Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Πώς να λαμβάνονται υπόψη οι αξιακές αλυσίδες κατά τη χάραξη πολιτικής

(διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της δανικής Προεδρίας)

(C/2025/5145)

Εισηγητής:

Andrea MONE

Συνεισηγητής:

Gonçalo LOBO XAVIER

Σύμβουλος	Giulio BUCIUNI (για τον εισηγητή)
Αίτηση γνωμοδότησης	Δανική Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ, 7.2.2025
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο όργανο	Τμήμα «Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση»
Έγκριση από το τμήμα	26.6.2025
Έγκριση από την Ολομέλεια	16.7.2025
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	598
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	162/0/5

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) τονίζει την ανάγκη να διασφαλιστούν ανθεκτικές, ανταγωνιστικές και βιώσιμες αξιακές αλυσίδες σε ένα εξαιρετικά αβέβαιο και γεωπολιτικά κατακερματισμένο περίγραμμα, το οποίο χαρακτηρίζεται επίσης από επιθετικές οικονομικές στρατηγικές, δεδομένου ότι το ζήτημα αυτό έχει ζωτικές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις στην ευρωπαϊκή ήπειρο και την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ).

1.2.

Επομένως, η ΕΟΚΕ θεωρεί πολύ σημαντικό να βελτιωθεί και να ενισχυθεί η συμμετοχή των εταιρειών της ΕΕ στις αλυσίδες εφοδιασμού, μεταξύ άλλων σε ηγετικές θέσεις, έτσι ώστε να προαχθεί ένα ανταγωνιστικό και βιώσιμο μοντέλο παραγωγής σε ολόκληρη την αλυσίδα, επωφελές για τις περιφέρειες, τις επιχειρήσεις και τους εργαζομένους.

1.3.

Για τον σκοπό αυτό, στην παρούσα γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ παρουσιάζονται και αναλύονται διεξοδικά ορισμένες προτάσεις (που παρατίθενται κατωτέρω) που θα πρέπει να συνεκτιμηθούν κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων και λαμβάνεται δεόντως υπόψη το έργο που έχουν επιτελέσει μέχρι στιγμής τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, ήτοι:

α)	Χρήση της αξιακής αλυσίδας και της αλυσίδας εφοδιασμού στην ανάλυση και εκτίμηση επιπτώσεων κατά τον σχεδιασμό και την παρακολούθηση των ενωσιακών πολιτικών και των σχετικών αποφάσεων σε εθνικό και αυτοδιοικητικό επίπεδο.

β)

Εκπόνηση επειγόντων και αποτελεσματικών μέτρων για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής εσωτερικής αγοράς με μέριμνα για τη στρατηγική αυτονομία και την παραγωγική ικανότητα. Πιο συγκεκριμένα, αυτό σημαίνει την προώθηση των ευρωπαϊκών βιομηχανικών πολιτικών και των πολιτικών ανταγωνισμού που βασίζονται στη βιώσιμη ανταγωνιστικότητα και καινοτομία. Ομοίως, στο εξωτερικό μέτωπο, οι αξιακές αλυσίδες πρέπει να αναδιαμορφωθούν σύμφωνα με μια δίκαιη και βιώσιμη εμπορική πολιτική που θα τηρεί τα ενωσιακά κοινωνικά και περιβαλλοντικά πρότυπα και τους πολυμερείς κανόνες.

γ)

Χαρτογράφηση των αλυσίδων εφοδιασμού, με λεπτομερή αξιολόγησή τους και με ανάλυση μεμονωμένων τομέων και επιπέδων συμμετοχής των εταιρειών, έτσι ώστε να σχεδιαστούν πολιτικές ειδικού σκοπού για την εξεύρεση λύσεων στα ζητήματα και την αξιοποίηση των ευκαιριών ανάπτυξης σε κάθε τομέα ειδικά, μεταξύ άλλων σε περιφερειακό επίπεδο· Εν προκειμένω, η γνωμοδότηση παρέχει δεδομένα και πιθανά βοηθήματα που θα μπορούσαν να συμπληρώσουν τις υφιστάμενες μεθοδολογίες.

δ)

Ενθάρρυνση της ανάπτυξης ολοκληρωμένων βιομηχανικών οικοσυστημάτων για την υποστήριξη κοινοτήτων και επιχειρήσεων ως μέρους των παγκόσμιων αξιακών αλυσίδων. Αυτό περιλαμβάνει την προώθηση της δημιουργίας επιχειρήσεων, της συμμετοχής και της ηγετικής θέσης τους εντός των αλυσίδων αυτών για την προώθηση ενός μοντέλου παραγωγής με επίκεντρο τις ευρωπαϊκές αξίες και ικανότητες.

ε)

Μεγαλύτερη αξιοποίηση των ταμείων συνοχής με μέλημα ότι τα κράτη μέλη θα διαθέτουν τις υποδομές που απαιτούνται για την αποφυγή της διατάραξης των αξιακών αλυσίδων, στους τομείς των μεταφορών, της ανθεκτικότητας, της ενημέρωσης των πολιτών, των οδικών δικτύων, των υποδομών ΤΠ, της προστασίας των τροφίμων, της κυβερνοασφάλειας, των συστημάτων ενεργειακού εφοδιασμού, της πρόσβασης σε αξιόπιστες πληροφορίες, καθώς και της προστασίας των δεδομένων.

1.4.

Η ΕΟΚΕ εφιστά επίσης την προσοχή στην ανάγκη οι κοινωνικοί εταίροι και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών να συμμετέχουν με τον κατάλληλο τρόπο —βάσει των αντίστοιχων ρόλων και λειτουργιών τους— στην προστασία και στην προώθηση των αξιακών αλυσίδων με βάση τις γνώσεις και την πείρα τους· αυτές μπορούν να αξιοποιηθούν με πολύ αποτελεσματικό τρόπο, ιδίως όσον αφορά αποφάσεις σχετικές με επείγουσες καταστάσεις που σχετίζονται με την αποτελεσματικότητα και τη βιωσιμότητα των αξιακών αλυσίδων.

1.5.

Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στην ανάγκη επένδυσης στην ενημέρωση και την επικοινωνία με τους πολίτες σχετικά με τον τρόπο αντίδρασης σε περίπτωση καταστροφών, καθώς και στην ανάγκη ενίσχυσης της ευρωπαϊκής στρατηγικής για τη διασφάλιση της λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς σε περιόδους κρίσης και έκτακτης ανάγκης.

2. Ιστορικό της γνωμοδότησης και γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Σε μια εποχή αυξανόμενων γεωπολιτικών εντάσεων, οικονομικής αβεβαιότητας και ταχέος τεχνολογικού μετασχηματισμού, οι αξιακές αλυσίδες της Ευρώπης διαδραματίζουν καίριο ρόλο στη διασφάλιση της ανταγωνιστικότητας, της ασφάλειας και της ικανότητας καινοτομίας της ΕΕ, καθώς και στη στήριξη της κοινωνικής διάστασης. Σήμερα, οι παγκόσμιες αλυσίδες αξίας αντιστοιχούν σε πάνω από τα δύο τρίτα του παγκόσμιου εμπορίου, γεγονός που έχει ιδιαίτερη σημασία για την ΕE (1).

2.2.

Οι διάφορες κρίσεις των τελευταίων ετών έχουν καταδείξει ότι το μήκος των αλυσίδων εφοδιασμού —το οποίο κάποτε θεωρούνταν κινητήρια δύναμη της αποδοτικότητας και της ανταγωνιστικότητας— έχει καταστεί και πηγή τρωτότητας, ιδίως λόγω της υπερβολικής εξάρτησης από ορισμένες χώρες όσον αφορά πρώτες ύλες στρατηγικής σημασίας. Ως εκ τούτου, είναι επιτακτική η ανάγκη να δοθεί προτεραιότητα όχι μόνο στην αποδοτικότητα αλλά και στην ανθεκτικότητα των αλυσίδων εφοδιασμού/αξίας.

2.3.

Στην παρούσα γνωμοδότηση αναγνωρίζεται το σημαντικό έργο που έχει ήδη επιτελέσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε διάφορους τομείς πολιτικής που σχετίζονται με τις αξιακές αλυσίδες, μεταξύ άλλων όσον αφορά τις βιομηχανικές συμμαχίες, τη Στρατηγική της ΕΕ για την οικονομική ασφάλεια, την Ευρωπαϊκή πράξη για τις κρίσιμες πρώτες ύλες, τα ολοκληρωμένα «σημαντικά έργα κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος» και τις εμπεριστατωμένες επισκοπήσεις και τα εποπτικά μέσα. Είναι σημαντικό οι προσπάθειες αυτές να μην επικαλύπτονται αλλά να ενισχυθούν και να κλιμακωθούν, ιδίως με την ανάδειξη πεδίων όπως η ικανότητα περιφερειακής εφαρμογής και η δυναμική της επιχειρηματικότητας. Συνεπώς, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ πρέπει να συνεχίσουν να προκρίνουν μια ειδική ανά αξιακή αλυσίδα προσέγγιση πολιτικής για την ενίσχυση της βιομηχανικής ανθεκτικότητας, τη βελτίωση της καινοτομίας, την εξασφάλιση ποιοτικών θέσεων εργασίας και τη διασφάλιση ότι η ευρωπαϊκή βιομηχανική βάση παραμένει ανταγωνιστική σε παγκόσμιο επίπεδο, διατηρώντας παράλληλα ένα ισχυρό ευρωπαϊκό αποτύπωμα σύμφωνα με την αρχή του «ευρωπαϊκού τρόπου ζωής».

2.4.

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, μια προσέγγιση πολιτικής ειδικής για την αξιακή αλυσίδα είναι απαραίτητη για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής βιομηχανίας, τη διασφάλιση της κοινωνικής της διάστασης και τη διατήρηση της παγκόσμιας και βιώσιμης ανταγωνιστικότητας. Η προσέγγιση αυτή πρέπει να είναι πολυδιάστατη και να εξασφαλίζει τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών, ιδίως των κοινωνικών εταίρων, στα διάφορα στάδια της διαδικασίας, σύμφωνα με τη συμμετοχική και συμπεριληπτική προσέγγιση που αποτυπώνεται παγίως σε παλαιότερες συναφείς γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ (2).

2.5.

Από τις διάφορες παραμέτρους της προσέγγισης αυτής —μεταξύ άλλων με στόχο τη χρήση των αξιακών αλυσίδων ως αναλυτικού μέσου διενέργειας εκτίμησης επιπτώσεων σε όλες τις πολιτικές της ΕΕ— η ΕΟΚΕ τονίζει την πρωταρχική σημασία των εξής:

α)

της χαρτογράφησης των βιομηχανικών ικανοτήτων των ευρωπαϊκών περιφερειών, δεδομένου ότι η ολοκληρωμένη ανάλυση των περιφερειακών πλεονεκτημάτων και των βιομηχανικών οικοσυστημάτων είναι υψίστης σημασίας για την προσαρμογή των μέτρων πολιτικής, μεταξύ άλλων με τον εντοπισμό των κορυφαίων μειζόνων επιχειρήσεων σε κάθε αξιακή αλυσίδα, έτσι ώστε να καθοριστούν οι βασικοί παράγοντες και να γίνει κατανοητός ο ρόλος τους στις αξιακές αλυσίδες για τους σκοπούς της ειδικού σκοπού υποστήριξης μέσω πολιτικών, καθώς και

β)

του σχεδιασμού πολιτικών που αποφέρουν οφέλη σε ολόκληρη την αξιακή αλυσίδα με μέλημα οι εν λόγω πολιτικές να προάγουν την ισορροπημένη επιδίωξη της γόνιμης συνύπαρξης των ανωτέρω μειζόνων επιχειρήσεων, η οποία μπορεί επίσης να παραγάγει δευτερογενή αποτελέσματα ευεργετικά για τις πολύ μικρές και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, τους εργαζομένους και τις περιφέρειες εντός κάθε αξιακής αλυσίδας, με την επιδίωξη μιας βιομηχανικής και οικονομικής στρατηγικής με συμπεριληπτικότητα και ανθεκτικότητα.

2.6.

Ακολουθώντας αυτή την προσέγγιση, τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα μπορούν να ενισχύσουν τη βιομηχανική βάση της Ευρώπης, να προωθήσουν την κοινωνική της διάσταση, να βελτιώσουν τη στρατηγική αυτονομία της και να μεριμνήσουν η ΕΕ να παραμένει ανταγωνιστική σε ένα ολοένα και πιο αβέβαιο παγκόσμιο περιβάλλον. Πολλές χρήσιμες ιδέες μπορούν να βρεθούν σε μελέτες που πραγματεύονται τρόπους με τους οποίους μπορεί η Ευρώπη να προσαρμόσει τις στρατηγικές της για τις αξιακές αλυσίδες στην οικονομική και γεωπολιτική συγκυρία, έχοντας ως μέλημα τη μακροπρόθεσμη ανθεκτικότητα και ευημερία (βλ. τις υποσημειώσεις της παρούσας γνωμοδότησης).

3. Ειδικές παρατηρήσεις – οι βασικές διαστάσεις και ανάγκες των παγκόσμιων αλυσίδων αξίας

3.1.

Με σκοπό την ουσιαστική συμβολή της, στην παρούσα γνωμοδότηση εξετάζονται τρεις βασικές διαστάσεις του ζητήματος:

α)	η σημασία των αξιακών αλυσίδων της Ευρώπης εν μέσω αυξανόμενης αβεβαιότητας και δυσκολιών στα της ασφάλειας·

β)	τα ζητήματα ανταγωνιστικότητας στα οποία οι Ευρωπαίοι παραγωγοί —και δη οι πολύ μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις— καλούνται να βρουν απαντήσεις· και

γ)

η στρατηγική γεωγραφική αναδιαμόρφωση των αξιακών αλυσίδων της Ευρώπης μέσω της προσέγγισης χωρών που τηρούν τα κοινωνικά και περιβαλλοντικά πρότυπα, και ακολουθούν τους πολυμερείς κανόνες, σύμφωνα με μια δίκαιη και βιώσιμη ευρωπαϊκή εμπορική πολιτική. Αυτή η αναδιαμόρφωση αντικατοπτρίζει την αρχή της φίλιας παραγωγής.

Οι εν λόγω διαστάσεις διέπουν ένα σύνολο συστάσεων πολιτικής που αποσκοπούν στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής βιομηχανίας και των ποιοτικών θέσεων εργασίας, στην προώθηση της μελλοντικής ανάπτυξης και της βιώσιμης ανταγωνιστικότητας της ΕΕ.

3.1.1. Ενίσχυση των ευρωπαϊκών αξιακών αλυσίδων σε μια εποχή γεωπολιτικών εντάσεων και προκλήσεων στον τομέα της ασφάλειας

Καθώς αυξάνεται η παγκόσμια οικονομική και πολιτική αστάθεια, οι αξιακές αλυσίδες της Ευρώπης πρέπει να ενισχυθούν ώστε να διασφαλιστεί η ανθεκτικότητα έναντι εξωτερικών κλυδωνισμών, με παράλληλη διατήρηση της βιωσιμότητας. Οι ανησυχίες για την εσωτερική ασφάλεια, η στρατηγική αυτονομία και η ανάγκη για βιώσιμη καινοτομία απαιτούν πολιτικές οι οποίες στοχεύουν στη:

Διασφάλιση του στόχου της ολοκληρωμένης βιωσιμότητας στο πλαίσιο της διαδικασίας ενίσχυσης της ανθεκτικότητας

α)

Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη να διασφαλιστεί ένα σύστημα αλυσίδων εφοδιασμού όχι μόνο ανθεκτικό και αποτελεσματικό, αλλά και βιώσιμο από διάφορες απόψεις. Η Ευρώπη πρέπει να διατηρήσει την ηγετική της θέση όσον αφορά όχι μόνο το τι παράγει, αλλά και πώς το παράγει, με βιώσιμα μοντέλα παραγωγής που πρέπει να επεκταθούν σε ολόκληρη την αλυσίδα. Οι αξιακές αλυσίδες είναι συχνά εκτεθειμένες σε κινδύνους που απορρέουν από τον κατακερματισμό των αλυσίδων εφοδιασμού και υπεργολαβίας, την τήρηση των συλλογικών συμβάσεων κατά μήκος της αλυσίδας και τη μετατόπιση της φορολογίας. Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι η τήρηση των κοινωνικών και των περιβαλλοντικών προτύπων σε όλες τις αξιακές αλυσίδες παραμένει θεμελιώδης στόχος των πολιτικών της ΕΕ σε όλες τις χώρες, καθώς και εντός της ίδιας της ΕΕ. Για τους λόγους αυτούς, εκτός από την επανάληψη των προτάσεων που έχει υποβάλει σε προηγούμενες σχετικές γνωμοδοτήσεις της (3), η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη προώθησης των συλλογικών διαπραγματεύσεων και του κοινωνικού διαλόγου σε όλα τα επίπεδα, συμπεριλαμβανομένων των διαδικασιών αναδιάρθρωσης των επιχειρήσεων, ως μέρος της βιώσιμης διοίκησης των επιχειρήσεων. Εξίσου σημαντικό είναι αφ’ ενός μεν να διασφαλιστεί ότι η χρήση δημόσιων πόρων για τις επιχειρήσεις και όλες οι διαδικασίες σύναψης δημόσιων συμβάσεων εξαρτώνται από τη συμμόρφωση με τις συλλογικές συμβάσεις, αφ’ ετέρου δε να διασφαλίζεται η συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων στην αξιολόγηση των κοινωνικών επιπτώσεων των βιομηχανικών μεταβολών, προς αποφυγή της εκδήλωσης περαιτέρω περιφερειακών ανισορροπιών εντός της ΕΕ.

β)	Η πολιτική συνοχής μπορεί να υποστηρίξει τη συμμετοχή στις παγκόσμιες αξιακές αλυσίδες και τη δέσμευση υπέρ αυτών, ενισχύοντας την ενεργό συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων σε ολόκληρη τη σχετική διεργασία.

Διασφάλιση στρατηγικής αυτονομίας σε βασικούς τομείς

α)

Η ΕΕ θα πρέπει να συνεχίσει και να εντείνει τις εμπεριστατωμένες επισκοπήσεις της με θέμα τις στρατηγικές εξαρτήσεις της Ευρώπης (4), μεταξύ άλλων με σκοπό τον εντοπισμό κρίσιμων αξιακών αλυσίδων που απαιτούν επαναπατρισμό της παραγωγής ή φίλια παραγωγή με σκοπό τη μείωση της υπερβολικής εξάρτησης από εξωτερικούς προμηθευτές, ιδίως σε τομείς όπως αυτοί των ημιαγωγών, των φαρμακευτικών προϊόντων και των τεχνολογιών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η ΕΕ θα πρέπει να λάβει μέτρα ειδικού σκοπού για τη μείωση των στρατηγικών εξαρτήσεων που οφείλονται σε παλαιότερες διεργασίες εξωχώριας, όχι μόνο παραγωγής και παροχής υπηρεσιών, αλλά και έρευνας και ανάπτυξης, ιδίως σε τομείς όπου η εξωχώρια ανάθεση έχει υπονομεύσει τη βιομηχανική ικανότητα και την ικανότητα καινοτομίας της Ευρώπης. Στόχος δεν είναι η αντιστροφή όλης της εξωχώριας δραστηριότητας, αλλά η ενίσχυση της αυτονομίας της Ευρώπης με τη διατήρηση της παγκόσμιας ολοκλήρωσης, κατά περίπτωση. Το Κοινό Κέντρο Ερευνών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έχει τονίσει την ανάγκη να διασφαλιστούν οι αλυσίδες εφοδιασμού σε κρίσιμους τομείς της βιομηχανίας, κάτι το οποίο είναι σημαντικό να ληφθεί υπόψη. Έχει δε επισημάνει τα τρωτά σημεία, ιδίως όσον αφορά τις κρίσιμες τεχνολογίες και τις πρώτες ύλες (5). Τα δεδομένα του Κοινού Κέντρο Ερευνών και της Eurostat ως προς τις τάσεις της παραγωγής και της έρευνας και ανάπτυξης στην ΕΕ μπορούν να χρησιμεύσουν στον ποσοτικό υπολογισμό της έκθεσης και στην τεκμηρίωση των λύσεων μέσω των συναφών πολιτικών. Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και οι διεθνείς οργανισμοί έχουν επίσης παράσχει και άλλες ενδιαφέρουσες αναλύσεις (6). Σε προηγούμενα έγγραφά της, η ΕΟΚΕ εισηγήθηκε τη λήψη μέτρων δίκαιης μετάβασης όπως η χαρτογράφηση των δραστηριοτήτων και η εγκαθίδρυση ειδικού παρατηρητηρίου (7).

β)

Είναι ουσιαστικής σημασίας να ασκηθεί μια πολιτική για την ενίσχυση της ολοκλήρωσης της εσωτερικής αγοράς μέσω μιας συνολικής βιομηχανικής στρατηγικής, η οποία θα βασίζεται, μεταξύ άλλων, στις κατευθύνσεις της Επιτροπής σχετικά με την οικονομική ασφάλεια, σύμφωνα με τις συστάσεις της πρόσφατα εγκριθείσας γνωμοδότησης για τη βιομηχανική πολιτική και την ενίσχυση της εσωτερικής αγοράς. Πρακτικές όπως η «εγχώρια προτίμηση» μπορούν να συμβάλουν στην ενίσχυση της εσωτερικής ζήτησης και των παραγωγικών ικανοτήτων της Ευρώπης έναντι ελλείψεων που υπονομεύουν τη στρατηγική αυτονομία και ασφάλεια της Ευρώπης. Η εν λόγω προτίμηση θα πρέπει πάντα να συνδέεται με την τήρηση και την προώθηση των ευρωπαϊκών κοινωνικών προτύπων.

γ)

Η συνέχιση των μέτρων που προτείνουν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τα κράτη μέλη και ο βιομηχανικός κλάδος με στόχο τη σύμπηξη βιομηχανικών συμμαχιών —όπως τα σημαντικά έργα κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, οι αγροτικοί συνεταιρισμοί κ.ά.— που καθιστούν δυνατή την εξεύρεση απαντήσεων στα συναφή ζητήματα μέσω της κοινοχρησίας της τεχνολογίας και του επιμερισμού των κινδύνων, καθώς και οι προσπάθειες για την πραγματοποίηση περισσότερων από κοινού αγορών στρατηγικών στοιχείων και για την ενίσχυση της κυκλικότητας και της αποδοτικότητας, φαίνεται να είναι στρατηγικού χαρακτήρα.

Στήριξη της τεχνολογικής αναβάθμισης των ώριμων αξιακών αλυσίδων

α)	Πολλές βιομηχανίες της ΕΕ βασίζονται σε καθιερωμένες αξιακές αλυσίδες που χρήζουν εκσυγχρονισμού, οπότε είναι απολύτως σαφής η σημασία του ψηφιακού μετασχηματισμού για την ανταγωνιστικότητα και την ανθεκτικότητά τους (8).

β)

Οι πολιτικές θα πρέπει να επικεντρωθούν στην προώθηση της υιοθέτησης των ψηφιακών τεχνολογιών, της αυτοματοποίησης και της τεχνητής νοημοσύνης εντός των παραδοσιακών βιομηχανιών, έτσι ώστε να διατηρήσουν το ειδικό τους βάρος παγκοσμίως, όπως τονίζεται επίσης στην «Πυξίδα ανταγωνιστικότητας» της ΕΕ. Επίσης, είναι σημαντικό να ενθαρρυνθεί η ομαδοποίηση εταιρειών και βιομηχανικών οικοσυστημάτων εντός των οποίων οι εταιρείες μπορούν να αναπτυχθούν και να ανταλλάξουν γνώση.

γ)

Η εμφάνιση της τεχνητής νοημοσύνης στις διαδικασίες παραγωγής επιδρά και στη διαχείριση των ολοένα και πιο σύνθετων αλυσίδων εφοδιασμού. Πέραν της δυνατότητας μεγαλύτερης αυτοματοποίησης και της ενσωμάτωσης της τεχνητής νοημοσύνης σε προϊόντα, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να διαδραματίσει βασικό ρόλο στην ενίσχυση της ιχνηλασιμότητας των κατακερματισμένων και πολυεπίπεδων αξιακών αλυσίδων, καθώς και στη δημιουργία αξιόπιστων και ολοκληρωμένων συστημάτων επαλήθευσης για κάθε συναλλαγή. Για να διασφαλιστεί ότι τα εργαλεία αυτά θα συμβάλουν θετικά στη χαρτογράφηση και στην επίβλεψη της συμμόρφωσης, πρέπει να σχεδιαστούν έτσι ώστε να εγγυώνται τη μέγιστη δυνατή διαφάνεια και να υποστηρίζουν μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση, διασφαλίζοντας την ενεργό συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών και, ιδίως, των κοινωνικών εταίρων.

Ενίσχυση της συνεργασίας με ερευνητικά ιδρύματα και πανεπιστήμια, και προαγωγή της επανειδίκευσης και της αναβάθμισης των δεξιοτήτων των Ευρωπαίων εργαζομένων

Τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια και τα κέντρα έρευνας και ανάπτυξης θα πρέπει να διαδραματίζουν πιο ενεργό ρόλο στην ανάπτυξη καινοτόμων λύσεων για την ασφάλεια της αλυσίδας εφοδιασμού και τον βιομηχανικό εκσυγχρονισμό. Η αύξηση της χρηματοδότησης και των μηχανισμών μεταφοράς γνώσης θα ενισχύσει την εν λόγω προσπάθεια και θα πρέπει να συμβαδίζει με μια ολοκληρωμένη προσπάθεια αναβάθμισης των δεξιοτήτων των πολιτών. Εν προκειμένω, είναι αναγκαίο να γίνουν μεγαλύτερες επενδύσεις στην έρευνα και την ανάπτυξη, καθότι η Ευρώπη στο σύνολό της απέχει πολύ ακόμη από τον στόχο του 3 % που έχει θέσει και υστερεί σε σχέση με άλλους σημαντικούς διεθνείς παράγοντες.

Μόχλευση ευρωπαϊκών επενδύσεων στον τομέα της άμυνας για καινοτομία διπλής χρήσης

Παράλληλα με τις κρίσιμες συζητήσεις σχετικά με τη σημασία της δημιουργίας κοινής ευρωπαϊκής άμυνας, η ανάγκη να υιοθετηθεί μια ευρεία έννοια της ασφάλειας στο πλαίσιο της οποίας θα λαμβάνεται υπόψη και η ανάγκη για κοινωνική ανθεκτικότητα και οικονομική ασφάλεια, και θα αντιμετωπίζονται οι απειλές κατά της δημοκρατίας και οι παρεμβάσεις, καθώς και οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, των ακραίων φυσικών καταστροφών και των παγκόσμιων κινδύνων για την υγεία, θα μπορούσε επίσης να αποτελέσει ευκαιρία για την ανάπτυξη τεχνολογιών διπλής χρήσης, που θα ήταν χρήσιμες τόσο για αμυντικές όσο και για μη στρατιωτικές εφαρμογές. Όπως προκύπτει από πρόσφατες μελέτες (9), με την προώθηση της συνεργασίας μεταξύ εταιρειών που δραστηριοποιούνται στον τομέα της άμυνας, παρόχων τεχνολογίας και βιομηχανικών αξιακών αλυσίδων, με παράλληλη μέριμνα για τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων, η Ευρώπη μπορεί να τονώσει την καινοτομία και να βελτιώσει την ασφάλεια.

3.1.2. Απαντήσεις στα ζητήματα ανταγωνιστικότητας των πολύ μικρών και μικρομεσαίων επιχειρήσεων της ΕΕ

Οι πολύ μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις εξακολουθούν να αποτελούν τη ραχοκοκαλιά αρκετών ευρωπαϊκών βιομηχανιών, παρέχοντας βασικές εισροές και υπηρεσίες σε μεγαλύτερες επιχειρήσεις. Ωστόσο, πολλές από αυτές τις επιχειρήσεις δυσκολεύονται να είναι ανταγωνιστικές σε ένα εξελισσόμενο οικονομικό γίγνεσθαι το οποίο διαμορφώνεται από την ψηφιοποίηση και τον παγκόσμιο ανταγωνισμό. Οι πολιτικές θα πρέπει να εστιάζουν στα εξής:

Αναβάθμιση των πολύ μικρών και των μικρών επιχειρήσεων μέσω της συνεργασίας με νεοφυείς επιχειρήσεις

Οι ευρωπαϊκές νεοφυείς επιχειρήσεις μπορούν να παρέχουν ψηφιακές, λειτουργικές και τεχνολογικές λύσεις προσαρμοσμένες στις ανάγκες των πολύ μικρών και μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Η ενθάρρυνση πραγματοποίησης συμπράξεων μεταξύ των πολύ μικρών και μικρομεσαίων επιχειρήσεων και των καινοτόμων νεοφυών επιχειρήσεων μπορεί να επιταχύνει την υιοθέτηση της ψηφιακής τεχνολογίας και την ανταγωνιστικότητα. Σχετικές μελέτες αναδεικνύουν τον τρόπο με τον οποίο οι νεοφυείς επιχειρήσεις μπορούν να προωθήσουν τον μετασχηματισμό των παραδοσιακών βιομηχανικών συνεργατικών σχηματισμών σε σύγχρονα επιχειρηματικά οικοσυστήματα (10). Επομένως, κρίνεται αναγκαίο να δημιουργηθεί ένα ευρωπαϊκό μοντέλο σύστασης επιχειρήσεων το οποίο θα έχει ως διακριτικό γνώρισμα, σε αντιδιαστολή με εκείνα άλλων ηπείρων, την ενσωμάτωση των επιχειρήσεων σε προϋπάρχοντα και δομημένα βιομηχανικά οικοσυστήματα που θα ευνοούν τη δημιουργία και την ανάπτυξη νέων επιχειρήσεων.

Ανάπτυξη βιομηχανικών συνεργατικών σχηματισμών ώστε να μετατραπούν σε επιχειρηματικά οικοσυστήματα

Πολλοί βιομηχανικοί συνεργατικοί σχηματισμοί και περιφέρειες στην Ευρώπη αναπτύχθηκαν γύρω από παραδοσιακές βιομηχανίες. Με την ενσωμάτωση νέων γενεών επιχειρήσεων που βασίζονται στην τεχνολογία σε αυτούς τους συνεργατικούς σχηματισμούς, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής μπορούν να δημιουργήσουν σύγχρονα επιχειρηματικά οικοσυστήματα που στηρίζουν τόσο τις παραδοσιακές όσο και τις νέες επιχειρήσεις.

Εν προκειμένω, πρέπει να ληφθεί υπόψη η περιφερειακή πτυχή των αξιακών αλυσίδων, στην προσπάθεια να αξιοποιηθούν τα ειδικά χαρακτηριστικά κάθε αξιακής αλυσίδας.

Διευκόλυνση της πρόσβασης σε χρηματοδότηση και στήριξη της καινοτομίας

Θα πρέπει να εφαρμοστούν χρηματοδοτικά μέσα και μηχανισμοί στήριξης με ειδικούς αποδέκτες για να βοηθηθούν οι πολύ μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις να επενδύουν στον ψηφιακό μετασχηματισμό, την προηγμένη μεταποίηση και τις βιώσιμες επιχειρηματικές πρακτικές, καθώς και για την επιχειρηματικότητα που σχετίζεται με την αξιακή αλυσίδα, ιδίως σε τομείς όπου η Ευρώπη κινδυνεύει να μείνει πίσω από παγκόσμιους ανταγωνιστές όπως οι ΗΠΑ και η Κίνα.

Κατάρτιση προγραμμάτων καθοδήγησης και ανάπτυξης ικανοτήτων

Θα πρέπει να δοθούν κίνητρα στις μεγάλες επιχειρήσεις να στηρίζουν τις πολύ μικρές και μικρομεσαίες μέσω της καθοδήγησής τους, έργων από κοινού ανάπτυξης και πρωτοβουλιών ανταλλαγής γνώσης. Επίσης, πρέπει να ληφθεί μέριμνα για τη διάδοση των βέλτιστων πρακτικών σε ολόκληρη την αξιακή αλυσίδα.

Προώθηση του ευρωπαϊκού αναπτυξιακού μοντέλου σε ολόκληρη την αλυσίδα

Είναι επίσης σημαντικό όχι μόνο να αυξηθεί η ικανότητα των επιχειρήσεων να ενσωματώνονται στις αξιακές αλυσίδες, αλλά και να υποστηριχθεί η ανάληψη ηγετικής θέσης στις ίδιες τις αλυσίδες, προκειμένου να προωθηθεί ένα ευρωπαϊκό αναπτυξιακό μοντέλο σε ολόκληρη την αλυσίδα.

3.1.3. Επανεξέταση της γεωγραφικής διαμόρφωσης των ευρωπαϊκών αξιακών αλυσίδων: Ο ρόλος της μετεγκατάστασης της παγκόσμιας αλυσίδας αξίας σε ευθυγράμμιση με μια δίκαιη και βιώσιμη εμπορική πολιτική

Παράλληλα με την έμφαση στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής ενιαίας αγοράς, μέσω και του επαναπατρισμού της παραγωγής στην Ευρώπη, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει επίσης να ακολουθήσουν μια στρατηγική μετεγκατάστασης ορισμένων δραστηριοτήτων της αξιακής αλυσίδας σε τρίτες χώρες που ευθυγραμμίζονται με μια δίκαιη και βιώσιμη εμπορική πολιτική. Η προσέγγιση αυτή, η οποία είναι σύμφωνη με την αρχή της φίλιας παραγωγής, περιλαμβάνει τη μετεγκατάσταση βασικών τμημάτων των αξιακών αλυσίδων σε χώρες που ακολουθούν και υποστηρίζουν τα ίδια κοινωνικά και περιβαλλοντικά πρότυπα με αυτά της ΕΕ, καθώς και τους ίδιους πολυμερείς κανόνες.

3.1.4. Οι βασικές δράσεις πολιτικής θα πρέπει να περιλαμβάνουν:

Διευκόλυνση της δημιουργίας αξιακών αλυσίδων με έδρα την ΕΕ.

Οι τάσεις περιφερειοποίησης διαμορφώνουν βιομηχανικές πολιτικές, όπως προτείνεται από πολλές μελέτες σχετικές με τις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας (11). Η διασφάλιση ότι οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις παραμένουν συνδεδεμένες σε παγκόσμιο επίπεδο, με παράλληλη ενίσχυση της παρουσίας τους στην Ευρώπη, είναι ζωτικής σημασίας. Αυτό περιλαμβάνει την παροχή κινήτρων στις επιχειρήσεις να εδραιώνουν τη στρατηγική παραγωγική τους ικανότητα στην Ευρώπη, διατηρώντας παράλληλα τη διεθνή ανταγωνιστικότητά τους.

Ενίσχυση των εμπορικών και επενδυτικών εταιρικών σχέσεων σύμφωνα με την πολιτική δίκαιου εμπορίου. Οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις θα πρέπει να ενθαρρύνονται να συνάπτουν εταιρικές σχέσεις στην παραγωγή και στις αλυσίδες εφοδιασμού με πολιτικά σταθερές χώρες που σέβονται τα πρότυπα και τις αξίες της ΕΕ και τους πολυμερείς κανόνες, κάτι το οποίο θα μειώσει τον κίνδυνο εξάρτησης από διάφορους γεωπολιτικούς παράγοντες.

Χαρτογράφηση των βιομηχανικών ικανοτήτων και των εξαρτήσεων των αξιακών αλυσίδων.

Δεδομένων των δυσκολιών πρόσβασης σε αναλυτικά δεδομένα σχετικά με την αξιακή αλυσίδα και τα τρωτά της σημεία, τη θέση σε επίπεδο εταιρείας και τις εμπιστευτικές πληροφορίες, η ΕΕ θα πρέπει να προκρίνει τη χρήση συγκεκριμένων μέσων υποστήριξης των προσπαθειών χαρτογράφησης. Οι υφιστάμενες μεθοδολογίες που αναπτύχθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και αναφέρονται στο δεύτερο κεφάλαιο αποτελούν χρήσιμα υποδείγματα τα οποία θα πρέπει να ενισχυθούν. Στα πρόσθετα μέσα θα μπορούσαν να περιλαμβάνονται ειδικά ευρωπαϊκά παρατηρητήρια, ασφαλείς πλατφόρμες ανταλλαγής δεδομένων, ειδικές πλατφόρμες υλοποίησης αξιακής αλυσίδας για βασικά στρατηγικά οικοσυστήματα και βοηθήματα ανάλυσης βασισμένα στην τεχνητή νοημοσύνη. Με τα μέσα αυτά θα πρέπει να διασφαλίζεται η συμμετοχή όλων των συναρμοδίων και δη των κοινωνικών εταίρων.

Πρόβλεψη εφεδρικών σχεδίων σε περίπτωση καταστροφών (πέραν των «κιτ έκτακτης ανάγκης» για τον πληθυσμό), με παράλληλες συνεχείς επενδύσεις σε υποδομές —δηλαδή ψηφιακές και υλικές δομές— για τη διασφάλιση της ανθεκτικότητας των συστημάτων που μπορούν να καταστήσουν δυνατή την κυκλοφορία προϊόντων και υπηρεσιών με ασφάλεια, ακόμη και σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, βελτιώνοντας τα υφιστάμενα εργαλεία, όπως για παράδειγμα αυτά του «Κανονισμού για κατάσταση έκτακτης ανάγκης της εσωτερικής αγοράς και για την ανθεκτικότητα της εσωτερικής αγοράς» (IMERA), σύμφωνα με τις συναφείς προτάσεις της γνωμοδότησης της ΕΟΚΕ (12). Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η πρόσφατη γενική διακοπή ρεύματος στην Ισπανία και την Πορτογαλία κατέδειξε ότι οι επενδύσεις στην ενημέρωση και την επικοινωνία με τους πολίτες όσον αφορά τον τρόπο αντίδρασης σε περίπτωση καταστροφής είναι θεμελιώδους σημασίας για την αποφυγή φαινομένων πανικού, αποθεματοποίησης και διαταραχών στα συστήματα της αξιακής αλυσίδας τροφίμων και άλλων ειδών που μπορούν να υπονομεύσουν ολόκληρη την κοινωνία.

Βρυξέλλες, 16 Ιουλίου 2025.

Ο Πρόεδρος

της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής

Oliver RÖPKE

(1) EP study on Global value chains, 2023. [Μελέτη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με θέμα τις παγκόσμιες αξιακές αλυσίδες, 2023]: https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2023/702582/EXPO_STU(2023)702582_EN.pdf.

(2) Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Για μια ανθεκτική, βιώσιμη και υπεύθυνη αλυσίδα εφοδιασμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης με κρίσιμες πρώτες ύλες» (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας) (EE C, C/2023/857, 8.12.2023, ELI: http://data.europa.eu/eli/C/2023/857/oj).

(3) Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Για μια ανθεκτική, βιώσιμη και υπεύθυνη αλυσίδα εφοδιασμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης με κρίσιμες πρώτες ύλες» (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας) (EE C, C/2023/857, 8.12.2023, ELI: http://data.europa.eu/eli/C/2023/857/oj).

(4) 2021 Updated industrial Strategy and follow-up report on strategic dependencies [Επικαιροποιημένη βιομηχανική στρατηγική του 2021 και έκθεση παρακολούθησης σχετικά με τις στρατηγικές εξαρτήσεις], SWD(2022) 41 final.

(5) JRC Highlights Report 2024 [Έκθεση των σημαντικότερων σημείων, Κοινό Κέντρο Ερευνών]: https://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/handle/JRC141578.

(6) Digital security risk management [Διαχείριση των κινδύνων της ψηφιακής ασφάλειας], ΟΟΣΑ: https://www.oecd.org/en/topics/sub-issues/digital-security-risk-management.html και International trade in goods [Διεθνές εμπόριο αγαθών], Eurostat: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=International_trade_in_goods.

(7) Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής — Προς μια νομοθετική πρόταση για τη δίκαιη μετάβαση και μέσα πολιτικής της ΕΕ που προωθούν μια πιο κοινωνική Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (γνωμοδότηση πρωτοβουλίας) (EE C, C/2025/772, 11.2.2025, ELI: http://data.europa.eu/eli/C/2025/772/oj).

(8) Buciuni, G. και Pisano, G. (2021). Variety of Innovation in Global Value Chains [Ποικιλομορφία της καινοτομίας στις παγκόσμιες αξιακές αλυσίδες]. Journal of World Business, 56 (2), 101167.

(9) Gereffi, G. (2018). Global value chains and development: Redefining the contours of 21st century capitalism [Παγκόσμιες αξιακές αλυσίδες και ανάπτυξη: επανακαθορισμός των ορίων του καπιταλισμού του 21ου αιώνα]. Cambridge University Press.

(10) Buciuni, G., Canello, J. και Pisano, G. (2022). Reshoring by Small Firms: Dual Sourcing Strategies and Local Subcontracting in Value Chains [Επαναπατρισμός της παραγωγής και μικρές εταιρείες: Στρατηγικές διπλής πηγής προμηθειών και τοπική υπεργολαβία στις αξιακές αλυσίδες]. Cambridge Journal of Regions, Economy and Society, 15 (2), 237–259.

(11) Gereffi, G. (2018). Global value chains and development: Redefining the contours of 21st century capitalism (Παγκόσμιες αλυσίδες αξίας και ανάπτυξη: Επαναπροσδιορισμός των ορίων του καπιταλισμού του 21ου αιώνα). Cambridge University Press.

(12) Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα: α) Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση μέσου αντιμετώπισης έκτακτων αναγκών στην ενιαία αγορά και για την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2679/98 του Συμβουλίου [COM(2022) 459 final — 2022/0278 (COD)], β) Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΕ) 2016/424, (ΕΕ) 2016/425, (ΕΕ) 2016/426, (ΕΕ) 2019/1009 και (ΕΕ) αριθ. 305/2011 όσον αφορά διαδικασίες έκτακτης ανάγκης για την αξιολόγηση της συμμόρφωσης, την έκδοση κοινών προδιαγραφών και την εποπτεία της αγοράς λόγω έκτακτης ανάγκης στην ενιαία αγορά [COM(2022) 461 final — 2022/0279 (COD)], γ) Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση των οδηγιών 2000/14/ΕΚ, 2006/42/ΕΚ, 2010/35/ΕΕ, 2013/29/ΕΕ, 2014/28/ΕΕ, 2014/29/ΕΕ, 2014/30/ΕΕ, 2014/31/ΕΕ, 2014/32/ΕΕ, 2014/33/ΕΕ, 2014/34/ΕΕ, 2014/35/ΕΕ, 2014/53/ΕΕ και 2014/68/ΕΕ όσον αφορά τις διαδικασίες έκτακτης ανάγκης για την αξιολόγηση της συμμόρφωσης, την έκδοση κοινών προδιαγραφών και την εποπτεία της αγοράς λόγω έκτακτης ανάγκης στην ενιαία αγορά [COM(2022) 462 final — 2022/0280 (COD)] ( ΕΕ C 100 της 16.3.2023, σ. 95).

ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗ

Συμβουλευτική Επιτροπή Βιομηχανικών Μεταλλαγών

Πώς μπορεί να προωθηθεί μια ανθεκτική αξιακή αλυσίδα για τη χημική βιομηχανία της ΕΕ

(συμπληρωματική γνωμοδότηση)

Εισηγητής:

Veselin MITOV (BG-II)

Συνεισηγητής:

Marco MENSINK (NL-Κατ. 1)

Σύμβουλοι	Mihai IVAŞCU (για τον εισηγητή, Ομάδα II) Γιώργος ΚΑΠΑΝΤΑΪΔΑΚΗΣ (για τον συνεισηγητή, Κατ. 1)
Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	D.M.YYYY
Αίτηση γνωμοδότησης	7.2.2025
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο όργανο	Συμβουλευτική Επιτροπή Βιομηχανικών Μεταλλαγών
Έγκριση από το τμήμα	4.6.2025
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	29/0/0

1. Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Το υψηλό ενεργειακό και κανονιστικό κόστος, ο αθέμιτος ανταγωνισμός και η έλλειψη ισότιμων όρων ανταγωνισμού σε σχέση με τους ανταγωνιστές από τρίτες χώρες υπονομεύουν σοβαρά την ανταγωνιστικότητα και την ανθεκτικότητα της χημικής βιομηχανίας της ΕΕ, με αποτέλεσμα το κλείσιμο αρκετών μονάδων και την απώλεια θέσεων εργασίας. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) καλεί τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να αναλάβουν επείγουσα δράση για τη διασφάλιση του ρόλου του τομέα στην οικονομία της ΕΕ και στην πράσινη μετάβαση.

1.2.

Η ΕΟΚΕ συνιστά την εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης ενεργειακής στρατηγικής για τη μείωση του κόστους της ενέργειας για τη βιομηχανία μέσω διαφοροποίησης των πηγών ενέργειας, αναβαθμισμένων υποδομών χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών, ευέλικτων κρατικών ενισχύσεων και στοχευμένης ανάθεσης δημόσιων συμβάσεων.

1.3.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να επανεισαγάγει τον τομέα των οργανικών βασικών χημικών ουσιών (NACE 20.14) στους μηχανισμούς αντιστάθμισης του ΣΕΔΕ (σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών) και να προωθήσει μακροπρόθεσμες ενεργειακές συμβάσεις για τη διασφάλιση οικονομικά προσιτής πρόσβασης στην ενέργεια και τη στήριξη της ανταγωνιστικότητας των ενεργοβόρων βιομηχανιών της ΕΕ.

1.4.

Το υπερβολικό κανονιστικό κόστος και οι διοικητικές επιβαρύνσεις αποδυναμώνουν την ανταγωνιστικότητα της χημικής βιομηχανίας της ΕΕ και αποτρέπουν τις επενδύσεις σε όλες τις αξιακές αλυσίδες. Υπάρχει επείγουσα ανάγκη για ένα εξορθολογισμένο, προβλέψιμο κανονιστικό πλαίσιο με απλουστευμένους κανόνες REACH και ταχύτερη αδειοδότηση για τη μείωση του κόστους συμμόρφωσης και τη στήριξη της καινοτομίας, ιδίως για τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜμΕ).

1.5.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διασφαλίσει την αποτελεσματική επιβολή των υφιστάμενων κανόνων της ΕΕ (ιδίως όσον αφορά τις εισαγωγές), να υποβάλει μια γενική («omnibus») πρόταση για ζητήματα πολιτικής για τα χημικά προϊόντα, εκτός του REACH, και να συνοδεύσει κάθε νέα νομοθεσία με ελέγχους ανταγωνιστικότητας και σαφείς εκτιμήσεις επιπτώσεων σύμφωνα με τους στόχους της καθαρής βιομηχανικής πολιτικής.

1.6.

Θα πρέπει να θεσπιστεί ειδικό πλαίσιο χρηματοδότησης και να δημιουργηθεί «υπηρεσία μίας στάσης» για την απλούστευση της χρηματοδότησης της έρευνας και της καινοτομίας στον τομέα της χημικής βιομηχανίας της ΕΕ, με απόδοση προτεραιότητας στη στήριξη για την επέκταση πρωτοποριακών τεχνολογιών, όπως η χημική ανακύκλωση, η χημεία υδρογόνου και οι βιοτεχνολογίες για την πράσινη μετάβαση.

1.7.

Παρά τις ισχυρές επιδόσεις στον τομέα της έρευνας και ανάπτυξης, η ΕΕ δυσκολεύεται να μετουσιώσει τις εργαστηριακές καινοτομίες σε βιομηχανικές εφαρμογές. Η ΕΟΚΕ συνιστά στοχευμένες επενδύσεις στο στάδιο «από το εργαστήριο στην παραγωγή» (from lab to fab), ισχυρότερη συνεργασία μεταξύ της βιομηχανίας και της έρευνας και στήριξη των ψηφιακών εργαλείων —όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η υπερυπολογιστική, η τεχνολογία αλυσίδας συστοιχιών (blockchain) και η ρομποτική—, προκειμένου να ενισχυθούν η αποδοτικότητα της παραγωγής και η ανθεκτικότητα της αλυσίδας εφοδιασμού.

1.8.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη θα πρέπει να εφαρμόσουν μια ολοκληρωμένη κυκλική στρατηγική για τον άνθρακα, να επιταχύνουν τις διαδικασίες αδειοδότησης για τις τεχνολογίες χημικής ανακύκλωσης και δέσμευσης, χρήσης και αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα (CCU/CCS) και να θεσπίσουν λογιστικούς κανόνες ισοζυγίου μάζας για τον υπολογισμό του χημικώς ανακυκλωμένου περιεχομένου στα πλαστικά.

1.9.

Απαιτούνται αποτελεσματικές παγκόσμιες εμπορικές συμφωνίες που να διασφαλίζουν εταιρικές σχέσεις καθαρού εμπορίου και επενδύσεων, ενισχυμένα μέσα εμπορικής άμυνας και ταχύτερες έρευνες, ώστε να διασφαλιστούν ισότιμοι όροι ανταγωνισμού και η στρατηγική αυτονομία της ΕΕ. Οι αυτεπάγγελτες διαδικασίες θα πρέπει επίσης να αξιοποιούνται στο έπακρο.

1.10.

Το μέλλον της χημικής βιομηχανίας της ΕΕ βασίζεται στην ύπαρξη ειδικευμένου εργατικού δυναμικού. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ ζητεί να ενισχυθούν η εκπαίδευση στους κλάδους STEM (θετικές επιστήμες, τεχνολογία, μηχανική και μαθηματικά), η επαγγελματική κατάρτιση, τα προγράμματα μαθητείας και οι αναθεωρημένοι κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις, ώστε να ενθαρρυνθεί η καθοδηγούμενη από τις εταιρείες κατάρτιση, η οποία θα πρέπει να ευθυγραμμίζεται με τις πραγματικές ανάγκες του κλάδου.

1.11.

Η ΕΟΚΕ συνιστά τη θέσπιση ενός μηχανισμού SURE 2.0 (ευρωπαϊκό μέσο προσωρινής στήριξης για τον μετριασμό των κινδύνων ανεργίας σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης) για τη στήριξη του εργατικού δυναμικού της ΕΕ, με παράλληλη διασφάλιση της μετάβασης χωρίς αποκλεισμούς, μέσω της ενεργού συμμετοχής των ενδιαφερόμενων μερών, των συλλογικών διαπραγματεύσεων και του κοινωνικού διαλόγου, προκειμένου να εξασφαλιστεί η εργασιακή ασφάλεια και να διατηρηθεί η μακροπρόθεσμη ανταγωνιστικότητα του τομέα.

1.12.

Η ΕΟΚΕ ζητεί επειγόντως μια ενοποιημένη βιομηχανική στρατηγική (συμπεριλαμβανομένης μιας ειδικής ενωσιακής πράξης για τα χημικά προϊόντα κρίσιμης σημασίας που θα εστιάζει στην ανθεκτικότητα ολόκληρης της χημικής βιομηχανίας της ΕΕ), την ταχεία εφαρμογή της συμφωνίας για καθαρή βιομηχανία και προσαρμογές στον μηχανισμό συνοριακής προσαρμογής άνθρακα (ΜΣΠΑ) για την αντιμετώπιση του υψηλού ενεργειακού κόστους, των εξαρτήσεων από τις πρώτες ύλες και της κανονιστικής πολυπλοκότητας. Η πολυπλοκότητα των χημικών αξιακών αλυσίδων πρέπει να λαμβάνεται πλήρως υπόψη κατά την επέκταση του ΜΣΠΑ για την πρόληψη της διαρροής άνθρακα και τη διασφάλιση ολόκληρου του τομέα, και όχι μόνο της ανάντη παραγωγής.

1.13.

Η επίτευξη ενός βιώσιμου και ανταγωνιστικού χημικού τομέα απαιτεί ισχυρότερα κίνητρα και σαφέστερα κανονιστικά πλαίσια προσαρμοσμένα στην πολυπλοκότητα ενός κλάδου που εξυπηρετεί διάφορες αξιακές αλυσίδες, για παράδειγμα, φορολογικά κίνητρα, επιχορηγήσεις και επιδοτήσεις, καθώς και μέτρα από την πλευρά της ζήτησης για την προώθηση της καινοτομίας, την απανθρακοποίηση και την κυκλικότητα, καθώς και την αποτελεσματική εφαρμογή της πράξης για τη βιομηχανία των μηδενικών καθαρών εκπομπών (1) και του παράγωγου δικαίου της.

1.14.

Η ΕΟΚΕ καλεί όλα τα κράτη μέλη —ιδίως την τρέχουσα και την επόμενη τριάδα Προεδριών του Συμβουλίου της ΕΕ— να ενισχύσουν περαιτέρω την εντολή του Συμβουλίου «Ανταγωνιστικότητα» και να ενδυναμώσουν τον ρόλο του στη διαδικασία λήψης αποφάσεων της ΕΕ, σε στενό συντονισμό με άλλες συναφείς συνθέσεις του Συμβουλίου («Περιβάλλον», «Μεταφορές, Τηλεπικοινωνίες και Ενέργεια», «Εξωτερικές Υποθέσεις/Εμπόριο» κ.ά.), προκειμένου να καταστεί η ΕΕ ο καλύτερος και πλέον ανταγωνιστικός τόπος στον κόσμο για την άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας.

2. Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Ο χημικός τομέας της ΕΕ αποτελεί κρίσιμη συνιστώσα της ευρωπαϊκής οικονομίας, με ετήσιο κύκλο εργασιών περίπου 655 δισ. ευρώ και προστιθέμενη αξία 165 δισ. ευρώ από το 2023. Σε αυτόν δραστηριοποιούνται περίπου 31 000 επιχειρήσεις (το 97 % των οποίων είναι ΜμΕ), οι οποίες απασχολούν άμεσα 1,2 εκατομμύρια άτομα και στηρίζουν έμμεσα 3,6 εκατομμύρια θέσεις εργασίας. Η βιομηχανία αποτελεί μια μακρά, σύνθετη και πυκνά διασυνδεδεμένη αξιακή αλυσίδα και διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στις εθνικές και τις περιφερειακές οικονομίες μέσω της απασχόλησης και της σημαντικής οικονομικής συμβολής.

2.2.

Οι χημικές ουσίες είναι θεμελιώδους σημασίας για την καθημερινή ζωή και χρησιμοποιούνται σε πολλούς τομείς, όπως της άμυνας, της γεωργίας, των τροφίμων, της μεταποίησης και των κατασκευών. Μπορούν να βρεθούν στα υλικά μεταφοράς, στα καταναλωτικά προϊόντα, στις συσκευές, στον βιομηχανικό εξοπλισμό, στα φαρμακευτικά προϊόντα, στα προϊόντα προσωπικής φροντίδας και στα αρώματα. Τα περισσότερα μεταποιημένα προϊόντα περιέχουν χημικές ουσίες. Τα χημικά προϊόντα αποτελούν επίσης καίριο πυλώνα των στόχων της ΕΕ για κλιματική ουδετερότητα. Καθιστούν δυνατή την ανάπτυξη καθαρών τεχνολογιών, συμβάλλουν στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στον κατασκευαστικό τομέα και στηρίζουν τη βιώσιμη γεωργία μέσω της παραγωγής πράσινων αζωτούχων λιπασμάτων και της μείωσης των εκπομπών των ζώων χάρη σε καινοτόμες λύσεις για την υγεία.

2.3.

Παρά τις σημαντικές συνεισφορές της, η χημική βιομηχανία της ΕΕ αντιμετωπίζει πολύπλευρες προκλήσεις που απειλούν την ανθεκτικότητα και την ανταγωνιστικότητά της. Το υψηλότερο κόστος έχει οδηγήσει σε μείωση των εξαγωγών και αύξηση των εισαγωγών, με αποτέλεσμα τόσο τη διαρροή άνθρακα στη χημική βιομηχανία της ΕΕ όσο και τη μετεγκατάσταση της παραγωγής εκτός ΕΕ ή ακόμη και το κλείσιμο δραστηριοτήτων. Μεταξύ του 2023 και του 2024, το κλείσιμο αυτών των μονάδων οδήγησε σε απώλεια παραγωγικής ικανότητας άνω των 11 εκατομμυρίων τόνων, επηρεάζοντας 21 μεγάλες βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Τα τελευταία 15 χρόνια, ο κλάδος παραγωγής έχει καταστεί λιγότερο ανταγωνιστικός και έχει χάσει 11 ποσοστιαίες μονάδες σε μερίδιο της παγκόσμιας αγοράς από το 2008 (2). Τα ποσοστά χρησιμοποίησης της παραγωγικής ικανότητας των μονάδων παραγωγής χημικών προϊόντων της ΕΕ ανέρχονται επί του παρόντος σε περίπου 75 %. Η κατάσταση επιδεινώνεται περαιτέρω από την εισροή προϊόντων από τρίτες χώρες που δεν συμμορφώνονται με τα περιβαλλοντικά πρότυπα της ΕΕ, δημιουργώντας αθέμιτο ανταγωνισμό και υπονομεύοντας τις προσπάθειες της ΕΕ για τη βιωσιμότητα και την απανθρακοποίηση της βιομηχανίας.

2.4.

Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (3) για την επιβολή πρόσθετων δασμών στις εισαγωγές λιπασμάτων από τη Ρωσία και τη Λευκορωσία αποτελεί αναγκαίο βήμα για τη μείωση των στρατηγικών εξαρτήσεων και την προστασία της παραγωγικής ικανότητας της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά την πρωτοβουλία αυτή και συνιστά την ταχεία εφαρμογή των προτεινόμενων μέτρων, με παράλληλη διασφάλιση συμπληρωματικής στήριξης για τους γεωργούς και τους παραγωγούς λιπασμάτων της ΕΕ, προκειμένου να διατηρηθούν η ανταγωνιστικότητα και η επισιτιστική ασφάλεια.

2.5.

Η έκθεση του Mario Draghi σχετικά με το μέλλον της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας (4) ανέδειξε την επείγουσα ανάγκη να αντιμετωπιστεί το ζήτημα της βιομηχανικής ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης, ιδίως για ενεργοβόρους τομείς όπως ο τομέας των χημικών προϊόντων. Στις 20 Φεβρουαρίου 2024, 73 επικεφαλής επιχειρήσεων από 17 κλάδους υπέγραψαν τη διακήρυξη της Αμβέρσας (5), ζητώντας μια Ευρωπαϊκή Βιομηχανική Συμφωνία για τη συμπλήρωση της Πράσινης Συμφωνίας και τη διατήρηση θέσεων εργασίας υψηλής ποιότητας για τους Ευρωπαίους εργαζομένους στην Ευρώπη. Σήμερα, πάνω από 1 300 οργανώσεις από 25 κλάδους στηρίζουν την πρωτοβουλία αυτή. Απαιτείται επείγουσα δράση για την αποκατάσταση της επενδυτικής ελκυστικότητας της ΕΕ.

2.6.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για το γεγονός ότι η ΕΕ θέτει πλέον την ανταγωνιστικότητα στο επίκεντρο του στρατηγικού θεματολογίου της για την περίοδο 2024-2029 και καλεί το Συμβούλιο «Ανταγωνιστικότητα» να ηγηθεί και να συντονίσει τους άξονες εργασίας από κοινού με άλλες συναφείς συνθέσεις του Συμβουλίου («Περιβάλλον», «Μεταφορές, Τηλεπικοινωνίες και Ενέργεια», «Εξωτερικές Υποθέσεις/Εμπόριο» κ.ά.).

3. Ενέργεια

3.1.

Το ενεργειακό κόστος είναι ένας από τους πλέον κρίσιμους παράγοντες —λόγω του υψηλού μεριδίου του στη διάρθρωση του συνολικού κόστους— που επηρεάζουν άμεσα την ανταγωνιστικότητα της χημικής βιομηχανίας της ΕΕ. Παρά τις πρόσφατες μειώσεις, οι τιμές του φυσικού αερίου παραμένουν 4-5 φορές υψηλότερες σε σύγκριση με τις τιμές στις ΗΠΑ, ενώ το κόστος ηλεκτρικής ενέργειας είναι 1,5-2 φορές υψηλότερο. Αυτό θέτει την Ευρωπαϊκή Ένωση σε μειονεκτική θέση όσον αφορά την παραγωγή ενεργοβόρων βασικών χημικών ουσιών, όπως αιθυλένιο, προπυλένιο, αμμωνία, χλώριο και αλκάλια. Επιπλέον, περί το 50 % της εισροής ενέργειας του τομέα χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη, ενώ το καύσιμο χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη (6).

3.2.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να θεσπίσουν πολιτικές που μειώνουν τις τιμές της ενέργειας για τη βιομηχανία και να δώσουν προτεραιότητα σε νέα έργα για ηλεκτρικές διασυνδέσεις τόσο σε εθνικό όσο και σε ενωσιακό επίπεδο, καθώς και σε επενδύσεις σε δίκτυα υδρογόνου, σε άλλα μόρια ανανεώσιμης ενέργειας και σε μόρια χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών και στην αποθήκευση ενέργειας.

3.3.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επανεισαγάγει τον τομέα των οργανικών βασικών χημικών ουσιών (NACE 20.14) στον κατάλογο των επιλέξιμων τομέων για αντιστάθμιση του έμμεσου κόστους για το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών της ΕΕ (ΣΕΔΕ). Αυτό θα επιτρέψει στα κράτη μέλη, μέσω εθνικών καθεστώτων κρατικών ενισχύσεων, να στηρίξουν τους τομείς με τη μεγαλύτερη ένταση ηλεκτρικής ενέργειας που αντιμετωπίζουν αυξήσεις του κόστους της ηλεκτρικής ενέργειας που προκύπτουν από το ΣΕΔΕ της ΕΕ. Πολλοί κατάντη τομείς και αξιακές αλυσίδες εξαρτώνται από αυτούς τους τύπους ανάντη οργανικών χημικών ουσιών.

3.4.

Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή και στα κράτη μέλη να υιοθετήσουν μια ολοκληρωμένη ενεργειακή στρατηγική για την ενίσχυση της βιομηχανικής ανταγωνιστικότητας με:

—	διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας μέσω αυξημένων επενδύσεων σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και πυρηνική ενέργεια για τη μείωση της εξάρτησης από ακριβά ορυκτά καύσιμα·

—

διασφάλιση ανταγωνιστικού εφοδιασμού με αέριο μέσω της ενίσχυσης των υποδομών υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ) και της προώθησης στρατηγικών εμπορικών εταιρικών σχέσεων για τη διασφάλιση σταθερής και οικονομικά προσιτής πρόσβασης, λαμβανομένης παράλληλα υπόψη της πολυπλοκότητας και της ευαισθησίας των διασυνδεδεμένων βιομηχανικών διεργασιών·

—	βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης στις βιομηχανικές δραστηριότητες με συμβολή στον εκσυγχρονισμό των εγκαταστάσεων μέσω προηγμένων τεχνολογιών εξοικονόμησης ενέργειας και συστημάτων ανάκτησης απορριπτόμενης θερμότητας·

—	ενθάρρυνση των μακροπρόθεσμων ενεργειακών συμβάσεων, συμπεριλαμβανομένων των συμβάσεων αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας (ΣΑΗΕ) και των συμβάσεων επί διαφοράς, για την εξασφάλιση σταθερότητας και προβλεψιμότητας των τιμών για τις ενεργοβόρες βιομηχανίες· και με τη

—	θέσπιση στοχευμένων μέτρων για τις δημόσιες συμβάσεις και πιο ευέλικτων κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις, οι οποίοι είναι υψίστης σημασίας για τη μείωση των τιμών και τη στήριξη της βιομηχανικής ανταγωνιστικότητας.

4. Κανονιστικό περιβάλλον

4.1.

Το κανονιστικό κόστος αποτελεί έναν ακόμη παράγοντα που επηρεάζει την ανταγωνιστικότητα της χημικής βιομηχανίας της ΕΕ. Σύμφωνα με εκτίμηση κόστους που διενεργήθηκε το 2016 για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η ετήσια επιβάρυνση των εταιρειών χημικών προϊόντων της ΕΕ μεταξύ 2004 και 2014 ανήλθε σε 10 δισ. ευρώ. Σήμερα, το κανονιστικό κόστος εκτιμάται στο 12-13 % της συνολικής προστιθέμενης αξίας του κλάδου (7). Λόγω των διασυνδεδεμένων αξιακών αλυσίδων του τομέα, το κόστος αυτό επηρεάζει επίσης πολλές κατάντη βιομηχανίες.

4.2.

Για την παροχή κινήτρων για μελλοντικές επενδύσεις στις αξιακές αλυσίδες χημικών προϊόντων, είναι σημαντικό να μειωθούν οι διοικητικές επιβαρύνσεις. Η ΕΟΚΕ ζητεί να απλουστευθούν και να επιταχυνθούν οι διαδικασίες αδειοδότησης για νέα χημικά προϊόντα και βιώσιμα υλικά προκειμένου να τονωθούν οι επενδύσεις στην έρευνα και την ανάπτυξη.

4.3.

Στο πλαίσιο της συμφωνίας για καθαρή βιομηχανία, μια δέσμη μέτρων για τη χημική βιομηχανία, η οποία πρόκειται να εγκριθεί στα τέλη του 2025, θα περιλαμβάνει στοχευμένη αναθεώρηση του κανονισμού REACH και πρωτοβουλίες για την τόνωση της ανταγωνιστικότητας και του εκσυγχρονισμού του τομέα, καθώς και για τη στήριξη της παραγωγής και της καινοτομίας στην Ευρώπη. Η Πρόεδρος von der Leyen θα συγκαλέσει επίσης στρατηγικό διάλογο για το μέλλον της χημικής βιομηχανίας στην Ευρώπη, μετά τους στρατηγικούς διαλόγους που διοργανώθηκαν με τους κλάδους της αυτοκινητοβιομηχανίας και της χαλυβουργίας.

4.4.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να απλουστεύσει πραγματικά τον κανονισμό REACH (μειώνοντας την πολυπλοκότητα), να ενισχύσει την εφαρμογή του και να μειώσει το κόστος και την αβεβαιότητα, ιδίως για τις ΜμΕ. Ένα πιο προβλέψιμο κανονιστικό πλαίσιο είναι απαραίτητο για την ενθάρρυνση των επενδύσεων και την ενίσχυση της βιομηχανικής βάσης και της στρατηγικής ανθεκτικότητας της ΕΕ, με παράλληλη διαφύλαξη αφενός της ανθρώπινης υγείας και, αφετέρου, του περιβάλλοντος, καθώς και για τη συνέχιση της αναζήτησης υποκατάστατων για επικίνδυνα προϊόντα.

4.5.

Θα πρέπει επίσης να δρομολογηθεί μια γενική («omnibus») πρόταση για ζητήματα πολιτικής για τα χημικά προϊόντα, εκτός του REACH, με στόχο την εφαρμογή διορθωτικών μέτρων που βασίζονται σε στόχους καθαρής βιομηχανικής πολιτικής. Θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στη νέα νομοθεσία η οποία να συνοδεύεται από ολοκληρωμένη εκτίμηση επιπτώσεων, συμπεριλαμβανομένου ελέγχου της ανταγωνιστικότητας.

4.6.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να εντατικοποιήσουν τις προσπάθειες για την επιβολή των υφιστάμενων κανονισμών της ΕΕ για το περιβάλλον και την ασφάλεια των χημικών προϊόντων, εστιάζοντας στις εισαγωγές τόσο χημικών προϊόντων όσο και αγαθών, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που πωλούνται σε διαδικτυακές αγορές.

5. Έρευνα και καινοτομία

5.1.

Η χημική βιομηχανία της ΕΕ κατέχει ηγετική θέση στον τομέα της καινοτομίας, με ένα από τα υψηλότερα ποσοστά αιτήσεων και επιχορηγήσεων για διπλώματα ευρεσιτεχνίας για χημικά προϊόντα, στο ίδιο επίπεδο με τις ΗΠΑ. Οι εταιρείες χημικών προϊόντων επενδύουν περίπου το 6 % της προστιθέμενης αξίας τους σε έρευνα και ανάπτυξη ετησίως, το οποίο συνιστά το υψηλότερο ποσοστό παγκοσμίως. Η ΕΕ είναι πρωτοπόρος στην παραγωγή βιοαποδομήσιμων και ανακυκλωμένων πλαστικών. Οι εταιρείες χημικών προϊόντων της ΕΕ βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της ανάπτυξης καινοτόμων λύσεων χημικής ανακύκλωσης.

5.2.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να διασφαλίσει την επαρκή εκπροσώπηση της χημικής βιομηχανίας, τόσο σε ένα ειδικό ταμείο όσο και σε προσκλήσεις χρηματοδότησης της έρευνας και της καινοτομίας. Ζητεί επίσης τη δημιουργία «μονοαπευθυντικής θυρίδας» για τις εταιρείες χημικών προϊόντων, με σκοπό την απλούστευση των χρηματοδοτικών μέσων έρευνας και καινοτομίας και την επιτάχυνση της διαδικασίας αξιολόγησης, με ιδιαίτερη έμφαση στην ελαχιστοποίηση των κινδύνων και την επέκταση των έργων για εμπορική εκμετάλλευση.

5.3.

Για τη στήριξη του πράσινου και του ψηφιακού μετασχηματισμού της χημικής βιομηχανίας, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να παράσχει στοχευμένη χρηματοδότηση και στήριξη για:

—	νέες χημικές διεργασίες, χημεία υδρογόνου και προηγμένες τεχνολογίες ανακύκλωσης, καθώς και τεχνολογίες επαναχρησιμοποίησης και επεξεργασίας των υδάτων·

—	συνεργασία μεταξύ εταιρειών χημικών προϊόντων, νεοφυών επιχειρήσεων τεχνολογίας και ερευνητικών ιδρυμάτων με στόχο την επιτάχυνση της καινοτομίας και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας·

—	τα ενδιάμεσα στάδια της αλυσίδας καινοτομίας, ιδίως τα στάδια «από το εργαστήριο στην παραγωγή», όπου η ΕΕ υστερεί σε σχέση με τους ανταγωνιστές της·

—	την υιοθέτηση της τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ), των μαζικών δεδομένων και της ρομποτικής στον τομέα της μεταποίησης για τη βελτίωση της αποδοτικότητας, τη μείωση του χρόνου διακοπής της λειτουργίας και τη βελτιστοποίηση των διαδικασιών παραγωγής· και

—	ανάπτυξη συστημάτων υλικοτεχνικής υποστήριξης και παρακολούθησης της απογραφής για την ελαχιστοποίηση των ελλείψεων, των καθυστερήσεων και των ανεπαρκειών στην αλυσίδα εφοδιασμού.

6. Πρόσβαση σε πρώτες ύλες

6.1.

Η χημική βιομηχανία της ΕΕ χρειάζεται πρόσβαση σε ανταγωνιστικές τιμές πρώτων υλών και σε εναλλακτικές πρώτες ύλες, όπως η βιομάζα, τα απόβλητα και το διοξείδιο του άνθρακα. Για την ενίσχυση της ασφάλειας των πρώτων υλών της ΕΕ, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να επεκτείνουν τις ανανεώσιμες και κυκλικές πρώτες ύλες με βάση τον άνθρακα, συμπεριλαμβάνοντας την ανάπτυξη και την ταχεία αδειοδότηση προηγμένων τεχνολογιών χημικής ανακύκλωσης και δημιουργώντας μια κυκλική στρατηγική για τον άνθρακα, η οποία θα παρέχει κίνητρα για δέσμευση και χρήση άνθρακα, καθώς και τη χρήση πρώτων υλών βιολογικής προέλευσης και προηγμένων υλικών.

6.2.

Η ΕΟΚΕ καλεί επειγόντως την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αποσαφηνίσει την κυκλικότητα θεσπίζοντας λογιστικούς κανόνες ισοζυγίου μάζας για τον υπολογισμό του χημικώς ανακυκλωμένου περιεχομένου στα πλαστικά, σε συνδυασμό με την εκτελεστική πράξη της οδηγίας για τα πλαστικά μίας χρήσης. Η σαφήνεια αυτή θα καταστήσει δυνατές τις επενδύσεις σε τεχνολογίες ανακύκλωσης, θα προωθήσει νέες αξιακές αλυσίδες για τη συλλογή, τη διαλογή και την ανακύκλωση πλαστικών αποβλήτων, θα στηρίξει τους στόχους της Πράσινης Συμφωνίας της ΕΕ και θα διασφαλίσει τη στρατηγική αυτονομία της ΕΕ.

6.3.

Ο τομέας των χημικών προϊόντων αποτελεί εξέχοντα εξαγωγικό κλάδο για την ΕΕ, συνεισφέροντας 35 δισ. ευρώ στο εμπορικό ισοζύγιο της μεταποιητικής βιομηχανίας το 2023. Μολονότι κατέλαβε την τέταρτη θέση το 2023, ιστορικά καταλαμβάνει τη δεύτερη και την τρίτη θέση, μετά τους κλάδους των μηχανημάτων και των μεταφορών (αεροσκάφη και άμυνα) και τα φαρμακευτικά προϊόντα. Τα πολυμερή και τα ενδιάμεσα προϊόντα, καθώς και τα κατάντη συστατικά, έχουν θετικό αντίκτυπο στο εμπορικό ισοζύγιο. Ωστόσο, το ανάντη τμήμα έντασης ενέργειας παραμένει καθαρός εισαγωγέας.

6.4.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να προωθήσει ισότιμους όρους ανταγωνισμού για τον τομέα των χημικών προϊόντων μέσω αποτελεσματικών παγκόσμιων εμπορικών συμφωνιών και ενισχυμένων μέσων εμπορικής άμυνας, με τη συντόμευση των χρονοδιαγραμμάτων των ερευνών και τη χρήση αυτεπάγγελτων διαδικασιών. Οι εξαγγελθείσες εταιρικές σχέσεις καθαρού εμπορίου και επενδύσεων θα πρέπει να συμπληρώνουν τις συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών.

7. Δεξιότητες

7.1.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να διασφαλιστούν διαδικασίες λήψης αποφάσεων χωρίς αποκλεισμούς στις οποίες θα συμμετέχουν εκπρόσωποι του κλάδου, εργαζόμενοι και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Αυτό θα πρέπει να συνοδεύεται από μηχανισμούς για την τακτική αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των εφαρμοζόμενων μέτρων και την προσαρμογή των πολιτικών, ανάλογα με τις ανάγκες, διασφαλίζοντας ότι η πράσινη και η ψηφιακή μετάβαση του τομέα είναι δίκαιες και χωρίς αποκλεισμούς, ενώ ο κοινωνικός διάλογος και οι συλλογικές διαπραγματεύσεις διαδραματίζουν καίριο ρόλο.

7.2.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εντοπίσει —σε συνεργασία με τη βιομηχανία, τις συνδικαλιστικές οργανώσεις και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη— τα κενά μεταξύ των σημερινών και των μελλοντικών αναγκών του κλάδου σε δεξιότητες και των υφιστάμενων προγραμμάτων πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Αυτό αναμένεται να οδηγήσει στην ανάπτυξη νέων προγραμμάτων σπουδών και προγραμμάτων κατάρτισης, ιδίως στον ψηφιακό τομέα και στον τομέα της πληροφορικής (ΤΠ), καθώς και για την έρευνα και την καινοτομία, την παραγωγή, την εφοδιαστική, τη χημική ασφάλεια και τη ρύθμιση των χημικών προϊόντων. Τα προγράμματα μαθητείας θα πρέπει επίσης να προωθηθούν για την αντιμετώπιση των ελλείψεων δεξιοτήτων και της έλλειψης ελκυστικότητας του τομέα. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ συνιστά την αναθεώρηση των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις, με στόχο να αυξηθούν τα κίνητρα για τις εταιρείες ώστε να επενδύουν σε προγράμματα κατάρτισης.

7.3.

Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να δώσει προτεραιότητα στην ανάπτυξη ειδικευμένου εργατικού δυναμικού, ενισχύοντας επίσης τα προγράμματα εκπαίδευσης, επαγγελματικής κατάρτισης και επανειδίκευσης στους κλάδους STEM (θετικές επιστήμες, τεχνολογία, μηχανική και μαθηματικά), με σκοπό την προετοιμασία των εργαζομένων για τις αναδυόμενες τεχνολογίες. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ ζητεί τη θέσπιση ενός μηχανισμού SURE 2.0 για τη στήριξη των εργαζομένων και όσων βρίσκονται σε διαδικασία αναδιάρθρωσης στο πλαίσιο της διττής μετάβασης.

8. Στρατηγική αυτονομία και παγκόσμια ανταγωνιστικότητα

8.1.

Η ΕΟΚΕ καλεί τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να στηρίξουν τη στρατηγική αυτονομία και ετοιμότητα και να ενισχύσουν την παγκόσμια ανταγωνιστικότητα της χημικής βιομηχανίας της ΕΕ, αναπτύσσοντας μια συνεκτική στρατηγική που ευθυγραμμίζει τις πολιτικές για τη βιομηχανία, την ενέργεια, τα ύδατα και το περιβάλλον. Η στρατηγική αυτή πρέπει να διασφαλίζει άφθονη και οικονομικά προσιτή ενέργεια, πρόσβαση σε κρίσιμες πρώτες ύλες, ακεραιότητα της αξιακής αλυσίδας και στήριξη της εγχώριας ανακύκλωσης και κυκλικότητας. Η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης την έγκριση ειδικής ενωσιακής πράξης για τα χημικά προϊόντα κρίσιμης σημασίας και τη δημιουργία μιας αντίστοιχης συμμαχίας, με έμφαση στην ανθεκτικότητα ολόκληρης της χημικής βιομηχανίας της ΕΕ, προκειμένου να ενισχυθεί η παραγωγική ικανότητα και να μειωθεί η εξάρτηση από τις εισαγωγές από τρίτες χώρες.

8.2.

Η ΕΕ θα πρέπει, το συντομότερο δυνατόν, να εφαρμόσει τη συμφωνία για καθαρή βιομηχανία και να στηρίξει τις επιχειρήσεις και τη μεταποίηση στην Ευρώπη, εξισορροπώντας παράλληλα την ανταγωνιστικότητα, την καινοτομία και την ανθεκτικότητα. Τόσο οι ΜμΕ όσο και οι μεγάλες εταιρείες χρειάζονται κανονιστικές προσαρμογές που μεγιστοποιούν τον αντίκτυπο και τις βοηθούν να σταθούν με επιτυχία απέναντι στον παγκόσμιο ανταγωνισμό. Η ΕΕ πρέπει να υιοθετήσει μια προσέγγιση που θα βασίζεται περισσότερο στην παροχή κινήτρων και θα αντιμετωπίζει τους περιορισμούς της βιομηχανίας (χρόνος, κεφάλαιο, ανθρώπινοι πόροι) και θα στηρίζει βασικές τεχνολογίες, όπως η χημική ανακύκλωση και η δέσμευση, χρήση και αποθήκευση διοξειδίου του άνθρακα. Η ΕΟΚΕ συνιστά την εφαρμογή πιστώσεων φόρου, επιχορηγήσεων και επιδοτήσεων σε εταιρείες της χημικής βιομηχανίας που επενδύουν σε καθαρές τεχνολογίες, βιώσιμες πρακτικές, πράσινη χημεία και αυτοματοποίηση, με σκοπό τη στήριξη της μετάβασής τους σε πιο βιώσιμες και καινοτόμες δραστηριότητες.

8.3.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εξετάσει προσεκτικά την πολυπλοκότητα και τις μεγάλες αξιακές αλυσίδες της χημικής βιομηχανίας κατά την επέκταση του πεδίου εφαρμογής του ΜΣΠΑ. Οι αξιακές αλυσίδες της χημικής βιομηχανίας είναι σύνθετες και αλληλένδετες και περιλαμβάνουν όλους τους τομείς της οικονομίας. Ένας ΜΣΠΑ που θα καλύπτει μόνο το ανάντη τμήμα (βασικά υλικά) μιας αξιακής αλυσίδας, όπως προτείνεται για τους τομείς που καλύπτονται από τον κανονισμό ΜΣΠΑ, θα μπορούσε να παρακαμφθεί με την εισαγωγή κατάντη προϊόντων, τον κίνδυνο διαρροής άνθρακα και την υπονόμευση όχι μόνο της ενωσιακής ανάντη παραγωγής χημικών προϊόντων, αλλά τελικά και ολόκληρης της αξιακής αλυσίδας.

8.4.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να θεσπίσει αποτελεσματικά μέτρα από την πλευρά της ζήτησης για τη χημική βιομηχανία, προκειμένου να αναδειχθούν τα οικονομικά πλεονεκτήματα της απανθρακοποίησης στην ΕΕ και να καταστούν επενδυτικά ελκυστικά τα έργα κυκλικότητας. Τα εν λόγω μέτρα «έλξης» θα πρέπει να προσαρμοστούν στην πολυπλοκότητα ενός κλάδου που εξυπηρετεί διάφορες αξιακές αλυσίδες, η καθεμία με τους δικούς της παράγοντες αγοράς.

8.5.

Η ΕΟΚΕ καλεί επίσης την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εφαρμόσει αποτελεσματικά την πράξη για τη βιομηχανία των μηδενικών καθαρών εκπομπών και το παράγωγο δίκαιο της. Για κάθε υποκατηγορία τεχνολογιών μηδενικών καθαρών εκπομπών, θα πρέπει να προσδιορίζεται επαρκώς λεπτομερής κατάλογος τελικών προϊόντων, κατασκευαστικών στοιχείων και βασικών χημικών υλικών. Αυτό μπορεί να εξασφαλίσει την αναγκαία σαφήνεια και βεβαιότητα στους παραγωγούς χημικών προϊόντων της ΕΕ. Τα εν λόγω προϊόντα και κατασκευαστικά στοιχεία βασίζονται σε σύνθετες ροές ανάντη υλικών από αλυσίδες αξίας της μεταποιητικής βιομηχανίας.

Βρυξέλλες, 5 Ιουνίου 2025.

Ο Πρόεδρος

της Συμβουλευτικής Επιτροπής Βιομηχανικών Μεταλλαγών

Pietro Francesco DE LOTTO

(1) Κανονισμός (ΕΕ) 2024/1735 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Ιουνίου 2024, σχετικά με τη θέσπιση πλαισίου μέτρων για την ενίσχυση του οικοσυστήματος παραγωγής τεχνολογιών μηδενικών καθαρών εκπομπών της Ευρώπης και την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2018/1724 (EE L, 2024/1735, 28.6.2024, ELI: http://data.europa.eu/eli/reg/2024/1735/oj).

(2) The Competitiveness of the European Chemical Industry (Η ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής χημικής βιομηχανίας): https://cefic.org/app/uploads/2025/05/Cefic-Advancy-study-The-Competitiveness-of-the-European-Chemical-Industry.pdf.

(3) https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/ip_25_340.

(4) The Future of European Competitiveness (Το μέλλον της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας): https://commission.europa.eu/topics/eu-competitiveness/draghi-report_en.

(5) The Antwerp Declaration for a European Industrial Deal (Η διακήρυξη της Αμβέρσας για μια Ευρωπαϊκή Βιομηχανική Συμφωνία): https://cefic.org/app/uploads/2025/05/Cefic-Advancy-study-The-Competitiveness-of-the-European-Chemical-Industry.pdf.

(6) The Competitiveness of the European Chemical Industry (Η ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής χημικής βιομηχανίας): https://cefic.org/app/uploads/2025/05/Cefic-Advancy-study-The-Competitiveness-of-the-European-Chemical-Industry.pdf.

(7) The Competitiveness of the European Chemical Industry (Η ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής χημικής βιομηχανίας): https://cefic.org/app/uploads/2025/05/Cefic-Advancy-study-The-Competitiveness-of-the-European-Chemical-Industry.pdf.