(1)

Μέχρι στιγμής το χρηματοπιστωτικό σύστημα της Ένωσης έχει αποδειχθεί ανθεκτικό στις γεωπολιτικές εντάσεις και την οικονομική αβεβαιότητα που αυξάνονται. Ωστόσο, η πιθανότητα υλοποίησης ακραίων σεναρίων κινδύνου με χαμηλή πιθανότητα επέλευσης (tail risk scenarios) έχει αυξηθεί από τις αρχές του 2022 και έχει ενταθεί λόγω των πρόσφατων γεωπολιτικών εξελίξεων. Οι κίνδυνοι για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα μπορούν να επέλθουν ταυτόχρονα, με αποτέλεσμα την αλληλεπίδρασή τους και την αμοιβαία ενίσχυση του αντίκτυπού τους. Οι αυξανόμενες γεωπολιτικές εντάσεις έχουν οδηγήσει σε αύξηση των τιμών της ενέργειας, προκαλώντας οικονομική δυσπραγία στις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά που εξακολουθούν να τελούν σε διαδικασία ανάκαμψης από τις δυσμενείς οικονομικές συνέπειες της πανδημίας COVID-19. Εξάλλου, ο πληθωρισμός, όντας υψηλότερος του αναμενόμενου, συσφίγγει τις συνθήκες χρηματοδότησης.

(2)

Οι εξελίξεις αυτές επηρεάζουν αρνητικά τις μακροοικονομικές προοπτικές της Ένωσης. Οι προβλέψεις για την αύξηση του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) αναθεωρήθηκαν προς τα κάτω για το 2023 και η πιθανότητα ύφεσης κατά τη διάρκεια του χειμώνα του 2022/2023 αυξήθηκε. Οι καθοδικοί κίνδυνοι διαφέρουν μεταξύ κρατών μελών, ιδίως λόγω του διαφορετικού βαθμού εξάρτησης των τελευταίων από τις εισαγωγές ενέργειας από τη Ρωσία και της αποκλίνουσας έντασης ενέργειας των αλυσίδων παραγωγής. Συνολικά, η πιθανότητα υλοποίησης σεναρίων κινδύνου «ουράς» εξαρτάται από την περαιτέρω κλιμάκωση των γεωπολιτικών εντάσεων, την έκταση και διάρκεια της οικονομικής ύφεσης και την επιμονή των υψηλών ρυθμών πληθωρισμού.

(3)

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συστημικού Κινδύνου (ΕΣΣΚ) είχε γνωστοποιήσει τις ανησυχίες του σχετικά με την αυξημένη αβεβαιότητα και την αυξημένη πιθανότητα υλοποίησης ακραίων σεναρίων κινδύνου με χαμηλή πιθανότητα επέλευσης στις αρχές του τρέχοντος έτους (4). Η περαιτέρω αύξηση των κινδύνων για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα δικαιολογεί πλέον την έκδοση γενικής προειδοποίησης, σύμφωνα με την εντολή του ΕΣΣΚ. Τρεις σοβαροί συστημικοί κίνδυνοι έχουν εντοπιστεί για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα.

(4)

Πρώτον, η επιδείνωση των μακροοικονομικών προοπτικών, συνδυαζόμενη με την αυστηροποίηση των συνθηκών χρηματοδότησης, συνεπάγεται νέα αύξηση των πιέσεων στους ισολογισμούς των μη χρηματοοικονομικών εταιρειών (ΜΧΕ) και των νοικοκυριών, ιδίως σε τομείς και κράτη μέλη που πλήττονται περισσότερο από τις ραγδαία αυξανόμενες τιμές της ενέργειας. Οι εξελίξεις αυτές επηρεάζουν αρνητικά την ικανότητα εξυπηρέτησης του χρέους των ΜΧΕ και των νοικοκυριών.

(5)

Δεύτερον, παραμένουν σοβαροί οι κίνδυνοι για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα που απορρέουν από την απότομη πτώση των τιμών των περιουσιακών στοιχείων. Αυτό μπορεί να προκαλέσει σημαντικές ζημίες αποτιμώμενες βάσει των τιμών της αγοράς (mark-to-market), οι οποίες, με τη σειρά τους, ενδέχεται να εντείνουν την αστάθεια στις αγορές και να προκαλέσουν πιέσεις ρευστότητας. Επιπλέον, η αύξηση του επιπέδου και της αστάθειας των τιμών της ενέργειας και των βασικών εμπορευμάτων έχει δημιουργήσει μεγάλες απαιτήσεις όσον αφορά την κάλυψη περιθωρίων για τους συμμετέχοντες σε αυτές τις αγορές. Αυτό δημιούργησε πιέσεις ρευστότητας για ορισμένους εξ αυτών.

(6)

Τρίτον, η επιδείνωση των μακροοικονομικών προοπτικών επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα των στοιχείων ενεργητικού και τις προοπτικές κερδοφορίας των πιστωτικών ιδρυμάτων. Ενώ ο ευρωπαϊκός τραπεζικός τομέας στο σύνολό του είναι επαρκώς κεφαλαιοποιημένος, μια έντονη επιδείνωση των μακροοικονομικών προοπτικών θα σήμαινε νέα αύξηση του πιστωτικού κινδύνου σε μια περίοδο κατά την οποία ορισμένα πιστωτικά ιδρύματα εξακολουθούν να βρίσκονται σε διαδικασία αντιμετώπισης προβλημάτων ποιότητας των στοιχείων ενεργητικού που σχετίζονται με την πανδημία COVID-19. Η ανθεκτικότητα των πιστωτικών ιδρυμάτων επηρεάζεται και από διαρθρωτικούς παράγοντες, όπως η πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα, ο ανταγωνισμός που προέρχεται από νέους παρόχους χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, καθώς και η έκθεση σε κινδύνους για τον κυβερνοχώρο και το κλίμα.

(7)

Εκτός από αυτούς τους τρεις σοβαρούς συστημικούς κινδύνους για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, το ΕΣΣΚ εντόπισε επίσης τους ακόλουθους υψηλούς συστημικούς κινδύνους.

(8)

Οι ευπάθειες στον τομέα των οικιστικών ακινήτων αυξήθηκαν περαιτέρω σε πολλά κράτη μέλη το πρώτο εξάμηνο του 2022 λόγω της έντονης αύξησης των τιμών των κατοικιών και του ενυπόθηκου δανεισμού, γεγονός που υποδηλώνει περαιτέρω συσσώρευση κυκλικών κινδύνων. Ωστόσο, η αύξηση των επιτοκίων ενυπόθηκου δανεισμού και η επιδείνωση της ικανότητας εξυπηρέτησης του χρέους λόγω της μείωσης του πραγματικού εισοδήματος των νοικοκυριών αναμένεται να ασκήσουν καθοδική πίεση στις τιμές των κατοικιών και να οδηγήσουν στην επέλευση κυκλικών κινδύνων.

(9)

Η επιδείνωση των μακροοικονομικών προοπτικών εντείνει εξάλλου τις προκλήσεις για τον τομέα των εμπορικών ακινήτων, αποτυπώνοντας, αφενός, το αυξανόμενο κόστος της χρηματοδότησης και των τιμών των κατασκευών και τα προβλήματα στην προσφορά υλικών κατασκευών και, αφετέρου, διαρθρωτικές τάσεις, όπως η χαμηλότερη ζήτηση για χώρους γραφείων. Δεδομένου ότι τα περιθώρια κέρδους στον τομέα των εμπορικών ακινήτων της Ένωσης είναι ήδη χαμηλά, οι εξελίξεις αυτές θα μπορούσαν να καταστήσουν ορισμένα τρέχοντα ή υπό σχεδιασμό επενδυτικά έργα εμπορικών ακινήτων μη κερδοφόρα, αυξάνοντας τους κινδύνους αθέτησης και επιτείνοντας τις ανησυχίες σχετικά με τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια που αφορούν εμπορικά ακίνητα, ο αριθμός των οποίων είναι ήδη πολύ υψηλός και αυξάνεται.

(10)

Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει αυξήσει την πιθανότητα επέλευσης μεγάλης κλίμακας συμβάντων στον κυβερνοχώρο, τα οποία ενδέχεται να διαταράξουν κρίσιμες οικονομικές και χρηματοπιστωτικές υποδομές και να παρεμποδίσουν την παροχή βασικών οικονομικών και χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών.

(11)

Η επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης και η αυστηροποίηση των χρηματοπιστωτικών συνθηκών επιβαρύνουν τη μεσοπρόθεσμη δυναμική του δημόσιου χρέους. Το υψηλό δημόσιο χρέος παραμένει μία από τις κύριες μακροοικονομικές ευπάθειες σε αρκετά κράτη μέλη.

(12)

Η αύξηση των συστημικών κινδύνων για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα απαιτεί αποφασιστική απάντηση σε επίπεδο πολιτικής. Η διατήρηση ή ενίσχυση της ανθεκτικότητας του χρηματοπιστωτικού τομέα της Ένωσης παραμένει ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση της ικανότητάς του να στηρίξει την πραγματική οικονομία, εφόσον και όταν εκδηλωθούν κίνδυνοι για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα.

(13)

Οι ενωσιακές και εθνικές εποπτικές αρχές του τραπεζικού και του μη τραπεζικού χρηματοπιστωτικού τομέα, σε στενή συνεργασία μεταξύ τους, συμβάλλουν στην ανθεκτικότητα του χρηματοπιστωτικού τομέα της Ένωσης μέσω της παρακολούθησης και της αντιμετώπισης των ευπαθειών του χρηματοπιστωτικού συστήματος και των ιδρυμάτων που εμπίπτουν στην αρμοδιότητά τους. Οι οικείες αρχές θα πρέπει να αξιοποιούν το πλήρες φάσμα μικροπροληπτικών και μακροπροληπτικών εργαλείων για τον περιορισμό των εν λόγω κινδύνων και τον μετριασμό των επιπτώσεών τους, σε περίπτωση που αυτοί υλοποιηθούν. Όταν δεν είναι διαθέσιμα μακροπροληπτικά εργαλεία, οι οικείες αρχές ενδέχεται να χρειαστεί να κάνουν χρήση των εποπτικών εξουσιών τους για να μετριάσουν τους κινδύνους για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και να διασφαλίσουν ότι οι αγορές δεν θα επηρεαστούν. Ο στενός συντονισμός μεταξύ τους θα ενισχύσει την αποδοτικότητα και αποτελεσματικότητα των μέτρων πολιτικής, ιδίως για την αντιμετώπιση διατομεακών και διασυνοριακών κινδύνων, αποτρέποντας παράλληλα την υπερκυκλικότητα, τον κατακερματισμό της αγοράς και τις αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις για άλλα κράτη μέλη.

(14)

Τα πιστωτικά ιδρύματα μπορούν να λειτουργήσουν ως πρώτη γραμμή άμυνας, διασφαλίζοντας ότι οι πρακτικές σχηματισμού προβλέψεων και ο κεφαλαιακός προγραμματισμός τους λαμβάνουν δεόντως υπόψη τις αναμενόμενες και τις μη αναμενόμενες ζημίες που μπορεί να προκαλέσει η επιδείνωση των συνθηκών κινδύνου. Εν προκειμένω περιλαμβάνεται η προορατική και τακτική προσαρμογή των κεφαλαιακών τους προβλέψεων σύμφωνα με βασικά και δυσμενή σενάρια. Οι εν λόγω προβλέψεις θα πρέπει να αντικατοπτρίζουν επαρκώς συντηρητικά και επικαιροποιημένα μακροοικονομικά σενάρια με βάση παραδοχές για την εκδήλωση σοβαρών, αλλά αληθοφανών γεγονότων ακραίων καταστάσεων για παρατεταμένες περιόδους. Τα πιστωτικά ιδρύματα θα πρέπει επίσης να διασφαλίσουν ότι διαθέτουν καλή εικόνα των βραχυπρόθεσμων κινδύνων ρευστότητάς τους και συγκεκριμένα σχέδια έκτακτης ανάγκης για την αντιμετώπισή τους. Αυτό έχει καίρια σημασία και για την αντιμετώπιση τυχόν υλοποιούμενων κινδύνων για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και για τη διατήρηση της εμπιστοσύνης των αγορών στα πιστωτικά ιδρύματα.

(15)

Η ύπαρξη μικροπροληπτικών και μακροπροληπτικών κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας που συνάδουν με το εκάστοτε επίπεδο κινδύνου συμβάλλει στη διασφάλιση της ανθεκτικότητας των πιστωτικών ιδρυμάτων, λειτουργώντας συμπληρωματικά προς τις πρακτικές συνετής διαχείρισης κινδύνων που αυτά εφαρμόζουν. Ορισμένες εθνικές αρχές έχουν ήδη αυστηροποιήσει τις μακροπροληπτικές πολιτικές τους, ενώ άλλες εξετάζουν επί του παρόντος κατά πόσον θα μπορούσαν να εφαρμοστούν τέτοιες πολιτικές για την αντιμετώπιση των ευπαθειών. Η διατήρηση ή περαιτέρω ενίσχυση των μακροπροληπτικών αποθεμάτων ασφαλείας θα στήριζε την ανθεκτικότητα των πιστωτικών ιδρυμάτων και θα επέτρεπε στις αρχές να αποδεσμεύσουν αυτά τα αποθέματα, εάν και όταν επέλθουν κίνδυνοι που θα επηρεάσουν αρνητικά τους ισολογισμούς των πιστωτικών ιδρυμάτων. Αυτό, με τη σειρά του, θα ενίσχυε την ικανότητα των πιστωτικών ιδρυμάτων να απορροφήσουν ζημίες, εξακολουθώντας πάντως να παρέχουν κρίσιμες υπηρεσίες στην πραγματική οικονομία. Οι αποφάσεις μακροπροληπτικής πολιτικής θα πρέπει να λαμβάνονται κατόπιν εξέτασης των ειδικότερων μακροοικονομικών προοπτικών κάθε κράτους μέλους και των συνθηκών του τραπεζικού τομέα, προκειμένου να περιορίζεται ο κίνδυνος υπερκυκλικότητας.

(16)

Θα πρέπει ακόμη να αντιμετωπιστούν κίνδυνοι για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα που εκτείνονται πέραν του του τραπεζικού τομέα. Αυτό απαιτεί την αντιμετώπιση των ευπαθειών και την αύξηση της ανθεκτικότητας των μη τραπεζικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και των πηγών χρηματοδότησης που βασίζονται στην αγορά. Η αντιμετώπιση των πιέσεων ρευστότητας και χρηματοδότησης για τις ΜΧΕ που συμμετέχουν σε αγορές παραγώγων ενέργειας είναι ζωτικής σημασίας. Ωστόσο, οι απαιτήσεις προληπτικής εποπτείας για σκοπούς κεντρικής εκκαθάρισης δεν θα πρέπει να χαλαρώσουν. Επιπλέον, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στις διαρθρωτικές αναντιστοιχίες ρευστότητας όσον αφορά ορισμένα είδη επενδυτικών κεφαλαίων. Οι διαχειριστές κεφαλαίων θα πρέπει επίσης να ενθαρρύνονται να χρησιμοποιούν εργαλεία διαχείρισης ρευστότητας όταν χρειάζεται. Επιπλέον, όσον αφορά την ασφάλιση οι πιεσμένοι ισολογισμοί των νοικοκυριών αυξάνουν τον κίνδυνο εξαγορών των ασφαλιστήριων συμβολαίων, διευρύνοντας δυνητικά το κενό προστασίας, αλλά και καθιστώντας σημαντική την παρακολούθηση της ρευστότητας.

(17)

Διασφαλίζοντας ότι οι πρακτικές διαχείρισης κινδύνων που εφαρμόζουν αποτυπώνουν επαρκώς την επιδείνωση των παραμέτρων κινδύνου και λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη την καθοδήγηση και τις προσδοκίες των εποπτικών αρχών, τα μη τραπεζικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα μπορούν να ενισχύσουν περαιτέρω την ανθεκτικότητά τους και να συμβάλουν στην πρόληψη της υλοποίησης ακραίων σεναρίων κινδύνου με χαμηλή πιθανότητα επέλευσης. Για παράδειγμα, για τα επενδυτικά κεφάλαια αυτό σημαίνει στενή παρακολούθηση και αντιμετώπιση πιθανών υπερβολικών αναντιστοιχιών ρευστότητας ή μόχλευσης· για τους κεντρικούς αντισυμβαλλομένους, τα εκκαθαριστικά μέλη και τους πελάτες τους αυτό σημαίνει παρακολούθηση των ανοιγμάτων σε παράγωγα, καθώς και αντιμετώπιση του κινδύνου συγκέντρωσης και της υπερκυκλικότητας όσον αφορά τις πρακτικές κάλυψης περιθωρίων στην αλυσίδα των κεντρικών αντισυμβαλλομένων, των εκκαθαριστικών μελών και των πελατών τους.

(18)

Το ΕΣΣΚ έχει επανειλημμένα επισημάνει (5) ότι η έλλειψη εργαλείων παρεμποδίζει την ικανότητα των αρχών να αντιμετωπίζουν κινδύνους για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα που εκτείνονται πέραν του τραπεζικού τομέα. Έχει ζητήσει να τεθούν τέτοια εργαλεία στη διάθεση των αρχών, για παράδειγμα στο πλαίσιο της επανεξέτασης των κανόνων προληπτικής εποπτείας που διέπουν τα επενδυτικά κεφάλαια και τους ασφαλιστές. Το σημερινό περιβάλλον αυξημένου κινδύνου καθιστά την κατάσταση αυτή πιο επείγουσα,

α)

ως «οικείες αρχές» νοούνται:

β)

ως «Ευρωπαϊκές Εποπτικές Αρχές» νοούνται η Ευρωπαϊκή Εποπτική Αρχή (Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών) που συστήνεται με τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1093/2010 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (9), η Ευρωπαϊκή Εποπτική Αρχή (Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφαλίσεων και Επαγγελματικών Συντάξεων) που συστήνεται με τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1094/2010 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (10) και η Ευρωπαϊκή Εποπτική Αρχή (Ευρωπαϊκή Αρχή Κινητών Αξιών και Αγορών) που συστήνεται με τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1095/2010 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (11)·

γ)

ως «εθνική εποπτική αρχή» νοείται αρμόδια ή εποπτική αρχή κράτους μέλους, όπως ορίζεται ειδικότερα στο άρθρο 4 παράγραφος 1 σημείο 40) του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 575/2013 και στο άρθρο 3 παράγραφος 1 σημείο 36) της οδηγίας 2013/36/ΕΕ· στο άρθρο 13 σημείο 10) της οδηγίας 2009/138/ΕΚ (12)· στο άρθρο 67 παράγραφος 1 της οδηγίας 2014/65/EΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (13) και στο άρθρο 22 παράγραφος 1 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 648/2012 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (14).

—

από τη σχετική με τις συγκεντρώσεις ενότητα του ιστότοπου της Επιτροπής για τον ανταγωνισμό (http://ec.europa.eu/competition/mergers/cases/). O ιστότοπος αυτός παρέχει διάφορα μέσα που βοηθούν στον εντοπισμό μεμονωμένων αποφάσεων για συγκεντρώσεις, όπως ευρετήρια επιχειρήσεων, αριθμών υποθέσεων και ημερομηνιών, καθώς και τομεακά ευρετήρια,

—

σε ηλεκτρονική μορφή στον ιστότοπο EUR-Lex (http://eur-lex.europa.eu/homepage.html?locale=el) με αριθμό εγγράφου 32022M10923. Ο ιστότοπος EUR-Lex αποτελεί την επιγραμμική πρόσβαση στην ευρωπαϊκή νομοθεσία.

—

από τη σχετική με τις συγκεντρώσεις ενότητα του ιστότοπου της Επιτροπής για τον ανταγωνισμό (http://ec.europa.eu/competition/mergers/cases/). O ιστότοπος αυτός παρέχει διάφορα μέσα που βοηθούν στον εντοπισμό μεμονωμένων αποφάσεων για συγκεντρώσεις, όπως ευρετήρια επιχειρήσεων, αριθμών υποθέσεων και ημερομηνιών, καθώς και τομεακά ευρετήρια,

—

σε ηλεκτρονική μορφή στον ιστότοπο EUR-Lex (http://eur-lex.europa.eu/homepage.html?locale=el) με αριθμό εγγράφου 32022M10922. Ο ιστότοπος EUR-Lex αποτελεί την επιγραμμική πρόσβαση στην ευρωπαϊκή νομοθεσία.

1.

2.

3.

4.

5.

«Οι ενισχύσεις βάσει του παρόντος τμήματος μπορούν να προστεθούν στις κοινοποιήσιμες περιφερειακές επενδυτικές ενισχύσεις και να σωρευθούν με άλλα είδη ενισχύσεων υπό τις προϋποθέσεις που ορίζονται στο σημείο 20 του παρόντος προσωρινού πλαισίου. Οι ενισχύσεις που χορηγούνται βάσει του προσωρινού πλαισίου κρίσης (*1) δεν μπορούν να σωρευθούν με ενισχύσεις βάσει του παρόντος τμήματος για τις ίδιες επιλέξιμες δαπάνες. Το συνολικό ποσό της ενίσχυσης δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να υπερβαίνει το 100 % των επιλέξιμων δαπανών. Ως εκ τούτου, αποκλείεται η σώρευση με άλλα μέσα ενίσχυσης που επιτρέπουν την κάλυψη χρηματοδοτικού κενού.

(*1)  ΕΕ C 131I της 24.3.2022, σ. 1.»"

6.