτι τέτοιο θα βελτίωνε τη συγκρισιμότητα της αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας.

4.3.1.3.2

Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα καταβάλλουν προσπάθειες ώστε να εξοικειωθούν περισσότερο με τη συμπεριφορά των καταναλωτών προκειμένου να μπορούν να διαφοροποιήσουν και να εξατομικεύσουν με μεγαλύτερη επιτυχία τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους. Δεν υπάρχουν όμως σαφείς κανόνες σχετικά με τους τρόπους με τους οποίους θα πρέπει να χρησιμοποιούνται τα δεδομένα που συλλέγονται, ακόμη και όταν οι καταναλωτές έχουν δώσει τη συγκατάθεσή τους. Η ΕΟΚΕ κρίνει σκόπιμο να υπάρξει μεγαλύτερη σαφήνεια σχετικά με τη δυνατότητα εφαρμογής των κανόνων στον συγκεκριμένο τομέα, προκειμένου να διασφαλίζεται η προστασία των καταναλωτών και, ταυτόχρονα, να δοθεί η δυνατότητα στους καταναλωτές να επωφεληθούν από χρηματοοικονομικές καινοτομίες.

4.3.1.3.3

Τα ιστορικά δεδομένα ασφαλιστικών απαιτήσεων περιέχουν ευαίσθητα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα των πελατών. Η εταιρεία ασφάλισης κατοικίας δεν μπορεί να διαβιβάσει τις εν λόγω πληροφορίες σε άλλο ενδιαφερόμενο μέρος, παρά μόνο στον πραγματικό πελάτη. Εξαρτάται από τον πελάτη εάν θα παράσχει τα εν λόγω ιστορικά δεδομένα σε νέα ασφαλιστική εταιρεία. Με τον τρόπο αυτό δεν δημιουργούνται φραγμοί στις διασυνοριακές υπηρεσίες, καθώς ο πελάτης μπορεί να μεταφέρει το ιστορικό του σε μια χώρα που προτιμά. Ταυτόχρονα, η Επιτροπή, με τη βοήθεια της EIOPA, θα πρέπει να διερευνήσει τρόπους προώθησης της τυποποίησης της ανταλλαγής ιστορικών δεδομένων αξιώσεων μεταξύ των ασφαλιστικών εταιρειών και της αποδοχής συστημάτων bonus-malus.

4.3.1.4

Διευκόλυνση της παροχής υπηρεσιών μετά την πώληση

4.3.1.4.1

Η παροχή υπηρεσιών μετά τη σύναψη της σύμβασης σε άλλο κράτος μέλος δεν θα έπρεπε να διαφέρει από την παροχή υπηρεσιών στη χώρα όπου διατίθενται τα εν λόγω προϊόντα. Αυτό σημαίνει ότι το συγκεκριμένο προϊόν και οι συναφείς υπηρεσίες μετά τη σύναψη της σύμβασης θα πρέπει να θεωρούνται ενιαία για τη διασυνοριακή προσφορά χρηματοοικονομικών προϊόντων. Η εφαρμογή αυτής της αρχής πρέπει να διασφαλίζεται, ειδάλλως οι καταναλωτές θα τυγχάνουν άνισης μεταχείρισης. Είναι σημαντικό οι αρμόδιες ρυθμιστικές αρχές να παρακολουθούν την εφαρμογή της εν λόγω αρχής.

4.3.1.4.2

Οι πλατφόρμες που υποστηρίζουν τις επιχειρήσεις κατά την προσφορά των προϊόντων τους σε διασυνοριακό επίπεδο θα πρέπει να περιλαμβάνουν επίσης ενότητες σχετικά με τις υπηρεσίες μετά τη σύναψη της σύμβασης. Ένας πρακτικός τρόπος για την προσφορά υπηρεσιών μετά τη σύναψη της σύμβασης είναι να ενθαρρύνονται οι εταιρείες να σχηματίζουν ομάδες και να συνεργάζονται προκειμένου να επιτυγχάνουν επαρκή επιχειρησιακή εμβέλεια.

4.3.1.5

Σύγκλιση των διαδικασιών αφερεγγυότητας φυσικών προσώπων, αποτίμησης ακίνητης περιουσίας και αναγκαστικής εκτέλεσης εμπράγματων ασφαλειών

4.3.1.5.1

Το βασικό πρόβλημα στον τομέα αυτό αφορά την αναγκαστική είσπραξη των απαιτήσεων σε περίπτωση που οι δανειολήπτες αδυνατούν να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις της πιστωτικής τους σύμβασης. Υπό το πρίσμα αυτό, οι δανειστές δεν θεωρούν επί του παρόντος ελκυστική πρόταση τον διασυνοριακό ενυπόθηκο δανεισμό, επομένως πρέπει να πραγματοποιηθούν και άλλες ενέργειες για την τόνωση της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ στον τομέα αυτό.

4.3.1.5.2

Οι υποθήκες και τα δάνεια ανήκουν στα χρηματοοικονομικά προϊόντα που, όταν διατίθενται σε διασυνοριακό επίπεδο, έρχονται αντιμέτωπα με πολλά ανυπέρβλητα εμπόδια. Όπως φαίνεται, η υπέρβαση των εμποδίων για τα συγκεκριμένα προϊόντα θα χρειαστεί πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα —το μεγαλύτερο από όλες τις άλλες χρηματοοικονομικές υπηρεσίες. Κατά συνέπεια, είναι προς το παρόν καλύτερο να επικεντρωθούν οι αρχικές προσπάθειες σε άλλες λιανικές χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, στις οποίες υπάρχουν λιγότερα εμπόδια, και να αποκτηθεί πρακτική εμπειρία και δυναμική μέσω της προσήλωσης σε αυτές τις προσπάθειες.

4.3.2

4.3.2.1

Διευκολύνσεις στις επιχειρήσεις ώστε να συμμορφωθούν με τις νομικές απαιτήσεις που ισχύουν σε άλλα κράτη μέλη

4.3.2.1.1

Η εφαρμογή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας σε πολλούς τομείς, όπως, ενδεικτικά, κατά την προσφορά επενδυτικών προϊόντων, δεν είναι ομοιόμορφη στα διάφορα κράτη μέλη αλλά αντιφατική. Κατά συνέπεια, χρειάζεται η συνδρομή των εθνικών αρχών για την εξάλειψη του «κανονιστικού υπερθεματισμού».

Μία άλλη καλή πρωτοβουλία είναι το δίκτυο Solvit, που παρέχει στις επιχειρήσεις υποστήριξη σε επίπεδο ΕΕ όταν συναντούν προβλήματα με δημόσιες αρχές οι οποίες δεν εφαρμόζουν ορθά το δίκαιο της ΕΕ, ενώ τα «κέντρα ενιαίας εξυπηρέτησης» παρέχουν βοήθεια στις επιχειρήσεις σχετικά με τις υποχρεώσεις που υπέχουν κατά τη διασυνοριακή παροχή υπηρεσιών (33).

4.3.2.1.2

Κρίνεται σκόπιμο να αναληφθούν προσπάθειες, αξιοποιώντας την εμπειρία του SOLVIT, προκειμένου να υπάρξει ειδική λύση για τα χρηματοοικονομικά προϊόντα, καλύτερη συνεργασία και συντονισμός μεταξύ των εθνικών ρυθμιστικών αρχών, συμπεριλαμβανομένης της στήριξης των ρυθμιστικών αρχών στις καινοτόμες επιχειρήσεις προκειμένου να κατανοήσουν τις υποχρεώσεις τους.

4.3.2.2

Πλήρης αξιοποίηση της ελευθερίας εγκατάστασης

Η παροχή ασφαλιστικών προϊόντων απαιτεί συνήθως την τοπική παρουσία των ασφαλιστών για την καλύτερη γνώση των τοπικών κινδύνων και των καταναλωτών προς κάλυψη. Η ελευθερία εγκατάστασης σε τοπικό επίπεδο είναι συνεπώς ζωτικής σημασίας για τους ασφαλιστές, μεταξύ των οποίων και οι εταιρείες αλληλασφάλισης. Η απουσία πανευρωπαϊκής αναγνώρισης ορισμένων μορφών επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας, συμπεριλαμβανομένων των εταιρειών αλληλασφάλισης, εμποδίζει την εγκατάσταση αυτών των εταιρειών σε κράτη μέλη που δεν τις αναγνωρίζουν, παρεμποδίζοντας έτσι τη διασυνοριακή τους ανάπτυξη, καθώς και την ανάπτυξη αγορών και ανταγωνισμού. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα κράτη μέλη να προωθήσουν την αναγνώριση του μοντέλου αλληλασφάλισης στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

4.3.2.3

Δημιουργία αυτόνομων ή περισσότερο εναρμονισμένων καθεστώτων σε επίπεδο ΕΕ

4.3.2.3.1

Από την άποψη της διασυνοριακής διανομής, τα ακόλουθα ζητήματα χρήζουν προσοχής:

4.3.2.3.2

Η τοποθεσία του κινδύνου είναι συνήθως ο τόπος συνήθους διαμονής του ασφαλισμένου, με ορισμένες εξαιρέσεις στις περιπτώσεις ακίνητης περιουσίας, όπου τοποθεσία του κινδύνου είναι η τοποθεσία του κτιρίου. Η αρχή αυτή αποτελεί συνήθως τον κανόνα σε παγκόσμιο επίπεδο και έχει νομικές και φορολογικές επιπτώσεις για τα εμπλεκόμενα μέρη. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η αρχή της τοποθεσίας του κινδύνου στην ασφάλιση ενδείκνυται για τον σκοπό που εξυπηρετεί. Εντούτοις, αναγνωρίζει ότι οι κανόνες σχετικά με το «γενικό συμφέρον» πρέπει να αναθεωρηθούν, καθώς παρέχουν στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να υιοθετούν νομοθεσία που ενδέχεται να παρακωλύει τη διασυνοριακή διανομή ασφαλιστικών προϊόντων.

20.7.2016   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 264/51

Εισηγητής:

ο κ. Denis MEYNENT

1.1

Η ΕΟΚΕ αποδοκιμάζει το γεγονός ότι στην υπό εξέταση ανακοίνωση η Επιτροπή δεν διατυπώνει πιο σαφείς προτάσεις και αρκείται στην απαρίθμηση διαφόρων λύσεων, δίχως να εκφέρει γνώμη, πράγμα που είναι επιζήμιο για την ορθή διάρθρωση της σχετικής συζήτησης.

1.2

Τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας αποτελούν βασικό μέσο προστασίας και δίκαιης αμοιβής των δημιουργών και των διαφόρων παραγόντων που συμμετέχουν στη διάδοση έργων και θεαμάτων μέσω των διασυνδεδεμένων ψηφιακών δικτύων.

1.3

Η ΕΟΚΕ ζητεί την ταχεία κύρωση της συνθήκης του Μαρακές· οι εξαιρέσεις στον τομέα της εκπαίδευσης, της επιστημονικής έρευνας και της ανταλλαγής γνώσεων θα πρέπει επίσης να έχουν προτεραιότητα· εξάλλου, τάσσεται υπέρ της ψηφιοποίησης των ορφανών έργων.

1.4

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η ευρωπαϊκή ενοποίηση στον τομέα της ιδιωτικής αντιγραφής είναι δυνατή και επιθυμητή. Ένα σημαντικό μέρος των εσόδων που προκύπτουν από τα τέλη για την αντιγραφή ιδιωτικής χρήσης πρέπει, για παράδειγμα, να διοχετεύεται λογικά στη χρηματοδότηση της λογοτεχνικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας και στην προώθηση της πολιτιστικής ποικιλομορφίας, καθώς και των κοινών δράσεων στον τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης.

1.5

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της θέσπισης ενός νομικού πλαισίου που θα ευνοεί τόσο τη δημιουργία έργων που θα προστατεύονται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας όσο και τη συμμετοχή νέων μοντέλων αδειοδότησης και νέων επιχειρηματικών μοντέλων στην οικοδόμηση της ευρωπαϊκής ενιαίας αγοράς, και το οποίο θα διαφυλάσσει ταυτόχρονα τη συμβατική ελευθερία και το δικαίωμα των συγγραφέων και των δημιουργών να αντλούν πλήρη οφέλη από τους καρπούς της δημιουργίας τους.

1.6

Η ΕΟΚΕ είναι της γνώμης ότι ο κανονισμός αποτελεί το μέσο που κατεξοχήν προσφέρεται για την οικοδόμηση της ψηφιακής ενιαίας αγοράς· εξάλλου, θα ήταν επίσης σκόπιμο να ενοποιηθεί το υπάρχον δίκαιο στον συγκεκριμένο τομέα.

1.7

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να διεξαγάγει εμπεριστατωμένες μελέτες και έρευνες με αντικείμενο τα εμπορικά μοντέλα που συνδέονται με τις ελεύθερες άδειες, την τρέχουσα και τη δυνητική οικονομική τους σημασία, τα εισοδήματα και τις θέσεις εργασίας που θα μπορούσαν αυτά να δημιουργήσουν στους διάφορους τομείς, καθώς και τις πιθανές νομοθετικές προτάσεις που θα ήταν ενδεχομένως χρήσιμες για την προώθηση και τη χρήση τους.

1.8

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η πολιτισμική ποικιλομορφία της Ευρώπης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της ευρωπαϊκής ταυτότητας και ότι θα πρέπει να ενθαρρύνεται και να προωθείται μεταξύ των κρατών μελών.

1.9

Στο πλαίσιο της καταπολέμησης των παραβιάσεων των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας είναι σκόπιμο να δοθεί τέλος και να επιβληθούν κυρώσεις πρωτίστως στις παραβιάσεις σε εμπορική κλίμακα· για την επίτευξη αυτού του στόχου είναι απαραίτητη η συνεργασία και η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ υπηρεσιών επιβολής του νόμου και δικαστικών υπηρεσιών των κρατών μελών.

1.10

Θα πρέπει να αντιμετωπιστεί το ζήτημα της μεταβίβασης αξίας στο επιγραμμικό περιβάλλον, που σήμερα ωφελεί διάφορους διαμεσολαβητές που ανέλαβαν μόνοι τους αυτόν τον ρόλο και που αποφεύγουν να ζητούν τη συναίνεση των δημιουργών και να τους καταβάλλουν την αμοιβή που δικαιούνται.

2.1

Το υπό εξέταση σχέδιο δράσης αποσκοπεί στον εκσυγχρονισμό των ευρωπαϊκών κανόνων που διέπουν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Στην ανακοίνωσή της η Επιτροπή παρουσιάζει τα στοιχεία που είναι απαραίτητα για την υλοποίηση της στρατηγικής της για μια ψηφιακή ενιαία αγορά: διεύρυνση της πρόσβασης στο διαφόρων ειδών περιεχόμενο σε όλη την Ένωση, πρόβλεψη εξαιρέσεων στα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, δημιουργία μιας πιο δίκαιης αγοράς και καταπολέμηση της εμπορικής πειρατείας, με ταυτόχρονη ενθάρρυνση μιας μακροπρόθεσμης ενοποίησης των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.

2.2

Η ανακοίνωση παρουσιάζει, συγκεκριμένα, μια πρόταση κανονισμού για τη διασυνοριακή φορητότητα των υπηρεσιών επιγραμμικού περιεχομένου (1), που θα προσφέρει νέα δικαιώματα στους ευρωπαίους καταναλωτές και που προβλέπεται να γίνει πραγματικότητα το 2017, όταν θα καταργηθούν τα τέλη περιαγωγής (roaming) σε ολόκληρη την Ένωση.

3.1

Η κυκλοφορία ψηφιακού περιεχομένου μεταξύ ευρωπαϊκών χωρών είναι πολύ περιορισμένη (4 % του συνόλου), ενώ η πλειονότητα των ψηφιακών υπηρεσιών είναι εγκατεστημένη στις ΗΠΑ, το δε υπόλοιπο της κυκλοφορίας διεξάγεται σε διασυνοριακή κλίμακα. Προς το παρόν η ευρωπαϊκή ενιαία ψηφιακή αγορά είναι ελάχιστα ανεπτυγμένη. Οι φραγμοί παραμένουν και θέτουν εμπόδια κυρίως στις πολιτιστικές ανταλλαγές πολλών ευρωπαϊκών γλωσσικών μειονοτήτων, που είναι κατανεμημένες εκατέρωθεν αρκετών εθνικών συνόρων.

3.2

Στο πρόγραμμά του «Νέο ξεκίνημα για την Ευρώπη» (2) ο πρόεδρος της Επιτροπής ανήγαγε σε προτεραιότητα την επίτευξη μιας μεγάλης συνδεδεμένης ψηφιακής αγοράς για όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, δίχως μάλιστα εθνικές διακρίσεις.

3.3

Τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας αποτελούν το νομικό υπόβαθρο της δημιουργίας και τη βάση της αμοιβής των συγγραφέων, των δημιουργών, των ερμηνευτών και άλλων κατόχων δικαιωμάτων, και γενικότερα τη βάση του οικοσυστήματος των πολιτιστικών και δημιουργικών δραστηριοτήτων και βιομηχανιών. Τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας είναι δικαιώματα εδαφικού χαρακτήρα και διαφέρουν από το ένα κράτος μέλος στο άλλο. Παρέχουν παντού αποκλειστικά ουσιαστικά δικαιώματα στους δικαιούχους, οι οποίοι εισπράττουν έσοδα όχι μόνον από τις άδειες, αλλά και από το απλό ενδεχόμενο ότι ένα έργο πιθανόν να αποτελέσει αντικείμενο αντιγραφής σε άλλα μέσα ή να δοθεί σε τρίτον από τον αγοραστή μιας άδειας, δίχως να χρειάζεται να αποδειχθεί ότι η αντιγραφή όντως πραγματοποιήθηκε (επιβολή τελών για αντίγραφα ιδιωτικής χρήσης και φορολόγηση των κενών μέσων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για παράνομη αντιγραφή)· υφίστανται ακόμη και ποινικοί χαρακτηρισμοί για πράξεις που οι χρήστες διαπράττουν ωστόσο εντίμως και καλή τη πίστει και ενώ σε άλλα κράτη οι πράξεις αυτές είναι αποδεκτές.

3.4

Σε όλα τα κράτη είναι ελάχιστος ο αριθμός των εξαιρέσεων και των περιορισμών στα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Έχοντας επινοηθεί την εποχή της εκτύπωσης σε χαρτί και για τις τότε τεχνολογίες —καταρχάς για την έκδοση βιβλίων και στη συνέχεια για τη δημοσίευση εφημερίδων και περιοδικών και την εκτύπωση μουσικής—, τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας δεν συμβαδίζουν πλέον απολύτως με τον κόσμο της ψηφιακής τεχνολογίας και των διασυνδεδεμένων δικτύων υψηλής ταχύτητας, που διαρκώς εξελίσσεται, πρέπει λοιπόν να αποσαφηνιστούν. Σε άλλους τομείς, όπως οι νέες πρακτικές πρόσβασης σε μουσικό περιεχόμενο και σε οπτικοακουστικές δημιουργίες, η πολυπλοκότητα της διαχείρισης των δικαιωμάτων αυξήθηκε λόγω του κατακερματισμού του δημιουργικού ρεπερτορίου, πράγμα που κανονικά θα επιλυόταν με τη νέα οδηγία για τη συλλογική διαχείριση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας (3). Από τον δίσκο σε κερί έως το DVD λίγα πράγματα είχαν αλλάξει, κυρίως από πλευράς διανομής ή δανεισμού των έργων. Οι νέες τεχνολογίες μεταμόρφωσαν ριζικά το μοντέλο και πλέον το σύνολο σχεδόν των καταστημάτων πώλησης δίσκων και DVD εξαφανίστηκαν προς όφελος νέων μορφών διανομής ή ψηφιακού δανεισμού μέσω του διαδικτύου. Το ίδιο ισχύει και για τον κινηματογράφο, την τηλεόραση και όλες τις τέχνες που είναι δυνατόν να διατίθενται στο διαδίκτυο.

3.5

Το γεγονός ότι το εφαρμοστέο δίκαιο δεν έχει εξελιχθεί ιδιαίτερα, δεν επιτρέπει να αξιοποιηθούν πλήρως όλες οι δυνατότητες που προσφέρουν η ψηφιοποίηση των έργων και η δημιουργία άυλων έργων και, στη συνέχεια, η κυκλοφορία τους σε ένα διαδίκτυο που αναπτύσσεται και διεθνοποιείται με μεγάλη ταχύτητα.

4.1

Η ΕΟΚΕ αποδοκιμάζει το γεγονός ότι στην υπό εξέταση ανακοίνωση η Επιτροπή δεν διατυπώνει πιο σαφείς προτάσεις και αρκείται στην απαρίθμηση διαφόρων λύσεων, δίχως να εκφέρει γνώμη, πράγμα που είναι επιζήμιο για την ορθή διάρθρωση της σχετικής συζήτησης.

4.2

Στη γνωμοδότηση της της 26ης Οκτωβρίου 2006 (4) η ΕΟΚΕ καλούσε, μεταξύ άλλων, την Επιτροπή να υποβάλει προτάσεις για την προώθηση και την προστασία των αδειών που παρέχουν ελευθερία στους χρήστες, όπως η άδεια LGPL για την τεχνική τεκμηρίωση ή οι άδειες «Creative Commons» στην περίπτωση των λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών έργων. Παρά όμως τη σημασία του θέματος αυτού —η συντριπτική πλειοψηφία των διακομιστών και των κέντρων διακομιστών παγκοσμίως λειτουργεί με ελεύθερα λογισμικά, όπως το Debian ή το GPL για το σύστημα GNU/Linux—, πρέπει να επισημανθεί ότι η Επιτροπή δεν έχει υποβάλει έκτοτε καμία σχετική πρόταση.

4.3

Αυτό είναι επιζήμιο για την ανάπτυξη της κυκλοφορίας δεδομένων και υπηρεσιών πέραν των συνόρων στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά. Οι άδειες «Creative Commons» και το λεγόμενο «κοινό κτήμα» (public domain) αποτελούν πράγματι νέα παγκόσμια πεδία που προέκυψαν από την ψηφιοποίηση και το διασυνδεδεμένο δίκτυο, ενώ ο κατακερματισμός της σχετικής νομοθεσίας θέτει τόσο εμπόδια όσο και συνοριακούς φραγμούς στις διασυνοριακές ανταλλαγές.

4.4

Οι σχετικές ρυθμίσεις πρέπει να επιτρέψουν την ελευθέρωση των εξαιρετικών δυνατοτήτων του διαδικτύου αφενός για τους συγγραφείς και τους δημιουργούς και αφετέρου για τους χρήστες, αντί να τους επιβάλλουν περιορισμούς και να τους δεσμεύουν. Η θέσπιση ευρωπαϊκής νομοθεσίας προβλέπεται ότι θα επιτρέψει την άρση του μεγαλύτερου αριθμού των εμποδίων που τίθενται στις διασυνοριακές ανταλλαγές και σχετίζονται με τις μειονοτικές γλώσσες εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και θα διευκολύνει την πρόσβαση σε υπηρεσίες και έργα.

4.5

Αντί να φοβούνται αυτού του είδους τις εξελίξεις, οι δικαιούχοι δικαιωμάτων θα ήταν σκόπιμο να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες που αυτές προσφέρουν. «Ελεύθερη άδεια» δεν σημαίνει αυτομάτως «δωρεάν άδεια», και τα ελεύθερα λογισμικά, για παράδειγμα, επιτρέπουν τη χρήση ενός διαφορετικού επιχειρηματικού μοντέλου, που βασίζεται στην υπηρεσία και δημιουργεί θέσεις απασχόλησης, σε αντίθεση με ορισμένες τρέχουσες πρακτικές που ευνοούν τη δημιουργία εσόδων για τον ιδιοκτήτη και την έννομη προστασία του.

4.6

Η ΕΟΚΕ καλεί και πάλι την Επιτροπή να διεξαγάγει εμπεριστατωμένες μελέτες και έρευνες με αντικείμενο τα εμπορικά μοντέλα που έχουν σχέση με τις ελεύθερες άδειες, την τρέχουσα και τη δυνητική οικονομική τους σημασία, τα εισοδήματα και τις θέσεις απασχόλησης που θα μπορούσαν αυτά να δημιουργήσουν στους διάφορους τομείς, καθώς και τις πιθανές νομοθετικές προτάσεις που θα ήταν ενδεχομένως χρήσιμες για την προώθηση και τη χρήση τους.

4.7

Πειραματικές πρωτοβουλίες όπως η διάθεση στο διαδίκτυο, με βάση ελεύθερες άδειες, επιστημονικών δημοσιεύσεων, απολογισμών ερευνών που έχουν διεξαχθεί με τη συνεισφορά δημόσιων επιδοτήσεων, σειρών πανεπιστημιακών μαθημάτων (MOOC) για την αντιστάθμιση του δυσανάλογου σε ορισμένα κράτη κόστους των σπουδών —όπως το σύνολο των μαθημάτων που προσφέρονται από το MIT των ΗΠΑ— χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής και πρέπει να μελετηθούν με σκοπό ενδεχομένως την εφαρμογή τους στην ΕΕ. Στο πλαίσιο αυτό, η τριτοβάθμια εκπαίδευση και η καλλιτεχνική δημιουργία καθίστανται κοινά αγαθά που συμβάλλουν στην υλοποίηση της κοινωνίας της γνώσης που επιθυμούμε να αναπτυχθεί στην ΕΕ.

4.8

Ο τρόπος παραγωγής αλλάζει και τα άυλα αγαθά και υπηρεσίες που διανέμονται από τα διασυνδεδεμένα δίκτυα αποτελούν έναν νέο ορίζοντα οικονομικής ανάπτυξης και δημιουργίας θέσεων εργασίας και καινοτόμων επιχειρήσεων. Τα πρότυπα κατανάλωσης έχουν αρχίσει να αλλάζουν και τα νέα αυτά πρότυπα εδραιώνονται ταχέως, χρειάζεται εντούτοις διαύγεια: παρ’ όλα αυτά, η ευρωπαϊκή ενιαία αγορά δεν υφίσταται ακόμη για τους σημερινούς φορείς παροχής άυλων υπηρεσιών. Αυτό οφείλεται καταρχάς στις επιμέρους προτιμήσεις και πολιτισμικές πρακτικές των διαφόρων κρατών μελών, στη γλώσσα που μιλούν οι διάφοροι καταναλωτές και στον κατακερματισμό της νομοθεσίας περί πνευματικής ιδιοκτησίας, που δεν ευνοεί την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής αγοράς ούτε τη δημιουργία αδειών πολλαπλής εδαφικής ισχύος ή ακόμη και ευρωπαϊκής εμβέλειας.

4.9

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της θέσπισης ενός νομικού πλαισίου που θα ευνοεί τόσο τη δημιουργία έργων που θα προστατεύονται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας όσο και τη συμμετοχή νέων μοντέλων αδειοδότησης και νέων επιχειρηματικών μοντέλων στην οικοδόμηση της ευρωπαϊκής ενιαίας αγοράς, και το οποίο θα διαφυλάσσει ταυτόχρονα τη συμβατική ελευθερία και το δικαίωμα των συγγραφέων και των δημιουργών να αντλούν πλήρη οφέλη από τους καρπούς της δημιουργίας τους. Τα νέα αυτά μοντέλα μπορούν να αναπτυχθούν παράλληλα με τα μοντέλα που περιλαμβάνουν οι συνθήκες του Παγκόσμιου Οργανισμού Διανοητικής Ιδιοκτησίας (ΠΟΔΙ). Το ζήτημα αυτό θα πρέπει να αποτελέσει αναπόσπαστο μέρος του ψηφιακού θεματολογίου που η Επιτροπή εξήγγειλε τον Μάιο του 2015 και του υπό εξέταση σχεδίου εκσυγχρονισμού των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.

4.10

Ένα άλλο εμπόδιο είναι αυτό των εξαιρέσεων· η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να κυρώσουν το ταχύτερο δυνατό τη συνθήκη του Μαρακές, η οποία προβλέπει μια εξαίρεση υπέρ των ατόμων με τύφλωση ή με προβλήματα όρασης. Η ΕΕ έχει υπογράψει αυτή τη συνθήκη, αλλά, για να τεθεί σε εφαρμογή, πρέπει να επικυρωθεί μεμονωμένα από κάθε κράτος μέλος. Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να λάβει υπόψη της τη γνώμη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 9ης Ιουλίου 2015 και να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να επικυρώσουν το συντομότερο δυνατό την εν λόγω σημαντική συνθήκη, ως προς την οποία οι διαπραγματεύσεις υπήρξαν πολύ δύσκολες λόγω της συντηρητικής στάσης ορισμένων ενδιαφερόμενων μερών. Επιπλέον, η Επιτροπή ασκεί πίεση στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για την επίσπευση της διαδικασίας επικύρωσης.

4.11

Πρέπει επίσης να αυξηθεί η παραγωγή έργων προσιτών στα άτομα με τύφλωση ή με προβλήματα όρασης, καθώς σήμερα ποσοστό μεγαλύτερο του 95 % των βιβλίων δεν τους είναι προσιτά.

4.12

Θα πρέπει εξάλλου να εξεταστεί το ενδεχόμενο εισαγωγής άλλων εξαιρέσεων που να συνδέονται με την εποχή της ψηφιακής τεχνολογίας και των δικτύων, ιδίως όσον αφορά τη δημόσια έρευνα, την ψηφιοποίηση —εκ μέρους των πανεπιστημιακών και των δημόσιων βιβλιοθηκών— των λογοτεχνικών έργων που είναι ελεύθερα δικαιωμάτων ή ορφανά, τον δανεισμό ηλεκτρονικών βιβλίων και ηχητικού και βιντεοσκοπημένου υλικού, δεδομένης της ταχείας ανάπτυξης των ψηφιακών συσκευών ανάγνωσης και της μεγάλης ποικιλίας νέων μέσων. Ταυτόχρονα, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ορισμένες βιομηχανίες τεχνολογίας προσπαθούν να εξασφαλίσουν εκ νέου για λογαριασμό τους την προστασία έργων που είναι πλέον ελεύθερα δικαιωμάτων, περιορίζοντας την πρόσβαση σε αυτά για λόγους εμπορικής στρατηγικής.

4.13

Η κατανομή ανά γεωγραφική ζώνη αποτελεί επίσης εμπόδιο στη διάδοση των έργων. Αυτό επηρεάζει όλους τους δυνητικούς χρήστες, αλλά ιδίως τις τόσο πολυάριθμες γλωσσικές μειονότητες στην ΕΕ, λόγω των διαφορών μεταξύ του πολιτικού χάρτη και του γλωσσικού χάρτη της Ευρώπης, κληρονομιά της ιστορίας της και συνέπεια των πολέμων του 19ου και του 20ού αιώνα. Η όξυνση της ρητορικής του λαϊκισμού και του εθνικισμού εισάγει μια επείγουσα πολιτική διάσταση στις προσπάθειες επίλυσης του προβλήματος. Ο Ευρωπαϊκός Χάρτης για τις περιφερειακές και μειονοτικές γλώσσες έχει ευρέως επικυρωθεί, αλλά, για παράδειγμα, ο πολιτιστικός αντίκτυπος των τηλεοπτικών εκπομπών σε περιφερειακές γλώσσες περιορίζεται σημαντικά από τα υφιστάμενα εμπόδια.

4.14

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η πολιτισμική ποικιλομορφία της Ευρώπης αποτελεί κεντρικό στοιχείο της ευρωπαϊκής ταυτότητας και ότι θα πρέπει να ενθαρρύνεται και να προωθείται μεταξύ των κρατών μελών.

4.15

Η ΕΟΚΕ θεωρεί τα ζητήματα αυτά προτεραιότητας και ενθαρρύνει την Επιτροπή να λάβει υπόψη τις προτάσεις της, οι οποίες δεν έρχονται σε αντίθεση με τις διεθνείς συνθήκες σχετικά με τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και οι οποίες μπορούν να διανοίξουν νέα πεδία για την υλοποίηση της ψηφιακής ενιαίας αγοράς της ΕΕ.

5.1

Θα χρειαστούν σημαντικές αλλαγές στο εγγύς μέλλον, οι οποίες θα συνδέονται με τη στρατηγική 16 πρωτοβουλιών του Μαΐου του 2015 και με τις προηγούμενες γενικές παρατηρήσεις που προτείνουν την ανάληψη μιας νέας μεγάλης πρωτοβουλίας για την προώθηση των κοινών αγαθών, της διαλειτουργικότητας, των διασυνοριακών σχέσεων και των ελεύθερων αδειών. Στις γνωμοδοτήσεις της σχετικά με τα δικαιώματα των ψηφιακών συμβάσεων (INT/775) και με την οικονομία του διαμοιρασμού και την αυτορρύθμιση (INT/779) η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τη σημασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας για τον σωστό προσδιορισμό των δικαιωμάτων των μερών στις περιπτώσεις των ψηφιακών συμβάσεων και της οικονομίας του διαμοιρασμού.

5.2

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει με ενδιαφέρον ότι η Επιτροπή διευκρινίζει σαφώς ότι οι κανόνες της Ένωσης που διέπουν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας πρέπει να προσαρμοστούν, ώστε όλοι οι φορείς της αγοράς και όλοι οι πολίτες να μπορούν να επωφεληθούν από τις δυνατότητες που προσφέρει το νέο αυτό περιβάλλον, καθώς και ότι χρειάζεται ένα πιο ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο για να ξεπεραστεί ο κατακερματισμός και οι τριβές στο πλαίσιο μιας ενιαίας αγοράς που θα λειτουργεί σωστά. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με αυτό, επισημαίνει ωστόσο ότι οι κυβερνήσεις υποστηρίζουν ότι η υπεράσπιση της εδαφικότητας αποτελεί το μόνο μέσο εξασφάλισης της χρηματοδότησης της δημιουργίας. Υπάρχουν και άλλα μέσα και πρέπει αυτά να διερευνηθούν, οι δε άλλες λύσεις δεν πρέπει να αποκλείονται πριν τουλάχιστον εξεταστούν με αντικειμενικότητα οι διάφορες εναλλακτικές.

5.3

Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι η αδράνεια και η άρνηση αλλαγής στον τομέα των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις ταχείες τεχνολογικές αλλαγές και στις καινοτομίες στους τομείς των υπηρεσιών και της διανομής, οι οποίες αναπόφευκτα προκύπτουν και εξελίσσονται λόγω της ανάπτυξης του διαδικτύου και των δικτύων, καθώς και της τεχνολογίας δικτύων υψηλής ταχύτητας. Συμμερίζεται την άποψη της Επιτροπής ότι «πρέπει […] όπου απαιτείται, να προσαρμοστούν οι κανόνες για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στις νέες τεχνολογικές συνθήκες, ώστε οι κανόνες να εξακολουθήσουν να εκπληρώνουν τους στόχους τους».

5.4

Διαπιστώνεται μεγάλη μεταβλητότητα —που ενδεχομένως θα αυξηθεί στο μέλλον— όσον αφορά τις εξαιρέσεις που συνδέονται στενά με την εκπαίδευση, την έρευνα και την πρόσβαση στη γνώση. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει από την απλή χρήση υλικού, προκειμένου να χρησιμεύσει ως παράδειγμα ή ως εικονογράφηση, έως —στην πράξη, αν όχι διά νόμου— τη διάθεση χωρίς περιορισμούς έργων, βιβλίων ή μαθημάτων για εκπαιδευτικούς σκοπούς.

5.5

Η οδηγία 2001/29/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (5) για το δικαίωμα του δημιουργού περιλαμβάνει κατάλογο των εξαιρέσεων. Η εφαρμογή των στοιχείων αυτού του καταλόγου και η εξέλιξή τους θα πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο συζήτησης με βάση τις πρακτικές της συμμετοχικής δημοκρατίας, προκειμένου να μπορέσουν να εξελιχθούν τόσο οι προσωπικές όσο και οι συλλογικές απόψεις, καθώς και να καταστεί δυνατό να θεσπιστούν συνεκτικοί και ενιαίοι ευρωπαϊκοί κανόνες ως προς τις εξαιρέσεις, οι οποίες θα πρέπει να διευκρινιστούν και να προσδιοριστούν με μεγαλύτερη ακρίβεια για να μπορούν να εφαρμόζονται πιο εύκολα. Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη της Επιτροπής σύμφωνα με την οποία θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στις εξαιρέσεις που συνδέονται με την εκπαίδευση, την επιστημονική έρευνα και την ανταλλαγή γνώσεων και, παράλληλα, να προωθηθεί η μελέτη άλλων κοινών αγαθών, προκειμένου να προετοιμαστεί το μέλλον.

5.6

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η ευρωπαϊκή ενοποίηση στον τομέα της ιδιωτικής αντιγραφής είναι δυνατή και επιθυμητή. Θα στηρίξει τη δράση της Επιτροπής στον τομέα αυτόν, και μάλιστα το συντομότερο δυνατό, διότι οι εθνικές διαφορές συνιστούν σημαντικό φραγμό στην ενιαία αγορά των ηλεκτρονικών προϊόντων, όταν μάλιστα έχουν κάνει την εμφάνισή τους νέα μέσα. Η συνοχή είναι απαραίτητη για την ελεύθερη κυκλοφορία των αγαθών που περιλαμβάνουν τέτοια μέσα. Κατά τη διανομή δε των προσόδων που προκύπτουν από τα τέλη που εισπράττονται από τα διάφορα μέσα θα πρέπει να συνεκτιμάται το γεγονός ότι τα περισσότερα από αυτά δεν προορίζονται για την αντιγραφή έργων που προστατεύονται με δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας· συνεπώς, σημαντικό μέρος των πόρων αυτών θα πρέπει κανονικά να διοχετεύεται στη χρηματοδότηση και στην προαγωγή της πολιτισμικής ποικιλομορφίας, όπως ήδη συμβαίνει σε ορισμένα κράτη, και προς κοινά αγαθά στους τομείς της εκπαίδευσης και της έρευνας, για παράδειγμα.

5.7

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η αρχή της ουδετερότητας πρέπει να παραμείνει αναπόσπαστο χαρακτηριστικό του διαδικτύου, προκειμένου να διασφαλίζεται πλήρως η ισότητα των καταναλωτών ανεξάρτητα από την οικονομική ισχύ τους. Η ουδετερότητα αποτελεί θεμελιώδη αρχή του διαδικτύου, εγγυάται δε ότι οι φορείς εκμετάλλευσης τηλεπικοινωνιών δεν προβαίνουν σε διακρίσεις κατά τη διαχείριση της επικοινωνίας των χρηστών τους, αλλά παραμένουν απλοί μεταδότες πληροφοριών. Η αρχή αυτή επιτρέπει σε όλους τους χρήστες, ανεξαρτήτως της οικονομικής ισχύος τους, να έχουν πρόσβαση στο σύνολο του ιδίου δικτύου. Ο παρών ορισμός και η επιβεβαίωση της προστασίας αυτής της ουδετερότητας πρέπει να αναφέρονται ρητώς στη νομοθεσία της ΕΕ.

5.8

Στο πλαίσιο της καταπολέμησης των παραβιάσεων των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας είναι σκόπιμο να δοθεί τέλος και να επιβληθούν κυρώσεις στις παραβιάσεις που γίνονται σε εμπορική κλίμακα, οι οποίες στερούν από τους δημιουργούς μεγάλο μέρος του εισοδήματός τους. Η ΕΟΚΕ έχει ήδη επανειλημμένως γνωμοδοτήσει σχετικά με τα προβλήματα που απαντώνται στο πλαίσιο της καταπολέμησης της παραποίησης αγαθών και όλων των μορφών παραβίασης των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων, συνεπώς παραπέμπει στις προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της, θεωρώντας τις απολύτως έγκυρες (6).

5.9

Τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας αποτελούν θεμελιώδες μέσο προστασίας των δημιουργών και των διαφόρων παραγόντων που συμμετέχουν στη διάδοση έργων και θεαμάτων μέσω των διασυνδεδεμένων ψηφιακών δικτύων. Για να μπορέσουν να προσαρμοστούν στις ταχύτατες τεχνολογικές αλλαγές και καινοτομίες στον τομέα της διανομής και των υπηρεσιών, τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας πρέπει να εξελιχθούν. Ο εκσυγχρονισμός αυτός πρέπει να πραγματοποιηθεί σε ένα πλαίσιο που θα επιτρέπει τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των δημιουργών και των ερμηνευτών, τη δίκαιη αμοιβή τους για τη δημιουργική τους προσπάθεια, τη συμμετοχή τους στην εμπορική επιτυχία των έργων και τη διατήρηση ενός υψηλού επιπέδου προστασίας και χρηματοδότησης των έργων. Ειδικότερα, πρέπει να αναθεωρηθεί το νομικό καθεστώς που ισχύει για τις επιγραμμικές πλατφόρμες παροχής υπηρεσιών ως προς τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Μολονότι αποτελούν σήμερα την κύρια πύλη μέσω της οποίας οι χρήστες έχουν πρόσβαση σε διαδικτυακό περιεχόμενο, οι πλατφόρμες υπηρεσιών παρουσιάζονται ως απλοί τεχνικοί διαμεσολαβητές και, ως εκ τούτου, αρνούνται να αμείβουν τους δημιουργούς περιεχομένου. Με τον τρόπο αυτόν υπονομεύεται η αποτελεσματικότητα της αγοράς, στρεβλώνεται ο ανταγωνισμός και μειώνεται η συνολική αξία του διαδικτυακού πολιτιστικού περιεχομένου.

5.10

Η άρνηση των προσαρμογών που απαιτούν ο παγκόσμιος χαρακτήρας του διαδικτύου, τα ευρυζωνικά δίκτυα και οι νέες προσδοκίες των καταναλωτών κινδυνεύει να οδηγήσει σε απαξίωση δικαιωμάτων που είναι χρήσιμα για την εξέλιξη των πνευματικών έργων και τη διάδοσή τους. Θα πρέπει ωστόσο να γίνουν αποδεκτές οι εξαιρέσεις που αιτιολογούνται με βάση τα δικαιώματα άλλων ενδιαφερομένων των οποίων οι κοινωνικές ανάγκες εξελίσσονται, όπως τα άτομα με αναπηρία, οι σπουδαστές ή οι δημόσιες βιβλιοθήκες. Θα απαιτηθούν και άλλες εξελίξεις από τα κράτη μέλη για τον διαρκή «εξευρωπαϊσμό» των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων, χάρη στις οποίες θα μπορέσουν να βρεθούν νομικές διέξοδοι στις επερχόμενες αλλαγές.

5.11

Η ΕΟΚΕ είναι της γνώμης ότι ο κανονισμός αποτελεί το μέσο που κατεξοχήν προσφέρεται για την οικοδόμηση της ψηφιακής ενιαίας αγοράς, διότι έχει σαφώς καταδειχθεί ότι η ποικιλομορφία των εθνικών νομοθεσιών οδηγεί σε πλήρη σχεδόν εμπλοκή, πράγμα που θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με διάλογο μεταξύ όλων των ενδιαφερομένων χωρίς να γίνονται διακρίσεις, με τη συμμετοχή, μεταξύ άλλων, εκπροσώπων των ελεύθερων αδειών λογισμικού και περιεχομένου και των νέων υπηρεσιών και επιχειρηματικών μοντέλων που απορρέουν από αυτές. Εξάλλου, πρέπει επίσης να εξεταστούν σε βάθος τα εμπόδια που τίθενται στις άδειες πολλαπλής εδαφικής ισχύος και οι τρόποι με τους οποίους μπορούν αυτά να αρθούν.

5.12

Το μέγεθος των διαφόρων συμφερόντων και προκαταλήψεων στον τομέα των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας είναι τέτοιο που, πιθανόν, μόνο βήμα προς βήμα θα μπορέσει να επιτευχθεί πρόοδος, με βάση μια ενδελεχή εξέταση της κατάστασης και με τις κατάλληλες αποκρίσεις. Πρέπει ωστόσο να καταβληθεί κάθε προσπάθεια για να εισέλθει όντως η ΕΕ στην κοινωνία της γνώσης και της πληροφορίας, το μόνο μέσο που μπορεί να τη βγάλει από τον μαρασμό και την κρίση, που θέτουν σε κίνδυνο τις ίδιες τις βάσεις του ευρωπαϊκού ιδεώδους. Το δημόσιο συμφέρον πρέπει να υπερισχύσει έναντι ορισμένων ειδικών συμφερόντων, σε μια δυναμική κοινωνική οικονομία της αγοράς.

20.7.2016   

EL

Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

C 264/57

Εισηγητής:

ο κ. Jorge PEGADO LIZ

1.1

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) συμφωνεί ότι είναι αναγκαίο και σκόπιμο να ρυθμιστούν ορισμένα από τα θέματα που αναγγέλλονται στην ανακοίνωση της Επιτροπής [COM(2015) 633 final], ειδικότερα δε όσα περιλαμβάνονται στην πρόταση οδηγίας σχετικά με ορισμένες πτυχές που αφορούν τις συμβάσεις για την προμήθεια ψηφιακού περιεχομένου.

1.2

Ωστόσο, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι υπάρχουν άλλοι παράγοντες —τους οποίους και εντοπίζει—, που είναι πολύ πιο σημαντικοί από τη ρύθμιση των συμβατικών δικαιωμάτων στις συμβάσεις διαδικτυακής πώλησης ενσώματων κινητών αγαθών και οι οποίοι έχουν πιο αποφασιστική και πρωταρχική σημασία για τους στόχους της δημιουργίας μιας ενιαίας ψηφιακής αγοράς που επιδιώκει η Επιτροπή, συνιστούν δε μεγαλύτερο εμπόδιο για την ανάπτυξη του διασυνοριακού εμπορίου.

1.3

Παρ’ όλα αυτά, όσον αφορά τις πτυχές που εξετάζονται, η ΕΟΚΕ διαφωνεί με τη νομική βάση που επικαλείται η Επιτροπή και προτείνει αντ’ αυτής το άρθρο 169 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ).

1.4

Ως εκ τούτου, καταρχήν, τα υιοθετούμενα μέτρα πρέπει να στηρίζονται σε οδηγίες ελάχιστης εναρμόνισης, όπως προκύπτει από την παράγραφο 2 στοιχείο α) και την παράγραφο 4 του ίδιου άρθρου, και όπως είναι γενικά αποδεκτό από τον ευρωπαίο νομοθέτη.

1.5

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η ρύθμιση των ζητημάτων αυτών σε δύο οδηγίες, αντί μιας ενιαίας πράξης, δικαιολογείται μόνο από τον επείγοντα χαρακτήρα και τη σκοπιμότητα της ρύθμισης του διαδικτυακού εμπορίου ψηφιακού περιεχομένου.

1.6

Πιστεύει, επίσης, ότι δεν δικαιολογείται επαρκώς η πρόκριση της επιλογής της στοχευμένης πλήρους εναρμόνισης, αντί των υποδειγμάτων σύμβασης πιστοποιημένων βάσει σήματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) ή της επιλογής μιας ελάχιστης εναρμόνισης σύμφωνα με το άρθρο 169 της ΣΛΕΕ.

1.7

Όσον αφορά τις πτυχές που ρυθμίζονται τώρα μεμονωμένα στην πρόταση σχετικά με τις συμβάσεις διαδικτυακής πώλησης ενσώματων κινητών αγαθών, κρίνει πιο ορθό να ρυθμιστούν συνολικά κατά την αναθεώρηση της οδηγίας 1999/44/ΕΚ —της οποίας αποτελούν ένα από τα κεφάλαια—, στα πλαίσια της εφαρμογής του προγράμματος βελτίωσης της καταλληλότητας και της αποδοτικότητας του κανονιστικού πλαισίου (REFIT) σχετικά με το καταναλωτικό δίκαιο.

1.8

Εξάλλου, με την πρόταση για τη διαδικτυακή πώληση ενσώματων αγαθών, η Επιτροπή δημιουργεί δύο διακριτά συστήματα, εισάγοντας διαφορετική αντιμετώπιση για τη διαδικτυακή και τη μη διαδικτυακή πώληση αγαθών, πράγμα απαράδεκτο.

1.9

Για την περίπτωση όπου θα επιβεβαιωθεί η πρόθεση της Επιτροπής υπό τη σημερινή της μορφή, η ΕΟΚΕ διατυπώνει μια ολόκληρη σειρά βελτιώσεων στο διατακτικό των προτάσεων, με στόχο να μην υποβαθμιστούν τα δικαιώματα των καταναλωτών και να κατοχυρώνεται πραγματικά ένα υψηλό επίπεδο προστασίας, όπως απαιτεί η ΣΛΕΕ.

1.10

Ιδιαίτερη έμφαση δίνει η ΕΟΚΕ στη ρύθμιση της πώλησης ψηφιακού περιεχομένου, την οποία θεωρεί ζήτημα προτεραιότητας, και ως προς την οποία —για ρεαλιστικούς λόγους— αποδέχεται την επιλογή της στοχευμένης μέγιστης εναρμόνισης που προτείνει η Επιτροπή.

1.11

Στον τομέα αυτόν, όμως, διακρίνονται ελλείψεις πρόληψης και νομοθετικές ατέλειες, ασύμβατες με τη μέγιστη εναρμόνιση, που δημιουργούν ανυπέρβλητες δυσκολίες μεταφοράς στην εθνική νομοθεσία και εφαρμογής στα κράτη μέλη —και τη διόρθωση των οποίων επιχειρεί η ΕΟΚΕ με μια σειρά ειδικές προτάσεις.

2.1

Με την υπό εξέταση ανακοίνωση, η Επιτροπή πραγματοποιεί το πρώτο βήμα για την εφαρμογή της στρατηγικής για την ψηφιακή ενιαία αγορά της Ευρώπης (1), και υλοποιεί ένα από τα πιο σημαντικά μέτρα του προγράμματος εργασίας της για το 2015 (2). Η πρόταση έχει στόχο τη «βελτίωση της πρόσβασης των καταναλωτών και των επιχειρήσεων σε διαδικτυακά αγαθά και υπηρεσίες σε όλη την Ευρώπη», απαρτίζεται δε από τα εξής δύο νομικά μέσα:

2.2

Έχοντας επίγνωση του ότι, από άποψη συστηματοποίησης, οι κύριες πτυχές των δύο προτάσεων συνδέονται στενά με την οδηγία σχετικά με ορισμένες πτυχές της πώλησης και των εγγυήσεων καταναλωτικών αγαθών (3), η Επιτροπή τονίζει «τον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό συνοχής με την εν λόγω οδηγία». Εξηγεί, ωστόσο, ότι αποφάσισε να «θεσπίσει δύο νομοθετικές πράξεις», δεδομένου ότι, «λόγω της ιδιαιτερότητας του, το ψηφιακό περιεχόμενο πρέπει να διέπεται από κανόνες διαφορετικούς από εκείνους που εφαρμόζονται στα αγαθά» και ότι «λόγω της ταχείας τεχνολογικής και εμπορικής εξέλιξης του ψηφιακού περιεχομένου, θα απαιτηθεί η επανεξέταση της εφαρμογής της εν λόγω οδηγίας», αλλά επίσης για να δικαιολογήσει την «ενσωμάτωσή τους [των σχετικών με το ψηφιακό περιεχόμενο διατάξεων] σε μία ενιαία νομική πράξη, και συγκεκριμένα στην οδηγία για την προμήθεια ψηφιακού περιεχομένου».

2.3

Με τις δύο προτάσεις, η Επιτροπή επιδιώκει πέντε στόχους:

2.4

Η Επιτροπή εκτιμά ότι, σε αμφότερες τις περιπτώσεις, η «στοχευμένη» εναρμόνιση αποτελεί την πλέον πρόσφορη μέθοδο. Θα ευθυγραμμιστούν πλήρως οι κανόνες που εφαρμόζονται στις συμβάσεις προμήθειας ψηφιακού περιεχομένου ή διαδικτυακών πωλήσεων αγαθών, καθώς και τα βασικά δικαιώματα και οι υποχρεώσεις αναγκαστικού δικαίου των μερών σε μία σύμβαση προμήθειας ψηφιακού περιεχομένου ή διαδικτυακών πωλήσεων αγαθών. Αυτό καλύπτει σχεδόν όλες τις διατάξεις της οδηγίας, με την εξαίρεση των κανόνων που αφορούν τη διαμόρφωση, το κύρος και τα αποτελέσματα των συμβάσεων, συμπεριλαμβανομένων των συνεπειών της καταγγελίας μιας σύμβασης (άρθρο 1 παράγραφος 4 της πρότασης οδηγίας για τις εξ αποστάσεως πωλήσεις), καθώς και συγκεκριμένων πτυχών της εκτέλεσής τους.

2.5

Η Επιτροπή περιορίζει ρητά το πεδίο εφαρμογής στις διατάξεις του δικαίου των συμβάσεων που διέπουν τις σχέσεις μεταξύ επιχειρήσεων και καταναλωτών, επειδή, όπως αναφέρεται στην αξιολόγηση του αντικτύπου (σ. 23), δεν υπάρχουν αποδείξεις που να υποδεικνύουν ότι οι διαφορές στο συμβατικό δίκαιο εμποδίζουν τις επιχειρήσεις της ΕΕ να πραγματοποιούν διαδικτυακές αγορές από άλλα κράτη μέλη. Αναγνωρίζει ότι οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ), ως ασθενέστερα μέρη, με μικρότερη διαπραγματευτική ισχύ, αντιμετωπίζουν επίσης δυσκολίες που σχετίζονται με το συμβατικό δίκαιο, ιδίως για τη χρήση ψηφιακού περιεχομένου. Ωστόσο, λαμβάνοντας ιδίως υπόψη τις θέσεις που υποστήριξαν τα ενδιαφερόμενα μέρη και τα κράτη μέλη, η Επιτροπή αποφάσισε να εξετάσει το ζήτημα αυτό με την ευκαιρία άλλων πρωτοβουλιών που έχουν εξαγγελθεί στη στρατηγική για την ψηφιακή ενιαία αγορά.

2.6

Ως προς την επιλογή του νομικού μέσου, η Επιτροπή δικαιολογεί την πρόκριση της οδηγίας αντί του κανονισμού με βάση την πεποίθηση ότι οι οδηγίες συνιστούν πιο πρόσφορο μέσο, δεδομένου ότι παρέχουν στα κράτη μέλη ελευθερία ως προς τον τρόπο μεταφοράς στο εθνικό δίκαιο. Κατά την άποψή της, η επιλογή αυτή, σε συνδυασμό με την στοχευμένη (επιλεκτική) πλήρη εναρμόνιση των δικαιωμάτων αναγκαστικού δικαίου του καταναλωτή, θα επιφέρει τη δέουσα ισορροπία ανάμεσα στο υψηλό επίπεδο προστασίας των καταναλωτών εντός ΕΕ και τις ουσιωδώς αυξημένες ευκαιρίες για τις επιχειρήσεις.

2.7

Η Επιτροπή υποστηρίζει ότι η υποβολή των υπό εξέταση οδηγιών δικαιολογείται οικονομικά με βάση ορισμένες παραδοχές, μεταξύ των οποίων επισημαίνονται οι εξής:

2.8

Ωστόσο, για να επιτευχθούν τα προσδοκώμενα αυτά αποτελέσματα, δεν αρκούν οι δύο προτεινόμενες οδηγίες. Η Επιτροπή έχει υποβάλει μια ευρύτερη δέσμη μέτρων, στην οποία αυτές εντάσσονται, και μεταξύ των οποίων ξεχωρίζει τα εξής:

2.9

Τέλος, η Επιτροπή επισημαίνει ότι είναι σημαντικό να «ενεργήσουμε τώρα», πριν να είναι πολύ αργά, δεδομένου ότι τυχόν καθυστερήσεις στον τομέα του ψηφιακού περιεχομένου ενέχουν τον κίνδυνο να θεσπιστούν διατάξεις σε εθνικό επίπεδο, που θα οδηγήσουν σε κατακερματισμό της ενιαίας αγοράς και θα δημιουργήσουν εμπόδια που θα παρακωλύουν τη συμμετοχή καταναλωτών και προμηθευτών στις διασυνοριακές συναλλαγές.

3.1

Υποτίθεται ότι στη μελέτη με την αξιολόγηση αντικτύπου μπορεί κανείς να βρει τα επιχειρήματα οικονομικής και ψυχολογικής φύσεως που αποδεικνύουν τη σχέση των προτεινόμενων νομοθετικών μέτρων με την αύξηση του όγκου του ηλεκτρονικού εμπορίου και τον κατ’ ανάγκη αντίκτυπό τους στην οικονομική ανάπτυξη σε επίπεδο ΕΕ. Ωστόσο, μετά από λεπτομερή ανάλυση, δεν καθίσταται προφανές ούτε βέβαιο ότι τα δεδομένα από τα οποία ξεκινά και στα οποία καταλήγει η εν λόγω μελέτη είναι απολύτως αξιόπιστα, ότι δεν μπορούν να επηρεαστούν από άλλους παράγοντες ή ότι άλλες επιλογές δεν θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε καλύτερα αποτελέσματα.

3.1.1

Ακόμη κι εάν θεωρηθούν ακριβή τα αρχικά στατιστικά στοιχεία —ότι δηλαδή το 62 % (σ. 10) των εμπόρων της ΕΕ (που αντιστοιχούν σε άνω των 122 000 επιχειρήσεις) και περισσότεροι από το 13,5 % (σ. 13) των καταναλωτών (που αντιστοιχούν σε αύξηση κατά 8 έως 13 εκατομμύρια καταναλωτές, πράγμα που ανεβάζει τον συνολικό αριθμό σε περίπου 70 εκατομμύρια) θα άρχιζαν να πραγματοποιούν διασυνοριακές διαδικτυακές συναλλαγές σε περίπτωση άρσης των υποτιθέμενων πρόσθετων εμποδίων και δαπανών που απορρέουν άμεσα από το ισχύον σήμερα νομικό σύστημα—, αυτό δεν επιτρέπει να προσδιοριστεί με βεβαιότητα η αύξηση του όγκου των πραγματοποιούμενων συναλλαγών ώστε να δικαιολογείται η εκτίμηση της επακόλουθης αύξησης του ευρωπαϊκού ΑΕγχΠ κατά 0,03 %, δηλαδή περίπου 4 δισεκατομμύρια ευρώ, ως αναγκαία και αποκλειστική συνέπεια. Αντιθέτως, είναι βέβαιο ότι κάθε επιχείρηση θα αναγκαστεί να επιβαρυνθεί με 7 000 ευρώ κατά μέσον όρο για να προσαρμόσει τα συμβατικά μέσα στο νέο σύστημα.

3.1.2

Εξάλλου, από την ίδια μελέτη επίσης δεν φαίνεται να προσδιορίζεται επαρκώς ποσοτικά κατά πόσον άλλοι πρόσθετοι παράγοντες —όπως π.χ. το θέμα της γλώσσας ή των φορολογικών συστημάτων, η ποιότητα, το κόστος και η διαθεσιμότητα διαδικτυακών υπηρεσιών υψηλής ταχύτητας, ο κίνδυνος απάτης, οι δικαστικές δαπάνες, η ασφάλεια των μέσων πληρωμής, η πιστοποίηση της ταυτότητας και του ήθους των πωλητών, η έλλειψη εμπιστοσύνης στις διαδικασίες δικαστικής ή εξώδικης επίλυσης διαφορών— δεν θα εξακολουθήσουν να έχουν καίρια επίδραση στην επιλογή της πραγματοποίησης διαδικτυακών συναλλαγών σε διασυνοριακό επίπεδο, ίσως μάλιστα περισσότερο απ’ ό,τι το ισχύον νομικό σύστημα (όπως περιγράφεται στη σ. 7 και επ. και στη σ. 18 και επ. της αξιολόγησης αντικτύπου).

3.1.2.1

Επί του προκειμένου, ιδιαίτερη σημασία έχει —όπως εξάλλου αναφέρεται σε όλες τις μελέτες που έχει αναθέσει η Επιτροπή— η καθυστέρηση της μεταφοράς στο εθνικό δίκαιο, καθώς και οι δυσχέρειες εφαρμογής και η έλλειψη αποτελεσματικότητας ορισμένων συστημάτων εναλλακτικής επίλυσης καταναλωτικών διαφορών (ΕΕΚΔ) που δημιουργήθηκαν βάσει της οδηγίας 2013/11/ΕΕ (5), για λόγους που συχνά συνδέονται με την έλλειψη οικονομικών μέσων ορισμένων κρατών μελών και, ακόμη περισσότερο, με την εμφανή έλλειψη λειτουργικότητας του συστήματος ηλεκτρονικής επίλυσης καταναλωτικών διαφορών (ΗΕΚΔ) που θεσπίστηκε με τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 524/2013 (6), ο οποίος τέθηκε σε ισχύ στις 15 Φεβρουαρίου 2016 και αποδεικνύεται καίριας σημασίας για τη λειτουργία μιας ψηφιακής ενιαίας αγοράς.

3.1.3

Επίσης, δεν γίνεται σαφώς αντιληπτό ποια είναι η σχετική βαρύτητα της ελαστικότητας της προσφοράς και της ζήτησης στον υπολογισμό του κορεσμού της αγοράς υπό όρους τέλειου ανταγωνισμού —πράγμα το οποίο, ούτως ή άλλως, δεδομένου ότι πρόκειται για καθαρά θεωρητική υπόθεση, έχει αποφασιστική σημασία για την αξιοπιστία της προσομοίωσης. Για να μη γίνει λόγος για τους εξωτερικούς παράγοντες της μακροοικονομικής πολιτικής που επηρεάζουν καθοριστικά τις αποφάσεις αγοράς των καταναλωτών, όπως και οι συνέπειες των πολιτικών λιτότητας, σε αντιδιαστολή με τις κεϊνσιανές πολιτικές οικονομικής ανάπτυξης, που βασίζονται στην κατανάλωση και την επένδυση.

3.1.4

Εν κατακλείδι, η αξιολόγηση της Επιτροπής εμμένει στην προκρινόμενη επιλογή και δεν λαμβάνει δεόντως υπόψη τις οικονομικές συνέπειες των άλλων τεσσάρων εναλλακτικών λύσεων (αξιολόγηση αντικτύπου, σ. 23 και επ.), οι οποίες θα μπορούσαν επίσης να συντελέσουν στην εξάλειψη των ίδιων εμποδίων, ώστε να είναι δυνατή μια συγκριτική μελέτη. Ειδικότερα δε η επιλογή 5 —προαιρετικό ευρωπαϊκό υπόδειγμα σύμβασης σε συνδυασμό με το σήμα εμπιστοσύνης της ΕΕ (σ. 25), είναι εκείνη που έχει μικρή οικονομική και γραφειοκρατική επιβάρυνση και είναι απλή (σ. 38 και επ.), και η οποία θα ανταποκρινόταν καλύτερα στις αρχές της δέσμης για τη βελτίωση της νομοθεσίας (7) και του REFIT (8), και συγκέντρωσε υποστήριξη κατά τις προπαρασκευαστικές διαβουλεύσεις.

3.2

Η επιλογή οδηγιών μέγιστης εναρμόνισης επίσης δεν κρίνεται επαρκώς δικαιολογημένη. Η ΕΟΚΕ έχει δηλώσει, εν γένει, ότι τάσσεται μάλλον υπέρ της υιοθέτησης κανονισμών, τόσο λεπτομερών όσο απαιτείται, όταν επιδιώκεται να εναρμονιστούν ζητήματα που αφορούν κυρίως τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς, ενώ έχει επισημάνει επίσης ότι, σε θέματα που επηρεάζουν ιδιαίτερα τα δικαιώματα των καταναλωτών, προτιμά τις οδηγίες ελάχιστης εναρμόνισης, όπως εξάλλου προκύπτει από ρητή διάταξη της ΣΛΕΕ (άρθρο 169 παράγραφος 4).

3.2.1

Αντιθέτως, η ΕΟΚΕ έχει επανειλημμένως τοποθετηθεί κατά της κυρίαρχης τάσης της Επιτροπής, τα τελευταία χρόνια, να υιοθετεί οδηγίες μέγιστης εναρμόνισης, οι οποίες προσέφεραν χαμηλό επίπεδο προστασίας και δεν ανταποκρίθηκαν δεόντως στα συμφέροντα των διαφόρων παραγόντων (9).

3.2.2

Στην υπό εξέταση περίπτωση, υπάρχει ένα ολόκληρο σύνολο θεμάτων που δεν εξετάζουν οι οδηγίες, ενώ είναι σημαντικό να εναρμονιστούν, όπως π.χ. τα εξής: η ικανότητα των ανηλίκων να συνάπτουν συμβάσεις σε ψηφιακό περιβάλλον (η οποία, στην τελευταία έκδοση της οδηγίας για την προστασία των δεδομένων εμφανίζεται μεταξύ 13 και 16 ετών)· ο ορισμός κατηγοριών ειδικών καταχρηστικών ρητρών για τις διαδικτυακές συμβάσεις, που δεν προβλέπονται στην οδηγία 93/13/ΕΟΚ (10)· η πρόσφατη πρακτική του πεδίου «πληρώστε τώρα» (pay now) στις σελίδες ορισμένων μέσων κοινωνικής δικτύωσης, χωρίς μεταφορά στον ιστότοπο κάποιας υπεύθυνης πλατφόρμας· η συνιστώμενη συμπερίληψη τυποποιημένης ρήτρας σχετικά με τη συρρύθμιση.

3.3

Επίσης, δεν κρίνεται δικαιολογημένη η επιλογή της έκδοσης δύο οδηγιών αντί μίας, δεδομένου ότι προκαλεί περιττές επικαλύψεις νομικών διατάξεων, συνεπάγεται μεγαλύτερες προσπάθειες μεταφοράς για την επίτευξη συνέπειας με τις εσωτερικές διατάξεις του κάθε κράτους μέλους και απαιτεί αύξηση του ερμηνευτικού έργου —πράγμα που θα ήταν εντελώς περιττό εάν είχε χρησιμοποιηθεί ως βάση το κείμενο της οδηγίας σχετικά με τη διαδικτυακή πώληση ενσώματων αγαθών και είχαν συμπεριληφθεί ως εξαιρέσεις από το κύριο καθεστώς οι ιδιαιτερότητες της πώλησης μη ενσώματων αγαθών, καθώς είναι γεγονός ότι η διαφορά μεταξύ ενσώματου αγαθού και ψηφιακού περιεχομένου δεν είναι ευδιάκριτη, ιδίως όταν τα δύο συνδέονται μεταξύ τους.

3.4

Σύμφωνα με την Επιτροπή, η επιλογή του νομικού μέσου έγινε με βάση 189 απαντήσεις που έλαβε κατά τη διαβούλευση με όλες τις κατηγορίες ενδιαφερομένων από ολόκληρη την ΕΕ, τη διαβούλευση με μία ομάδα 22 οργανώσεων που εκπροσωπούσαν ευρύ φάσμα συμφερόντων και που πραγματοποίησε επτά συνεδριάσεις, τα σεμινάρια με τα κράτη μέλη, τις συναντήσεις με τις εθνικές αρχές επιβολής της νομοθεσίας κατά τη συνεδρίαση της επιτροπής συνεργασίας για την προστασία των καταναλωτών, καθώς και με τις εθνικές αρχές που είναι αρμόδιες για την πολιτική καταναλωτών κατά τη συνεδρίαση του δικτύου για την πολιτική καταναλωτών (Μάιος 2015), που εκ των υστέρων αμφισβήτησε την εγκυρότητα του δείγματος λόγω του περιορισμένου του μεγέθους (11).

3.4.1

Ωστόσο, σύμφωνα με τα γνωστά και δημοσιευμένα αποτελέσματα (12), δεν υπάρχει σαφής πλειοψηφία υπέρ της προκριθείσας επιλογής: οι οργανώσεις καταναλωτών αντιτάσσονται σαφώς σε οποιαδήποτε μορφή εφαρμογής του δικαίου της χώρας του εμπόρου, ενώ οι περισσότερες οργανώσεις επαγγελματιών και ορισμένοι ακαδημαϊκοί τάσσονται υπέρ της επιλογής αυτής. Από την πλευρά τους, τα περισσότερα κράτη μέλη έθεσαν υπό αμφισβήτηση την αναγκαιότητα νέας νομοθεσίας για τις εξ αποστάσεως πωλήσεις (που συμπεριλαμβάνουν ήδη τις διαδικτυακές πωλήσεις) και, ειδικότερα, την καταλληλότητα των δύο οδηγιών, λαμβανομένης υπόψη της δυσχέρειας άντλησης σαφώς και επακριβώς καθορισμένων προσανατολισμών. Εκ πρώτης όψεως, μια αντικειμενική ανάλυση των απαντήσεων στις διαβουλεύσεις δίνει μάλλον την εντύπωση ότι η επιλογή 5 συγκεντρώνει γενική συναίνεση εκ μέρους των επαγγελματιών και των καταναλωτών —που εξαρτάται, βέβαια, από το περιεχόμενο των τυποποιημένων συμβατικών κανόνων που θα συμφωνηθούν από τον κλάδο και από τον βαθμό χρήσης και αποδοχής του σήματος εμπιστοσύνης από τις επιχειρήσεις της ΕΕ—, κυρίως επειδή είναι εκείνη που συνεπάγεται τις λιγότερες δαπάνες για τους επαγγελματίες.

3.5

Τέλος, είναι σημαντικό να υπενθυμιστεί ότι, σχετικά με τα δικαιώματα των καταναλωτών στο ψηφιακό περιβάλλον, η ΕΟΚΕ είχε την ευκαιρία να τοποθετηθεί εκτενώς σε διάφορες γνωμοδοτήσεις της και έχει διαμορφώσει μια θεμελιώδη κατεύθυνση, σύμφωνα με την οποία τα ίδια δικαιώματα που κατοχυρώνονται στον «υλικό κόσμο», εκτός διαδικτύου (στις συμβάσεις που συνάπτονται διά ζώσης), πρέπει να είναι συμβατά με τον ψηφιακό κόσμο, με την επιφύλαξη ιδιαιτεροτήτων ή μορφών που είναι κατάλληλες ειδικά για τις συναλλαγές ψηφιακού (άυλου) περιεχομένου, πάντοτε όμως υπό την έννοια της ενίσχυσης των δικαιωμάτων και όχι του περιορισμού ή της αποδυνάμωσής τους. Με την πρόταση για τη διαδικτυακή πώληση ενσώματων αγαθών, η Επιτροπή δημιουργεί δύο διακριτά συστήματα, εισάγοντας διαφορετική αντιμετώπιση για τη διαδικτυακή και τη μη διαδικτυακή πώληση αγαθών, πράγμα απαράδεκτο.

4.1

Οι παρατηρήσεις που εκτίθενται ανωτέρω δεν σημαίνουν ότι η ΕΟΚΕ δεν συμφωνεί πλήρως ότι είναι αναγκαίο και σκόπιμο να ρυθμιστούν ορισμένα από τα θέματα που περιλαμβάνονται στις υπό εξέταση προτάσεις οδηγίας, ιδίως δε όσον αφορά τη διαδικτυακή πώληση ψηφιακού περιεχομένου. Όσον αφορά τη διαδικτυακή πώληση ενσώματων αγαθών, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι είναι προτιμότερο να υιοθετηθεί στα πλαίσια του REFIT. Στις παρατηρήσεις που ακολουθούν για το καθένα από τα κείμενα των προτάσεων, για προφανείς λόγους έλλειψης χώρου, αναφέρονται μόνο τα σημεία όπου υπάρχει διαφωνία με την προτεινόμενη διατύπωση.

4.2

Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με ορισμένες πτυχές που αφορούν τις συμβάσεις για τις διαδικτυακές και άλλες εξ αποστάσεως πωλήσεις αγαθών [COM(2015) 635 final – 2015/0288 (COD)]

4.2.1

Όσον αφορά τη νομική βάση, σύμφωνα και με προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ, οι εκπρόσωποι των καταναλωτών, καθώς και τα περισσότερα μέλη της ΕΟΚΕ, φρονούν ότι πρέπει μάλλον να είναι το άρθρο 169 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ, δεδομένου ότι αυτό που κυρίως διακυβεύεται είναι ο ορισμός δικαιωμάτων των καταναλωτών και η προστασία και κατοχύρωσή τους, και όχι αποκλειστικά η υλοποίηση της ενιαίας αγοράς. Ορισμένα μέλη της ΕΟΚΕ, ιδίως εκπρόσωποι των επαγγελματιών, που δίνουν ιδιαίτερη σημασία στην πτυχή της υλοποίησης της ενιαίας αγοράς, συμφωνούν με την Επιτροπή.

4.2.2

Εφόσον επελέγη ως νομικό μέσον η οδηγία, η ΕΟΚΕ φρονεί ότι θα έπρεπε να είναι οδηγία ελάχιστης εναρμόνισης, σύμφωνα με το παράδειγμα της ισχύουσας οδηγίας για τις πωλήσεις και εγγυήσεις (οδηγία 1999/44/ΕΚ), δεδομένου ότι η υιοθετηθείσα επιλογή οδηγεί σε περισσότερο «κατακερματισμό», λιγότερη ασφάλεια δικαίου και δύο κατηγορίες προστασίας, ενώ είναι γεγονός ότι οι «βελτιώσεις» που εισάγονται θα έπρεπε να ισχύουν και για τις πωλήσεις στον «υλικό κόσμο».

4.2.3

Λόγω της περιπλοκότητας της νομοθεσίας στον τομέα της προστασίας των καταναλωτών, η πρόταση βρίσκεται σε αλληλεπίδραση με πολλούς άλλους κανόνες, τους οποίους συμπληρώνει (13), πράγμα το οποίο απαιτεί, όμως, μια περιττή και επίπονη προσπάθεια ερμηνείας, αντίθετη προς τους κανόνες της δέσμης για τη βελτίωση της νομοθεσίας, και δημιουργεί πρόσθετες δυσχέρειες κατά τη μεταφορά στο εθνικό δίκαιο για τη συμμόρφωση προς τους ήδη ισχύοντες εθνικούς κανόνες, με τους οποίους έχουν μεταφερθεί και συμπληρωθεί οι ενωσιακοί κανόνες εκείνοι που παρουσιάζουν αποκλίσεις μεταξύ κρατών μελών.

4.2.4

Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ θα προτιμούσε οι κανόνες που περιλαμβάνονται στην υπό εξέταση πρόταση οδηγίας να ενταχθούν στην αναθεώρηση της οδηγίας 1999/44/ΕΚ, στο πλαίσιο του προγράμματος REFIT.

4.2.5

Προτείνονται κατωτέρω συγκεκριμένες τροποποιήσεις για ορισμένες διατάξεις της πρότασης.

1.

Η έννοια της «εμπορικής εγγύησης» θα έπρεπε να καλύπτει και άλλες μορφές αντιστάθμισης, γιατί διαφορετικά ενδέχεται να θεωρηθεί ότι αυτές δεν καλύπτονται από τους κανόνες του άρθρου 15.

2.

Η έννοια του «ενσώματου κινητού αντικειμένου» δεν ορίζεται θετικά, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε αποκλίνουσες ερμηνείες από τα κράτη μέλη.

3.

Επίσης, δεν εξαιρούνται άλλα είδη προϊόντων που υπόκεινται σε ειδική νομοθεσία, όπως τα φαρμακευτικά και τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα, τα οποία εξαιρούνται από το πεδίο εφαρμογής άλλων νομικών πράξεων προστασίας των καταναλωτών.

4.

Εκτιμάται ότι δεν ορίζεται εάν οι διαδικτυακές πλατφόρμες θα μπορούν να θεωρούνται «πωλητές».

5.

Επίσης, κρίνεται ότι δεν ορίζεται η έννοια του παραγωγού για τους σκοπούς του άμεσου καταμερισμού των ευθυνών του έναντι του καταναλωτή, σύμφωνα με το άρθρο 16.

1.

Πρέπει να εισαχθεί το κριτήριο της διάρκειας ζωής (14), από το οποίο εξαρτάται το διάστημα ισχύος της εγγύησης.

2.

Ο καθορισμός των απαιτήσεων συμμόρφωσης πρέπει να διατυπώνεται με άρνηση, ώστε να απαλλάσσεται ρητώς ο καταναλωτής από την υποχρέωση να αποδείξει ότι το αγαθό δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις συμμόρφωσης και να φέρει το βάρος της απόδειξης ο πωλητής.

3.

Η διατύπωση των εξαιρέσεων του άρθρου διαμορφώνει μια κατάσταση γενικής απαλλαγής ευθύνης του πωλητή, η οποία δεν είναι αντιτάξιμη έναντι του καταναλωτή, με την επιφύλαξη του δικαιώματος προς επανόρθωση (εφαρμοστέου στην περίπτωση της Volkswagen).

1.

Να προστεθεί το εξής στο τέλος της παραγράφου 2: «[…] εκτός περιπτώσεων όπου, λόγω ιδιαίτερα περίπλοκης εγκατάστασης, απαιτείται περισσότερος χρόνος, ο οποίος έχει συμφωνηθεί με τον πωλητή».

2.

Τα δικαιώματα που αναγνωρίζονται στην υπό εξέταση πρόταση όσον αφορά τη σχέση με τον πωλητή πρέπει να είναι δυνατόν να μεταβιβαστούν σε οποιονδήποτε καλόπιστο κάτοχο.

1.

Ο κανόνας εξαιρεί ως αρχική επιλογή τη δυνατότητα να επιστραφεί αμέσως το αγαθό και να επιστραφεί η πληρωμή, πράγμα που έρχεται σε αντίθεση με τα δικαιώματα των καταναλωτών σε διάφορα κράτη μέλη, με σημαντικές αποκλίσεις (Ελλάδα, Πορτογαλία, Ιρλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο, Δανία, Λιθουανία).

2.

Η έννοια του «εύλογου χρονικού διαστήματος» είναι υποκειμενική και αφήνει περιθώρια για αποκλίνουσες επιλογές κατά τη μεταφορά, σε ένα ζήτημα που είναι καθοριστικό, πράγμα ασυμβίβαστο με τη φύση της μέγιστης εναρμόνισης. Για παράδειγμα, σε χώρες όπως η Βουλγαρία, η Γαλλία, η Πορτογαλία και το Λουξεμβούργο, η προθεσμία είναι 30 ημέρες· στην Ουγγαρία, τη Ρουμανία, την Ελλάδα και την Εσθονία, είναι 15 ημέρες. Πρέπει να θεσπίζεται στη διάταξη μια προθεσμία που θα αντιστοιχεί στη μεγαλύτερη προθεσμία που ισχύει σε ορισμένες χώρες της ΕΕ, ήτοι 15 ημέρες.

3.

Στην παράγραφο 3 στοιχείο α), η λέξη «αδύνατη» πρέπει να αντικατασταθεί από την έκφραση «τεχνολογικά αδύνατη».

4.

Ομοίως, η έννοια της «σημαντικής ενόχλησης» είναι επίσης υποκειμενική και θα πρέπει είτε να εξαλειφθεί είτε να αντικατασταθεί από τη διατύπωση του αυστριακού νόμου —«η μικρότερη δυνατή ενόχληση»— και να συνοδεύεται από τη δυνατότητα να τεθεί αμέσως στη διάθεση του καταναλωτή παρόμοιο αγαθό για προσωρινή αντικατάστασή του, μέχρι να ολοκληρωθεί η επισκευή.

5.

Η πρόταση της Επιτροπής δεν έλαβε υπόψη την απαίτηση, που προβλέπεται ήδη στο εθνικό δίκαιο πολλών κρατών μελών (Γαλλία, Μάλτα, Ελλάδα, Ρουμανία, Πορτογαλία και Σλοβενία), να υποχρεώνονται οι παραγωγοί που προμηθεύουν επαγγελματίες να διατηρούν ή να προμηθεύουν σε εύθετο χρόνο τους πωλητές με κατάλληλο απόθεμα ανταλλακτικών για την προβλεπόμενη διάρκεια ζωής του αγαθού, ζήτημα που σχετίζεται με την προγραμματισμένη γήρανση και με την περίοδο εγγύησης του αντικαθιστάμενου ανταλλακτικού.

6.

Η Επιτροπή οφείλει να θεσπίσει την υποχρέωση του πωλητή να αντικαθιστά προσωρινά το εμπόρευμα.

1.

Η Επιτροπή δεν έχει προβλέψει την αναστολή της νόμιμης εγγύησης κατά το διάστημα της επισκευής ή της αντικατάστασης, η οποία προβλέπεται στην εθνική νομοθεσία των περισσότερων κρατών μελών. Το αυτό ισχύει για το διάστημα ενδεχόμενης διαμεσολάβησης, διαιτησίας ή δικαστικής προσφυγής.

2.

Σε περίπτωση αντικατάστασης, το νέο αγαθό πρέπει να καλύπτεται από νέα περίοδο εγγύησης, όμοια με την αρχική, από τη στιγμή της παράδοσής του.

1.

Η έννοια της «σημαντικής ενόχλησης» πρέπει να εξαλειφθεί, για τους λόγους που προαναφέρονται.

2.

Σε περίπτωση επαναλαμβανόμενων ελαττωμάτων, ο καταναλωτής πρέπει να έχει αυτομάτως τη δυνατότητα να καταγγείλει τη σύμβαση.

1.

Η υποχρέωση του καταναλωτή να καταβάλει τίμημα για τη χρήση ή για την καταστροφή ή απώλεια του αγαθού σε περίπτωση καταγγελίας της σύμβασης είναι άκρως αμφισβητήσιμη.

2.

Εξάλλου, το Δικαστήριο έχει ορίσει ότι, σε περίπτωση άσκησης του δικαιώματος αντικατάστασης, δεν μπορεί να απαιτηθεί από τον καταναλωτή να καταβάλει αποζημίωση για τη χρήση του ελαττωματικού προϊόντος (υπόθεση Quelle (15)).

3.

Δεν είναι σαφές ποια είναι η προς επιστροφή αξία όταν η αγορά έχει γίνει έναντι συνολικής τιμής για πλέον του ενός αγαθά, χωρίς διάκριση.

1.

Να προστεθεί νέο στοιχείο δ) στο άρθρο 1: σε άλλες εγγυήσεις που προσφέρονται από τον πωλητή εξ ονόματος τρίτων και αποβλέπουν στην παροχή εγγύησης (ασφάλιση εξοπλισμού, εγγύηση του σήματος κ.λπ.).

2.

Πρέπει, επίσης, να περιληφθεί η πληροφόρηση σχετικά με τη δυνατότητα μεταβίβασης της εμπορικής εγγύησης σε τρίτους.

1.

Η μη εναρμόνιση της πτυχής αυτής συνιστά σημαντική πηγή αποκλίσεων ως προς την εφαρμογή της οδηγίας, με δυσμενείς επιπτώσεις στο εμπόριο.

2.

Θα έπρεπε να προβλέπεται στην νομοθετική πράξη η άμεση και εις ολόκληρον ευθύνη του κατασκευαστή έναντι του καταναλωτή, στις περιπτώσεις όπου ο καταναλωτής επιλέγει την επισκευή ή αντικατάσταση του αγαθού.

3.

Θα έπρεπε επίσης να προβλέπεται ότι, σε περίπτωση προσφυγής του πωλητή κατά του κατασκευαστή, ο πωλητής θα δικαιούται το πλήρες ποσό των δαπανών που πραγματοποίησε.

4.

Όπως και στα προηγούμενα σημεία, θα έπρεπε να προβλέπεται ότι οι διαδικτυακές πλατφόρμες στις οποίες ο καταναλωτής πραγματοποίησε την αγορά φέρουν εις ολόκληρον ευθύνη.

4.3

Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με ορισμένες πτυχές που αφορούν τις συμβάσεις για την προμήθεια ψηφιακού περιεχομένου [COM(2015) 634 final – 2015/0287 (COD)]

4.3.1

Όπως δηλώνει η ίδια η Επιτροπή, η αιτιολόγηση της πρότασης, η συγκέντρωση εμπειρογνωσίας και η εκτίμηση των επιπτώσεων αφορούν και τις δύο προτάσεις, δεδομένου ότι έχουν καταρτιστεί ως δέσμη με κοινούς στόχους. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ δεν θα επαναλάβει ζητήματα γενικού χαρακτήρα που είναι κοινά στις δύο προτάσεις, αλλά θα περιοριστεί σε παρατηρήσεις που αφορούν ιδιαίτερες πτυχές. Ωστόσο, είναι σημαντικό να αναφερθεί ήδη ότι, γενικώς, η πρόταση αυτή αξίζει την επί της αρχής έγκριση της ΕΟΚΕ, κυρίως ως προς τα εξής στοιχεία:

4.3.2

Ακολούθως, προτείνονται συγκεκριμένες τροποποιήσεις για ορισμένες διατάξεις της πρότασης, η οποία περιλαμβάνει 24 άρθρα (και όχι 20, όπως εσφαλμένως αναφέρεται σε ορισμένες γλωσσικές εκδόσεις, σημείο 5).

1.

Η ΕΟΚΕ μπορεί να δεχθεί να πραγματοποιούνται πληρωμές εις είδος («αντί μη χρηματικής αντιπαροχής»), αρκεί να οριστεί επακριβώς η έννοια αυτή ως προς το περιεχόμενό της· στην περίπτωση δε παροχής δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα ή άλλων δεδομένων, είναι αναγκαίο να διευκρινιστεί ποια είναι αυτά και υπό ποιες προϋποθέσεις και περιστάσεις.

2.

Επίσης χρειάζεται να διευκρινιστεί εάν συμπεριλαμβάνονται ορισμένες υπηρεσίες όπως η συνδρομητική τηλεόραση ή οι υπηρεσίες Google και Facebook Messenger, καθώς και εάν ορισμένες υλικές πλατφόρμες πρόσβασης ή το διαδίκτυο των πραγμάτων υπάγονται στα ενσώματα ή στα άυλα αγαθά.

3.

Δεν είναι σαφές εάν η εξαίρεση της παραγράφου 5 στοιχείο α) καλύπτει υπηρεσίες υγείας, υπηρεσίες τυχερών παιχνιδιών ή χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες. Το ζήτημα αυτό απαιτεί περαιτέρω διευκρίνιση, γιατί διαφορετικά θα προκληθεί έλλειψη ασφάλειας δικαίου.

4.

Δεν είναι σαφές εάν το πεδίο εφαρμογής καλύπτει επίσης τις λεγόμενες «συγκεκαλυμμένες πληρωμές», δηλ. υπηρεσίες που παρέχονται δωρεάν αλλά που ενδέχεται, κατά την πορεία της εκτέλεσής τους, να περιλαμβάνουν άλλες υπηρεσίες, οι οποίες είναι επί πληρωμή.

5.

Το πεδίο εφαρμογής των δεδομένων η επεξεργασία των οποίων είναι απαραίτητη (άρθρο 3 παράγραφος 4) πρέπει να περιλαμβάνει όχι μόνο την εκτέλεση, αλλά και τη «σύναψη της σύμβασης»· η επεξεργασία δε των δεδομένων αυτών πρέπει να επιτρέπεται σύμφωνα με τους κανόνες που προβλέπονται από τη νομοθεσία περί προσωπικών δεδομένων.

6.

Καθοριστική σημασία έχει επίσης να διευκρινιστεί η διαφορά μεταξύ των προϊόντων και υπηρεσιών που παρέχονται διαδικτυακά και όσων συνδέονται πλήρως με ενσώματα αγαθά, όπως συμβαίνει με τις λεγόμενες «φορετές συσκευές» (wearables) ή με το διαδίκτυο των πραγμάτων, όπου το μεγαλύτερο μέρος της διαδικασίας διεξάγεται σε ψηφιακό περιβάλλον, με την επιφύλαξη της ύπαρξης ενός ενσώματου αγαθού στη βάση της.

7.

Πρέπει να είναι σαφές ότι οι υπηρεσίες κέντρων δεδομένων, ειδικότερα δε των λεγόμενων υπηρεσιών υπολογιστικού νέφους, πρέπει να εντοπίζονται ευκρινώς στην υπό εξέταση πρόταση, ανεξάρτητα εάν παρέχονται δωρεάν ή υπόκεινται σε αντιπαροχή, δεδομένου ότι πολύ συχνά οι υπηρεσίες αυτές συνδέονται με άλλες υπηρεσίες ή προϊόντα που παρέχονται στους καταναλωτές, με αποτέλεσμα να υπάρχει κίνδυνος να εξαιρούνται από το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας.

8.

Αποδεικνύεται επίσης απαραίτητο να διασαφηνιστεί στην υπό εξέταση πράξη κατά πόσον ο συνδυασμός υπηρεσιών ψηφιακού περιεχομένου με υπηρεσίες επικοινωνίας, όπως τα Facebook Messenger και Google Hangout, περιλαμβάνονται ή όχι, δεδομένου ότι αυτές δεν διέπονται επί του παρόντος από την οδηγία 2002/21/ΕΚ σχετικά με τις υπηρεσίες ηλεκτρονικών επικοινωνιών, έχει αποφασιστεί δε ότι ορισμένες από τις υπηρεσίες αυτές πρέπει να θεωρούνται υπηρεσίες ηλεκτρονικών επικοινωνιών, με αυξημένη προστασία όσον αφορά τον καταναλωτή.

9.

Ομοίως, δεν είναι σαφής η διάκριση μεταξύ των καταστάσεων όπου τα προσωπικά δεδομένα που παρέχονται αφορούν αποκλειστικά την εκτέλεση της σύμβασης ή την τήρηση νομικών υποχρεώσεων. Γι’ αυτόν τον λόγο, η ΕΟΚΕ προτείνει, για λόγους προνοητικότητας, να ισχύει η οδηγία για όλες τις υπηρεσίες που παρέχονται μέσω της παροχής προσωπικών δεδομένων, με την εξαίρεση αποκλειστικά εκείνων για τις οποίες ο προμηθευτής αποδεικνύει, ρητώς, ότι τα δεδομένα αυτά αποσκοπούν μόνο στην εκτέλεση της σύμβασης ή στην τήρηση νομικών υποχρεώσεων.

10.

Ακόμη, σχετικά με την παράγραφο 4, πρέπει να διευκρινιστεί πότε η συλλογή προσωπικών δεδομένων αποβλέπει στην εκτέλεση της σύμβασης ή την εκπλήρωση νομικών απαιτήσεων —δεδομένου ότι σε άλλους κλάδους, όπως οι τηλεπικοινωνίες ή η ενέργεια, τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, παρότι η συλλογή τους επιτρέπεται για την εκτέλεση της σύμβασης, πολύ συχνά χρησιμοποιούνται για εμπορικές εκστρατείες των ίδιων των επιχειρήσεων—, ειδικότερα δε εάν εφαρμόζεται σε άλλου είδους αντιπαροχή πλην της χρηματικής.

1.

Στην παράγραφο 1, να διαγραφεί η φράση «κατά περίπτωση».

2.

Στην παράγραφο 1 στοιχείο β), μετά από τη φράση «για κάθε ειδικό σκοπό για τον οποίον το επιζητεί ο καταναλωτής», να προστεθεί η φράση «ή τον οποίο είναι θεμιτό να προσδοκά».

3.

Στην παράγραφο 2 στοιχείο β), να διαγραφεί η φράση «κατά περίπτωση».

1.

Στην παράγραφο 2 στοιχείο β), να αντικατασταθεί η φράση «ο προμηθευτής λαμβάνει όλα τα μέτρα τα οποία είναι λογικό να αναμένονται από αυτόν για να μην χρησιμοποιήσει» από τη φράση «ο προμηθευτής οφείλει να μην χρησιμοποιήσει».

2.

Τα στοιχεία γ), δ) και ε) της ιδίας παραγράφου εξαρτώνται από τη ρύθμιση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, που δεν είναι ακόμη γνωστή.