Ψήφισμα της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Συμβολή στο πρόγραμμα εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2023»

(2022/C 443/01)

Εισηγητές:

η κ. Mariya MINCHEVA ο κ. Stefano PALMIERI η κ. Kinga JOÓ

Νομική βάση	Άρθρο 52 παράγραφος 4, του Εσωτερικού Κανονισμού
Υιοθετήθηκε από την Ολομέλεια	14.7.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	571
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	196/0/0

1.   Εισαγωγή

1.1.

Τόσο η πανδημία όσο και ο πόλεμος στην Ουκρανία κατέδειξαν ότι είναι ζωτικής σημασίας η ΕΕ να είναι καλά προετοιμασμένη για απρόβλεπτες εξελίξεις. Αυτό αναδεικνύει τον ρόλο των δραστηριοτήτων ανάλυσης προοπτικών στον εντοπισμό τυχόν αδύναμων σημείων και στην περιγραφή διαφόρων σεναρίων και, ως εκ τούτου, στην προετοιμασία του εδάφους προκειμένου οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής της ΕΕ, οι κοινωνικοί εταίροι και άλλοι φορείς της κοινωνίας των πολιτών να βελτιώσουν την ανθεκτικότητα, να αντιμετωπίσουν τους κινδύνους και να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) προτρέπει οι δραστηριότητες στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών να δώσουν ιδιαίτερη έμφαση στις γεωπολιτικές εξελίξεις, όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και πέραν αυτής (1), συμπεριλαμβανομένων των επιπτώσεών τους στην ασφάλεια, το εμπόριο, τους πρόσφυγες και την ένταξή τους στις κοινωνίες υποδοχής τους.

1.2.

Η πανδημία και ο πόλεμος ανέδειξαν και πάλι τη δύναμη και τη σημασία της κοινωνίας των πολιτών και των θεσμών της στην καταπολέμηση των συνεπειών των κρίσεων και στη συνδρομή των ανθρώπων. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να αναγνωρίσει περισσότερο τη σημασία της κοινωνίας των πολιτών και των θεσμών της, προσδίδοντάς τους εξέχουσα θέση στην πολιτική της ΕΕ.

1.3.

Η παγκόσμια ισχύς της ΕΕ προέρχεται από τις ευρωπαϊκές αξίες της που βασίζονται στη δημοκρατία, στο κράτος δικαίου και στο οικονομικό και κοινωνικό μοντέλο της. Οι διαδοχικοί κλυδωνισμοί καταδεικνύουν τη σημασία της οικοδόμησης μιας πιο ανθεκτικής ευρωπαϊκής οικονομίας και την άμβλυνση των δευτερογενών επιπτώσεων διαφόρων κρίσεων (πληθωρισμός, αυξήσεις των τιμών της ενέργειας και των πρώτων υλών και ελλείψεις εφοδιασμού, διαταραχές της αλυσίδας εφοδιασμού). Η Ευρώπη πρέπει να μειώσει τις εξαρτήσεις και την έκθεσή της σε αναξιόπιστους προμηθευτές, αλλά ταυτόχρονα να δημιουργήσει συνασπισμούς με ομοϊδεάτες εταίρους και να διαφοροποιήσει τις πηγές εφοδιασμού της.

1.4.

Εκτός από την ενέργεια, η Ρωσία και η Ουκρανία παίζουν σημαντικό ρόλο στις εισαγωγές μετάλλων της ΕΕ, οι οποίες είναι ζωτικής σημασίας για διάφορους στρατηγικούς κλάδους (2). Και οι δύο χώρες είναι σημαντικοί εξαγωγείς διαφόρων γεωργικών προϊόντων, όπως οι σπόροι και οι ελαιούχοι σπόροι. Η διακοπή των εξαγωγών από τις χώρες αυτές έχει ήδη οδηγήσει σε τεράστιες παγκόσμιες αυξήσεις των τιμών των βασικών γεωργικών προϊόντων. Οι επιπτώσεις γίνονται αισθητές ιδίως στις φτωχότερες χώρες και αυτοί που θα πληγούν περισσότερο είναι οι φτωχότεροι. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την έκκλησή της να επιταχυνθεί η ανάπτυξη μιας στρατηγικής και τεχνολογικής αυτονομίας για την Ευρώπη και επισημαίνει εκ νέου την ανάγκη περιορισμού της εξάρτησής μας από την ενέργεια, τις πρώτες ύλες κρίσιμης σημασίας και τα τρόφιμα (3).

1.5.

Προκειμένου να αποφευχθούν οι δραστικές οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες, η ενεργειακή πολιτική της ΕΕ πρέπει να είναι ρεαλιστική και να συμβάλλει στην οικοδόμηση της Ενεργειακής Ένωσης και στην επίτευξη των στόχων για το κλίμα, χωρίς να επιβαρύνει περαιτέρω τους ευάλωτους καταναλωτές και τους εργαζομένους και χωρίς να υπονομεύεται η ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων. Η ΕΕ πρέπει να εργαστεί για την επίτευξη των φιλόδοξων στόχων της για το κλίμα, διασφαλίζοντας παράλληλα τη σταθερότητα και την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού σε κόστος οικονομικά προσιτό για τις επιχειρήσεις και τους πολίτες.

1.6.

Οι ευρωπαϊκές κοινωνίες έχουν ήδη πληγεί σοβαρά από την πανδημία και η κρίση αυτή είναι ακόμη ένας τεράστιος κλυδωνισμός που γίνεται κυρίως αισθητός από τους πλέον ευάλωτους στις κοινωνίες μας. Η αλληλεγγύη και η κοινωνική σύγκλιση πρέπει επίσης να αποτελέσουν κατευθυντήριες γραμμές για τις μελλοντικές πολιτικές της ΕΕ: η ανταπόκριση στον πόλεμο στην Ουκρανία θα έχει επιπτώσεις για όλους και πρέπει να διασφαλίσουμε ότι οι επιβαρύνσεις αυτές κατανέμονται με δίκαιο τρόπο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα μπορούσε να συνεχίσει περαιτέρω συζητήσεις με τα κράτη μέλη σχετικά με πιθανά μακροπρόθεσμα εργαλεία, π.χ. συστήματα αντασφάλισης ανεργίας, για την αντιμετώπιση συστημικών προβλημάτων που μόνο επιδεινώθηκαν από τη συνεχιζόμενη κρίση. Τα αποτελέσματα και η πιθανή περαιτέρω χρήση του μηχανισμού SURE θα πρέπει να διερευνηθούν και να συζητηθούν επίσης με τους κοινωνικούς εταίρους.

1.7.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διατηρήσει τη βελτίωση της νομοθεσίας ως προτεραιότητα και καλεί την Επιτροπή και τους Ευρωπαίους νομοθέτες να εμβαθύνουν και να προωθήσουν με συνέπεια το σύστημα για τη βελτίωση της νομοθεσίας της ΕΕ σε όλες τις πτυχές του και να χρησιμοποιήσουν συστηματικά τα εργαλεία και τις κατευθυντήριες γραμμές για τη βελτίωση της νομοθεσίας στο πλαίσιο του έργου τους. Για τον σκοπό αυτόν, η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Επιτροπή να συνεχίσει να προωθεί τις αρχές και τα εργαλεία για τη βελτίωση της νομοθεσίας σε όλες τις υπηρεσίες της.

1.8.

Η προσέγγιση της αειφόρου ανάπτυξης θα πρέπει να υιοθετηθεί ως πρωταρχικός και αναπόσπαστος στόχος όλων των πολιτικών, προγραμμάτων και μέτρων. Για την τόνωση της ανάκαμψης από τις κρίσεις, η Επιτροπή και τα κράτη μέλη θα πρέπει να προσδιορίσουν και να επιδιώξουν πολιτικές και πρωτοβουλίες που αποφέρουν ταυτόχρονα οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη, δηλαδή να ενισχύσουν το επιχειρηματικό περιβάλλον, να βελτιώσουν τις συνθήκες εργασίας και διαβίωσης και να διευκολύνουν τη μετάβαση προς μια κλιματικά ουδέτερη και κυκλική οικονομία.

1.9.

Η ανάκαμψη και η ανθεκτικότητα της ΕΕ όσον αφορά τις κρίσεις εξαρτάται εγγενώς από την βιώσιμη ανάπτυξη, την κοινωνική σύγκλιση, το ευνοϊκό επιχειρηματικό περιβάλλον και τη θετική εξέλιξη της απασχόλησης και των συνθηκών απασχόλησης, στο πλαίσιο των προϋποθέσεων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων και του σχεδίου δράσης του και των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης. Όλα τα μέτρα πολιτικής που λαμβάνονται πρέπει να επιδιώκουν την προώθηση των βιώσιμων επιχειρήσεων, της επιχειρηματικότητας και της δημιουργίας θέσεων εργασίας, καθώς και τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας και διαβίωσης.

1.10.

Παρά τα επείγοντα προβλήματα, είναι ζωτικής σημασίας να μην παραβλεφθούν οι θεμελιώδεις αρχές της ΕΕ, όπως η αποτελεσματική υλοποίηση της ενιαίας αγοράς, ούτε οι μακροπρόθεσμες ανάγκες, όπως η κλιματική ουδετερότητα έως το 2050, και η καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, προκειμένου να διασφαλιστεί ένα επιτυχημένο μέλλον για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή θα πρέπει να συνεχίσει να διευκολύνει και να ενθαρρύνει τις επενδύσεις στην έρευνα και την καινοτομία, λαμβάνοντας δεόντως υπόψη τις αυξανόμενες ανάγκες για την εξεύρεση λύσεων για τη βελτίωση της ανθεκτικότητας έναντι των γεωοικονομικών, κοινωνικών, υγειονομικών και περιβαλλοντικών κινδύνων.

1.11.

Εκτός από την ενίσχυση της εσωτερικής αγοράς και τη μείωση των κρίσιμων εξαρτήσεων, η επίτευξη ισχυρότερης θέσης στον κόσμο απαιτεί επίσης επιτυχία των εξαγωγών. Η Επιτροπή θα πρέπει να διερευνήσει τρόπους αύξησης της ανταγωνιστικότητας των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων εν γένει και, ειδικότερα, να διευκολύνει την ενίσχυση της θέσης των εταιρειών της ΕΕ στις παγκόσμιες αγορές τεχνολογιών, προϊόντων και λύσεων που ανταποκρίνονται στις παγκόσμιες κυρίαρχες τάσεις και προκλήσεις, όπως η κλιματική αλλαγή. Πρέπει επίσης να ενισχύσει την ικανότητα του τομέα της υγείας, όσον αφορά τη βελτίωση της έρευνας και των μεθοδολογιών διαχείρισης των αυξανόμενων απαιτήσεων περίθαλψης, καθώς και για περιπτώσεις μελλοντικών πανδημιών. Αυτό πρέπει να περιλαμβάνει τη στήριξη της ανάπτυξης και της διεθνούς προώθησης προτύπων από ευρωπαϊκές επιχειρήσεις και φορείς καινοτομίας, διότι τα πρότυπα δημιουργούν αγορές.

1.12.

Η επίτευξη ισχυρότερου παγκόσμιου ρόλου για την ΕΕ απαιτεί σθεναρή ενότητα και κοινές προσπάθειες των κρατών μελών. Η Επιτροπή θα πρέπει να αξιοποιήσει την ενότητα που επιτεύχθηκε κατά τη διάρκεια των κρίσεων και να βρει τρόπους για την ενίσχυση της ανάκαμψης και της μακροπρόθεσμης ανταγωνιστικότητας της ΕΕ και της ευημερίας των πολιτών κατά τρόπο που να εξαρτάται όλο και περισσότερο από την καινοτομία και τις δεξιότητες και όχι από τις κρατικές ενισχύσεις ή τα εμπόδια στο εμπόριο και τη συνεργασία. Στις σχέσεις της με τον υπόλοιπο κόσμο, η Ένωση θα πρέπει να συνεχίσει να συμβάλλει στην εξάλειψη της φτώχειας και στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

2.   Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία

2.1.

Η ΕΟΚΕ έχει υποστηρίξει την υλοποίηση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και έχει επισημάνει ότι πρέπει να πραγματοποιηθεί με κοινωνικά δίκαιο τρόπο, υπό τις προϋποθέσεις διασφάλισης της ευρωπαϊκής επισιτιστικής ασφάλειας, καθώς και της ασφάλειας του ενεργειακού εφοδιασμού σε προσιτές τιμές. Αυτό ισχύει, μεταξύ άλλων, για τη δέσμη μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 %, η οποία θα έχει άνισο αντίκτυπο σε τομείς, επιχειρήσεις, περιφέρειες, κοινότητες και άτομα σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η ΕΟΚΕ επιμένει ότι η ενεργός συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και των σχετικών οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών είναι σημαντική τόσο στο στάδιο του σχεδιασμού όσο και στο στάδιο της υλοποίησης. Είναι ζωτικής σημασίας να υποστηριχθούν οι πολίτες και οι ομάδες ενδιαφερομένων μερών στην κινητοποίησή τους προκειμένου να συμμετάσχουν ενεργά στη μετάβαση σε μια κοινωνία χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών.

2.2.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι πρωτοβουλίες που σχετίζονται με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία πρέπει να είναι συμπληρωματικές και αλληλοενισχυόμενες σε όλους τους τομείς του κλίματος, της ενέργειας, των μεταφορών, των κτιρίων, της βιομηχανίας, της δασοκομίας και των συστημάτων τροφίμων, ώστε να επιτευχθεί μια ανταγωνιστική, δίκαιη, κλιματικά ουδέτερη και κυκλική οικονομία της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης να βελτιωθεί η συμπληρωματικότητα μεταξύ της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης.

2.3.

Για την παρακολούθηση της προόδου όσον αφορά τη μετάβαση σε οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά βιώσιμη ανάπτυξη σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, η ΕΟΚΕ ζητεί την ανάπτυξη ενός συνόλου κατάλληλων δεικτών «πέραν του ΑΕΠ». Ένας συνοπτικός πίνακας αποτελεσμάτων «πέραν του ΑΕΠ» θα πρέπει να σχεδιαστεί και να ενσωματωθεί στον πίνακα αποτελεσμάτων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και στην ευρωπαϊκή διαδικασία οικονομικής διακυβέρνησης. Πρέπει επίσης να συμβάλει στη χάραξη πολιτικής, να βελτιώσει την επικοινωνία και να προωθήσει τον καθορισμό στόχων.

2.4.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τον στόχο της ευρωπαϊκής ταξινομίας για τις βιώσιμες δραστηριότητες («ταξινομία της ΕΕ») να κατευθύνει τις επενδύσεις σε βιώσιμα έργα και δραστηριότητες. Για τον σκοπό αυτό, η Επιτροπή έχει καταρτίσει σύνολο κανόνων για τον προσδιορισμό των περιβαλλοντικών (πράσινων) επενδύσεων. Η ΕΟΚΕ ζητεί την ανάπτυξη της ταξινομίας κατά τρόπο που να λαμβάνει υπόψη τις κοινωνικές ανάγκες, όπως η ασφάλεια του εφοδιασμού με ενέργεια και βασικές πρώτες ύλες και βασικά προϊόντα, και να εστιάζει περισσότερο σε πτυχές κοινωνικής βιωσιμότητας, όπως τα εργασιακά και ανθρώπινα δικαιώματα, με παράλληλο σεβασμό των αρμοδιοτήτων των κρατών μελών και των διαφόρων συστημάτων εργασιακών σχέσεων και της σκοπιμότητας μιας αντικειμενικής αξιολόγησης στο πλαίσιο της πρόσβασης σε χρηματοδότηση. Από την αρχή, η ΕΟΚΕ υποστήριζε ότι η Πράσινη Συμφωνία μπορεί και θα είναι επιτυχής μόνο εάν αποτελεί επίσης κοινωνική συμφωνία. Όσον αφορά τις κοινωνικές πτυχές της ταξινομίας, η ΕΟΚΕ επεξεργάζεται επί του παρόντος γνωμοδότηση πρωτοβουλίας με θέμα «Κοινωνική ταξινομία: ζητούμενα και ευκαιρίες». Η ταξινομία θα πρέπει επίσης να χρησιμοποιείται στο πλαίσιο του προτύπου πράσινων ομολόγων της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντική την ευθυγράμμιση των ταξινομιών σε διεθνές επίπεδο στο πλαίσιο της Διεθνούς Πλατφόρμας για τη Βιώσιμη Χρηματοδότηση.

2.5.

Για την αντιμετώπιση των κοινωνικών και εργασιακών ανησυχιών της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να προτείνει πρόσθετα μέτρα πολιτικής για την ενίσχυση της κοινωνικής και εργασιακής διάστασης της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, σε συνδυασμό με πιο φιλόδοξους κοινωνικούς στόχους, σύμφωνα με τη Διακήρυξη του Πόρτο, τον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων και τις κατευθυντήριες γραμμές της ΔΟΕ για μια δίκαιη μετάβαση. Ειδικότερα, η ΕΟΚΕ καλεί τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να χαρτογραφήσουν και να αναλύσουν τον αντίκτυπο που θα έχει η πράσινη μετάβαση στην απασχόληση και τις δεξιότητες σε διάφορες χώρες, περιφέρειες και τομείς, συμπεριλαμβανομένων των υπεργολάβων και των μελλοντικών αξιακών αλυσίδων. Η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης να διασφαλιστεί ότι τα εθνικά σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα περιλαμβάνουν στρατηγικές δίκαιης μετάβασης. Επιπλέον, είναι σημαντικό να προβλεφθούν και να διαχειριστούν τις αλλαγές στον κόσμο της εργασίας, μεταξύ άλλων μέσω στοχευμένης στήριξης, όπως π.χ. της ενίσχυσης των αναγκαίων δεξιοτήτων, της διασφάλισης της κοινωνικής προστασίας και της συμμετοχής ολόκληρης της ενδιαφερόμενης κοινωνίας στη διαμόρφωση της μετάβασης, καθώς και μέσω πρόσθετων προτάσεων για την κινητοποίηση μαζικών δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων για τη στήριξη των μεταβάσεων και για τη σημαντική αύξηση του μεγέθους και του πεδίου εφαρμογής του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης για την αντιμετώπιση των προκλήσεων.

2.6.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να διασφαλιστεί ότι το κανονιστικό πλαίσιο της ΕΕ θα επιτρέψει στις επιχειρήσεις της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των ΜΜΕ, να καταστούν πρωτοπόροι στην πράσινη επιχειρηματικότητα, αποτρέποντας παράλληλα τον κίνδυνο μετατόπισης της παραγωγής και παρέχοντας προστασία από εισαγωγές με μεγαλύτερο αρνητικό περιβαλλοντικό αντίκτυπο. Αυτό ισχύει ιδίως για τις ενεργοβόρες βιομηχανίες. Η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης τη στήριξη των ΜΜΕ προκειμένου να κατανοήσουν καλύτερα και να διαχειριστούν τις αυξανόμενες κλιματικές και περιβαλλοντικές απαιτήσεις που τους αφορούν άμεσα και έμμεσα.

2.7.

Η ΕΟΚΕ ζητεί την ισχυρή στήριξη της καινοτομίας στον βιομηχανικό τομέα για την ανάπτυξη και την εφαρμογή πράσινων τεχνολογιών, υλικών, προϊόντων, διαδικασιών παραγωγής και επιχειρηματικών μοντέλων, διευκολύνοντας, για παράδειγμα, προγράμματα για το υδρογόνο, τους συσσωρευτές, τους ημιαγωγούς, τη δέσμευση και χρήση άνθρακα και τις πρακτικές κυκλικής οικονομίας σε διάφορους τομείς, όπως η συσκευασία.

2.8.

Προκειμένου να ενισχυθεί ο παγκόσμιος αντίκτυπος της ΕΕ, η ΕΕ θα πρέπει να παρέχει στις βιομηχανίες της ανταγωνιστικές συνθήκες για να δύνανται να αξιοποιήσουν τις εξαγωγικές ευκαιρίες που προσφέρει η παγκόσμια ζήτηση τεχνολογιών και λύσεων για το κλίμα και το περιβάλλον και, ως εκ τούτου, να αυξήσουν το «θετικό ανθρακικό αποτύπωμα» της ΕΕ.

2.9.

Οι βιομηχανικές συμμαχίες αποδεικνύονται πως είναι μια επιτυχημένη μέθοδο για την ανάπτυξη διασυνοριακών και μεγάλης κλίμακας βιομηχανικών έργων σε στρατηγικούς τομείς. Αυτές οι βιομηχανικές συμμαχίες, μαζί με τα σημαντικά έργα κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος είναι θεμελιώδους σημασίας για την ανάκαμψη και την προώθηση των ευρωπαϊκών προτύπων και βασικών τεχνολογιών, ιδίως σε τομείς όπου η αγορά καθαυτή δεν μπορεί να αποδώσει ή υφίσταται στρεβλώσεις.

2.10.

Η πρόοδος προς μια πραγματική Ενεργειακή Ένωση θα πρέπει να ενισχυθεί ώστε να διασφαλιστεί η ενεργειακή μετάβαση προς ένα οικονομικά προσιτό, ασφαλές, ανταγωνιστικό, προστατευμένο και βιώσιμο ενεργειακό σύστημα. Λαμβάνοντας υπόψη τις τρέχουσες προκλήσεις που προκαλεί ο πόλεμος Ρωσίας-Ουκρανίας, η Επιτροπή θα πρέπει να επικεντρωθεί σε μέτρα που αποφέρουν τα μεγαλύτερα οφέλη όσον αφορά το σύνολο των στόχων της Ενεργειακής Ένωσης και συμβάλλουν ταυτόχρονα στην αντιμετώπιση των έντονων προκλήσεων και στους μακροπρόθεσμους στόχους.

2.11.

Η κατάσταση στην Ουκρανία οδήγησε στην έκδοση της ανακοίνωσης REPpowerEU (4), την οποία, κατόπιν αιτήματος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ακολούθησε το σχέδιο δράσης REPowerEU με προτάσεις (5), οι οποίες εάν εφαρμοστούν ορθά θα συμβάλουν σημαντικά στην επιτάχυνση της ενεργειακής ανεξαρτησίας και βιωσιμότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο στόχος της ανεξαρτησίας από το ρωσικό φυσικό αέριο και από άλλα ορυκτά καύσιμα απαιτεί τόσο την επείγουσα διαφοροποίηση των προμηθευτών και των πηγών ενέργειας όσο και ενισχυμένη αλληλεγγύη και μακροπρόθεσμα μέτρα που προωθούν τη μετάβαση προς το ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα, λαμβάνοντας υπόψη τα χαρακτηριστικά των διαφόρων κρατών μελών και περιφερειών και τις διαθέσιμες εναλλακτικές πηγές. Ωστόσο, προκειμένου να εξασφαλιστεί η επιτυχία της διαδικασίας, πρέπει να κινητοποιηθούν επαρκείς ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις, αξιοποιώντας πλήρως, μεταξύ άλλων, τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και τα κονδύλια της πολιτικής συνοχής. Όπως έχει ήδη επισημανθεί (6), η μείωση της ζήτησης φυσικού αερίου από τη Ρωσία κατά δύο τρίτα έως τα τέλη του 2022 αποτελεί πρόκληση και θα σήμαινε, αφενός, κυρίως διαφοροποίηση του εφοδιασμού βραχυπρόθεσμα μέσω του υγροποιημένου φυσικού αερίου και του βιομεθανίου και, αφετέρου, μέσω της ενεργειακής απόδοσης και της επέκτασης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Θα πρέπει να αποφεύγεται ο εγκλωβισμός των υποδομών που δημιουργεί μελλοντικούς περιορισμούς σε ρεαλιστικές εναλλακτικές λύσεις και οι επενδύσεις θα πρέπει να επικεντρώνονται όσο το δυνατόν περισσότερο στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και στις υποστηρικτικές υποδομές. Οι κοινωνικοί εταίροι και η κοινωνία των πολιτών πρέπει να συμμετέχουν ενεργά σε αυτές τις προτάσεις πολιτικής προκειμένου να διασφαλιστεί η κοινωνική αποδοχή, η βιωσιμότητα και η επιτυχία τους. Επιπλέον, προκειμένου να αυξηθεί το επίπεδο ανταπόκρισης σε εξωτερικές κρίσεις, θα χρειαστεί μια μόνιμη δομή συντονισμού στο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

2.12.

Η περαιτέρω ολοκλήρωση της αγοράς ενέργειας της ΕΕ θα ενισχύσει σημαντικά την οικονομική προσιτότητα και την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού. Για τον σκοπό αυτό, απαιτείται επαρκής δυναμικότητα διασύνδεσης (7) και πρέπει να αναπτυχθούν αντίστοιχες υποδομές, ιδίως σε ενεργειακές «νησίδες» (όπως η Ιβηρική Χερσόνησος (8)). Προκειμένου να προωθηθεί το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της ΕΕ στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και να διασφαλιστεί ότι η ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας δεν θέτει σε κίνδυνο την ασφάλεια του εφοδιασμού, θα πρέπει να καταρτιστεί ρεαλιστικός χάρτης πορείας για την εξέλιξη και την ανάπτυξη αποδοτικών υποδομών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Σε αυτές περιλαμβάνονται οι δυνατότητες αποθήκευσης και ένα επαρκές διασυνδεδεμένο σύστημα που θα επιτρέπουν την εξαγωγή της υπερπαραγωγής σε άλλα κράτη μέλη. Για την ταχεία ανάπτυξη των υποδομών καθαρής ενέργειας, τα κράτη μέλη πρέπει να επιταχύνουν τη χορήγηση αδειών.

2.13.

Με στόχο την ενίσχυση των ισότιμων όρων ανταγωνισμού, η ΕΕ θα πρέπει να προωθήσει την παγκόσμια τιμολόγηση του άνθρακα. Η φορολογία του άνθρακα θα πρέπει να αναπτυχθεί και να εξορθολογιστεί ώστε να αντικατοπτρίζει τις κλιματικές επιπτώσεις με συμμετρικό τρόπο και να λαμβάνει υπόψη μέτρα για τη δέσμευση του άνθρακα από την ατμόσφαιρα. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ θα πρέπει να επιδιώξει τη σταδιακή κατάργηση των επιδοτήσεων σε πηγές ενέργειας που είναι επιβλαβείς για το κλίμα και το περιβάλλον, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι η μετάβαση προς μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία θα πραγματοποιηθεί με δίκαιο τρόπο.

2.14.

Η τρέχουσα αύξηση των τιμών της ενέργειας συνιστά μεγάλη απειλή τόσο από την άποψη της αύξησης της ενεργειακής φτώχειας όσο και από την άποψη της απώλειας ανταγωνιστικότητας για τις επιχειρήσεις που καταναλώνουν ενέργεια. Η ΕΟΚΕ ζητεί να ληφθούν μέτρα για τον επιτυχή μετριασμό των επιπτώσεων της αύξησης των τιμών της ενέργειας και την πρόληψη της ενεργειακής φτώχειας, μεταξύ άλλων στα νοικοκυριά της ΕΕ. Προσωρινά και καλά στοχοθετημένα μέτρα για τον περιορισμό του αντικτύπου της αύξησης τιμών της ενέργειας είναι επίσης αναγκαία προκειμένου να βοηθηθούν οι ΜΜΕ και οι ενεργοβόρες βιομηχανίες να επιβιώσουν από την κρίση.

2.15.

Στο πλαίσιο μιας μακροπρόθεσμης εξέτασης του τρόπου με τον οποίο η αγορά ενέργειας ανταποκρίνεται στους κλυδωνισμούς, είναι σημαντικό να αντιμετωπιστούν τα βαθύτερα αίτια των αυξήσεων των τιμών της ενέργειας (επί του παρόντος η τιμή του φυσικού αερίου), όπως προτείνει ο Οργανισμός Συνεργασίας των Ρυθμιστικών Αρχών Ενέργειας (ACER), με βάση την πρόσφατη αξιολόγησή (9) του σχετικά με το τρέχον σύστημα σχεδιασμού και τιμολόγησης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Επιπλέον, θα μπορούσε να εξεταστεί το ενδεχόμενο επανεξέτασης όσον αφορά τις αγορές όπου η συγκέντρωση του ενεργειακού εφοδιασμού είναι υψηλή και, ως εκ τούτου, η κανονική λειτουργία μπορεί να στρεβλωθεί.

2.16.

Οι πολίτες και οι καταναλωτές θα πρέπει να βρίσκονται στο επίκεντρο της ενεργειακής μετάβασης, μέσω της στήριξης της κοινοτικής ενέργειας και της τοπικής οικειοποίησης και του μετασχηματισμού των καταναλωτών ενέργειας σε παραγωγούς-καταναλωτές. Η ΕΟΚΕ ζητεί διαφανείς εκστρατείες ενημέρωσης, διαβούλευσης και εκπαίδευσης για την ενθάρρυνση της προσήλωσης των πολιτών στην ενεργειακή μετάβαση.

2.17.

Η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης να δοθεί μεγαλύτερη προσοχή στα προβλήματα μετάβασης προς μια κοινωνία με ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα, ιδίως όσον αφορά τις βιομηχανίες οι οποίες για διάφορους τεχνικούς και/ή οικονομικούς λόγους χρειάζονται χρόνο για να προσαρμοστούν προκειμένου να παραμείνουν ανταγωνιστικές στην αγορά.

2.18.

Η ΕΟΚΕ εξέφρασε την ικανοποίησή της για την επικαιροποίηση του κανονισμού ΔΕΔ-Μ ώστε να ανταποκρίνεται καλύτερα στους επίκαιρους στόχους και τις επίκαιρες ανάγκες. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στον προσδιορισμό των προτεραιοτήτων και στον καθορισμό ενός δικτύου που θα συνδέει όλες τις πρωτεύουσες, τις μεγάλες πόλεις, τους λιμένες, τους αερολιμένες και τους τερματικούς σταθμούς των κρατών μελών, με βάση τους ευρωπαϊκούς διαδρόμους. Οι διάδρομοι θα πρέπει να περιλαμβάνουν, κατά περίπτωση, «θαλάσσιες γέφυρες» ή υψηλής πυκνότητας τακτικές συνδέσεις πλοίων RoRo μεταξύ λιμένων διαδρόμου. Όσον αφορά την εδαφική συνοχή, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι οι διάδρομοι του κεντρικού δικτύου πρέπει να συνδεθούν καλύτερα με την περιφερειακή, την αστική και την τοπική διάσταση. Πρέπει επίσης να εντοπιστούν τα κενά μεταξύ των τεχνικών απαιτήσεων του ΔΕΔ-Μ και των απαιτήσεων στρατιωτικής κινητικότητας για την εφαρμογή διπλής χρήσης των υποδομών μεταφορών.

2.19.

Δεδομένου του μάλλον μεγάλου χρονικού διαστήματος που απαιτείται για την υλοποίηση των έργων ΔΕΔ-Μ, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη θέσπιση ευρωπαϊκού ρυθμιστικού και χρηματοδοτικού πλαισίου για την εξασφάλιση μεσοπρόθεσμης και μακροπρόθεσμης σταθερότητας στους διαδρόμους και στα έργα έως την ολοκλήρωση του ευρωπαϊκού δικτύου. Η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης την κατάρτιση επειγόντως εθνικών σχεδίων για τακτική και έκτακτη χρηματοδότηση για τη συντήρηση των υποδομών ΔΕΔ-Μ και ένα σχέδιο παρακολούθησης του κεντρικού δικτύου σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

2.20.

Λαμβάνοντας υπόψη τον ουσιαστικό ρόλο των αερομεταφορών για την ΕΕ, η ΕΟΚΕ ζητεί μια ολοκληρωμένη και αποτελεσματική προσέγγιση για την προώθηση της ανάκαμψης και της ανάπτυξης των βιώσιμων αερομεταφορών.

2.21.

Προκειμένου να συμβάλει στις προσπάθειες μείωσης των εκπομπών από τις οδικές μεταφορές, η ΕΟΚΕ ζητεί ευνοϊκούς ρυθμιστικούς όρους για τη χρήση μεγαλύτερων και βαρύτερων οχημάτων μεταφοράς εμπορευμάτων και συνδυασμών οχημάτων εντός και μεταξύ των ενδιαφερόμενων κρατών μελών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να εξετάσει τις μελλοντικές και ειδικές προκλήσεις των εμπορευματικών μεταφορών, καθώς και την προβλεπόμενη έλλειψη οδηγών φορτηγών κατά τα επόμενα έτη, τόσο από την άποψη της έλλειψης ανανέωσης των γενεών όσο και από την άποψη των δύσκολων συνθηκών εργασίας. Στο πλαίσιο αυτό, η ανάπτυξη πολυτροπικών εμπορευματικών μεταφορών είναι σημαντική για την ενίσχυση της ελκυστικότητας των σιδηροδρομικών εμπορευματικών μεταφορών ως μέρος μιας πλήρους αλυσίδας εφοδιαστικής, σε συνδυασμό με τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας των εργαζομένων στον τομέα των μεταφορών.

2.22.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την ανάπτυξη του πλαισίου αστικής κινητικότητας της ΕΕ και ζητεί να καταστούν οι αστικές μεταφορές, ιδίως οι δημόσιες συγκοινωνίες, πιο συμπεριληπτικές, ώστε να προωθηθούν οι ίσες ευκαιρίες για τους πολίτες.

2.23.

Για την ενίσχυση της βιώσιμης και έξυπνης κινητικότητας, η ΕΟΚΕ ζητεί από την Επιτροπή να αναλάβει ισχυρή πρωτοβουλία για τη δρομολόγηση ψηφιακών έργων μεγάλης κλίμακας στον τομέα των μεταφορών, τα οποία είναι καίριας σημασίας, π.χ. για την αποτελεσματική πολυτροπικότητα και τη βελτιστοποίηση της χρήσης της χωρητικότητας.

2.24.

Καθώς τα συστήματα ενέργειας, μεταφορών και τα ψηφιακά συστήματα είναι όλο και πιο συνδεδεμένα, υπάρχει ανάγκη για ολοκληρωμένα δίκτυα στον τομέα των μεταφορών, της ψηφιακής τεχνολογίας και της ενέργειας. Για τη βελτίωση των συνεργειών και προκειμένου να αυξηθεί η ανθεκτικότητα του συνόλου των υποδομών, η ΕΟΚΕ ζητεί την επανεξέταση των κυριότερων σημείων συμφόρησης και τρωτών σημείων όσον αφορά τις διασυνδέσεις των συστημάτων αυτών τόσο από την τρέχουσα όσο και από μια πιο μακροπρόθεσμη προοπτική.

2.25.

Η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης να αυξηθεί η ανθεκτικότητα του ενεργειακού δικτύου, του δικτύου μεταφορών και του ψηφιακού δικτύου στην κλιματική αλλαγή, στους φυσικούς κινδύνους και στις ανθρωπογενείς καταστροφές, ώστε να δημιουργηθεί και να διατηρηθεί η μακροπρόθεσμη αξία των υποδομών. Συνολικά, η ΕΟΚΕ ζητεί τη λήψη μέτρων για την ενίσχυση της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και στις επιπτώσεις της.

2.26.

Για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας των συστημάτων τροφίμων και της ανταγωνιστικότητας των Ευρωπαίων παραγωγών, η ΕΟΚΕ ζητεί την προώθηση μιας ανοικτής στρατηγικής αυτονομίας, συμπεριλαμβανομένης της βελτίωσης της αυτονομίας των πρωτεϊνών, της διασφάλισης της αμοιβαιότητας των εμπορικών προτύπων (οικονομικών, κοινωνικών, περιβαλλοντικών), της προώθησης της έρευνας, της ενίσχυσης της ψηφιοποίησης, της ανάπτυξης καινοτόμων τεχνολογιών και σπόρων και της προώθησης δίκαιων τιμών που περιλαμβάνουν υψηλότερο κόστος εισροών και κόστος για την αύξηση της βιωσιμότητας.

2.27.

Η Κοινή Γεωργική Πολιτική και η Κοινή Αλιευτική Πολιτική θα πρέπει να συμβάλουν σημαντικά σε πιο βιώσιμα και ανθεκτικά συστήματα τροφίμων. Πρέπει να διασφαλιστεί η διαρθρωμένη και ευρεία συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στην εφαρμογή της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο». Η πρόταση για ένα νομοθετικό πλαίσιο για βιώσιμα συστήματα τροφίμων θα πρέπει να περιλαμβάνει σαφείς στόχους, δείκτες και έναν ισχυρό μηχανισμό παρακολούθησης και πίνακα αποτελεσμάτων.

3.   Μια Ευρώπη έτοιμη για την ψηφιακή εποχή

3.1.

Η πανδημία και ο πόλεμος στην Ουκρανία ανέδειξαν την κρίσιμη σημασία των ψηφιακών τεχνολογιών και την ανάγκη να αυξήσει η ΕΕ την ψηφιακή κυριαρχία της. Η ΕΟΚΕ εξέφρασε την ικανοποίησή της για την ψηφιακή πυξίδα και την πορεία προς την ψηφιακή δεκαετία και ζητεί την αποτελεσματική εισαγωγή του μηχανισμού διακυβέρνησης και τη διευκόλυνση της ταχείας υλοποίησης των στόχων. Η πανδημία ανέδειξε επίσης τις προκλήσεις που ενδέχεται να δημιουργήσει η ψηφιακή μετάβαση και η ΕΟΚΕ ζητεί την ενίσχυση του κοινωνικού διαλόγου σε ευρωπαϊκό, εθνικό και βιομηχανικό επίπεδο, ώστε να διασφαλιστεί ότι η μετάβαση αυτή είναι επίσης δίκαιη.

3.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η συνεργασία μεταξύ της Επιτροπής και των κρατών μελών είναι ζωτικής σημασίας για την αποτίμηση της προόδου και την αξιολόγηση των αναγκαίων μέτρων για την επίτευξη των στόχων, μεταξύ άλλων μέσω πολυκρατικών έργων. Η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης η έκθεση σχετικά με την κατάσταση της ψηφιακής δεκαετίας να συμβάλει στην ανταλλαγή γνώσεων και ορθών πρακτικών μεταξύ των κρατών μελών.

3.3.

Η ΕΟΚΕ έχει τονίσει την ανάγκη ο ψηφιακός μετασχηματισμός να πραγματοποιηθεί με βιώσιμο, ανθρωποκεντρικό και χωρίς αποκλεισμούς τρόπο, ο οποίος θα λειτουργεί για όλους, χωρίς να εμβαθύνει περαιτέρω το υφιστάμενο ψηφιακό χάσμα ή να δημιουργεί νέες ανισότητες, διασφαλίζοντας τις συνθήκες εργασίας, την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής και την υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων. Για τον σκοπό αυτόν, είναι επίσης σημαντική η πρόβλεψη και η διαχείριση των αλλαγών στον κόσμο της εργασίας, αξιοποιώντας τον κοινωνικό διάλογο σε διάφορα επίπεδα και ενισχύοντας τις απαραίτητες δεξιότητες και τις κατάλληλες συνθήκες εργασίας, συμπεριλαμβανομένης της τηλεργασίας και της εργασίας σε πλατφόρμες, επιδιώκοντας την αξιολόγηση του λεγόμενου «δικαιώματος αποσύνδεσης» σε επίπεδο ΕΕ.

3.4.

Οι επενδύσεις σε ψηφιακές υποδομές οι οποίες διασφαλίζουν καλύτερη προσβασιμότητα και η ανάπτυξη της ενιαίας αγοράς δεδομένων είναι βασικοί και απαραίτητοι παράγοντες διευκόλυνσης της ορθής ψηφιακής ανάπτυξης σε όλες τις περιφέρειες της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ ζητεί την αποτελεσματική εφαρμογή μέτρων για την ενίσχυση της ελεύθερης κυκλοφορίας των δεδομένων, διασφαλίζοντας παράλληλα την κατάλληλη προστασία των δεδομένων, της ιδιωτικής ζωής και της διανοητικής ιδιοκτησίας.

3.5.

Η ΕΕ θα πρέπει να συνεχίσει να σημειώνει πρόοδο προς τη δημιουργία ασφαλούς και αυτόνομου συστήματος διαστημικής συνδεσιμότητας για την παροχή εγγυημένων και ανθεκτικών υπηρεσιών δορυφορικών επικοινωνιών, το οποίο θα αυξήσει τη διαθεσιμότητα ευρυζωνικών συνδέσεων υψηλής ταχύτητας και αδιάλειπτης συνδεσιμότητας σε ολόκληρη την Ευρώπη.

3.6.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντικό να συνεχιστεί η ανάπτυξη ευφυών συστημάτων μεταφορών προς έναν κοινό ευρωπαϊκό χώρο δεδομένων για την κινητικότητα, πράγμα που σημαίνει βελτιωμένη αποδοτικότητα και προϋποθέσεις για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας, καθώς και για την απρόσκοπτη πολυτροπικότητα.

3.7.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί εύλογο να βασιζόμαστε σε ισχυρούς συμμετέχοντες στην ευρωπαϊκή αγορά για την εφαρμογή ψηφιακών χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι απαιτείται επειγόντως δράση προκειμένου να καταστεί ο τομέας των κρυπτονομισμάτων διαφανής και να προστατευθούν οι τελικοί χρήστες του ψηφιακού χρηματοοικονομικού τομέα, να διασφαλιστεί η χρηματοπιστωτική σταθερότητα, να προστατευθεί η ακεραιότητα του χρηματοπιστωτικού τομέα της ΕΕ και να εξασφαλιστούν ισότιμοι όροι ανταγωνισμού μεταξύ των διαφόρων φορέων του οικονομικού και χρηματοπιστωτικού συστήματος, καθώς και να προσανατολιστεί ο τομέας των κρυπτονομισμάτων προς έναν πιο βιώσιμο και λιγότερο ενεργοβόρο μηχανισμό λειτουργίας.

3.8.

Δεδομένου ότι οι δεξιότητες και οι ικανότητες αποτελούν βασικούς παράγοντες διευκόλυνσης του ψηφιακού μετασχηματισμού, η ΕΟΚΕ ζητεί τη συνεχή ανάπτυξη τρόπων τόσο για την ενίσχυση των ταλέντων υψηλού επιπέδου όσο και για την ενίσχυση των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων των πολιτών και των εργαζομένων, ώστε να αξιοποιούν καλύτερα τις ευκαιρίες που παρέχει η ψηφιοποίηση και να διαχειρίζονται τους κινδύνους που συνδέονται με αυτήν.

3.9.

Προκειμένου να ενισχυθεί η αριστεία της ΕΕ στην ψηφιοποίηση, οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις χρειάζονται ευνοϊκές συνθήκες για καινοτομία, επενδύσεις και λειτουργία, σε σύγκριση με τους ξένους ανταγωνιστές. Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι συνεταιρισμοί είναι ιδιαίτερα κατάλληλοι για τη στήριξη της χωρίς αποκλεισμούς συμμετοχής στη διακυβέρνηση των ψηφιακών πλατφορμών, η ΕΟΚΕ ζητεί να προβλεφθούν πρωτοβουλίες για την προώθηση της ανάπτυξης ψηφιακών συνεργατικών πλατφορμών.

3.10.

Παράλληλα με την προώθηση των καινοτόμων επιχειρήσεων, πρέπει να διασφαλιστεί ότι όλες οι επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένων των πολύ μικρών, των μικρών και των μεσαίων επιχειρήσεων και των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας, θα μπορούν να συμμετέχουν και να επωφελούνται από την πρόοδο. Η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντικό να ενισχυθεί η χρήση της τεχνητής νοημοσύνης και άλλων προηγμένων τεχνολογιών, αλλά πρέπει επίσης να αναγνωριστεί ότι πολλές ΜΜΕ αντιμετωπίζουν προκλήσεις όσον αφορά την υιοθέτηση ακόμη και βασικών ψηφιακών τεχνολογιών.

3.11.

Είναι όλο και πιο σημαντικό όλοι οι παράγοντες, μεταξύ άλλων σε ολόκληρη την αλυσίδα αξίας, να δίνουν τη δέουσα προσοχή στην ασφάλεια στον κυβερνοχώρο και οι κρίσεις τονίζουν ακόμη περισσότερο τη σημασία της για τη διασφάλιση της εύρυθμης λειτουργίας της οικονομίας και της κοινωνίας και τη διατήρηση των διεθνών συνδέσεων. Αυτό απαιτεί ενισχυμένη δράση από τα κράτη μέλη, συμπεριλαμβανομένης της συνεργασίας με τη διευκόλυνση της Επιτροπής. Είναι επίσης ακόμη πιο σημαντικό να καταπολεμηθεί η παραπληροφόρηση, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι δεν χρησιμοποιείται ως πρόσχημα για τον περιορισμό των δημόσιων ελευθεριών, ιδίως της ελευθερίας της έκφρασης.

3.12.

Η ΕΟΚΕ ζητεί την κινητοποίηση τόσο της δημόσιας όσο και της ιδιωτικής χρηματοδότησης για τη διευκόλυνση των επενδύσεων στην έρευνα και την καινοτομία, την εκπαίδευση και την κατάρτιση και τις τεχνικές υποδομές. Το κανονιστικό πλαίσιο αποτελεί έναν ακόμη γενικό παράγοντα που διαμορφώνει την ψηφιακή ανάπτυξη. Η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντικό να διασφαλιστεί ότι η εξελισσόμενη νομοθεσία ενθαρρύνει την καινοτομία και τις επενδύσεις, καθώς και ισότιμους όρους ανταγωνισμού, σύμφωνα με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τους περιβαλλοντικούς και κλιματικούς στόχους.

3.13.

Δεδομένου ότι η ψηφιοποίηση εξακολουθεί να αποτελεί σημαντική κινητήρια δύναμη για την παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι πολιτικές που σχετίζονται με τη φορολογία της ψηφιοποιημένης οικονομίας πρέπει να επιδιώκουν την προαγωγή, και όχι την παρακώλυση της οικονομικής ανάπτυξης και του διασυνοριακού εμπορίου και επενδύσεων.

3.14.

Η ύπαρξη ισότιμων όρων ανταγωνισμού βάσει κανόνων για τις ψηφιακές δραστηριότητες είναι επίσης σημαντική σε διεθνές επίπεδο και η ενιαία αγορά αποτελεί εφαλτήριο προκειμένου να καταστεί η ΕΕ επιδραστικός και ισχυρός παγκόσμιος παράγοντας. Η ΕΟΚΕ ζητεί τη χρήση ευρέος φάσματος εργαλείων, από τη διπλωματική δράση έως τη συνεργασία για την καινοτομία και τις εμπορικές συμφωνίες, για την προώθηση της ανθρωποκεντρικής προσέγγισης και της αξιοπιστίας των ψηφιακών τεχνολογιών. Η ιδιότητα του παγκόσμιου φορέα καθορισμού προτύπων απαιτεί επίσης παγκόσμια ανταγωνιστικότητα, η οποία βασίζεται σε ισχυρή συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών.

4.   Μια οικονομία στην υπηρεσία των ανθρώπων

4.1.

Η τρέχουσα κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη συνοδεύεται από υψηλό επίπεδο αβεβαιότητας που συνδέεται με τη συνεχιζόμενη πανδημία της νόσου COVID-19 και επιδεινώνεται περαιτέρω από τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις αυξανόμενες γεωπολιτικές εντάσεις με τη Ρωσία. Είναι ζωτικής σημασίας τα κράτη μέλη να ενισχύσουν και να συντονίσουν αποτελεσματικά τις οικονομικές, υγειονομικές και κοινωνικές πολιτικές τους, να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τις μακροοικονομικές ανισορροπίες και να διασφαλίσουν υγιή δημόσια οικονομικά. Ταυτόχρονα, πρέπει επίσης να βελτιώσουν την ποιότητα και τη σύνθεση των δημόσιων επενδύσεών τους ώστε να διαθέσουν τους απαραίτητους χρηματοδοτικούς πόρους, ενθαρρύνοντας, μεταξύ άλλων, τις ιδιωτικές επενδύσεις, προκειμένου να στηρίξουν τον κοινωνικοοικολογικό μετασχηματισμό της οικονομίας με στόχο την προώθηση της απασχόλησης υψηλού επιπέδου, των ποιοτικών θέσεων εργασίας και της ευημερίας, καθώς και τη διασφάλιση επαρκούς εισοδήματος, μεριμνώντας παράλληλα για την ύπαρξη επαρκών κινήτρων για τους πολίτες ώστε να δραστηριοποιούνται στην αγορά εργασίας.

4.2.

Η ΕΕ θα πρέπει να εστιάσει στο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για τη βιομηχανία και τις θέσεις εργασίας της ΕΕ ως βασικά στοιχεία για την ευημερία, καθώς και στην καταπολέμηση των ανισοτήτων και της φτώχειας στη διαδικασία ανάκαμψης. Ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων ως κατευθυντήριο μέσο για την κοινωνική πολιτική της ΕΕ θα πρέπει επίσης να βρίσκεται στο επίκεντρο της στρατηγικής ανάκαμψης, ώστε να διασφαλίζεται ότι η οικονομική και η κοινωνική ανάκαμψη θα συμβαδίζουν. Η ΕΕ θα πρέπει να δώσει ιδιαίτερη προσοχή στη στήριξη των ευάλωτων ομάδων μέσω ενεργών και χωρίς αποκλεισμούς πολιτικών που θα συνοδεύονται από βασικές και ευνοϊκές κοινωνικές υπηρεσίες.

4.2.1

Με βάση τη συγκυριακή τους επιτυχία, τόσο το NextGenerationEU όσο και ο Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας πρέπει να αξιολογηθούν ως αποτελεσματικά εργαλεία για την αντιμετώπιση της κρίσης που προκλήθηκε σήμερα από τον πόλεμο και των πιθανών δραματικών του συνεπειών για την ευρωπαϊκή οικονομία. Τα εργαλεία αυτά συμπληρώνουν τους υφιστάμενους διαρθρωτικούς μηχανισμούς για την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης και της ανοδικής σύγκλισης, την προστασία των συνθηκών διαβίωσης και τη διασφάλιση της κοινωνικής ειρήνης και σταθερότητας εντός της ΕΕ.

4.3.

Η ΕΕ και οι εθνικές κυβερνήσεις θα πρέπει να λάβουν μέτρα προκειμένου να μετριάσουν αυτές τις επιπτώσεις του πολέμου στην Ουκρανία, τόσο για να ελαχιστοποιήσουν την αύξηση των τιμών και του κόστους της ενέργειας για τις οικογένειες και τις επιχειρήσεις όσο και για να στηρίξουν την οικονομία και την απασχόληση με την προσαρμογή των υφιστάμενων μέτρων έκτακτης ανάγκης. Προκειμένου να βοηθήσει τις επιχειρήσεις να αντιμετωπίσουν τις κρίσεις και να είναι σε θέση να δημιουργήσουν και να διατηρήσουν θέσεις εργασίας, η Επιτροπή θα πρέπει να παρακολουθεί συνεχώς τις επιπτώσεις της πανδημίας και του πολέμου στις επιχειρήσεις της ΕΕ όλων των μεγεθών και να είναι προετοιμασμένη να λάβει αναγκαία προσωρινά μέτρα στήριξης, διασφαλίζοντας παράλληλα δίκαιους όρους ανταγωνισμού.

4.4.

Υποστηρίζεται θερμά ο στόχος του αναπροσανατολισμού των επενδύσεων που θα συμβάλουν στη μετάβαση της ΕΕ σε μια βιώσιμη οικονομία. Στο πλαίσιο αυτό, χρειάζεται επαγρύπνηση όσον αφορά τις παραπλανητικές πρακτικές «προβολής ψευδοοικολογικής και ψευδεπίγραφης βιώσιμης ταυτότητας». Η ΕΟΚΕ αναμένει από την Επιτροπή ότι θα μεριμνήσει για την ενεργό συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και της κοινωνίας των πολιτών κατά τον σχεδιασμό και την υλοποίηση της βιώσιμης χρηματοδότησης.

4.5.

Τα κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει να διαθέτουν κατάλληλα δημοσιονομικά περιθώρια για την αντιμετώπιση των αρνητικών οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων του πολέμου στην Ουκρανία. Αυτό ενισχύει περαιτέρω την ανάγκη αναθεώρησης του πλαισίου οικονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ. Εντούτοις, τα κράτη μέλη πρέπει να εξυγιάνουν τα δημόσια οικονομικά τους σε περιόδους καλής ανάπτυξης που θα επιτρέπουν την αντίδραση σε περιόδους ύφεσης. Επίσης, στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την προειδοποίησή της για την πρόωρη απενεργοποίηση της γενικής ρήτρας διαφυγής.

4.5.1

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ ζητεί ένα αναθεωρημένο και εκ νέου ισορροπημένο, προσανατολισμένο στην ευημερία πλαίσιο οικονομικής διακυβέρνησης, το οποίο δίνει ίση βαρύτητα σε σειρά βασικών στόχων πολιτικής, όπως είναι η βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη, η πλήρης απασχόληση και η αξιοπρεπής εργασία, η ανταγωνιστική κοινωνική οικονομία της αγοράς και η σταθερότητα των δημόσιων οικονομικών. Μια ανταγωνιστική ευρωπαϊκή οικονομία που είναι επίσης κοινωνικά και περιβαλλοντικά βιώσιμη αποτελεί προϋπόθεση για την ενισχυμένη ευημερία όλων των Ευρωπαίων.

4.5.2

Επιπλέον, οι οικονομίες στις οποίες οι εθνικές δημοσιονομικές πολιτικές αναγνωρίζουν την ανάγκη δημιουργίας αποθεματικών εσόδων σε καιρούς ανάπτυξης, ενώ εξασφαλίζουν παράλληλα τις αναγκαίες επενδύσεις για τη μελλοντική ευημερία, θα είναι ανθεκτικότερες στην καταπολέμηση των δυσμενών επιπτώσεων μιας ενδεχόμενης οικονομικής ύφεσης.

4.5.3

Η ορθή επιβολή του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης, το οποίο αναθεωρήθηκε μετά την ολοκλήρωση της εν εξελίξει επανεξέτασης, κατά προτίμηση με απλουστευμένους κανόνες και μειωμένη φιλοκυκλικότητα και λαμβάνοντας υπόψη το μεταπανδημικό πλαίσιο, είναι ουσιαστικής σημασίας για τη συνδρομή των κρατών μελών ώστε να θέσουν τα δημόσια οικονομικά τους σε βιώσιμη βάση και να ενισχύσουν την εμπιστοσύνη στις επενδύσεις. Κάθε μελλοντικό δημοσιονομικό πλαίσιο πρέπει α) να προωθεί τα βιώσιμα δημόσια οικονομικά που επιτρέπουν αύξηση των δημόσιων επενδύσεων· β) να επιτρέπει περισσότερες αντικυκλικές πολιτικές και γ) να παράσχει μεγαλύτερη ευελιξία και διαφοροποίηση ανά χώρα όσον αφορά την πορεία προσαρμογής του χρέους, διασφαλίζοντας παράλληλα τη δημοσιονομική βιωσιμότητα. Ειδικότερα, μία από τις βασικές προτάσεις της ΕΟΚΕ για την αναθεώρηση του δημοσιονομικού πλαισίου είναι να καθιερωθεί ένας χρυσός κανόνας για τις δημόσιες επενδύσεις, χωρίς να διακινδυνεύεται η μεσοπρόθεσμη δημοσιονομική και χρηματοπιστωτική σταθερότητα και η αξία του ευρώ, σε συνδυασμό με έναν κανόνα για τις δαπάνες.

4.5.4

Τόσο τα εθνικά κοινοβούλια όσο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πρέπει να διατηρήσουν τον εξέχοντα ρόλο τους στο μελλοντικό πλαίσιο οικονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ για την ενίσχυση της δημοκρατικής λογοδοσίας της Ένωσης. Η ΕΟΚΕ έλαβε υπό σημείωση την ιδέα για θέσπιση ενός συστήματος ανεργίας, το οποίο είχε αρχικά συμπεριληφθεί στις πολιτικές προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Υπό το πρίσμα των επιπτώσεων της κρίσης COVID-19 και του τρέχοντος πολέμου στην Ουκρανία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα μπορούσε να επιδιώξει τη διεξαγωγή περαιτέρω συζητήσεων με τα κράτη μέλη και τους κοινωνικούς εταίρους σχετικά με τα μακροπρόθεσμα εργαλεία, δηλ. συστήματα αντασφάλισης ανεργίας, για την αντιμετώπιση συστημικών προβλημάτων.

4.6.

Ο μηχανισμός SURE (10) έχει διαδραματίσει θεμελιώδη ρόλο στην άμβλυνση του πλήγματος από την πανδημία και έχει αποδειχθεί αποτελεσματικό εργαλείο. Αντλώντας διδάγματα από αυτό, η ΕΟΚΕ ζητεί να αξιολογηθεί η δυνατότητα περαιτέρω χρήσης αυτού του μηχανισμού.

4.7.

Η εμβάθυνση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης συμβαδίζει με την ενίσχυση της οικονομικής διακυβέρνησης, συμπεριλαμβανομένης της ολοκλήρωσης της τραπεζικής ένωσης και της ένωσης κεφαλαιαγορών και της ενίσχυσης του ρόλου του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου στην αύξηση της ανάπτυξης, της συνοχής, της συμμετοχικότητας, της ανταγωνιστικότητας και της σύγκλισης.

4.8.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, δεδομένων των προκλήσεων που θέτει ο πόλεμος και ιδίως της αυξανόμενης ανάγκης για αμυντικές και ενεργειακές δαπάνες, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορούσε να θεσπίσει νέους μηχανισμούς ιδίων πόρων.

4.9.

Ο κατακερματισμός των κεφαλαιαγορών στα κράτη μέλη δεν διευκολύνει αρκούντως την πρόσβαση των επιχειρήσεων σε χρηματοοικονομικούς πόρους στο ενιαίο κεφάλαιο. Ως εκ τούτου, απαιτείται περαιτέρω πρόοδος στην ολοκλήρωση της Ένωσης Κεφαλαιαγορών. Η εμβάθυνση της Ένωσης Κεφαλαιαγορών και της Τραπεζικής Ένωσης θα πρέπει να επικεντρωθεί στην ενίσχυση των διαύλων χρηματοδότησης και την προώθηση της συμβολής του ιδιωτικού τομέα στις επενδυτικές προσπάθειες. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ ζητεί να επιτευχθεί η σωστή ισορροπία μεταξύ του επιμερισμού του κινδύνου και της μείωσης του κινδύνου και, ειδικότερα, επικροτεί τις προσπάθειες ενίσχυσης της παρακολούθησης των συστημικών κινδύνων που απορρέουν από την κλιματική κρίση. Επιπλέον, είναι σημαντικό να δοθεί προσοχή στους κινδύνους κοινωνικής βιωσιμότητας που απειλούν την κοινωνική συνοχή εξαιτίας του διευρυνόμενου χάσματος κατανομής. Η ρύθμιση των χρηματοπιστωτικών αγορών θα πρέπει επίσης να δώσει προτεραιότητα στην αποδοτικότητα έναντι της πολυπλοκότητας και να παράσχει υψηλό επίπεδο προστασίας των καταναλωτών.

4.10.

Όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη θα πρέπει να συμμετάσχουν στην ανάπτυξη και την εφαρμογή μέτρων για τη βελτίωση των χρηματοοικονομικών γνώσεων, την αποτελεσματικότητα των κανόνων προστασίας και τη μείωση των ασυμμετριών πληροφόρησης μεταξύ των παρόχων χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και των πολιτών.

4.11.

Η ευρωπαϊκή ενιαία αγορά θα πρέπει να αξιοποιήσει πλήρως το δυναμικό της. Τα οικονομικά οφέλη θα μπορούσαν να εξασφαλιστούν με την καλύτερη και αποτελεσματικότερη εφαρμογή και επιβολή της ισχύουσας νομοθεσίας και με την εμβάθυνσή της. Η περαιτέρω άρση των εμποδίων στην ελεύθερη κυκλοφορία αγαθών και υπηρεσιών αποφέρει οφέλη για όλους —πελάτες, εργαζομένους και επιχειρήσεις. Η ορθή λειτουργία της ενιαίας αγοράς εξαρτάται επίσης από την ασφάλεια και την ποιότητα των αγαθών και των υπηρεσιών.

4.12.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για την ύπαρξη αθέμιτου φορολογικού ανταγωνισμού εντός της ΕΕ, ο οποίος προωθεί τη φοροαποφυγή. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι μια αποτελεσματική νομισματική ένωση απαιτεί μια συνεκτική φορολογική πολιτική και συνοχή μεταξύ των φορολογικών κανόνων των μελών της. Η ΕΟΚΕ έχει επίσης προτείνει τη θέσπιση ενός ευρωπαϊκού συμφώνου για την αποτελεσματική πάταξη της φορολογικής απάτης, της φοροδιαφυγής και της φοροαποφυγής και της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες.

4.13.

Η υπερβολική γραφειοκρατία δημιουργεί περιττό κόστος για την οικονομία και την κοινωνία. Η ΕΕ του μέλλοντος δεν θα πρέπει να επικεντρωθεί στη μικροδιαχείριση, αλλά θα πρέπει να καθοδηγείται από την αρχή της βελτίωσης της νομοθεσίας. Ωστόσο, αυτό δεν θα πρέπει να γίνεται εις βάρος των υψηλών προτύπων προστασίας των καταναλωτών, της κοινωνίας, της εργασίας και του περιβάλλοντος που είναι εγγενή στην κοινωνική οικονομία της αγοράς. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, θα μπορούσε να αυξηθεί η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων των κοινωνικών εταίρων, για παράδειγμα όσον αφορά την εξισορρόπηση διαφορετικών συμφερόντων.

4.14.

Η επιχειρηματικότητα αποτελεί βασική ικανότητα για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, της καινοτομίας και της ευημερίας και για την ανάπτυξη μιας κοινωνικής και πράσινης οικονομίας, ακόμη περισσότερο στο πλαίσιο της ανάκαμψης μετά την πανδημία. Η ενθάρρυνση της εκπαίδευσης στην επιχειρηματικότητα για την ανάπτυξη επιχειρηματικών δεξιοτήτων θα μπορούσε να αποτελέσει έναν τρόπο μείωσης της ανεργίας, ιδίως μεταξύ των νέων. Η επιχειρηματικότητα σε όλες τις μορφές και τους τομείς της (συμπεριλαμβανομένων του τουρισμού, της βιομηχανίας, της οικονομίας των πλατφορμών, της κοινωνικής οικονομίας, των ελεύθερων επαγγελμάτων) είναι ουσιαστικής σημασίας για την οικονομική ανάπτυξη, την καινοτομία, την απασχόληση και την κοινωνική ένταξη. Είναι σημαντικό να προσδιοριστούν και να αντιμετωπιστούν οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι ΜΜΕ (ιδίως οι πολύ μικρές επιχειρήσεις συχνά οικογενειακού χαρακτήρα) κατά την πρόσβασή τους στην ενιαία αγορά, ιδίως στο πλαίσιο της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να αναλάβει συγκεκριμένες δράσεις στο πρόγραμμα εργασίας της για την αντιμετώπιση των εμποδίων που έχουν ήδη εντοπιστεί στην ενιαία αγορά (11).

4.15.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της υιοθέτησης ενός συνδυασμού οικονομικών πολιτικών που θα αξιοποιούν αποτελεσματικά τους διαθέσιμους εγχώριους πόρους, τόσο δημόσιους όσο και ιδιωτικούς, συμπεριλαμβανομένων των χρηματοδοτικών πόρων που εμπίπτουν στο πλαίσιο του μέσου NextGenerationEU και του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Η διαπιστωθείσα έλλειψη συμμετοχής των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών υπήρξε και αποτελεί πηγή ανησυχίας για την ΕΟΚΕ. Η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών ζητεί περισσότερο επίσημες διαδικασίες που θα διευκολύνουν τις πραγματικές ανταλλαγές κατά την εφαρμογή και την αξιολόγηση των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Η αρχή της εταιρικής σχέσης θα πρέπει να λειτουργήσει ως πρότυπο για έναν αποτελεσματικό μηχανισμό συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών.

4.16.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει τις νομοθετικές προτάσεις της Επιτροπής στον τομέα της φορολογίας των εταιρειών και εξαίρει τον συντονισμό τους με τις παγκόσμιες συζητήσεις που διεξάγονται σε επίπεδο ΟΟΣΑ/Πλαίσιο χωρίς αποκλεισμούς, προκειμένου να επιτευχθεί παγκόσμια συναίνεση.

4.17.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει κάθε προσπάθεια που αποσκοπεί στη μείωση του κόστους συμμόρφωσης για τις ευρωπαϊκές εταιρείες και τις φορολογικές αρχές κατά τον σχεδιασμό του νέου συστήματος φορολογίας. Οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις δεν πρέπει να περιέρχονται σε μειονεκτική θέση από άποψη ανταγωνισμού. Η πλήρης εφαρμογή του πυλώνα 2 της παγκόσμιας φορολογικής σύμβασης θα είναι πολύπλοκη και θα απαιτήσει μακρόχρονη και σημαντική προσπάθεια, τόσο από τις εταιρείες όσο και από τις φορολογικές αρχές. Η ομοιόμορφη έγκριση και εφαρμογή διεθνώς συμφωνημένων κανόνων ταυτόχρονα στην ΕΕ και σε άλλους εμπορικούς συνασπισμούς είναι υψίστης σημασίας για την ΕΕ και τα κράτη μέλη της.

4.18.

Η κοινωνική επιχειρηματικότητα χρήζει ιδιαίτερης προσοχής λόγω του ρόλου που μπορεί να διαδραματίσει στην αντιμετώπιση της κρίσης. Η εφαρμογή του σχεδίου δράσης για την κοινωνική οικονομία θα διαδραματίσει καίριο ρόλο στην ενίσχυση του τομέα αυτού. Ο ορισμός ενός συγκεκριμένου οικοσυστήματος κοινωνικής οικονομίας στη νέα βιομηχανική στρατηγική πρέπει να οδηγήσει σε συγκεκριμένες δράσεις προκειμένου να καταστεί η κοινωνική οικονομία πράσινη, ψηφιακή και ανθεκτική.

4.19.

Μετά την πανδημία υπάρχει αυξημένη ανάγκη για την προώθηση της ποιοτικής μαθησιακής κινητικότητας για όλους και την αναγνώριση των μαθησιακών αποτελεσμάτων της, ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ προωθεί την οικοδόμηση ενός πραγματικού Ευρωπαϊκού Χώρου Εκπαίδευσης έως το 2025 για μια Ευρώπη της μάθησης. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της χρηματοδότησης και, κυρίως, μέσω της διατομεακής συνεργασίας στον τομέα της εκπαίδευσης.

4.20.

Μια σύγχρονη καταναλωτική πολιτική πρέπει να διασφαλίζει ότι οι καταναλωτές διαθέτουν τα δικαιώματα και την προστασία που χρειάζονται. Η ενιαία αγορά καθιστά ευκολότερο για τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις της ΕΕ να αγοράζουν και να πωλούν αγαθά και υπηρεσίες πέρα από τα σύνορα, τόσο στο διαδίκτυο όσο και εκτός αυτού. Αυτό απαιτεί εμπιστοσύνη στην αγορά, στοχευμένη νομοθεσία και αποτελεσματική επιβολή της. Η ενημέρωση και η κατάρτιση των καταναλωτών πρέπει επίσης να τους βοηθήσει να κάνουν πιο υπεύθυνες επιλογές.

4.21.

Η πρόσβαση στην εθελοντική συμμετοχή πρέπει να βελτιωθεί και να ενισχυθεί ως προς το πεδίο εφαρμογής και την ποιότητα. Οι δυνατότητες εθελοντικής συμμετοχής ατόμων όλων των ηλικιών και υποβάθρου θα πρέπει να διερευνηθούν και να υλοποιηθούν εντός καινοτόμων και ευέλικτων πλαισίων που θα απελευθερώσουν νέες δυνατότητες. Το 2025 θα πρέπει να ανακηρυχθεί από την ΕΕ ως Ευρωπαϊκό Έτος Εθελοντών. Αυτό θα αποτελέσει φόρο τιμής για τις προσπάθειες και τον αντίκτυπο των εθελοντών κατά τη διάρκεια της κρίσης COVID-19 και του πολέμου στην Ουκρανία. Θα τονίσει τη σημασία τους για την υγεία και την ευημερία στην Ευρώπη και τον ρόλο τους στην ανάκαμψη και το μέλλον της Ευρώπης.

4.22.

Τα ελεύθερα επαγγέλματα αποτελούν βασικό κοινωνικό και οικονομικό παράγοντα σε όλα τα κράτη μέλη και είναι υπεύθυνα για σημαντικές δημόσιες υπηρεσίες σε τομείς όπως η υγεία, η δικαιοσύνη, η ασφάλεια, η γλώσσα και η τέχνη. Ως εκ τούτου, είναι αναγκαίο να διενεργηθεί ειδική εκτίμηση επιπτώσεων σχετικά με τις συνέπειες των νομοθετικών προτάσεων για τα ελεύθερα επαγγέλματα πριν και μετά την έγκριση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Στο πλαίσιο αυτό, ο Ευρωπαίος νομοθέτης λαμβάνει ιδιαίτερα υπόψη τις αρνητικές επιπτώσεις του γραφειοκρατικού φόρτου στα ελεύθερα επαγγέλματα.

5.   Μια ισχυρότερη Ευρώπη στον κόσμο

5.1.

Η ΕΟΚΕ ζητεί ένα ανοικτό, δίκαιο, χωρίς αποκλεισμούς και προβλέψιμο διεθνές εμπορικό περιβάλλον που θα ενισχύει τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου, την ειρήνη και τη σταθερότητα, την κοινωνική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα, καθώς και μια ανοικτή, δίκαιη και βασισμένη σε κανόνες παγκόσμια εμπορική τάξη. Η Ευρώπη πρέπει να προστατεύσει τους παγκόσμιους κανόνες για το εμπόριο, να διασφαλίσει ισότιμους όρους ανταγωνισμού και να επιτύχει ισορροπία μεταξύ της στρατηγικής αυτονομίας και του ανοίγματος στο διεθνές εμπόριο μέσω της προώθησης μιας ισχυρής βιομηχανικής βάσης και των ανθεκτικών διεθνών αλυσίδων εφοδιασμού.

5.2.

Εντούτοις, τόσο οι εξελίξεις στην Κίνα τα τελευταία χρόνια όσο και η συνεχιζόμενη ρωσική επιθετικότητα καταστούν σαφές ότι η αύξηση του διεθνούς εμπορίου δεν συμβάλλει απαραιτήτως στην ενίσχυση των δημοκρατικών διαδικασιών. Η ΕΕ πρέπει, ως εκ τούτου, να προωθεί τις θεμελιώδεις αξίες της, όπως ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, το κράτος δικαίου και η ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, στο πλαίσιο της εμπορικής της πολιτικής.

5.3.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντικό να συνεχιστεί η αντιμετώπιση των κρίσιμων εξαρτήσεων της ΕΕ από τρίτες χώρες. Αυτό ισχύει ιδίως για την ενέργεια, τις πρώτες ύλες, τα τρόφιμα, τα προϊόντα υγείας, τις υποδομές και τις τεχνολογίες. Εφαρμόζεται επίσης στη βιομηχανική διάσταση των πολιτικών ασφάλειας, άμυνας και διαστήματος. Η ΕΕ πρέπει ιδίως να επανεξετάσει την έλλειψη βιομηχανικής ικανότητας και την εξάρτησή της από πολλούς αναξιόπιστους εταίρους.

5.4.

Ταυτόχρονα, η ενίσχυση της ανοικτής στρατηγικής αυτονομίας της ΕΕ και ο ισχυρότερος παγκόσμιος ρόλος απαιτούν συνεργασία με εταίρους σε διάφορους τομείς, συμπεριλαμβανομένου του εμπορίου. Η ΕΟΚΕ ζητεί την ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων για τις διμερείς εμπορικές συμφωνίες και την ανάπτυξη της πολυμερούς συνεργασίας στο πλαίσιο του ΠΟΕ. Η ενίσχυση των σχέσεων με τους εταίρους της Λατινικής Αμερικής, με βάση τις εκσυγχρονισμένες συμφωνίες, θα αποτελούσε επίσης ευκαιρία επί τόπου για την ΕΕ να ενισχύσει τη θέση της.

5.5.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει τον καίριο ρόλο της κοινωνίας των πολιτών στο εμπόριο και τονίζει την ανάγκη ενίσχυσης της συνεργασίας με την κοινωνία των πολιτών τόσο κατά τον σχεδιασμό όσο και κατά την παρακολούθηση των εμπορικών εργαλείων και συμφωνιών (συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών, συμφωνίες οικονομικής εταιρικής σχέσης και επενδυτικές συμφωνίες). Αυτό θα συμβάλει στην επίτευξη των στόχων της νέας εμπορικής στρατηγικής της ΕΕ, με μέλημα τη σύναψη συμφωνιών που θα συμβάλουν στην οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική βιώσιμη ανάπτυξη και των δύο διαπραγματευόμενων μερών: της ΕΕ και των χωρών-εταίρων.

5.6.

Είναι επίσης αναγκαία η συνεργασία στους τομείς των μεταφορών, της ψηφιακής τεχνολογίας και της ενέργειας, γεγονός που έχει δημιουργήσει νέες ευκαιρίες, π.χ., για τη συνεργασία ΕΕ-ΗΠΑ. Οι διάδρομοι του κεντρικού δικτύου πρέπει να διασυνδεθούν καλύτερα με τον υπόλοιπο κόσμο όσον αφορά τα εμπορεύματα και τους επιβάτες. Η ΕΟΚΕ ζητεί τη δημιουργία φόρουμ για τη διευκόλυνση της ενσωμάτωσης του δικτύου ΔΕΔ-Μ στον υπόλοιπο κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των γειτονικών χωρών.

5.7.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η ΕΕ χρειάζεται μια πιο προορατική και αποτελεσματική προσέγγιση για τη μέριμνα των συμφερόντων των ευρωπαϊκών βιομηχανιών μέσω της καθιέρωσης ισότιμων όρων ανταγωνισμού και της αντιμετώπισης των αθέμιτων εμπορικών πρακτικών, μέσω της ισχύουσας εμπορικής νομοθεσίας, ιδίως της νομοθεσίας κατά του ντάμπινγκ και της νομοθεσίας κατά των επιδοτήσεων.

5.8.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι είναι αναγκαίο να ενισχυθεί ο διεθνής ρόλος του ευρώ ως σημαντικού εργαλείου για την ενίσχυση της παγκόσμιας θέσης της Ευρώπης και ζητεί να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στους λόγους της αποδυνάμωσης του διεθνούς ρόλου του ευρώ και στην ολοκλήρωση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης.

5.9.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να εντείνει τις προσπάθειες για την ενσωμάτωση της προσέγγισης της ΕΕ όσον αφορά το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη τόσο των εργασιακών όσο και των περιβαλλοντικών δεσμεύσεων στον ΠΟΕ. Αυτό θα πρέπει επίσης να συμπεριλάβει περαιτέρω προβληματισμό σχετικά με τη διαρθρωμένη συμμετοχή όλων των συνιστωσών της κοινωνίας των πολιτών στις διαδικασίες του ΠΟΕ, δεδομένου ότι δεν μπορεί να υπάρξει πραγματική βιωσιμότητα χωρίς τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών.

5.10.

Ο μηχανισμός πολιτικής προστασίας της Ένωσης δεν είναι πλέον επαρκώς ικανός ούτε αρκετά ευρύς για την αντιμετώπιση καταστροφών που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή και πολλαπλών κινδύνων που συμβαίνουν εντός και εκτός του εδάφους της Ένωσης. Πέραν της παγιωμένης δραστηριότητάς του όσον αφορά τις φυσικές καταστροφές, ο μηχανισμός καλείται να αντιμετωπίσει κινδύνους όπως οι πανδημίες, οι μείζονες βιομηχανικοί κίνδυνοι, η θαλάσσια ρύπανση μεγάλης κλίμακας, οι συνέπειες των κυβερνοεπιθέσεων στα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας ή πόσιμου νερού και σε όλες τις βασικές υποδομές ή να διαχειριστεί ανθρωπιστικές κρίσεις που συνδέονται με τη μετανάστευση.

5.11.

Η σχέση μεταξύ της βραχυπρόθεσμης πολιτικής προστασίας και της μακροπρόθεσμης διαχείρισης της ανθρωπιστικής βοήθειας πρέπει να αντιμετωπιστεί και να συντονιστεί καλύτερα. Για τον σκοπό αυτόν, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι θα πρέπει να εξεταστεί η ανάγκη δημιουργίας ενός ευρωπαϊκού οργανισμού πολιτικής προστασίας και χορήγησης ανθρωπιστικής βοήθειας, ως πρακτικός μηχανισμός ανάληψης πιο σύντονης δράσης στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής.

5.12.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι σε πολλές χώρες εταίρους ο συμμετοχικός και χωρίς αποκλεισμούς διάλογος και η χάραξη πολιτικής εξακολουθούν να απουσιάζουν και ο χώρος του πολιτικού και του κοινωνικού διαλόγου μειώνεται σταδιακά, παρά τη στήριξη που παρέχει η Επιτροπή. Η ΕΟΚΕ προτείνει στην Επιτροπή να θεσπίσει, σε συνεργασία με την ΕΟΚΕ, ένα πιλοτικό σχέδιο «Πίνακας αποτελεσμάτων για τον χώρο της κοινωνίας των πολιτών» για ορισμένες χώρες εταίρους, με σκοπό την ετήσια μέτρηση της κατάστασης του πολιτικού και κοινωνικού διαλόγου, αρχής γενομένης από τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων ή τις χώρες της ευρωμεσογειακής συνεργασίας.

6.   Προώθηση του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής μας

6.1.

Τα συστήματα υγείας σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες πρέπει να ενισχυθούν, εστιάζοντας στην πρόληψη και διασφαλίζοντας την πρόσβαση όλων σε ποιοτικές δομές δημόσιας υγείας, βασικές υπηρεσίες υγείας, συμπεριλαμβανομένων των εμβολίων και μακροχρόνια περίθαλψη. Τα ζητήματα ψυχικής υγείας απαιτούν επείγουσα στρατηγική αντίδραση.

6.2.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι είναι ζωτικής σημασίας η στήριξη ενός ισχυρού και συντονισμένου ευρωπαϊκού οικοσυστήματος ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, ώστε να συμβάλει στη βιομηχανική στρατηγική αυτονομία, την τεχνολογική κυριαρχία και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών της ΕΕ. Είναι ουσιαστικό να πραγματοποιηθεί χαρτογράφηση και ανάλυση «από τη βάση προς την κορυφή», έτσι ώστε να αξιολογηθεί η επακριβής φύση των εξαρτήσεων που εντοπίστηκαν και να αντιμετωπιστούν οι αδυναμίες και οι ελλείψεις στρατηγικών υλικών·

6.3.

Η μετανάστευση εξακολουθεί να αποτελεί ζήτημα προτεραιότητας λόγω του αντικτύπου της στη δημογραφία, την οικονομία και τις πολιτικές της ΕΕ (απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, αγορά εργασίας, πολιτικές ένταξης, έλεγχος των συνόρων, καταπολέμηση του ρατσισμού, της ξενοφοβίας, του λαϊκισμού και των διακρίσεων). Το Σύμφωνο της ΕΕ για τη Μετανάστευση και το Άσυλο και το Κοινό Ευρωπαϊκό Σύστημα Ασύλου θα πρέπει να λάβουν τελική μορφή με βάση μια πραγματική ισορροπία μεταξύ αλληλεγγύης και ευθύνης και τις υποχρεώσεις της ΕΕ και των κρατών μελών βάσει του διεθνούς δικαίου.

6.4.

Η προσφυγική κρίση που εκδηλώνεται ως συνέπεια του πολέμου στην Ουκρανία υπογραμμίζει την κρίσιμη σημασία της περιοχής αυτής και καταδεικνύει τον σωστό τρόπο αντιμετώπισης από την ΕΕ: εκτός από την άμεση προστασία των προσφύγων και την παροχή προσωρινών αδειών παραμονής και εργασίας, πρέπει να ληφθούν επείγοντα μέτρα για την ένταξη στις κοινωνίες και τις αγορές εργασίας των κρατών μελών και να διατεθεί κατάλληλη χρηματοδότηση τόσο στις κυβερνήσεις όσο και στις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που δραστηριοποιούνται επιτόπου.

6.5.

Το 2022 είναι το Ευρωπαϊκό Έτος Νεολαίας —το οποίο έχει σχεδιαστεί προκειμένου να αναγνωρίζει τις προκλήσεις που αντιμετώπισαν οι νέοι κατά τη διάρκεια της πανδημίας της νόσου COVID-19 και τις θυσίες που έχουν κάνει και εξακολουθούν να κάνουν, παρέχοντάς τους ευκαιρίες συμμετοχής σε όλα τα επίπεδα, με ιδιαίτερη έμφαση στα πράσινα ζητήματα, την ένταξη, την ψηφιακή διάσταση και την ενσωμάτωση της νεολαίας σε όλες τις πολιτικές της ΕΕ. Είναι ζωτικής σημασίας να υπάρχει μια συγκεκριμένη κληρονομιά για το έτος και πράγματι κάθε χρόνο οι νέοι να βρίσκονται στο επίκεντρο των πρωτοβουλιών σε επίπεδο ΕΕ. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή θα πρέπει να συνεχίσει τις εργασίες της για την παρακολούθηση του Έτους από το 2023 και μετά.

7.   Νέα ώθηση για την ευρωπαϊκή δημοκρατία

7.1.

Απαιτούνται μέτρα για τη βελτίωση του διαλόγου των πολιτών με τα ενδιαφερόμενα μέρη και τις ομάδες της κοινωνίας, καθώς και μεταξύ αυτών, παρέχοντάς τους την κυριότητα και την πραγματική συμμετοχή σε πολιτικές που τους επηρεάζουν άμεσα, προωθώντας τον ρόλο των πολιτών στην οικοδόμηση του μέλλοντος της Ευρώπης.

7.2.

Υπάρχουν ορισμένοι υφιστάμενοι δίαυλοι που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη συμμετοχή των πολιτών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, όπως η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία των Πολιτών. Ωστόσο, οι δίαυλοι αυτοί δεν επαρκούν για την ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών της ΕΕ και υπάρχει ανάγκη τα εργαλεία συμμετοχής (συμπεριλαμβανομένης της ηλεκτρονικής συμμετοχής) να είναι πιο συμπεριληπτικά, να χρησιμοποιούνται με δομημένο τρόπο, να είναι προσβάσιμα σε όλους και κυρίως πιο αποτελεσματικά.

7.3.

Στο πλαίσιο αυτής της ιδέας, ο θεσμικός ρόλος της ΕΟΚΕ, τόσο ως καθιερωμένος εκπρόσωπος της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών όσον αφορά την παροχή συμβουλών στη χάραξη πολιτικής της ΕΕ, όσο και ως διαμεσολαβητής και εγγυητής δραστηριοτήτων συμμετοχικής δημοκρατίας, όπως ο διαρθρωμένος διάλογος με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και τις ομάδες πολιτών, θα πρέπει να ενδυναμωθεί. Μια ζωντανή κοινωνία των πολιτών είναι ζωτικής σημασίας για τη δημοκρατική ζωή της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

7.4.

Συνιστούμε στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής της ΕΕ να θεσπίσουν συνεκτικές (εσωτερικές και εξωτερικές) στρατηγικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την κοινωνία των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων πολιτικών που θα βασίζονται στα εξής: καλύτερη αναγνώριση του τομέα και του διαλόγου με τους πολίτες, μεταξύ άλλων μέσω ενός ειδικού πυλώνα στο ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης για τη δημοκρατία, της ετήσιας αξιολόγησης του κράτους δικαίου και μιας ευρωπαϊκής στρατηγικής για την κοινωνία των πολιτών· δημιουργία νομικών πλαισίων και ισότιμων όρων ανταγωνισμού σε ευρωπαϊκό επίπεδο· πρόσβαση σε δημόσια χρηματοδότηση· μηχανισμοί παρακολούθησης και προστασίας σε επίπεδο ΕΕ.

7.5.

Είναι σημαντικό να δοθεί έμφαση στη συνέχεια που δίνεται στις προτάσεις της CoFoE προκειμένου να ικανοποιηθούν τα αιτήματα των πολιτών. Η ΕΟΚΕ αναμένει από όλα τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να ακολουθήσουν μια εποικοδομητική και φιλόδοξη προσέγγιση, σύμφωνα με τον ρόλο και τις αρμοδιότητές τους, σε κάθε στάδιο της παρακολούθησης, συμπεριλαμβανομένων νομοθετικών προτάσεων. Η ΕΟΚΕ είναι έτοιμη να διαδραματίσει τον ρόλο της και να εξασφαλίσει την κατάλληλη παρακολούθηση των αποτελεσμάτων της Διάσκεψης. Σε μία μελλοντική Συνέλευση η ΕΟΚΕ πρέπει να διαδραματίσει εξέχοντα ρόλο.

7.6.

Προκειμένου να οικοδομηθεί εκ νέου η εμπιστοσύνη στη διεύρυνση και να ενισχυθούν οι τρόποι με τους οποίους η ΕΕ προσεγγίζει τους φυσικούς συμμάχους της στην περιοχή, η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η ΕΕ θα πρέπει να συμπεριλάβει σαφώς τα Δυτικά Βαλκάνια στις δραστηριότητες για την υλοποίηση των αποτελεσμάτων της CoFoE.

7.7.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει ωθήσει την ευρωπαϊκή κοινή δράση και ολοκλήρωση σε βασικούς τομείς όπως η άμυνα και η εξωτερική πολιτική, σε βαθμό που ήταν δύσκολο να φανταστεί κανείς πριν από λίγους μήνες. Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη δέσμευση που εκφράζεται στη Διακήρυξη των Βερσαλλιών για την ενίσχυση της χρήσης του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού για την Ειρήνη και τονίζει ότι η ΕΕ θα πρέπει να κινηθεί προς μια ισχυρότερη πολιτική ολοκλήρωση, η οποία θα μπορούσε να στηρίξει μια κοινή εξωτερική πολιτική. Καλούμε τα κράτη μέλη να αρχίσουν άμεσα τις εργασίες τους επί της υλοποίησης ενός πραγματικά κοινού και αποτελεσματικού συστήματος άμυνας που θα ενισχύσει σημαντικά την αμυντική ικανότητα της Ευρώπης (12)· Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ως άμεσος εκπρόσωπος του λαού σύμφωνα με τις Συνθήκες, θα πρέπει να συμμετέχει στις σχετικές αποφάσεις που λαμβάνονται σε επίπεδο ΕΕ.

7.8.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, καθώς και η ΕΟΚΕ, οι κοινωνικοί εταίροι και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, πρέπει να συμμετάσχουν στα σχέδια έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπιση των οικονομικών συνεπειών του πολέμου. Αυτό ισχύει ειδικά για τον σχεδιασμό των διαφόρων στοιχείων στο πλαίσιο της στρατηγικής RepowerEU.

7.9.

Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη αντιμετώπισης των προκλήσεων που σχετίζονται με την ενεργό συμμετοχή των νέων στην κοινωνία και τις διαδικασίες χάραξης πολιτικής και λήψης αποφάσεων, δεδομένου ότι τα παιδιά και οι νέοι είναι η γενιά που θα πρέπει να πληρώσουν το τεράστιο δημόσιο χρέος που δημιουργούν οι χώρες προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες της πανδημίας και να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες των μέτρων που λαμβάνονται τώρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και της νέας κατάστασης της ασφάλειας στην Ευρώπη. Επίσης, απαιτείται μια συντονισμένη ευρωπαϊκή προσέγγιση βασισμένη σε ισχυρά πολιτικά και νομικά πλαίσια, προκειμένου να σπάσει ο διαγενεακός κύκλος της μειονεξίας. Η επίτευξη του φιλόδοξου στόχου για την έξοδο όσο το δυνατόν περισσότερων παιδιών και νέων από τη φτώχεια θα πρέπει να παρακολουθείται στενά.

7.10.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η ισότητα των φύλων και η συνεκτίμηση της διάστασης του φύλου θα πρέπει να εξεταστούν σε όλες τις πτυχές της θέσπισης και εφαρμογής της νομοθεσίας της ΕΕ, ιδίως επειδή η πανδημία και η ύφεση που προκάλεσε έχουν εντείνει τις ανισορροπίες μεταξύ των φύλων.

7.11.

Τυχόν αντιδράσεις σε εξαιρετικές συνθήκες δεν πρέπει να αντιβαίνουν στο κράτος δικαίου ούτε να θέτουν σε κίνδυνο τη δημοκρατία, τη διάκριση των εξουσιών και τα θεμελιώδη δικαιώματα των Ευρωπαίων πολιτών. Πρέπει να τεθούν σε εφαρμογή τα νέα μέσα της ΕΕ για την προστασία και την προώθηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου, για παράδειγμα ο κύκλος επανεξέτασης του κράτους δικαίου και ο μηχανισμός για την εξάρτηση της χρηματοδότησης της ΕΕ από την τήρηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου. Αυτό πρέπει να λαμβάνεται ιδιαίτερα υπόψη σε ευαίσθητες προσωρινές αποφάσεις, όπως η απαγόρευση ορισμένων ραδιοτηλεοπτικών φορέων, ο περιορισμός της ελεύθερης κινητικότητας των προσώπων ή οποιαδήποτε άλλη απόφαση λαμβάνεται τόσο κατά τη διάρκεια της πανδημίας όσο και κατά τον πόλεμο.

7.12.

Η ΕΟΚΕ έχει συστήσει την έγκριση ενός πανευρωπαϊκού χάρτη για τα δικαιώματα και τις ευθύνες των αγροτικών/αστικών περιοχών και ζητεί τη δημιουργία ενός μοντέλου διακυβέρνησης για το αγροτικό σύμφωνο, το οποίο θα περιλαμβάνει τόσο τις τοπικές κυβερνήσεις όσο και τις τοπικές επιχειρήσεις, τόσο ιδιωτικές όσο και μη κερδοσκοπικές, σε συνεργασία με την τοπική δημοκρατική δομή και τη δομή των κοινωνικών εταίρων, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι τοπικές φωνές ακούγονται και ότι το μακροπρόθεσμο όραμα μπορεί να υλοποιηθεί με επιτυχία.

7.13.

Όσον αφορά την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, η ΕΟΚΕ ζητεί τη δημιουργία ισχυρών δομών διακυβέρνησης που θα περιλαμβάνουν όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη στον σχεδιασμό των μέτρων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, συμπεριλαμβανομένων των εξής: — δημιουργία ευρωπαϊκής πλατφόρμας ενδιαφερόμενων μερών του συμφώνου για το κλίμα, η οποία θα αποτελείται από κλιματικούς φορείς σε όλα τα επίπεδα, — σύσταση φόρουμ της ΕΕ για τη χρηματοδότηση της δράσης για το κλίμα με σκοπό τη διευκόλυνση της πρόσβασης στη χρηματοδότηση και την άρση των εμποδίων, — διασφάλιση της δέουσας συμμετοχής των υφιστάμενων ευρωπαϊκών δομών κοινωνικού διαλόγου, — ενθάρρυνση των κρατών μελών να εξασφαλίσουν τη συμμετοχή των περιφερειακών αρχών, των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στην κατάρτιση εθνικών και περιφερειακών σχεδίων δίκαιης μετάβασης, — πιο διαρθρωτική συμμετοχή των νέων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων σχετικά με τη βιωσιμότητα και συμμετοχή ενός εκπροσώπου της νεολαίας στην επίσημη αντιπροσωπεία της ΕΕ στις συνεδριάσεις της COP, — διαρθρωτική σύνδεση της δέσμης μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 % με τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών, — συνέχιση της αξιοποίησης της επιτυχίας των κοινών εργασιών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της ΕΟΚΕ σχετικά με την ευρωπαϊκή πλατφόρμα ενδιαφερόμενων μερών για την κυκλική οικονομία.

7.14.

Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ θα πρέπει επίσης να αναγνωρίσουν τον θεμελιώδη ρόλο της κοινωνίας των πολιτών στη διάδοση της κουλτούρας των θεμελιωδών δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου και να προωθήσουν τη συμμετοχή τους στη διευκόλυνση της επαρκούς προβολής των αξιών και των αρχών της ΕΕ. Ως εκ τούτου, ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών στον κύκλο επανεξέτασης του κράτους δικαίου πρέπει να ενισχυθεί, μεταξύ άλλων με ένα φόρουμ ενδιαφερόμενων μερών.

7.15.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ θεωρεί ζωτικής σημασίας να διασφαλιστεί η συμμετοχή των εκπροσώπων της κοινωνίας των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών εταίρων, των οργανώσεων καταναλωτών και άλλων ενδιαφερόμενων φορέων, στη διαμόρφωση, την εφαρμογή και την παρακολούθηση του προγράμματος πολιτικής για την ψηφιακή δεκαετία και των σχετικών εθνικών χαρτών πορείας.

7.16.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διατηρήσει τη βελτίωση της νομοθεσίας ως προτεραιότητα και καλεί την Επιτροπή, συμπεριλαμβανομένων όλων των υπηρεσιών της, και τους νομοθέτες της ΕΕ να εμβαθύνουν και να προωθούν συνεχώς το σύστημα βελτίωσης της νομοθεσίας της ΕΕ σε όλες τις πτυχές του και να χρησιμοποιήσουν συστηματικά τα εργαλεία και τις κατευθυντήριες γραμμές για τη βελτίωση της νομοθεσίας στο έργο τους.

7.17.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι, εξ ορισμού, η Επιτροπή θα πρέπει να τεκμηριώνει κάθε νομοθετική πρόταση με μια πλήρως εμπεριστατωμένη εκτίμηση επιπτώσεων. Η Επιτροπή θα πρέπει να διενεργεί κατάλληλες εκτιμήσεις επιπτώσεων και για τυχόν επικείμενες στρατηγικές, ώστε να εντοπίζονται οι επιπτώσεις σε πρώιμο στάδιο και να προλαμβάνονται καλύτερα οι κοινές επιπτώσεις των επιμέρους πρωτοβουλιών.

7.18.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι τα μέσα για τη βελτίωση της νομοθεσίας πρέπει να παραμείνουν ουδέτερα ως προς την πολιτική και να διαχωριστούν σαφώς από τη λήψη πολιτικών αποφάσεων, η οποία θα πρέπει να αποτελεί αρμοδιότητα των καθορισμένων και νόμιμων πολιτικών φορέων. Στις διαδικασίες δημόσιας διαβούλευσης σχετικά με τις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα ώστε να διασφαλίζεται και να εξισορροπείται η συμβολή των διαφόρων ενδιαφερόμενων μερών. Αυτό απαιτεί επανεξέταση της μεθοδολογίας για την καλύτερη προσέγγιση των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι οι ηλεκτρονικές διαδικασίες πρέπει να συμπληρώνονται από διαρθρωμένο διάλογο με τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών σε όλα τα στάδια της χάραξης πολιτικής, συμπεριλαμβανομένης της φάσης υλοποίησης και αξιολόγησης.

7.19.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή, και ιδίως το Κοινό Κέντρο Ερευνών, να συμπεριλάβει πλήρως την ΕΟΚΕ στον κύκλο ανάλυσης προοπτικών και να την υποστηρίξει κατά τον έλεγχο των υφιστάμενων δραστηριοτήτων ανάλυσης προοπτικών που διεξάγονται από οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, συνδικαλιστικές οργανώσεις και επιχειρηματικές ενώσεις.

7.20.

Η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης τη συνεχή ενίσχυση της συνεργασίας στο πλαίσιο των εργασιών εκ των υστέρων αξιολόγησης διαφόρων πρωτοβουλιών.

7.21.

Τόσο η πανδημία όσο και ο σημερινός πόλεμος στην Ουκρανία κατέδειξαν την επείγουσα ανάγκη ανάληψης περαιτέρω δράσης σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο για την προστασία των ελεύθερων και πλουραλιστικών μέσων ενημέρωσης και της ποιοτικής ανεξάρτητης δημοσιογραφίας.

---

(1)  EE C 290 της 29.7.2022, σ. 35.

(2)  Ψήφισμα της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής (ΕΟΚΕ) με θέμα «Ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις του» (EE C 290 της 29.7.2022, σ. 1).

(3)  Ψήφισμα της ΕΟΚΕ με θέμα «Ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις του» (EE C 290 της 29.7.2022, σ. 1).

(4)  https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/ip_22_1511

(5)  https://ec.europa.eu/info/publications/key-documents-repowereu_en

(6)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «REPowerEU: Κοινή ευρωπαϊκή δράση για πιο προσιτή οικονομικά, εξασφαλισμένη και βιώσιμη ενέργεια» (ΕΕ C 323 της 26.8.2022, σ. 123).

(7)  Η διασύνδεση αποτελεί ήδη στόχο της ΕΕ (τουλάχιστον κατά 15 % έως το 2030, αλλά ορισμένες χώρες υστερούν πολύ): https://energy.ec.europa.eu/topics/infrastructure/electricity-interconnection-targets_en

(8)  Έγγραφο της Επιτροπής με τίτλο «Ενεργειακές νησίδες»: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/de/MEMO_18_4622

(9)  ACER, Final assessment of the EU wholesale electricity market design (Τελική αξιολόγηση του σχεδιασμού της αγοράς χονδρικής πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ).

(10)  Ευρωπαϊκό μέσο προσωρινής στήριξης για τον μετριασμό των κινδύνων ανεργίας σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης (SURE).

(11)  Βλέπε για παράδειγμα «Business Journey on the Single Market: Practical Obstacles and Barriers» (Επαγγελματικό ταξίδι στην ενιαία αγορά: πρακτικά εμπόδια και φραγμοί), SWD(2020) 54 final, Βρυξέλλες, 10.3.2020.

(12)  EE C 290 της 29.7.2022, σ. 1.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Φορολόγηση των διασυνοριακών τηλεργαζομένων και των εργοδοτών τους»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 443/02)

Εισηγητής:

ο κ. Krister ANDERSSON

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	20.1.2022
Νομική βάση	Άρθρο 52 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και Νομισματική Ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	1.7.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	13.7.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	571
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	195/0/2

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) αναγνωρίζει τις ιδιαίτερες προκλήσεις που θέτει η αύξηση της διασυνοριακής τηλεργασίας για τα ισχύοντα διεθνή φορολογικά συστήματα. Αυτό αφορά ειδικότερα τη φορολόγηση των μισθών και τη φορολόγηση των κερδών των επιχειρήσεων.

1.2.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (EE) ότι ένας διασυνοριακός τηλεργαζόμενος μπορεί να έρθει αντιμέτωπος με διπλή φορολόγηση του εισοδήματός του, η οποία οδηγεί σε χρονοβόρες και δαπανηρές διαφορές μεταξύ εργαζομένων και φορολογικών αρχών των κρατών μελών. Ανάλογα με τη φορολογική μεταχείριση του ξένου εισοδήματος σε μια χώρα, ένας εργαζόμενος μπορεί επίσης να υποχρεούται να υποβάλλει δύο χωριστές φορολογικές δηλώσεις, πιθανώς σε διαφορετικούς χρόνους λόγω των διαφορών μεταξύ των προθεσμιών υποβολής φορολογικών δηλώσεων στα κράτη μέλη. Η υποχρέωση συμμόρφωσης αποτελεί εμπόδιο για μια αποτελεσματική ενιαία αγορά. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να αποδίδουν τη δέουσα προσοχή στα εμπόδια κατά την υπογραφή διμερών φορολογικών συμφωνιών.

1.3.

Όσον αφορά τη φορολόγηση των κερδών των επιχειρήσεων, οι διεθνείς τηλεργαζόμενοι διατρέχουν ενδεχομένως τον κίνδυνο να δημιουργήσουν ακουσίως μόνιμη εγκατάσταση για την εταιρεία σε χώρα διαφορετική από αυτήν όπου εδρεύει. Εάν αναπτυσσόταν μόνιμη εγκατάσταση σε άλλη χώρα, η εταιρεία θα αναγκαζόταν να κατανείμει με ακρίβεια το εταιρικό της εισόδημα μεταξύ των δύο τόπων, και επομένως θα υπείχε διαφορετικές υποχρεώσεις υποβολής δηλώσεων και φορολογικές υποχρεώσεις.

1.4.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τα προσωρινά φορολογικά μέτρα που έλαβαν τα κράτη μέλη στο απόγειο της πανδημίας και την καθοδήγηση που εξέδωσε ο ΟΟΣΑ κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Αυτά τα μέτρα επέτρεψαν στους διασυνοριακούς εργαζομένους και εργοδότες να συνεχίσουν τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες και να εξασφαλίσουν ότι δεν θα έρχονταν αντιμέτωποι, ούτε οι μεν ούτε οι δε, με διπλή φορολόγηση, επιτρέποντας στις επιχειρήσεις να συνεχίσουν να στηρίζουν την οικονομία και τους εργαζομένους της ΕΕ σε μια κρίσιμη στιγμή.

1.5.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει πόσο σημαντικό είναι τα φορολογικά συστήματα να επικαιροποιηθούν περαιτέρω ώστε να μπορούν να ανταποκρίνονται στις ανάγκες του σημερινού εργασιακού περιβάλλοντος. Το διεθνές πλαίσιο φορολογίας των εταιρειών έχει πρόσφατα αναδιαμορφωθεί μέσω μιας συμφωνίας για φορολογική δέσμη του πλαισίου χωρίς αποκλεισμούς του ΟΟΣΑ/G20 που αποτελείται από δύο πυλώνες. Εάν οι εργαζόμενοι απασχολούνται ολοένα και περισσότερο μέσω τηλεργασίας, μπορεί να είναι επίσης αναγκαίο να αναθεωρηθούν οι διεθνείς φορολογικοί κανόνες για τα φυσικά πρόσωπα. Ειδικότερα, οι κανόνες πρέπει να είναι εύκολο να τηρηθούν.

1.6.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ουσιώδες οι φορολογικοί κανόνες όσον αφορά τη διασυνοριακή τηλεργασία να διασφαλίζουν ότι δεν υφίσταται διπλή φορολόγηση ή ακούσια μη φορολόγηση τόσο των εργαζομένων όσο και των εργοδοτών. Προκειμένου να διασφαλιστεί η δυνατότητα των εταιρειών κάθε μεγέθους να προσφέρουν ευκαιρίες τηλεργασίας, είναι σημαντικό οποιεσδήποτε διοικητικές υποχρεώσεις που σχετίζονται με τη φορολόγηση των διασυνοριακών τηλεργαζομένων να εξαλειφθούν ή τουλάχιστον να ελαχιστοποιηθούν.

1.7.

Αν και η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι οι χώρες έχουν το δικαίωμα να αποφασίζουν εάν και σε ποιον βαθμό θα επιβάλλουν φόρους στην επικράτειά τους, οι αρχές της φορολόγησης των διασυνοριακών τηλεργαζομένων θα πρέπει κατά προτίμηση να συμφωνηθούν σε παγκόσμιο επίπεδο. Ωστόσο, με δεδομένη την ενυπάρχουσα ενδοενωσιακή κινητικότητα στο πλαίσιο της ελεύθερης κυκλοφορίας εντός της ενιαίας αγοράς, υπάρχουν βάσιμοι λόγοι να αντιμετωπιστεί το ζήτημα σε επίπεδο ΕΕ πριν βρεθεί παγκόσμια λύση. Παρότι μπορούν να υιοθετηθούν διάφορες προσεγγίσεις, είναι σημαντικό να επιτευχθεί υψηλός βαθμός συντονισμού στην ΕΕ.

1.8.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι οι κανόνες πρέπει να είναι εύκολοι τόσο για τους εργαζομένους όσο και για τους εργοδότες. Μία δυνατότητα θα ήταν να συμφωνήσουν τα κράτη μέλη να φορολογούν τον εργαζόμενο μόνον εάν ο αριθμός των ημερών εργασίας στη χώρα υπερβαίνει τις 96 ημέρες ανά ημερολογιακό έτος. Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι στο φορολογικό έργο του πλαισίου χωρίς αποκλεισμούς του ΟΟΣΑ χρησιμοποιήθηκε ένα πολυμερές μέσο ως εργαλείο για τη διευκόλυνση της έγκαιρης εφαρμογής των νέων φορολογικών κανόνων.

1.9.

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Επιτροπή να εξετάσει εάν θα μπορούσε να δημιουργηθεί μια μονοαπευθυντική θυρίδα, όπως έχουμε στον τομέα του ΦΠΑ. Αυτό θα απαιτούσε από τον εργοδότη να αναφέρει τον αριθμό ημερών που εργάστηκαν οι διασυνοριακοί τηλεργαζόμενοι στη χώρα διαμονής τους και στη χώρα όπου βρίσκεται ο εργοδότης. Με αυτές τις πληροφορίες, οι φορολογικές αρχές θα ήταν σε θέση να αξιολογήσουν σε ποια χώρα θα ήταν φορολογητέο το εισόδημα, ή ποιο μέρος του εισοδήματος θα ήταν φορολογητέο σε κάθε χώρα.

1.10.

Ένα σύστημα μονοαπευθυντικής θυρίδας για τους διασυνοριακούς εργαζόμενους μπορεί να αποτελέσει το πρώτο βήμα για την ανάπτυξη μιας υποδομής που θα επιτρέψει στους εργαζομένους και στους εργοδότες να μειώσουν τις φορολογικές διαφορές μεταξύ κρατών μελών, εξασφαλίζοντας συγχρόνως την ορθή επιβολή των φόρων, χωρίς να απαιτείται από το φυσικό πρόσωπο να υποβάλλει δήλωση σε πολλαπλές χώρες.

2.   Ιστορικό

2.1.

Η πανδημία COVID-19 άλλαξε τη ζωή των εργαζομένων και των επιχειρήσεων με πρωτόγνωρους τρόπους. Μια από τις πλέον αξιοσημείωτες τάσεις κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, με την επιβολή ταξιδιωτικών περιορισμών και κυβερνητικών περιορισμών στον αριθμό των εργαζομένων με φυσική παρουσία στα γραφεία, προκειμένου να μειωθεί η μετάδοση του ιού της COVID-19, ήταν η αύξηση της τηλεργασίας (1). Οι επιχειρήσεις και οι εργαζόμενοι κατέβαλαν σημαντικές προσπάθειες για την ψηφιοποίηση των καθημερινών δραστηριοτήτων τους (π.χ. με τη χρήση διαδικτυακών εργαλείων συνεδριάσεων) προκειμένου να διευκολύνουν τους εργαζομένους που εργάζονται από το σπίτι. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι επιχειρήσεις μπορούσαν να συνεχίσουν να παρέχουν τα (απαραίτητα) προϊόντα και υπηρεσίες στους πελάτες τους, και επομένως να στηρίζουν την οικονομία, την απασχόληση, το εμπόριο και την οικονομική ανάπτυξη της ΕΕ.

2.2.

Μειώνοντας τον χρόνο μετακίνησης από και προς τον τόπο εργασίας, η τηλεργασία συνδέεται με μεγαλύτερη ευελιξία, η οποία μπορεί να μειώσει το στρες για τον εργαζόμενο, παρέχοντας τη δυνατότητα βελτίωσης της ισορροπίας μεταξύ εργασιακής και ιδιωτικής ζωής (2). Επιπλέον, η αύξηση της τηλεργασίας μπορεί να είναι προς όφελος του στόχου της ΕΕ για ουδέτερο ισοζύγιο διοξειδίου του άνθρακα. Καθώς μεγάλο ποσοστό των εκπομπών της ΕΕ προέρχεται από τις μεταφορές, η αύξηση της τηλεργασίας μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλότερο ποσοστό εκπομπών άνθρακα και λιγότερη κυκλοφοριακή συμφόρηση (3). Με τη στροφή στην τηλεργασία, η ανάγκη για χώρους γραφείων είναι πιθανό να μειωθεί, περιορίζοντας συνεπώς το κόστος εκπομπών των κτιρίων γραφείων (π.χ. θέρμανση και ψύξη).

2.3.

Καθώς οδεύουμε προς μια «μετά-COVID-19» εποχή, με υψηλά ποσοστά εμβολιασμού σε όλη την ΕΕ, αν και αναμένουμε ότι ορισμένοι εργαζόμενοι θα επιστρέψουν στα γραφεία τους, είναι απίθανο η αυξανόμενη τάση της τηλεργασίας να αναστραφεί πλήρως. Σε έρευνα του Eurofound, τον Μάρτιο του 2021, το 46 % των εργαζομένων της ΕΕ εξέφρασαν την προτίμησή τους να εξακολουθήσουν να εργάζονται καθημερινά ή αρκετές φορές την εβδομάδα από το σπίτι και μετά τη λήξη της πανδημίας (4). Κατά συνέπεια, η τηλεργασία αναμένεται να καταστεί μέρος της εργασιακής μας νοοτροπίας.

2.4.

Η αύξηση της διασυνοριακής τηλεργασίας θέτει προκλήσεις στα ισχύοντα φορολογικά συστήματα. Αν και το φαινόμενο της διασυνοριακής εργασίας δεν είναι νέο, η δυνατότητα ενός εργαζομένου να τηλεργάζεται από την κατοικία του σε άλλη χώρα εγείρει ζητήματα σε σχέση με τους διεθνείς φορολογικούς κανόνες, ιδίως οσάκις ο εργαζόμενος εργάζεται σημαντικό μέρος των εργάσιμων ημερών στη χώρα διαμονής του ή σε τρίτη χώρα, και όχι στον συνήθη τόπο δραστηριότητας. Αυτό αφορά ειδικότερα τη φορολόγηση των μισθών και τη φορολόγηση των κερδών των επιχειρήσεων. Τέτοιες περιπτώσεις μπορεί να προκύψουν ιδίως σε ορισμένες κομβικές περιοχές, που βρίσκονται γεωγραφικά κοντά σε άλλα κράτη μέλη, αλλά η ανάπτυξη και εξέλιξη των εργαλείων τηλεδιάσκεψης είναι πιθανό να αυξήσει αυτές τις περιπτώσεις σε ευρύτερη βάση.

2.5.

Όσον αφορά τη φορολόγηση των μισθών, οι εργαζόμενοι που διαμένουν σε ένα κράτος μέλος (δικαιοδοσία κατοικίας), αλλά εργάζονται για μια εταιρεία που βρίσκεται σε άλλο κράτος μέλος (δικαιοδοσία προέλευσης) μπορεί να υπόκεινται σε διπλή φορολόγηση, όπου και οι δύο δικαιοδοσίες φορολογούν το εισόδημα. Προκειμένου να αποφευχθεί ένα τέτοιο σενάριο, οι χώρες έχουν συνάψει διμερείς συμφωνίες διπλής φορολόγησης, που συχνά ακολουθούν το υπόδειγμα φορολογικής σύμβασης του ΟΟΣΑ (ΥΦΣ-ΟΟΣΑ) για το εισόδημα και το κεφάλαιο. Το ΥΦΣ του ΟΟΣΑ ορίζει ως γενική αρχή ότι το εισόδημα από απασχόληση θα πρέπει να φορολογείται μόνο στη δικαιοδοσία κατοικίας. Ωστόσο, εάν η εργασία εκτελείται σε άλλη χώρα (δηλαδή, στο κράτος προέλευσης του εισοδήματος), το κράτος προέλευσης μπορεί να φορολογεί το εισόδημα που αναλογεί στις ημέρες εργασίας στο εν λόγω κράτος, εφόσον ο εργαζόμενος παραμένει τουλάχιστον 183 ημέρες τον χρόνο στο κράτος προέλευσης, ή η αμοιβή καταβάλλεται από εργοδότη στο κράτος προέλευσης, ή η αμοιβή βαρύνει μόνιμη εγκατάσταση του εργοδότη στο κράτος προέλευσης.

2.6.

Σύμφωνα με το ΥΦΣ-ΟΟΣΑ, ένας εργαζόμενος που διαμένει σε χώρα διαφορετική από τη χώρα της συνήθους εργασιακής του δραστηριότητας αντιμετωπίζει από την πρώτη ημέρα επιμερισμό των δικαιωμάτων φορολόγησης του εισοδήματος από την εργασία του μεταξύ της δικαιοδοσίας κατοικίας και της δικαιοδοσίας προέλευσης σε αναλογική βάση.

2.7.

Προκειμένου να αποφευχθεί ο άμεσος επιμερισμός του εισοδήματος για τη διασυνοριακή εργασία, και καθώς τα κράτη μέλη δεν υποχρεούνται να ακολουθούν το υπόδειγμα του ΟΟΣΑ, ορισμένες χώρες έχουν θεσπίσει διαφορετικούς κανόνες, όπως δομές de minimis. Σε αυτήν την περίπτωση, το εισόδημα του εργαζομένου φορολογείται αποκλειστικά στη χώρα κατοικίας, εφόσον ο εν λόγω εργαζόμενος δεν υπερβαίνει έναν ορισμένο αριθμό ημερών κατά τις οποίες δεν παρίσταται στον συνήθη χώρο άσκησης της δραστηριότητάς του (5).

2.8.

Λόγω των μέτρων που ελήφθησαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όπως η εφαρμογή αυστηρών απαιτήσεων καραντίνας και ο περιορισμός των διασυνοριακών ταξιδιών, πολλοί εργαζόμενοι, ιδίως μεθοριακοί εργαζόμενοι, αναγκάστηκαν να τηλεργαστούν στη χώρα διαμονής τους αντί στη συνήθη χώρα δραστηριότητάς τους. Ως αποτέλεσμα της πανδημίας COVID-19, πολλά κράτη μέλη έλαβαν προσωρινά μέτρα προκειμένου να μην χάσουν ολοκληρωτικά οι δικαιοδοσίες προέλευσης το δικαίωμα φορολόγησής τους. Τα κράτη μέλη συμφώνησαν σε ένα «μνημόνιο συμφωνίας» βάσει του οποίου όλες οι ημέρες εργασίας σε ένα οικιακό γραφείο θα θεωρούνται δραστηριότητα στο κράτος μέλος όπου κανονικά ασκείται η εργασιακή δραστηριότητα. Αυτό ισχύει μόνο για τους εργαζομένους που υπόκεινται στην έκτακτη κατάσταση της πανδημίας COVID-19, και όχι για τους διασυνοριακούς εργαζομένους που ήδη τηλεργάζονταν πριν από την πανδημία. Κατά πώς φαίνεται δεν δόθηκε παράταση σε αυτά τα προσωρινά μέτρα για μετά τις 30 Ιουνίου 2022, και οι χώρες θα επιστρέψουν στο γενικό ΥΦΣ-ΟΟΣΑ ή στις δομές de minimis. Παρομοίως, ο ΟΟΣΑ εξέδωσε επίσης καθοδήγηση σχετικά με τη φορολόγηση του εισοδήματος των «αποκλεισμένων εργαζομένων» (εργαζόμενοι που έχουν αποκλειστεί σε δικαιοδοσία προέλευσης για μακρό χρονικό διάστημα λόγω των ταξιδιωτικών περιορισμών, των κανόνων καραντίνας, κ.λπ. που σχετίζονται με την πανδημία COVID-19) (6).

2.9.

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (7), ένας διασυνοριακός τηλεργαζόμενος μπορεί να έρθει αντιμέτωπος με διπλή φορολόγηση του εισοδήματός του, η οποία οδηγεί σε (χρονοβόρες και δαπανηρές) διαφορές μεταξύ εργαζομένων και κρατών μελών. Ανάλογα με τη φορολογική μεταχείριση του ξένου εισοδήματος σε μια χώρα, ένας εργαζόμενος μπορεί επίσης να υποχρεούται να υποβάλλει δύο χωριστές φορολογικές δηλώσεις, πιθανώς σε διαφορετικούς χρόνους λόγω των διαφορών μεταξύ των προθεσμιών υποβολής φορολογικών δηλώσεων στα κράτη μέλη. Επιπλέον, μπορεί να προκύψουν περιπλοκές όταν ορισμένα φορολογικά έξοδα απαραίτητα για τη δημιουργία εισοδήματος πρέπει να κατανεμηθούν με ακρίβεια μεταξύ των δύο κρατών μελών. Ένας διασυνοριακός τηλεργαζόμενος μπορεί επίσης να χάσει φορολογικά οφέλη ή πιστώσεις.

2.10.

Οι φορολογούμενοι μη μόνιμοι κάτοικοι με εισόδημα από δύο ή περισσότερα κράτη μέλη, όπως οι μετακινούμενοι εργαζόμενοι, οι εποχιακοί εργαζόμενοι, οι αθλητές, οι καλλιτέχνες και οι συνταξιούχοι, δεν είναι εν γένει επιλέξιμοι για τη συνεκτίμηση της προσωπικής και οικογενειακής κατάστασης με τον ίδιο τρόπο όπως οι φορολογούμενοι κάτοικοι ημεδαπής. Σύμφωνα με την απόφαση Schumacker (8), τα κράτη μέλη πρέπει να χορηγούν τέτοια φορολογικά πλεονεκτήματα σε μη ημεδαπούς φορολογούμενους κατοίκους, εάν οι φορολογούμενοι αποκτούν «το σύνολο ή σχεδόν το σύνολο» του εισοδήματός τους στο συγκεκριμένο κράτος μέλος. Ορισμένα κράτη μέλη εφαρμόζουν κατώτατο όριο 90 % του συνολικού εισοδήματος που πρέπει να αποκτηθεί στο συγκεκριμένο κράτος μέλος για τη χορήγηση τέτοιων φορολογικών πλεονεκτημάτων. Αυτό μπορεί να αποτελέσει εμπόδιο στην ελεύθερη κυκλοφορία, καθώς κάθε εισόδημα που υπερβαίνει το 10 % του συνολικού εισοδήματος σε άλλα κράτη μέλη θα έχει ως αποτέλεσμα τουλάχιστον μερική απώλεια των εν λόγω φορολογικών πλεονεκτημάτων, δεδομένου ότι δεν θα συμπληρώνεται πλέον.το κατώτατο όριο για την πλήρη χορήγηση των εν λόγω φορολογικών πλεονεκτημάτων. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να επιτρέπουν τη συνεκτίμηση της προσωπικής και της οικογενειακής κατάστασης, εφόσον οι μη ημεδαποί φορολογούμενοι κάτοικοι εισπράττουν το 75 % του εισοδήματός τους στο κράτος προέλευσης.

2.11.

Η υποχρέωση συμμόρφωσης αποτελεί εμπόδιο για μια αποτελεσματική ενιαία αγορά. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να αποδίδουν τη δέουσα προσοχή στα εμπόδια κατά την υπογραφή διμερών φορολογικών συμφωνιών.

2.12.

Όσον αφορά τη φορολόγηση των κερδών των επιχειρήσεων, οι διεθνείς τηλεργαζόμενοι διατρέχουν ενδεχομένως τον κίνδυνο να δημιουργήσουν ακουσίως μόνιμη εγκατάσταση για την εταιρεία σε χώρα διαφορετική από αυτήν όπου εδρεύει. Εάν αναπτυσσόταν μόνιμη εγκατάσταση σε άλλη χώρα, η εταιρεία θα αναγκαζόταν να κατανείμει με ακρίβεια το εταιρικό της εισόδημα μεταξύ των δύο τόπων, και επομένως θα υπείχε διαφορετικές υποχρεώσεις υποβολής δηλώσεων και φορολογικές υποχρεώσεις.

2.13.

Πολλές εταιρείες, ιδίως μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) χωρίς διεθνή δομή, μπορεί να μην γνωρίζουν ότι εάν έχουν προσωπικό που εργάζεται από άλλη χώρα αυτό μπορεί να τους προσδώσει λειτουργίες και υπόσταση, και συνεπώς να τις καταστήσει υπόχρεες για επιμερισμό των κερδών και τήρηση των κανόνων μεταβιβαστικής τιμολόγησης, καθώς και για τήρηση των απαιτήσεων υποβολής αναφορών. Οι ΜΜΕ μπορεί να μην έχουν φορολογικό τμήμα ή πρόσβαση σε συμβούλους, και το κόστος συμμόρφωσής τους είναι ήδη πολύ υψηλό. Οι εταιρείες της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου εκτιμάται, σύμφωνα με μελέτη της Επιτροπής, ότι δαπανούν ετησίως ένα συνολικό ποσό περίπου 204 δισεκατομμυρίων ευρώ προκειμένου να συμμορφωθούν με τις υποχρεώσεις που σχετίζονται με τον φόρο εισοδήματος εταιρειών, τον ΦΠΑ, τους φόρους και τις εισφορές που σχετίζονται με τους μισθούς, τους φόρους ιδιοκτησίας και ακίνητης περιουσίας, και τους τοπικούς φόρους. Η μέση επιχείρηση επιβαρύνεται με ένα ετήσιο κόστος για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων φορολογικής συμμόρφωσής της το οποίο ανέρχεται σε 1,9 % του κύκλου εργασιών της (9). Οποιαδήποτε περαιτέρω αύξηση ενδέχεται να θέσει σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα της εταιρείας.

2.14.

Λόγω των ανησυχιών που εγείρει η πιθανή δημιουργία μόνιμων εγκαταστάσεων ως αποτέλεσμα της διασυνοριακής τηλεργασίας, ο ΟΟΣΑ εξέδωσε καθοδήγηση σχετικά με το θέμα (10) τον Απρίλιο του 2020 και τον Μάρτιο του 2021. Ο ΟΟΣΑ θεωρεί ότι η έκτακτη και προσωρινή αλλαγή του τόπου εργασίας των εργαζομένων δεν θα πρέπει να δημιουργεί νέες μόνιμες εγκαταστάσεις για τον εργοδότη (11). Γενικά, ο ΟΟΣΑ υποστηρίζει ότι ακόμα και αν μέρος των δραστηριοτήτων μιας επιχείρησης μεταφερθεί σε τόπο όπως το οικιακό γραφείο ενός φυσικού προσώπου, αυτό δεν πρέπει να οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο συγκεκριμένος τόπος είναι στη διάθεση της εν λόγω επιχείρησης απλώς επειδή ο τόπος αυτός χρησιμοποιείται από ένα πρόσωπο (π.χ. υπάλληλο) που εργάζεται για την επιχείρηση, υποστηρίζοντας ότι ένας εργαζόμενος που αναγκάζεται να εργαστεί από το σπίτι λόγω της πανδημίας COVID-19 και των μέτρων για την προστασία της δημόσιας υγείας δεν έχει επαρκή βαθμό μονιμότητας ή συνέχειας ώστε να θεωρηθεί η κατοικία του ως μόνιμη εγκατάσταση για τον εργοδότη.

2.15.

Ο ΟΟΣΑ, αν και υπογραμμίζει τον έκτακτο χαρακτήρα της πανδημίας COVID-19, σημειώνει ότι εάν οι εργαζόμενοι συνεχίσουν να εργάζονται από το σπίτι μετά την πανδημία, προσδίδοντας επομένως έναν ορισμένο βαθμό μονιμότητας ή συνέχειας στο οικιακό γραφείο τους, αυτό δεν θα έχει κατ’ ανάγκη ως αποτέλεσμα τη μόνιμη εγκατάσταση μιας επιχείρησης. Αυτές οι καταστάσεις θα απαιτούσαν περαιτέρω εξέταση των συγκεκριμένων γεγονότων και περιστάσεων, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ. Για τα άτομα σε θέσεις λήψης αποφάσεων, οι φορολογικές αρχές έχουν συχνά αμφισβητήσει εάν μπορεί να έχει δημιουργηθεί μόνιμη εγκατάσταση.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις προσπάθειες που έχουν καταβάλει οι εταιρείες και οι εργαζόμενοι κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 προκειμένου να συνεχίσουν τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες με τη χρήση ψηφιακών εργαλείων. Οι πρωτόγνωρες περιστάσεις της πανδημίας COVID-19 και τα επακόλουθα μέτρα δημόσιας υγείας, ανάγκασαν τις εταιρείες και τους εργαζομένους να προσαρμόσουν το εργασιακό τους περιβάλλον προκειμένου να συνεχίσουν τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες και την παροχή προϊόντων και υπηρεσιών, στηρίζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την οικονομία, την απασχόληση και την ανάπτυξη της ΕΕ.

3.2.

Καθώς η μεγαλύτερη εξέλιξη στα διαδικτυακά εργαλεία γραφείου (π.χ. λογισμικό διαδικτυακών διασκέψεων) θα επιτρέψει σε ορισμένους εργαζομένους να εκτελούν ολοένα και περισσότερο τις εργασίες τους από το σπίτι με μεγαλύτερη ή ίση αποδοτικότητα, αναμένουμε να δούμε τον αριθμό των (διασυνοριακών) τηλεργαζομένων να αυξάνεται στην ΕΕ. Οι νομοθέτες πρέπει να προσαρμόσουν τους ισχύοντες κανόνες σε μια νέα πραγματικότητα.

3.3.

Αν και η δυνατότητα τηλεργασίας μπορεί να διαφέρει ανάλογα με τον τομέα και τον εργασιακό ρόλο, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η αύξηση της τηλεργασίας πρέπει να επιδοκιμαστεί και να ενθαρρυνθεί όπου είναι δυνατόν. Εκτός της μεγαλύτερης ευελιξίας για τους εργαζομένους, μπορεί επίσης να προσφέρει οφέλη για την ευρύτερη ατζέντα της Πράσινης Συμφωνίας της ΕΕ, λόγω της μείωσης των ατόμων που μετακινούνται από και προς την εργασία τους, με αποτέλεσμα να μειωθούν οι εκπομπές και η ατμοσφαιρική ρύπανση από τις μεταφορές. Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει την ιδιαίτερη σημασία του θέματος για την ΕΕ και την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων στην ενιαία αγορά.

3.4.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τις ιδιαίτερες προκλήσεις που θέτει η αύξηση της διασυνοριακής τηλεργασίας για το διεθνές φορολογικό σύστημα. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει τα εμπόδια που ανέφεραν οι εργαζόμενοι σε καταστάσεις διασυνοριακής εργασίας ακόμα και πριν από την πανδημία (12). Η ΕΟΚΕ επικροτεί τα προσωρινά φορολογικά μέτρα που έλαβαν τα κράτη μέλη στο απόγειο της πανδημίας και την καθοδήγηση που εξέδωσε ο ΟΟΣΑ κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Αυτά τα μέτρα επέτρεψαν στους διασυνοριακούς εργαζομένους και εργοδότες να συνεχίσουν τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες και να εξασφαλίσουν ότι δεν θα έρχονταν αντιμέτωποι, ούτε οι μεν ούτε οι δε, με διπλή φορολόγηση, επιτρέποντας στις επιχειρήσεις να συνεχίσουν να στηρίζουν την οικονομία και τους εργαζομένους της ΕΕ σε μια κρίσιμη στιγμή.

3.5.

Ωστόσο, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει πόσο σημαντικό είναι τα φορολογικά συστήματα να επικαιροποιηθούν περαιτέρω ώστε να μπορούν να ανταποκρίνονται στις ανάγκες του σημερινού εργασιακού περιβάλλοντος. Ειδικότερα, είναι σημαντικό οι εργοδότες, όταν εισάγουν κανόνες για την τηλεργασία, να μην αποθαρρύνονται να προσλαμβάνουν εργαζομένους εκτός της δικαιοδοσίας του εργοδότη λόγω φορολογικών εμποδίων. Παρομοίως, οι φορολογικοί κανόνες δεν θα πρέπει να αποτελούν εμπόδιο για τους εργαζομένους που εκδηλώνουν ενδιαφέρον για θέση εργασίας σε διασυνοριακή κατάσταση.

3.6.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ουσιώδες οι φορολογικοί κανόνες όσον αφορά τη διασυνοριακή τηλεργασία να διασφαλίζουν ότι δεν υφίσταται διπλή φορολόγηση ή ακούσια μη φορολόγηση τόσο των εργαζομένων όσο και των εργοδοτών. Προκειμένου να διασφαλιστεί η δυνατότητα των εταιρειών κάθε μεγέθους να προσφέρουν ευκαιρίες τηλεργασίας, είναι σημαντικό οποιεσδήποτε διοικητικές υποχρεώσεις που σχετίζονται με τη φορολόγηση των διασυνοριακών τηλεργαζομένων να εξαλειφθούν ή τουλάχιστον να ελαχιστοποιηθούν (13).

3.7.

Το διεθνές πλαίσιο φορολογίας των εταιρειών έχει πρόσφατα αναδιαμορφωθεί μέσω μιας συμφωνίας για φορολογική δέσμη του πλαισίου χωρίς αποκλεισμούς του ΟΟΣΑ που αποτελείται από δύο πυλώνες. Εάν οι εργαζόμενοι απασχολούνται ολοένα και περισσότερο μέσω τηλεργασίας, μπορεί να είναι επίσης αναγκαίο να αναθεωρηθούν οι διεθνείς φορολογικοί κανόνες για τα φυσικά πρόσωπα. Πρέπει, ιδίως, οι κανόνες να είναι εύκολο να τηρηθούν.

3.8.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις συζητήσεις που ξεκίνησε η Επιτροπή σχετικά με αυτό το θέμα, με σκοπό την επικαιροποίηση των φορολογικών συστημάτων, ώστε να εξεταστεί το σημερινό εργασιακό περιβάλλον με βάση την αυξημένη τηλεργασία, τόσο με τα κράτη μέλη όσο και με τα ενδιαφερόμενα μέρη της πλατφόρμας για τη χρηστή φορολογική διακυβέρνηση. Η ΕΟΚΕ αναφέρεται στις προηγούμενες συζητήσεις που πραγματοποιήθηκαν για αυτό το θέμα στο πλαίσιο της ανακοίνωσης με τίτλο «Κατάργηση των διασυνοριακών φορολογικών εμποδίων για τους πολίτες της ΕΕ» και της έκθεσης της ομάδας εμπειρογνωμόνων της Επιτροπής με θέμα «Ways to Tackle Cross-Border Tax Obstacles Facing Individuals in the EU» (14)

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.

Αν και η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι οι χώρες έχουν το δικαίωμα να αποφασίζουν εάν και σε ποιον βαθμό θα επιβάλλουν φόρους στην επικράτειά τους, οι αρχές της φορολόγησης των διασυνοριακών τηλεργαζομένων θα πρέπει κατά προτίμηση να συμφωνηθούν σε παγκόσμιο επίπεδο. Ωστόσο, με δεδομένη την ενυπάρχουσα ενδοενωσιακή κινητικότητα στο πλαίσιο της ελεύθερης κυκλοφορίας εντός της ενιαίας αγοράς, υπάρχουν βάσιμοι λόγοι να αντιμετωπιστεί το ζήτημα σε επίπεδο ΕΕ πριν βρεθεί παγκόσμια λύση. Παρότι μπορούν να υιοθετηθούν διάφορες προσεγγίσεις, είναι σημαντικό να επιτευχθεί υψηλός βαθμός συντονισμού μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ και, όπου είναι εφικτό, με τρίτες χώρες (Ηνωμένο Βασίλειο, Ελβετία, κ.α.).

4.2.

Οι κανόνες πρέπει να είναι εύκολοι τόσο για τους εργαζομένους όσο και για τους εργοδότες. Μία δυνατότητα θα ήταν να συμφωνήσουν τα κράτη μέλη να φορολογούν τον εργαζόμενο μόνον εάν ο αριθμός των ημερών εργασίας στη χώρα υπερβαίνει τις 96 ημέρες ανά ημερολογιακό έτος. Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι στο φορολογικό έργο του πλαισίου χωρίς αποκλεισμούς του ΟΟΣΑ χρησιμοποιήθηκε ένα πολυμερές μέσο ως εργαλείο για τη διευκόλυνση της έγκαιρης εφαρμογής των νέων φορολογικών κανόνων.

4.3.

Φαίνεται δικαιολογημένο να υπάρχουν φιλόδοξοι κανόνες που επιτρέπουν τη διασυνοριακή τηλεργασία. Εάν εφαρμοζόταν ο κανόνας των 183 ημερών, οι εργαζόμενοι θα αποκτούσαν μεγαλύτερη ευελιξία και οι περιβαλλοντικοί στόχοι θα ήταν πιθανότερο να επιτευχθούν. Καθώς αυξάνεται ο αριθμός των ημερών, αυξάνεται και η ανάγκη για κάποιου είδους τυποποιημένο σύστημα αναφοράς, και απαιτείται η θέσπιση κάποιου είδους αντισταθμιστικού μηχανισμού για τη μεταφορά φορολογικών εσόδων μεταξύ των χωρών (15).

4.4.

Η ΕΟΚΕ καλεί την ΕΕ να εξετάσει το ενδεχόμενο δημιουργίας μιας μονοαπευθυντικής θυρίδας, όπως αυτή που έχουμε στον τομέα του ΦΠΑ (16). Αυτό θα απαιτούσε από τον εργοδότη να αναφέρει τον αριθμό ημερών που εργάστηκαν οι διασυνοριακοί τηλεργαζόμενοι στη χώρα διαμονής τους και στη χώρα όπου βρίσκεται ο εργοδότης. Με αυτές τις πληροφορίες, οι φορολογικές αρχές θα ήταν σε θέση να αξιολογήσουν σε ποια χώρα θα ήταν φορολογητέο το εισόδημα, ή ποιο μέρος του εισοδήματος θα ήταν φορολογητέο σε κάθε χώρα. Αυτή η σύσταση υποστηρίχθηκε από την ομάδα εμπειρογνωμόνων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην έκθεσή της με θέμα «Ways to Tackle Cross-Border Tax Obstacles Facing Individuals in the EU» (17) (Τρόποι αντιμετώπισης των διασυνοριακών φορολογικών εμποδίων που αντιμετωπίζουν τα φυσικά πρόσωπα στην ΕΕ). Ένα σύστημα αντιστάθμισης φορολογικών εσόδων μεταξύ χωρών θα μπορούσε να συνδεθεί με τις πληροφορίες που αναφέρονται στη μονοαπευθυντική θυρίδα. Ο φορολογούμενος θα πρέπει να βρίσκεται αντιμέτωπος με μία μόνο φορολογική διοίκηση.

4.5.

Ο εργοδότης τυπικά πρέπει να παρακρατεί φόρους από τους μισθούς και τα ημερομίσθια του εργαζομένου. Επιπλέον, οι εισφορές κοινωνικής ασφάλισης στα κρατικά συστήματα συνταξιοδότησης και άλλες κοινωνικές παροχές για τον εργαζόμενο συχνά καταβάλλονται χωριστά, αλλά με βάση το εισόδημα του εργαζομένου (18). Ο διοικητικός φόρτος θα μειωνόταν περαιτέρω εάν μπορούσαν να καταβάλλονται αυτές οι εισφορές από τον εργοδότη για τον εργαζόμενο κατά τρόπο ώστε η μονοαπευθυντική θυρίδα να κατανέμει τα ποσά στην αντίστοιχη δικαιούχο χώρα. Ένα τέτοιο σύστημα θα απαιτούσε στενή συνεργασία μεταξύ φορολογικών αρχών και ηλεκτρονική υποβολή δηλώσεων.

4.6.

Η ΕΟΚΕ έχει επανειλημμένα ζητήσει στενότερη συνεργασία μεταξύ των φορολογικών αρχών των κρατών μελών. Αυτή η συνεργασία θα απλούστευε τη ζωή των απλών πολιτών και των επιχειρήσεων, και θα αύξανε τις πιθανότητες αποτελεσματικότερης καταπολέμησης της απάτης και της φοροδιαφυγής. Προκειμένου να καταπολεμηθεί η φοροδιαφυγή, είναι ύψιστης σημασίας να γίνει εύκολη η συμμόρφωση.

4.7.

Ένα σύστημα μονοαπευθυντικής θυρίδας για τους διασυνοριακούς εργαζόμενους μπορεί να αποτελέσει το πρώτο βήμα για την ανάπτυξη μιας υποδομής που θα επιτρέψει στους εργαζομένους και στους εργοδότες να μειώσουν τις φορολογικές διαφορές μεταξύ κρατών μελών, εξασφαλίζοντας συγχρόνως την ορθή επιβολή των φόρων, χωρίς να απαιτείται από το φυσικό πρόσωπο να υποβάλλει δήλωση σε πολλαπλές χώρες.

---

(1)  Παρότι αναγνωρίζεται η σημασία των συμβάσεων απασχόλησης, των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης, των συνταξιοδοτικών δικαιωμάτων, της (σωματικής και ψυχικής) υγείας και ασφάλειας, του αντικτύπου στις οργανώσεις της αγοράς εργασίας, της ανταγωνιστικότητας, κ.λπ., στην παρούσα γνωμοδότηση δίνεται έμφαση στην άμεση φορολόγηση των εργαζομένων και των εργοδοτών σε μια κατάσταση όπου ο εργαζόμενος απασχολείται σε επιχείρηση σε μία χώρα ενώ εκτελεί περιορισμένο μέρος της εργασίας του από την αλλοδαπή χρησιμοποιώντας εργαλεία τηλεργασίας. Η γνωμοδότηση δεν αφορά τους αποσπασμένους εργαζομένους, τους μεθοριακούς εργαζομένους, όπως αυτοί ορίζονται σε διμερείς συμφωνίες, ή τους αυτοαπασχολούμενους εργαζομένους που απασχολούνται στις διασυνοριακές πωλήσεις.

(2)  The impact of teleworking and digital work on workers and society (Ο αντίκτυπος της τηλεργασίας και της ψηφιακής εργασίας στους εργαζομένους και την κοινωνία).

(3)  The impact of teleworking and digital work on workers and society (Ο αντίκτυπος της τηλεργασίας και της ψηφιακής εργασίας στους εργαζομένους και την κοινωνία).

(4)  Eurofound: «Labour market change: Teleworkability and the COVID-19 crisis: a new digital divide?» (Αλλαγή της αγοράς εργασίας: Τηλεργασία και κρίση COVID-19: νέο ψηφιακό χάσμα). Έγγραφο εργασίας WPEF20020.

(5)  Αυτές οι δομές καλύπτουν την τηλεργασία, αλλά και την κατάρτιση και τις αποστολές.

(6)  «Updated guidance on tax treaties and the impact of the COVID-19 pandemic» (Επικαιροποιημένες κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τις φορολογικές συμβάσεις και τον αντίκτυπο της πανδημίας COVID-19), ΟΟΣΑ.

(7)  «Tax in an increasingly mobile working environment: challenges and opportunities» (Φορολόγηση σε ένα ολοένα και πιο κινητικό εργασιακό περιβάλλον: προκλήσεις και ευκαιρίες) της ομάδας εμπειρογνωμόνων της Επιτροπής «Πλατφόρμα χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης».

(8)  Βλ. απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της 14ης Φεβρουαρίου 1995 στην υπόθεση C-279/93 Schumacker.

(9)  «Tax compliance costs for SMEs: An update and a complement: final report» (Κόστος φορολογικής συμμόρφωσης για τις ΜΜΕ: Επικαιροποίηση και συμπλήρωμα: τελική έκθεση), 2022.

(10)  «Updated guidance on tax treaties and the impact of the COVID-19 pandemic» (Επικαιροποιημένες κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τις φορολογικές συμβάσεις και τον αντίκτυπο της πανδημίας COVID-19) «OECD Secretariat analysis of tax treaties and the impact of the COVID-19 crisis» (Ανάλυση της Γραμματείας του ΟΟΣΑ για τις φορολογικές συμβάσεις και τις επιπτώσεις της κρίσης COVID-19).

(11)  «OECD Secretariat analysis of tax treaties and the impact of the COVID-19 crisis» (Ανάλυση της Γραμματείας του ΟΟΣΑ για τις φορολογικές συμβάσεις και τις επιπτώσεις της κρίσης COVID-19).

(12)  Βλ. ανακοίνωση της Επιτροπής με θέμα την κατάργηση των φορολογικών εμποδίων για τους πολίτες της ΕΕ [COM(2010) 769 final], σελίδα 4: «Πολίτες της ΕΕ οι οποίοι μετακινούνται προσωρινά ή μόνιμα στην αλλοδαπή για να εργαστούν ή διέρχονται καθημερινά τα σύνορα για να μεταβούν στην εργασία τους, παραπονούνται κυρίως για δυσκολίες σε ό,τι αφορά την απόκτηση επιδομάτων, μειώσεις φόρων και κρατήσεις από αλλοδαπές φορολογικές αρχές. Επίσης, συχνά παραπονούνται για υψηλότερους προοδευτικούς φορολογικούς συντελεστές που εφαρμόζονται στους μη κατοίκους και για υψηλότερη φορολόγηση του εισοδήματος αλλοδαπής. Ιδιαίτερα συχνά είναι και τα προβλήματα διπλής φορολόγησης, τα οποία οφείλονται σε συγκρούσεις σε ό,τι αφορά τη φορολογική κατοικία, οι περιορισμοί στο ποσό πίστωσης που είναι διαθέσιμο δυνάμει διμερών συμβάσεων περί διπλής φορολόγησης ακόμη και η απουσία τέτοιων συμβάσεων σε ορισμένες περιπτώσεις.»

(13)  Οι εργαζόμενοι που, μετά την πανδημία, διαμένουν μόνιμα σε άλλη χώρα της ΕΕ από αυτήν όπου βρίσκεται η εταιρεία τους και εργάζονται εξ αποστάσεως θα έρθουν αντιμέτωποι με πολλά ερωτήματα: ποιο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης θα είναι εφαρμοστέο· σε ποια φορολογική αρχή θα πρέπει να καταβάλλει φόρους ο εργοδότης επί του εισοδήματός του· θα μπορεί ο εργοδότης να συνεχίσει την παρακράτηση φόρου· θα πρέπει να καταχωριστεί η σχέση εργασίας στις αρμόδιες υπηρεσίες απασχόλησης στη νέα χώρα διαμονής του εργαζομένου· ποια εργατική νομοθεσία πρέπει να εφαρμόζεται στη σχέση εργασίας, κ.λπ.

(14)  «Ways to tackle cross-border tax obstacles facing individuals within the EU» (Τρόποι αντιμετώπισης των διασυνοριακών φορολογικών εμποδίων που αντιμετωπίζουν τα φυσικά πρόσωπα στην ΕΕ)

(15)  Το σύστημα αντιστάθμισης που έχει αναπτυχθεί για τη διεθνή φορολόγηση των επιχειρήσεων είναι να κατανέμεται ένα μέρος του κέρδους των υψηλής κερδοφορίας εταιρειών στη χώρα πώλησης (ποσό Α στον πυλώνα 1). Είναι σημαντικό το οποιοδήποτε σύστημα αντιστάθμισης μεταξύ χωρών λόγω της διασυνοριακής τηλεργασίας να είναι όσο το δυνατόν απλούστερο. Ο αριθμός ημερών και το αποκτηθέν εισόδημα θα πρέπει να αποτελούν τις βασικές παραμέτρους που λαμβάνονται υπόψη.

(16)  Η μονοαπευθυντική θυρίδα για τον ΦΠΑ (MOSS) τέθηκε σε λειτουργία από την ΕΕ προκειμένου να μειωθεί η επιβάρυνση των επιχειρήσεων που πωλούν προϊόντα σε καταναλωτές σε άλλα κράτη μέλη της ΕΕ. Οι μονοαπευθυντικές θυρίδες επιτρέπουν στις επιχειρήσεις να υποβάλλουν μία ενιαία δήλωση ΦΠΑ για τις πωλήσεις σε πολλαπλά κράτη μέλη της ΕΕ, αντί να χρειάζεται να εγγραφούν στα μητρώα ΦΠΑ κάθε χώρας.

(17)  «Ways to tackle cross-border tax obstacles facing individuals within the EU» (Τρόποι αντιμετώπισης των διασυνοριακών φορολογικών εμποδίων που αντιμετωπίζουν τα φυσικά πρόσωπα στην ΕΕ)

(18)  Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει την ανάγκη να αντιμετωπιστούν επίσης οι επιπτώσεις σε παροχές όπως οι συντάξεις κ.λπ., εάν οι εισφορές κοινωνικής ασφάλισης κατανέμονται μεταξύ χωρών. Αυτό μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο μελλοντικών εργασιών της ΕΟΚΕ.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ψηφιακή ταυτότητα, κυριαρχία των δεδομένων και πορεία προς μια δίκαιη ψηφιακή μετάβαση για τους πολίτες που ζουν στην κοινωνία των πληροφοριών»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 443/03)

Εισηγητής:

κ. Dumitru FORNEA

Νομική βάση	Άρθρο 52 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	20/1/2022
Αρμόδιο τμήμα	Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές, κοινωνία των πληροφοριών
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	21/6/2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	14/7/2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	571
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	179/1/3

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η τεχνολογική πρόοδος και η εξέλιξη των ψηφιακών τεχνολογιών, των βιοτεχνολογιών και των συστημάτων ηλεκτρονικής επικοινωνίας έχουν δημιουργήσει σημαντικές ευκαιρίες για την εδραίωση οικονομικά ευημερουσών, χωρίς αποκλεισμούς και δίκαιων κοινωνιών. Ταυτόχρονα, έχουν προκύψει ορισμένες επικίνδυνες απειλές για την ανθρωπότητα.

1.2.

Προκειμένου να διατηρηθεί η ασφάλεια της ανθρωπότητας και του κοινωνικού ιστού, η οποία είναι απαραίτητη ώστε κάθε άτομο να έχει ένα ικανοποιητικό επίπεδο ζωής στον πλανήτη μας, πρέπει να μεριμνήσουμε ώστε τα νέα εργαλεία διακυβέρνησης που επιβάλλονται με την ψηφιακή και βιομηχανική επανάσταση να μην είναι καταπιεστικά και να μην καθιστούν την καθημερινή ζωή των ατόμων εξαρτώμενη από την υποχρεωτική ενσωμάτωση σε ψηφιακά τεχνολογικά συστήματα που δεν ελέγχονται με δημοκρατικό τρόπο.

1.3.

Οι δημόσιοι οργανισμοί είναι ευάλωτοι απέναντι σε μη κρατικούς φορείς που έχουν άμεση πρόσβαση σε γνώσεις, διπλώματα ευρεσιτεχνίας, τεχνολογίες και επενδυτικά κεφάλαια. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) πιστεύει ότι η ευρωπαϊκή τεχνολογική κυριαρχία πρέπει να εντάσσεται σε κάθε μελλοντική χάραξη πολιτικής και ότι η νομοθεσία πρέπει να συμπληρωθεί με ρητούς και πλήρως εφαρμόσιμους κανονισμούς και κοινά πρότυπα για όλα τα κράτη μέλη.

1.4.

Οι τεχνολογικές εξελίξεις επηρεάζουν πολλά δικαιώματα και ελευθερίες των πολιτών. Η ΕΟΚΕ ζητεί όλοι οι τομείς που χρησιμοποιούν δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα και βιομετρικά δεδομένα να πρέπει να ρυθμίζονται με σαφή τρόπο και με πλήρη συμμόρφωση προς τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και ζητεί να επικαιροποιηθεί αναλόγως ο γενικός κανονισμός για την προστασία δεδομένων (ΓΚΠΔ).

1.5.

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η ψηφιακή ταυτότητα, τα ψηφιακά μέσα πληρωμής και η ενσωμάτωση σε πλατφόρμες εικονικής και επαυξημένης πραγματικότητας θα πρέπει να παραμείνουν εργαλεία που μόνο συμπληρώνουν τη φυσική ύπαρξη την οποία γνωρίζαμε πριν από την υιοθέτηση των εν λόγω τεχνολογιών και δεν θα πρέπει να αντικαταστήσουν, πλήρως και καταχρηστικά, άλλα υπαρξιακά μοτίβα που έχουν αναπτυχθεί και τελειοποιηθεί από τους ανθρώπους εδώ και χιλιάδες χρόνια.

1.6.

Η ΕΟΚΕ ζητεί όλες οι μελλοντικές νομοθετικές προτάσεις σχετικά με την ψηφιακή ταυτότητα να περιέχουν σαφείς διατάξεις κατά των διακρίσεων, και είναι εντελώς αντίθετη στην εισαγωγή ενός συστήματος που επιτηρεί στενά τους πολίτες της Ένωσης, τους παρακολουθεί και/ή επιβλέπει τις δραστηριότητες και τη συμπεριφορά τους. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ κρίνει απαραίτητο η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών να συμμετέχει ουσιαστικά στη διαδικασία εφαρμογής.

1.7.

Η ΕΟΚΕ καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οποιαδήποτε πρωτοβουλία με στόχο την ένταξη των πολιτών στο σύστημα ευρωπαϊκής ψηφιακής ταυτότητας θα πρέπει να βασίζεται σε μελέτες επιπτώσεων και σε διεξοδικές κοινωνιολογικές έρευνες. Η τελική απόφαση θα πρέπει να λαμβάνεται μόνο μετά την ελεύθερη και εν επιγνώσει συναίνεση των πολιτών.

1.8.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι για τη δημοκρατική μετάβαση σε μια δίκαιη και αποδεκτή από τους πολίτες της ΕΕ ψηφιακή κοινωνία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να διενεργήσει εκτιμήσεις επιπτώσεων σχετικά με: — την τεράστια ανάγκη ενέργειας επί 24ώρου βάσης για τη διατήρηση της παγκόσμιας τεχνολογικής υποδομής με στόχο την υποστήριξη της αδιάλειπτης και ασφαλούς πρόσβασης σε ένα ψηφιακό σύστημα το οποίο αποσκοπεί στη μεταφορά των κρίσιμων και στρατηγικών λειτουργικών δυνατοτήτων της ανθρώπινης κοινωνίας· — τον αντίκτυπο της ψηφιοποίησης και της αυτοματοποίησης των ανθρώπινων αλληλεπιδράσεων στην ποιότητα ζωής και στις συνθήκες εργασίας, ιδίως όσον αφορά τις ανθρώπινες σχέσεις, με αύξηση της επικράτησης της μοναξιάς, προβλήματα ψυχικής υγείας, μείωση της γνωσιακής και της συναισθηματικής νοημοσύνης και αύξηση του κινδύνου κοινωνικής αποξένωσης· — τα πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά μέτρα που είναι αναγκαία για την προσαρμογή της κοινωνίας στις ραγδαίες ποσοτικές εξελίξεις στην αγορά εργασίας· — την κυβερνοασφάλεια, στο πλαίσιο της οποίας έχει αυξηθεί η πολυμορφία και η πολυπλοκότητα των δραστηριοτήτων των χάκερ και όσον αφορά τις συνθήκες της επιταχυνόμενης ανάπτυξης του διαδικτύου των πραγμάτων οι οποίες καθιστούν τα πρωτόκολλα πρόσβασης ευάλωτα και διαπερατά.

1.9.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η ασφάλεια των δεδομένων θα πρέπει να είναι μη διαπραγματεύσιμη και εκφράζει την απογοήτευσή της για το γεγονός ότι η ασφάλεια του μελλοντικού ευρωπαϊκού πορτοφολιού ψηφιακής ταυτότητας δεν αποτελεί την ύψιστη προτεραιότητα στη νομοθετική πρόταση της Επιτροπής.

1.10.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι όλες οι νομοθετικές προτάσεις της ΕΕ σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη πρέπει να προβλέπουν σαφώς την πλήρη λογοδοσία όσον αφορά πιθανές δυσλειτουργίες. Η επίτευξη της σωστής ισορροπίας μεταξύ της μη αποκάλυψης εμπορικών μυστικών και της διασφάλισης διαφανών και ιχνηλάσιμων αναπτύξεων είναι απαραίτητη.

1.11.

Η ΕΟΚΕ ήταν το πρώτο ευρωπαϊκό θεσμικό όργανο που ζήτησε μια προσέγγιση που να ευνοεί την «άσκηση ελέγχου από τον άνθρωπο» στην τεχνητή νοημοσύνη, ενώ επαναλαμβάνει την ανάγκη διενέργειας πολυεπίπεδου ελέγχου ώστε να διασφαλιστεί η εν λόγω προσέγγιση.

1.12.

Η ΕΟΚΕ αντιτίθεται πλήρως στις ιδιωτικές βάσεις δεδομένων αναγνώρισης προσώπου, εκτός αν πρόκειται για σκοπούς καταπολέμησης της εγκληματικότητας, και κάθε είδους σύστημα κοινωνικής βαθμολόγησης, καθώς παραβιάζουν θεμελιώδεις αξίες και δικαιώματα της ΕΕ.

1.13.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα δεδομένα που παράγονται στην ΕΕ θα πρέπει να αποθηκεύονται σε έδαφος της ΕΕ και θα πρέπει να προστατεύονται από οποιαδήποτε πρόσβαση από τρίτες χώρες. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η εν επιγνώσει συναίνεση σχετικά με τη χρήση των δεδομένων πρέπει να παρέχεται τόσο για τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα όσο και για τα δεδομένα μη προσωπικού χαρακτήρα και ζητεί, για ακόμα μια φορά, την επικαιροποίηση του γενικού κανονισμού για την προστασία δεδομένων (ΓΚΠΔ) προς τον σκοπό αυτό.

1.14.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για τις αυξανόμενες ανισότητες μεταξύ των κρατών μελών και για την αδυναμία προστασίας των ευάλωτων ομάδων και ζητεί εκ νέου από την ΕΕ να ενστερνιστεί την ηλεκτρονική ένταξη στο πλαίσιο της οποίας κανείς δεν μένει στο περιθώριο. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στους ηλικιωμένους.

1.15.

Η ΕΟΚΕ ζητεί ένα ισχυρό ευρωπαϊκό σύστημα ψηφιακής εκπαίδευσης που θα είναι σε θέση να προετοιμάζει τους εργαζομένους για τις τεχνολογικές εξελίξεις και να τους βοηθά να αποκτούν θέσεις εργασίας υψηλής ποιότητας. Σε όλα τα κράτη μέλη πρέπει να εφαρμόζονται προγράμματα ψηφιακού γραμματισμού, μαζί με προγράμματα διά βίου ψηφιακής μάθησης, εκπαιδευτικά προγράμματα λεξιλογίου και πρακτική κατάρτιση.

1.16.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, προκειμένου να έχουν επίγνωση των μελλοντικών κινδύνων και ευκαιριών, οι εργαζόμενοι πρέπει οπωσδήποτε να συμμετέχουν στην ψηφιακή μετάβαση προκειμένου με τον τρόπο αυτό να καταστεί δυνατή η μεταφορά γνώσεων και η απόκτηση νέων δεξιοτήτων.

2.   Ιστορικό

2.1.

Οι πολίτες της Ένωσης ενδιαφέρονται για τις εξελίξεις που αφορούν την εφαρμογή λύσεων ψηφιακής τεχνολογίας για την απλούστευση των απαραίτητων διοικητικών διαδικασιών στις συναλλαγές τους με τις αρχές ή για την καθημερινότητά τους. Η παρούσα γνωμοδότηση επιδιώκει να ευαισθητοποιήσει τους εθνικούς και ευρωπαϊκούς φορείς λήψης αποφάσεων σχετικά με τις ανησυχίες της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών που σχετίζονται με τις πιθανές αρνητικές κοινωνικές επιπτώσεις που συνδέονται με την ταχεία ανάπτυξη των ψηφιακών τεχνολογιών.

2.2.

Η πανδημία της νόσου COVID-19 επιτάχυνε τον ψηφιακό μετασχηματισμό των κοινωνιών και ώθησε τους πολίτες να ενστερνιστούν νέες τεχνολογίες για την εργασία, τις σπουδές και τις λοιπές καθημερινές δραστηριότητές τους. Έδωσε ευκαιρίες σε επιχειρήσεις και πολίτες να αναβαθμιστούν ψηφιακά και να σημειώσουν πρόοδο.

2.3.

Τα οφέλη της εκτεταμένης εφαρμογής της ψηφιακής ταυτότητας εξηγούνται ευρέως σε διάφορα έγγραφα των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων και παγκόσμιων διεθνών οργανισμών. Στο πλαίσιο αυτό, το πιο πρόσφατο έγγραφο είναι η πρόταση κανονισμού όσον αφορά τη θέσπιση πλαισίου για την ευρωπαϊκή ψηφιακή ταυτότητα (1), που δημοσιεύτηκε στις 3 Ιουνίου 2021.

2.4.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ως στόχο την παροχή ευρωπαϊκού πλαισίου για την ψηφιακή ταυτότητα που βασίζεται στην αναθεώρηση του ισχύοντος πλαισίου, ώστε τουλάχιστον το 80 % των πολιτών να διαθέτει λύση ηλεκτρονικής ταυτοποίησης προκειμένου να έχει πρόσβαση σε βασικές δημόσιες υπηρεσίες έως το 2030 (2). Οι δημόσιες αρχές πρέπει να έχουν εφοδιαστεί με τους απαραίτητους ανθρώπινους και οικονομικούς πόρους ώστε να μπορούν να λαμβάνουν υπόψη και να ελέγχουν τις ψηφιακές τεχνολογικές εξελίξεις.

2.5.

Ως απόδειξη, θα πρέπει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με τον δείκτη ψηφιακής οικονομίας και κοινωνίας (DESI) (3) που δημοσιεύτηκε το 2021 από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το ποσοστό των ατόμων με τουλάχιστον βασικές ψηφιακές δεξιότητες το 2020 ήταν 56 %. Ωστόσο, μεγάλο μέρος του πληθυσμού της ΕΕ εξακολουθεί να μην διαθέτει βασικές ψηφιακές δεξιότητες, παρόλο που αυτές απαιτούνται από τις περισσότερες θέσεις εργασίας. Πολλοί πολίτες ισχυρίζονται ότι διαθέτουν ψηφιακές δεξιότητες, ωστόσο, με μια πιο προσεκτική εξέταση, παρατηρείται ότι οι εν λόγω δεξιότητες περιορίζονται στην ικανότητα βασικής χρήσης των ευκαιριών που προσφέρει το διαδίκτυο (περιήγηση και χρήση κοινωνικών δικτύων) και το λογισμικό Microsoft Office ή Mac OS.

2.6.

Όσον αφορά την τεχνητή νοημοσύνη, σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη που κυκλοφόρησε από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (4), η Ευρώπη εξακολουθεί να υστερεί σε σχέση με άλλες παγκόσμιες οικονομικές δυνάμεις. Στην εν λόγω μελέτη αναφέρεται ότι οι ΗΠΑ και η Κίνα αντιπροσωπεύουν πάνω από το 80 % των 25 δισ. ευρώ των ετήσιων επενδύσεων μετοχικού κεφαλαίου στην τεχνητή νοημοσύνη και στις τεχνολογίες αλυσίδας συστοιχιών. Το μερίδιο της ΕΕ ανέρχεται μόλις στο 7 %, ενώ το συνολικό επενδυτικό χάσμα εκτιμάται μεταξύ 5 και 10 δισ. ευρώ ετησίως.

2.7.

Η Επιτροπή πρότεινε να καλύψει το εν λόγω χάσμα επενδύοντας 1 δισ. ευρώ ανά έτος στην τεχνητή νοημοσύνη, ποσό που θα πρέπει να συμπληρωθεί από ιδιωτικές επενδύσεις και τους ιδίους πόρους των κρατών μελών. Στόχος είναι οι ετήσιες επενδύσεις να φτάσουν το ποσό των 20 δισ. ευρώ κατά την επόμενη δεκαετία (5).

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η τεχνολογική πρόοδος εν γένει και η εξέλιξη, κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες, των ψηφιακών τεχνολογιών, των βιοτεχνολογιών και των συστημάτων ηλεκτρονικής επικοινωνίας έχουν δημιουργήσει, παγκοσμίως, τεράστιες ευκαιρίες για την εδραίωση οικονομικά ευημερουσών, χωρίς αποκλεισμούς και δίκαιων κοινωνιών.

3.2.

Ταυτόχρονα, χωρίς ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο και ένα ρυθμιστικό πλαίσιο που να προσαρμόζεται στις εν λόγω νέες τεχνολογίες ανατρεπτικού χαρακτήρα, έχουν δημιουργηθεί ορισμένες επικίνδυνες απειλές για την ανθρωπότητα (όπως απώλεια θέσεων εργασίας εξαιτίας των εξελίξεων στον τομέα της αυτοματοποίησης και της χρήσης αυτής, παραβιάσεις της ιδιωτικής ζωής, αλγοριθμική μεροληψία εξαιτίας της κακής ποιότητας των δεδομένων, αστάθεια της αγοράς κ.λπ.), ιδίως αν ληφθούν υπόψη οι συνεχείς απόπειρες των παγκόσμιων τεχνολογικών κολοσσών να επιβάλλουν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους, παρακάμπτοντας την ισχύουσα νομοθεσία σε διεθνές και εθνικό επίπεδο που διασφαλίζει τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα.

3.3.

Οι διεθνείς και εθνικοί κυβερνητικοί οργανισμοί είναι ευάλωτοι απέναντι σε μη κρατικούς φορείς που έχουν άμεση πρόσβαση σε γνώσεις, διπλώματα ευρεσιτεχνίας, τεχνολογίες και επενδυτικά κεφάλαια, καθώς συχνά το προσωπικό των εν λόγω οργανισμών δεν αντιλαμβάνεται πλήρως τον κοινωνικό αντίκτυπο των νέων τεχνολογιών στα δικαιώματα των πολιτών και των καταναλωτών. Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι οι πτυχές της τεχνολογικής κυριαρχίας της ΕΕ πρέπει να λαμβάνονται υπόψη σε κάθε μελλοντική χάραξη πολιτικής.

3.4.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να αποσαφηνιστεί και να συμπληρωθεί η νομοθεσία με ρητούς και πλήρως εφαρμόσιμους κανονισμούς και κοινά πρότυπα για όλα τα κράτη μέλη, συμπεριλαμβανομένων των σχετικών ευθυνών, όσον αφορά το γεγονός ότι η διαχείριση των τεχνολογιών που σχετίζονται με την ψηφιακή ταυτότητα γίνεται κυρίως μέσω υπολογιστικών αλγόριθμων και της τεχνητής νοημοσύνης, που δεν μπορούν να θεωρηθούν ότι ευθύνονται για τα λάθη που διαπράττουν.

3.5.

Σε πολλές τεκμηριωμένες περιπτώσεις, οι οποίες έχουν μελετηθεί λεπτομερώς, οι άνθρωποι έχουν επιβαρυνθεί από τις λανθασμένες αποφάσεις υπολογιστικών αλγόριθμων και τεχνητής νοημοσύνης και αδίκως κατακριθεί για τις εν λόγω αποφάσεις. Για παράδειγμα, τα εσφαλμένα αποτελέσματα υπολογιστικών αλγόριθμων, όπως «τεχνητή νοημοσύνη», «αναγνώριση προσώπου», «μηχανική μάθηση», «ανάλυση και πρόβλεψη δεδομένων», «δελτία χρόνου εργασίας και βαθμολόγηση» κ.ά., παραπλανούν τους υπευθύνους λήψης αποφάσεων στις δυνάμεις ασφάλειας και στις αστυνομικές δυνάμεις, με αποτέλεσμα να θίγονται πολλά δικαιώματα και ελευθερίες των πολιτών.

3.6.

Συνεπώς, οι νομικοί κανόνες που θα αναπτυχθούν για να καλύψουν τον τομέα της ψηφιακής ταυτότητας και των συναφών τεχνολογιών πρέπει να βασίζονται πρωτίστως στην πλήρη διαφάνεια, στην ορθή και πλήρη ενημέρωση των χρηστών και στην ελεύθερη και εν επιγνώσει συναίνεση, ενώ πρέπει να διασφαλίζουν πλήρη προστασία η οποία εξυπηρετεί, μεταξύ άλλων, όλα τα σχετικά με τον κυβερνοχώρο τρωτά σημεία των δικτύων κινητών επικοινωνιών και των συσκευών τους. Για τους προαναφερθέντες λόγους, η ΕΟΚΕ ζητεί όλοι οι τομείς που χρησιμοποιούν δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα και βιομετρικά δεδομένα, όπως η ψηφιακή ταυτότητα ή τα δίκτυα κινητών επικοινωνιών 5G, η τεχνητή νοημοσύνη κ.ο.κ. να ρυθμίζονται με διακριτό, σαφή τρόπο και με πλήρη συμμόρφωση προς τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

Ψηφιακή ταυτότητα

4.1.

Όσον αφορά την εφαρμογή της ψηφιακής ταυτότητας στην Ευρώπη, η διαχείριση των δεδομένων είναι ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση της προστασίας των πολιτών και τη διαφύλαξη της ιδιωτικής ζωής τους. Η πλήρης συμμόρφωση με τον γενικό κανονισμό για την προστασία δεδομένων (ΓΚΠΔ) πρέπει να διασφαλίζεται.

4.2.

Οι Ευρωπαίοι πολίτες βρίσκονται στο επίκεντρο όλων των προγραμμάτων και πολιτικών που εφαρμόζονται στην ΕΕ. Η ΕΟΚΕ επικροτεί και υποστηρίζει την έκδοση της πρότασης της Επιτροπής σχετικά με την ψηφιακή ταυτότητα για όλους τους Ευρωπαίους (6), στην οποία ορίζεται ότι εναπόκειται στον καθένα χωριστά να αποφασίσει αν θα χρησιμοποιήσει ή όχι την ψηφιακή ταυτότητα. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι έχει υποτιμηθεί ο αντίκτυπος του αποκλεισμού ορισμένων πολιτών που δεν θα επιλέξουν την ψηφιακή ταυτότητα και επιμένει ότι το δικαίωμα στη λήθη και το δικαίωμα στην αποσύνδεση πρέπει να εφαρμόζονται σαφώς στη νομοθεσία της ΕΕ.

4.3.

Η ΕΟΚΕ ζητεί όλες οι μελλοντικές νομοθετικές προτάσεις σχετικά με το εν λόγω θέμα να περιέχουν σαφείς διατάξεις κατά των διακρίσεων. Ανεξάρτητα από τον λόγο για τον οποίο ένας πολίτης ενδέχεται να αποφασίσει να μην χρησιμοποιήσει την εν λόγω ταυτότητα, είτε για λόγους προστασίας δεδομένων, είτε για λόγους ανωνυμίας, ή για άλλους λόγους, δεν πρέπει να τεθεί σε μειονεκτική θέση σε σχέση με τους ενεργούς χρήστες ούτε να περιθωριοποιηθεί. Τα ατομικά δεδομένα θα πρέπει να παραμένουν πάντα στην κατοχή του εκάστοτε ατόμου ενώ η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων πρέπει να αποτελεί τη βάση για την εφαρμογή της ψηφιακής ταυτότητας. Προκειμένου να διασφαλιστεί η προστασία και η ασφάλεια των δεδομένων, καθώς και ο σεβασμός της ιδιωτικής ζωής, η ΕΟΚΕ προτείνει τη διαχείριση της ψηφιακής ταυτότητας των πολιτών της ΕΕ, σε κάθε κράτος μέλος, από έναν δημόσιο φορέα, υπό την εποπτεία του κράτους και υπό τον δημοκρατικό έλεγχο των εθνικών κοινοβουλίων.

4.4.

Η εισαγωγή της ψηφιακής ταυτότητας στην Ευρώπη θα πρέπει να έχει ως στόχο την ασφαλή και εύκολη συνδεσιμότητα των καταναλωτών. Πρέπει να προσφέρει, μεταξύ άλλων, βελτίωση της παροχής δεδομένων και δημόσιων υπηρεσιών, ενίσχυση στοχευμένων κυβερνητικών προγραμμάτων και αύξηση της αποδοτικότητας της πιστωτικής αγοράς. Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ του εν λόγω σεναρίου. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η εφαρμογή της ψηφιακής ταυτότητας ενέχει σειρά κινδύνων όσον αφορά την προστασία της ιδιωτικής ζωής και των δεδομένων, ενώ είναι εντελώς αντίθετη στην εισαγωγή ενός συστήματος που επιτηρεί στενά τους πολίτες της Ένωσης, τους εντοπίζει και/ή επιβλέπει τις δραστηριότητες και τη συμπεριφορά τους.

4.5.

Η κυβερνοασφάλεια αποτελεί σημαντική πτυχή της εφαρμογής καθώς ο κίνδυνος δικτυοπαραβίασης (hacking) σημαντικών προσωπικών και οικονομικών δεδομένων είναι υψηλός. Η ΕΟΚΕ αναμένει την τελική έκδοση της προτεινόμενης νομοθεσίας και τη συμφωνία μεταξύ των κρατών μελών σχετικά με τα πρότυπα, τις τεχνικές προδιαγραφές και τις πτυχές διαλειτουργικότητας, που θα πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί έως τον Οκτώβριο του 2022. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών εταίρων, των ΜΚΟ και της ακαδημαϊκής κοινότητας, πρέπει να συμμετέχουν ουσιαστικά στη διαδικασία εφαρμογής.

4.6.

Η απάτη παραμένει ένας από τους μεγαλύτερους κινδύνους που συνδέονται με την εφαρμογή της ψηφιακής ταυτότητας. Τα μηνύματα ηλεκτρονικού «ψαρέματος» που όλοι λαμβάνουμε σήμερα θα πολλαπλασιαστούν και θα στοχεύουν στις πιο ευάλωτες ομάδες στην Ευρώπη. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι τα θέματα ασφάλειας που αφορούν το συγκεκριμένο ζήτημα δεν έχουν ποσοτικοποιηθεί λεπτομερώς και εκφράζει την απογοήτευσή της για το γεγονός ότι η ασφάλεια του μελλοντικού ηλεκτρονικού πορτοφολιού δεν αποτελεί το κυρίαρχο ζήτημα στην πρόταση της Επιτροπής με την οποία θεσπίζεται πλαίσιο για την ευρωπαϊκή ψηφιακή ταυτότητα. Το φαινόμενο της απάτης «σύνθετης ταυτότητας» έχει παρατηρηθεί σε άλλα μέρη του κόσμου όπου εφαρμόζονται παρόμοια συστήματα και η ΕΕ θα πρέπει να εξοικειωθεί με τα εν λόγω ζητήματα και να τα αντιμετωπίσει προτού ξεκινήσει τη διαδικασία εφαρμογής. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η ασφάλεια των δεδομένων θα πρέπει να είναι μη διαπραγματεύσιμη.

Τεχνητή νοημοσύνη

4.7.

Η ψηφιακή ενιαία αγορά χρειάζεται την τεχνητή νοημοσύνη προκειμένου να εξελιχθεί και να προοδεύσει. Η τεχνητή νοημοσύνη βασίζεται σε αλγόριθμους που απαιτούν τεράστιους όγκους ιδιωτικών δεδομένων και μεταδεδομένων. Η κοινωνία πρέπει να επωφελείται από τις τεχνολογικές εξελίξεις και τις εφαρμοσμένες επιστήμες που βασίζονται σε αλγόριθμους. Ωστόσο, κατά την εφαρμογή των τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης, πρέπει να διασφαλίζεται ότι οι ιστορικά περιθωριοποιημένες κοινότητες μπορούν να αντεπεξέλθουν στα προγράμματα και ότι οι υφιστάμενες κοινωνικές ανισότητες δεν επιδεινώνονται.

4.8.

Η ΕΟΚΕ ήταν το πρώτο ευρωπαϊκό θεσμικό όργανο που ζήτησε μια προσέγγιση που να ευνοεί την «άσκηση ελέγχου από τον άνθρωπο» όσον αφορά τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης (7). Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι είναι υψίστης σημασίας να έχουν οι άνθρωποι τον τελευταίο λόγο και τον πλήρη έλεγχο των διαδικασιών λήψης αποφάσεων όσον αφορά τα επιτεύγματα των μηχανών.

4.9.

Η προστασία της διανοητικής ιδιοκτησίας μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως επιχείρημα για μη διαφανείς αναπτύξεις στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η επίτευξη της σωστής ισορροπίας μεταξύ της μη αποκάλυψης εμπορικών μυστικών και της διασφάλισης διαφανών και ιχνηλάσιμων εξελίξεων είναι απαραίτητη. Επιπλέον, σε όλες τις νομοθετικές προτάσεις της ΕΕ σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη πρέπει να προβλέπεται σαφώς η λογοδοσία όσον αφορά πιθανές δυσλειτουργίες ενώ την ευθύνη θα πρέπει να φέρουν οι προγραμματιστές, οι κωδικογράφοι, οι σχεδιαστές τεχνητής νοημοσύνης και οι νόμιμοι ιδιοκτήτες.

4.10.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης πρέπει να εφαρμόζονται με κοινωνικά βιώσιμο τρόπο και να λαμβάνουν υπόψη τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις ευρωπαϊκές αξίες, την ισότητα των φύλων, την πολιτισμική πολυμορφία, τα συμφέροντα των μειονεκτουσών ομάδων και τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας.

4.11.

Χρειάζεται περαιτέρω πρόοδος σχετικά με τον κανονισμό ΓΚΠΔ ώστε να διασφαλίζεται ο σεβασμός και η συμμόρφωση των αλγόριθμων προς το ευρωπαϊκό δίκαιο, ενώ η ΕΟΚΕ ζητεί την ανάπτυξη κοινών κανόνων δεοντολογίας που θα εξασφαλίζουν την ελεύθερη πρόσβαση στους πηγαίους κώδικες αλγόριθμων.

4.12.

Η τεχνητή νοημοσύνη έχει τη δυνατότητα να συμβάλει στην επίτευξη των κλιματικών και περιβαλλοντικών στόχων, πρέπει όμως να ληφθεί υπόψη η τεράστια ποσότητα ενέργειας που χρησιμοποιείται για τη λειτουργία αυτών των ψηφιακών συστημάτων, καθώς και άλλες προκλήσεις που σχετίζονται με την εσωτερίκευση του εξωτερικού κόστους. Η ΕΟΚΕ προτείνει ενισχυμένη παρακολούθηση αυτής της πτυχής και καλεί τις ψηφιακές επιχειρήσεις να σημειώσουν πρόοδο όσον αφορά τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.

4.13.

Σε τομείς καίριας σημασίας όπως η άμυνα ή η ασφάλεια στον κυβερνοχώρο, πρέπει να διασφαλίζεται ο έλεγχος των ανθρώπων επί των ρομπότ και η ΕΟΚΕ ζητεί τη θέσπιση ενός πολύ συγκεκριμένου πλαισίου σε επίπεδο ΕΕ που θα διασφαλίζει τούτο, καθώς και ότι η ανθρώπινη παρέμβαση θα είναι πάντα δυνατή για την αποκατάσταση των σφαλμάτων οποιουδήποτε αυτοματοποιημένου συστήματος λήψης αποφάσεων.

4.14.

Η ΕΟΚΕ διαφωνεί πλήρως με τις ιδιωτικές βάσεις δεδομένων αναγνώρισης προσώπου, εκτός αν πρόκειται για σκοπούς καταπολέμησης της εγκληματικότητας, και με κάθε είδους σύστημα κοινωνικής βαθμολόγησης, καθώς παραβιάζουν θεμελιώδεις αξίες και δικαιώματα της ΕΕ.

4.15.

Όσον αφορά τις κοινωνικές πτυχές, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της ότι οι εξελίξεις στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης θα έχουν τεράστιο αντίκτυπο στις αγορές εργασίας, με αποτέλεσμα να προκαλέσουν, ενδεχομένως, κρίση ανεργίας. Επιπλέον, θα μπορούσαν να επιδράσουν στην ανθρώπινη συμπεριφορά και να οδηγήσουν σε νωθρότητα και επιπολαιότητα.

Μαζικά δεδομένα (big data)

4.16.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την πράξη για τα δεδομένα (8), η οποία εκδόθηκε τον Φεβρουάριο 2022 από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, και θεωρεί ότι συνιστά δεοντολογικό πλαίσιο για τη διαφανή επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, στο οποίο οι πολίτες και οι επιχειρήσεις έχουν τον απόλυτο έλεγχο των δεδομένων που παράγουν. Επίσης, με την εν λόγω πράξη τα δεδομένα μπορούν να χρησιμοποιούνται από μεγαλύτερο αριθμό ενδιαφερόμενων μερών και πολιτών, με εκτενή οφέλη για τους καταναλωτές, τις επιχειρήσεις και τις δημόσιες αρχές, με αποτέλεσμα μια δίκαιη οικονομία δεδομένων.

4.17.

Μεγάλες ποσότητες δεδομένων διατίθενται πλέον σε δημόσιες αρχές και σε ελάχιστους τεχνολογικούς κολοσσούς, όπως η Google, η Facebook (Meta), η TikTok και η Amazon. Δυστυχώς, μόνο ένας περιορισμένος αριθμός ενδιαφερόμενων μερών επωφελείται σήμερα από αυτό και η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της ότι τα δεδομένα που παράγονται στην ΕΕ αποθηκεύονται, υπόκεινται σε επεξεργασία και παράγουν αξία εκτός Ευρώπης (9). Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η ψηφιακή κυριαρχία της ΕΕ θα είναι δύσκολο να επιτευχθεί χωρίς τους δικούς της ψηφιακούς κολοσσούς, χωρίς την αποθήκευση ευρωπαϊκών δεδομένων στο έδαφος της ΕΕ και χωρίς προστασία των δεδομένων αυτών από οποιαδήποτε εξωεδαφική πρόσβαση.

4.18.

Η διαχείριση μαζικών δεδομένων πρέπει πάντα να σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα όπως κατοχυρώνονται στο άρθρο 21 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (10), ιδίως όταν χρησιμοποιούνται αλγόριθμοι κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Οι πάροχοι υπηρεσιών υπολογιστικού νέφους που είναι εγκατεστημένοι στην ΕΕ αντιπροσωπεύουν μικρό μόνο μέρος της διεθνούς αγοράς, η οποία κυριαρχείται σε μεγάλο βαθμό από εταιρείες των ΗΠΑ. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η ΕΕ να βρίσκεται σε μειονεκτική θέση και οι επενδυτικές δυνατότητες στην αγορά επεξεργασίας δεδομένων να είναι περιορισμένες. Επίσης, παρεμποδίζεται η ανταγωνιστικότητα των μεγάλων εταιρειών και η δυνατότητά τους να αναπτυχθούν και να κερδίσουν μερίδια αγοράς, καθώς και η επέκταση των ΜΜΕ. Η ΕΟΚΕ επικροτεί την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με τίτλο «Μια πολιτική ανταγωνισμού κατάλληλη για νέες προκλήσεις» (11) και τη σημασία που δίνεται στον ψηφιακό μετασχηματισμό κατά την αναδιαμόρφωση του μελλοντικού πλαισίου της ΕΕ για τον ανταγωνισμό.

4.19.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η εν επιγνώσει συναίνεση σχετικά με τη χρήση των δεδομένων πρέπει να παρέχεται τόσο για τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα όσο και για τα δεδομένα μη προσωπικού χαρακτήρα. Η ΕΟΚΕ ζητεί για άλλη μια φορά την επικαιροποίηση του ΓΚΠΔ με γνώμονα τα παραπάνω.

Δίκαιη ψηφιακή μετάβαση και ψηφιακός γραμματισμός στην ΕΕ

4.20.

Η ΕΟΚΕ παρατηρεί μια μεταβαλλόμενη αγορά εργασίας στην οποία ολοένα και περισσότεροι τομείς της οικονομίας παραπονούνται για την έλλειψη εξειδικευμένου και καταρτισμένου εργατικού δυναμικού. Επίσης, παρατηρεί μείωση των προσόντων και έλλειψη ειδικής τεχνογνωσίας και εμπειρογνωσίας.

4.21.

Σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της, η ΕΟΚΕ έχει ζητήσει από την ΕΕ να ενστερνιστεί την ηλεκτρονική ένταξη στο πλαίσιο της οποίας κανείς δεν τίθεται στο περιθώριο. Μετά από χρόνια, διαπιστώνουμε ότι οι ανισότητες μεταξύ των κρατών μελών αυξάνονται και οι ευάλωτες ομάδες παραμένουν απροστάτευτες ιδίως οι ηλικιωμένοι, που είναι οι πλέον εκτεθειμένοι.

4.22.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για το υφιστάμενο ψηφιακό χάσμα στην ΕΕ και ζητεί να εφαρμοστούν με συντονισμένο τρόπο, σε όλα τα κράτη μέλη, προγράμματα ψηφιακού γραμματισμού και να γίνει πραγματικότητα η διά βίου ψηφιακή μάθηση στην ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων λύσεων ανοικτού κώδικα ως δωρεάν εναλλακτικών λύσεων αντί των εμπορικών. Η ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων αρχίζει με εκπαιδευτικά προγράμματα λεξιλογίου και ολοκληρώνεται με προγράμματα πρακτικής κατάρτισης.

4.23.

Η συμμετοχή των εργαζομένων στην ψηφιακή μετάβαση είναι ζωτικής σημασίας ώστε να μπορέσουν να αντιληφθούν τους μελλοντικούς κινδύνους και, ταυτόχρονα, τις μελλοντικές ευκαιρίες. Για την αλλαγή του εργασιακού περιβάλλοντος απαιτείται η μεταφορά γνώσεων και η απόκτηση νέων δεξιοτήτων, όπως επίσης η βελτίωση των συνθηκών εργασίας για τους ανθρώπους που εργάζονται μέσω ψηφιακών πλατφορμών.

4.24.

Η ΕΟΚΕ ζητεί ένα ισχυρό ευρωπαϊκό σύστημα ψηφιακής εκπαίδευσης που θα είναι σε θέση να προετοιμάσει τους εργαζομένους για τις τεχνολογικές εξελίξεις και να τους βοηθήσει να αποκτήσουν θέσεις εργασίας υψηλής ποιότητας, και υπενθυμίζει εν προκειμένω τη συμφωνία πλαίσιο των Ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων για την ψηφιοποίηση.

4.25.

Η ΕΟΚΕ έχει ήδη επισημάνει την ανάγκη για περαιτέρω βελτίωση των ικανοτήτων στους τομείς των θετικών επιστημών, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών (STEM) (12).

---

(1)  Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 910/2014 όσον αφορά τη θέσπιση πλαισίου για την ευρωπαϊκή ψηφιακή ταυτότητα [COM(2021) 281 final].

(2)  Ψηφιακή ταυτότητα για όλους τους Ευρωπαίους.

(3)  https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/policies/desi.

(4)  EIB study: Artificial intelligence, blockchain and the future of Europe: How disruptive technologies create opportunities for a green and digital economy (Μελέτη της ΕΤΕπ: Η τεχνητή νοημοσύνη, η αλυσίδα συστοιχιών και το μέλλον της Ευρώπης: Πώς οι ανατρεπτικές τεχνολογίες δημιουργούν ευκαιρίες για πράσινη και ψηφιακή οικονομία).

(5)  European Commission — A European approach to artificial intelligence (Ευρωπαϊκή Επιτροπή — Μια ευρωπαϊκή προσέγγιση στην τεχνητή νοημοσύνη).

(6)  Ψηφιακή ταυτότητα για όλους τους Ευρωπαίους, COM(2021) 281 final.

(7)  ΕΕ C 288 της 31.8.2017, σ. 1.

(8)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή — Πράξη για τα δεδομένα.

(9)  Η Eurostat αναφέρει ότι το 2020 μόνο το 36 % των επιχειρήσεων της ΕΕ χρησιμοποίησαν υπηρεσίες υπολογιστικού νέφους και οι περισσότερες από αυτές για μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και αποθήκευση, κάνοντας χρήση μόνο του 19 % των εταιρειών υπολογιστικού νέφους.

(10)  ΕΕ C 326 της 26.10.2012, σ. 391.

(11)  Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής — Μια πολιτική ανταγωνισμού κατάλληλη για νέες προκλήσεις [COM(2021) 713 final].

(12)  ΕΕ C 14 της 15.1.2020, σ. 46, ΕΕ C 10 της 11.1.2021, σ. 40, ΕΕ C 228 της 5.7.2019, σ. 16, ΕΕ C 75 της 10.3.2017, σ. 6, ΕΕ C 374 της 16.9.2021, σ. 11.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπή με θέμα «Ανάλυση του ρόλου της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στη νέα συμφωνία μεταξύ της ΕΕ και του Οργανισμού Κρατών της Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού (ΟΚΑΚΕ), συμπεριλαμβανομένου του ρόλου των ΣΟΕΣ στο πλαίσιο αυτό»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 443/04)

Εισηγητής:

ο κ. Carlos TRINDADE

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	21.10.2021
Νομική βάση	Άρθρο 52 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Εξωτερικές σχέσεις
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	9.6.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	13.7.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	571
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	170/0/1

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) σημειώνει πως η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) έχει θεσπίσει, εδώ και καιρό, ένα πλαίσιο αξιών και στόχων που διέπει τις σχέσεις της με τις Χώρες της Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού (ΑΚΕ), και συγκεκριμένα: δημοκρατία, χρηστή διακυβέρνηση και ανθρώπινα δικαιώματα, βιώσιμη ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς και αξιοπρεπής εργασία, μετατροπή της κινητικότητας και της μετανάστευσης σε ευκαιρίες, ανθρώπινη ανάπτυξη, περιβάλλον και «συνένωση δυνάμεων στην παγκόσμια σκηνή σε τομείς κοινών συμφερόντων». Όσον αφορά τις σχέσεις με τις γειτονικές τρίτες χώρες, στους στόχους αυτούς προστίθεται η ασφάλεια.

1.2.

Η ΕΟΚΕ προσυπογράφει αυτό το πλαίσιο αξιών και στόχων που αποτελούν τον γνώμονα βάσει του οποίου η ΕΕ έχει συνάψει τις σχέσεις εμπορίου και συνεργασίας της για την ανάπτυξη, και το οποίο καθορίστηκε μέσα από διάφορες διεθνείς συμφωνίες με τις χώρες ΑΚΕ από το 1960.

1.3.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει τη νέα Συμφωνία εν γένει και ελπίζει να υπογραφεί σύντομα από τα συμβαλλόμενα μέρη, τα οποία εξαίρει για την προσπάθεια που καταβάλλουν και τις σημαντικές δεσμεύσεις που αναλαμβάνουν με βάση το πλαίσιο αναφοράς των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (ΣΒΑ).

1.4.

Ειδικότερα, η ΕΟΚΕ συνιστά θερμά στην Επιτροπή η αρχιτεκτονική συνεργασίας για την ανάπτυξη δυνάμει της νέας Συμφωνίας και των συμφωνιών οικονομικής εταιρικής σχέσης (ΣΟΕΣ) να αποτελέσει αντικείμενο εμβριθούς προβληματισμού και νέων αποφάσεων, με βάση τα διδάγματα της πανδημίας COVID-19 (που εγείρει το ζήτημα των κρίσιμων υγειονομικών υποδομών) και τις γεωπολιτικές επιπτώσεις του πολέμου στην Ουκρανία (μεταξύ άλλων στην επισιτιστική ασφάλεια, την τιμή της ενέργειας και τις απειλές για τη δημοκρατία). Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει πως αυτά τα δύο καθοριστικά παγκόσμια συμβάντα, που άλλαξαν ριζικά την παγκόσμια σκηνή, δημιούργησαν στις χώρες ΑΚΕ την ανάγκη πιο σύνθετων και επειγουσών απαντήσεων, που απαιτούν διαφορετική διεθνή συνεργασία από τη σημερινή.

1.5.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την αναγνώριση, από τη νέα Συμφωνία, της σημασίας του ρόλου που επιτελούν οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών (ΟΚΠ) και οι κοινωνικοί εταίροι και εξαίρει τα συμβαλλόμενα μέρη για την αναγνώριση αυτή.

1.6.

Η ΕΟΚΕ κρίνει ιδιαίτερα θετικά το ότι η νέα Συμφωνία, είτε στην κοινή της βάση είτε στα επιμέρους περιφερειακά πρωτόκολλα, αναφέρεται επανειλημμένα (παρότι με διαφορετικές διατυπώσεις) στη σημασία ύπαρξης θεσμικών μηχανισμών συμμετοχής, ενημέρωσης, ακρόασης και διαρθρωμένης διαβούλευσης της κοινωνίας των πολιτών (εφεξής «θεσμικοί μηχανισμοί»).

1.7.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει πως οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και οι κοινωνικοί εταίροι διαθέτουν δικούς τους μηχανισμούς θεσμικής εκπροσώπησης, όπου εκφράζουν επίσημα τις εκτιμήσεις, τις προτάσεις και τις παρατηρήσεις τους. Έχει θεμελιώδη σημασία η ύπαρξη θεσμικών μηχανισμών, με νομική ρύθμιση και επίσημη δραστηριότητα, ανεξαρτήτως μορφής (οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές επιτροπές, συμβουλευτικά συμβούλια, φόρουμ, πλατφόρμες, δίκτυα ΟΚΠ, μόνιμες διασκέψεις ή άλλες μορφές), όπου οι ΟΚΠ, διεξάγοντας τον διάλογο πολιτών, και οι κοινωνικοί εταίροι (διεξάγοντας τον κοινωνικό διάλογο), διά της συμμετοχής τους, θα συνεισφέρουν στη συζήτηση στη δημόσια και δημοκρατική σφαίρα. Η επισημοποίηση αυτών των θεσμικών μηχανισμών καθιστά ανθεκτικότερη την κοινωνία, καθώς κινητοποιεί τους πολίτες και ανυψώνει το επίπεδο της δημοκρατικής ζωής.

1.8.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει πως, στην ΕΕ και τις χώρες ΑΚΕ, η πραγματικότητα των ΟΚΠ, των κοινωνικών εταίρων και των θεσμικών μηχανισμών διαφέρει πολύ, λόγω των οικονομικών, κοινωνικών, πολιτιστικών και πολιτικών διαφορών μεταξύ των περιοχών, των υποπεριοχών και των χωρών. Στις χώρες ΑΚΕ, το άτυπο καθεστώς αποτελεί αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα η οποία πρέπει να ληφθεί υπόψη στη δραστηριότητα των ΟΚΠ και των κοινωνικών εταίρων και στην υλοποίηση και λειτουργία των θεσμικών μηχανισμών, καθώς διαφορετικά ο γενικός πληθυσμός δεν θα μπορέσει να ωφεληθεί από τα αποτελέσματα της νέας Συμφωνίας. Η ΕΟΚΕ κρίνει απολύτως απαραίτητη τη δημιουργία λύσεων που θα υπερβαίνουν τις υφιστάμενες δυσκολίες, ιδίως όσον αφορά την τεχνική και χρηματοδοτική ικανότητα των ΟΚΠ και των κοινωνικών εταίρων. Η ΕΟΚΕ θεωρεί πως στο πλαίσιο ΕΕ-ΟΚΑΚΕ υπάρχει πλήθος ορθών πρακτικών που αξίζει να εντοπιστούν για να αναπαραχθούν σε άλλες χώρες. Η επιτροπή παρακολούθησης «ΑΚΕ-ΕΕ» αποτελεί ένα τέτοιο παράδειγμα και είναι σε θέση να υλοποιήσει αυτή τη διάδοση.

1.9.

Η ΕΟΚΕ θέτει ως στόχο για τη συμμετοχή της στη διαδικασία την υλοποίηση των θεσμικών μηχανισμών και την προώθηση της στήριξης των ΟΚΠ και των κοινωνικών εταίρων στις χώρες ΑΚΕ, με την αναγνώριση του ρόλου τους ως φορέων προώθησης της βιώσιμης ανάπτυξης, ιδίως υπό το φως του ΣΒΑ 17 του ΟΗΕ.

1.10.

Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να καθοριστεί, με σεβασμό της δομής της νέας Συμφωνίας, ως στόχος η συγκρότηση τεσσάρων θεσμικών μηχανισμών, και συγκεκριμένα: ενός μηχανισμού μεταξύ της ΕΕ και του ΟΚΑΚΕ, αναφορικά με την κοινή βάση· ενός μεταξύ ΕΕ και Αφρικής, αναφορικά με το Περιφερειακό Πρωτόκολλο ΕΕ-Αφρικής· ενός μεταξύ ΕΕ-Καραϊβικής, αναφορικά με το Περιφερειακό Πρωτόκολλο ΕΕ-Καραϊβικής· και ενός μεταξύ ΕΕ-Ειρηνικού, αναφορικά με το Περιφερειακό Πρωτόκολλο ΕΕ-Ειρηνικού.

1.11.

Η ΕΟΚΕ προτείνει επίσης στην Επιτροπή να συγκροτηθούν, στο πλαίσιο των ΣΟΕΣ, συμβουλευτικές επιτροπές. Η ΕΟΚΕ τονίζει πως ο ρόλος των ΟΚΠ και των κοινωνικών εταίρων στις ΣΟΕΣ είναι αναντικατάστατος και πρέπει να ενισχυθεί. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει τις συστάσεις της γνωμοδότησης REX/536, που πρέπει να εφαρμοστούν στις ισχύουσες και τις μελλοντικές ΣΟΕΣ και θεωρεί πως η συμβουλευτική επιτροπή Cariforum αποτελεί εξαιρετικό παράδειγμα ορθών πρακτικών, που πρέπει να διαδοθεί και να αναπαραχθεί.

1.12.

Η ΕΟΚΕ συνιστά θερμά στην Επιτροπή οι διάφοροι θεσμικοί μηχανισμοί που θα θεσπιστούν μελλοντικά στο πλαίσιο ΕΕ-ΟΚΑΚΕ (κοινή βάση + Περιφερειακά Πρωτόκολλα + ΣΟΕΣ) να διαρθρώνονται δεόντως προκειμένου να δημιουργούνται συνέργειες και να βελτιστοποιείται η χρήση πόρων, ιδίως δημοσιονομικών. Οι θεσμικοί μηχανισμοί θα επικεντρώνονται με ακρίβεια και αυστηρότητα στην αποστολή τους, θα λειτουργούν σε δίκτυο και θα διαθέτουν ένα ενιαίο, διαρθρωμένο σύστημα για τις μεταξύ τους σχέσεις, επιδεικνύοντας έτσι τη σημασία τους για την ικανότητα αντοχής των κοινωνιών, την οικονομική ανάπτυξη και την ευημερία των πολιτών.

1.13.

Η ΕΟΚΕ προτείνει ανεπιφύλακτα στην Επιτροπή να διαθέσει χρηματοπιστωτικά μέσα για τη στήριξη προγραμμάτων και έργων μελέτης και ανάλυσης προοπτικών όσον αφορά την κατάσταση των ΟΚΠ και των κοινωνικών εταίρων στις χώρες ΑΚΕ, προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες τους όσον αφορά την ηγετική ικανότητα, την τεχνική ενίσχυση των οργανώσεων και την υλοποίηση των προβλεπόμενων θεσμικών μηχανισμών. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει πως στόχος είναι η συμβολή προκειμένου, στο πλαίσιο της νέας Συμφωνίας, να ενισχυθεί η ύπαρξη δημοκρατικών ΟΚΠ και κοινωνικών εταίρων, με ενισχυμένη δυνατότητα παρέμβασης και ενεργό συμμετοχή των μελών τους.

1.14.

Η ΕΟΚΕ καλεί μετ' επιτάσεως την Επιτροπή να στηρίξει τις δραστηριότητες της επιτροπής παρακολούθησης «ΑΚΕ-ΕΕ» της ΕΟΚΕ, που αποτελεί τον μοναδικό υφιστάμενο θεσμικό μηχανισμό στο πλαίσιο της νέας συμφωνίας ΕΕ-ΟΚΑΚΕ και η οποία θα έχει ενισχυμένο ρόλο στη διαδικασία, πρωτίστως μέσω του διαρθρωμένου διαλόγου, προκειμένου: (i) να παράσχει στα όργανα συναφείς εκθέσεις, έργα και γνωμοδοτήσεις, (ii) να υποκινήσει τη συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών από τις χώρες ΑΚΕ και (iii) να συμβάλει στη συγκρότηση των προβλεπόμενων θεσμικών μηχανισμών.

2.   Γενικές παρατηρήσεις αναφορικά με το ιστορικό πλαίσιο και τους στρατηγικούς στόχους

2.1.

Το 2016, η ΕΕ ενέκρινε σειρά προτεραιοτήτων όσον αφορά τα κοινά ενδιαφέροντα στην ανανεωμένη εταιρική σχέση με τις χώρες του Οργανισμού Κρατών της Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού (ΟΚΑΚΕ), οι οποίες επιβεβαιώθηκαν σε μεταγενέστερα έγγραφα: δημοκρατία, χρηστή διακυβέρνηση και ανθρώπινα δικαιώματα, βιώσιμη ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς και αξιοπρεπής εργασία, μετατροπή της κινητικότητας και της μετανάστευσης σε ευκαιρίες, ανθρώπινη ανάπτυξη, περιβάλλον και «συνένωση δυνάμεων στην παγκόσμια σκηνή σε τομείς κοινών συμφερόντων» (1), στις οποίες προσέθεσε τα ζητήματα ασφαλείας, λαμβάνοντας υπόψη τους εγγύτερους γείτονές της. Αυτή η συστηματοποίηση ενοποιεί τους προηγούμενους σχετικούς στόχους της ΕΕ.

2.2.

Η ΕΕ κατοχύρωσε τους στόχους αυτούς μέσω διεθνών συμφωνιών, αρχικά μέσω της Σύμβασης της Γιαουντέ, και εν συνεχεία με τις Συμφωνίες της Λομέ, του Κοτονού και, σήμερα, μέσω της διαπραγμάτευσης της συμφωνίας που θα διαδεχθεί αυτή του Κοτονού. Παράλληλα, η ΕΕ συνήψε, με ορισμένα κράτη ή ομάδες κρατών ΑΚΕ, συμφωνίες οικονομικής εταιρικής σχέσης.

2.3.

Οι ΣΟΕΣ αποτελούν το γενικότερο οικονομικό μέσο που καθιστά λειτουργική αυτήν τη στρατηγική και όπου ορίζεται ότι στόχος της είναι «η ομαλή και σταδιακή ένταξη των χωρών ΑΚΕ στην παγκόσμια οικονομία» και η εξάλειψη της φτώχειας, με την υπογράμμιση ότι οι διαφορές μεταξύ της ανάπτυξης των μερών και οι οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές ιδιαιτερότητες κάθε οικονομίας, ιδίως δε το επίπεδο άτυπης δραστηριότητας σε κάθε κράτος ή υποπεριοχή, πρέπει να συνεκτιμηθούν κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων.

2.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί πως τα διδάγματα της πανδημίας, με τις δυσκολίες των συστημάτων υγείας, τις δυσμενείς επιπτώσεις στην οικονομία, την αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων και της φτώχειας, τα διαρθρωτικά προβλήματα πρόσβασης ή παραγωγής φαρμάκων και εμβολίων, την εγκυρότητα των ψηφιακών μέσων, τις απειλές για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία και την τεράστια οικονομική εξάρτηση, μεταξύ άλλων, κατέδειξαν την ανάγκη επανεξέτασης της αρχιτεκτονικής της συνεργασίας για την ανάπτυξη, που πρέπει να ληφθεί υπόψη στην υλοποίηση και την αναδιατύπωση των στρατηγικών μεταξύ ΕΕ και ΟΚΑΚΕ.

3.   Ειδικές παρατηρήσεις σχετικά με τη συμφωνία μετά το Κοτονού

3.1.

Το 2015, πραγματοποιήθηκε αξιολόγηση των 15 ετών της Συμφωνίας του Κοτονού, όπου εντοπίζονταν οι επιτυχίες και οι αδυναμίες της.

3.2.

Η συμφωνία του Κοτονού θα έπρεπε να έχει λήξει το Φεβρουάριο του 2020. Ωστόσο, η διαπραγμάτευση σχετικά με ευαίσθητα ζητήματα και η πανδημία κατέστησαν αδύνατη την έγκαιρη ανανέωσή της, και μόλις τον Απρίλιο του 2021 μονογραφήθηκε το κείμενο της ανανεωμένης συμφωνίας εταιρικής σχέσης, που ατύπως φέρει τον τίτλο «Συμφωνία μετά το Κοτονού», μεταξύ της ΕΕ και του ΟΚΑΚΕ.

3.3.

Για να ληφθεί υπόψη η πολυμορφία των συμβαλλόμενων χωρών και να υπάρξει εστίαση στην επιμέρους εφαρμογή της σε κάθε περιοχή, η νέα Συμφωνία περιέχει κοινή βάση που συμπληρώνεται από τρία περιφερειακά πρωτόκολλα (Αφρική, Καραϊβική, Ειρηνικός), όλα με δεσμευτικό χαρακτήρα. Η πολυπλοκότητα αυτής της δομής σημαίνει πως, μελλοντικά, θα πρέπει να υπάρχει μεγαλύτερη προορατικότητα από την επιτροπή παρακολούθησης «ΑΚΕ-ΕΕ».

3.4.

Οι προτεραιότητες της νέας Συμφωνίας εκφράζουν τη δέσμευση των μερών για την υλοποίηση των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) των Ηνωμένων Εθνών και είναι διαρθρωμένες γύρω από έξι τομείς: i) ανθρώπινα δικαιώματα, δημοκρατία και διακυβέρνηση· ii) ειρήνη και ασφάλεια iii) ανθρώπινη ανάπτυξη (που περιλαμβάνει την υγεία, την παιδεία, την αποχέτευση, την επισιτιστική ασφάλεια, την κοινωνική συνοχή, τον πολιτισμό και την ισότητα των φύλων, καθώς και δεσμεύσεις συνεργασίας για την ανάπτυξη)· iv) βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς οικονομική μεγέθυνση και ανάπτυξη (συμπεριλαμβανομένης της προσέγγισης των ΣΟΕΣ)· v) περιβαλλοντική βιωσιμότητα και κλιματική αλλαγή· vi) μετανάστευση και κινητικότητα. Αυτές οι προτεραιότητες έχουν κεφαλαιώδη σημασία για τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και τους κοινωνικούς εταίρους.

3.5.

Σε αυτές προστίθεται η καταπολέμηση του αντικτύπου της πανδημίας COVID-19 στην ΕΕ και τις χώρες ΑΚΕ, είτε αναφορικά με τους κινδύνους υποχώρησης της δημοκρατίας είτε με την οικονομική και κοινωνική ανάκαμψη, λόγω των χαμηλών προοπτικών ανάκαμψης στα κράτη ΑΚΕ και κατά συνέπεια της αύξησης της φτώχειας και των ανισοτήτων.

3.6.

Η ΕΟΚΕ, ειδικότερα, τονίζει πως το ζήτημα των κρίσιμων υποδομών στις χώρες ΑΚΕ διατηρεί όλη τη σημασία του, όπως απέδειξε η πανδημία. Η βιώσιμη ανάπτυξη συνδέεται πλήρως με την ύπαρξη ανθεκτικών υποδομών που θα προωθούν και θα στηρίζουν την οικονομική δραστηριότητα και την κοινωνική πρόοδο και θα είναι αποφασιστικής σημασίας για την επίτευξη των ΣΒΑ–Ατζέντας για το 2030 και της Αφρικανικής Ατζέντας 2063. Η ΕΟΚΕ τονίζει πως η συνεργασία για την ανάπτυξη συνεχίζει να αποτελεί αναγκαία, παρότι όχι ικανή, προϋπόθεση για την επιτυχία και τονίζει τη σημασία της ενίσχυσής της στις χώρες ΑΚΕ.

3.7.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ιδιαιτέρως σε αυτό το πλαίσιο τη σημασία των κρίσιμων υγειονομικών υποδομών. Η ύπαρξη οικουμενικών, εύκολα προσβάσιμων και παραδοσιακά ατελών υπηρεσιών υγείας στις χώρες ΑΚΕ είναι ζωτικής σημασίας για την ευεξία των πληθυσμών και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Ειδικότερα, η ταχεία πρόσβαση σε εμβόλια (πνευματικά δικαιώματα και τοπική τεχνική ικανότητα παραγωγής) θα δώσει στις κοινωνίες των χωρών ΑΚΕ την αναγκαία ανθεκτικότητα σε περίπτωση μελλοντικών (πιθανών) πανδημιών. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει πως αυτό το σημαντικό ζήτημα δεν περιλαμβάνεται στη νέα Συμφωνία και καλεί την ΕΕ και τον ΟΚΑΚΕ να το λάβουν υπόψη κατά την εφαρμογή της.

3.8.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί πως η τρέχουσα γεωπολιτική κατάσταση στην Ευρώπη και τον κόσμο, ιδίως οι επιπτώσεις του πολέμου στην Ουκρανία (μεταξύ άλλων στην επισιτιστική ασφάλεια, την τιμή της ενέργειας και τις απειλές για τη δημοκρατία), σημαίνουν πως η νέα Συμφωνία θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη αυτές τις επιπτώσεις στη συνεργασία για την ανάπτυξη εν γένει και στις ΣΟΕΣ ειδικότερα. Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στο γεγονός ότι η τρέχουσα κατάσταση ενδέχεται να οδηγήσει σε αύξηση του ανταγωνισμού επιρροής στις χώρες ΑΚΕ, πράγμα που απαιτεί από την ΕΕ την αύξηση της ικανότητας συνεργασίας της, ιδίως οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής, με αυτές τις χώρες.

3.9.

Όσον αφορά τους θεσμικούς μηχανισμούς συμμετοχής, ενημέρωσης, ακρόασης και διαρθρωμένης διαβούλευσης της κοινωνίας των πολιτών, η ΕΟΚΕ κρίνει θετικά τις ακόλουθες επανειλημμένες αναφορές της νέας Συμφωνίας: ότι, για τα μέρη, είναι σημαντικό να δημιουργηθούν «ανοικτοί και διαφανείς μηχανισμοί διαρθρωμένης διαβούλευσης» (2) ή ότι τα μέρη «θεσπίζουν μηχανισμούς για ανοικτή και διαφανή διαβούλευση» (3) ή «θεσπίζουν και αναπτύσσουν μηχανισμούς διαβούλευσης και διαλόγου» (4) ή, τέλος, «προβλέπουν μηχανισμούς διαβούλευσης και διαλόγου» (5).

4.   Ειδικές παρατηρήσεις σχετικά με τις Συμφωνίες Οικονομικής Εταιρικής Σχέσης (ΣΟΕΣ) μεταξύ της ΕΕ και των χωρών Αφρικής, Καραϊβικής και Ειρηνικού

4.1.

Οι διαπραγματεύσεις για εννέα ΣΟΕΣ οδήγησαν στην εφαρμογή επτά περιφερειακών συμφωνιών με τις 32 από τις 79 χώρες ΑΚΕ (14 από την Καραϊβική, 14 από την Αφρική και 4 από τον Ειρηνικό). Πέντε εξ αυτών ισχύουν προσωρινά, καθώς δεν έχουν ακόμα κυρωθεί από όλα τα μέλη της ΕΕ. Οι άλλες δύο, με τη δυτική Αφρική και την ανατολική Αφρική, ακόμα δεν εφαρμόζονται προσωρινά λόγω καθυστερήσεων στην υπογραφή και την κύρωση από τις αφρικανικές χώρες. Άλλες 21 χώρες ολοκλήρωσαν τις διαπραγματεύσεις για τις ΣΟΕΣ που ακόμη δεν έχουν τεθεί σε εφαρμογή.

4.2.

Η ΕΟΚΕ τονίζει πως οι ΣΟΕΣ ενέχουν ευκαιρίες, αλλά και κινδύνους. Είναι καθοριστικής σημασίας να διασφαλιστεί εταιρική σχέση μεταξύ ίσων, που θα επιτυγχάνει οικονομική ανάπτυξη αλλά θα εξασφαλίζει παράλληλα την ευημερία και την κοινωνική δικαιοσύνη. Η δράση των ΟΚΠ και των κοινωνικών εταίρων είναι εξαιρετικά σημαντική για την υλοποίηση αυτών των στόχων.

4.3.

Ωστόσο, οι ΣΟΕΣ έχουν επικριθεί από τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και τους κοινωνικούς εταίρους στην ΕΕ και στις χώρες εταίρους.

4.4.

Οι επικρίσεις αυτές αφορούν τον σχεδιασμό των ΣΟΕΣ και τους δυνητικούς περιορισμούς που θα θέσουν στην παραγωγική ανάπτυξη των χωρών ΑΚΕ, παρά τη δυνατότητα προστασίας των εθνικών βιομηχανιών, όπως η γεωργική, μεταξύ άλλων. Οι ελεύθερες συναλλαγές ΕΕ-ΟΚΑΚΕ αποτελούν πλεονέκτημα των ΣΟΕΣ, ωστόσο σε διάφορες περιπτώσεις παρατηρήθηκε το αποτέλεσμα της μείωσης των δασμολογικών εσόδων, ιδίως δε της μείωσης των φόρων επί του εξωτερικού εμπορίου, εκτός των δυσκολιών που ενέχουν για τις πολύ μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις ή συνεταιρισμούς, που αποτελούν τη βάση της οικιακής οικονομίας, δεδομένης της διαφοράς μεταξύ του οικονομικού επιπέδου της ΕΕ και των χωρών ΑΚΕ, όπως έχουν τονίσει μετ' επιτάσεως πολυάριθμες ΟΚΠ και κοινωνικοί εταίροι.

4.5.

Ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών ενσωματώνεται ποικιλοτρόπως στις ΣΟΕΣ, με διαφορετικές ρυθμίσεις και διαφορετική βαρύτητα για τις ΟΚΠ στη συζήτηση και την υλοποίηση των συμφωνιών αυτών. Για παράδειγμα, η ΣΟΕΣ με την Ακτή του Ελεφαντοστού οδήγησε στη δημιουργία της Πλατφόρμας της Ακτής του Ελεφαντοστού (Σύμβαση της Κοινωνίας των Πολιτών της Ακτής του Ελεφαντοστού, CSCI), η οποία οργάνωσε πρωτοβουλία (6) παρακολούθησης των επιπτώσεων της ΣΟΕΣ στην οικιακή οικονομία. Πέραν αυτού, το εύρος των εσωτερικών συνεδριάσεων που επικεντρώνονται στη «βιώσιμη ανάπτυξη» περιορίζει την επιρροή της κοινωνίας των πολιτών σε άλλους τομείς.

4.6.

Ορισμένες ΣΟΕΣ προβλέπουν επιπλέον οργανισμούς, όπως μικτές κοινοβουλευτικές επιτροπές, όπως συμβαίνει με το Cariforum και με τη ΣΟΕΣ με τη δυτική Αφρική.

4.7.

Καθώς οι ΣΟΕΣ αναφέρονται ρητά στην ενσωμάτωσή τους στις προτεραιότητες της Συμφωνίας του Κοτονού, η νέα Συμφωνία δίνει στα συμβαλλόμενα μέρη την ευκαιρία να προωθήσουν έναν πιο ενισχυμένο, εναρμονισμένο και θεσμοθετημένο ρόλο για τις ΟΚΠ και τους κοινωνικούς εταίρους, ευκαιρία που πρέπει να αξιοποιηθεί πλήρως, μεταξύ άλλων γιατί, όπως φαίνεται στον απολογισμό της εφαρμογής των ΣΟΕΣ στον οποίο προέβη η ΕΕ τον Σεπτέμβριο του 2021, η σχετική διαδικασία ήταν αργή. Ο αποτελεσματικότερος τρόπος υλοποίησης των θεσμικών μηχανισμών που προβλέπονται στις ΣΟΕΣ είναι η ύπαρξη, από πλευράς δημοσίων οργανισμών, έγκαιρης και λεπτομερούς επικοινωνίας με τις ΟΚΠ και τους κοινωνικούς εταίρους σχετικά με τη διαδικασία και η πρόσκλησή τους να συμμετάσχουν κατά τρόπο διαρθρωμένο, με μελέτες και τεκμηριωμένες προτάσεις.

5.   Ειδικές παρατηρήσεις σχετικά με την έννοια, την αντιπροσωπευτικότητα, τη δράση και τη θεσμοθέτηση της κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών εταίρων

5.1.

Η ΕΟΚΕ αποτελεί τον «Οίκο της ευρωπαϊκής κοινωνίας των πολιτών». Η ΕΟΚΕ είναι συμβουλευτικό όργανο της Ευρωπαϊκής Ένωσης που συστάθηκε δυνάμει του Άρθρου 13 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, αποτελείται δε από 329 μέλη που εκπροσωπούν τους εργοδότες (Ομάδα Ι), τους εργαζόμενους (Ομάδα ΙΙ) και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών (Ομάδα ΙΙΙ), και συνιστά τον ευρωπαϊκό θεσμικό μηχανισμό όπου αυτές οι ομάδες συμφερόντων εκφράζουν, μέσω διαρθρωμένου διαλόγου, τις απόψεις τους σχετικά με τα ζητήματα που απασχολούν την ΕΕ.

5.2.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει πως οι ΟΚΠ περιλαμβάνουν οργανώσεις με ποικίλο φάσμα στόχων, που εκπροσωπούν τα εγγεγραμμένα μέλη τους, ενώ η πολιτική τους λειτουργία περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, δράσεις προώθησης της ευημερίας των πολιτών, κοινωνικής ένταξης και καταπολέμησης των αποκλεισμών, προστασίας των κοινωνικών, οικονομικών, πολιτιστικών και επαγγελματικών δικαιωμάτων και συμφερόντων κοινοτήτων και/ή ομάδων πολιτών, προστασίας του περιβάλλοντος και καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής, προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καταδίκης (επαγρύπνησης) ή προειδοποίησης και πίεσης (προάσπισης) ενώπιον των αρμοδίων οργάνων όσον αφορά την προάσπιση των συμφερόντων των μελών τους και προάσπισης των κοινωνιακών τους αξιών.

5.3.

Οι οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες όπου εντάσσεται ένα τόσο ευρύ και ποικίλο σύνολο οργανώσεων καθορίζουν τη μορφή τους και πρέπει να μας οδηγήσουν στο να αποφύγουμε να τις θεωρούμε τον κύριο παράγοντα προώθησης της βιώσιμης ανάπτυξης, παρά τον σημαντικό και αξιόλογο ρόλο τους.

5.4.

Η ΕΟΚΕ φρονεί πως το υψηλό επίπεδο άτυπης οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας που παρατηρείται εν γένει στις χώρες ΑΚΕ, και η οποία χαρακτηρίζει και επηρεάζει έντονα όλες τις κοινωνικές, οργανωτικές και θεσμικές σχέσεις, πρέπει να εξετάζεται εντός αυτής της πολυσχιδούς πραγματικότητας. Σε αυτό το πλαίσιο, οι ΟΚΠ και οι κοινωνικοί εταίροι έχουν παραδοσιακά μεγάλες δυσκολίες συγκρότησης, οργάνωσης και θεσμικής λειτουργίας, οικονομικής στήριξης και επίσημης δράσης. Αυτές οι ΟΚΠ και οι κοινωνικοί εταίροι πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο εξαιρετικής οικονομικής στήριξης, καθώς διαφορετικά θα είναι πολύ δύσκολο να συμβάλουν, με τη συμμετοχή και την παρέμβασή τους, στη βιώσιμη ανάπτυξη, την άσκηση της ιδιότητας του πολίτη και τη δημοκρατική ανθεκτικότητα των χωρών τους.

5.5.

Η δράση των ΟΚΠ εξαρτάται από τον κοινωνικό ρόλο που επιθυμούν να διαδραματίσουν (περισσότερο ή λιγότερο πολιτικό), το μέγεθός τους, την κοινωνική σημασία που τους αποδίδουν τα μέλη τους και η κοινωνία όπου εντάσσονται και τον ηγετικό ρόλο που επιτυγχάνουν, τους πόρους που χρειάζονται για τους στόχους τους και, πρωτίστως, τις προϋποθέσεις που θέτουν οι χρηματοδότες τους.

5.6.

Γενικότερα, οι τρωτότητες των ΟΚΠ τις οδηγούν σε ανταγωνισμό για τη χρηματοδότηση, ενίοτε δε όχι μόνο μεταξύ τους, αλλά και με τους δημόσιους οργανισμούς. Αυτά καθιστούν προβληματική τη δραστηριότητά τους και τη συμμετοχή τους σε εθνικούς και/ή διεθνείς θεσμικούς μηχανισμούς. Παράλληλα, μπορούν να δημιουργήσουν εξαρτήσεις από τους χρηματοδότες και/ή τις αρχές κάθε χώρας.

5.7.

Τα συνδικάτα και οι εργοδοτικές οργανώσεις, που αποτελούν τους κοινωνικούς εταίρους, θεωρούνται ΟΚΠ αλλά, λόγω της ιδιαιτερότητάς τους, έχουν τη δική τους διακριτή ταυτότητα. Οι κοινωνικοί εταίροι εκπροσωπούν και προασπίζουν τα συμφέροντα των μελών τους, πρωτίστως τα οικονομικά, είτε ενώπιον των αρμοδίων οργάνων, μέσω ειδικών μηχανισμών διαβούλευσης και διαπραγμάτευσης, είτε μεταξύ τους, ιδίως μέσω των συλλογικών διαπραγματεύσεων και συμβάσεων. Οι κοινωνικοί εταίροι έχουν σταθερή δομή, σαφή εκπροσώπηση συμφερόντων, αδιαμφισβήτητη διαχρονικότητα, αναγνωρισμένο ιστορικό κεκτημένο, παγιωμένο και σαφώς καθορισμένο πλαίσιο δράσης και αλληλεπίδρασης και, εν γένει, διαθέτουν ικανότητα αυτοχρηματοδότησης.

6.   Ειδικές παρατηρήσεις σχετικά με τη Συμφωνία μετά το Κοτονού και την κοινωνία των πολιτών και τους κοινωνικούς εταίρους

6.1.   Η κοινωνία των πολιτών και οι κοινωνικοί εταίροι στη Συμφωνία μετά το Κοτονού

6.1.1

Η νέα Συμφωνία, τόσο στην κοινή της βάση όσο και σε κάθε ένα από τα τρία περιφερειακά πρωτόκολλα, προβλέπει ενεργό ρόλο για την κοινωνία των πολιτών. Ωστόσο δεν τον συγκεκριμενοποιεί, δεδομένου ότι αφήνει στη διακριτική ευχέρεια των συμβαλλόμενων μερών (ΟΚΑΚΕ-ΕΕ) τον καθορισμό του θεσμικού πλαισίου της συμμετοχής της, και ειδικότερα τη δημιουργία θεσμικών μηχανισμών, πράγμα που εγείρει το βασικό ζήτημα της διασφάλισης της συμμετοχής των ΟΚΠ και των κοινωνικών εταίρων σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.

6.1.2

Η ενσωμάτωση βασικών οργανωτικών στοιχείων, συμπεριλαμβανομένης της δέουσας νομικής υπόστασης, της αντιπροσωπευτικότητας, της σύνθεσης των εκπροσώπων και των ελάχιστων απαιτήσεων όσον αφορά τη συχνότητα των συνεδριάσεων, θα δημιουργήσει δυναμικές που θα ενισχύσουν τον ρόλο των ΟΚΠ και των κοινωνικών εταίρων, που αποτελούν ενδιαφερόμενα μέρη στη διαδικασία.

6.1.3

Αυτά τα ενδιαφερόμενα μέρη έχουν ειδικό ρόλο λόγω των δικών τους συμφερόντων, ρόλος που διαφέρει από τον ρόλο που επιτελούν οι πολιτικές παρατάξεις στην κοινωνία. Η συμμετοχή των ΟΚΠ και των κοινωνικών εταίρων πρέπει να μετουσιώνεται σε απτές δράσεις και να μην περιορίζεται στις γενικόλογες συζητήσεις. Με τις μελέτες, τις γνωμοδοτήσεις και τις προτάσεις τους προς τα θεσμικά όργανα, θα τροφοδοτούν τις συζητήσεις και τις αποφάσεις. Η ύπαρξη θεσμικών μηχανισμών, όπου θα συμμετέχουν ενεργά τα ενδιαφερόμενα μέρη, τα οποία θα τους διαχειρίζονται με καθορισμένους διαδικαστικούς κανόνες, μηχανισμοί οι οποίοι θα διαδίδουν πληροφορίες και θα αλληλεπιδρούν μεταξύ τους μέσω διαβουλεύσεων και διαρθρωμένου διαλόγου, αποτελεί την καλύτερη συνεισφορά των ΟΚΠ και των κοινωνικών εταίρων στην κατεύθυνση μιας «ανοιχτής διακυβέρνησης» (7).

6.1.4

Το ζήτημα της χρηματοδότησης έχει ιδιαίτερη σημασία. Χωρίς ικανή, διαφανή και βασισμένη σε κριτήρια χρηματοδότηση, δεν θα εξασφαλιστεί η συμμετοχή των ΟΚΠ και των κοινωνικών εταίρων ούτε στις συνεδριάσεις ούτε, πρωτίστως, στο προκαταρκτικό έργο εφαρμοσμένης έρευνας με συλλογή δεδομένων, εκπόνηση μελετών και κατάρτιση γνωμοδοτήσεων.

6.2.   Η τρέχουσα κατάσταση της κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών εταίρων στην ΕΕ και τις χώρες ΑΚΕ

6.2.1   Ε υ ρ ώ π η

Όσον αφορά την Ευρώπη, υπάρχουν πολλές εκατοντάδες χιλιάδες ενώσεων, οργανώσεων, ομοσπονδιών, συνομοσπονδιών, πλατφορμών και φόρουμ, εθνικού ή ευρωπαϊκού επιπέδου, είτε από ΟΚΠ είτε από τον επιχειρηματικό τομέα (ιδιωτικό, μικρομεσαίες επιχειρήσεις, δημόσιο ή κοινωνικό) είτε από τον συνδικαλιστικό τομέα, με σχετική οργανωτική εναρμόνιση.

6.2.2   Α φ ρ ι κ ή, Κ αρ α ϊ β ι κ ή κ α ι Ε ι ρ η ν ι κ ό ς

6.2.2.1

Όσον αφορά τις χώρες ΑΚΕ, η οικονομική, κοινωνική, πολιτική και ιστορική κατάσταση κάθε περιοχής, υποπεριοχής και χώρας έχει ως αποτέλεσμα μεγάλη οργανωτική ποικιλομορφία και, ενίοτε, απουσία αλληλεπίδρασης μεταξύ ΟΚΠ και κοινωνικών εταίρων, ενώ ταυτόχρονα υφίστανται πολυάριθμα παραδείγματα ορθών πρακτικών, καθώς και αρκετές δυσκολίες και ελλείψεις.

6.2.2.2

Υπάρχουν επίσης δυσκολίες ή ακόμα και απουσία γενικής ή ειδικής ενημέρωσης των ΟΚΠ και των κοινωνικών εταίρων σχετικά με τη νέα Συμφωνία ή τις ΣΟΕΣ (όπου υπάρχουν), καθώς και, εν γένει, έλλειψη χώρων διαρθρωμένης συμμετοχής και διαλόγου με τους δημόσιους οργανισμούς.

6.2.2.3

Αυτή η ετερογενής κατάσταση αναδεικνύει την ανάγκη επιτόπιας μελέτης και των δύο αυτών πτυχών, ώστε να διαδοθούν τα παραδείγματα ορθών πρακτικών και να επιλυθούν οι δυσκολίες και οι ελλείψεις, προκειμένου να στηριχθούν οι ΟΚΠ και οι κοινωνικοί εταίροι και να ενισχυθεί ο ρόλος τους. Έτσι θα στηριχθούν οι υφιστάμενοι θεσμικοί μηχανισμοί και θα προωθηθεί η δημιουργία νέων.

6.2.3   Ε π ι τ ρ ο π ή π α ρ α κ ο λ ο ύ θ η σ η ς «ΑΚΕ-ΕΕ»

Σήμερα, στο πλαίσιο των σχέσεων ΕΕ-ΑΚΕ, οι ΟΚΠ και οι κοινωνικοί εταίροι διαθέτουν την επιτροπή παρακολούθησης «ΑΚΕ-ΕΕ» που αποτελεί μέρος της ΕΟΚΕ και αποτελείται, σε ισότιμη βάση, από 12 μέλη της ΕΕ-ΕΟΚΕ και 12 αντιπροσώπους που ορίζονται από τις ΟΚΠ και τους κοινωνικούς εταίρους των χωρών ΑΚΕ (επί του παρόντος 8 από την Αφρική, 2 από την Καραϊβική και 2 από τον Ειρηνικό), οι οποίοι επιλέγονται από την οργανωμένη κοινωνία των πολιτών κάθε περιοχής και τηρούν ισορροπία μεταξύ των ομάδων συμφερόντων.

7.   Ειδικές παρατηρήσεις σχετικά με την προώθηση και τη στήριξη των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών εταίρων ως φορέων προώθησης της βιώσιμης ανάπτυξης

7.1.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί θεμελιώδους σημασίας την επισημοποίηση των προβλεπόμενων θεσμικών μηχανισμών και θεωρεί πως αυτός πρέπει να είναι ο κύριος στόχος της επί του θέματος.

7.2.

Η ΕΟΚΕ συνιστά θερμά στην Επιτροπή να αναλάβει, μετά την τελική υπογραφή της νέας Συμφωνίας, την πρωτοβουλία να προωθήσει, μέσω του ΟΚΑΚΕ και των αντίστοιχων χωρών, τη δημιουργία των πολιτικών, οργανωτικών και χρηματοοικονομικών συνθηκών που θα επιτρέπουν την υλοποίηση αυτών των θεσμικών μηχανισμών.

7.3.

Η ΕΟΚΕ απευθύνει ισχυρή έκκληση στον ΟΚΑΚΕ να καταβάλει αντίστοιχες προσπάθειες.

7.4.

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει πως η δομή της νέας Συμφωνίας προβλέπει τη σύσταση θεσμικού μηχανισμού που θα αφορά την κοινή βάση και θα περιλαμβάνει εκπροσώπους της ΕΕ και του ΟΚΑΚΕ. Ταυτόχρονα, καθιστά δυνατή για κάθε περιφερειακό πρωτόκολλο τη σύσταση θεσμικού μηχανισμού σε κάθε περιοχή (Αφρική, Καραϊβική και Ειρηνικός) που θα περιλαμβάνει εκπροσώπους της εν λόγω περιοχής και της ΕΕ. Προβλέπεται, με άλλα λόγια, η λειτουργία ενός συστήματος 1+3 θεσμικών μηχανισμών, που θα καλύπτει το σύνολο της νέας Συμφωνίας.

7.5.

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει πως, στο πλαίσιο των ΣΟΕΣ, προβλέπεται επίσης η ύπαρξη θεσμικών μηχανισμών, των συμβουλευτικών επιτροπών, παρόμοιων με τις συμφωνίες με το Cariforum και με τη δυτική και την ανατολική Αφρική.

7.6.

Η ΕΟΚΕ εφιστά ιδιαιτέρως την προσοχή στο ότι το σύνολο αυτής της δομής θεσμικών μηχανισμών θα απαιτήσει μεγάλη διαρθρωτική προσπάθεια και λειτουργία σε δίκτυο, βάσει ενιαίου και διαρθρωμένου συστήματος, για τη δημιουργία συνεργειών, την αποφυγή διπλής προσπάθειας και τη διάδοση των πόρων, με βελτιστοποίηση της χρήσης τους, ιδίως όσον αφορά τους χρηματοοικονομικούς πόρους.

7.7.

Η ΕΟΚΕ προτείνει στην Επιτροπή να κατευθύνει τις αντιπροσωπείες της ΕΕ στα κράτη του ΟΚΑΚΕ, προκειμένου να στηρίξουν πρωτοβουλίες των ΟΚΠ και των κοινωνικών εταίρων, ιδίως όσον αφορά την ευαισθητοποίηση, την κατάρτιση και την ενίσχυση των ικανοτήτων των μελών και των διοικούντων τους, την τεχνική προσπάθεια των οργανώσεων και την ενίσχυση της δυναμικής σύστασης των θεσμικών μηχανισμών. Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή οι υποψηφιότητες των ΟΚΠ και των κοινωνικών εταίρων των χωρών ΑΚΕ να έχουν προτεραιότητα έναντι άλλων υποψηφιοτήτων, συνεκτιμωμένης της αξίας τους.

7.8.

Η ΕΟΚΕ προτείνει στην Επιτροπή τη σύσταση προγραμμάτων που θα επιτρέπουν, στο πλαίσιο της υλοποίησης των θεσμικών μηχανισμών, την επιτόπια μελέτη της κατάστασης, των πλεονεκτημάτων και των δυσχερειών των ΟΚΠ, των κοινωνικών εταίρων και των διαφόρων υφιστάμενων δομών (πλατφόρμες, φόρουμ κ.λπ.) προκειμένου να συλλεχθούν και να διαδοθούν παραδείγματα ορθών πρακτικών (που υφίστανται ήδη στο πλαίσιο ΕΕ-ΟΚΑΚΕ). Η ΕΟΚΕ συνιστά οι ΟΚΠ και οι κοινωνικοί εταίροι των χωρών ΑΚΕ να έχουν καθοριστική ποσοτική και ποιοτική συμμετοχή στη μελέτη αυτή.

7.9.

Η ΕΟΚΕ τονίζει πως, για να μπορέσει η επιτροπή παρακολούθησης «ΑΚΕ-ΕΕ» να συμβάλει καλύτερα στη διαδικασία και να εκπληρώσει την αποστολή της, πρέπει να ενισχυθεί οργανικά με περισσότερους πόρους, μέλη και αντιπροσώπους.

7.10.

Η ΕΟΚΕ συνιστά θερμά στην Επιτροπή η χρηματοδότηση της διαδικασίας να ενσωματωθεί στα υφιστάμενα χρηματοδοτικά μέσα. Η ΕΟΚΕ εφιστά ιδιαιτέρως την προσοχή στο ότι η δραστηριότητα των ΟΚΠ και των κοινωνικών εταίρων προϋποθέτει τη χρηματοδότησή τους, καθώς η αυτοχρηματοδότηση δεν επαρκεί. Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει πως, λόγω της γεωγραφικής διάστασης της νέας Συμφωνίας, η λειτουργία των θεσμικών μηχανισμών και η συμμετοχή των ΟΚΠ και των κοινωνικών εταίρων προϋποθέτει χρηματοοικονομικούς πόρους που δεν διαθέτουν. Ακόμα και με χρήση αυστηρών τεχνικών ελέγχου της διαχείρισης και σύγχρονων ψηφιακών τεχνολογιών, η χρηματοδοτική στήριξη των ΟΚΠ και των κοινωνικών εταίρων είναι θεμελιώδους σημασίας. Η ΕΟΚΕ καλεί μετ' επιτάσεως την ΕΕ, τον ΟΚΑΚΕ και τα κράτη μέλη να εγκρίνουν προγράμματα ειδικής στήριξης των δραστηριοτήτων των ΟΚΠ και των κοινωνικών εταίρων, καθώς και της λειτουργίας των θεσμικών μηχανισμών.

---

(1)  Κοινή ανακοίνωση προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο — Μια ανανεωμένη εταιρική σχέση με τις χώρες της Αφρικής, της Καραϊβικής και του Ειρηνικού, 2016, σελίδες 5-6.

(2)  Κοινή βάση της Συμφωνίας, Άρθρο 95.

(3)  Περιφερειακό Πρωτόκολλο Αφρικής, Άρθρο 5.

(4)  Περιφερειακό Πρωτόκολλο Καραϊβικής, Άρθρο 7.

(5)  Περιφερειακό Πρωτόκολλο Ειρηνικού, Άρθρο 7.

(6)  Στήριξη της ενίσχυσης της επιχειρησιακής ικανότητας που έχουν οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών στην ακτή του Ελεφαντοστού όσον αφορά την παρακολούθηση της προσωρινής Συμφωνίας Οικονομικής Εταιρικής Σχέσης με την Ακτή του Ελεφαντοστού.

(7)  Αρχή που συνάδει με τον ορισμό του ΟΟΣΑ.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Το νέο Συμβούλιο Εμπορίου και Τεχνολογίας ΕΕ-ΗΠΑ εν δράσει: προτεραιότητες για τις επιχειρήσεις, τους εργαζομένους και τους καταναλωτές και αναγκαίες διασφαλίσεις»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 443/05)

Εισηγητής:	ο κ. Timo VUORI
Συνεισηγήτρια:	η κ. Tanja BUZEK

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	21.10.2021
Νομική βάση	Άρθρο 52 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Εξωτερικές σχέσεις
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	9.6.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	14.7.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	571
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	173/0/4

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Οικοδόμηση ενός θετικού διατλαντικού θεματολογίου. Το Συμβούλιο Εμπορίου και Τεχνολογίας ΕΕ-ΗΠΑ (ΣΕΤ) μπορεί να αποτελέσει τον πυρήνα ενός θεματολογίου για την αναζωογόνηση της εταιρικής μας σχέσης με αξιόπιστους διαύλους συνεργασίας. Παρά το γεγονός ότι οι διατλαντικές οικονομίες μας αντιπροσωπεύουν περίπου το ήμισυ του παγκόσμιου ΑΕγχΠ και σημαντικό μέρος των παγκόσμιων εμπορικών και επενδυτικών ροών, οι σχέσεις μας εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν εμπόδια στους τομείς του εμπορίου, των επενδύσεων, της εργασίας, των ταξιδίων και της εκπαίδευσης και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού.

1.2.

Ανάληψη πρωτοβουλίας για την προστασία των αξιών μας και του βασιζόμενου σε κανόνες εμπορίου. Σε μια εποχή που η γεωπολιτική κατάσταση είναι ταραχώδης, οι κορυφαίες οικονομίες του κόσμου, η ΕΕ και οι ΗΠΑ, έχουν τη σημαντική ευθύνη να προωθήσουν, μαζί με άλλους ομοϊδεάτες εταίρους, ένα σύγχρονο πλαίσιο συνεργασίας για το εμπόριο και την τεχνολογία, το οποίο υποστηρίζει μια ανοιχτή και βιώσιμη οικονομία και το ελεύθερο και δίκαιο εμπόριο και σέβεται τις δημοκρατικές αξίες, την αξιοπρεπή εργασία και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

1.3.

Η ανάγκη αντιμετώπισης της διατάραξης της αγοράς. Μετά από πληθώρα εν εξελίξει κρίσεων, οι διατλαντικοί εταίροι πρέπει να βρουν γρήγορα τρόπους ούτως ώστε να ενισχύσουν την ανθεκτικότητα των ανοιχτών δημοκρατικών κοινωνιών μας, μεταξύ άλλων διασφαλίζοντας τις παγκόσμιες αξιακές αλυσίδες, τις αλυσίδες εφοδιασμού και την ενεργειακή ασφάλεια, ιδίως ενόψει της επείγουσας ανάγκης αντικατάστασης των ρωσικών εισαγωγών ενέργειας και πρώτων υλών. Επιπλέον, η ΕΕ και οι ΗΠΑ πρέπει να καταβάλουν μεγαλύτερες προσπάθειες για την ενίσχυση της πολυμερούς προσέγγισης και την αντιμετώπιση των προκλήσεων που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, ούτως ώστε να διασφαλίσουν ότι δεν υπονομεύεται το ελεύθερο και δίκαιο εμπόριο και ότι η αγορά δεν διαταράσσεται από αυταρχικά κράτη.

1.4.

Οικοδόμηση εμπιστοσύνης με βάση την αμοιβαία και σταθερή συνεργασία. Και τα δύο μέρη πρέπει να συμμετάσχουν στην οικοδόμηση μιας μόνιμης δομής διαλόγου για το ΣΕΤ, προκειμένου να επιτευχθούν συγκεκριμένα αποτελέσματα βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, πέρα από τους πολιτικούς εκλογικούς κύκλους και τις αλλαγές διοικήσεων. Επιπλέον, στο πλαίσιο του ΣΕΤ, η ΕΕ και οι ΗΠΑ πρέπει να επιδιώξουν μια πιο στρατηγική και οριζόντια προσέγγιση σε θέματα εμπορίου και τεχνολογίας. Οι δέκα ομάδες εργασίας στο πλαίσιο του ΣΕΤ θα πρέπει να αναζητήσουν μια ολιστική και αποτελεσματικά συντονισμένη προσέγγιση ως προς τη συνεργασία, η οποία δεν θα δημιουργεί περιττά στεγανά.

1.5.

Ενίσχυση της δέσμευσης των ενδιαφερομένων μερών. Προκειμένου να αποφευχθούν οι ανεπάρκειες που σημειώθηκαν σε προηγούμενες φιλόδοξες εμπορικές διαπραγματεύσεις, ο μόνος τρόπος επίτευξης των στόχων του ΣΕΤ είναι η διαφάνεια και η ισχυρή δέσμευση των ενδιαφερομένων μερών και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Ως εκ τούτου, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) θα συμμετάσχει ενεργά στις δομές του ΣΕΤ και θα επιδιώξει να συμμετάσχει ως μοναδικός φορέας της κοινωνίας των πολιτών στις υπουργικές συνόδους του ΣΕΤ. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ εκφράζει για άλλη μια φορά τη δυσαρέσκειά της για το γεγονός ότι δεν ανανεώθηκε η ομάδα εμπειρογνωμόνων για τις εμπορικές συμφωνίες και δεν δημιουργήθηκε συγκρίσιμη μόνιμη δομή για τη διαβούλευση με τα ενδιαφερόμενα μέρη.

1.6.

Ειδικός Διατλαντικός Διάλογος για την Εργασία. Η ΕΟΚΕ έχει εκφράσει και στο παρελθόν τη στήριξή της για τους Διατλαντικούς Διαλόγους για τις Επιχειρήσεις και τους Καταναλωτές και, ως εκ τούτου, επικροτεί την πρόσφατη ανακοίνωση της υπουργικής συνόδου στο Παρίσι για την καθιέρωση τριμερούς διαλόγου για το εμπόριο και την εργασία, που θα παρέχει έναν επίσημο δίαυλο ενημέρωσης για τους κοινωνικούς εταίρους και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού σχετικά με τη διαδικασία του ΣΕΤ και τη διαμόρφωση διατλαντικών εμπορικών και επενδυτικών σχέσεων. Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αντιμετωπίσει, αφενός, την έλλειψη ισορροπίας όσον αφορά τη δημοκρατία στην εργασία λόγω της μη κύρωσης έξι θεμελιωδών συμβάσεων της ΔΟΕ και, αφετέρου τις επιπτώσεις αυτής στους ισότιμους όρους ανταγωνισμού στο εμπόριο.

2.   Γενικές παρατηρήσεις — Η αυξανόμενη ανάγκη για μια στενότερη εταιρική σχέση ΕΕ-ΗΠΑ

2.1.

Η ΕΟΚΕ στον διατλαντικό διάλογο: εδώ και χρόνια, η ΕΟΚΕ παρακολουθεί τα διατλαντικά πολιτικά και εμπορικά ζητήματα και έχει διατυπώσει τις θέσεις της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών της ΕΕ. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ διατηρεί τακτικό διάλογο τόσο με τα θεσμικά όργανα της ΕΕ όσο και με την κυβέρνηση των ΗΠΑ και, ειδικότερα, με την κοινωνία των πολιτών στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Στο πλαίσιο της δρομολόγησης ενός νέου Συμβουλίου Εμπορίου και Τεχνολογίας (ΣΕΤ) ΕΕ-ΗΠΑ, με δέκα ομάδες εργασίας και τακτικές ακροάσεις, η ΕΟΚΕ πρέπει να επικαιροποιήσει τη θέση της σχετικά με τις προτεραιότητες του ΣΕΤ.

2.2.

Ευθύνη των κορυφαίων οικονομιών του κόσμου: η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η ΕΕ και οι ΗΠΑ εξακολουθούν να έχουν τη μεγαλύτερη διμερή εμπορική και επενδυτική σχέση και να απολαμβάνουν την πιο ολοκληρωμένη οικονομική σχέση στον κόσμο. Αν και το 2021 η Κίνα ξεπέρασε τις ΗΠΑ ως η μεγαλύτερη πηγή εισαγωγών αγαθών στην ΕΕ, οι ΗΠΑ παραμένουν μακράν ο μεγαλύτερος εμπορικός και επενδυτικός εταίρος της ΕΕ. Η διατλαντική σχέση καθορίζει την παγκόσμια οικονομία, σε ένα αμφισβητούμενο πολυμερές εμπορικό σύστημα που έχει επηρεαστεί από τις κρίσεις που απασχολούν τον ΠΟΕ, συγκεκριμένα από την εδώ και δύο χρόνια εν εξελίξει πανδημία COVID-19 και τώρα από τον πόλεμο στην Ουκρανία. Τόσο η ΕΕ όσο και οι ΗΠΑ αποτελούν τον μεγαλύτερο εμπορικό και επενδυτικό εταίρο για σχεδόν κάθε άλλη χώρα στην παγκόσμια οικονομία. Η διατλαντική εταιρική σχέση δεν είναι από μόνη της στόχος, αλλά πρέπει να βασίζεται σε κοινές αξίες, συμφέροντα και κοινή ευθύνη. Από κοινού, η ΕΕ και οι ΗΠΑ θα πρέπει να αποτελέσουν ακρογωνιαίο λίθο για τη δημοκρατία, την ειρήνη και την ασφάλεια στον κόσμο, το κράτος δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώματα για όλους (1).

2.3.

Δυναμική για μια στενότερη, στρατηγική εταιρική σχέση ΕΕ-ΗΠΑ: η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι τώρα, που μια απροσδόκητη πληθώρα κρίσεων συγκλονίζει τον κόσμο, διανύουμε μια κρίσιμη περίοδο κατά την οποία οι κορυφαίες οικονομίες του κόσμου —δηλαδή η ΕΕ και οι ΗΠΑ από κοινού με άλλα ομόφρονα δημοκρατικά κράτη με ανοιχτές και βασιζόμενες σε κανόνες οικονομίες αγοράς— μπορούν να εμβαθύνουν την πολιτική και οικονομική τους συνεργασία, προκειμένου να προστατεύσουν τις οικουμενικές αξίες μας, και να ενισχύσουν την ευημερία, τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου, την ασφάλεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Από όλα τα παραπάνω, η ειρήνη έχει αναδειχθεί ως επιτακτική προτεραιότητα για την καθοδήγηση της διεθνούς πολιτικής. Ταυτόχρονα, δεν θα πρέπει πλέον να ανεχόμαστε οποιεσδήποτε κρατικές ενέργειες κατά της διεθνούς τάξης ή τον παρασιτισμό στο διεθνές εμπόριο.

2.4.

Βασικός ρόλος του εμπορίου και της τεχνολογίας στη γεωπολιτική: η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι το εμπόριο και η τεχνολογία δεν αφορούν μόνο ρυθμιστικά ζητήματα, αλλά αποτελούν βασικά εργαλεία για την προστασία και την προώθηση αυτών των οικουμενικών αξιών παγκοσμίως. Η ΕΕ και οι ΗΠΑ πρέπει να εμβαθύνουν τη συνεργασία τους και να επιτύχουν συγκεκριμένα αποτελέσματα σε πολυμερές και διμερές επίπεδο. Το ΣΕΤ παρέχει μια μοναδική ευκαιρία για στρατηγική συνεργασία υψηλού επιπέδου στο εμπόριο και την τεχνολογία, η οποία ξεπερνά τις υφιστάμενες ειδικές συμφωνίες συνεργασίας και υπερβαίνει τις εκλογές και τις θεσμικές αλλαγές διοικήσεων στην ΕΕ και τις ΗΠΑ.

2.5.

Πλατφόρμα διαλόγου και συνεργασίας: το ΣΕΤ δεν είναι και δεν πρέπει να θεωρείται επανάληψη της διατλαντικής εταιρικής σχέσης συναλλαγών και επενδύσεων (TTIP), αν και είναι δυνατόν να αντλήσουμε ορισμένα χρήσιμα διδάγματα από αυτήν την αποτυχημένη διαπραγμάτευση. Οι στόχοι και οι διαδικασίες του ΣΕΤ δεν πρέπει να θέτουν υπό αμφισβήτηση τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, ενώ πρέπει να ενισχυθεί η συμμετοχή των ενδιαφερομένων μερών. Τα πρότυπα της ΕΕ που αντικατοπτρίζουν τις αξίες μας δεν πρέπει να τεθούν υπό αμφισβήτηση, ιδίως η αρχή της προφύλαξης, η οποία είναι κεντρική στην προσέγγιση της ΕΕ όσον αφορά τον καθορισμό προτύπων. Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη ότι η συνεργασία για τα πρότυπα συνδέεται επίσης με διαφορετικά νομικά πλαίσια και απαιτεί εις βάθος αναλύσεις τεχνικών θεμάτων, καθώς και αξιολόγηση των οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων, οι οποίες θα πρέπει να πραγματοποιούνται κατά περίπτωση. Για παράδειγμα, η νέα συμφωνία πλαίσιο κατ’ αρχήν για τις ροές δεδομένων δείχνει ότι η ΕΕ και οι ΗΠΑ μπορούν να εργαστούν προς την κατεύθυνση της γενικής συναίνεσης για ευαίσθητα ζητήματα.

2.6.

Ισχυρή υποστήριξη από τα ενδιαφερόμενα μέρη: η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι οι επιχειρήσεις και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη της κοινωνίας των πολιτών, τόσο στην ΕΕ όσο και στις ΗΠΑ, έχουν ήδη εκφράσει γενική υποστήριξη για το ΣΕΤ και τα θέματα που προσδιορίστηκαν στο πλαίσιο των δέκα ομάδων εργασίας. Οι διατλαντικοί εταίροι φαίνεται να αντιλαμβάνονται την προστιθέμενη αξία μιας στρατηγικής διατλαντικής εταιρικής σχέσης και της στενότερης ρυθμιστικής συνεργασίας. Εξακολουθούν να υπάρχουν περιττά εμπόδια στο εμπόριο, τις επενδύσεις και την εργασία. Επιπλέον, οι διατλαντικοί εταίροι θα μπορούσαν από κοινού να ενισχύσουν την παγκόσμια ανταγωνιστικότητά τους στην παγκόσμια αγορά, η οποία συμβαδίζει με τους στόχους της βιώσιμης ανάπτυξης, της κοινωνικής δικαιοσύνης, του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των υψηλών προτύπων εργασίας και των υψηλών περιβαλλοντικών προτύπων. Ωστόσο, προκειμένου να επιτευχθούν αποτελέσματα, και οι δύο πλευρές πρέπει να γνωρίζουν η μία τους στόχους, τις προσεγγίσεις και τα μέσα της άλλης, με στόχο να αναπτύξουν ένα κοινό νέο πλαίσιο για το εμπόριο.

2.7.

Μεγαλύτερη δέσμευση των ενδιαφερομένων μερών μετά την αποτυχία των διαλόγων με την κοινωνία των πολιτών της ΕΕ και των ΗΠΑ: η ΕΟΚΕ τονίζει ότι ο ενισχυμένος διάλογος με την κοινωνία των πολιτών είναι ζωτικής σημασίας στοιχείο στο διατλαντικό πλαίσιο, συμπεριλαμβανομένου του ΣΕΤ. Η ανάγκη για κοινό διάλογο για τα δικαιώματα των πολιτών, την ανθεκτικότητα στην παραπληροφόρηση, την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, τη δράση για το κλίμα, τα κοινωνικά δικαιώματα και την προστασία των καταναλωτών, καθώς και για τη στήριξη της δημοκρατίας, είναι ιδιαίτερα σημαντική εν προκειμένω (2). Η διατλαντική εταιρική σχέση μπορεί να δώσει τη θέση της σε μια ακόμη στενότερη διατλαντική ολοκλήρωση στις οικονομίες μας, μεταξύ άλλων μέσα από ένα κοινό πλαίσιο για το εμπόριο, την τεχνολογία και τις επενδύσεις.

3.   Ειδικά σχόλια — Βασικές προτεραιότητες για τις επιχειρήσεις, τους εργαζομένους και τους καταναλωτές

3.1.

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι το ΣΕΤ καταδεικνύει τη διασύνδεση των δύο μεγαλύτερων οικονομιών στον κόσμο, και παράλληλα λειτουργεί ως ένα μοναδικό φόρουμ για την οικοδόμηση μεγαλύτερης συνεργασίας σε θέματα εμπορικής πολιτικής και ρυθμιστικών θεμάτων της αγοράς στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το ΣΕΤ θα πρέπει να επικεντρωθεί σε ορισμένες βασικές προτεραιότητες από την πλευρά των επιχειρήσεων, των εργαζομένων και των καταναλωτών.

3.2.

Σύγχρονο πολυμερές εμπόριο που βασίζεται σε κανόνες: η ΕΕ και οι ΗΠΑ πρέπει να επιδείξουν κοινή ευθύνη και κοινό ηγετικό ρόλο στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) και να υποστηρίξουν ένα αποτελεσματικό μοντέλο πολυμερών σχέσεων με σύγχρονο εμπορικό θεματολόγιο, συμπεριλαμβανομένων των περιβαλλοντικών και κοινωνικών πτυχών (3). Τόσο η ΕΕ όσο και οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν προκλήσεις από πρακτικές που στρεβλώνουν την αγορά που προέρχονται από χώρες που δεν στηρίζονται στην οικονομία της αγοράς, συμπεριλαμβανομένων άδικων και μεροληπτικών ενεργειών που σχετίζονται με κρατικές επιχειρήσεις, κρατικές επιδοτήσεις, εισφορές και φόρους.

3.3.

Ηγετικός ρόλος στη μεταρρύθμιση του ΠΟΕ: το ΣΕΤ θα πρέπει να επικεντρωθεί σε τρόπους βελτίωσης του πολυμερούς εμπορικού συστήματος του ΠΟΕ και του σχετικού μηχανισμού επίλυσης διαφορών, δεδομένου του κεντρικού του ρόλου στην παροχή μιας αποτελεσματικής πολυμερούς μήτρας με στόχο ένα προοδευτικό θεματολόγιο για το εμπόριο με περιβαλλοντικά και κοινωνικά ζητήματα. Η ΕΕ και οι ΗΠΑ πρέπει να ηγηθούν της φιλόδοξης μεταρρύθμισης του ΠΟΕ και να προωθήσουν ένα σύγχρονο θεματολόγιο του ΠΟΕ, σπάζοντας τα ταμπού (δηλ. κοινωνικές πτυχές του εμπορίου) και αντιμετωπίζοντας τις τρέχουσες και τις προσεχείς προκλήσεις που αφορούν τη βιωσιμότητα. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, η ΕΟΚΕ καλεί την ΕΕ και τις ΗΠΑ να αναπτύξουν συμφωνίες στρατηγικής συνεργασίας με βασικούς εμπορικούς εταίρους σε πολυμερή ζητήματα προτεραιότητας (4).

3.4.

Αξιοπρεπής εργασία στο διεθνές εμπόριο (5): η ΕΟΚΕ προτρέπει την ΕΕ και τις ΗΠΑ να προωθήσουν στενότερη συνεργασία μεταξύ του ΠΟΕ και της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ) με σκοπό την προώθηση της αξιοπρεπούς εργασίας και των προτύπων εργασίας μέσω εμπορικών μέσων. Η πρόσφατη εκλογή νέων γενικών διευθυντών και στους δύο οργανισμούς θα πρέπει να συμβάλει στο να δοθεί νέα ώθηση σε αυτόν τον τομέα. Η διασφάλιση του σεβασμού για τα διεθνή πρότυπα εργασίας, όπως ορίζονται και παρακολουθούνται από τη ΔΟΕ, θα πρέπει να αποτελεί μέρος μιας συζήτησης για τη μεταρρύθμιση του ΠΟΕ υπό την ηγεσία της ΕΕ και των ΗΠΑ. Ως θετικό παράδειγμα και ευκαιρία για την ενίσχυση αυτής της φιλόδοξης επανεξέτασης, η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόσφατη πρόταση των ΗΠΑ για την αντιμετώπιση του παγκόσμιου προβλήματος της καταναγκαστικής εργασίας σε αλιευτικά σκάφη στο πλαίσιο των εν εξελίξει διαπραγματεύσεων του ΠΟΕ για τις επιδοτήσεις στον τομέα της αλιείας (6). Οι διατλαντικοί εταίροι θα πρέπει να εκμεταλλευτούν περαιτέρω τη συνεργασία τους προκειμένου να εργαστούν προς μια ισχυρότερη νομική βάση για την ένταξη των θεμελιωδών εργασιακών δικαιωμάτων της ΔΟΕ στον ΠΟΕ (7). Τα διμερή εργασιακά θέματα κοινού ενδιαφέροντος θα πρέπει να περιλαμβάνουν συγκριτικές προσεγγίσεις στα κεφάλαια για το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη (ΕΒΑ) και τη δυνατότητα αποτελεσματικής τους εφαρμογής στις συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών(ΣΕΣ) (8). Η ΕΟΚΕ ζητεί εδώ και καιρό την υιοθέτηση ανανεωμένης προσέγγισης ως προς την επιβολή των κεφαλαίων ΕΒΑ και χαιρετίζει τα καινοτόμα μέσα επιβολής στη συμφωνία ΗΠΑ-Μεξικού-Καναδά (USMCA) (9).

3.5.

Συνεργασία σε διεθνή φόρουμ: το ΣΕΤ θα μπορούσε να προσφέρει ένα φόρουμ για την προετοιμασία ενισχυμένης συνεργασίας σε θέματα εργασίας και απασχόλησης σε διεθνή φόρουμ, ιδίως στη ΔΟΕ και στον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ). Αυτή η ενισχυμένη συνεργασία θα πρέπει να περιλαμβάνει την προώθηση και την επιβολή της δέουσας επιμέλειας. Το ΣΕΤ θα πρέπει να ενθαρρύνει την κοινή ανάπτυξη ικανοτήτων, ιδίως με στόχο την προώθηση της ασφάλειας και υγείας στην εργασία (ΑΥΕ) παγκοσμίως, και την ανάπτυξη κοινών έργων, για παράδειγμα σχετικά με την παροχή πόρων για την επιθεώρηση εργασίας σε τρίτες χώρες. Η αναμενόμενη συμπερίληψη των συμβάσεων ΑΥΕ στα βασικά πρότυπα εργασίας της ΔΟΕ θα ήταν γόνιμο έδαφος για συνεργασία. Η καταναγκαστική εργασία είναι ένα ζήτημα που εγείρει βαθιά κοινή ανησυχία, οι δε προσεγγίσεις της ΕΕ και των ΗΠΑ, ιδίως όσον αφορά την εισαγωγή αγαθών που παράγονται μέσω τέτοιων πρακτικών στην Κίνα, θα πρέπει να συντονιστούν. Η εξάπλωση νέων μορφών απασχόλησης σε όλο τον κόσμο, ιδίως η εργασία σε πλατφόρμα, με επικεφαλής εταιρείες των ΗΠΑ και της ΕΕ θα πρέπει να συζητηθεί στις σχετικές ομάδες εργασίας του ΣΕΤ, μεταξύ άλλων λαμβάνοντας υπόψη τη συνεισφορά των εργαζομένων.

3.6.

Ανθεκτικότητα και βιωσιμότητα στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού: το ΣΕΤ θα πρέπει να αναπτύξει στρατηγικές για μεγαλύτερη ανθεκτικότητα διασφαλίζοντας τη βιωσιμότητα των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού και εξασφαλίζοντας ότι μπορούν να λειτουργήσουν σωστά. Η ΕΕ και οι ΗΠΑ θα πρέπει να εντοπίσουν κοινές αδυναμίες και να συνεργαστούν, για παράδειγμα, στον τομέα της διαθεσιμότητας πρώτων υλών και προϊόντων κρίσιμης σημασίας, όπως είναι οι ημιαγωγοί. Οι διατλαντικοί εταίροι θα πρέπει επίσης να επιστήσουν άμεσα την προσοχή σε μια τυποποιημένη προσέγγιση για την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού που να είναι πλήρως ευθυγραμμισμένη με μια φιλόδοξη ατζέντα βιωσιμότητας, όπως η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Επιπλέον, θα πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο ανάληψης κοινής δράσης για τη βελτίωση της σχετικής παραγωγικής ικανότητας, των επενδύσεων και της εφοδιαστικής. Το ΣΕΤ θα πρέπει να εργαστεί με στόχο την κοινή υποχρεωτική δέουσα επιμέλεια στις αλυσίδες εφοδιασμού, με βάση τις βέλτιστες πρακτικές, προκειμένου να δημιουργηθεί ένα μοντέλο για τις παγκόσμιες απαιτήσεις βιωσιμότητας στις αξιακές αλυσίδες.

3.7.

Υποστήριξη της πράσινης οικονομίας: το ΣΕΤ θα πρέπει να επικεντρωθεί στη συνεργασία για το κλίμα, τις πράσινες τεχνολογίες και τις πολιτικές δίκαιης μετάβασης. Η ΕΕ και οι ΗΠΑ θα πρέπει να προωθήσουν ένα διεθνές πλαίσιο και πρότυπα για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, την κυκλική οικονομία, τη βιώσιμη χρηματοδότηση, την τεχνολογία εξοικονόμησης ενέργειας, τα πράσινα και κοινωνικά πρότυπα στις δημόσιες συμβάσεις, την οικοσήμανση και την υποβολή εκθέσεων βιωσιμότητας. Επιπλέον, οι διατλαντικοί εταίροι θα πρέπει να εργαστούν για ένα πολυμερές πλαίσιο για την ελευθέρωση του εμπορίου περιβαλλοντικών αγαθών στο πλαίσιο των τρεχουσών πρωτοβουλιών, συγκεκριμένα της συμφωνίας σχετικά με τα περιβαλλοντικά αγαθά (EGA), των διαρθρωμένων συζητήσεων για το εμπόριο και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα (TESSD) και τον άτυπο διάλογο για τη ρύπανση από πλαστικά (IDP). Το ΣΕΤ θα πρέπει να επικεντρωθεί σε αποτελεσματικούς και συντονισμένους μηχανισμούς συνοριακής προσαρμογής άνθρακα (ΜΣΠΑ) προκειμένου να δημιουργηθεί ένα μοντέλο για ένα παγκόσμιο πλαίσιο και να αποφευχθούν εμπορικές συγκρούσεις μεταξύ της ΕΕ και των ΗΠΑ.

3.8.

Ψηφιοποίηση και νέες οικονομίες: το ΣΕΤ θα πρέπει να επικεντρωθεί στη συνεργασία που αφορά τα τεχνολογικά πρότυπα, την έρευνα και τις πολιτικές στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ), του διαδικτύου των πραγμάτων, της τεχνολογίας 6G, των συσσωρευτών, της κβαντικής τεχνολογίας, καθώς και της τεχνολογίας αλυσίδων συστοιχιών (blockchain). Το πλαίσιο θα πρέπει να ενθαρρύνει την καινοτομία και την τυποποίηση, αλλά πρέπει επίσης να ενσωματώνει τις υποκείμενες πολιτικές εκτιμήσεις που είναι ζωτικής σημασίας. Τομείς νέας τεχνολογίας, όπως η ΤΝ, συχνά έχουν επίσης μια διάσταση στον χώρο εργασίας που απαιτεί ισχυρές στρατηγικές ΤΝ και δεδομένων, παρέχοντας πρώτα ένα ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο ενδυνάμωσης με βάση τα ανθρώπινα δικαιώματα, και περιλαμβάνοντας συνεπώς ηθικούς κανόνες, καθώς και εργασιακά και συνδικαλιστικά δικαιώματα. Ενώ δεν είναι δυνατόν να υπάρχουν ακριβώς οι ίδιοι κανόνες και στις δύο πλευρές, στόχος θα πρέπει να είναι η διαλειτουργικότητα των πλαισίων. Επιπλέον, είναι αναγκαίο να αποσαφηνιστούν οι κοινές κανονιστικές απαιτήσεις για τις κλιματικά ουδέτερες τεχνολογίες, τη βιοτεχνολογία και την τεχνολογία υγείας. Όσον αφορά τα διεθνή πρότυπα, η ΕΕ και οι ΗΠΑ θα πρέπει να προωθήσουν αρχές που βασίζονται στην αξία, προκειμένου να διατηρήσουν τη διεθνή τους υπεροχή σε αυτές τις νέες οικονομίες. Το ΣΕΤ θα πρέπει επίσης να ενισχύσει την ανθεκτικότητα των δημοκρατικών κοινωνιών μας, με σκοπό την αποτροπή στοχευμένων εκστρατειών παραπληροφόρησης που κατευθύνονται από την ΤΝ, και, μέσω μεγαλύτερης ασφάλειας στις τεχνολογίες της πληροφορίας και των επικοινωνιών (ΤΠΕ), για την αντιμετώπιση κυβερνοεπιθέσεων που υποστηρίζονται από κράτη.

3.9.

Δεδομένα και απόρρητο: το ΣΕΤ θα πρέπει να επικεντρωθεί στη συνεργασία με στόχο να διασφαλίσει ότι στο μέλλον η κοινή χρήση ψηφιακής τεχνολογίας και δεδομένων μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΕ θα επιτρέψει ένα ανοιχτό, διεθνές οικοσύστημα για την έρευνα, την ανάπτυξη και την καινοτομία της πλέον προηγμένης τεχνολογίας όσον αφορά την εξυπηρέτηση πελατών και πολιτών παγκοσμίως, προστατεύοντας παράλληλα το θεμελιώδες δικαίωμά τους στο απόρρητο των δεδομένων τους και διατηρώντας το περιθώριο άσκησης πολιτικής για τη δημόσια πρόσβαση και έλεγχο των δεδομένων, καθώς και τη δυνατότητα ρύθμισης πολυεθνικών ψηφιακών εταιρειών. Επιπλέον, η ΕΕ και οι ΗΠΑ θα πρέπει να συνάψουν ταχέως ένα νέο πλαίσιο για τις μεταφορές δεδομένων, το οποίο θα αντιμετωπίζει τα προβλήματα που οδήγησαν στην ακύρωση της ασπίδας προστασίας της ιδιωτικής ζωής και θα υποστηρίζει τις κοινές αξίες της ιδιωτικής ζωής και της ασφάλειας.

3.10.

Έλεγχος των εξαγωγών: το ΣΕΤ θα πρέπει να εργαστεί σε αναδυόμενες και θεμελιώδεις τεχνολογίες που θα διασφαλίσουν τον βασικό ρόλο των πολυμερών καθεστώτων ελέγχου των εξαγωγών, καθώς αυτά είναι πολύ σημαντικά τόσο για την ΕΕ όσο και για τις ΗΠΑ, προκειμένου να προωθηθούν η δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και μια ανοιχτή κοινωνία με συνθήκες οικονομίας της αγοράς. Για παράδειγμα, οι αποτελεσματικές εμπορικές κυρώσεις απαιτούν αποτελεσματικό έλεγχο των εξαγωγών κατά κρατών που κάνουν κατάχρηση του εμπορίου και της τεχνολογίας και υπονομεύουν την ειρήνη, την ασφάλεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η ΕΕ και οι ΗΠΑ θα πρέπει να συνεργαστούν για την οικοδόμηση συμμαχιών με ομοϊδεάτες εταίρους για την αντιμετώπιση των προκλήσεων και τη διασφάλιση ίσων όρων ανταγωνισμού.

3.11.

Τυποποίηση: το ΣΕΤ θα πρέπει να επικεντρωθεί στη συνεργασία μεταξύ των φορέων τυποποίησης, καθώς και στις περιορισμένες αρχές αμοιβαίας αποδοχής. Τα συστήματα τυποποίησης των ΗΠΑ και της ΕΕ είναι διαφορετικά μεταξύ τους. Ειδικότερα, η αρχή «ένα προϊόν, ένα πρότυπο, καθολικά αποδεκτό» που αντιπροσωπεύει έναν πυλώνα της ενιαίας αγοράς της ΕΕ δεν απαντάται στις ΗΠΑ. Στην Ευρώπη, όταν υιοθετείται ένα νέο πρότυπο, τα αντικρουόμενα εθνικά πρότυπα αποσύρονται, ενώ στις ΗΠΑ συνυπάρχουν διαφορετικά πρότυπα στην αγορά, γεγονός που καθιστά δύσκολο για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις να κατανοήσουν ποιο θα ταίριαζε καλύτερα στις σειρές προϊόντων τους. Οι επιχειρήσεις αυτές είναι συχνά μικρές επιχειρήσεις με περιορισμένους πόρους αλλά με υψηλό επίπεδο ειδίκευσης που καλύπτει τις ανάγκες ενός εξειδικευμένου τμήματος της αγοράς και αποτελεί τη βάση της ανταγωνιστικότητάς τους.

3.12.

ΜΜΕ: η κανονιστική συνεργασία στο πλαίσιο του ΣΕΤ θα μπορούσε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη διευκόλυνση του εμπορίου και των επενδύσεων, καθώς και στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, ιδίως των μικρών επιχειρήσεων. Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ), ειδικότερα, αναμένουν να ανοίξουν νέες ευκαιρίες, δεδομένου ότι δεν διαθέτουν τους πόρους προκειμένου να περιηγηθούν σε διαφορετικά ρυθμιστικά περιβάλλοντα και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, σε αντίθεση με τις μεγάλες επιχειρήσεις. Ταυτόχρονα, η μεγαλύτερη συμβατότητα των κανονιστικών καθεστώτων θα δημιουργούσε ευκαιρίες για τις μεγάλες επιχειρήσεις να εκμεταλλευτούν τις οικονομίες κλίμακας μεταξύ της Ευρώπης και των ΗΠΑ (10).

3.13.

Τρόφιμα και γεωργία: κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, είναι σημαντικό ότι, εκτός από το έργο της ΣΕΤ, η ΕΕ και οι ΗΠΑ έχουν δημιουργήσει τη νέα πλατφόρμα διατλαντικής συνεργασίας για τη γεωργία, σχεδιασμένη ώστε να αντιμετωπίσει τις παγκόσμιες προκλήσεις που σχετίζονται με τη βιωσιμότητα, την κλιματική αλλαγή και την επισιτιστική ασφάλεια. Η διεθνής συνεργασία για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και την προώθηση της βιωσιμότητας είναι υψίστης σημασίας για τον μετριασμό του σκληρού και δύσκολου μέλλοντος που μας περιμένει ως παγκόσμια κοινωνία. Ο πόλεμος στην Ουκρανία και ο άμεσος αντίκτυπός του στον παγκόσμιο εφοδιασμό τροφίμων έκαναν αυτήν την πρόκληση δυσκολότερη. Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει ήδη τα μέσα βιοπορισμού των αγροτών με βαθύ και έντονο τρόπο, με συνέπειες που κυμαίνονται από την ακραία καιρική αστάθεια έως τη σοβαρή ξηρασία και από πλημμύρες έως πυρκαγιές και άλλα καταστροφικά γεγονότα που απειλούν τις κωμοπόλεις, τις πόλεις και τις κοινότητές μας. Η ΕΕ και οι ΗΠΑ πρέπει να ανταποκριθούν στην πρόκληση.

3.14.

Καταναλωτές: στο πλαίσιο του έργου του ΣΕΤ, είναι σημαντικό να θεσπιστούν διασφαλίσεις προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι η διαδικασία της κανονιστικής συνεργασίας δεν χρησιμοποιείται με στόχο να υπονομεύσει τα κοινωνικά, εργασιακά, καταναλωτικά και περιβαλλοντικά πρότυπα. Η εν λόγω διαδικασία θα πρέπει αντί αυτού να στοχεύει στην εναρμόνιση και τη βελτίωσή τους. Εάν πληρούνται αυτές οι προϋποθέσεις, τα οφέλη δεν θα είναι μόνο οικονομικά, αλλά θα μπορούσαν επίσης να διευκολύνουν το έργο των ρυθμιστικών αρχών μέσω της επίτευξης των στόχων της δημόσιας πολιτικής. Επιπλέον, η διατλαντική συνεργασία μπορεί να αναπτυχθεί μέσω της ανταλλαγής αναλύσεων, συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης για επικίνδυνα προϊόντα και υπηρεσίες από τρίτες χώρες και μέσω διαλόγου για τη βελτίωση της επιβολής της νομοθεσίας. Απομακρυνόμενες από την υποχρεωτική σύγκλιση, την οποία επιδίωκε επίσημα η TTIP, η ΕΕ και οι ΗΠΑ πρέπει να εφαρμόσουν σωστά αυτό το νέο πρόγραμμα συνεργασίας, με στόχο να βοηθήσουν τους πολίτες τους να αντιμετωπίσουν τις νέες προκλήσεις αυτής της κρίσιμης περιόδου.

4.   Αντιμετώπιση ανησυχιών και αναγκαίες διασφαλίσεις

4.1.

Μέσα από το ΣΕΤ παρουσιάζεται η ιδανική ευκαιρία να φανεί ότι η ΕΕ και οι ΗΠΑ μπορούν να κάνουν συγκεκριμένα βήματα προς την πραγματική συνεργασία στο εμπόριο και την τεχνολογία, και να αποδείξουν ότι η σχέση τους έχει ως βάση μια ουσιαστική εταιρική σχέση. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένα κρίσιμα ζητήματα που το ΣΕΤ πρέπει να αντιμετωπίσει ώστε να επιτύχει: — την ισχυρή στρατηγική δέσμευση τόσο από την ηγεσία της ΕΕ όσο και των ΗΠΑ· — ένα σαφές κοινό όραμα σχετικά με τους στόχους και τις διαδικασίες του ΣΕΤ· — την ανάγκη δημιουργίας προστιθέμενης αξίας μέσω της συνεργασίας, με την επίτευξη συγκεκριμένων θετικών αποτελεσμάτων· — την ανάγκη να δρομολογηθούν ορισμένες προσπάθειες που έχουν σχεδιαστεί με στόχο την ανάπτυξη κοινών προσεγγίσεων για την προώθηση κοινών προτύπων· — την ανάγκη να καθιερωθεί μια σαφής διαδικασία για την επίλυση λεπτομερών τεχνικών ζητημάτων· — τη δημιουργία αποτελεσματικών μηχανισμών προσέγγισης για τη λήψη πολιτικών αποφάσεων τόσο στην ΕΕ όσο και στις ΗΠΑ· — την οικοδόμηση ενεργού και διαρθρωμένης διαδικασίας δέσμευσης μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών, των επιχειρήσεων, των συνδικαλιστικών οργανώσεων και άλλων φορέων της κοινωνίας των πολιτών· — την ανάπτυξη απρόσκοπτου συντονισμού, συνέπειας και μιας ολιστικής προσέγγισης για το σύνολο της διαδικασίας εργασίας· αξιοποίηση των διδαγμάτων που αντλήθηκαν από τις διαπραγματεύσεις για την TTIP και από προηγούμενες διμερείς δραστηριότητες σχετικά με τη διαδικασία, τη διαφάνεια και την ευαισθητοποίηση του κοινού· — την ευθύνη της κοινωνίας των πολιτών από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού να συνοδεύσει τη διαδικασία αυτή με τεκμηριωμένο τρόπο.

4.2.

Η διασφάλιση των υψηλών επιπέδων δημόσιων συμφερόντων της ΕΕ στο πλαίσιο της διατλαντικής ρυθμιστικής συνεργασίας ήταν ανέκαθεν θεμελιώδης για την ΕΟΚΕ. Η ΕΟΚΕ επιβεβαιώνει σθεναρά ότι η διασφάλιση των υφιστάμενων υψηλών προτύπων αποτελεί θεμελιώδη απαίτηση. Εκτός από τον στόχο της ενίσχυσης των εμπορικών ευκαιριών, η ρυθμιστική συνεργασία θα πρέπει επίσης να βελτιώσει την ασφάλεια, την υγεία και την οικονομική και κοινωνική ευημερία των πολιτών και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Η ΕΟΚΕ ζητά περαιτέρω διαβεβαιώσεις ότι, για παράδειγμα, η νομοθεσία της ΕΕ για τα τρόφιμα δεν θα αλλάξει και ότι η ΕΕ θα διατηρήσει τους περιορισμούς της για τις ορμόνες, τους αυξητικούς παράγοντες και τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς (11).

4.3.

Η ΕΟΚΕ προτρέπει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αντιμετωπίσει, στο πλαίσιο του ΣΕΤ, την έλλειψη ισορροπίας της δημοκρατίας στην εργασία και τον αντίκτυπό της στους ισότιμους όρους ανταγωνισμού όσον αφορά το εμπόριο. Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι οι ΗΠΑ έχουν κυρώσει μόνο δύο από τις οκτώ βασικές συμβάσεις εργασίας της ΔΟΕ, ενώ λείπουν, ιδίως, ορισμένες βασικές συμβάσεις, όπως η Σύμβαση 87 σχετικά με την ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι και η Σύμβαση 98 σχετικά με το δικαίωμα συλλογικών διαπραγματεύσεων (12).

5.   Ουσιαστική συμμετοχή των ενδιαφερόμενων μερών σε συνέχεια των διδαγμάτων που αντλήθηκαν από τη διαδικασία της TTIP

5.1.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η διαδικασία του ΣΕΤ πρέπει να είναι διαφανής, υπεύθυνη και να εμπλέκει ομάδες δημοσίου συμφέροντος με ουσιαστικό τρόπο. Θα πρέπει να συμβαδίζει με μια βελτιωμένη και ενεργό πολιτική επικοινωνίας σχετικά με τη φύση του ΣΕΤ. Κυρίως, το πρόγραμμα συνεργασίας πρέπει να παραμείνει μια πλατφόρμα ενημέρωσης και ανταλλαγής ορθών πρακτικών, όχι ένα αυτόματο εργαλείο που θα επιτρέπει στο ένα μέρος να επηρεάζει τις νομοθετικές διαδικασίες και τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων του άλλου ή να αποτρέπει τη βελτίωση της προστασίας.

5.2.

Τα ενδιαφερόμενα μέρη πρέπει να είναι σε θέση να παρέχουν πληροφορίες και στις δέκα ομάδες εργασίας προκειμένου να αποφευχθεί μια αποσπασματική προσέγγιση. Ενώ η ομάδα εργασίας που ασχολείται με τις προκλήσεις του παγκόσμιου εμπορίου έχει πιο οριζόντιο χαρακτήρα και παρέχει το κύριο φόρουμ για συζητήσεις για εργασιακά ζητήματα, ανακύπτουν σχετικές ανησυχίες στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων ορισμένων άλλων ομάδων εργασίας, ιδίως σε σχέση με ζητήματα της εφοδιαστικής αλυσίδας, της ΤΝ και άλλων αναδυόμενων τεχνολογιών και της προστασίας δεδομένων.

5.3.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η προστασία και η ευημερία των καταναλωτών αποτελούν πρωταρχικούς στόχους αυτής της συνεργασίας. Οι διαφορετικοί διάλογοι στο πλαίσιο του ΣΕΤ πρέπει να είναι διαφανείς για τα ενδιαφερόμενα μέρη. Οι αρμόδιες ρυθμιστικές αρχές και οι ειδικοί του κλάδου πρέπει να έχουν ηγετικό ρόλο για την ανάπτυξη της ρυθμιστικής συνεργασίας.

5.4.

Πέρα από στοχευμένες συνεδριάσεις διαλόγου με την κοινωνία των πολιτών, θα πρέπει να προγραμματίζονται προπαρασκευαστικές συναντήσεις και συνεδριάσεις ενημέρωσης με τα ενδιαφερόμενα μέρη πριν και μετά από κάθε συνεδρίαση του ΣΕΤ. Η πρώην συμβουλευτική ομάδα TTIP που συστάθηκε από τη ΓΔ Εμπορίου παρείχε ένα πολύτιμο παράδειγμα διαβούλευσης με τα ενδιαφερόμενα μέρη, στην οποία η ΕΟΚΕ θα έπρεπε να είχε συμπεριληφθεί. Ήταν επίσης ένα φόρουμ όπου οι οργανώσεις-μέλη μπορούσαν να κατανοήσουν καλύτερα τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες του εμπορίου για τα διαφορετικά συμφέροντα που εκπροσωπούσαν άλλοι. Συνέβαλε στη δημιουργία γεφυρών μεταξύ των διαφόρων οργανώσεων.

5.5.

Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ εκφράζει για άλλη μια φορά τη δυσαρέσκειά της για το γεγονός ότι δεν ανανεώθηκε η ομάδα εμπειρογνωμόνων για τις εμπορικές συμφωνίες. Ήταν ένα πολύ θετικό βήμα στη στρατηγική της Επιτροπής για τη βελτίωση της δέσμευσης με την κοινωνία των πολιτών όσον αφορά την εμπορική πολιτική και με στόχο την αύξηση της διαφάνειας. Ήταν επίσης η λογική συνέχεια της συμβουλευτικής ομάδας TTIP.

5.6.

Η ΕΟΚΕ έχει εκφράσει στο παρελθόν την υποστήριξή της για τους Διατλαντικούς Διαλόγους για τις Επιχειρήσεις και τους Καταναλωτές και ζήτησε να αναγνωριστεί ένας ισοδύναμος διατλαντικός διάλογος για την εργασία.

---

(1)  ΕΕ C 152 της 6.4.2022, σ. 56.

(2)  ΕΕ C 152 της 6.4.2022, σ. 56.

(3)  ΕΕ C 152 της 6.4.2022, σ. 56.

(4)  ΕΕ C 374 της 16.9.2021, σ. 73.

(5)  Η ΕΟΚΕ διατύπωσε συγκεκριμένες συστάσεις στη γνωμοδότηση ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 197· υπό κατάρτιση γνωμοδότηση SOC/727 με τίτλο Αξιοπρεπής εργασία παγκοσμίως, εισηγήτρια: Maria del Carmen Barrera Chamorro, εγκρίθηκε τον Σεπτέμβριο 2022.

(6)  ΕΕ C 374 της 16.9.2021, σ. 73.

(7)  Κατά τον προσδιορισμό της πιθανής μελλοντικής πορείας, θα μπορούσε να ληφθεί υπόψη μια ερμηνευτική δήλωση σύμφωνα με το άρθρο IX:2 της συμφωνίας του ΠΟΕ, που επιβεβαιώνει μια ερμηνεία της εξαίρεσης λόγω «κοινού αισθήματος ηθικής» (άρθρο XX της GATT του 1994 και άρθρο XIV της GATS), ούτως ώστε να περιλαμβάνει τα θεμελιώδη εργασιακά δικαιώματα της ΔΟΕ και να περιγράφει τον πιθανό ρόλο των αποφάσεων της ΔΟΕ σε οποιαδήποτε νομική διαδικασία για το θέμα.

(8)  Ένα καλό παράδειγμα προς αξιοποίηση είναι η Συγκριτική ανάλυση των διατάξεων εμπορίου και βιώσιμης ανάπτυξης στις συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών που ανατέθηκε από την ΕΕ, LSE, Φεβρουάριος 2022, ιδίως όσον αφορά τον μηχανισμό ταχείας απόκρισης της συμφωνίας ΗΠΑ-Μεξικού-Καναδά (USMCA), https://www.lse.ac.uk/business/consulting/assets/documents/TSD-Final-Report-Feb-2022.pdf.

(9)  ΕΕ C 105 της 4.3.2022, σ. 40.

(10)  ΕΕ C 487 της 28.12.2016, σ. 30.

(11)  ΕΕ C 487 της 28.12.2016, σ. 30.

(12)  Η C29 σχετικά με την αναγκαστική εργασία, η C100 περί ίσης αμοιβής, η C111 για τις διακρίσεις (απασχόληση και επάγγελμα) και η C138 για την ελάχιστη ηλικία συμπληρώνουν τη λίστα των βασικών συμβάσεων εργασίας που δεν έχουν κυρωθεί.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Η πολιτική για τη νεολαία στα Δυτικά Βαλκάνια ως μέρος του θεματολογίου καινοτομίας για τα Δυτικά Βαλκάνια»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 443/06)

Εισηγητής:	ο κ. Ionuț SIBIAN
Συνεισηγητής:	ο κ. Andrej ZORKO

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	20.1.2022
Νομική βάση	Άρθρο 52 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Εξωτερικές σχέσεις
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	9.6.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	13.7.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	571
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	165/2/1

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Αναγνωρίζοντας την πρόοδο στην ανάπτυξη άρτιων πλαισίων πολιτικής για τη νεολαία, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) καλεί τις κυβερνήσεις των εταίρων των Δυτικών Βαλκανίων να επενδύσουν περαιτέρω σε εμπεριστατωμένες πολιτικές για τη νεολαία που θα δίνουν απαντήσεις στα ζητούμενα της προόδου της νεολαίας. Για να επιτευχθεί η βιώσιμη ανάπτυξη των τοπικών κοινοτήτων, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι είναι ζωτικής σημασίας οι θεσμικές, προγραμματικές και πολιτικές εξελίξεις να βασίζονται στην άποψη των νέων όσον αφορά την ατομική ανάπτυξη. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι οι επαρκείς και διαφανείς κατανομές κονδυλίων του προϋπολογισμού υπέρ της πολιτικής για τη νεολαία αποτελούν προϋπόθεση ώστε να διευκολυνθούν οι θετικές αλλαγές και να βελτιωθεί η κατάσταση των νέων.

1.2.

Η ΕΟΚΕ καλεί τις εθνικές κυβερνήσεις των κρατών των Δυτικών Βαλκανίων να βασιστούν σε βασικά έγγραφα πολιτικής για τη νεολαία της ΕΕ, να αναπτύξουν περαιτέρω τις εθνικές πολιτικές τους για τη νεολαία και να δώσουν τη δυνατότητα στους νέους να συμμετέχουν στον σχεδιασμό των πολιτικών.

1.3.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα ευαίσθητα και υψηλής ποιότητας δεδομένα για τη νεολαία που συλλέγονται συστηματικά αποτελούν προϋπόθεση για την άσκηση εμπεριστατωμένων πολιτικών και τη λήψη μέτρων υποστήριξης με αποδέκτες τους νέους, ιδίως δε τις ευάλωτες ομάδες νέων. Ειδικότερα, πρέπει να βελτιωθεί σημαντικά το σύστημα συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων που σχετίζονται με την κοινωνική διάσταση της συμμετοχής των νέων (1).

1.4.

Αναφορικά με την καταπολέμηση της φτώχειας και τη βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης, η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι είναι καθοριστικής σημασίας η συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών για να επιτευχθεί μια ευρύτερη μεταρρύθμιση για τη βελτίωση των κοινωνικών δικαιωμάτων και των προοπτικών των νέων. Οι κοινωνικοί εταίροι και οι λοιπές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών θα πρέπει να διαδραματίζουν σπουδαιότερο ρόλο στον διάλογο για τις κοινωνικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Η απευθείας στήριξη από την ΕΕ πρέπει να εγγυάται τη συνεκτίμηση των απόψεων των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών.

1.5.

Η ΕΟΚΕ ζητεί την ενίσχυση των προγραμμάτων και των περιφερειακών δομών της ΕΕ, με στόχο την προσέγγιση περισσότερων νέων στα Δυτικά Βαλκάνια και την παροχή σε αυτούς ευκαιριών εκπαίδευσης, κινητικότητας, εθελοντισμού και απασχόλησης.

1.6.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, μέσω του συνδυασμού των προγραμμάτων μαθητείας με την εκπαίδευση σε επίπεδο δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η στενή αλληλεπίδραση της πολιτικής για την εκπαίδευση και την κατάρτιση και της επιχειρηματικής κοινότητας πρέπει να ενισχυθεί και να επικεντρωθεί περισσότερο στις ικανότητες παρά στα τυπικά προσόντα.

1.7.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το οικονομικό και επενδυτικό σχέδιο για τα Δυτικά Βαλκάνια, ζητώντας τη βελτίωση της συμμετοχής στην αγορά εργασίας, ιδίως των νέων και των γυναικών, των μειονεκτουσών ομάδων και των μειονοτήτων, συγκεκριμένα των Ρομά. Η υλοποίηση του οικονομικού και επενδυτικού σχεδίου θα πρέπει να μεγιστοποιεί τα οφέλη για τους νέους.

1.8.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να εφαρμοστούν οι «Εγγυήσεις για τη νεολαία» στα Δυτικά Βαλκάνια, σύμφωνα με τις συστάσεις του Συμβουλίου για ενισχυμένες «Εγγυήσεις για τη νεολαία» (2).

1.9.

Για να εφαρμοστούν οι «Εγγυήσεις για τη νεολαία» στα Δυτικά Βαλκάνια, η ΕΟΚΕ ζητεί να αυξηθούν οι ικανότητες των δημόσιων υπηρεσιών απασχόλησης και του προσωπικού τους στις χώρες της περιοχής.

1.10.

Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στη σημασία της συνεργασίας μεταξύ διαφόρων εταίρων για την αντιμετώπιση του ζητήματος ανεργίας των νέων. Θα πρέπει να καθιερωθούν εταιρικές σχέσεις σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης, μεταξύ των παρόχων «Εγγυήσεων για τη νεολαία» και των σχετικών ενδιαφερόμενων μερών, όπως κοινωνικών εταίρων, ιδρυμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης, οργανώσεων νεολαίας και λοιπών οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών.

1.11.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι πρέπει να δοθεί προσοχή και βοήθεια στην ανάπτυξη ικανοτήτων των κοινωνικών εταίρων και στην ανάπτυξη του κοινωνικού διαλόγου και των συλλογικών διαπραγματεύσεων, για να μετριαστούν οι επισφαλείς συνθήκες εργασίας και να βελτιωθεί η ποιότητα των θέσεων εργασίας. Η ΕΟΚΕ καλεί επίσης τους κοινωνικούς εταίρους στα Δυτικά Βαλκάνια, σε εθνικό και τομεακό επίπεδο, να μεριμνήσουν για την ενεργό συμμετοχή των νέων σε όλες τις δραστηριότητές τους, συμπεριλαμβανομένων των συλλογικών διαπραγματεύσεων.

1.12.

Λαμβανομένων υπόψη των δυνατοτήτων λόγω της ανακήρυξης του 2022 σε «Ευρωπαϊκό έτος νεολαίας», η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η προσπάθεια επίλυσης των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι νέοι και περαιτέρω προσέγγισης της Ευρώπης με τη νεολαία δεν θα πρέπει να αφορά μόνο τους νέους που ζουν στην ΕΕ, αλλά θα πρέπει επίσης να ισχύει για τους νέους από όλους τους εταίρους των Δυτικών Βαλκανίων.

1.13.

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την ΕΕ και τους εταίρους μας από τα Δυτικά Βαλκάνια, σύμφωνα με τη στρατηγική της ΕΕ για τη νεολαία, να εισαγάγουν τη χρήση ενός μέσου εκτίμησης του αντικτύπου στους νέους, του λεγόμενου «τεστ για τη νεολαία». Χάρη σε αυτό το τεστ για τη νεολαία θα διασφαλίζεται ότι οι νέοι θα λαμβάνονται υπόψη κατά τη διάρκεια των διαδικασιών χάραξης πολιτικής και θα είναι δυνατές η εκπόνηση πιο εύστοχων πολιτικών και η λήψη τυχόν μέτρων μετριασμού αναγκαίων για την αποφυγή αρνητικών συνεπειών για τους νέους.

1.14.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι απαιτούνται προσπάθειες από τις κυβερνήσεις των εταίρων των Δυτικών Βαλκανίων ώστε να καταστεί η περιφερειακή συνεργασία προτεραιότητα πολιτικής. Σε υποστήριξη του εν λόγω μετασχηματισμού και της προώθησης της περιφερειακής συνεργασίας ως προτεραιότητα πολιτικής, η ΕΕ θα πρέπει να υποστηρίξει τα Δυτικά Βαλκάνια στον εντοπισμό βασικών τομέων και οδών που θα μπορούσαν να συντείνουν σε αλλαγές υπέρ των πολιτών όλων των Δυτικών Βαλκανίων και ιδίως των νέων.

1.15.

Στα συμπεράσματα της συνόδου κορυφής για τα Δυτικά Βαλκάνια του 2021 στο Βερολίνο της διαδικασίας του Βερολίνου (3) υπογραμμίζεται η ανάγκη ενίσχυσης των οργανώσεων και των δικτύων νεολαίας. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εξετάσει περαιτέρω τρόπους υποστήριξης των σχετικών δομών νεολαίας, π.χ. εθνικά συμβούλια νεολαίας και κεντρικές οργανώσεις νεολαίας στα Δυτικά Βαλκάνια, σε περιφερειακό επίπεδο, που θα ευνοούν τον διάλογο περιφερειακής πολιτικής με θέμα τη νεολαία.

1.16.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες για την ενίσχυση της παιδείας των νέων στα της πολιτικής και της αντίστοιχης εκπροσώπησής τους, τόσο μέσω των βασικών πολιτικών όσο και μέσω των δομών της νεολαίας, π.χ. εθνικά συμβούλια νεολαίας, τοπικά ή δημοτικά συμβούλια. Η ΕΟΚΕ, ως εκ τούτου, καλεί τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να παράσχουν περαιτέρω υποστήριξη στα Δυτικά Βαλκάνια με σκοπό τη βελτίωση της συμμετοχής των νέων.

1.17.

Η ΕΟΚΕ κρίνει θετικό το γεγονός ότι το θεματολόγιο καινοτομίας για τα Δυτικά Βαλκάνια προβλέπει περαιτέρω ενέργειες για την υποστήριξη της συμμετοχής τους σε όλα τα προγράμματα της ΕΕ που καλύπτουν την έρευνα, την καινοτομία, την εκπαίδευση, τον πολιτισμό, τη νεολαία και τον αθλητισμό. Δεδομένης της θετικής συσχέτισης της εκπαιδευτικής ή επιμορφωτικής κινητικότητας με την πολιτική δραστηριοποίηση των νέων καθώς και με τη δραστηριοποίηση που άπτεται της συμμετοχής στα κοινά, περαιτέρω προσπάθειες στον τομέα αυτόν μπορούν να οδηγήσουν στην προώθηση της συμμετοχής και της δραστηριοποίησης των νέων.

1.18.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τη σημασία των νέων για το μέλλον των Δυτικών Βαλκανίων και, ως εκ τούτου, τη σημασία λήψης συγκεκριμένων μέτρων, για να μετατραπεί η περιοχή σε έναν τόπο με μελλοντικές προοπτικές και ευκαιρίες για τους νέους, που θα τους δίνει τη δυνατότητα να παραμένουν εκεί και να ευημερούν (4). Η έγκαιρη συμμετοχή των νέων στον σχεδιασμό και την εφαρμογή κοινωνικών και πολιτικών αλλαγών είναι εξέχουσας σημασίας.

2.   Εισαγωγή

2.1.

Σύμφωνα με τη Eurostat (5), το σύνολο του νεανικού πληθυσμού των Δυτικών Βαλκανίων είναι περίπου 3,6 εκατομμύρια, ήτοι περίπου το 21 % του συνολικού πληθυσμού. Το Κόσοβο (*1) έχει το υψηλότερο ποσοστό νεολαίας στον συνολικό πληθυσμό (26,29 %) και ακολουθείται από την Αλβανία (23,4 %), τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη (20,37 %) και τη Βόρεια Μακεδονία (20,32 %), το Μαυροβούνιο (19,49 %) και τη Σερβία (16,8 %). Η αναλογία ανδρών και γυναικών στον νεανικό πληθυσμό είναι παρόμοια σε όλους τους εταίρους των Δυτικών Βαλκανίων, με τον ανδρικό νεανικό πληθυσμό να είναι ελαφρώς μεγαλύτερος (51,16 % του νεανικού πληθυσμού αποτελείται από άνδρες και 48,84 % από γυναίκες) (6).

2.2.

Οι εταίροι των Δυτικών Βαλκανίων έχουν σημειώσει σημαντική πρόοδο όσον αφορά την περαιτέρω καθιέρωση και εδραίωση του πλαισίου πολιτικής τους για τη νεολαία, υιοθετώντας σχετικούς νόμους, στρατηγικές και σχέδια δράσης. Ωστόσο, δεν έχει ακόμη αναπτυχθεί ένα πλήρως λειτουργικό σύστημα νεολαίας που να διασφαλίζει την αποτελεσματική ενδυνάμωση, τη δραστηριοποίηση και τη συμμετοχή των νέων στη λήψη αποφάσεων. Υπάρχουν διάφορες αδυναμίες που κυμαίνονται από ευρύτερα πολιτικά ζητήματα και έλλειψη προθυμίας να δοθεί προτεραιότητα στη νεολαία ως διοργανική και διατομεακή πολιτική, έως πολύ συγκεκριμένους τύπους δυσκολιών στη συστηματική παρακολούθηση και αξιολόγηση της ανάπτυξης και εφαρμογής της πολιτικής για τη νεολαία, στη συλλογή δεδομένων, και στη δημοσίευση (7).

2.3.

Με στόχο την προώθηση της ευημερίας των νέων, θα πρέπει να δοθεί προσοχή στα δικαιώματα του παιδιού. Οι βιώσιμες δράσεις πολιτικής στο θέμα αυτό ενισχύουν την ευημερία των παιδιών και υποστηρίζουν περαιτέρω την ποιοτική μετάβαση στην εφηβεία και τη νεαρή ενήλικη ζωή.

3.   Ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου

3.1.

Το επίπεδο και η συνάφεια της εκπαίδευσης είναι καθοριστικής σημασίας για τις προοπτικές απασχόλησης των νέων, την εξέλιξη της σταδιοδρομίας και την κοινωνική τους ένταξη στην περιοχή. Ωστόσο, τα εκπαιδευτικά συστήματα ακόμα παρουσιάζουν ανεπάρκειες αναφορικά με την εξυπηρέτηση όλων των φοιτητών και τον εφοδιασμό των νέων πτυχιούχων με τις αντίστοιχες δεξιότητες. Οι ανεπαρκείς ή αναποτελεσματικοί δεσμοί με άλλα σκέλη πολιτικής, όπως η απασχόληση, η οικονομία, οι κοινωνικές υπηρεσίες και η κοινωνική προστασία, εκθέτουν πολλά παιδιά και νέους στους κινδύνους της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου, του κοινωνικού αποκλεισμού και της φτώχειας (8).

3.2.

Για να οικοδομηθεί μια δυναμική οικονομία, τα Δυτικά Βαλκάνια πρέπει να επενδύσουν στη γνώση και στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων των νέων. Οι μεταρρυθμίσεις στο εκπαιδευτικό σύστημα είναι ζωτικής σημασίας για την προώθηση των αναπτυξιακών προσπαθειών (9). Τα Δυτικά Βαλκάνια πρέπει ακόμα να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους και να μεριμνήσουν έτσι ώστε οι νέοι να αποκτούν θεμελιώδεις δεξιότητες, καθώς και να μειώσουν το χάσμα στις επιδόσεις τους σε σχέση με την ΕΕ.

3.3.

Η μετανάστευση από τα Δυτικά Βαλκάνια αποτελεί μακροχρόνιο πρόβλημα με οικονομικά, κοινωνικά και θεσμικά αίτια και απειλεί τις αναπτυξιακές προοπτικές της περιοχής. Στο μεγαλύτερο μέρος της περιοχής, η μετανάστευση είναι πιθανό να συνεχιστεί στο προσεχές μέλλον, ωστόσο τούτο δεν πρέπει να εμποδίσει τη θέσπιση ικανών πολιτικών για την παραμονή των νέων στην περιοχή. Οι άνθρωποι επιλέγουν να εγκαταλείψουν την περιοχή για διάφορους λόγους, ωστόσο αυτοί κυρίως αφορούν τις δυσκολίες επίτευξης υψηλής ποιότητας ζωής για τους ίδιους και τις οικογένειές τους σε περίπτωση παραμονής τους στην περιοχή. Η αποδημία επιστημόνων απομειώνει το ανθρώπινο κεφάλαιο των περιοχών, το οποίο είναι απαραίτητο για την οικονομική ανάπτυξη, ενώ οι υφιστάμενες κοινωνικές υποδομές δεν βελτιώνουν τις συνθήκες διαβίωσης όσων παραμένουν. Πρέπει επίσης να ληφθούν ικανά μέτρα σε εθνικό επίπεδο έτσι ώστε η αποδημία επιστημόνων να μετατραπεί σε «κυκλοφορία επιστημόνων».

3.4.

Η φυγή των ανθρώπων παραμένει κεντρικό μέλημα για τις περισσότερες χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, καθώς επηρεάζει τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές προοπτικές μιας περιοχής που εξακολουθεί να υστερεί οικονομικά σε σχέση με την ΕΕ. Ο συνολικός αριθμός των ανθρώπων που έχουν εγκαταλείψει την περιοχή είναι δύσκολα να υπολογιστεί επακριβώς, αλλά τα στοιχεία (10) δείχνουν ότι συνεχίζουν να την εγκαταλείπουν. Μεταξύ 2012 και 2018, 155 000 άτομα, κατά μέσο όρο ετησίως, μετανάστευσαν από την περιοχή σε χώρα του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ)· το 2018 μόνο, ο αριθμός αυτός ανήλθε σε 175 000 άτομα (11).

3.5.

Εκτός από τις καλύτερες οικονομικές προοπτικές στο εξωτερικό, οι μελέτες έχουν επίσης τονίσει τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν οι ποιοτικοί και αξιόπιστοι δημόσιοι φορείς ως κίνητρο για τη μετανάστευση. Μια ανάλυση του ΔΝΤ (12) (2016) έδειξε ότι, ενώ όλοι οι μετανάστες αναζητούν καλύτερες οικονομικές ευκαιρίες στο εξωτερικό, τα μεν άτομα με περισσότερα προσόντα είχαν κίνητρα να μεταναστεύσουν λόγω του επιπέδου των θεσμικών οργάνων στη χώρα καταγωγής τους (διαφθορά και ευνοιοκρατία για την εύρεση εργασίας), τα δε άτομα με χαμηλότερη ειδίκευση έλκονται επίσης από τα μεγαλύτερα και πιο αξιόπιστα συστήματα κοινωνικών παροχών στο εξωτερικό (13). Το υψηλό επίπεδο διαφθοράς στην περιοχή είναι βασικός και καθοριστικός παράγοντας για τις εκροές μεταναστών, η οποία επιδεινώνεται από το γεγονός ότι το 63 % των ατόμων στην περιοχή δεν εμπιστεύονται τη δικαστική ή τη νομοθετική εξουσία (14).

3.6.

Οι νέοι στην περιοχή έχουν έντονη επιθυμία να μετακομίσουν στο εξωτερικό για να αποκτήσουν καλύτερες ευκαιρίες, με συνέπεια να προκύπτει ένα εξαιρετικά ασύμμετρο ποσοστό των νέων επί του συνολικού αριθμού των μεταναστών. Για παράδειγμα, στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη, τη Βόρεια Μακεδονία και την Αλβανία, πάνω από το 50 % των νέων επιθυμούν να ζήσουν και να εργαστούν στο εξωτερικό για περίοδο μεγαλύτερη από 20 χρόνια, κάτι που σημαίνει μια πιθανώς σοβαρή μακροπρόθεσμη απώλεια για το δημογραφικό και οικονομικό μέλλον της περιοχής (15). Το υψηλό επίπεδο μετανάστευσης νέων από τα Δυτικά Βαλκάνια πηγάζει, ειδικότερα, από την αδυναμία των νέων να έχουν πρόσβαση σε ποιοτική εκπαίδευση (και τις περιορισμένες οικονομικές ευκαιρίες μετά την απόκτηση πτυχίου), με συνέπεια πολλοί από αυτούς να εξαναγκάζονται να αναζητούν ευκαιρίες εκπαίδευσης στο εξωτερικό. Το 2018, το 6 % των νέων που ήταν σε ηλικία πανεπιστημιακής φοίτησης παρακολούθησε σπουδές σε ξένη χώρα (ο μέσος όρος για την ΕΕ ήταν 3 %).

3.7.

Η κοινωνική υποδομή των Δυτικών Βαλκανίων δεν υποστηρίζει επαρκώς την ικανότητα της περιοχής να αναπτύξει και να διατηρήσει μια ισχυρή βάση ανθρώπινου κεφαλαίου, ιδίως στο πλαίσιο της εκροής ανθρώπινου κεφαλαίου μέσω της αποδημίας επιστημόνων. Οι εκπαιδευτικοί τομείς των περισσότερων χωρών αντιμετωπίζουν ελλείψεις χρηματοδότησης και πόρων με συνέπεια τη μη ικανοποιητική πρόσβαση καθώς και αντίστοιχα αποτελέσματα. Τα ανεπαρκή εκπαιδευτικά αποτελέσματα, με τη σειρά τους, δεν παρέχουν τις απαραίτητες δεξιότητες που χρειάζονται οι μελλοντικές γενιές για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των υφιστάμενων επιχειρήσεων και δεν συντείνουν στην ανάπτυξη νέων.

3.8.

Η μεγιστοποίηση της αξίας του ανθρώπινου κεφαλαίου είναι ζωτικής σημασίας για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας και την καταπολέμηση της ανεργίας. Το εργατικό δυναμικό του σήμερα πρέπει να είναι εφοδιασμένο με ένα σύνολο μεταβιβάσιμων δεξιοτήτων, την ικανότητα προσαρμογής και επιχειρηματικό πνεύμα, και παράλληλα πρέπει να παρέχεται επαρκής κοινωνική ασφάλιση.

3.9.

Τα υφιστάμενα εκπαιδευτικά συστήματα και προγράμματα σπουδών πρέπει να μεταρρυθμίσουν και να ενισχύσουν την απασχολησιμότητα των νεότερων γενιών μέσω της προώθησης της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, της ψηφιακής εκπαίδευσης και της επιχειρηματικότητας.

3.10.

Οι επιχειρηματικές δεξιότητες των νέων θα πρέπει να ενθαρρύνονται και να ενισχύονται. Οι φορείς χάραξης πολιτικής πρέπει να διασφαλίσουν ένα ευνοϊκό περιβάλλον για τους νέους, ώστε να ξεκινήσουν τη δική τους επιχείρηση και να γίνουν επιχειρηματίες, όπως επίσης και να υποστηρίζουν και να παρέχουν ευκολότερη πρόσβαση στη χρηματοδότηση για τις νεοφυείς επιχειρήσεις.

3.11.

Στον σημερινό ταχέως αναπτυσσόμενο κόσμο, η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, τα νέα επιχειρηματικά μοντέλα, η ικανότητα έρευνας και καινοτομίας και η ανάπτυξη νέων τεχνολογικών λύσεων για την πράσινη μετάβαση είναι ουσιαστικής σημασίας. Για τον σκοπό αυτόν, είναι σημαντικό να αυξηθεί ο αριθμός των νέων, ιδίως των νέων γυναικών, με δεξιότητες τεχνολογίας, μηχανικής, μαθηματικών και λοιπών θετικών επιστημών, καθώς και ψηφιακές δεξιότητες.

3.12.

Η οικολογική μετάβαση μεταμορφώνει τις υφιστάμενες θέσεις εργασίας, καταστρέφει ορισμένες και δημιουργεί νέες που απαιτούν νέες οικολογικές και ψηφιακές δεξιότητες. Το σύστημα εκπαίδευσης και κατάρτισης πρέπει να προσαρμοστεί στις μεταβαλλόμενες απαιτήσεις για νέες δεξιότητες. Τα προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης θα πρέπει ευθυγραμμιστούν με τις εξελισσόμενες ανάγκες των επιχειρήσεων και τη διττή πράσινη και ψηφιακή μετάβαση.

4.   Ζητήματα απασχόλησης των νέων στα Δυτικά Βαλκάνια

4.1.

Τα βασικά ζητήματα στα οποία πρέπει να δώσει απαντήσεις η πολιτική απασχόλησης των νέων στην περιοχή είναι τα εξής: συντονισμός των ενδιαφερομένων μερών σε διαφορετικά διοικητικά επίπεδα και σε διαφορετικούς τομείς πολιτικής (υπηρεσίες απασχόλησης, εκπαίδευσης, στέγασης, υγείας)· αδυναμίες στην ποιότητα των εκπαιδευτικών συστημάτων και ελλείψεις στη διδασκαλία των δεξιοτήτων που απαιτεί η αγορά εργασίας· αναποτελεσματικότητα στη διαδικασία αναζήτησης εργασίας που οδηγεί σε αναντιστοιχίες δεξιοτήτων και χρονοβόρες μεταβάσεις από το σχολείο και το πανεπιστήμιο στην εργασία· επικράτηση της επισφαλούς απασχόλησης σε ορισμένες οικονομίες· έλλειψη διαθέσιμων θέσεων εργασίας για τους νέους· έλλειψη εγκαταστάσεων παιδικής φροντίδας για την υποστήριξη των γυναικών που επιστρέφουν στην εργασία και το υψηλό ποσοστό αδήλωτης εργασίας.

4.2.

Οι νέοι των Δυτικών Βαλκανίων βρίσκονται σε δυσμενή θέση στις αγορές εργασίας της περιοχής. Το 2020, το ποσοστό απασχόλησης για την ηλικιακή ομάδα 15-24 ήταν κάτω από 27 % σε ολόκληρη την περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων, ενώ το ποσοστό ανεργίας των νέων για την ηλικιακή ομάδα 15-24 ήταν πάνω από 26 % (σε σύγκριση με μόλις 16,8 % στην ΕΕ των 27, για την ηλικιακή ομάδα 15-24), φτάνοντας σχεδόν στο 50 % στο Κόσοβο (16).

4.3.

Το ποσοστό των νέων που βρίσκεται εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης ή κατάρτισης για την ηλικιακή ομάδα 15-24 ετών είναι κατά μέσο όρο 23,7 % στα Δυτικά Βαλκάνια και κυμαίνεται από 15,9 % στη Σερβία έως 37,4 % στο Κόσοβο, σε σύγκριση με μόλις 11,1 % στην ΕΕ για την ηλικιακή ομάδα 15-24 ετών (17).

4.4.

Η μακροχρόνια ανεργία επηρεάζει σχεδόν τα δύο τρίτα των νέων ανέργων στη Βόρεια Μακεδονία, τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη και το Κόσοβο, και τα δύο τρίτα των ανέργων νέων γυναικών στο Μαυροβούνιο.

4.5.

Το ποσοστό συμμετοχής των νέων στο εργατικό δυναμικό (ρυθμός δραστηριότητας) ήταν επίσης χαμηλότερο από ό,τι στην ΕΕ και υπάρχει μεγάλο χάσμα μεταξύ των φύλων στη συμμετοχή στο εργατικό δυναμικό, το οποίο εν μέρει αντανακλά την έλλειψη εγκαταστάσεων παιδικής φροντίδας για νεαρές μητέρες που επιθυμούν να ενταχθούν στην αγορά εργασίας. Το χάσμα των φύλων αντικατοπτρίζεται επίσης στα ποσοστά απασχόλησης των νέων γυναικών, τα οποία είναι χαμηλότερα από τα ποσοστά απασχόλησης των νέων ανδρών σε όλη την περιοχή. Όπου τα ποσοστά ανεργίας των νέων είναι υψηλότερα (Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Κόσοβο, Βόρεια Μακεδονία, Σερβία), το ποσοστό ανεργίας των νέων γυναικών υπερβαίνει το ποσοστό των ανδρών. Αντιθέτως, στην Αλβανία και το Μαυροβούνιο το ποσοστό ανεργίας των νέων γυναικών είναι χαμηλότερο από αυτό των ανδρών, όπως και στην περίπτωση της ΕΕ.

4.6.

Οι νέοι βρίσκονται σε επισφαλή θέση στις αγορές εργασίας. Οι νέοι σε όλες τις οικονομίες της περιοχής έχουν υψηλότερο ποσοστό συμβάσεων ορισμένου χρόνου από ό,τι στην ΕΕ. Ειδικά στο Κόσοβο και το Μαυροβούνιο πάνω από τα τρία τέταρτα των εργαζόμενων νέων εργάζονται με τέτοιες συμβάσεις, ενώ στη Σερβία υπερβαίνουν τους μισούς. Η επισφαλής απασχόληση αυτού του τύπου μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ατομική ευημερία και την παραγωγικότητα των οικονομιών.

4.7.

Η ικανοποίηση των αναγκών του νεανικού πληθυσμού θα πρέπει να καταστεί προτεραιότητα, δεδομένου, ιδίως, του υψηλού αριθμού των ατόμων που βρίσκονται εκτός εκπαίδευσης, απασχόλησης ή κατάρτισης. Πρέπει να επισημανθεί η ανάγκη για μέτρα κατά τα πρότυπα του ενωσιακού προγράμματος «Εγγυήσεων για τη νεολαία», ακόμη περισσότερο σε περιόδους κρίσης. Αυτό θα δώσει στους νέους περισσότερες ευκαιρίες εύρεσης εργασίας, περαιτέρω εκπαίδευσης, μαθητείας ή άσκησης, καθώς και λύσεις και προοπτικές, συμβάλλοντας στην αντιμετώπιση της αποδημίας επιστημόνων.

5.   Οι νέοι των Δυτικών Βαλκανίων ως σημαντική δύναμη για την περιφερειακή συνεργασία και την προώθηση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης

5.1.

Η ευημερία και η σύγκλιση με την ΕΕ πρέπει να βασίζονται στις αρχές της συμπεριληπτικότητας, της εμπιστοσύνης και της συνεργασίας. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει πως, κατά την επιδίωξη μεταρρυθμίσεων με πρωτοβουλία της ΕΕ και την εφαρμογή επενδυτικών σχεδίων, οι κυβερνήσεις των Δυτικών Βαλκανίων δεσμεύτηκαν για την τήρηση των βασικών ευρωπαϊκών αξιών της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και των θεμελιωδών δικαιωμάτων, καθώς και της συμφιλίωσης (18).

5.2.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι η περιφερειακή συνεργασία στα Δυτικά Βαλκάνια είναι απαραίτητη για τη διαδικασία διεύρυνσης και ότι θα πρέπει να ενισχυθεί περαιτέρω προκειμένου να προωθηθεί ο μετασχηματισμός. Μια αξιόπιστη προοπτική προσχώρησης αποτελεί το βασικό κίνητρο και την κινητήριο δύναμη μετασχηματισμού στην περιοχή. Αποτελεί βασικό βοήθημα για την προώθηση της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και του σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων, τα οποία αποτελούν επίσης τους κύριους μοχλούς της οικονομικής ολοκλήρωσης και την απαραίτητη βάση για την προώθηση της περιφερειακής συμφιλίωσης και σταθερότητας (19).

5.3.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι πολλές βασικές ενωσιακές και περιφερειακές πρωτοβουλίες έχουν δρομολογηθεί τα τελευταία χρόνια, ιδίως για την περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων, με σκοπό να έρθουν πιο κοντά στην ΕΕ, αλλά και να ενισχυθεί η συνεργασία μεταξύ των νέων. Η ΕΕ παραμένει ο κύριος στρατηγικός εταίρος της περιοχής, παρέχοντας κονδύλια και υποστήριξη μέσω διαφόρων προγραμμάτων (ΜΠΒ, Erasmus+ κ.λπ.). Επιπλέον, βασισμένο στο επιτυχημένο παράδειγμα του γαλλο-γερμανικού Γραφείου Νεότητας, το Γραφείο Περιφερειακής Συνεργασίας των Νέων ιδρύθηκε το 2016 με σκοπό να προωθήσει ένα πνεύμα συμφιλίωσης και συνεργασίας μεταξύ των νέων στην περιοχή μέσω προγραμμάτων ανταλλαγής νέων.

5.4.

Το Γραφείου Περιφερειακής Συνεργασίας των Νέων διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση της συνεργασίας και της συμφιλίωσης μεταξύ των νέων στα Δυτικά Βαλκάνια. Η υποστήριξη της ΕΕ στον εξορθολογισμό της περιφερειακής συνεργασίας των νέων, ως ουσιαστικό στοιχείο για την επίτευξη της ειρήνης και της σταθερότητας στην περιοχή, είχε καθοριστική σημασία. Ο ρόλος των νέων στην προώθηση των προοπτικών της περιοχής δεν πρέπει να ενισχυθεί μόνο μέσω των προσπαθειών του Γραφείου Περιφερειακής Συνεργασίας.

5.5.

Ο τίτλος της «Ευρωπαϊκής πρωτεύουσας νεολαίας» απονέμεται από το Ευρωπαϊκό Φόρουμ Νεολαίας. Έχει σχεδιαστεί ώστε να ενδυναμώσει τους νέους, να ενισχύσει τη συμμετοχή τους και την ευρωπαϊκή ταυτότητα στις πόλεις. Το 2022, η ευρωπαϊκή πρωτεύουσα νεολαίας είναι τα Τίρανα. Με σύνθημα «Ενεργοποιώντας τη νεολαία», ο κύριος στόχος αυτής της ανακήρυξης είναι να ενθαρρύνει την ενεργό συμμετοχή με έμφαση στις ανάγκες των νέων, σήμερα και αύριο. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει δραστηριότητες που στοχεύουν στην προώθηση του εθελοντισμού, στην ενδυνάμωση των οργανώσεων της νεολαίας και στη δημιουργία δικτύων και συνεργειών μεταξύ των νέων από όλη την Ευρώπη.

5.6.

Η ισχυρότερη συνεργασία και οι δραστηριότητες αμοιβαίας μάθησης που διοργανώνονται από κοινού από θεσμικά όργανα της ΕΕ και φορείς της πολιτικής για τη νεολαία των Δυτικών Βαλκανίων θα πρέπει να υποστηρίξουν περαιτέρω την επιτυχή εφαρμογή του θεματολογίου καινοτομίας για τα Δυτικά Βαλκάνια.

5.7.

Οι προσπάθειες που καταβάλλονται για τη συμμετοχή των Δυτικών Βαλκανίων στα προγράμματα της ΕΕ για τη νεολαία θα πρέπει να συντονιστούν με τα εν εξελίξει προγράμματα που προσφέρει το Γραφείο Περιφερειακής Συνεργασίας των Νέων. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να βοηθήσει τα Δυτικά Βαλκάνια στην αναζήτηση τρόπων δημιουργίας νέων ενδοπεριφερειακών προγραμμάτων κινητικότητας.

6.   Ενισχύοντας τις φωνές των νέων από τα Δυτικά Βαλκάνια

6.1.

Οι πολιτικές βλέψεις της ΕΕ όσον αφορά το Θεματολόγιο καινοτομίας για τα Δυτικά Βαλκάνια αφορούν τη διευκόλυνση εμπεριστατωμένης χάραξης πολιτικής (20). Η ύπαρξη αξιόπιστων και διαφανών στατιστικών στοιχείων αποτελεί μείζον αίτημα της ΕΕ προς όλες τις χώρες που βρίσκονται σε προενταξιακό στάδιο (21).

6.2.

Η στρατηγική της ΕΕ για τη νεολαία 2019-2027 στοχεύει στην ενθάρρυνση και προώθηση της δημοκρατικής συμμετοχής όλων των νέων χωρίς αποκλεισμούς στις δημοκρατικές διαδικασίες και στην κοινωνία, στην ενεργό συμμετοχή τους στα κοινά, στην υποστήριξη της εκπροσώπησης των νέων σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο και στη διεύρυνση και προώθηση της χρήσης καινοτόμων και εναλλακτικών μορφών συμμετοχής στα κοινά, όπως τα μέσα ψηφιακής δημοκρατίας (22).

6.3.

Ο διάλογος της ΕΕ για τη νεολαία αποτελεί έναν θεμελιωμένο μηχανισμό διαλόγου μεταξύ των νέων και των φορέων λήψης αποφάσεων. Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αξιοποίηση του εν λόγω μηχανισμού και την εισαγωγή του στο πλαίσιο περιφερειακής συνεργασίας με τα Δυτικά Βαλκάνια, με μέλημα οι απόψεις και οι ανάγκες των νέων και των οργανώσεων της νεολαίας να λαμβάνονται υπόψη κατά τον καθορισμό των προτεραιοτήτων της πολιτικής για τη νεολαία. Επιπλέον, θα πρέπει να ενθαρρυνθούν και να προωθηθούν οι υφιστάμενες συμμετοχικές διαδικασίες και μηχανισμοί στα Δυτικά Βαλκάνια όπου συμμετέχουν νέοι.

6.4.

Σύμφωνα με τον δείκτη συμμετοχής των νέων (23), οι νέοι στα Δυτικά Βαλκάνια εξακολουθούν να υποεκπροσωπούνται σε μεγάλο βαθμό στην πολιτική ζωή. Τα πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι η συντριπτική πλειονότητα (78 %) πιστεύει ότι οι νέοι θα έπρεπε να έχουν μεγαλύτερο λόγο στην πολιτική (24).

6.5.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά τη συμμετοχή των νέων στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων για θέματα που τους αφορούν. Πέραν της ατομικής συμμετοχής, ο ρόλος των οργανώσεων της νεολαίας είναι ζωτικής σημασίας για την προώθηση της θέσης των νέων στον πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό χώρο. Ως εκ τούτου, όπως τονίζεται στον Κανονισμό ΜΠΒ III και στη Μεθοδολογία Διεύρυνσης, είναι απαραίτητο να επισημανθεί η σημασία της χρηματοδότησης και της υποστήριξης των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών για την κάλυψη των αναγκών των νέων.

6.6.

Η κοινωνικοοικονομική κατάσταση και το μορφωτικό επίπεδο θεωρούνται σημαντικοί παράγοντες πρόβλεψης της τάσης των ατόμων να ψηφίζουν ή να συμμετέχουν σε άλλους τύπους πολιτικής δραστηριοποίησης. Η στατιστική ανάλυση σε περιφερειακό επίπεδο παρουσιάζει μια συνεπή εικόνα των κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων που είναι εγγενείς στη δραστηριοποίηση των νέων στην περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων (25).

---

(1)  Youth Participation Index for 2020, Ana and Vlade Divac Foundation [Δείκτης συμμετοχής των νέων για το 2020, Ίδρυμα Ana και Vlade Divac], σ. 31.

(2)  Σύσταση του Συμβουλίου, της 30ής Οκτωβρίου 2020, για μια γέφυρα προς την απασχόληση — Ενίσχυση των εγγυήσεων για τη νεολαία και για την κατάργηση της σύστασης του Συμβουλίου, της 22ας Απριλίου 2013, για τη θέσπιση εγγυήσεων για τη νεολαία (ΕΕ C 372 της 4.11.2020, σ. 1).

(3)  Western Balkans Summit of the Berlin Process, Berlin Summit 2021, chair’s Conclusion [Σύνοδος κορυφής για τα Δυτικά Βαλκάνια της διαδικασίας του Βερολίνου, σύνοδος κορυφής Βερολίνου του 2021, συμπεράσματα της Προεδρίας].

(4)  Final Declaration of the 8th Western Balkans Civil Society Forum [Τελική δήλωση του 8ου Φόρουμ της κοινωνίας πολιτών για τα Δυτικά Βαλκάνια].

(5)  Basic figures on Western Balkans and Turkey, Factsheets [Κύρια στοιχεία για τα Δυτικά Βαλκάνια και την Τουρκία, Ενημερωτικό Δελτίο], έκδοση 2022.

(*1)  Η ονομασία αυτή χρησιμοποιείται με επιφύλαξη των θέσεων ως προς το καθεστώς και συνάδει με την απόφαση 1244/1999 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και τη γνώμη του Διεθνούς Δικαστηρίου σχετικά με τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσόβου.

(6)  Συμβούλιο Περιφερειακής Συνεργασίας Mapping of Youth Policies and Identification of Existing Support and Gaps In the Financing of Youth Actions in the Western Balkans [Χαρτογράφηση των πολιτικών για τη νεολαία και εντοπισμός της υφιστάμενης υποστήριξης και των κενών στη χρηματοδότηση δράσεων για τη νεολαία στα Δυτικά Βαλκάνια] — Συγκριτική έκθεση Ιανουάριος 2021, σ. 4.

(7)  Συμβούλιο Περιφερειακής Συνεργασίας, Mapping of Youth Policies and Identification of Existing Support and Gaps in the Financing of Youth Actions in the Western Balkans [Χαρτογράφηση των πολιτικών για τη νεολαία και εντοπισμός της υφιστάμενης υποστήριξης και των κενών στη χρηματοδότηση δράσεων για τη νεολαία στα Δυτικά Βαλκάνια] — Συγκριτική έκθεση Ιανουάριος 2021, σ. 4.

(8)  Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Επαγγελματικής Εκπαίδευσης (ETF), Unlocking youth potential in South Eastern Europe and Turkey: Skills development for labour market and social inclusion [Αξιοποιώντας το δυναμικό των νέων στη νοτιοανατολική Ευρώπη και την Τουρκία: Ανάπτυξη δεξιοτήτων για την αγορά εργασίας και την κοινωνική ένταξη], 2020

(9)  Τα αποτελέσματα του Προγράμματος Διεθνούς Αξιολόγησης Μαθητών (PISA) του ΟΟΣΑ για το 2018 καταδεικνύουν ιδιαίτερα χαμηλές σχολικές επιδόσεις (μαθητές που αποτυγχάνουν στο επίπεδο 2 της κλίμακας PISA στην ανάγνωση, τα μαθηματικά και τις επιστήμες) σε βασικές ικανότητες σχεδόν σε όλα τα Δυτικά Βαλκάνια.

(10)  Τράπεζα Ανάπτυξης του Συμβουλίου της Ευρώπης: Social Infrastructure in the Western Balkans- Increasing the region’s economic resilience, enhancing human capital and counteracting the effects of brain drain [Κοινωνικές υποδομές στα Δυτικά Βαλκάνια — Αύξηση της οικονομικής ανθεκτικότητας της περιοχής, ενίσχυση του ανθρώπινου κεφαλαίου και αντιμετώπιση των επιπτώσεων της αποδημίας επιστημόνων], Νοέμβριος 2021.

(11)  Η ακρίβεια των μεταναστευτικών αριθμητικών στοιχείων για την περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων υπονομεύεται από διάφορα ζητήματα που περιορίζουν το περιθώριο για ολοκληρωμένες συγκρίσεις μεταξύ των χωρών.

(12)  Emigration and Its Economic Impact on Eastern Europe [Η μετανάστευση και ο οικονομικός της αντίκτυπος στην Ανατολική Ευρώπη], 2016.

(13)  Οι κοινωνικές παροχές στα Δυτικά Βαλκάνια μπορεί να είναι ανομοιογενείς στην κάλυψη των δικαιούχων και ενίοτε καθυστερεί η καταβολή των επιδομάτων.

(14)  Συμβούλιο Περιφερειακής Συνεργασίας, Balkan Barometer 2020: Public Opinion Survey [Βαλκανικό βαρόμετρο 2020: Έρευνα κοινής γνώμης].

(15)  Lavric, Tomanovic, & Jusic, FES Youth Study Southeast Europe [Σπουδές FES των νέων στην νοτιοανατολική Ευρώπη], 2018/2019.

(16)  Συμβούλιο Περιφερειακής Συνεργασίας, Study on Youth Employment in the Western Balkans [Μελέτη για την απασχόληση των νέων στα Δυτικά Βαλκάνια], 2021.

(17)  Συμβούλιο Περιφερειακής Συνεργασίας, Study on Youth Employment in the Western Balkans [Μελέτη για την απασχόληση των νέων στα Δυτικά Βαλκάνια], 2021.

(18)  REX/184 — Final Declaration of the 8th Western Balkans Civil Society Forum [Τελική δήλωση του 8ου Φόρουμ της κοινωνίας πολιτών για τα Δυτικά Βαλκάνια] σ. 3.

(19)  ΕΕ C 220 της 9.6.2021, σ. 88.

(20)  Θεματολόγιο για τα Δυτικά Βαλκάνια για την καινοτομία, την έρευνα, την εκπαίδευση, τον πολιτισμό, τη νεολαία και τον αθλητισμό.

(21)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή — Chapters of the acquis/negotiating chapters [Κεφάλαια του κεκτημένου/κεφάλαια των διαπραγματεύσεων].

(22)  Ενεργοποίηση, σύνδεση και ενίσχυση των νέων: νέα στρατηγική της ΕΕ για τη νεολαία COM(2018) 269 final.

(23)  Youth Participation Index for 2020, Ana and Vlade Divac Foundation (Δείκτης συμμετοχής των νέων για το 2020, Ίδρυμα Ana και Vlade Divac).

(24)  FES (2019), Jusic, Political alienation of a precarious generation [Πολιτική αποξένωση μιας επισφαλούς γενιάς], σ. 5.

(25)  FES (2019), Jusic, Political alienation of a precarious generation [Πολιτική αποξένωση μιας επισφαλούς γενιάς], σ. 5.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Το κόστος της μη Ευρώπης — Τα οφέλη της ενιαίας αγοράς»

(διερευνητική γνωμοδότηση)

(2022/C 443/07)

Εισηγητής:	ο κ. Philip VON BROCKDORFF
Συνεισηγήτρια:	η κ. Émilie PROUZET

Αίτηση γνωμοδότησης	Προεδρία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 26.1.2022
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	27.6.2022
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	63/1/1
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	13.7.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	571
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	194/0/3

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) πιστεύει ότι η ενιαία αγορά αποσκοπεί στη βελτίωση της ευημερίας μέσω της κοινωνικής και οικονομικής σύγκλισης και κατ’ επέκταση τη μείωση των ανισοτήτων και τη μέριμνα ότι η επιδείνωση των κοινωνικών ανισορροπιών δεν θα εγείρει σοβαρούς φραγμούς στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.

1.2.

Η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι τα εθνικά νομικά κείμενα που ενδέχεται να παρεμποδίζουν την εσωτερική αγορά πρέπει να κοινοποιούνται στην Επιτροπή και να σχολιάζονται και να αξιολογούνται. Σε αντίθετη περίπτωση, οι διαδικασίες αυτές παραμένουν αναποτελεσματικές και δημιουργούν περιττούς φραγμούς.

1.3.

Όσον αφορά την εθνική πιστοποίηση, η ΕΟΚΕ συνιστά στα κράτη μέλη να δεσμευτούν ότι θα θεσπίζουν λιγότερο περιοριστικά εθνικά μέτρα μέσω της οδού της «ενισχυμένης συνεργασίας».

1.4.

Η ΕΟΚΕ ζητά επίσης την αποτελεσματική εφαρμογή και επιβολή των οδηγιών που έχουν ήδη αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης και ψηφοφορίας, όπως η δέσμη μέτρων για τη βελτίωση της νομοθεσίας.

1.5.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες (1) και η πράξη για τις ψηφιακές αγορές (2) αποτελούν κρίσιμο βήμα για την επίτευξη ίσων όρων ανταγωνισμού μεταξύ των φορέων στις ψηφιακές αγορές. Επίσης, θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στη μέγιστη εναρμόνιση του πεδίου εφαρμογής της πράξης για τις ψηφιακές αγορές.

1.6.

Ομοίως, η ελεύθερη ροή των δεδομένων είναι καίριας σημασίας για την ευρωπαϊκή καινοτομία, την ανάπτυξη των επιχειρήσεων και τη στήριξη της ψηφιακής ενιαίας αγοράς.

1.7.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι οι τοπικοί περιορισμοί στον εφοδιασμό παρεμποδίζουν την ανάπτυξη της ενιαίας αγοράς και καλεί την Επιτροπή να αντιμετωπίσει τις επιζήμιες για τον ανταγωνισμό επιπτώσεις των εν λόγω περιορισμών.

1.8.

Η ΕΟΚΕ συνιστά μια συντονισμένη προσέγγιση μεταξύ των κρατών μελών όσον αφορά την εμπορία των προϊόντων που επλήγησαν από την κρίση στην Ουκρανία. Με την κρίση που προκλήθηκε από την επίθεση της Ρωσίας προέκυψαν σημαντικοί περιορισμοί στον εφοδιασμό.

1.9.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να θεσπιστούν πιο αποτελεσματικά μέτρα εθνικής πολιτικής και να παρασχεθούν κίνητρα κινητικότητας με έμφαση στις ενεργητικές πολιτικές της αγοράς εργασίας, όπως η χορήγηση επιδομάτων σε εργαζομένους στην ΕΕ.

1.10.

Αν και αναγνωρίζει ότι η Ένωση Κεφαλαιαγορών αποτελεί πολύπλοκο εγχείρημα, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι στην ΕΕ υπάρχουν ακόμη 27 κεφαλαιαγορές και χρηματοπιστωτικές αγορές που δεν λειτουργούν ενιαία, με συνέπεια να περιορίζονται οι δυνατότητες της ενιαίας αγοράς.

1.11.

Σε αυτήν την περίοδο μεγάλης αβεβαιότητας, είναι απαραίτητο να αναπτυχθεί μια πολιτική ανταγωνισμού που να προσβλέπει ειδικά στην υλοποίηση των μεταβάσεων για τις οποίες έχει δεσμευτεί η ΕΕ. Επιπλέον, δεν πρέπει να επιτρέπεται οποιαδήποτε μορφή εμπορικού, κοινωνικού, ρυθμιστικού, φορολογικού ή περιβαλλοντικού ντάμπινγκ που στρεβλώνει τον ανταγωνισμό.

1.12.

Τέλος, η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι θα πρέπει να προκριθεί η «ανοικτή στρατηγική αυτονομία», ιδίως σε βασικούς τομείς, προκειμένου να συμβάλει στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας, στην προώθηση του πλουραλισμού και στην κατάρτιση ενός φιλόδοξου θεματολογίου για το εμπόριο.

2.   Γενικές πληροφορίες

2.1.   Στόχος της ενιαίας αγοράς

2.1.1.

Στόχος της ενιαίας αγοράς της ΕΕ ήταν η άρση των φραγμών στις μετακινήσεις αγαθών, υπηρεσιών, κεφαλαίων και ανθρώπων στο πλαίσιο μιας προσπάθειας ενίσχυσης της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας σε όλη την ΕΕ.

2.2.   Η κοινή ευθύνη της ενιαίας αγοράς

2.2.1.

Η λειτουργία της ενιαίας αγοράς αποτελεί κοινή ευθύνη της ΕΕ και των κρατών μελών. Σήμερα, ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν πολλές διαφορές στην ερμηνεία και την εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ. Σε πολλές περιπτώσεις, οι εν λόγω διαφορές μπορεί να θεωρηθούν αδικαιολόγητες ή δυσανάλογες και, σε κάθε περίπτωση, αποτελούν εμπόδιο στην ελεύθερη κυκλοφορία των ανθρώπων, των αγαθών και των υπηρεσιών.

2.3.   Ευθύνη των κρατών μελών

2.3.1.

Αντικειμενικά, ενδέχεται να υπάρχουν βάσιμοι λόγοι να παρατηρούνται αποκλίσεις μεταξύ των κρατών μελών, ωστόσο οι λόγοι αυτοί δεν παρέχονται πάντα και ορισμένες φορές τα κράτη μέλη δεν προσπαθούν να αποκαταστήσουν την ισορροπία σε εθνικό επίπεδο με πιθανές αρνητικές επιπτώσεις στην ενιαία αγορά. Κατά συνέπεια, εξακολουθούν να υπάρχουν πολλοί ρυθμιστικοί και μη ρυθμιστικοί φραγμοί εντός της ΕΕ που καθιστούν την ενιαία αγορά «ημιτελή» και κατακερματισμένη, όπως: — η εθνική νομοθεσία λόγω της υποτιθέμενης τήρησης της αρχή της επικουρικότητας· — η μη αναγνώριση της αρχής της υποτιθέμενης αμοιβαίας αναγνώρισης· — η διάδοση υπερβολικών μεταφορών στο εθνικό δίκαιο, κάτι που είναι γνωστό και ως «κανονιστικός υπερθεματισμός» (gold-plating), καθώς και οι μη συμμορφούμενες μεταφορές, στο πλαίσιο των οποίων οι εθνικές κυβερνήσεις και τα κοινοβούλια μεταφέρουν υπερβολικά μεγάλο αριθμό νομικών κειμένων της ΕΕ που έχουν συμφωνηθεί σε επίπεδο ΕΕ. Στην πραγματικότητα, ορισμένοι φραγμοί που επηρεάζουν την ενιαία αγορά προέρχονται από την εσφαλμένη ή ελλιπή εφαρμογή της νομοθεσίας της ΕΕ και από το γεγονός ότι τα κράτη μέλη εφαρμόζουν εθνικούς κανόνες που δεν συνάδουν με τους στόχους της ενιαίας αγοράς. Ως εκ τούτου, η ανακριβής ή εσφαλμένη εφαρμογή από τα κράτη μέλη και η έλλειψη επιβολής από την Επιτροπή έχουν καταστροφικές συνέπειες, τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε εθνικό επίπεδο, για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. — Εφαρμογές σε εθνικό επίπεδο επικείμενων ευρωπαϊκών μέτρων με κυβερνήσεις και κοινοβούλια να προσπαθούν να προβλέψουν την εφαρμογή των πολιτικών της ΕΕ θέτουν σε πρώτη μοίρα τα εθνικά συμφέροντα παρά τις πολιτικές της ΕΕ που βρίσκονται ακόμη σε διαδικασία ανάπτυξης από την Επιτροπή. Ένα παράδειγμα αποτελεί η πολιτική της ΕΕ σχετικά με την κυκλική οικονομία. — Τα εθνικά συμφέροντα επικρατούν έναντι των ζητημάτων στρατηγικών ευρωπαϊκών οικοσυστημάτων.

2.4.   Το οικονομικό κόστος των περιορισμών στην ενιαία αγορά

2.4.1.

Τα παραδείγματα που αναφέρονται παραπάνω απεικονίζουν το βασικό κόστος της μη Ευρώπης και αρκετές μελέτες έχουν στην πραγματικότητα επισημάνει τα τεράστια οικονομικά οφέλη μιας «πλήρους» ενιαίας αγοράς. Σύμφωνα με την έκθεση επισκόπησης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τα εν λόγω κέρδη κυμαίνονται μεταξύ 650 δισεκατομμυρίων ευρώ και 1,1 τρισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως, ποσό που αντιστοιχεί σε 5 έως 8,6 % του ΑΕγχΠ της ΕΕ (3).

2.4.2.

Η ίδια μελέτη του ιδρύματος ερευνών RAND Europe για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ερεύνησε τις οικονομικές επιπτώσεις των χαμηλότερων εμπορικών φραγμών στην ενιαία αγορά. Σύμφωνα με τη μελέτη, ο αντίκτυπος της βελτίωσης των εμπορικών ροών, της οικονομικής ανάπτυξης και της δημιουργίας θέσεων εργασίας λόγω χαμηλότερων εμπορικών φραγμών θα είχε ως αποτέλεσμα οικονομικά οφέλη μεταξύ 183 και 269 δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως (4).

2.4.3.

Εξίσου σημαντική ως προς τα απολεσθέντα δυνητικά οφέλη είναι η εκτίμηση της Επιτροπής για μια πλήρως ολοκληρωμένη ψηφιακή ενιαία αγορά. Η Επιτροπή δηλώνει ότι η εν λόγω ολοκλήρωση θα προήγαγε την καινοτομία, θα συνεισέφερε 415 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως στην οικονομία της ΕΕ και θα δημιουργούσε εκατοντάδες χιλιάδες νέες θέσεις απασχόλησης (5).

2.4.4.

Όλα τα παραπάνω τονίζουν τα σημαντικά δυνητικά οικονομικά οφέλη (και τις σχετικές κοινωνικές παροχές), τα οποία θα παρείχε μια πιο ολοκληρωμένη ενιαία αγορά. Με άλλα λόγια, το ποσό αυτό αντιστοιχεί στο συνολικό οικονομικό κόστος ή στην απολεσθείσα προστιθέμενη αξία και το συλλογικό δημόσιο αγαθό της μη Ευρώπης.

2.4.5.

Παρά τους περιορισμούς, η εσωτερική αγορά έχει βοηθήσει μέχρι τώρα στη διατήρηση και την προώθηση της οικονομικής ευημερίας της ΕΕ. Ωστόσο, η ανταγωνιστικότητα και η ανθεκτικότητα της οικονομίας της ΕΕ χρειάζεται να ενισχυθεί μέσω περαιτέρω μεταρρυθμίσεων της ενιαίας αγοράς, καθώς και μέσω της αντιμετώπισης των στρατηγικών εξαρτήσεων. Χρειάζεται επίσης η προαγωγή ενός επιχειρηματικού πνεύματος στην ΕΕ, όπου καινοτόμες επιχειρήσεις όλων των μεγεθών, και ιδιαιτέρως οι πολύ μικρές, μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, καθώς και οι νεοφυείς επιχειρήσεις θα λαμβάνουν πιο αποτελεσματική υποστήριξη και θα μπορούν να ευδοκιμούν ώστε να συμβάλλουν στη διαμόρφωση πιο ανθεκτικών και συνεκτικών κοινωνιών. Εξίσου σημαντική είναι μια εύρυθμη ενιαία αγορά η οποία θα διευκολύνει το όραμα για μια πιο κοινωνική Ευρώπη, που τοποθετεί την ευημερία των πολιτών στην κορυφή του πολιτικού θεματολογίου και βοηθά στην αποφυγή της κοινωνικής ισοπέδωσης.

3.   Περιορισμοί

3.1.

Οι υφιστάμενοι περιορισμοί περιλαμβάνουν εκείνους που σχετίζονται με ρυθμίσεις, ζητήματα εθνικής νομοθεσίας, ζητήματα εθνικού δικαίου, φορολογικά ζητήματα, ζητήματα υλικοτεχνικής υποστήριξης και εφοδιασμού και άλλες λιγότερο αντιληπτές διαφορές σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ όπου το εμπόριο εξακολουθεί να συνιστά πρόκληση σε όλη την ΕΕ.

3.2.

Οι περιορισμοί αποτελούν επίσης τροχοπέδη για βασικούς οικονομικούς τομείς, όπως οι υπηρεσίες, που παραμένουν κατακερματισμένοι στα εθνικά πλαίσια όπως καταδεικνύεται παρακάτω: — οι ιστορικά περιοριστικοί εθνικοί κανόνες συχνά δικαιολογούνται από την αρχή της επικουρικότητας· — η πλημμελής υλοποίηση και εφαρμογή της οδηγίας για τις υπηρεσίες εμποδίζει την ελευθερία εγκατάστασης, την ελεύθερη κυκλοφορία των υπηρεσιών και την ελευθερία παροχής υπηρεσιών· — οι εθνικοί εμπορικοί νόμοι αποτελούν τροχοπέδη στον τρόπο που δραστηριοποιούνται οι επιχειρήσεις. Συχνά, οι εν λόγω νόμοι παρεμποδίζουν την ανταγωνιστικότητα του τομέα, αποσκοπούν στον προστατευτισμό και υπονομεύουν τις επενδύσεις από αξιόπιστες και νομοταγείς επιχειρήσεις σε άλλα κράτη μέλη· — οι εθνικές απαιτήσεις εμποδίζουν την ελεύθερη κυκλοφορία των αγαθών. Συχνά τα κράτη μέλη δεν κοινοποιούν τις νέες τεχνικές απαιτήσεις σύμφωνα με τη διαδικασία που καθορίζεται στην οδηγία (ΕΕ) 2015/1535 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (6) και δεν εφαρμόζουν την αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης σε μη εναρμονισμένες δραστηριότητες, όπως οι οδηγίες κανονιστικού υπερθεματισμού, κ.λπ.

3.3.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι οι διαδικασίες επί παραβάσει είναι χρονοβόρες, δαπανηρές και το αποτέλεσμα αβέβαιο. Για τις επιχειρήσεις, αυτό αποτελεί υπερβολικά υψηλό κόστος και τις αποθαρρύνει από το να επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους ή να επενδύσουν αλλού εντός της ΕΕ. Επιπλέον, οι εν λόγω περιορισμοί στερούν από τους καταναλωτές περισσότερες επιλογές, βελτιωμένες υπηρεσίες και χαμηλότερες τιμές. Η ΕΟΚΕ προτρέπει την Επιτροπή να καταβάλει πιο σύντονη προσπάθεια για την εφαρμογή των διαδικασιών επί παραβάσει.

3.4.

Το κόστος αυτό επηρεάζει την ευρύτερη οικονομία, περιορίζοντας την ανταγωνιστικότητα, το δυναμικό ανάπτυξης και την περαιτέρω μεγέθυνση της οικονομίας της αγοράς.

3.5.

Όπως κάθε οικονομία, η ΕΕ επηρεάζεται από εξωτερικούς κλυδωνισμούς η αντιμετώπιση όμως των οποίων και ο τρόπος με τον οποίο αντιδρούν οι αγορές καθορίζονται ουσιαστικά από τις πολιτικές των επιμέρους κρατών μελών στο εσωτερικό και από τα μέτρα που λαμβάνονται για την τόνωση της οικονομικής συμπεριφοράς. Ο πόλεμος στην Ουκρανία αποκάλυψε την εξάρτηση της ΕΕ από τις παγκόσμιες αξιακές αλυσίδες. Η υπό εξέλιξη κρίση είναι πιθανό να επηρεάσει τους τομείς με διαφορετικό τρόπο, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι έχουν αποκαλυφθεί οι ρωγμές στη θωράκιση της ενιαίας αγοράς, ιδίως οι περιορισμοί στην ελεύθερη κυκλοφορία των αγαθών, των υπηρεσιών και των βασικών εμπορευμάτων.

3.6.

Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί ότι περίπου το 82 % των προϊόντων που αποτελούν αντικείμενο συναλλαγών στην ενιαία αγορά υπόκεινται σε εναρμονισμένους κανόνες και ότι το 18 % του ενδοενωσιακού εμπορίου αγαθών εμπίπτει στην αμοιβαία αναγνώριση. Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν νέες περιπτώσεις εθνικών τεχνικών κανόνων που φαίνονται να μη συνάδουν με το ενωσιακό δίκαιο. Επιπλέον, σε πολλά κράτη μέλη, παρατηρείται επίσης μια πρόσφατη αύξηση των εθνικών απαιτήσεων επισήμανσης για τρόφιμα και ποτά που αιτιολογείται από την προστασία των καταναλωτών και του περιβάλλοντος. Παράλληλα, η αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης δεν λειτουργεί ομαλά. Απόδειξη αυτού αποτελεί ότι το 71 % των ΜΜΕ που υπέβαλλαν αίτηση για το υφιστάμενο σύστημα αμοιβαίας αναγνώρισης για τα μη εναρμονισμένα αγαθά έλαβαν αρνητική απόφαση πρόσβασης στην αγορά.

4.   Αντιμετώπιση των περιορισμών

4.1.

Τα μέτρα που αναφέρονται παρακάτω θα συμβάλουν στην αποδέσμευση μερικών από τα δυνητικά οικονομικά κέρδη που προέρχονται από την ενιαία αγορά.

4.2.   Αποτελεσματικότερη χρήση των υφιστάμενων εργαλείων

4.2.1.

Η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι τα εθνικά σχέδια κειμένων που ενδέχεται να παρεμποδίζουν την εσωτερική αγορά πρέπει να κοινοποιούνται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και να σχολιάζονται και να αξιολογούνται. Χωρίς δέσμευση από τα κράτη μέλη για κοινοποίηση και σχολιασμό/αξιολόγηση, οι εν λόγω διαδικασίες παραμένουν αναποτελεσματικές. Ως εκ τούτου, απαιτείται πιο αποτελεσματική παρακολούθηση για τη στήριξη της εναρμόνισης της ρύθμισης της αγοράς προϊόντων σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ. Για παράδειγμα, στον τομέα του λιανικού εμπορίου παρατηρήθηκε πρόσφατα μια αύξηση των εθνικών περιορισμών σε επίπεδο αδειών και τοπικών απαιτήσεων περιεχομένου. Αυτό αντιβαίνει στα άρθρα 28 και 30 της Συνθήκης, με τις εθνικές εκ νέου δοκιμές να εφαρμόζονται συχνά στις αγορές προϊόντων που έχουν ήδη διατεθεί νομίμως στην ενιαία αγορά. Όσον αφορά τις υπηρεσίες, η ΕΟΚΕ είναι επίσης της άποψης ότι η διαδικασία κοινοποίησης στο πλαίσιο της οδηγίας για τις υπηρεσίες δεν λειτουργεί τόσο καλά όσο αναμενόταν. Όσον αφορά την ελευθερία εγκατάστασης, η ΕΟΚΕ επισημαίνει με λύπη ότι τα κράτη μέλη δεν έχουν καταλήξει σε συμβιβασμό σχετικά με την πρόταση για την αποκαλούμενη οδηγία κοινοποίησης. Το εν λόγω κείμενο θα ενίσχυε την υποχρέωση των κρατών μελών να κοινοποιούν στην Επιτροπή τα σχέδια νομοθετικών ή κανονιστικών διατάξεων σχετικά με τα συστήματα χορήγησης άδειας για τις υπηρεσίες (και ως εκ τούτου για τον πολεοδομικό σχεδιασμό) (7). Η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης από την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να παράσχουν πιο λεπτομερή ενημέρωση σχετικά με την αιτιολόγηση και την αναλογικότητα που επικαλούνται τα κράτη μέλη όταν κοινοποιούν τεχνικούς κανόνες. Είναι επίσης σημαντικό να διασφαλιστεί ότι οι απαιτήσεις που κοινοποιούνται υπόκεινται στον κατάλληλο έλεγχο ανεξάρτητα από τη διαδικασία κοινοποίησης που χρησιμοποιείται (8). Προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα στον πυρήνα του, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι θα χρειαστεί περαιτέρω νομοθετική μετάβαση από την ελάχιστη στη μεγίστη εναρμόνιση.

4.2.2.

Μία άλλη πηγή ανησυχίας είναι η εφαρμογή μέτρων που προδικάζουν την προγραμματισμένη ρύθμιση της ΕΕ, όπως η εθνική πιστοποίηση, που εφαρμόζεται με ρητό στόχο την παροχή κάποιου επιπέδου προστασίας, ιδίως στον αγροδιατροφικό τομέα. Κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ, είναι σαφές ότι τέτοιου είδους περιορισμοί έχουν ως γνώμονα τον προστατευτισμό, όταν όμως αποκαλύπτονται, η διαδικασία που οδηγεί στην απόσυρσή τους είναι συχνά αργή και επαχθής, με αποτέλεσμα οι εν λόγω περιορισμοί να εξακολουθούν να επιβάλλονται στους εμπόρους λιανικής για υπερβολικά μεγάλο διάστημα. Προκειμένου να αποφευχθεί αυτό, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι τα κράτη μέλη θα μπορούσαν αντ' αυτού να δεσμευτούν ότι θα θεσπίζουν λιγότερο περιοριστικά εθνικά μέτρα μέσω της οδού της «ενισχυμένης συνεργασίας» που προβλέπεται από τη Συνθήκη. Η ΕΟΚΕ θα ήθελε να θίξει επίσης το πανευρωπαϊκό ατομικό συνταξιοδοτικό προϊόν ως τυποποιημένο υποστηρικτικό πλαίσιο της ενιαίας αγοράς, το οποίο θα μπορούσε να εφαρμοστεί και σε άλλους τομείς.

4.2.3.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά επίσης ότι το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο θα μπορούσε να αποτελέσει αποτελεσματικό βοήθημα στην επίλυση τέτοιων ζητημάτων, ιδίως μέσω αναλογικής δράσης εκ μέρους της Επιτροπής, εάν δεν τηρηθούν οι δεσμεύσεις για τις ειδικές ανά χώρα συστάσεις (συμπεριλαμβανομένης της πιθανής αναστολής χορήγησης των κονδυλίων της ΕΕ). Αυτό είναι σύμφωνο με τον οδηγό της Επιτροπής προς τα κράτη μέλη όσον αφορά τα σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Σε αυτόν δίνεται έμφαση στην άρση των κανονιστικών και μη κανονιστικών φραγμών στην εσωτερική αγορά, καθώς και στις προϋποθέσεις υπό τις οποίες τα κράτη μέλη πρέπει να πληρούν τις απαιτήσεις του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου.

4.2.4.

Τέλος, η ΕΟΚΕ ζητεί την αποτελεσματική εφαρμογή και επιβολή των οδηγιών που έχουν ήδη αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης και ψηφοφορίας. Εν προκειμένω, η Επιτροπή και τα κράτη μέλη θα πρέπει να δεσμευτούν ότι θα εφαρμόζουν τη δέσμη μέτρων για τη βελτίωση της νομοθεσίας βάσει υψηλού επιπέδου εκτιμήσεων αντικτύπου.

4.3.   Αξιοποίηση του δυναμικού της ψηφιακής ενιαίας αγοράς

4.3.1.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η αναπτυσσόμενη ψηφιακή οικονομία στην Ευρώπη παρέχει ευκαιρίες οικονομικής ανάπτυξης, στο πλαίσιο της οποίας τα δυνητικά οικονομικά κέρδη πραγματώνονται μέσω του μεγαλύτερου βαθμού ολοκλήρωσης των ψηφιακών υπηρεσιών σε όλα τα κράτη μέλη.

4.3.2.

Υπό το πρίσμα αυτό, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες και η πράξη για τις ψηφιακές αγορές αποτελούν καίριας σημασίας βήματα για την επίτευξη ίσων όρων ανταγωνισμού μεταξύ των φορέων στις ψηφιακές αγορές. Εστιάζοντας σε συγκεκριμένες υπηρεσίες, ανεξάρτητα από το μέρος όπου είναι εγκατεστημένος ο πάροχος της υπηρεσίας ή από το εφαρμοστέο δίκαιο για την παροχή της υπηρεσίας, οι δύο αυτές πράξεις αντιμετωπίζουν ουσιαστικά το ζήτημα των ίσων όρων ανταγωνισμού για τους ευρωπαϊκούς και τους παγκόσμιους διαδικτυακούς φορείς. Επιπλέον, απόλυτη προτεραιότητα για την ΕΟΚΕ αποτελεί η πρόληψη του περαιτέρω κατακερματισμού της ενιαίας αγοράς από τον πολλαπλασιασμό των εθνικών νομοθεσιών.

4.3.3.

Σημαντικά οικονομικά κέρδη μπορούν επίσης να επιτευχθούν με την αύξηση της χρήσης των διαδικτυακών υπηρεσιών και τη βελτίωση των ψηφιακών υποδομών εντός της Ευρώπης. Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή συνιστά τη μετάβαση προς ένα πλήρως λειτουργικό καθεστώς ηλεκτρονικών δημόσιων συμβάσεων και ηλεκτρονικής τιμολόγησης. Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι, σύμφωνα με εκτιμήσεις, η πλήρης μετάβαση στις ηλεκτρονικές δημόσιες συμβάσεις θα μπορούσε να αποφέρει 50 έως 75 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως (9).

4.3.4.

Τέλος, η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι η ελεύθερη ροή δεδομένων είναι ζωτικής σημασίας για την ευρωπαϊκή καινοτομία, την ανάπτυξη των επιχειρήσεων όλων των μεγεθών, τη δημιουργία θέσεων εργασίας και την επίτευξη μιας ψηφιακής ενιαίας αγοράς. Η νομοθεσία για τη στήριξη της ελεύθερης ροής δεδομένων έχει τεθεί ήδη σε εφαρμογή. Ωστόσο, θα πρέπει να αποφεύγονται τυχόν αδικαιολόγητες απαιτήσεις γεωγραφικού περιορισμού δεδομένων.

4.4.   Άρση των περιορισμών εφοδιασμού

4.4.1.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι ο κανονισμός για τον γεωγραφικό αποκλεισμό του 2018 έχει συμβάλει στη διευκόλυνση του εμπορίου εντός της ΕΕ. Ωστόσο, οι Ευρωπαίοι καταναλωτές εξακολουθούν να υπόκεινται σε γεωγραφικό αποκλεισμό αγαθών και υπηρεσιών. Μάλιστα, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την ύπαρξη συνεχιζόμενων τοπικών περιορισμών στον εφοδιασμό που μπορούν να προκύψουν μέσω διαφόρων πρακτικών, όπως η άρνηση εφοδιασμού ή η απειλή διακοπής του εφοδιασμού συγκεκριμένου διανομέα, ο περιορισμός των διαθέσιμων προς πώληση ποσοτήτων, οι ανεξήγητες διαφορές στις σειρές και τις τιμές των προϊόντων μεταξύ των κρατών μελών, ή ο περιορισμός των γλωσσικών επιλογών για τη συσκευασία των προϊόντων. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι οι τοπικοί περιορισμοί στον εφοδιασμό παρεμποδίζουν την ανάπτυξη της ενιαίας αγοράς και τα δυνητικά οφέλη της για τους καταναλωτές και ζητεί από την Επιτροπή να αντιμετωπίσει τις επιζήμιες για τον ανταγωνισμό επιπτώσεις των εν λόγω περιορισμών με σκοπό την επίτευξη μιας πλήρως λειτουργικής ενιαίας αγοράς.

4.4.2.

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έφερε στο φως τεράστιους ενεργειακούς και επισιτιστικούς κινδύνους, γεγονός που απαιτεί μια ενιαία στρατηγική προσέγγιση από την πλευρά της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ φρονεί ότι μια εύρυθμη ενιαία αγορά μπορεί να υποστηρίξει την εν λόγω στρατηγική καθώς και να μειώσει κάποιες από τις πιέσεις στις τιμές, οι οποίες διαβρώνουν ταχέως την αγοραστική δύναμη σε όλη την ΕΕ. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ επικροτεί τις προσπάθειες για συνεργασία σε ευρωπαϊκό επίπεδο όσον αφορά την από κοινού αγορά φυσικού αερίου (σε εθελοντική βάση) σε μια προσπάθεια μείωσης των πιέσεων στις τιμές της ενέργειας.

4.4.3.

Ωστόσο, η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι, δυστυχώς, μέχρι τώρα δεν έχει γίνει προσπάθεια να ακολουθηθεί συντονισμένη προσέγγιση μεταξύ των κρατών μελών όσον αφορά την εμπορία άλλων προϊόντων που έχει πληγεί από την κρίση στην Ουκρανία.

4.5.   Ενίσχυση της διασυνοριακής κινητικότητας των εργαζομένων και των επαγγελματιών

4.5.1.

Η διασυνοριακή κινητικότητα των εργαζομένων και των επαγγελματιών ανά την ΕΕ εξακολουθεί να αποτελεί πρόβλημα που περιορίζει τον εφοδιασμό και προκαλεί αναντιστοιχίες, μεταξύ άλλων στους κλάδους της τεχνολογίας των πληροφοριών και της υψηλής τεχνολογίας, παρά τις ενωσιακές πολιτικές που στοχεύουν στη διευκόλυνση της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων. Τα ευρωπαϊκά και εθνικά δεδομένα υποδεικνύουν ότι το επίπεδο κινητικότητας τόσο εντός όσο και μεταξύ των χωρών παραμένει χαμηλό, ακόμη και σε σύγκριση με τα διεθνή δεδομένα.

4.5.2.

Συγκεκριμένα, η ΕΟΚΕ συνιστά να θεσπιστούν πιο αποτελεσματικά μέτρα εθνικής πολιτικής και να παρασχεθούν κίνητρα κινητικότητας με έμφαση στις ενεργητικές πολιτικές της αγοράς εργασίας, όπως η χορήγηση επιδομάτων σε εργαζομένους της ΕΕ και τρίτων χωρών στους οποίους έχει χορηγηθεί καθεστώς πρόσφυγα. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η παροχή από τις χώρες υποδοχής οικονομικών κινήτρων στα άτομα που αναζητούν εργασία, ώστε να εργαστούν σε άλλο κράτος μέλος ή σε άλλη περιοχή, θα ενθάρρυνε περισσότερο την κινητικότητα. Επιπροσθέτως, απαιτούνται περαιτέρω προσπάθειες για τη βελτίωση της ενημέρωσης όσον αφορά τις θέσεις εργασίας σε άλλες χώρες της ΕΕ καθώς και για την παροχή στήριξης κατά τη μετεγκατάσταση με σκοπό τη διευκόλυνση της υλικοτεχνικής οργάνωσης που σχετίζεται με τη μετακόμιση σε άλλη χώρα π.χ. εξεύρεση στέγης, εγγραφή στο φορολογικό μητρώο, εύρεση σχολείων για τα παιδιά, ενδεχόμενη στήριξη κατά την εύρεση εργασίας των συντρόφων, κ.λπ. Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή, ωστόσο, στο γεγονός ότι η κινητικότητα των εργαζομένων στην ΕΕ είναι δέσμια της αποσπασματικής προσέγγισης που εφαρμόζεται μέχρι σήμερα. Είναι αναγκαίο να αποφεύγονται περαιτέρω ασύνδετες πολιτικές, ιδίως σε εθνικό επίπεδο.

4.5.3.

Η αναγνώριση των πτυχίων και των προσόντων, η οποία είναι απαραίτητη για την κάλυψη των κενών θέσεων εργασίας σε τομείς όπου υφίστανται συνεχιζόμενες ελλείψεις εργατικού δυναμικού, εξακολουθεί να αποτελεί πρόβλημα σε ολόκληρη την ΕΕ. Η ΕΟΚΕ εκτιμά πως το υφιστάμενο σύστημα εξακολουθεί να βασίζεται σε υπερβολικό βαθμό στις επιμέρους κυβερνήσεις, με τα κράτη μέλη να είναι ελεύθερα να εφαρμόζουν τους δικούς τους κανόνες. Η Επιτροπή θα πρέπει να μεριμνήσει ώστε να ακολουθείται μια πιο εναρμονισμένη προσέγγιση του ζητήματος της αναγνώρισης διπλωμάτων και άλλων προσόντων σε όλα τα κράτη μέλη.

4.5.4.

Τέλος, η ενίσχυση της κινητικότητας των εργαζομένων και των επαγγελματιών της ΕΕ μπορεί να επιτευχθεί μόνο εάν υπάρξει καλύτερη επιβολή των υφιστάμενων διατάξεων, πρόσβαση στην πληροφορία και συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών. Η ΕΟΚΕ αντιλαμβάνεται ότι ορισμένα κράτη μέλη μπορεί να είναι επιφυλακτικά όσον αφορά τις περαιτέρω μεταρρυθμίσεις στην ενιαία αγορά λόγω του φόβου ότι οι εν λόγω μεταρρυθμίσεις μπορεί να οδηγήσουν σε πιθανές βραχυπρόθεσμες απώλειες θέσεων εργασίας και τομεακές απώλειες, ιδίως στις χώρες οι οποίες ήδη υστερούν, καθώς και στις χώρες και τους τομείς χαμηλής παραγωγικότητας. Θεωρητικά, η ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων θα βοηθούσε στην αντιμετώπιση του εν λόγω ζητήματος, όμως, από εθνική σκοπιά θα μπορούσε να οδηγήσει, στο μεταξύ, σε απώλεια πόρων και πιθανή διαρροή εγκεφάλων/ικανοτήτων.

4.6.   Ενίσχυση των ροών κεφαλαίων και των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών σε ολόκληρη την ΕΕ

4.6.1.

Το ίδιο ισχύει και στην περίπτωση των κεφαλαιαγορών της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η Ένωση Κεφαλαιαγορών αποτελεί ένα πολύπλοκο εγχείρημα το οποίο στοχεύει στην εμβάθυνση και την περαιτέρω ολοκλήρωση των κεφαλαιαγορών των κρατών μελών της ΕΕ. Απαιτεί τη θέσπιση μέτρων και κανονιστικών τροποποιήσεων σε ένα ευρύ φάσμα τομέων και συνεπάγεται ευθύνες όχι μόνο σε επίπεδο ΕΕ αλλά και σε επίπεδο κρατών μελών. Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η ολοκλήρωση της Ένωσης Κεφαλαιαγορών αποτελεί ακόμη μακρινό στόχο το 2022. Παρά την κάποια πρόοδο που έχει επιτευχθεί, ιδίως με τη δέσμη μέτρων της ΕΕ για την ανάκαμψη των κεφαλαιαγορών, η ΕΕ εξακολουθεί να διαθέτει 27 κεφαλαιαγορές που δεν λειτουργούν ενιαία. Η ενωσιακή χρηματοδότηση εξακολουθεί να είναι έντονα κατακερματισμένη ανά κράτος μέλος, με τους αποταμιευτές και τους επενδυτές να εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το εκάστοτε εθνικό περιβάλλον. Αυτό ισχύει και για τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες εν γένει, συμπεριλαμβανομένων των λιανικών χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και των εγχώριων αποταμιεύσεων.

4.6.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι αυτό περιορίζει τόσο την οικονομική ανάκαμψη όσο και την ομαλή λειτουργία της ενιαίας αγοράς. Τα οικονομικά οφέλη της Ένωσης Κεφαλαιαγορών είναι ξεκάθαρα, όμως, η ολοκλήρωσή της απαιτεί τόσο πολιτική αποδοχή από τα κράτη μέλη όσο και αποτελεσματική υιοθέτηση των πρωτοβουλιών που τελούν υπό την καθοδήγηση της Επιτροπής, συμπεριλαμβανομένων όσων στοχεύουν στην ενδυνάμωση του διεθνούς ρόλου του ευρώ. Επιπλέον, ο ρόλος που διαδραματίζει η ψηφιοποίηση στη διευκόλυνση της Ένωσης Κεφαλαιαγορών δεν πρέπει να υποτιμάται.

4.7.   Ισχυρότερη πολιτική βούληση για την άρση των περιορισμών της ενιαίας αγοράς

4.7.1.

Σε αυτήν την περίοδο μεγάλης αβεβαιότητας, είναι απαραίτητο να αναπτυχθεί μια πολιτική ανταγωνισμού που να προσβλέπει ειδικά στην υλοποίηση των μεταβάσεων για τις οποίες έχει δεσμευτεί η ΕΕ. Για τις εν λόγω μεταβάσεις θα απαιτηθούν φιλόδοξες εμπορικές και επενδυτικές πολιτικές, γενναιότατες δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις, καινοτομία, περαιτέρω κοινωνική, οικονομική και περιβαλλοντική πρόοδος και μια ενιαία αγορά που θα λειτουργεί εύρυθμα. Όλα τα παραπάνω είναι απαραίτητο να υποστηρίζονται από ένα νομικό και δημοσιονομικό πλαίσιο, το οποίο εξασφαλίζει ίσους όρους ανταγωνισμού στην αγορά για όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, όλες τις περιοχές και όλους τους πολίτες σε ολόκληρη την ΕΕ. Η ακεραιότητα της εσωτερικής μας αγοράς και ο μη-κατακερματισμός της είναι εν προκειμένω καίριας σημασίας. Μια εύρυθμη ενιαία αγορά και πολιτική ανταγωνισμού που διευκολύνει την πρόσβαση επιχειρήσεων και καταναλωτών σε μια τεράστια αγορά ανταγωνισμού με ίσους όρους ανταγωνισμού είναι υψίστης σημασίας, ενθαρρύνοντας έτσι την αποτελεσματικότητα και την καινοτομία και παρέχοντας ένα περιβάλλον στο οποίο οι επιτυχημένες επιχειρήσεις μπορούν να αναπτυχθούν.

4.7.2.

Κατά την άποψή μας, η εναρμόνιση και η άρση των εμποδίων στην ελεύθερη κυκλοφορία στην επικράτεια καθιστούν δυνατή την ανάπτυξη του ανταγωνισμού, την καινοτομία και την αύξηση της παραγωγικότητας. Δεν πρέπει να επιτρέπεται οποιαδήποτε μορφή εμπορικού, κοινωνικού, ρυθμιστικού, φορολογικού ή περιβαλλοντικού ντάμπινγκ που στρεβλώνει τον ανταγωνισμό. Η ΕΟΚΕ αναμένει από όλα τα κράτη μέλη να το σεβαστούν αυτό και να απαιτήσουν από τους εξωτερικούς μας εταίρους να σέβονται τις βασικές θεμελιώδεις αξίες και τα δικαιώματά μας, είτε στον κοινωνικό είτε στον επιχειρηματικό ή περιβαλλοντικό τομέα.

4.7.3.

Η ΕΟΚΕ προειδοποιεί ότι η ενιαία αγορά δεν θα πρέπει πλέον να θεωρείται ως μια ένδοξη εκδοχή μιας παγκόσμιας εμπορικής συμφωνίας, της οποίας οι ιδιότητες μπορούν να προσαρμοστούν στο πλαίσιο διαπραγμάτευσης. Η ενιαία αγορά είναι κάτι πολύ περισσότερο από αυτό. Συνίσταται επίσης στη βελτίωση της ευημερίας μέσω της κοινωνικής και οικονομικής σύγκλισης με στόχο τη μείωση των ανισοτήτων και στη μέριμνα ότι οι επιδεινούμενες κοινωνικές ανισορροπίες και η γενική αύξηση της φτώχειας δεν θα καταλήξουν να αποτελούν σοβαρά εμπόδια για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Για τον σκοπό αυτό, η ΕΟΚΕ δίνει έμφαση στα θεμελιώδη κοινωνικά δικαιώματα και τα δικαιώματα των εργαζομένων σε αξιοπρεπείς μισθούς και συνθήκες εργασίας. Τούτο δε όχι μόνο όσον αφορά την αλληλεπίδρασή τους με τις οικονομικές ελευθερίες, αλλά και σε σχέση με την εσωτερική αγορά και την αγορά εργασίας, τον ανταγωνισμό και κάθε άλλο μέτρο ενωσιακής πολιτικής, συμπεριλαμβανομένων, μεταξύ άλλων, τομέων όπως η οικονομική διακυβέρνηση, το εμπόριο, η ψηφιοποίηση και το περιβάλλον. Στοχεύει επίσης στη διαφύλαξη και την ενίσχυση της αυτονομίας των κοινωνικών εταίρων, με τη δημιουργία σαφούς σύνδεσης με τον σεβασμό και την προαγωγή των συλλογικών κοινωνικών δικαιωμάτων. Η διασφάλιση της πλήρους προστασίας και προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων που κατοχυρώνονται στις Συνθήκες είναι επίσης σημαντική.

4.7.4.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η ενιαία αγορά πρέπει να ανταποκρίνεται συνεχώς στις τεχνολογικές αλλαγές, στην παγκοσμιοποίηση, στις εξελίξεις στην εκπαίδευση, την εργασία και τις κεφαλαιαγορές, και ιδίως στις παγκόσμιες κρίσεις και συγκρούσεις. Υπό τις παρούσες συνθήκες, δεν υπάρχει περιθώριο για προτάσεις συνήθους πρακτικής — η τρέχουσα κατάσταση κρίσης και η αλλαγή των περιστάσεων πρέπει να συνυπολογίζονται κατά την υποβολή προτάσεων για νομοθετικές πράξεις.

4.7.5.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι θα πρέπει να προκριθεί η «ανοικτή στρατηγική αυτονομία», ιδίως σε βασικούς τομείς. Αυτό θα συμβάλει στην οικοδόμηση της ανθεκτικότητας μέσω της διαφάνειας, στην κατάρτιση ενός φιλόδοξου θεματολογίου για το εμπόριο, στην ανάπτυξη της συνεργασίας με ομοϊδεάτες εταίρους, στην προώθηση της διαφοροποίησης και στην αποφυγή του προστατευτισμού.

4.7.6.

Τέλος, η ΕΟΚΕ διαπιστώνει με απογοήτευση ότι την παραμονή της 30ής επετείου της ευρωπαϊκής ενιαίας αγοράς, η εσωτερική αγορά παραμένει ημιτελής.

---

(1)  COM(2020) 825 final (ΕΕ C 286 της 16.7.2021, σ. 70).

(2)  COM(2020) 842 final (ΕΕ C 286 της 16.7.2021, σ. 64).

(3)  https://www.rand.org/blog/2017/11/why-the-eu-single-market-has-still-not-reached-its.html

(4)  https://www.rand.org/blog/2017/11/why-the-eu-single-market-has-still-not-reached-its.html

(5)  https://www.rand.org/blog/2017/11/why-the-eu-single-market-has-still-not-reached-its.html

(6)  Οδηγία (ΕΕ) 2015/1535 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 9ης Σεπτεμβρίου 2015, για την καθιέρωση μιας διαδικασίας πληροφόρησης στον τομέα των τεχνικών προδιαγραφών και των κανόνων σχετικά με τις υπηρεσίες της κοινωνίας των πληροφοριών (ΕΕ L 241 της 17.9.2015, σ. 1).

(7)  2016/0398(COD) https://eur-lex.europa.eu/procedure/EL/2016_398

(8)  Study on the proportionality assessment by the Member States when adopting the retail establishment related requirements pursuant to Directive 2006/123/EC [Μελέτη αξιολόγησης της αναλογικότητας από τα κράτη μέλη κατά τη θέσπιση των απαιτήσεων που αφορούν τα καταστήματα λιανικής πώλησης σύμφωνα με την οδηγία 2006/123/ΕΚ].

(9)  https://www.rand.org/blog/2017/11/why-the-eu-single-market-has-still-not-reached-its.html

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ψηφιακή φορολόγηση»

(διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της Τσεχικής Προεδρίας)

(2022/C 443/08)

Εισηγητής:	ο κ. Benjamin RIZZO
Συνεισηγητής:	ο κ. Petru Sorin DANDEA

Αίτηση γνωμοδότησης	26.1.2022, επιστολή του κ. Mikuláš BEK, υπουργού Ευρωπαϊκών Υποθέσεων
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και Νομισματική Ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	1.7.2022
Υιοθετήθηκε από την oλομέλεια	13.7.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	571
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	200/0/1

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ανάπτυξη κατάλληλων αρχών και κανόνων για τη φορολόγηση της ψηφιακής οικονομίας έχει καταστεί θεμελιώδες καθήκον τόσο για την Ευρωπαϊκή Ένωση (εφεξής: ΕΕ) όσο και για άλλες διεθνείς ρυθμιστικές αρχές που επιδιώκουν τον εκσυγχρονισμό των δημοσιονομικών πολιτικών και την προσαρμογή τους στις τρέχουσες και μελλοντικές ανάγκες.

1.2.

Η Ευρωπαίκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) προτείνει, μόλις επιτευχθεί διεθνής συμφωνία σχετικά με τον πυλώνα 1 του χωρίς αποκλεισμούς πλαισίου του ΟΟΣΑ και της Ομάδας των 20 (G20) αναφορικά με την ανακατανομή των δικαιωμάτων φορολόγησης, οι οικείοι κανόνες να εφαρμοστούν ταχέως στην ΕΕ σε συντονισμό και με ταυτόχρονη ανάληψη πρωτοβουλιών από άλλους σημαντικούς εμπορικούς εταίρους.

1.3.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η ΕΕ μπορεί να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο όσον αφορά τη φορολόγηση της ψηφιακής οικονομίας. Ωστόσο, μια τέτοια λειτουργία θα πρέπει να επιτελεστεί βάσει μιας διεθνούς συμφωνίας που θα επιτευχθεί σε επίπεδο ΟΟΣΑ — G20, όπως συνέβη ήδη στον πυλώνα 2 αναφορικά με τον μηχανισμό κατά της διάβρωσης της φορολογικής βάσης.

1.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι είναι σημαντικό να εφαρμοστεί τόσο ο πυλώνας 1 όσο και ο πυλώνας 2 εντός της ΕΕ το συντομότερο δυνατό, με την επίτευξη υψηλού βαθμού συνέπειας με τη διεθνή συμφωνία η οποία θα αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης στο πλαίσιο ΟΟΣΑ — G20. Ο πυλώνας 1 και ο πυλώνας 2 πρέπει να αντιμετωπίζονται ως μια ολοκληρωμένη και συνεκτική δέσμη κανονιστικών ρυθμίσεων.

1.5.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι μια ευρωπαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία σχετικά με τη φορολόγηση της ψηφιακής οικονομίας θα μπορούσε να ωφελήσει σημαντικά την εσωτερική αγορά, και θα δημιουργούσε αναμφίβολα ένα πιο αποτελεσματικό πλαίσιο σε σύγκριση με την ύπαρξη χωριστών εθνικών πρωτοβουλιών. Η θέσπιση ασυντόνιστων και χωριστών κανόνων από τα κράτη μέλη θα αυξήσει τον κατακερματισμό σε ολόκληρη την ΕΕ, δημιουργώντας φορολογική αβεβαιότητα και παρεμποδίζοντας την ανταγωνιστικότητα.

1.6.

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει τη σύναψη διεθνούς συμφωνίας για τον πυλώνα 1 με στόχο τη διαμόρφωση αποτελεσματικού φορολογικού συστήματος, το οποίο θα σέβεται τις αρχές της ουδετερότητας και της ίσης μεταχείρισης και επίσης θα μπορεί, αφενός, να διατηρεί το δυναμικό καινοτομίας που διαθέτει η ψηφιακή οικονομία και, αφετέρου, να διασφαλίζει ότι οι επιχειρήσεις υψηλής ψηφιοποίησης προσφέρουν το μερίδιο που τους αναλογεί στους εθνικούς προϋπολογισμούς.

1.7.

Η ΕΟΚΕ ζητεί τη σύναψη διεθνούς συμφωνίας για τον πυλώνα 1 η οποία θα αποφεύγει, στο μέτρο του δυνατού, τη δημιουργία υπερβολικά περίπλοκων κανόνων και θα έχει ως στόχο την επίτευξη διαφάνειας, προβλεψιμότητας και διοικητικής απλούστευσης, διατηρώντας χαμηλά το κόστος συμμόρφωσης. Ένα υπερβολικά περίπλοκο σύστημα θα μπορούσε πράγματι να δημιουργήσει ευκαιρίες παράκαμψης των πρόσφατα συμφωνηθέντων κανόνων, μειώνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την αποτελεσματικότητά τους.

1.8.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι μια κατάλληλα σχεδιασμένη διεθνής φορολογική νομοθεσία για τις ψηφιακές επιχειρήσεις είναι καθοριστικής σημασίας για την πρόληψη των μεθοδεύσεων φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής καθώς και για τη διαμόρφωση ενός δίκαιου, σταθερού και προοδευτικού φορολογικού συστήματος. Η εξασφάλιση ίσων όρων ανταγωνισμού στον τομέα της φορολόγησης των εταιρικών κερδών είναι καίριας σημασίας, διότι τα τελευταία χρόνια έχει καταστεί σαφές ότι κάποιες εταιρείες έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν συγκεκριμένους φορολογικούς κανόνες σε ορισμένα κράτη μέλη, μειώνοντας σημαντικά τον πραγματικό φορολογικό συντελεστή τους.

1.9.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το κατάλληλο ρυθμιστικό πλαίσιο για τη φορολόγηση της ψηφιακής οικονομίας θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη σημαντική εξάρτηση που έχει δημιουργηθεί από τα άυλα στοιχεία ενεργητικού εξαιτίας της ψηφιοποίησης. Μέσω των εν λόγω στοιχείων ενεργητικού οι εταιρείες μπορούν όλο και περισσότερο να αναπτύσσουν συναφείς επιχειρηματικές δραστηριότητες σε διάφορες δικαιοδοσίες χωρίς φυσική παρουσία.

1.10.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι, συχνά, οι ψηφιακές επιχειρήσεις εκμεταλλεύονται τα δεδομένα των χρηστών με στόχο να παράγουν αξία. Η εν λόγω μέθοδος παραγωγής αξίας δεν προβλέπεται από τα υφιστάμενα φορολογικά συστήματα, με αποτέλεσμα να προκαλείται αναντιστοιχία μεταξύ της παραγωγής αξίας και της φορολόγησης. Το συγκεκριμένο ζήτημα θα πρέπει να αντιμετωπιστεί δεόντως στο πλαίσιο του πυλώνα 1.

1.11.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αποφεύγονται οι κίνδυνοι της διπλής φορολόγησης καθώς και της ακούσιας μη φορολόγησης σε όλες τις δικαιοδοσίες, με την ελαχιστοποίηση του κόστους συμμόρφωσης των ευρωπαϊκών εταιρειών. Εν προκειμένω, οι διάφορες πρωτοβουλίες που έχουν ήδη αναλάβει τα κράτη μέλη θα πρέπει να εναρμονιστούν μέσω της συμφωνίας για τον πυλώνα 1 και των κανόνων που έχουν ως στόχο τη μεταφορά του, ώστε να αποφευχθεί η δημιουργία αποκλίσεων και κενών.

1.12.

Η ΕΟΚΕ ευελπιστεί πραγματικά ότι θα μπορέσει να επιτευχθεί το συντομότερο δυνατό μια βιώσιμη συμφωνία για τον πυλώνα 1, τόσο σε διεθνές επίπεδο όσο και σε επίπεδο ΕΕ, και εκφράζει τη λύπη της για τους περιορισμούς που εξακολουθούν να εμποδίζουν την οριστικοποίηση μιας τόσο θεμελιώδους συμφωνίας.

2.   Βασικό πλαίσιο

2.1.

Οι ισχύοντες διεθνείς κανόνες για τη φορολόγηση των εταιρειών βασίζονται σε αρχές που αναπτύχθηκαν στις αρχές του 20ού αιώνα και προσαρμόστηκαν εν μέρει με την πάροδο του χρόνου. Με βάση τα σημερινά δεδομένα, δεν θεωρούνται πλέον κατάλληλοι για τον σκοπό που προορίζονται και δεν συμβαδίζουν με την παγκοσμιοποιημένη και ψηφιοποιημένη οικονομία. Αυτό σημαίνει ότι τα φορολογικά έσοδα δεν κατανέμονται με δίκαιο τρόπο στις χώρες και ότι εξακολουθούν να επιτρέπονται επιβλαβείς φορολογικές πρακτικές, εις βάρος της δημόσιας οικονομίας και του θεμιτού ανταγωνισμού.

2.2.

Ως εκ τούτου, η ανάπτυξη κατάλληλων αρχών και κανόνων για τη φορολόγηση της ψηφιακής οικονομίας έχει καταστεί θεμελιώδες καθήκον τόσο για την ΕΕ όσο και για άλλες ρυθμιστικές αρχές ανά τον κόσμο, προκειμένου να εκσυγχρονίσουν τις δημοσιονομικές πολιτικές και να τις προσαρμόσουν στις τρέχουσες και μελλοντικές ανάγκες.

2.3.

Το πλαίσιο χωρίς αποκλεισμούς του ΟΟΣΑ και της G20 για τη Διάβρωση της βάσης και τη μετατόπιση των κερδών (BEPS) βασίζεται σε δύο πυλώνες με σκοπό την εξεύρεση απαντήσεων στα φορολογικά ζητήματα που προκύπτουν σε μια ολοένα και πιο ψηφιοποιημένη και παγκοσμιοποιημένη οικονομία.

2.4.

Με τον πυλώνα 1 θα επιδιωχθεί η δικαιότερη κατανομή των κερδών και των φορολογικών δικαιωμάτων μεταξύ των χωρών που διαθέτουν τις μεγαλύτερες πολυεθνικές επιχειρήσεις, ιδίως δε τις ψηφιακές. Βάσει του πυλώνα 1 οι πολυεθνικές επιχειρήσεις θα υποχρεούνται να καταβάλλουν ορισμένους από τους φόρους εισοδήματός τους ανάλογα με τον τόπο στον οποίο βρίσκονται οι καταναλωτές και οι πελάτες τους. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, θα συνδέονται τα κέρδη με τον τόπο όπου βρίσκονται οι αντίστοιχοι πελάτες και καταναλωτές.

2.5.

Η συμφωνία για ανακατανομή των κερδών στο πλαίσιο του πυλώνα 1 περιλαμβάνει την κατάργηση και την αναστολή του φόρου ψηφιακών υπηρεσιών και άλλων σχετικών, παρόμοιων μέτρων, θέτοντας τέλος στις εμπορικές εντάσεις που προκύπτουν από την αστάθεια του διεθνούς φορολογικού συστήματος.

2.6.

Ο πυλώνας 2 στοχεύει να διασφαλίσει ότι οι μεγάλες πολυεθνικές επιχειρήσεις, και δη οι ψηφιοποιημένες, θα φορολογούνται με έναν ελάχιστο πραγματικό συντελεστή ύψους 15 %, δημιουργώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο ένα ρυθμιστικό πλαίσιο που θα είναι σε θέση να αποθαρρύνει τη μετατόπιση κερδών και να αποτρέπει τον επιζήμιο φορολογικό ανταγωνισμό μεταξύ δικαιοδοσιών. Ως εκ τούτου, ο περιορισμός του ανταγωνισμού επί της φορολογίας εισοδήματος εταιρειών θα μπορούσε ουσιαστικά να απαλειφθεί χάρη στην καθιέρωση ενός παγκόσμιου ελάχιστου συντελεστή εταιρικού φόρου που θα χρησιμοποιούν τα κράτη για την προστασία της φορολογικής τους βάσης. Η ΕΟΚΕ προτρέπει όλα τα κράτη μέλη να καταλήξουν γρήγορα σε μια πολιτική συμφωνία σχετικά με τους εν λόγω κανόνες, και εκφράζει τη λύπη της που δεν έχει επιτευχθεί ακόμη τελική συμφωνία.

2.7.

Στο πλαίσιο του φόρουμ του ΟΟΣΑ και της G20 επιτεύχθηκε διεθνής συμφωνία επί τον πυλώνα 2 και του πλαισίου χωρίς αποκλεισμούς για την BEPS. Τα δε θεσμικά όργανα της ΕΕ έχουν μεριμνήσει δεόντως για τη μεταφορά τους στην οικεία νομοθεσία μέσω πρότασης οδηγίας, η οποία βρίσκεται επί του παρόντος υπό συζήτηση στο Συμβούλιο (1).

2.8.

Στους κόλπους του ΟΟΣΑ και της G20 συνεχίζει να οικοδομείται διεθνής συναίνεση ως προς αυτό, όπως επιβεβαιώθηκε από την πρόσφατη διαβούλευση του ΟΟΣΑ σχετικά με τον πυλώνα 1, στο πλαίσιο της οποίας συγκεντρώνονται οι απόψεις του κοινού σχετικά με τα σχέδια κανόνων, μολονότι οι εν λόγω κανόνες «δεν αντικατοπτρίζουν την επίτευξη συναίνεσης όσον αφορά την ουσία του εγγράφου» (2).

2.9.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε νομοθετική πρόταση για τη φορολόγηση της ψηφιακής οικονομίας ήδη από το 2018, η οποία δεν έχει προωθηθεί κυρίως λόγω της έλλειψης ευρέως αποδεκτής διεθνούς συναίνεσης σχετικά με τους κανόνες που πρέπει να εφαρμοστούν στο πλαίσιο του πυλώνα 1.

2.10.

Στο μεταξύ, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ ενέκριναν την Πράξη για τις ψηφιακές αγορές, που αποσκοπεί στη ρύθμιση της ανταγωνιστικής δομής των ψηφιακών αγορών. Ως προς αυτό, η ΕΕ έχει υιοθετήσει μια πρωτότυπη και συνολική ρυθμιστική προσέγγιση, η οποία διαφέρει από αυτές που υιοθετούν άλλοι μεγάλοι εμπορικοί συνασπισμοί, όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα και άλλες αναδυόμενες χώρες.

2.11.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, ακολουθώντας το παράδειγμα της πράξης για τις ψηφιακές αγορές, η ΕΕ μπορεί να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο μεταξύ άλλων και στη φορολόγηση της ψηφιακής οικονομίας. Ωστόσο, ένας τέτοιος ρόλος θα πρέπει να επιτελεστεί στο πλαίσιο μιας διεθνούς συμφωνίας που θα επιτευχθεί σε επίπεδο ΟΟΣΑ — G20, όπως συνέβη ήδη για τον πυλώνα 2.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ακράδαντα ότι, στο πλαίσιο της ψηφιοποίησης της οικονομίας, οποιαδήποτε αλλαγή στους κανόνες σχετικά με την κατανομή των φορολογικών δικαιωμάτων επί των κερδών μεταξύ των χωρών πρέπει να συντονίζεται σε παγκόσμιο επίπεδο, προκειμένου να αξιοποιηθούν καλύτερα τα οφέλη της παγκοσμιοποίησης, με κατάλληλη και αποτελεσματική παγκόσμια διακυβέρνηση και κανόνες. Οι συγκεκριμένες λύσεις που διαμορφώθηκαν πρέπει, επομένως, να είναι το επακόλουθο μιας ευρείας διεθνούς συμφωνίας που περιλαμβάνει όσο το δυνατόν περισσότερες φορολογικές δικαιοδοσίες. Επιπλέον, θα πρέπει να ληφθούν δεόντως υπόψη οι διαφορετικές επιπτώσεις και συνέπειες που έχουν οι νέοι κανόνες, αφενός, στα μικρά κράτη μέλη και, αφετέρου, στα μεγαλύτερα κράτη μέλη.

3.2.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τη σημαντική εξέλιξη της οικονομίας που επέφερε η ψηφιοποίηση και τις θετικές επιπτώσεις αυτής στην κοινωνία μας, καθώς και για τις σημαντικές δυνατότητες της ψηφιοποίησης όσον αφορά την ενδυνάμωση των φορολογικών διοικήσεων, οι οποίες αποτελούν εργαλείο για την παροχή καλύτερων υπηρεσιών στους εθνικούς προϋπολογισμούς και στους πολίτες. Η ΕΕ θα κληθεί να βοηθήσει και να συντονίσει τις φορολογικές αρχές των κρατών μελών ώστε να αντιμετωπίσουν το νέο καθεστώς και το ταχέως μεταβαλλόμενο οικονομικό πλαίσιο.

3.3.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με το πόρισμα του ΟΟΣΑ και της G20 με θέμα τη δράση 1 στο πλαίσιο της τελικής έκθεσης του 2015 για την BEPS, και παρατηρεί ότι η ψηφιακή οικονομία μετατρέπεται ολοένα και περισσότερο στην «καθαυτό οικονομία». Η ψηφιοποίηση πολλών επιχειρήσεων όλα αυτά τα χρόνια είναι εντυπωσιακή και η διαδικασία αυτή επιταχύνθηκε στη διάρκεια των πρόσφατων μέτρων περιορισμού της κυκλοφορίας λόγω της πανδημίας COVID-19. Μια τέτοια τάση συχνά προκαλεί διαχωρισμό μεταξύ των τεράστιων κερδών που αποκομίζουν οι ψηφιακές πλατφόρμες και των τόπων όπου βρίσκονται οι σχετικοί επί πληρωμή χρήστες και καταναλωτές. Στο μέλλον, το φαινόμενο αυτό πρέπει ενδεχομένως να αντιμετωπιστεί και σε επίπεδο υποχρεώσεων κοινωνικής ασφάλισης.

3.4.

Μόλις επιτευχθεί διεθνής συμφωνία σχετικά με τον πυλώνα 1 του πλαισίου χωρίς αποκλεισμούς του ΟΟΣΑ και της G20, επιτυγχάνοντας ισορροπία μεταξύ των πολλών θέσεων που έχουν διατυπωθεί έως τώρα, η ΕΟΚΕ προτείνει ο πυλώνας 1 —όπως και ο πυλώνας 2 προηγουμένως— να εφαρμοστεί εξίσου γρήγορα στην ΕΕ, σε συντονισμό με άλλους σημαντικούς εμπορικούς εταίρους, εδραιώνοντας έτσι την εσωτερική αγορά σύμφωνα με τα άρθρα 113-115 της Συνθήκης.

3.5.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι είναι ζωτικής σημασίας να εφαρμοστεί στην ΕΕ τόσο ο πυλώνας 1 όσο και ο πυλώνας 2, μόλις αυτό είναι εφικτό και με υψηλό βαθμό συνοχής με τη διεθνή συμφωνία η οποία υπόκειται σε διαπραγμάτευση στο πλαίσιο των ΟΟΣΑ — G20. Οι πυλώνες 1 και 2 θα πρέπει να θεωρηθούν μια περιεκτική και αμοιβαία ολοκληρωμένη δέσμη κανονιστικών ρυθμίσεων η οποία πρέπει να εφαρμοστεί γρήγορα σε ολόκληρη την ΕΕ.

3.6.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι μια ευρωπαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία σχετικά με τη φορολόγηση της ψηφιακής οικονομίας θα μπορούσε να ωφελήσει σημαντικά την εσωτερική αγορά, και θα δημιουργούσε αναμφίβολα ένα πιο αποτελεσματικό πλαίσιο σε σύγκριση με την ύπαρξη χωριστών εθνικών πρωτοβουλιών. Η θέσπιση ασυντόνιστων και χωριστών κανόνων από τα κράτη μέλη, με βάση διαφορετικές φορολογικές αρχές και κριτήρια, θα αυξήσει τον κατακερματισμό σε ολόκληρη την ΕΕ, δημιουργώντας φορολογική αβεβαιότητα και παρεμποδίζοντας την ανταγωνιστικότητα. Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την ανάπτυξη ενός μηχανισμού επίλυσης διαφορών ο οποίος θα επιτρέπει στα κράτη μέλη να επιλύουν ζητήματα που ενδέχεται να ανακύψουν.

3.7.

Η διεθνής συμφωνία σχετικά με τον πυλώνα 1 θα πρέπει να έχει ως στόχο τη διαμόρφωση ενός αποτελεσματικού φορολογικού συστήματος το οποίο θα σέβεται τις αρχές της ουδετερότητας και της ίσης μεταχείρισης και θα είναι σε θέση: i) αφενός, να διατηρεί το δυναμικό καινοτομίας που διαθέτει η ψηφιακή οικονομία και, αφετέρου, ii) να διασφαλίζει ότι οι επιχειρήσεις υψηλής ψηφιοποίησης προσφέρουν το μερίδιο που τους αναλογεί στους εθνικούς προϋπολογισμούς και στην κοινωνία.

3.8.

Η ΕΟΚΕ ζητεί τη σύναψη διεθνούς συμφωνίας για τον πυλώνα 1 η οποία θα αποφεύγει, στο μέτρο του δυνατού, τη δημιουργία υπερβολικά περίπλοκων κανόνων και θα έχει ως στόχο την επίτευξη διαφάνειας, προβλεψιμότητας και διοικητικής απλούστευσης, διατηρώντας χαμηλά το κόστος συμμόρφωσης. Ένα υπερβολικά περίπλοκο σύστημα θα μπορούσε πράγματι να δημιουργήσει ευκαιρίες παράκαμψης των πρόσφατα συμφωνηθέντων κανόνων, μειώνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την αποτελεσματικότητά τους.

3.9.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι μια κατάλληλα σχεδιασμένη διεθνής φορολογική νομοθεσία για τις ψηφιακές επιχειρήσεις λειτουργεί αποτελεσματικά όσον αφορά την πρόληψη των πρακτικών φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής, καθώς και τη διαμόρφωση ενός δίκαιου, προοδευτικού, σταθερού και αποτελεσματικού φορολογικού συστήματος.

3.10.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι ο πυλώνας 2 αποτελείται, με τη σειρά του, από δύο κανόνες που προορίζονται να θεσπιστούν στις εθνικές εγχώριες φορολογικές νομοθεσίες, και συγκεκριμένα: A. ένα σύστημα δύο αλληλένδετων κανόνων (παγκόσμιοι κανόνες κατά της διάβρωσης της φορολογικής βάσης) που αποτελούνται από: i) έναν κανόνα συμπερίληψης εισοδήματος (κανόνας IIR), με τον οποίο επιβάλλεται συμπληρωματικός φόρος σε μητρική οντότητα για το εισόδημα συνιστώσας οντότητας υπαγόμενης σε χαμηλή φορολόγηση· ii) έναν κανόνα για τις πληρωμές που υπόκεινται σε μειωμένη φορολόγηση (κανόνας UTPR), με τον οποίο δεν γίνονται δεκτές φορολογικές εκπτώσεις ή απαιτείται ισοδύναμη προσαρμογή στον βαθμό που το υποφορολογημένο εισόδημα της συνιστώσας οντότητας δεν υπόκειται σε φόρο βάσει του κανόνα IIR· B. έναν κανόνα βάσει σύμβασης [κανόνας για την υπαγωγή στο φόρο (κανόνας STTR)] που επιτρέπει στις δικαιοδοσίες της πηγής του εισοδήματος να επιβάλλουν περιορισμένη φορολογία στην πηγή σε ορισμένες πληρωμές συνδεδεμένων μερών που υπόκεινται σε φόρο χαμηλότερο του ελάχιστου συντελεστή.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί πολύ σημαντική την ύπαρξη ίσων όρων ανταγωνισμού στον τομέα της φορολόγησης των εταιρικών κερδών. Τα τελευταία χρόνια έχει καταστεί σαφές ότι κάποιες εταιρείες έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν συγκεκριμένους φορολογικούς κανόνες σε ορισμένα κράτη μέλη, μειώνοντας τον πραγματικό φορολογικό συντελεστή τους. Η έλλειψη διαφάνειας συνέβαλε σε αυτή την εξέλιξη και πολλές ευαίσθητες υποθέσεις αφορούν πολυεθνικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα των ψηφιακών υπηρεσιών.

4.2.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το κατάλληλο ρυθμιστικό πλαίσιο για τη φορολόγηση της ψηφιακής οικονομίας θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη σημαντική εξάρτηση που έχει δημιουργηθεί από τα άυλα στοιχεία ενεργητικού εξαιτίας της ψηφιοποίησης. Μέσω των εν λόγω στοιχείων ενεργητικού οι εταιρείες μπορούν όλο και περισσότερο να αναπτύσσουν σημαντικές επιχειρηματικές δραστηριότητες σε διάφορες δικαιοδοσίες χωρίς φυσική παρουσία. Οι ισχύοντες διεθνείς φορολογικοί κανόνες και αρχές θα πρέπει να προσαρμοστούν σε αυτό το νέο οικονομικό πλαίσιο.

4.3.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι ψηφιακές επιχειρήσεις εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα άυλα στοιχεία ενεργητικού για τη δημιουργία περιεχομένου, προβαίνοντας ιδίως στη χρήση και την εκμετάλλευση των δεδομένων των χρηστών προκειμένου να παράξουν αξία. Η συγκεκριμένη μέθοδος παραγωγής αξίας δεν προβλέπεται από τα υφιστάμενα φορολογικά συστήματα, με αποτέλεσμα να προκαλείται αναντιστοιχία μεταξύ της παραγωγής αξίας και της φορολόγησης. Το συγκεκριμένο ζήτημα θα πρέπει να αντιμετωπιστεί δεόντως στο πλαίσιο του πυλώνα 1.

4.4.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι είναι εξαιρετικά σημαντικό να αποφεύγονται οι κίνδυνοι της διπλής φορολόγησης καθώς και της ακούσιας μη φορολόγησης σε όλες τις δικαιοδοσίες, με την ελαχιστοποίηση του κόστους συμμόρφωσης των ευρωπαϊκών εταιρειών. Εν προκειμένω, οι διάφορες πρωτοβουλίες που έχουν ήδη αναλάβει τα κράτη μέλη θα πρέπει να εναρμονιστούν μέσω της συμφωνίας για τον πυλώνα 1 και των κανόνων που έχουν ως στόχο τη μεταφορά του, καθώς οι εν λόγω διαφορές θα μπορούσαν να δημιουργήσουν αποκλίσεις και κενά.

4.5.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι ένας από τους βασικούς παράγοντες που διατηρούν και παρακινούν τη σύνθετη προσπάθεια επίτευξης παγκόσμιας συναίνεσης σχετικά με την πρόταση του πυλώνα 1 του ΟΟΣΑ είναι η αύξηση των μονόπλευρων ψηφιακών φόρων και η συνδεδεμένη δυνατότητα πολλαπλών δικαιοδοσιών να διεκδικούν φορολογικά δικαιώματα με ποικίλους και συχνά επικαλυπτόμενους τρόπους επί των ίδιων κερδών.

4.6.

Ως εκ τούτου, ο πυλώνας 1 θα πρέπει να εγγυάται την κατάργηση των εθνικών φόρων επί των ψηφιακών υπηρεσιών και άλλων παρόμοιων μέτρων που επιβάλλονται στις εταιρείες. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για να εξασφαλιστεί η συναίνεση πολλών μεγάλων δικαιοδοσιών επί του πυλώνα 1 και να αποφευχθούν οι νέοι κανόνες που θα μπορούσαν, στο μέλλον, να αμφισβητηθούν και να θεωρηθούν ότι «εισάγουν διακρίσεις» με βάση τους κανόνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, με απρόβλεπτες συνέπειες σε επίπεδο διεθνούς εμπορίου.

4.7.

Η ΕΟΚΕ ευελπιστεί πραγματικά ότι θα μπορέσει να επιτευχθεί το συντομότερο δυνατό μια βιώσιμη διεθνής συμφωνία για τον πυλώνα 1 και εκφράζει τη λύπη της για τους διαρκείς περιορισμούς που εμποδίζουν την οριστικοποίηση αυτής της συμφωνίας.

4.8.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, μόλις εφαρμοστεί ο πυλώνας 1 και ο πυλώνας 2, οι υπηρεσίες που παρέχονται μέσω των πλατφορμών τις οποίες χρησιμοποιούν οι Ευρωπαίοι καταναλωτές θα πρέπει να ενσωματωθούν πλήρως στο σύστημα ΦΠΑ, ως ουσιαστικό στοιχείο για την αντιμετώπιση των φορολογικών ζητημάτων που αφορούν την ψηφιακή οικονομία. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι πελάτες των υπηρεσιών ψηφιακής επικοινωνίας και κοινωνικών δικτύων έχουν πρόσβαση σε αυτές τις υπηρεσίες χωρίς προφανή επιβάρυνση, γεγονός που εγείρει το ερώτημα σχετικά με το πώς θα μπορούσε εύλογα να εφαρμοστεί ο ΦΠΑ. Τα έσοδα από τον ΦΠΑ αποτελούν ίδιο πόρο στον προϋπολογισμό της ΕΕ και η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι είναι σημαντικό να συμπεριληφθούν στη φορολογική βάση και οι ψηφιακές υπηρεσίες.

4.9.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι είναι απαραίτητο να επιδιωχθεί μια εύλογη ισορροπία όσον αφορά την ανακατανομή των φόρων επί των εταιρικών κερδών μεταξύ των καθαρά εξαγωγικών και των καθαρά εισαγωγικών χωρών, καθώς και μεταξύ των χωρών παραγωγών και καταναλωτών, ώστε να μην διακυβεύεται η δυνατότητα των χωρών να εκπληρώνουν, μεταξύ άλλων, τους κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς τους στόχους.

4.10.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η ψηφιοποίηση δεν δημιουργεί μόνο προκλήσεις αλλά και ευκαιρίες για τις φορολογικές αρχές. Μεγάλοι όγκοι δεδομένων τρίτων που διατίθενται στις φορολογικές αρχές επιτρέπουν την αυτοματοποίηση περισσότερων δηλώσεων, εξοικονομώντας χρόνο και χρήμα και στις δύο πλευρές. Η συλλογή δεδομένων μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση των περιπτώσεων πλημμελών δηλώσεων, φοροδιαφυγής ή απάτης. Οι λύσεις λογισμικού που χρησιμοποιούνται από πολλές φορολογικές αρχές για την καταγραφή των στοιχείων μιας πώλησης κατά τη στιγμή της συναλλαγής —και τα οποία μπορούν να υποβάλλονται απευθείας στις φορολογικές αρχές— έχουν ήδη αυξήσει σημαντικά τα έσοδα ορισμένων χωρών από τον ΦΠΑ.

4.11.

Τέλος, για περισσότερες και λεπτομερέστερες πληροφορίες όσον αφορά συγκεκριμένα θέματα, η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στη γνωμοδότησή της με θέμα «Δέσμη νομοθετικών μέτρων για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες» (3), καθώς και στις δύο γνωμοδοτήσεις της σχετικά με την καταπολέμηση της φοροαποφυγής με θέμα «Φορολογία των επιχειρήσεων για τον 21ο αιώνα» (4) και «Καταπολέμηση της χρήσης εικονικών οντοτήτων» (5).

---

(1)  Βλ. γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Ελάχιστη πραγματική φορολόγηση των επιχειρήσεων» (ΕΕ C 290 της 29.7.2022, σ. 52).

(2)  OECD Consultation on the Draft Rules for Nexus and Revenues Sourcing Under Pillar 1 — Amount Α (Διαβούλευση του ΟΟΣΑ σχετικά με τα σχέδια πρότυπων κανόνων περί φορολογητέου συνδετικού στοιχείου και προέλευσης εσόδων στο πλαίσιο του πυλώνα 1 — Ποσό Α), 4 Φεβρουαρίου 2022.

(3)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Δέσμη νομοθετικών μέτρων για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες» (EE C 152 της 6.4.2022, σ. 89).

(4)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Φορολογία των επιχειρήσεων για τον 21ο αιώνα» (ΕΕ C 275 της 18.7.2022, σ. 40).

(5)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Καταπολέμηση της χρήσης εικονικών οντοτήτων» (ΕΕ C 290 της 29.7.2022, σ. 45).

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ισότητα των Φύλων»

(διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της τσεχικής Προεδρίας)

(2022/C 443/09)

Εισηγήτρια:

η κ. Milena ANGELOVA

Αίτημα της τσεχικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ	26.1.2022
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	22.6.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	13.7.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	571
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	194/13/13

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) υπογραμμίζει ότι η επιτυχία στην ενίσχυση της ισότητας των φύλων με βιώσιμο τρόπο έγκειται στην καλλιέργεια μιας διά βίου νοοτροπίας ισότητας των φύλων, η οποία διατρέχει ολόκληρη τη ζωή των ανθρώπων και προβλέπει μέτρα προσαρμοσμένα στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες που παρουσιάζονται σε κάθε στάδιο της ζωής. Καθώς είναι θέμα νοοτροπίας, δεν μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω μεμονωμένων πολιτικών και μέτρων, αλλά απαιτεί αναγνώριση, ανάληψη ευθύνης και συνεχή δέσμευση από όλους τους παράγοντες της κοινωνίας.

1.2.

Μια διά βίου νοοτροπία ισότητας των φύλων πρέπει να καλλιεργείται από την πρώιμη παιδική ηλικία, δίνοντας το παράδειγμα στα παιδιά της οικογένειας, και να συνεχίζεται μέσω του νηπιαγωγείου και σε όλες τις σχολικές βαθμίδες. Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη, μέσω της εκπαιδευτικής τους πολιτικής, να ενισχύσουν την ουδέτερη ως προς το φύλο διδασκαλία όσον αφορά τόσο τις γνώσεις όσο και τις κοινωνικές δεξιότητες, καθώς και μαθησιακά πλαίσια απαλλαγμένα από έμφυλα στερεότυπα.

1.3.

Για την περαιτέρω στήριξη της διά βίου νοοτροπίας ισότητας των φύλων, η ισότητα των φύλων πρέπει να προωθείται σε όλες τις οικονομικές και κοινωνιακές δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένων των επιχειρήσεων, των δημόσιων υπηρεσιών και του πολιτικού βίου. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η συστηματική διατήρηση της ισότητας των φύλων σε υψηλό επίπεδο σε διάφορα πλαίσια αποτελεί αναγκαίο μέσο για να σημειωθεί πρόοδος.

1.4.

Η ΕΟΚΕ συνιστά στα κράτη μέλη, με την υποστήριξη της Επιτροπής και της ΕΟΚΕ, σε συνεργασία με κοινωνικούς εταίρους και σχετικές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, να ξεκινήσουν μια ευρεία εκστρατεία ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης για την προαγωγή της διά βίου νοοτροπίας ισότητας των φύλων. Θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στον κεντρικό ρόλο τόσο των παραδοσιακών μέσων όσο και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ως πλατφορμών για τη διαμόρφωση αντιλήψεων.

1.5.

Η εκστρατεία θα πρέπει να επιστήσει την προσοχή των υπεύθυνων λήψης αποφάσεων στην κατάσταση και την πρόοδο της ισότητας των φύλων στα οικεία κράτη μέλη και να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να εμπνευστούν το ένα από το άλλο και να μοιραστούν ορθές πρακτικές. Οι πολιτικοί παράγοντες, οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων και οι δημόσιοι οργανισμοί θα πρέπει επίσης να αποτελέσουν παράδειγμα προς μίμηση όσον αφορά την ενίσχυση της ισότητας των φύλων στις δικές τους δραστηριότητες.

1.6.

Η ισότητα των φύλων όσον αφορά τη συμμετοχή στη λήψη πολιτικών αποφάσεων σε εθνικό, περιφερειακό και δημοτικό επίπεδο είναι ζωτικής σημασίας, δεδομένου του αξιοσημείωτου αντικτύπου των πολιτικών αποφάσεων στις ζωές των πολιτών. Προκειμένου να αυξηθεί το ποσοστό των γυναικών πολιτικών σε όλα τα επίπεδα πρέπει να ενισχυθεί η ευαισθητοποίηση των ψηφοφόρων, καθώς και των κομμάτων που ορίζουν τους υποψηφίους και να προωθηθεί μια νοοτροπία που ενθαρρύνει και επιτρέπει στις γυναίκες να συμμετέχουν ενεργά στην πολιτική ζωή.

1.7.

Δεδομένου ότι η βελτίωση της ισότητας των φύλων απαιτεί την εισαγωγή μέτρων σε πολλούς τομείς πολιτικής, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την έκκλησή της προς τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής σε όλα τα επίπεδα να ακολουθήσουν την αρχή της ενσωμάτωσης της διάστασης του φύλου και να συμπεριλάβουν την πτυχή της ισότητας των φύλων σε όλες τις αποφάσεις, συμπεριλαμβανομένων των σχετικών με τον προϋπολογισμό, τις επενδύσεις και τη χρηματοδότηση, καθώς και τις δημόσιες συμβάσεις.

1.8.

Λαμβάνοντας υπόψη τις προκλήσεις που τίθενται από τη γήρανση του πληθυσμού και την ανάγκη εξασφάλισης εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού, η συμπεριληπτικότητα των αγορών εργασίας αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη σημασία. Η άρση τυχόν εμποδίων και η παροχή κινήτρων για τη συνολική συμμετοχή των γυναικών στις αγορές εργασίας, ανεξαρτήτως επαγγέλματος, καθηκόντων ή ηλικίας, είναι επομένως ζωτικής σημασίας. Για παράδειγμα, οι ευέλικτες εργασιακές ρυθμίσεις, οι γονικές άδειες και η φορολογία και διάφορα άλλα κίνητρα συντελούν στην ενίσχυση της ισότητας των φύλων. Επιπλέον των νομοθετικών πλαισίων, οι πρακτικές ρυθμίσεις θα πρέπει να καθοριστούν με τη χρήση των δυνατοτήτων συλλογικών διαπραγματεύσεων μεταξύ των κοινωνικών εταίρων.

1.9.

Καθώς η ανάκαμψη μετά την πανδημία πρέπει να πραγματοποιηθεί σύμφωνα με την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, οι ικανότητες στους τομείς των θετικών επιστημών, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών (STEM) καθίστανται όλο και πιο απαραίτητες. Από την άποψη της ισότητας των φύλων και της αποτροπής του διαχωρισμού, είναι σημαντικό να προσελκυσθούν περισσότερα κορίτσια να ακολουθήσουν σπουδές στους τομείς των θετικών επιστημών, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών (STEM), και παράλληλα να προσελκυσθούν περισσότερα αγόρια να σπουδάσουν και να θέσουν υποψηφιότητα για επαγγέλματα φροντίδας και εκπαίδευσης. Οι πτυχές αυτές θα πρέπει να ενσωματωθούν στον επαγγελματικό προσανατολισμό και στα μέτρα διατήρησης του προσωπικού.

1.10.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ζωτικής σημασίας την προαγωγή των γυναικών σε ηγετικές θέσεις σε επιχειρήσεις, σε δημόσιους οργανισμούς και στις οργανώσεις των κοινωνικών εταίρων. Καλεί τα κράτη μέλη, τις επιχειρηματικές οργανώσεις και τους κοινωνικούς εταίρους να δρομολογήσουν προγράμματα κατάρτισης και καθοδήγησης που απευθύνονται σε γυναίκες ηγέτες και υποψήφιες για διευθυντικές θέσεις σε δημόσιους οργανισμούς ή για θέσεις σε διοικητικά συμβούλια και θέσεις ανώτατων διευθυντικών στελεχών σε επιχειρήσεις, συνδικαλιστικές οργανώσεις και ιδιωτικούς οργανισμούς. Εκφράζει επίσης την ικανοποίησή της για την πολιτική συμφωνία που επιτεύχθηκε πρόσφατα μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την οδηγία για τη βελτίωση της ισόρροπης εκπροσώπησης των φύλων σε θέσεις μη εκτελεστικών διοικητικών στελεχών εισηγμένων εταιρειών και καλεί τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να προχωρήσουν ταχέως στην εφαρμογή της με άμεσο και αποτελεσματικό τρόπο.

1.11.

Πρέπει επίσης να αρθούν τυχόν εμπόδια στη γυναικεία επιχειρηματικότητα. Δεδομένου ότι η πρόσβαση στη χρηματοδότηση αποτελεί προϋπόθεση για την επιχειρηματικότητα, πρέπει να διασφαλιστεί η ισότιμη πρόσβαση των γυναικών τόσο στην ιδιωτική όσο και στη δημόσια χρηματοδότηση. Η ΕΟΚΕ καλεί επίσης τα κράτη μέλη να κατευθύνουν τις κατάλληλες δημόσιες επενδύσεις σε προγράμματα που ενισχύουν την ισότητα των φύλων, μεταξύ άλλων στις ψηφιακές υποδομές και στις υποδομές φροντίδας.

1.12.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να δοθεί η δέουσα προσοχή στην ισότητα των φύλων κατά την αντιμετώπιση του ζητήματος των Ουκρανών προσφύγων. Αυτό ισχύει για τη στήριξη της πρόσβασης των παιδιών σε υπηρεσίες φροντίδας και στη σχολική εκπαίδευση, την ενσωμάτωση των γυναικών στις αγορές εργασίας μέσω της ποιοτικής απασχόλησης και την πρόσβαση σε υπηρεσίες σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας.

2.   Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Η παρούσα γνωμοδότηση αποτελεί απάντηση στο αίτημα της τσεχικής Προεδρίας να εξετασθεί η πρόοδος στον τομέα της ισότητας των φύλων, καθώς και τα εργαλεία και τα μέτρα για την ενίσχυσή της από διάφορες οπτικές γωνίες, όπως η μετα-πανδημική ανάκαμψη και απασχόληση, η ενδυνάμωση των νέων, η εκπαίδευση και οι δεξιότητες, η επιχειρηματικότητα και η εταιρική ηγεσία, η ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής, καθώς και το ζήτημα της μετανάστευσης και των προσφύγων, μεταξύ άλλων λόγω του πολέμου στην Ουκρανία. Τα ζητήματα αυτά έχουν ήδη εξεταστεί σε υφιστάμενες γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ, ενώ πολλές άλλες πτυχές της ισότητας των φύλων εξετάζονται επίσης σε άλλες γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ (1), καλύπτοντας θέματα που αφορούν π.χ. τις συνθήκες εργασίας και τις αμοιβές, τις υποδομές φροντίδας, τη φτώχεια και την ενεργειακή φτώχεια και την έμφυλη βία.

2.2.

Οι ενδημικές διακρίσεις, συμπεριλαμβανομένων των διακρίσεων λόγω φύλου, αποτελούν σημαντική αιτία για να μένουν πίσω οι άνθρωποι. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η ισότητα των φύλων είναι ριζωμένη στις αξίες της ΕΕ (2) και ότι η εξάλειψη των ανισοτήτων και η προώθηση της ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών απαιτούν μια ολιστική και οριζόντια προσέγγιση. Η επιτυχία στην ενίσχυση της ισότητας των φύλων με βιώσιμο τρόπο έγκειται στην καλλιέργεια μιας διά βίου νοοτροπίας ισότητας των φύλων, η οποία διατρέχει ολόκληρη τη ζωή και προβλέπει μέτρα προσαρμοσμένα στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις ανάγκες που παρουσιάζονται σε κάθε στάδιο της ζωής.

2.3.

Μια διά βίου νοοτροπία ισότητας των φύλων πρέπει να καλλιεργείται από την πρώιμη παιδική ηλικία, δίνοντας το παράδειγμα στα παιδιά της οικογένειας, διασφαλίζοντας τα ίσα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις κάθε μέλους της οικογένειας, παρουσιάζοντας ως κανόνα την ανεκτική συμπεριφορά και διαφυλάσσοντας τον ιδιωτικό χώρο και χρόνο κάθε ατόμου. Θα πρέπει να αποφεύγεται κάθε προκατάληψη σχετικά με τον καταμερισμό των δραστηριοτήτων, των καθηκόντων και των εργασιών στην οικογένεια σε «γυναικείες» και «ανδρικές», καθώς και η επίδειξη και η διδασκαλία οποιουδήποτε άλλου είδους άνισης συμπεριφοράς. Θα πρέπει να γίνεται με βάση την εμπειρική μάθηση και να ξεκινά από νωρίς, όπως η ανάληψη φροντίδας μωρών και βρεφών σε ισότιμη βάση και εκ περιτροπής από αμφότερους τους γονείς — με υποστηρικτικό τρόπο, ώστε να μπορούν και οι δύο να διατηρούν τα αντίστοιχα δικαιώματά τους για ιδιωτικότητα και ανάπαυση. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να καταβάλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για να στηρίξουν αμφότερους τους γονείς, ώστε αυτοί να είναι σε θέση να συνδυάζουν την ιδιωτική με την επαγγελματική τους ζωή, καθώς και να παρέχουν στις οικογένειες τις κατάλληλες επιλογές. Η αποτελεσματική εφαρμογή της οδηγίας για την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής και η διασφάλιση προσβάσιμης και οικονομικά προσιτής προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας είναι υψίστης σημασίας εν προκειμένω.

2.4.

Η ένταξη των παιδιών στην κοινωνία αρχίζει μόλις ξεκινήσουν να πηγαίνουν στον βρεφονηπιακό σταθμό και στη συνέχεια στο νηπιαγωγείο. Ως εκ τούτου, αυτοί οι τύποι εγκαταστάσεων υπηρεσιών φροντίδας πρέπει να αναπτύξουν ισχυρή διδασκαλία και κατάρτιση σε θέματα διά βίου νοοτροπίας ισότητας των φύλων. Το γεγονός και μόνο ότι πολλές από αυτές τις εγκαταστάσεις απασχολούν κυρίως γυναικείο προσωπικό ενισχύει το στερεότυπο ή την πεποίθηση ότι η ανατροφή των παιδιών και η φροντίδα τους είναι γυναικείο καθήκον.

2.5.

Το επόμενο βασικό βήμα είναι η παροχή στους νέους ουδέτερης ως προς το φύλο διδασκαλίας και μαθησιακών πλαισίων απαλλαγμένων από έμφυλα στερεότυπα καθ’ όλη τη διάρκεια των σχολικών ετών. Η σημασία αυτού υποτιμάται σε πολλά κράτη μέλη. Για παράδειγμα, η καλλιέργεια του ενδιαφέροντος των παιδιών για τα γνωστικά αντικείμενα στον τομέα των θετικών επιστημών, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών (STEM) με βάση τον τρόπο απόκρισης του εγκεφάλου τους, και όχι το φύλο τους, έχει θεμελιώδη σημασία προκειμένου να διασφαλιστεί ότι το ταλέντο και το δυναμικό τους διεγείρονται, αναπτύσσονται και αξιοποιούνται πλήρως προς όφελος των μεταγενέστερων σταδίων της ζωής τους. Εκτός από την πτυχή της γνώσης, είναι εξίσου σημαντικό να διασφαλιστεί ότι τα παιδιά και οι νέοι αποκτούν κοινωνικές και άλλες απαραίτητες δεξιότητες και αναπτύσσουν συναισθηματική νοημοσύνη με ουδέτερο ως προς το φύλο τρόπο, χωρίς να επιβάλλονται κατηγοριοποιήσεις ή προκαταλήψεις. Αυτό ισχύει επίσης για την απεξάρτηση από τα έμφυλα στερεότυπα που σχετίζονται με την εμφάνιση:

2.6.

Η προώθηση της αυτοεκτίμησης και της αυτοπεποίθησης των παιδιών και των νέων αποτελεί βασική κινητήρια δύναμη της διά βίου νοοτροπίας ισότητας των φύλων, η οποία μπορεί, στην καλύτερη περίπτωση, να δημιουργήσει μια θετική προοπτική που θέτει τις βάσεις για την αντίληψη και την υλοποίηση της ισότητας για το υπόλοιπο της ζωής τους.

2.7.

Η παροχή επαγγελματικού προσανατολισμού που σέβεται την ισότητα των φύλων διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση της ισότητας των φύλων, στην υποστήριξη της επαγγελματικής εξέλιξης και στη διατήρηση των θέσεων εργασίας καθώς και στην αποτροπή του διαχωρισμού όσον αφορά τις σπουδές και τα επαγγέλματα. Μολονότι είναι σημαντικό να προσελκυστούν τα κορίτσια να ακολουθήσουν σπουδές στους τομείς των θετικών επιστημών, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών (STEM), είναι επίσης σημαντικό να προσελκυστούν περισσότερα αγόρια να σπουδάσουν και να θέσουν υποψηφιότητα για επαγγέλματα φροντίδας και εκπαίδευσης, ιδίως ενόψει των αυξανόμενων αναγκών φροντίδας του γηράσκοντος πληθυσμού (3).

2.8.

Για τη στήριξη της διά βίου νοοτροπίας ισότητας των φύλων καθ’ όλη τη διάρκεια του ενήλικου βίου, η ισότητα των φύλων πρέπει να προωθείται τόσο στην οικογενειακή ζωή όσο και σε όλες τις οικονομικές και κοινωνιακές δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένων των επιχειρήσεων, των δημόσιων υπηρεσιών και της πολιτικής ζωής. Καθώς είναι θέμα νοοτροπίας, δεν μπορεί να επιτευχθεί με μεμονωμένες πολιτικές και μέτρα, αλλά απαιτεί αναγνώριση, ανάληψη ευθύνης και συνεχή δέσμευση από όλους τους παράγοντες της κοινωνίας. Η προσέγγιση της Σουηδίας, όπου η κυβέρνηση αυτοχαρακτηρίζεται ως φεμινιστική κυβέρνηση, αποτελεί ένα παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο διασφαλίζεται ότι οι γνώσεις και η εμπειρία τόσο των ανδρών όσο και των γυναικών χρησιμοποιούνται για την προαγωγή της προόδου σε όλες τις πτυχές της κοινωνίας (4).

2.9.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η συστηματική διατήρηση της ισότητας των φύλων σε διάφορα περιβάλλοντα, με τη διασφάλιση του κατάλληλου νομικού πλαισίου και ενδεδειγμένου πλαισίου πολιτικής, αποτελεί αναγκαίο μέσο για να σημειωθεί πρόοδος. Η ΕΟΚΕ συνιστά στα κράτη μέλη, με την υποστήριξη της Επιτροπής, της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής και σε συνεργασία με κοινωνικούς εταίρους και σχετικές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, να ξεκινήσουν μια ευρεία εκστρατεία ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης για την προαγωγή της διά βίου νοοτροπίας ισότητας των φύλων. Θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στον κεντρικό ρόλο τόσο των παραδοσιακών μέσων όσο και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ως πλατφορμών για τη διαμόρφωση αντιλήψεων, π.χ. μέσω της διαφήμισης.

2.10.

Η εκστρατεία θα πρέπει να επιστήσει την προσοχή των υπεύθυνων λήψης αποφάσεων στην κατάσταση και την πρόοδο της ισότητας των φύλων στα οικεία κράτη μέλη, που μετρώνται από τον δείκτη ισότητας των φύλων, παραδείγματος χάρη. Θα πρέπει επίσης να ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να εμπνευστούν το ένα από το άλλο και να μοιραστούν ορθές πρακτικές. Η δημόσια διοίκηση και οι δημόσιοι οργανισμοί θα πρέπει επίσης να δίνουν το παράδειγμα όσον αφορά την ενίσχυση της ισότητας των φύλων στις δικές τους δραστηριότητες. Ως ορθή πρακτική, η ΕΟΚΕ συνιστά στους εν λόγω φορείς —καθώς και στις συνδικαλιστικές οργανώσεις και στις οργανώσεις των εργοδοτών και της κοινωνίας των πολιτών— να δημοσιοποιούν την ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων στα διοικητικά και τα εποπτικά τους συμβούλια. Προκειμένου να μεταδοθεί η θετική αντίληψη στο σύνολο της κοινωνίας, η εκστρατεία θα πρέπει να απευθύνεται ιδιαίτερα σε άνδρες και αγόρια με πειστικά μηνύματα για τα οφέλη της ισότητας των φύλων.

2.11.

Η ισότητα των φύλων όσον αφορά τη συμμετοχή στη λήψη πολιτικών αποφάσεων σε εθνικό, περιφερειακό και δημοτικό επίπεδο είναι ζωτικής σημασίας, δεδομένου του αξιοσημείωτου αντικτύπου των πολιτικών αποφάσεων στις ζωές των πολιτών. Προκειμένου να αυξηθεί το ποσοστό των γυναικών πολιτικών πρέπει να ενισχυθεί η ευαισθητοποίηση των ψηφοφόρων, καθώς και των κομμάτων που ορίζουν τους υποψηφίους.

2.12.

Δεδομένου ότι η βελτίωση της ισότητας των φύλων απαιτεί την εισαγωγή μέτρων σε πολλούς τομείς πολιτικής, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την έκκλησή της προς τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής στα κατάλληλα επίπεδα να ακολουθήσουν την αρχή της ενσωμάτωσης και να συμπεριλάβουν την πτυχή της ισότητας των φύλων σε όλες τις αποφάσεις, συμπεριλαμβανομένων των αποφάσεων σχετικά με τον προϋπολογισμό, τις επενδύσεις και τη χρηματοδότηση. Η ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου πρέπει επίσης να παρακολουθείται και να αξιολογείται δεόντως. Επιπλέον, απαιτείται μια ολιστική προσέγγιση της ισότητας των φύλων με ιδιαίτερη έμφαση στις περιπτώσεις στις οποίες η διάσταση του φύλου διασταυρώνεται με άλλα χαρακτηριστικά, π.χ. η αναπηρία, η εθνοτική καταγωγή, η ιδιότητα του μόνου γονέα, η κοινωνικοοικονομική κατάσταση, η ηλικία ή ο γενετήσιος προσανατολισμός.

2.13.

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει όλα τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, τα κράτη μέλη και τα ενδιαφερόμενα μέρη να αξιοποιήσουν ενεργά το πολύτιμο έργο που επιτελεί το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων (EIGE), για παράδειγμα όσον αφορά δεδομένα και στατιστικές κατανεμημένα ανά φύλο. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί επίσης να υπογραμμίσει τη σημασία της ενεργού ένταξης των κοινωνικών εταίρων όσον αφορά την προώθηση της ισότητας των φύλων, δεδομένου ότι από πολλές απόψεις συνδέεται άμεσα με την αγορά εργασίας και τις συνθήκες εργασίας. Οι συλλογικές διαπραγματεύσεις αποτελούν βασικό μέσο για την επίτευξη της ισότητας των φύλων στον κόσμο της εργασίας. Είναι επίσης σημαντικό να αξιοποιηθεί η ΕΟΚΕ ως ενεργή πλατφόρμα εργασίας για την προώθηση της διά βίου νοοτροπίας ισότητας των φύλων.

3.   Ειδικές παρατηρήσεις — Aπασχόληση στην μεταπανδημική ανάκαμψη

3.1.

Ενώ η πανδημία COVID-19 επηρέασε τόσο τις γυναίκες όσο και τους άνδρες, οι επιπτώσεις υπήρξαν διαφορετικές και οι συνέπειες της κρίσης είναι πιθανό να υπονομεύσουν την πρόοδο που επιτεύχθηκε την τελευταία δεκαετία στα κράτη μέλη όσον αφορά τη μείωση των ανισοτήτων μεταξύ των φύλων. Εκτός του ότι επηρεάζει την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής, η πανδημία έπληξε περισσότερο τις γυναίκες μέσω της απώλειας θέσεων εργασίας ή της προσωρινής ανεργίας, καθότι τομείς στους οποίους υπερεκπροσωπούνται οι γυναίκες επλήγησαν ιδιαίτερα (5). Είναι επίσης πολύ πιθανότερο οι γυναίκες επιχειρηματίες να αναφέρουν την παύση λειτουργίας μιας επιχείρησης λόγω της πανδημίας, απ’ ό,τι οι άνδρες επιχειρηματίες. Το μεγαλύτερο χάσμα των φύλων καταγράφηκε στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, όπου οι γυναίκες είχαν 50 % περισσότερες πιθανότητες να δηλώσουν παύση λειτουργίας της επιχείρησής τους σε σχέση με τους άνδρες (6).

3.2.

Από την άποψη της ισότητας των φύλων και της πολυμορφίας, μια βασική πρόκληση για την ανάκαμψη μετά την πανδημία είναι να διασφαλιστεί ότι τα εθνικά σχέδια και τα σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας λαμβάνουν υπόψη τη διάσταση του φύλου και περιλαμβάνουν στοχευμένες δράσεις για τη βελτίωση της ισότητας των φύλων στην αγορά εργασίας: Τα μέτρα θα πρέπει επίσης να δημιουργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες για την επιχειρηματικότητα και την επιχειρηματική δραστηριότητα, συμπεριλαμβανομένου ενός υποστηρικτικού δημοσιονομικού πλαισίου, καθώς και μέσω της άρσης των εμποδίων στη γυναικεία επιχειρηματικότητα.

3.3.

Η ανάγκη άρσης των εμποδίων και παροχής κινήτρων αφορά τη συνολική συμμετοχή των γυναικών στις αγορές εργασίας, ανεξαρτήτως επαγγέλματος και καθηκόντων. Αφορά επίσης γυναίκες όλων των ηλικιών. Μολονότι είναι ζωτικής σημασίας να συμμετέχουν οι νέοι στις αγορές εργασίας μέσω της παροχής ευκαιριών ποιοτικής απασχόλησης, είναι επίσης σημαντικό να παρέχονται ευκαιρίες στους ηλικιωμένους να συνεισφέρουν πραγματικά (7). Λαμβάνοντας υπόψη τις προκλήσεις που τίθενται από τη γήρανση του πληθυσμού και την επιδεινούμενη έλλειψη εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού σε ορισμένους τομείς, η συμπεριληπτικότητα των αγορών εργασίας αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη σημασία μεταξύ άλλων και από μακροοικονομική άποψη.

3.4.

Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη για φιλόδοξη και αποτελεσματική μεταφορά της οδηγίας για την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής. Οι πρακτικές ρυθμίσεις για την προώθηση και τη διευκόλυνση της καλύτερης ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής για τους γονείς πρέπει να καθορίζονται στη διαδικασία των συλλογικών διαπραγματεύσεων — οι οποίες συνιστούν το κατάλληλο μέσο για τη διασφάλιση των βέλτιστων λύσεων και πρακτικών, λαμβανομένων υπόψη των συμφερόντων των εργαζομένων και των επιχειρήσεων. Σε συνδυασμό με τις ευέλικτες εργασιακές ρυθμίσεις και τις ευέλικτες αμειβόμενες γονικές άδειες, η φορολογία και άλλα κίνητρα για την παραμονή των γυναικών στην αγορά εργασίας συντελούν στην ενίσχυση της ισότητας των φύλων. Η κατάλληλη αμοιβή για την άδεια πατρότητας, ιδίως κατά τους πρώτους μήνες, θα ενθάρρυνε τους πατέρες να παίρνουν μεγαλύτερη γονική άδεια και θα τους βοηθούσε να αναπτύξουν στενότερη σχέση με το βρέφος, βοηθώντας ταυτόχρονα τη μητέρα να ανακάμψει και βελτιώνοντας παράλληλα την ισορροπία μεταξύ της επαγγελματικής και της ιδιωτικής της ζωής. Η χωριστή φορολόγηση των εισοδημάτων των συζύγων συμβάλλει στην ενθάρρυνση αμφότερων των γονέων να δραστηριοποιηθούν στην αγορά εργασίας. Πρέπει επίσης να αναγνωριστεί ότι τα μέτρα που καθιστούν δυνατή και ενθαρρύνουν την εργασία συμβάλλουν επίσης σε πιο αξιοπρεπείς συντάξεις.

3.5.

Μολονότι η συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας έχει αυξηθεί την τελευταία δεκαετία, εξακολουθεί να υφίσταται σαφής διαχωρισμός με βάση το φύλο (8). Οι ανισότητες ως προς την πρόσβαση των γυναικών στην εκπαίδευση και στις οικονομικές ευκαιρίες εξακολουθούν να υφίστανται, αν και η Ευρώπη έχει τα χαμηλότερα ποσοστά ανισότητας —με ορισμένες διαφορές μεταξύ Δυτικής και Ανατολικής Ευρώπης— σε σύγκριση με άλλα μέρη του κόσμου (9). Η ΕΟΚΕ έχει επίσης ζητήσει να ληφθούν άμεσα μέτρα για την εξάλειψη του μισθολογικού και συνταξιοδοτικού χάσματος μεταξύ των φύλων σε όλους τους κλάδους και τομείς, ιδίως μέσω δεσμευτικών μέτρων για τη διαφάνεια των αμοιβών (10), και τονίζει ότι το μισθολογικό χάσμα επιδεινώνει το συνταξιοδοτικό χάσμα, στο οποίο οι γυναίκες είναι ιδιαίτερα ευάλωτες.

Το πολιτισμικό πλαίσιο και τα παραδοσιακά στερεότυπα επίσης επηρεάζουν τις επαγγελματικές επιλογές των γυναικών. Πολύ περισσότερες γυναίκες απ’ ό,τι άνδρες εργάζονται, για παράδειγμα, στην εκπαίδευση, την περίθαλψη, την υγεία και τους κοινωνικούς τομείς, ενώ οι άνδρες κυριαρχούν σε τομείς όπως οι κατασκευές και οι βαριές βιομηχανίες.

3.6.

Κατά την προαγωγή της ισότητας των φύλων ως μέρος μιας ατζέντας για βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς βιομηχανική ανάπτυξη, οι προσπάθειες πρέπει να προσανατολιστούν όχι μόνο στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των οικονομικών τομέων στους οποίους εργάζεται ήδη σημαντικός αριθμός γυναικών, αλλά και στη διευκόλυνση της συμμετοχής τους σε νέους τομείς και ρόλους. Η ένταξη των γυναικών σε νέους τομείς και επαγγέλματα από τα οποία προηγουμένως αποκλείονταν θα επιτρέψει με τη σειρά της σε αναδυόμενους τομείς να ευδοκιμήσουν, μέσω της πλήρους αξιοποίησης πλουσιότερων και πιο διαφοροποιημένων σύνολων δεξιοτήτων. Η προσφορά ποιοτικών θέσεων εργασίας αποτελεί προϋπόθεση για να διασφαλιστεί ότι δεν διαιωνίζονται οι υφιστάμενες ανισότητες μεταξύ των φύλων σε αυτούς τους νέους τομείς.

3.7.

Ο διαχωρισμός με βάση το φύλο είναι επίσης ορατός στην εκπαίδευση. Μολονότι οι γυναίκες αποφοιτούν από την τριτοβάθμια εκπαίδευση και συμμετέχουν στη διά βίου μάθηση, προτιμούν άλλα γνωστικά αντικείμενα από τις θετικές επιστήμες, την τεχνολογία, τη μηχανική και τα μαθηματικά. Καθώς η ανάκαμψη μετά την πανδημία πρέπει να πραγματοποιηθεί σύμφωνα με την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, οι ικανότητες στους τομείς των θετικών επιστημών, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών (STEM) διαδραματίζουν όλο και πιο ουσιώδη ρόλο. Επιπλέον, η σημασία των συναισθηματικών δεξιοτήτων (π.χ. προσωπικών και κοινωνικών) παράλληλα με τις λειτουργικές δεξιότητες είναι ουσιαστικής σημασίας, καθώς αυτές αποτελούν τη βάση για την ανάπτυξη ανθεκτικότητας, πνευματικής δύναμης, ικανότητας διαχείρισης συγκρούσεων, συνεργασίας και αληθινής επικοινωνίας. Στο μέλλον το επίκεντρο πρέπει οπωσδήποτε να είναι η ορθολογική και συναισθηματική νοημοσύνη. Στη διά βίου νοοτροπία ισότητας των φύλων πρέπει να περιληφθεί η συναισθηματική αγωγή, καθότι το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ 2021 δηλώνει ότι οι επτά κορυφαίες ανθρώπινες δεξιότητες περιλαμβάνουν τη δημιουργικότητα, τη συναισθηματική νοημοσύνη και την ικανότητα επίλυσης σύνθετων προβλημάτων (11).

3.8.

Όσον αφορά τον ψηφιακό μετασχηματισμό, παρατηρείται σαφής διαχωρισμός με βάση το φύλο στην εκπαίδευση και στις αγορές εργασίας όσον αφορά την κατανομή των αποφοίτων στον τομέα των ΤΠΕ, των επαγγελματιών στον τομέα των ΤΠΕ και των επιστημόνων και μηχανικών στους τομείς υψηλής τεχνολογίας.

3.9.

Η τόνωση του ενδιαφέροντος των κοριτσιών στους τομείς των θετικών επιστημών, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών (STEM) είναι ζωτικής σημασίας για την επιτυχή ένταξή τους στα επαγγέλματα του μέλλοντος. Επιπλέον, απαιτούνται στοχευμένα μέτρα και αναπτυξιακά προγράμματα για την προσέλκυση και την παραμονή τους σε επαγγελματικές σταδιοδρομίες στους τομείς των θετικών επιστημών, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών (STEM). Σε δέκα χρόνια, 9 στις 10 θέσεις εργασίας θα απαιτούν ψηφιακές δεξιότητες (12). Στο μέλλον της εργασίας η ζήτηση θα μετατοπιστεί προς τους επαγγελματίες της τεχνολογίας, όπως μηχανικοί υπολογιστών και ειδικοί στις ΤΠΕ. Οι γυναίκες αποτελούν το 65 % των Ευρωπαίων εργαζομένων, αλλά αντιστοιχούν μόνο στο 17 % του ευρωπαϊκού εργατικού δυναμικού στον τομέα των ΤΠΕ, ενώ, μέχρι το 2026, το 57 % των θέσεων εργασίας που πρόκειται να εκτοπιστούν από την τεχνολογία θα ανήκει σε γυναίκες (13).

3.10.

Η συμμετοχή των γυναικών στην ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης είναι απαραίτητη και για την αποφυγή αλγορίθμων που βασίζονται σε μεροληπτικά δεδομένα σχετικά με την πραγματικότητα και, συνεπώς, παρέχουν μεροληπτικά αποτελέσματα. Σε αυτόν τον τομέα είναι επίσης αναγκαία μια διατομεακή προσέγγιση. Επιπλέον, καθώς η πρόσβαση σε συνδεσιμότητα υψηλής ταχύτητας και οι ψηφιακές δεξιότητες συνιστούν την απαραίτητη βάση για έναν επιτυχημένο ψηφιακό μετασχηματισμό, θα πρέπει να είναι διαθέσιμες και προσβάσιμες σε όλους, ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας, αναπηρίας, κοινωνικοοικονομικού υπόβαθρου ή γεωγραφικής θέσης.

3.11.

Η υποεκπροσώπηση των γυναικών στους τομείς της τεχνολογίας είναι προβληματική και από την άποψη της πράσινης μετάβασης, καθώς η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και των περιβαλλοντικών προβλημάτων απαιτεί την ανάπτυξη και την εισαγωγή πολλών ειδών τεχνολογικών λύσεων.

3.12.

Μολονότι τόσο οι ψηφιακές όσο και οι πράσινες δεξιότητες πρέπει να θεωρούνται αναπόσπαστο μέρος κάθε επαγγέλματος, έχουν τη δυνατότητα να προσελκύουν περισσότερο τους νέους παρά τους εργαζόμενους μεγαλύτερης ηλικίας. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει σαφής διαφορά μεταξύ των δεξιοτήτων ΤΠΕ που σχετίζονται με την εργασία, οι οποίες περιλαμβάνουν τη διαχείριση δεδομένων και τις ηλεκτρονικές εκδόσεις, και του ψηφιακού γραμματισμού, όπως η ανταλλαγή μηνυμάτων και η ψυχαγωγική χρήση του διαδικτύου, που συνήθως συνδέεται με τους νέους.

3.13.

Εκτός από τις ικανότητες στους τομείς των θετικών επιστημών, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών (STEM), είναι επίσης σημαντικό να ενθαρρυνθούν τα κορίτσια να σπουδάζουν οικονομικά και διοίκηση επιχειρήσεων, ώστε να προετοιμάζονται για ηγετικές θέσεις. Επιπλέον, είναι σημαντικό να τα καθοδηγήσουμε να αποκτήσουν επιχειρηματικές δεξιότητες και ικανότητες διαχείρισης κινδύνων και να ενισχύσουν την αυτοπεποίθησή τους για την αποφυγή και την αντιμετώπιση του «συνδρόμου του απατεώνα» (impostor syndrome) (14) Όσον αφορά την τυπολογία του άγχους των γυναικών, φαίνεται να υπάρχει μια τάση για μεγαλύτερη εσωστρέφεια, σε αντίθεση με τις εξωστρεφείς προσωπικότητες, σε καταστάσεις άγχους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι γυναίκες να μην αναζητούν εκτεθειμένες θέσεις εργασίας λόγω του φόβου λήψης αρνητικών σχολίων από άλλους —τα οποία εκλαμβάνονται προσωπικά—, να αισθάνονται ότι δεν διαθέτουν τα απαιτούμενα προσόντα εάν δεν πληρούν (υπερ)πληρούν όλες τις προδιαγραφές της περιγραφής καθηκόντων μιας θέσης εργασίας και να μην επιθυμούν να είναι «γυναίκες ποσόστωσης» (quota woman). Αυτό συχνά σχετίζεται με (υποσυνείδητες) πεποιθήσεις και φόβους. Μολονότι η ενίσχυση των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων απαιτεί πρακτικά μέτρα στο επίπεδο των μεθόδων διδασκαλίας και εκμάθησης και του επαγγελματικού προσανατολισμού, οι στόχοι αυτοί θα πρέπει επίσης να συνδεθούν με το γενικότερο πρόγραμμα ευαισθητοποίησης σχετικά με τη διά βίου νοοτροπία ισότητας των φύλων.

3.14.

Μια συγκεκριμένη πτυχή που πρέπει να αντιμετωπιστεί είναι οι προκαταλήψεις λόγω φύλου στην υγειονομική περίθαλψη, λόγω της έλλειψης έρευνας, της ανδροκεντρικής εκπαίδευσης, της λανθασμένης διάγνωσης και της υποθεραπείας. Η άγνοια των διαφορών με βάση το βιολογικό και κοινωνικό φύλο στους ιατρικούς κλάδους οδηγεί εύκολα σε λανθασμένη διάγνωση ή φαρμακευτική αγωγή, επειδή τα συμπτώματα των γυναικών διαφέρουν από των ανδρών, ή επειδή οι δοσολογίες των φαρμάκων βασίζονται σε κλινικές δοκιμές που διεξάγονται κυρίως σε άνδρες. Παρατηρείται επίσης έλλειψη έρευνας για παθήσεις που αφορούν ειδικά τις γυναίκες, όπως η ενδομητρίωση και η εμμηνόπαυση, καθώς και έλλειψη δεδομένων κατανεμημένων ανά φύλο στην έρευνα, γεγονός που δυσχεραίνει την κατανόηση των μηχανισμών που κρύβονται πίσω από θέματα υγείας και εμποδίζει τις προσπάθειες εξεύρεσης κατάλληλης αντιμετώπισης π.χ. του υψηλότερου κινδύνου εμφάνισης μακροχρόνιων επιπλοκών από τη νόσο COVID-19 στις γυναίκες.

3.15.

Προκειμένου να αποφευχθεί ο αρνητικός αντίκτυπος της μεροληπτικής ιατρικής στη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι σε όλες τις ευρωπαϊκές στρατηγικές υγείας και φαρμακευτικής πρέπει να συνεκτιμώνται και να αντιμετωπίζονται οι προκαταλήψεις λόγω φύλου και οι διαφορές με βάση το βιολογικό και κοινωνικό φύλο. Επιπλέον, το δικαίωμα των γυναικών να λαμβάνουν αυτόνομες αποφάσεις σχετικά με το σώμα τους πρέπει να γίνεται πλήρως σεβαστό.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις — Ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής

4.1.

Η ισότητα των φύλων όσον αφορά την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής είναι εξαιρετικά σημαντική για την οικονομία και την κοινωνία, καθώς συνδέεται στενά με την ευημερία, τη συνολική απασχόληση και τη συμμετοχή στις αγορές εργασίας, καθώς και με την επαγγελματική σταδιοδρομία και τις θέσεις τόσο στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα. Αυτό ισχύει για διάφορα καθήκοντα και αρμοδιότητες στις επιχειρήσεις, τη διοίκηση και τη λήψη πολιτικών αποφάσεων.

4.2.

Η ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής αποτελεί μεγαλύτερη πρόκληση για τις γυναίκες απ’ ό,τι για τους άνδρες, επειδή οι γυναίκες αναλαμβάνουν μεγαλύτερο ποσοστό μη αμειβομένων οικιακών εργασιών και καθηκόντων φροντίδας. Σύμφωνα με τον δείκτη ισότητας των φύλων (15) (16), η βαθμολογία της ΕΕ στο πεδίο του χρόνου, ο οποίος μετρά την κατανομή του χρόνου που αφιερώνεται στις οικιακές εργασίες και στην παροχή φροντίδας, έχει μειωθεί από το 2010. Οι σημαντικές διαφορές μεταξύ των κρατών μελών αντικατοπτρίζουν τις διαφορές στα εθνικά συστήματα και τις οικογενειακές νοοτροπίες.

4.3.

Η πανδημία αύξησε την πίεση στις οικογένειες όσον αφορά την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις γυναίκες και τις μόνες μητέρες, ενώ, όσον αφορά τη φροντίδα των παιδιών, υπάρχουν ενδείξεις για μείωση του χάσματος των φύλων λόγω της τηλεργασίας και των δύο γονέων (17). Η τηλεργασία μπορεί να παρέχει πολλές ευκαιρίες προς την κατεύθυνση της ισότητας των φύλων, και ένας καλύτερος συντονισμός μπορεί να προσθέσει αξία. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ έχει επίσης προειδοποιήσει για την ανάγκη να αποτραπεί το ενδεχόμενο η τηλεργασία να διευρύνει περαιτέρω την άνιση κατανομή των οικιακών εργασιών μεταξύ γυναικών και ανδρών (18). Η πανδημία επηρέασε την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής των γυναικών σε διάφορες θέσεις, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών επιχειρηματιών, των διευθυντριών και των μισθωτών. Δεν πρέπει να λησμονείται ότι, συχνά, οι γυναίκες έχουν διαφορετικό αίσθημα λογοδοσίας και ευθύνης όσον αφορά τη «φροντίδα των άλλων».

4.4.

Πολλοί παράγοντες που σχετίζονται με την ισότητα των φύλων εξαρτώνται από την εθνική κοινωνική υποδομή, η οποία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην επίτευξη μεγαλύτερης συμμετοχής στις αγορές εργασίας και καλύτερης ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής. Οι πιο προφανείς παροχές αφορούν το σύστημα φροντίδας, τη γονική άδεια, το σχολικό σύστημα και τα μέτρα στον τομέα της απασχόλησης.

4.5.

Επαναλαμβάνοντας τις προηγούμενες προτάσεις της (19), η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντικό τα κράτη μέλη να εφαρμόσουν αποτελεσματικά και έγκαιρα την οδηγία για την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής με φιλόδοξο, αποτελεσματικό και έγκαιρο τρόπο, ώστε να παρέχουν στις οικογένειες κατάλληλες και πιο ισότιμες επιλογές, συμπεριλαμβανομένης της προώθησης καλύτερων επιδομάτων αμειβόμενης γονικής άδειας για αμφότερους τους γονείς. Ταυτόχρονα, η εφαρμογή της οδηγίας πρέπει επίσης να λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες των επιχειρήσεων, ιδίως των ΜΜΕ.

4.6.

Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη να επενδύσουν τα κράτη μέλη σε ποικίλες υποδομές φροντίδας, συμπεριλαμβανομένης της παιδικής φροντίδας, των υπηρεσιών φροντίδας μετά το σχολείο, της φροντίδας ηλικιωμένων και της φροντίδας για άτομα με αναπηρία, προκειμένου να εξασφαλιστούν η προσβασιμότητα και η οικονομική προσιτότητα για όλους. Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη, από κοινού με τους κοινωνικούς εταίρους, να αναπτύξουν κατάλληλα μέσα που θα βοηθήσουν τις οικογένειες να έχουν εύκολη και αποτελεσματική πρόσβαση σε υπηρεσίες υποστήριξης και φροντίδας.

4.7.

Επιπλέον, απαιτείται ένας νέος τρόπος σκέψης σε όλα τα επίπεδα προκειμένου να βελτιωθεί η ισότητα των φύλων όσον αφορά την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής. Η μείωση και η κατάργηση της στερεοτυπικής σκέψης όσον αφορά τους οικογενειακούς ρόλους είναι καίριας σημασίας εν προκειμένω, όπως και οι πρακτικές απασχόλησης που ενθαρρύνουν την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής τόσο για τις γυναίκες όσο και για τους άνδρες.

5.   Ειδικές παρατηρήσεις — Ηγεσία

5.1.

Μολονότι η ισότητα των φύλων και η απαγόρευση των διακρίσεων στην εργασία διασφαλίζονται από τη νομοθεσία, η ισότιμη συμμετοχή γυναικών και ανδρών στην ηγεσία επιχειρήσεων υποστηρίζεται όχι μόνον από την παροχή ίσων ευκαιριών, αλλά και από τα ευρύτερα οικονομικά και κοινωνιακά οφέλη που αποφέρει μέσω της συμβολής της σε ευρύτερες προοπτικές, δημιουργικότητα και ανταγωνιστικότητα (20). Είναι προς το συμφέρον των επιχειρήσεων να αξιοποιήσουν την τριτοβάθμια εκπαίδευση και τα ταλέντα των γυναικών, υποστηρίζοντας την παρουσία τους στα διοικητικά συμβούλια και σε άλλες ηγετικές θέσεις. Αυτό προϋποθέτει ότι τα οφέλη της πολυμορφίας γίνονται πλήρως κατανοητά, καθώς και ο αρνητικός αντίκτυπος που έχει για τα άτομα και την κοινωνία η μη προώθηση της πολυμορφίας σε όλους τους τομείς.

5.2.

Αν και υπάρχουν ακόμη πολλά περιθώρια βελτίωσης, η μεγαλύτερη πρόοδος στη βαθμολογία της ΕΕ από το 2010, σύμφωνα με τον δείκτη ισότητας των φύλων, σημειώθηκε στον τομέα της εξουσίας, ο οποίος μετρά την πρόοδο στη λήψη πολιτικών και οικονομικών αποφάσεων. Η πιο αξιοσημείωτη βελτίωση ήταν η αυξημένη παρουσία γυναικών στα διοικητικά συμβούλια των μεγαλύτερων εισηγμένων εταιρειών. Αυτό εξηγεί το μεγαλύτερο μέρος της συνολικής αύξησης της βαθμολογίας του δείκτη (21).

5.3.

Τα μέσα για την ενίσχυση της ποικιλομορφίας ως προς το φύλο στα διοικητικά συμβούλια των εταιρειών διαφέρουν μεταξύ των κρατών μελών (22) και υπάρχουν σαφείς διαφορές όσον αφορά την τρέχουσα κατάσταση και την πρόοδο που σημειώνεται με την πάροδο του χρόνου. Ορισμένα κράτη μέλη έχουν εγκρίνει υποχρεωτικές εθνικές ποσοστώσεις για τις μεγάλες, εισηγμένες στο χρηματιστήριο εταιρείες, με ποσοστώσεις που κυμαίνονται από 25 έως 40 % (23). Από την άλλη πλευρά, ορισμένα κράτη μέλη υπερβαίνουν τον μέσο όρο της ΕΕ ή έχουν σημειώσει σημαντική πρόοδο χωρίς να έχουν ποσοστώσεις, βασιζόμενα στην αυτορύθμιση. Στη Γαλλία, όπου η νομοθεσία εισήχθη το 2011, πάνω από το 40 % των μελών των διοικητικών συμβουλίων είναι γυναίκες, ενώ οκτώ χώρες έχουν υπερβεί το επίπεδο του ενός τρίτου. Ταυτόχρονα, υπάρχουν ορισμένα κράτη μέλη με ποσοστό μικρότερο του 10 %. Το μέσο ποσοστό στην ΕΕ είναι περίπου 30 %.

5.4.

Οι διαφορές αφορούν επίσης μεμονωμένες εταιρείες. Μολονότι οι κορυφαίες εταιρείες έχουν σημειώσει σημαντική πρόοδο, λιγότερες αλλαγές παρατηρούνται στο κάτω μέρος της κατάταξης των εταιρειών (24). Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι, αν και τα μέλη των διοικητικών συμβουλίων είναι συχνά εκτελεστικά στελέχη, οι χώρες με τις καλύτερες επιδόσεις όσον αφορά το ποσοστό των γυναικών που κατέχουν θέσεις διευθύνοντος συμβούλου σε μεγάλες εταιρείες δεν είναι οι ίδιες με τις χώρες με τις καλύτερες επιδόσεις όσον αφορά τα μέλη των διοικητικών συμβουλίων εταιρειών (25).

5.5.

Συνεπώς, δεν φαίνεται να υπάρχει μόνο μία εξήγηση για τις διαφορές μεταξύ των κρατών μελών. Αυτό είναι αναμενόμενο, δεδομένου ότι οι διαφορές στις εθνικές παραδόσεις και κουλτούρες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της ισότητας των φύλων. Η υποστήριξη της θετικής ανάπτυξης, η ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών και η άντληση διδαγμάτων από τις εμπειρίες άλλων είναι υψίστης σημασίας.

5.6.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει επίσης τα συμπεράσματα και τις συστάσεις της επί του θέματος (26) και εκφράζει την ικανοποίησή της για την πολιτική συμφωνία που επιτεύχθηκε πρόσφατα μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την οδηγία για τη βελτίωση της ισόρροπης εκπροσώπησης των φύλων σε θέσεις μη εκτελεστικών διοικητικών στελεχών εισηγμένων εταιρειών, η οποία προτάθηκε από την Επιτροπή το 2012. Η ΕΟΚΕ καλεί τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να προχωρήσουν ταχέως στην εφαρμογή της με άμεσο και αποτελεσματικό τρόπο. Τα κράτη μέλη, σε διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους, είναι τα πλέον αρμόδια να αποφασίζουν σχετικά με τα βέλτιστα και καταλληλότερα πρακτικά μέτρα για την αύξηση του ποσοστού των γυναικών στα διοικητικά συμβούλια, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι ιδιοκτήτες των εταιρειών είναι αυτοί που καθορίζουν τη σύνθεση του διοικητικού συμβουλίου τους.

5.7.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντική την προαγωγή των γυναικών σε ηγετικές θέσεις μέσω της ανάπτυξης κοινών προγραμμάτων για γυναίκες ηγέτες και υποψήφιες για θέσεις σε διοικητικά συμβούλια και θέσεις ανώτατων διευθυντικών στελεχών, καθώς και μέσω της ατομικής κατάρτισης και καθοδήγησης (27). Ενθαρρύνει τις επιχειρήσεις να επενδύουν σε τέτοια προγράμματα, τα οποία θα μπορούσαν επίσης να υποστηρίζονται από κονδύλια της ΕΕ. Η προαγωγή των γυναικών σε ηγετικές θέσεις θα πρέπει επίσης να συνοδεύεται από ίση αμοιβή με τους άνδρες που κατέχουν τις ίδιες θέσεις, σύμφωνα με την αρχή της ίσης αμοιβής για ίση εργασία, την οποία υποστηρίζει πλήρως η ΕΟΚΕ.

6.   Ειδικές παρατηρήσεις — Επιχειρηματικότητα

6.1.

Για την προώθηση της επιχειρηματικότητας, πρέπει να αξιοποιηθεί το πλήρες δυναμικό της δημιουργικότητας και των ικανοτήτων των γυναικών. Οι γυναίκες επιχειρηματίες έχουν επίσης αποδείξει ότι είναι δυνατές και ανθεκτικές απέναντι σε καταστάσεις κρίσης και χάους (28).

6.2.

Οι γυναίκες επιχειρηματίες επλήγησαν επίσης σοβαρά από την πανδημία και υποχρεώθηκαν να αναλάβουν δυσανάλογο μερίδιο των καθηκόντων φροντίδας, γεγονός το οποίο επιδεινώθηκε από την έλλειψη υπηρεσιών παιδικής μέριμνας και τα μέτρα περιορισμού της κυκλοφορίας. Ωστόσο, πολλές γυναίκες επιχειρηματίες κατάφεραν να αξιοποιήσουν το νέο επιχειρηματικό πλαίσιο προς όφελός τους και να εμπνεύσουν άλλα άτομα, ιδίως άλλες γυναίκες, να γίνουν επίσης επιχειρηματίες και να ξεκινήσουν περισσότερες επιχειρήσεις. Αυτό έχει θετικά αποτελέσματα, όπως η δημιουργία θέσεων εργασίας και η απορρέουσα ευημερία.

6.3.

Η Ευρώπη έχει μερικά από τα χαμηλότερα ποσοστά γυναικείας επιχειρηματικότητας σε σύγκριση με τις γυναίκες σε άλλα μέρη του κόσμου (5,7 %, σε σύγκριση με τον παγκόσμιο μέσο όρο που ανέρχεται στο 11 %). Μία εξήγηση είναι ότι οι γυναίκες στις ευρωπαϊκές χώρες έχουν περισσότερες άλλες επαγγελματικές επιλογές, σε σύγκριση με άλλα μέρη του κόσμου. Εντούτοις, η έλλειψη θέσεων εργασίας εξακολουθούσε να είναι ο συνηθέστερος λόγος που αναφέρθηκε για την ίδρυση επιχειρήσεων, περισσότερο από τις γυναίκες παρά από τους άνδρες (29)

6.4.

Η πρόσβαση στη χρηματοδότηση αποτελεί προϋπόθεση για την επιχειρηματικότητα και πρέπει να διασφαλίζεται ισότιμη πρόσβαση τόσο στην ιδιωτική όσο και στη δημόσια χρηματοδότηση. Η ΕΟΚΕ ζητεί την αξιολόγηση των κριτηρίων για την κατανομή των σχετικών χρηματοδοτήσεων, όπως μέσω του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, με σκοπό την προαγωγή της ισότητας στην επιχειρηματικότητα, καθώς και την ενθάρρυνση των επενδύσεων σε έργα που ενισχύουν την ισότητα των φύλων, μεταξύ άλλων στις ψηφιακές υποδομές και στις υποδομές φροντίδας.

6.5.

Οι γυναίκες στην Ευρώπη είναι πολύ πιο πιθανό να έχουν λιγότερους υπαλλήλους (μεταξύ 1 και 5) εάν διοικούν μια επιχείρηση ή να είναι αυτοαπασχολούμενες. Οι γυναίκες στις μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες είναι πιο πιθανό να ηγηθούν επιχειρήσεων. Μολονότι οι γυναίκες θεωρούν την επιχειρηματικότητα ελκυστική επιλογή και παρόλο που έχουν κατά μέσο όρο υψηλό μορφωτικό επίπεδο, αναφέρουν χαμηλό αίσθημα επιχειρηματικότητας, όσον αφορά την αναζήτηση νέων επιχειρηματικών ευκαιριών, την κατοχή δεξιοτήτων για την έναρξη μιας επιχείρησης και την αποθάρρυνση λόγω του φόβου της αποτυχίας (30).

6.6.

Μαζί με πολιτισμικούς λόγους, τα προβλήματα που απορρέουν από την προσπάθεια συνδυασμού των απαιτήσεων της εργασίας και της οικογένειας μπορεί να δημιουργήσουν αυτού του είδους την αντίληψη. Κατά συνέπεια, οι γυναίκες επιχειρηματίες μπορεί να παραμένουν σε ορισμένους τομείς και να διστάζουν να αναπτύξουν την επιχείρησή τους. Προκειμένου να ενθαρρυνθεί η γυναικεία επιχειρηματικότητα, οι γυναίκες πρέπει να υποστηριχθούν ώστε να ξεπεράσουν αυτές τις αντιλήψεις και τους περιοριστικούς παράγοντες (31). Σύμφωνα με το θεματολόγιο για τη βελτίωση της νομοθεσίας, τη στρατηγική ανώτατου επιπέδου της ΕΕ για να εξασφαλιστεί ότι η νομοθεσία της ΕΕ εν γένει επιτυγχάνει τους στόχους της με τον πλέον αποτελεσματικό και αποδοτικό τρόπο, μπορούν να παρασχεθούν περαιτέρω κίνητρα με μέτρα που θα απλουστεύουν τις διοικητικές διαδικασίες και θα μειώνουν το κόστος συμμόρφωσης, χωρίς να υπονομεύεται το επίπεδο προστασίας της σχετικής νομοθεσίας (32).

7.   Ειδικές παρατηρήσεις — Ουκρανοί πρόσφυγες

7.1.

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία προκάλεσε μια άνευ προηγουμένου ανθρωπιστική κρίση, συμπεριλαμβανομένης της άφιξης εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων αιτούντων άσυλο —κυρίως γυναικών και παιδιών— στα κράτη μέλη της ΕΕ. Όλα τα κράτη μέλη, με τη στήριξη της κοινωνίας των πολιτών, καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για τη φροντίδα και τη φιλοξενία των προσφύγων και την ένταξή τους στις αγορές εργασίας, ωστόσο υπάρχουν πολλές προκλήσεις που απαιτούν καλύτερα συντονισμένες λύσεις (33).

7.2.

Δεδομένου ότι οι περισσότεροι πρόσφυγες είναι γυναίκες με παιδιά, η πρόσβαση σε υπηρεσίες κοινωνικής φροντίδας, βρεφονηπιακούς σταθμούς, νηπιαγωγεία και σχολεία αποτελεί κρίσιμο σημείο συμφόρησης που αποτρέπει την ένταξη των γυναικών στην αγορά εργασίας. Επιπλέον, η υπέρβαση του γλωσσικού φραγμού, η αναγνώριση της εκπαίδευσης και των προσόντων των προσφύγων και η ταχεία επανεκπαίδευση και αναβάθμιση των δεξιοτήτων αποτελούν καίρια στοιχεία για την ένταξη. Η εξασφάλιση των απαραίτητων μέσων για την εξ αποστάσεως εργασία, όπως η συνδεσιμότητα στο διαδίκτυο και η διάθεση των αναγκαίων συσκευών, συγκαταλέγεται επίσης στα εργαλεία που απαιτούνται για την αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος.

7.3.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να ακολουθηθεί πιο συντονισμένη προσέγγιση μεταξύ των κρατών μελών όταν εφαρμόζουν τις «Κατευθυντήριες γραμμές πολιτικής για τη στήριξη της ένταξης των Ουκρανών προσφύγων στην εκπαίδευση: προβληματισμοί, βασικές αρχές και πρακτικές» (34). Η ΕΟΚΕ καλεί επίσης την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ενεργοποιήσει όλες τις δυνατότητες χρηματοδότησης, ιδίως για τα κράτη μέλη που δέχονται τεράστιο αριθμό προσφύγων.

7.4.

Οι γυναίκες που είναι εκτεθειμένες σε εμπόλεμες συρράξεις και οι γυναίκες που προσπαθούν να ξεφύγουν από συγκρούσεις είναι πιο ευάλωτες σε σεξουαλική εκμετάλλευση και σεξουαλική κακοποίηση. Ο βιασμός χρησιμοποιείται συχνά ως όπλο πολέμου. Για τις γυναίκες πρόσφυγες από την Ουκρανία, και ιδίως για τα θύματα βιασμού, είναι ζωτικής σημασίας να έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας, συμπεριλαμβανομένης της αντισύλληψης, της επείγουσας αντισύλληψης, της φροντίδας ασφαλούς διακοπής της κύησης και της φροντίδας για ψυχικά τραύματα. Οι γυναίκες δεν θα πρέπει ποτέ να εξαναγκάζονται σε ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη. Η απουσία αυτών των υπηρεσιών στα κράτη μέλη δεν θα πρέπει ποτέ να αποτελεί λόγο παρεμπόδισης της εξόδου των γυναικών από μια μη ασφαλή χώρα. Όλα τα κράτη μέλη πρέπει να διασφαλίσουν την πρόσβαση όλων των προσφύγων σε αυτές τις υπηρεσίες. Γενικά, η ψυχολογική μετατραυματική φροντίδα για κάθε πρόσφυγα πρέπει να παρέχεται προορατικά, διαφορετικά αυτό αποτελεί το ιδανικό πρόσφορο έδαφος για μεταγενέστερες συγκρούσεις και αρνητικά συναισθήματα που συνεπάγονται τεράστιο κόστος για τα κράτη! Σε αυτό το πεδίο, υπάρχει ζωτική ανάγκη για υβριδικές και εύκολα προσβάσιμες προσφορές στήριξης, και η χρηματοδότηση των εν λόγω νεοφυών επιχειρήσεων πρέπει να υποστηρίζεται σταθερά.

7.5.

Ένα άλλο ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί είναι η κατάσταση εμβολιασμού των προσφύγων, ιδίως των παιδιών. Καθώς η ΕΕ διαθέτει καλά ανεπτυγμένα προγράμματα εμβολιασμού για τα παιδιά, πολλές επικίνδυνες ασθένειες έχουν εξαλειφθεί — όπως η πολιομυελίτιδα, η ευλογιά, ορισμένοι τύποι ηπατίτιδας κ.λπ. Προκειμένου να διατηρηθεί αυτό το επίτευγμα, τα κράτη μέλη πρέπει να κινητοποιήσουν τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψής τους, και η κατάρτιση κατευθυντηρίων γραμμών σε επίπεδο ΕΕ θα βοηθήσει σημαντικά προς αυτήν την κατεύθυνση. Πρόσθετες επιπλοκές προκύπτουν από το γεγονός ότι σε πολλά κράτη μέλη η πρόσβαση στην κοινωνική φροντίδα, π.χ. στον παιδικό σταθμό ή στο σχολείο, υπόκειται σε καθεστώς ολοκληρωμένου εμβολιασμού.

7.6.

Αργότερα, η ανασυγκρότηση της Ουκρανίας θα πρέπει να αποτελέσει ευκαιρία για την ενίσχυση της ισότητας των φύλων μεταξύ των Ουκρανών, μεταξύ άλλων μέσω της ανάπτυξης της εκπαίδευσης, της υγειονομικής περίθαλψης και των κοινωνικών και ψηφιακών υποδομών.

---

(1)  SOC/723 (δεν έχει ακόμη δημοσιευτεί στην Επίσημη Εφημερίδα)· ΕΕ C 364 της 28.10.2020, σ. 77· ΕΕ C 240 της 16.7.2019, σ. 3, EE C 228 της 5.7.2019, σ. 103.

(2)  Βλ. για παράδειγμα, το άρθρο 2 και το άρθρο 3 παράγραφος 3 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, το άρθρο 21 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, το άρθρο 8 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

(3)  ΕΕ C 194 της 12.5.2022, σ. 19.

(4)  https://sweden.se/life/equality/gender-equality

(5)  ΕΕ C 220 της 9.6.2021, σ. 13.

(6)  Global Entrepreneurship Monitor (Παγκόσμιο Παρατηρητήριο Επιχειρηματικότητας).

(7)  Όσον αφορά περαιτέρω πτυχές που σχετίζονται με το φύλο σε σύνδεση με τη γήρανση, βλ. επίσης ΕΕ C 194 της 12.5.2022, σ. 19.

(8)  Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων (EIGE).

(9)  Παγκόσμιος Δείκτης Έμφυλου Χάσματος.

(10)  ΕΕ C 341 της 24.8.2021, σ. 84.

(11)  Η ψηφιακή, γυναικεία νεοσύστατη επιχείρηση UP'N'CHANGE (www.upnchange.com) έχει βρει τρόπους για τη μετουσίωση της βαθιάς εμπειρογνωσίας στον τομέα της ψυχολογίας και της καθοδήγησης σε απλά ψηφιακά εργαλεία που βοηθούν τους ανθρώπους να αναπτύξουν προσωπικές, κοινωνικές και δημιουργικές δεξιότητες. Το όραμα της UP'N'CHANGE είναι η απελευθέρωση του δυναμικού των εργαζομένων και των ομάδων μέσω ψηφιακών εργαλείων, ώστε οι οργανισμοί να μπορούν να ακολουθούν βιώσιμη επιτυχημένη πορεία. Το κατάλληλο σύνολο δεξιοτήτων σημαίνει αποτελεσματική συνεργασία. Αποτελεσματική συνεργασία σημαίνει καινοτομία. Και καινοτομία σημαίνει ανάπτυξη για όλους.

(12)  Ετήσια σύνοδος του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ, 2020.

(13)  Ομοίως

(14)  Το φαινόμενο του «συνδρόμου του απατεώνα» (impostor syndrome), λόγου χάρη, εκδηλώνεται με στάση αυτοαμφισβήτησης ενός ατόμου όσον αφορά τις ικανότητες και τις δεξιότητές του και μπορεί να το αποτρέψει από το να υποβάλει υποψηφιότητα για ηγετικές ή εκτεθειμένες θέσεις εργασίας. Ιδίως τα πολύ στοχαστικά άτομα, που τείνουν να αποσύρονται υπό συνθήκες πίεσης, δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν άτομα που προβάλλουν ισχυρή αυτοπεποίθηση.

(15)  Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων (EIGE), https://eige.europa.eu/publications/gender-equality-index-2020-report/progress-gender-equality-most-notable-company-boards

(16)  Eurofound.

(17)  Sevilla και Smith, 2020.

(18)  ΕΕ C 220 της 9.6.2021, σ. 13.

(19)  ΕΕ C 129 της 11.4.2018, σ. 44.

(20)  Βλ. επίσης ΕΕ C 318 της 23.12.2009, σ. 15 και EE C 341 της 21.11.2013, σ. 6.

(21)  EIGE Statistical brief: gender balance in corporate boards 2020 (Στατιστική ενημέρωση του EIGE: ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων στα διοικητικά συμβούλια των επιχειρήσεων 2020).

(22)  Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων (EIGE).

(23)  https://eige.europa.eu/news/countries-legislated-quotas-could-achieve-gender-balance-parliaments-2026-those-without-may-take-close-twenty-years

(24)  European Women on Boards (Ευρωπαίες γυναίκες σε διοικητικά συμβούλια), https://europeanwomenonboards.eu/wp-content/uploads/2021/01/EWoB-Gender-Diversity-Index-2020.pdf

(25)  Στοιχεία από διάφορες πηγές που έχει συγκεντρώσει το Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο της Φινλανδίας, https://naisjohtajat.fi/wp-content/uploads/sites/28/2019/01/women-directors-and-executives-report-2018.pdf

(26)  ΕΕ C 133 της 9.5.2013, σ. 68.

(27)  Ένα εξαιρετικό παράδειγμα είναι τα προγράμματα κατάρτισης και υποστήριξης που προσφέρει το Ομοσπονδιακό Οικονομικό Επιμελητήριο της Αυστρίας (WKÖ), https://www.wko.at/service/Women_in_Business.html

(28)  Women’s Entrepreneurship 2020/21: Thriving Through Crisis (Γυναικεία επιχειρηματικότητα 2020/21: ευημερία μέσα από την κρίση). Εκδόθηκε από την Global Entrepreneurship Research Association, London Business School, ISBN: 978-1-9160178-8-7.

(29)  Ομοίως

(30)  Global Entrepreneurship Monitor (Παγκόσμιο Παρατηρητήριο Επιχειρηματικότητας).

(31)  Βλ. επίσης ΕΕ C 299 της 4.10.2012, σ. 24.

(32)  SME focus — Long-term strategy for the European industrial future (Έμφαση στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις — Μακροπρόθεσμη στρατηγική για το μέλλον της ευρωπαϊκής βιομηχανίας). Θεματικό Τμήμα Οικονομίας, Επιστημών και Ποιότητας Ζωής, Γενική Διεύθυνση Εσωτερικών Πολιτικών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Συγγραφέας: Stephanus Johannes SMIT, PE 648.776 — Απρίλιος 2020.

(33)  Με βάση τις προτάσεις της γνωμοδότησης ΕΕ C 242, της 23.7.2015, σ. 9.

(34)  https://www.schooleducationgateway.eu/en/pub/resources/publications/policy-guidance-on-refugees.htm