(1)

Η προστασία των παιδιών από κάθε μορφή βίας αποτελεί βασικό στόχο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο άρθρο 3 παράγραφος 3 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (στο εξής: ΣΕΕ) καθορίζεται ως στόχος της Ένωσης η προώθηση της προστασίας των δικαιωμάτων του παιδιού. Σύμφωνα με το άρθρο 2 της ΣΕΕ, αυτό το θεμελιώδες δικαίωμα συνιστά μία από τις αξίες στις οποίες βασίζεται η Ένωση. Σύμφωνα με το άρθρο 24 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στο εξής: Χάρτης), το εν λόγω δικαίωμα συνεπάγεται ότι τα παιδιά δικαιούνται την προστασία και τη φροντίδα που απαιτούνται για την καλή διαβίωσή τους και ότι, σε όλες τις πράξεις που αφορούν τα παιδιά, είτε επιχειρούνται από δημόσιες αρχές είτε από ιδιωτικούς οργανισμούς, πρωταρχική σημασία πρέπει να δίνεται στο υπέρτατο συμφέρον του παιδιού. Η προστασία αυτή δεν θα πρέπει να παρέχεται μόνο εντός της Ένωσης αλλά και στις σχέσεις της Ένωσης με τον υπόλοιπο κόσμο, σύμφωνα με το άρθρο 3 παράγραφος 5 της ΣΕΕ.

(2)

Η προστασία των παιδιών αποτελεί επίσης βασικό στόχο της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού (στο εξής: Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών) (1), της Ευρωπαϊκής σύμβασης για την Προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών (ΕΣΔΑ) (2), καθώς και άλλων διεθνών νομικών πράξεων (3) και μη νομικά δεσμευτικών πράξεων σε επίπεδο ΟΗΕ (4) και σε επίπεδο Συμβουλίου της Ευρώπης (5).

(3)

Ο σεβασμός και η πραγμάτωση των δικαιωμάτων του παιδιού έχουν καίρια σημασία στη στρατηγική της ΕΕ για τα δικαιώματα του παιδιού (στο εξής: στρατηγική) (6). Στη στρατηγική, η Επιτροπή δεσμεύτηκε να παρουσιάσει πρωτοβουλία με στόχο τη στήριξη της ανάπτυξης και της ενίσχυσης ολοκληρωμένων συστημάτων προστασίας των παιδιών ως βασική δράση για την καταπολέμηση κάθε μορφής βίας κατά των παιδιών και τη διασφάλιση της προστασίας των παιδιών.

(4)

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στο ψήφισμα που εξέδωσε το 2021 σχετικά με τα δικαιώματα του παιδιού (7), τόνισε τη σημασία της ανάπτυξης και της ενίσχυσης ολοκληρωμένων εθνικών και διακρατικών συστημάτων προστασίας των παιδιών, που να διαθέτουν πόρους και συστήματα εφαρμογής και παρακολούθησης. Επίσης, στα συμπεράσματα που εξέδωσε το Συμβούλιο τον Ιούνιο του 2022 σχετικά με τη στρατηγική της ΕΕ για τα δικαιώματα του παιδιού, καλούνταν τα κράτη μέλη να υιοθετήσουν μια ολοκληρωμένη (συντονισμένη και πολυτομεακή) προσέγγιση όσον αφορά την προστασία των παιδιών (8). Επιπλέον, η Επιτροπή των Περιφερειών, σε γνωμοδότησή της, τόνισε την επιτακτική ανάγκη ενδυνάμωσης των τοπικών και περιφερειακών αρχών στα ολοκληρωμένα συστήματα προστασίας των παιδιών (9).

(5)

Στο πλαίσιο της νέας πλατφόρμας της ΕΕ για τη συμμετοχή των παιδιών (10) πραγματοποιήθηκαν διαβουλεύσεις με περισσότερα από 1 000 παιδιά σχετικά με τις ανάγκες προστασίας τους, κάτι που καταδεικνύει ότι η προστασία των παιδιών εξακολουθεί να μην είναι δεδομένη (11). Η παρούσα σύσταση βασίζεται επίσης σε μια ανοικτή δημόσια διαβούλευση και μια πρόσκληση υποβολής στοιχείων. Επίσης, κατόπιν αιτήματος της Επιτροπής, ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στο εξής: FRA) χαρτογράφησε τα εθνικά συστήματα προστασίας των παιδιών στην Ένωση (12) και τη λειτουργία τους. Τα βασικά αποτελέσματα περιγράφονται στο τεκμηριωμένο έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής που συνοδεύει την παρούσα σύσταση.

(6)

Μια βασική διαπίστωση είναι ότι τα εθνικά συστήματα προστασίας των παιδιών είναι ποικίλα. Τα συστήματα αυτά έχουν σχεδιαστεί σύμφωνα με τις ιδιαίτερες ανάγκες και τους διατιθέμενους πόρους και έχουν διαμορφωθεί από συγκεκριμένους πολιτιστικούς, κοινωνικούς και ιστορικούς παράγοντες, και με διαφορετικά επίπεδα αποκέντρωσης. Ωστόσο, οι κοινές προκλήσεις αφορούν, για παράδειγμα, τις ανεπαρκείς πολιτικές πρόληψης και συστήματα έγκαιρου εντοπισμού, καθώς και την απουσία παρακολούθησης και έγκαιρης και ολοκληρωμένης στήριξης (συμπεριλαμβανομένης της ψυχοκοινωνικής), ιδίως για παιδιά που έχουν πολλαπλές ανάγκες προστασίας. Συχνά δεν υπάρχουν συντονιστικοί μηχανισμοί που να διασφαλίζουν αποτελεσματική διεπιστημονική αντίδραση σε επίπεδο υπουργείων ή μεταξύ των διαφόρων επιπέδων αρμοδιοτήτων. Η διαθεσιμότητα και ο συντονισμός των ανθρώπινων και οικονομικών πόρων αποτελεί επίσης ζητούμενο. Με βάση τις διαβουλεύσεις αυτές, είναι σαφές ότι απαιτούνται πιο αποτελεσματικά και ολοκληρωμένα συστήματα προστασίας των παιδιών.

(7)

Η προώθηση μιας νοοτροπίας μηδενικής ανοχής στη βία κατά των παιδιών απαιτεί να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ των διεθνών προτύπων, των πολιτικών δεσμεύσεων και της δράσης, και να κινητοποιηθούν όλα τα εμπλεκόμενα μέρη σε ολόκληρο το φάσμα της κοινωνίας (13). Θα πρέπει να αφορά κάθε μορφή βίας, δηλαδή κάθε μορφή σωματικής ή ψυχικής βίας, τραυματισμού ή κακοποίησης, παραμέλησης ή αμέλειας, κακομεταχείρισης ή εκμετάλλευσης, συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικής κακοποίησης, είτε σωματικής είτε διαδικτυακής ή σε εικονικούς κόσμους (στο εξής: βία κατά των παιδιών). Η βία αυτή περιλαμβάνει, για παράδειγμα, την ενδοοικογενειακή βία, την εμπορία ανθρώπων, τη σεξουαλική κακοποίηση, την έμφυλη βία, συμπεριλαμβανομένου του ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων, τους γάμους παιδιών, καθώς και όλες τις μορφές εκφοβισμού και σωματικής τιμωρίας. Υπό αυτό το πρίσμα, η παρούσα σύσταση αποσκοπεί κυρίως στην τόνωση της ανάπτυξης ολοκληρωμένων συστημάτων προστασίας των παιδιών στα κράτη μέλη και στην ενίσχυση της λειτουργίας τους, καθώς και στην προώθηση της προστασίας των παιδιών ως προτεραιότητας της Ένωσης στην εξωτερική της δράση.

(8)

Τα εθνικά συστήματα προστασίας των παιδιών, για να ανταποκρίνονται καλύτερα στις απόψεις και τις ανάγκες των παιδιών, στοιχείο που αποτελεί κομβικό στοιχείο της παρούσας σύστασης, θα πρέπει να είναι προσαρμοσμένα στο εκάστοτε πλαίσιο, να επικεντρώνονται στα παιδιά και να εφαρμόζονται στο πλέον κατάλληλο επίπεδο διακυβέρνησης. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να διευκολύνουν τη διατομεακή συνεργασία και τον συντονισμό μεταξύ ιδιωτικών φορέων, τοπικών, περιφερειακών και εθνικών αρχών και θεσμικών και λοιπών οργάνων και οργανισμών της Ένωσης, ώστε να διασφαλίζεται η ισότιμη πρόσβαση σε υπηρεσίες προστασίας των παιδιών. Θα πρέπει να λαμβάνεται πρωτίστως υπόψη το υπέρτατο συμφέρον του παιδιού, ενώ παράλληλα θα πρέπει να ακούγεται με προσοχή η άποψη των παιδιών. Μια ολοκληρωμένη προσέγγιση θα πρέπει επίσης να συνδυάζει την πρόληψη, την έγκαιρη προειδοποίηση, την υποβολή εκθέσεων, τη διατομεακή στήριξη και την παρακολούθηση.

(9)

Διάφοροι εμπλεκόμενοι, από διαφορετικά επίπεδα αρμοδιοτήτων και τομείς, έχουν συγκεκριμένες ευθύνες στον τομέα της προστασίας των παιδιών. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να υπάρχουν σαφώς καθορισμένοι ρόλοι και στενός συντονισμός μεταξύ όλων των οικείων μερών, ιδίως των δημόσιων αρχών (σε όλα τα επίπεδα, ανάλογα με τις αρμοδιότητές τους), των ιδιωτικών φορέων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών. Οι σχετικοί επαγγελματίες και οι αρμόδιοι φορείς καλύπτουν διάφορους τομείς, όπως την εκπαίδευση και κατάρτιση (εκπαιδευτικοί, εκπαιδευτές, υπηρεσίες υποστήριξης κάθε επιπέδου, συμπεριλαμβανομένης της προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας), την κοινωνική μέριμνα (π.χ. κοινωνικοί λειτουργοί, πάροχοι υπηρεσιών, φροντιστές σε ιδρύματα στέγασης και ανάδοχες οικογένειες), την υγεία (συμπεριλαμβανομένης της ψυχικής υγείας), τη δικαιοσύνη και την επιβολή του νόμου (π.χ. δικηγόροι, δικαστές, αστυνομία, επαγγελματίες που εργάζονται σε κλειστές ή ημίκλειστες δομές), το άσυλο και τη μετανάστευση, τη διπλωματική και προξενική προστασία, τον ψηφιακό τομέα, τον αθλητισμό, την αναψυχή, τα μέσα ενημέρωσης, τον πολιτισμό, τα οικονομικά, τις επιχειρήσεις και το περιβάλλον, καθώς και τους παραδοσιακούς και θρησκευτικούς ηγέτες. Οι οικογένειες και οι τοπικές κοινότητες διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην προστασία των παιδιών, όπως και τα ίδια τα παιδιά.

(10)

Η μεγάλη ποικιλία εργαλείων που έχουν στη διάθεσή τους τα κράτη μέλη, μεταξύ άλλων σε ενωσιακό επίπεδο (νομοθεσία, πολιτικές και χρηματοδότηση), μπορεί να συμβάλει ώστε τα συστήματα προστασίας των παιδιών να γίνουν πιο ολοκληρωμένα και ανθεκτικά. Ως εκ τούτου, η παρούσα σύσταση βασίζεται στο σχετικό κεκτημένο της Ένωσης που αφορά τα δικαιώματα των παιδιών, καθώς και στα μη δεσμευτικά μέτρα που έχουν ληφθεί στον συγκεκριμένο τομέα (14). Αποσκοπεί στην υιοθέτηση ολιστικής και οριζόντιας προσέγγισης για το ζήτημα αυτό, συνδυάζοντας την ισχύουσα νομοθεσία και τις δράσεις που έχουν αναληφθεί προκειμένου τα συστήματα προστασίας των παιδιών να λειτουργούν με πιο ολοκληρωμένο τρόπο, έχοντας στο επίκεντρό τους τα παιδιά.

(11)

Η προώθηση της ισότητας και της ενσωμάτωσης στις κοινωνίες μας αποτελεί σημαντικό εργαλείο για την πρόληψη της βίας. Τα παιδιά που έχουν χαρακτηριστικά τα οποία σχετίζονται με αιτίες διακρίσεων είναι πιθανότερο να αντιμετωπίσουν εκφοβισμό. Για παράδειγμα, τα παιδιά με αναπηρία διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να πέσουν θύματα βίας και κακοποίησης τόσο στο οικείο περιβάλλον τους όσο και σε ιδρύματα (15). Κατά την πενταετία που προηγήθηκε της έρευνας του 2019, το 11 % των παιδιών ΛΟΑΤΚΙ ηλικίας 15 έως 17 ετών δέχθηκε σωματική ή σεξουαλική επίθεση λόγω της ταυτότητάς του (16). Τα παιδιά που γίνονται μάρτυρες πράξεων ρατσισμού και αυτολογοκρίνονται όταν πρόκειται να αποκαλύψουν την ταυτότητά τους είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν κοινωνικοσυναισθηματικά προβλήματα απ’ ό,τι τα άλλα παιδιά. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα παιδιά Ρομά, τα οποία συχνά αντιμετωπίζουν διακρίσεις, αντιτσιγγανισμό και κοινωνικοοικονομικό αποκλεισμό στην καθημερινή τους ζωή (17). Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό τα ολοκληρωμένα συστήματα προστασίας των παιδιών να είναι συμπεριληπτικά, διασφαλίζοντας ότι όλα τα παιδιά αντιμετωπίζονται πάντα ισότιμα και χωρίς διακρίσεις σύμφωνα με τις πέντε στρατηγικές της Επιτροπής για την ισότητα (18), τη στρατηγική της ΕΕ για την καταπολέμηση του αντισημιτισμού και τη διαφύλαξη της εβραϊκής ζωής (19) και το σχέδιο δράσης για την ενσωμάτωση και την ένταξη (20). Η κοινή ανακοίνωση με τίτλο «Το μίσος δεν έχει θέση εδώ» έχει ως στόχο να εντείνει τις προσπάθειες της ΕΕ για την καταπολέμηση του μίσους σε όλες τις μορφές του (21).

(12)

Η ψυχική υγεία και η ψυχολογική υποστήριξη αποτελούν θεμελιώδη στοιχεία σε κάθε στάδιο της προστασίας των παιδιών. Η ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με μια ολοκληρωμένη προσέγγιση της ψυχικής υγείας (22) επικεντρώνεται στην ενίσχυση της ψυχικής υγείας των παιδιών. Η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι η παιδική ηλικία διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο για την ψυχική υγεία του ατόμου σ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Σε μια ολιστική σχολική προσέγγιση της ευεξίας, η ψυχική υγεία και η μη βίαιη γλώσσα έχουν καίρια σημασία για την πρόληψη του εκφοβισμού —συμπεριλαμβανομένου του κυβερνοεκφοβισμού— και της βίας, σε συνεργασία με τους επαγγελματίες του τομέα της ψυχικής υγείας και τις οικογένειες. Το στοιχείο αυτό επισημαίνεται ιδίως από την ομάδα εμπειρογνωμόνων της Επιτροπής σχετικά με υποστηρικτικά μαθησιακά περιβάλλοντα για τις ομάδες που διατρέχουν κίνδυνο χαμηλών επιδόσεων και για τη στήριξη της ευημερίας στο σχολείο (23), που συμβάλλει στην υλοποίηση του Ευρωπαϊκού Χώρου Εκπαίδευσης έως το 2025 (24). Οι εργασίες αυτές ενισχύουν την εφαρμογή της σύστασης του Συμβουλίου, της 28ης Νοεμβρίου 2022, σχετικά με τους δρόμους προς τη σχολική επιτυχία (25).

(13)

Ένας από τους κυριότερους παράγοντες κοινωνικού αποκλεισμού των παιδιών είναι η άνιση πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες, οι οποίες είναι εξαιρετικά σημαντικές για την ευημερία τους και για την ανάπτυξη των κοινωνικών, γνωστικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων τους. Ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων (26) ορίζει στην 11η αρχή του ότι, αφενός, όλα τα παιδιά έχουν δικαίωμα σε οικονομικά προσιτή και καλής ποιότητας προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα, καθώς και δικαίωμα στην προστασία από τη φτώχεια και, αφετέρου, τα παιδιά από μειονεκτούντα περιβάλλοντα έχουν δικαίωμα σε ειδικά μέτρα για την ενίσχυση της ισότητας των ευκαιριών. Επιπλέον, η σύσταση (ΕΕ) 2021/1004 του Συμβουλίου (27) για μια ευρωπαϊκή εγγύηση για τα παιδιά καλεί τα κράτη μέλη να μεριμνήσουν για την πρόληψη και την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού, διασφαλίζοντας την αποτελεσματική πρόσβαση των παιδιών που το έχουν ανάγκη σ’ ένα σύνολο βασικών υπηρεσιών, όπως η εκπαίδευση, η υγειονομική περίθαλψη και η στέγαση. Αυτό αφορά κυρίως παιδιά που προέρχονται από επισφαλή, βίαια και κακοποιητικά οικογενειακά περιβάλλοντα. Ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων, η ευρωπαϊκή εγγύηση για τα παιδιά και η ευρωπαϊκή στρατηγική για τη φροντίδα (28) παρουσιάζουν ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο πολιτικής της ΕΕ με στόχο την εξασφάλιση της πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες για τα παιδιά που βρίσκονται σε ευάλωτη κατάσταση ή προέρχονται από μειονεκτούντα περιβάλλοντα. Η σύσταση του Συμβουλίου σχετικά με την προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα (29) στηρίζει επίσης τα κράτη μέλη στις προσπάθειές τους να βελτιώσουν την πρόσβαση στη προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα και την ποιότητά της. Η στρατηγική της ΕΕ για τη νεολαία 2019-2027 (30) υπενθύμισε ότι το ένα τρίτο των νέων στην Ευρώπη αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού, γεγονός που έχει αντίκτυπο στην άσκηση των κοινωνικών τους δικαιωμάτων. Πολλοί εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν πολλαπλές μορφές διακρίσεων και να πέφτουν θύματα προκαταλήψεων και εγκλημάτων μίσους. Για τον λόγο αυτό, έχει καθοριστική σημασία να αρθούν οι ανισότητες και να καταβληθούν προσπάθειες προκειμένου να διασφαλιστούν ίσες ευκαιρίες για τις νεότερες γενιές στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων των πλέον περιθωριοποιημένων και αποκλεισμένων γενεών.

(14)

Η κακοποίηση και η σεξουαλική εκμετάλλευση παιδιών είναι ένα εξελισσόμενο έγκλημα που διαπράττεται όλο και συχνότερα στην Ένωση. Η παρούσα σύσταση αντικατοπτρίζει τη σημασία που έχει η δέσμευση της Ένωσης για προστασία των παιδιών από τη σεξουαλική τους κακοποίηση, τόσο εντός όσο και εκτός διαδικτύου. Η στρατηγική της ΕΕ για αποτελεσματικότερη καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών (31) υιοθετεί ολιστική προοπτική για το συγκεκριμένο έγκλημα, αξιοποιώντας όλα τα διαθέσιμα εργαλεία σε ενωσιακό επίπεδο —τόσο τα νομοθετικά όσο και τα μη νομοθετικά—, με σκοπό την πρόληψη και την καταπολέμηση αυτών των εγκλημάτων και την παροχή βοήθειας στα θύματα, κινητοποιώντας όλα τα οικεία ενδιαφερόμενα μέρη, από τις δημόσιες αρχές έως τον ιδιωτικό τομέα. Στο πλαίσιο αυτής της στρατηγικής, η Επιτροπή εξέδωσε πρόταση κανονισμού για την πρόληψη και την καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών (32), η οποία θα υποχρεώνει τους παρόχους διαδικτυακών υπηρεσιών να αποτρέπουν τη διάδοση υλικού σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών και τον προσεταιρισμό παιδιών. Η οδηγία για τη σεξουαλική κακοποίηση παιδιών (33) προβλέπει ορισμούς των ποινικών αδικημάτων και κυρώσεις στον τομέα της σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης παιδιών και καθορίζει υποχρεώσεις για τα κράτη μέλη όσον αφορά την πρόληψη των εν λόγω εγκλημάτων και την παροχή βοήθειας και στήριξης στα θύματα. Στο πλαίσιο της στρατηγικής, η Επιτροπή εξέδωσε πρόταση για την αναθεώρηση της εν λόγω οδηγίας (34).

(15)

Τα παιδιά πρέπει να προστατεύονται τόσο στο φυσικό όσο και στο ψηφιακό περιβάλλον από κινδύνους όπως ο (κυβερνο)εκφοβισμός και η παρενόχληση. Αυτό τονίζεται ιδίως στα συμπεράσματα του Συμβουλίου σχετικά με την ψηφιακή ενδυνάμωση για την προστασία και την επιβολή των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην ψηφιακή εποχή (35) και τη στήριξη της ευημερίας στην ψηφιακή εκπαίδευση (36). Η ευρωπαϊκή στρατηγική για ένα καλύτερο διαδίκτυο για τα παιδιά (BIK+) (37) έχει ως στόχο να διασφαλίσει ότι τα παιδιά τυγχάνουν προστασίας και σεβασμού και ενδυναμώνονται στο διαδίκτυο κατά τη νέα ψηφιακή δεκαετία, ενώ η προστασία των ανηλίκων αποτελεί βασικό μέλημα στο νομοθετικό πλαίσιο και στο πλαίσιο πολιτικής, για παράδειγμα στην πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες (38), στην οδηγία για τις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων (39), στον γενικό κανονισμό για την προστασία δεδομένων (40) και στην πρωτοβουλία της ΕΕ για το Web 4.0 και τους εικονικούς κόσμους (41). Στο πλαίσιο της BIK+, η Επιτροπή εξακολουθεί να αγωνίζεται για την καταπολέμηση του κυβερνοεκφοβισμού, ιδίως μέσω των εργασιών του δικτύου Κέντρων Ασφαλούς Διαδικτύου (SIC), το οποίο συγχρηματοδοτείται από την ΕΕ και παρέχει γραμμές βοήθειας καθώς και κατάρτιση και πόρους που θα χρησιμοποιηθούν στην τυπική και άτυπη εκπαίδευση.

(16)

Τα εθνικά συστήματα απονομής δικαιοσύνης των κρατών μελών θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες των παιδιών ως θυμάτων, υπόπτων, κατηγορουμένων ή καταδικασθέντων, μαρτύρων ή ως άλλων διαδίκων σε νομικές διαδικασίες, ώστε να διευκολύνεται η αποτελεσματική άσκηση των δικαιωμάτων τους. Η οδηγία για τα δικαιώματα των θυμάτων (42), η οδηγία για τις δικονομικές εγγυήσεις για τα παιδιά που είναι ύποπτοι ή κατηγορούμενοι σε ποινικές διαδικασίες (43) και η στρατηγική της ΕΕ για τα δικαιώματα των θυμάτων (2020-2025) (44) ορίζουν ρητά ή θέτουν ως στόχο την προώθηση ειδικών δικαιωμάτων και εγγυήσεων για τα παιδιά που καλύπτονται από τις πράξεις αυτές. Για τα θύματα εγκληματικών πράξεων απαιτείται στοχευμένη και ολοκληρωμένη διυπηρεσιακή προσέγγιση με σκοπό τη στήριξη και την προστασία των παιδιών-θυμάτων, με κατάλληλες για την ηλικία τους υπηρεσίες. Θα πρέπει να υιοθετηθεί πολυτομεακή προσέγγιση για τα παιδιά που είναι ύποπτοι ή κατηγορούμενοι, ιδίως για την ατομική αξιολόγηση των ιδιαίτερων περιστάσεων, αναγκών και τρωτών στοιχείων του παιδιού. Η παρούσα σύσταση αντικατοπτρίζει περαιτέρω τη σημασία του κανονισμού για τις υποχρεώσεις διατροφής (45) και του κανονισμού Βρυξέλλες ΙΙβ (46), με την ενίσχυση της διασυνοριακής δικαστικής συνεργασίας εντός της Ένωσης σε αστικές υποθέσεις που αφορούν παιδιά. Οι κεντρικές αρχές που ορίζονται βάσει του κανονισμού Βρυξέλλες ΙΙβ συμβάλλουν στην παροχή συνδρομής σε διασυνοριακές υποθέσεις προστασίας των παιδιών. Τα παιδιά πέφτουν επίσης θύματα εμπορίας ανθρώπων για κάθε μορφή εκμετάλλευσης (47). Τα παιδιά που είναι θύματα εμπορίας ανθρώπων θεωρούνται ιδιαίτερα ευάλωτα στο πλαίσιο της οδηγίας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων (48) και αποτελούν ιδιαίτερο κοινό-στόχο της ενωσιακής στρατηγικής για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων (2021-2025). Οι τηλεφωνικές γραμμές βοήθειας για παιδιά (116 111), οι ανοικτές γραμμές επικοινωνίας για αγνοούμενα παιδιά (116 000) και άλλες εθνικές γραμμές βοήθειας και ανοικτές τηλεφωνικές γραμμές (για παιδιά) συμβάλλουν στα συστήματα προστασίας των παιδιών.

(17)

Η προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών-μεταναστών, συμπεριλαμβανομένων των ασυνόδευτων παιδιών που ζητούν διεθνή προστασία, απαιτεί συνεχείς προσπάθειες προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι ανησυχίες. Η βία αποτελεί καθημερινή απειλή για τα παιδιά που μετακινούνται, ιδίως για εκείνα που ταξιδεύουν ασυνόδευτα ή έχουν χωριστεί από τις οικογένειές τους. (49) Τα παιδιά που είναι μετανάστες ή πρόσφυγες βρίσκονται σε ιδιαίτερα ευάλωτη κατάσταση και χρειάζονται ειδική και κατάλληλη προστασία, όπως τονίζεται στην ανακοίνωση για την προστασία των παιδιών-μεταναστών (50). Η ευάλωτη κατάσταση των παιδιών αυτών εντείνεται όταν είναι ασυνόδευτα ή έχουν χωριστεί από την οικογένειά τους. Μετά τον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, η Επιτροπή έχει δεσμευτεί πλήρως να στηρίξει τα κράτη μέλη όσον αφορά την προστασία των παιδιών που έχουν εκτοπιστεί από την Ουκρανία στο έδαφος της ΕΕ (51). Η βοήθεια αυτή περιλαμβάνει την υποστήριξη ανοικτών τηλεφωνικών γραμμών για αγνοούμενα παιδιά και τηλεφωνικών γραμμών βοήθειας για παιδιά, τη συμβολή στη διασφάλιση της ένταξης των εκτοπισμένων παιδιών στα εθνικά εκπαιδευτικά συστήματα, καθώς και την παροχή καθοδήγησης στα κράτη μέλη ώστε να εξασφαλιστεί η ταχεία σύνδεση αυτών των παιδιών με τα εθνικά συστήματα προστασίας των παιδιών (52).

(18)

Το σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο, το οποίο αναμένει την τελική έγκριση του Συμβουλίου (53), εισάγει πρόσθετες διασφαλίσεις και υποχρεώσεις για την προστασία των παιδιών, οι οποίες θα πρέπει να ενεργοποιηθούν πριν από την έναρξη εφαρμογής του. Το υπέρτατο συμφέρον του παιδιού παραμένει στο επίκεντρο του κεκτημένου της ΕΕ για το άσυλο, στο πλαίσιο του οποίου πρέπει να αποτελεί πρωταρχικό μέλημα. Τα κράτη μέλη πρέπει να προσδιορίζουν και να θεσπίζουν κάθε ειδικό μέτρο που ενδέχεται να χρειαστούν τα παιδιά που ζητούν άσυλο μετά τη διέλευση των συνόρων, με γνώμονα τη συνέχεια και τη σταθερότητα της φροντίδας. Το σύμφωνο συντομεύει τις προθεσμίες για τον διορισμό των εκπροσώπων παιδιών και ενισχύει τα πρότυπα σχετικά με την κατάρτιση, τα επαγγελματικά προσόντα και την εποπτεία τους, κατοχυρώνοντας επίσης την ανάγκη να λαμβάνονται υπόψη οι απόψεις των παιδιών και να παρέχονται πληροφορίες με τρόπο κατανοητό από τα παιδιά. Συντομεύει τις προθεσμίες που αφορούν την πρόσβαση όλων των παιδιών στην εκπαίδευση και επεκτείνει την πρόσβαση των παιδιών σε υγειονομική περίθαλψη, ώστε να λαμβάνουν υγειονομική περίθαλψη αντίστοιχη με εκείνη που παρέχεται στους ανηλίκους που είναι υπήκοοι των οικείων κρατών μελών. Περιλαμβάνει ισχυρότερες εγγυήσεις για τους ανηλίκους όσον αφορά την κράτηση, διευκρινίζοντας ότι, κατά κανόνα, τα παιδιά δεν θα πρέπει να κρατούνται. Όπως επισημαίνεται στο σχέδιο δράσης για την ενσωμάτωση και την ένταξη (54), η στήριξη για τη μετάβαση στην ενήλικη ζωή αποτελεί άλλη μια ουσιαστική πτυχή που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στο σύστημα προστασίας των παιδιών, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι η μετάβαση αυτή θα συντελεστεί με τον βέλτιστο και πλέον βιώσιμο τρόπο.

(19)

Η Ένωση παρέχει πολλές ευκαιρίες χρηματοδότησης για να συμβάλει στην προστασία των παιδιών από κάθε μορφή βίας. Διατίθενται ενωσιακά κονδύλια προκειμένου να στηριχθεί η ανάπτυξη και η ενίσχυση ολοκληρωμένων συστημάτων προστασίας των παιδιών στα κράτη μέλη και άλλα σχετικά μέτρα. Για να διευκολυνθεί η εξέταση διαφόρων προγραμμάτων, η Επιτροπή έχει δημιουργήσει ενιαία πύλη για τα ενωσιακά κονδύλια, που δίνει τη δυνατότητα στους χρήστες να βρίσκουν κατάλληλες ευκαιρίες χρηματοδότησης (55). Οι δικαιούχοι ενωσιακής χρηματοδότησης υποχρεούνται να τηρούν τις αξίες, τις αρχές, το εφαρμοστέο δίκαιο και τις συμβατικές διατάξεις της Ένωσης κατά τη χρήση της εν λόγω χρηματοδότησης. Η Επιτροπή έχει θεσπίσει μέτρα για τη στήριξη της συμμόρφωσης και την αντιμετώπιση πιθανών παραβιάσεων. Επιπλέον, για τα ταμεία της ΕΕ που καλύπτονται από τον κανονισμό περί κοινών διατάξεων (56), τα κράτη μέλη υποχρεούνται να πληρούν τους οριζόντιους αναγκαίους πρόσφορους όρους σχετικά με τον Χάρτη, καθώς και σχετικά με τη σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία (ΣΗΕΔΑΑ). Συνεπώς, τα κράτη μέλη υποχρεούνται να θεσπίσουν αποτελεσματικούς μηχανισμούς για να διασφαλίσουν ότι τα προγράμματα που υποστηρίζονται από τα εν λόγω ταμεία της Ένωσης και η υλοποίησή τους συμμορφώνονται με τον Χάρτη και τη ΣΗΕΔΑΑ.

(20)

Η Επιτροπή παρέχει επίσης ειδική χρηματοδοτική στήριξη με σκοπό την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των παιδιών, της έμφυλης βίας κατά των κοριτσιών και της εξ οικείων βίας, και για την προστασία των θυμάτων της εν λόγω βίας στο πλαίσιο του σκέλους «Δάφνη» του προγράμματος «Πολίτες, ισότητα, δικαιώματα και αξίες» (CERV) (57). Το σκέλος «Ισότητα, δικαιώματα και ισότητα των φύλων» του προγράμματος CERV παρέχει περαιτέρω ευκαιρίες χρηματοδότησης για την προώθηση των δικαιωμάτων των παιδιών και της συμμετοχής των παιδιών, καθώς και για την καταπολέμηση των διακρίσεων που υφίστανται ορισμένες ομάδες παιδιών. Το πρόγραμμα «Δικαιοσύνη» (58) στηρίζει επίσης την προστασία των παιδιών με ευκαιρίες χρηματοδότησης, ιδίως στον τομέα της φιλικής προς τα παιδιά δικαιοσύνης.

(21)

Το Μέσο Τεχνικής Υποστήριξης (59) παρέχει κατά παραγγελία εξατομικευμένη τεχνική εμπειρογνωμοσύνη για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στα κράτη μέλη. Στους τομείς αυτούς περιλαμβάνονται οι τομείς της εκπαίδευσης, των κοινωνικών υπηρεσιών, της μετανάστευσης και της διαχείρισης των συνόρων, της υγείας και της δικαιοσύνης, για παράδειγμα με τη στήριξη της υλοποίησης των σπιτιών για παιδιά (Barnahus (60)). Τα ολοκληρωμένα συστήματα προστασίας των παιδιών αποτελούν επίσης μέρος της εμβληματικής πρωτοβουλίας τεχνικής υποστήριξης του 2024 για την ενίσχυση της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου (61). Οι διατομεακές μεταρρυθμίσεις μπορούν να αντιμετωπίσουν την παιδική φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό στο πλαίσιο της εμβληματικής πρωτοβουλίας για την εφαρμογή της ευρωπαϊκής εγγύησης για τα παιδιά, προσφέροντας παράλληλα τη δυνατότητα παροχής πολυκρατικής τεχνικής υποστήριξης.

(22)

Άλλα χρηματοδοτικά προγράμματα της Ένωσης μπορούν να καλύψουν ειδικά ζητήματα που σχετίζονται με την προστασία των παιδιών και την ευημερία τους, όπως η ψυχική υγεία των παιδιών, ο εμβολιασμός και η πρόληψη και φροντίδα του παιδικού καρκίνου [πρόγραμμα «Η ΕΕ για την υγεία» (EU4Health)] (62), Η παιδική φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο+) (63), η εμπορία παιδιών και η σεξουαλική κακοποίηση παιδιών (Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας) (64), η στήριξη που σχετίζεται με το άσυλο, την ένταξη ή την επιστροφή παιδιών-υπηκόων τρίτων χωρών (Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης) (65), η πρόσβαση σε μη διαχωρισμένες υπηρεσίες στον τομέα της εκπαίδευσης, της στέγασης, της υγείας, της κοινωνικής πρόνοιας και της φροντίδας παιδιών (Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης) (66), καθώς και οι μεταρρυθμίσεις, οι επενδύσεις και οι πολιτικές για την επόμενη γενιά παιδιών και νέων, όπως η εκπαίδευση και οι δεξιότητες (μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας) (67). Η Ένωση συγχρηματοδοτεί Κέντρα Ασφαλούς Διαδικτύου στα κράτη μέλη με σκοπό την ευαισθητοποίηση και την παροχή πόρων για την ασφάλεια των παιδιών στο διαδίκτυο. Επιπλέον, στηρίζει τα παιδιά, τους φροντιστές και τους εκπαιδευτικούς με συμβουλευτικές υπηρεσίες και υπηρεσίες αναφοράς μέσω τηλεφωνικών γραμμών βοήθειας για παιδιά και ανοικτών τηλεφωνικών γραμμών για την καταγγελία υλικού σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών. Το πρόγραμμα-πλαίσιο της Ένωσης για την έρευνα και την καινοτομία «Ορίζων Ευρώπη» (68) στηρίζει επίσης διάφορα έργα που συνδέονται με την προστασία των παιδιών σε θεματικούς τομείς έρευνας, όπως η πρόληψη της σεξουαλικής εκμετάλλευσης παιδιών και της ενδοοικογενειακής και σεξουαλικής βίας.

(23)

Η δέσμευση της Ένωσης για την προστασία των παιδιών αντικατοπτρίζεται επίσης στην εξωτερική της δράση. Το 2022, περίπου 468 εκατομμύρια παιδιά (περισσότερα από ένα στα έξι) ζούσαν σε εμπόλεμη ζώνη. Το 2020, 160 εκατομμύρια παιδιά (το 9,6 % του συνόλου των παιδιών παγκοσμίως) ήταν θύματα παιδικής εργασίας (69). Κάθε 10 λεπτά, σε κάποιο μέρος του κόσμου, ένα έφηβο κορίτσι πεθαίνει λόγω βίας (70). Η ενωσιακή δράση για την προάσπιση της προστασίας των παιδιών και των δικαιωμάτων τους σε παγκόσμιο επίπεδο βασίζεται στον τρόπο με τον οποίο η Ένωση καλλιεργεί και ενισχύει τα θεμέλια της δημοκρατίας και των θεμελιωδών δικαιωμάτων στο εσωτερικό της. Το σχέδιο δράσης για τη νεολαία στο πλαίσιο της εξωτερικής δράσης της ΕΕ (71) αποσκοπεί στην προώθηση ουσιαστικής συμμετοχής και ενδυνάμωσης των παιδιών και των νέων στην εξωτερική δράση της Ένωσης. Το σχέδιο δράσης για την ισότητα των φύλων (GAP) III (72) αποσκοπεί στην καταπολέμηση όλων των μορφών έμφυλης βίας. Η προστασία των παιδιών αποτελεί βασικό στόχο των κατευθυντήριων γραμμών της Ένωσης για την προαγωγή και την προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού και για τα παιδιά και τις ένοπλες συγκρούσεις (73). Για παράδειγμα, το σχέδιο δράσης της Ένωσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία (2020-2024) (74) καλεί τις χώρες-εταίρους να δημιουργήσουν και να ενισχύσουν τα συστήματα προστασίας των παιδιών και να υιοθετήσουν πολιτική μηδενικής ανοχής απέναντι στην παιδική εργασία. Ο προτεινόμενος κανονισμός για την απαγόρευση των προϊόντων καταναγκαστικής εργασίας στην αγορά της Ένωσης θα συμβάλει στην επίτευξη αυτού του στόχου. Η δέσμευση αυτή αποτυπώθηκε επίσης στην ανακοίνωση για την αξιοπρεπή εργασία (75), η οποία θα στηρίξει την καταπολέμηση της παιδικής εργασίας.

(24)

Υπάρχει μεγάλη ανάγκη προστασίας των παιδιών από την κλιματική αλλαγή και τους περιβαλλοντικούς κινδύνους, τόσο στο έδαφος της ΕΕ όσο και παγκοσμίως. Τα παιδιά —πολύ περισσότερο απ’ ό,τι οι ενήλικες— είναι πιθανό να υποστούν σοβαρή βλάβη, όπως μη αναστρέψιμες και διά βίου συνέπειες καθώς και θάνατο, εξαιτίας της υποβάθμισης του περιβάλλοντος (76), της κλιματικής αλλαγής, της ρύπανσης και της απώλειας βιοποικιλότητας. Η κατάσταση αυτή αυξάνει τον κίνδυνο των παιδιών να αντιμετωπίσουν σοβαρές παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους, ιδίως στο πλαίσιο ένοπλων συγκρούσεων, λόγω εκτοπισμού, λιμού και αυξημένης βίας (77). Είναι αναγκαίο να αντιμετωπιστούν οι διαφορετικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και της υποβάθμισης του περιβάλλοντος στις γυναίκες, τα παιδιά και τις ευάλωτες ομάδες (78). Οι κατευθυντήριες γραμμές του 2023 σχετικά με τις στρατηγικές και τα σχέδια προσαρμογής των κρατών μελών (79) επισημαίνουν ότι τα παιδιά είναι μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών με τη μεγαλύτερη πιθανότητα να επηρεαστούν από την κλιματική αλλαγή και τα οποία πρέπει επίσης να συμπεριληφθούν στη διαδικασία προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή. Κατά την ανάληψη δράσης για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, τα μέρη θα πρέπει να σέβονται, να προωθούν και να λαμβάνουν υπόψη τις αντίστοιχες υποχρεώσεις τους όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων των παιδιών (80). Το πλαίσιο σχετικά με τον παγκόσμιο στόχο για την προσαρμογή, όπως εγκρίθηκε στην COP28 (81), ενθαρρύνει τα μέρη να διασφαλίσουν τη διαγενεακή ισότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη, λαμβάνοντας υπόψη τις ευάλωτες ομάδες, όπως τα παιδιά. Αυτό απαιτεί επίσης τη διασφάλιση της ενεργού συμμετοχής των παιδιών στη λήψη αποφάσεων για κρίσιμα θέματα που επηρεάζουν την προστασία των δικαιωμάτων τους. Η προοπτική των παιδιών και των νέων αποτελεί μέρος των δραστηριοτήτων του ευρωπαϊκού συμφώνου για το κλίμα (82), και ιδίως του δικτύου πρεσβευτών και εταίρων του συμφώνου για το κλίμα.

(25)

Η παρούσα σύσταση απευθύνεται στα κράτη μέλη. Οι υποψήφιες χώρες και τα δυνάμει υποψήφια μέλη της Ένωσης, καθώς και οι χώρες της πολιτικής γειτονίας της Ένωσης παροτρύνονται επίσης να ακολουθούν την παρούσα σύσταση,