Ψήφισμα της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πώς μπορούμε να τη βελτιώσουμε τη συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας;»

(2022/C 323/01)

Κατά τη σύνοδο ολομέλειάς της που πραγματοποιήθηκε στις 18 και 19 Μαΐου 2022 (συνεδρίαση της 18ης Μαΐου), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή ενέκρινε το ακόλουθο ψήφισμα με 197 ψήφους υπέρ και 4 αποχές.

1.   Εισαγωγή

1.1.

Στο ψήφισμά της του Φεβρουαρίου 2021 (1), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ), κατόπιν διαβούλευσης, αξιολόγησε τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στον σχεδιασμό των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΕΣΑΑ), καθώς και την ποιότητα της συμμετοχής τους. Αυτά τα σχέδια υποβλήθηκαν από τα κράτη μέλη στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να λάβουν την υποστήριξη του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΜΑΑ), του κεντρικού στοιχείου του προσωρινού μέσου ανάκαμψης «NextGenerationEU (NGEU)». Παρά το άρθρο 18 παράγραφος 4 στοιχείο ιζ) του κανονισμού ΜΑΑ (2), το κύριο συμπέρασμα της ΕΟΚΕ ήταν ότι η συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών ήταν σε μεγάλο βαθμό ανεπαρκής στα περισσότερα κράτη μέλη. Επιπλέον, φάνηκε ότι οι διαβουλεύσεις, οι οποίες συχνά είχαν ξεκινήσει με πρωτοβουλία κοινωνικών εταίρων και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, θεωρούνταν γενικά τυπικές διαδικασίες που δεν έχουν πραγματικά τη δυνατότητα να επηρεάσουν το περιεχόμενο των σχεδίων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προέτρεψε τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και τις εθνικές κυβερνήσεις να διορθώσουν αυτή την κατάσταση κατά την εφαρμογή, την παρακολούθηση και την προσαρμογή των σχεδίων. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ συνεχίζει να τονίζει τη σημασία που έχει η καλύτερη προετοιμασία της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών προκειμένου να ανταποκριθεί στην εν λόγω ανάγκη, να αυξήσει δηλαδή τη συμμετοχή της.

1.2.

Στο προαναφερθέν ψήφισμα και σε διάφορες γνωμοδοτήσεις, η ΕΟΚΕ εξέφρασε επίσης τη συμφωνία της με τους επενδυτικούς στόχους και τις κατευθυντήριες γραμμές για τις μεταρρυθμίσεις του ΜΑΑ, οι οποίες θα πρέπει να στοχεύουν στην αλλαγή του μοντέλου παραγωγής προς μια κλιματικά ουδέτερη και ψηφιοποιημένη οικονομία. μέσω διαδικασιών δίκαιης μετάβασης που διασφαλίζουν την προστασία των σχετικών εργαζομένων και περιοχών, την επανένταξη των εργαζομένων, καθώς και την αναγέννηση και ανανέωση του παραγωγικού ιστού. Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, οι επενδύσεις και οι μεταρρυθμίσεις που προβλέπονται στα ΕΣΑΑ θα πρέπει να προάγουν τη βελτίωση της παραγωγικότητας και της οικονομίας των επιχειρήσεων στα κράτη μέλη, την ενίσχυση του καινοτόμου βιομηχανικού ιστού μέσω της στήριξης των ΜΜΕ και των επιχειρήσεων κοινωνικής οικονομίας, καθώς και την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής, κάτι που μπορεί επίσης να επιτευχθεί μέσω της ανάπτυξης και εφαρμογής του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων.

1.3.

Ακριβώς τη στιγμή που η ευρωπαϊκή οικονομία ανακάμπτει από την οικονομική ύφεση που προκλήθηκε από την πανδημία COVID-19 και τα μέτρα δημόσιας υγείας που ελήφθησαν για την καταπολέμησή της, και ενώ προσπαθεί να ξεπεράσει τις στρεβλώσεις της προσφοράς και τις πληθωριστικές πιέσεις που είχε προκαλέσει η πανδημία στην παγκόσμια οικονομία, ένας απροσδόκητος εξωτερικός κλυδωνισμός δημιούργησε ένα νέο πολιτικό και οικονομικό σενάριο γεμάτο δυσκολίες και κινδύνους: η εισβολή στην Ουκρανία από τον στρατό της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Η ΕΟΚΕ καταδίκασε σθεναρά την εν λόγω ενέργεια ως σοβαρή παραβίαση των ισχυόντων διεθνών κανόνων και συμφωνιών (3). Απειλεί την ευρωπαϊκή και παγκόσμια ασφάλεια, προκαλεί τεράστιο ανθρώπινο πόνο, υλικές καταστροφές και οικολογική ζημία, ενώ έχει αλλάξει ριζικά το ευρωπαϊκό και παγκόσμιο οικονομικό πλαίσιο.

1.4.

Τον Μάρτιο, ο ετήσιος πληθωρισμός στη ζώνη του ευρώ έφτασε το 7,5 %, το υψηλότερο δηλαδή ποσοστό από την υιοθέτηση του ευρώ, ενώ ο πληθωρισμός όσον αφορά τις τιμές της ενέργειας έφτασε το 44,7 %. Επιπλέον, ένας παρατεταμένος πόλεμος στην Ουκρανία θα μπορούσε να οδηγήσει σε ελλείψεις στα ορυκτά καύσιμα, από τα οποία εξακολουθούμε να εξαρτιόμαστε, καθώς και σε άλλες πρώτες ύλες και τρόφιμα, γεγονός που καθιστά απρόβλεπτη την εξέλιξη των τιμών και την ανάπτυξη, με τεράστιο αντίκτυπο στις φτωχότερες χώρες, δηλαδή στην Αφρική και Μέση Ανατολή. Ο στασιμοπληθωρισμός αποτελεί πραγματικό κίνδυνο για τις οικονομίες της Ευρώπης και άλλων περιοχών του κόσμου. Ενδέχεται επίσης να επηρεαστούν Οι στόχοι των μέτρων και των μέσων της Πράσινης Συμφωνίας, η οποία στοχεύει στην κλιματική ουδετερότητα για την Ευρώπη έως το 2050. Οι γεωπολιτικές επιπτώσεις του πολέμου θα επηρεάσουν ολόκληρη την αξιακή αλυσίδα τροφίμων, τη βιομηχανία, την άμυνα και το εμπόριο στην Ευρώπη και παγκοσμίως, τις αντίστοιχες πολιτικές της ΕΕ σε αυτούς και σε άλλους τομείς, καθώς και τον συνεχή προβληματισμό για το μέλλον της Ευρώπης και τα επίπεδα ενσωμάτωσης που θέλουμε να επιτύχουμε συλλογικά ως ευρωπαϊκά έθνη και ως πολίτες. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο αναθεώρησης των χρηματοδοτικών εργαλείων της ΕΕ υπό το πρίσμα αυτού του νέου σεναρίου. Εξάλλου, η κατάσταση που δημιουργήθηκε από τον πόλεμο στην Ουκρανία θα επηρεάσει την εφαρμογή των ΕΣΑΑ, τα οποία θα πρέπει να υλοποιηθούν με τρόπο συνεπή με τους νέους στόχους οικονομικής πολιτικής που θα τεθούν για την αντιμετώπιση των κινδύνων και των προκλήσεων της νέας κατάστασης. Αυτά τα σενάρια επιδείνωσης της κατάστασης συνεπάγονται μια ισχυρότερο και πιο ενωμένη ευρωπαϊκή προσέγγιση, ακολουθώντας την αρχή «ό,τι χρειαστεί».

1.5.

Μέσω αυτού του ψηφίσματος, η ΕΟΚΕ στοχεύει να αξιολογήσει εάν τα κράτη μέλη έχουν αντιμετωπίσει τις διαπιστωθείσες ελλείψεις σε ό,τι αφορά τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στην προετοιμασία των ΕΣΑΑ και πώς εξελίσσεται η συμμετοχή τους στην υλοποίηση των σχεδίων. Για το σκοπό αυτό, η ομάδα «Ευρωπαϊκό Εξάμηνο» της ΕΟΚΕ συγκέντρωσε τις απόψεις της ΟΚΠ μέσω ενός ερωτηματολογίου που εστάλη στα μέλη της ομάδας. Το ερωτηματολόγιο περιλαμβάνει 21 ερωτήσεις σχετικά με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και των ΟΚΠ σχετικά με το περιεχόμενο και την εφαρμογή των ΕΣΑΑ και τον αντίκτυπο της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης στην οικονομία και την κοινωνία των κρατών μελών. Συνολικά, ελήφθησαν απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο από 21 κράτη μέλη (4). Επιπλέον, αυτή η διαβούλευση διεξήχθη επίσης μέσω συζητήσεων στρογγυλής τραπέζης, που διοργανώθηκαν από κοινού με την ΟΚΠ και/ή τα εθνικά οικονομικά και κοινωνικά συμβούλια, σε επτά κράτη μέλη μεταξύ του φθινοπώρου του 2021 και του τέλους Μαρτίου 2022.

2.   Μεθοδολογία

2.1.

Τα δεδομένα και πληροφορίες που απαιτούνταν για την παρούσα έκθεση συγκεντρώθηκαν μεταξύ Οκτωβρίου του 2021 και Απριλίου του 2022. Συνολικά, ελήφθησαν 23 εθνικές συνεισφορές (απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο και/ή διοργάνωση συζήτησης στρογγυλής τραπέζης). Οι διαβουλεύσεις πραγματοποιήθηκαν με βάση τις γνώσεις των ίδιων των μελών και σε αυτές έλαβαν μέρος κοινωνικοί εταίροι και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Σε ορισμένες χώρες, συμμετείχαν εθνικές οικονομικές και κοινωνικές επιτροπές ή ισοδύναμοι φορείς, ενώ σε άλλες πραγματοποιήθηκαν διαβουλεύσεις με κυβερνητικούς εκπροσώπους.

2.2.

Για διάφορους λόγους, δεν έχουν εγκριθεί όλα τα ΕΣΑΑ από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ενώ, κατά τη διαβούλευση μας, ορισμένα κράτη μέλη δεν είχαν ακόμη προχωρήσει πέρα από τη φάση υλοποίησης. Ως εκ τούτου, ορισμένα κράτη μέλη μπορούσαν να απαντήσουν στο ερωτηματολόγιο μόνο εν μέρει ή καθόλου. Προκειμένου να συμπληρωθούν οι πληροφορίες που λείπουν, αυτό το ψήφισμα βασίζεται επίσης σε εξωτερικές πηγές, όπως δημοσιεύσεις από δεξαμενές σκέψης, συγκριτικές ερευνητικές μελέτες και συζητήσεις σε εθνικό επίπεδο. Επιπλέον, το ερωτηματολόγιο εστάλη επίσης σε ορισμένες ευρωπαϊκές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, σε μέλη της ομάδας συνδέσμου της ΕΟΚΕ (5) και σε άλλους εκπροσώπους των τριών ομάδων της ΕΟΚΕ. Στο παρόν ψήφισμα αποτυπώνονται ξεκάθαρα οι πρόσθετες πληροφορίες που παρατίθενται με σκοπό να δοθεί μια ολοκληρωμένη εικόνα της κατάστασης (6).

2.3.

Οι 21 ερωτήσεις που αποτέλεσαν τη βάση για τις διαβουλεύσεις έχουν κατηγοριοποιηθεί στις εξής τέσσερις ομάδες. — Τμήμα I: Ποια είναι η γνώμη της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών για το περιεχόμενο των σχεδίων, τους επενδυτικούς τους στόχους και τις προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις; — Τμήμα II: Πώς προχωρά η υλοποίηση των σχεδίων, οι επενδύσεις τους και οι μεταρρυθμίσεις; — Τμήμα III: Δυνητικός αντίκτυπος των ΕΣΑΑ στην οικονομία και την κοινωνία των κρατών μελών. — Τμήμα IV: Συμμετοχή κοινωνικών εταίρων και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στην υλοποίηση του σχεδίου.

3.   Διαπιστώσεις σχετικά με τα αποτελέσματα των διαβουλεύσεων

3.1.   Τμήμα I: Ποια είναι η γνώμη της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών για το περιεχόμενο των σχεδίων, τους επενδυτικούς τους στόχους και τις προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις;

3.1.1.

Όσον αφορά τη συμπερίληψη προτάσεων από την οργανωμένη κοινωνία των πολιτών στο περιεχόμενο των ΕΣΑΑ, στην ανάλυση των σχεδίων της η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τόνισε τις συγκεκριμένες προτάσεις από ενδιαφερόμενα μέρη, οι οποίες αντικατοπτρίζονται ουσιαστικά, μεταξύ άλλων, στα σχέδια της Τσεχικής Δημοκρατίας (7), της Γερμανίας (8), της Κύπρου (9), της Αυστρίας (10), της Πορτογαλίας (11) ή της Σλοβακίας (12). Η Λετονία δημοσίευσε τις προτάσεις των εταίρων παράλληλα με το ΕΣΑΑ της και συμπεριέλαβε ορισμένες στο σχέδιο. Οι διαβουλεύσεις που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο αυτού του ψηφίσματος έδειξαν ότι, ενώ η πλειονότητα των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στα κράτη μέλη πιστεύει ότι το σχέδιο θα είναι επιτυχές και θα υποστηρίξει τους πράσινους, ψηφιακούς και κοινωνικούς στόχους που έχει θέσει, αναφέρθηκε συχνά ότι η κοινωνική διάσταση είναι σχετικά μη ανεπτυγμένη. Επιπλέον, εκφράστηκαν ανησυχίες σχετικά με την ικανότητα των κρατών μελών να διαχειρίζονται κονδύλια του ΜΑΑ ή να πράξουν ανάλογα εντός κατάλληλου χρονικού πλαισίου, γεγονός που μπορεί να παρεμποδίσει την επιτυχία του σχεδίου. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους μεγαλύτερους δικαιούχους των κονδυλίων. Η αξιολόγηση της ικανότητας του σχεδίου ως προς την οικοδόμηση οικονομικής ανθεκτικότητας είναι μεικτή. Ειδικότερα, οι χώρες που λαμβάνουν σχετικά μικρή χρηματοδότηση δεν αναμένουν ότι το σχέδιο θα συμβάλει στη μακροπρόθεσμη ανθεκτικότητα της οικονομίας τους. Τέλος, η ΟΚΠ εκφράζει σε μεγάλο βαθμό τη λύπη της για το γεγονός ότι οι απόψεις της σχετικά με τις προτεραιότητες που πρέπει να αντικατοπτρίζονται στο σχέδιο δεν ελήφθησαν επαρκώς υπόψη στην τελική έκδοση. Η ΟΚΠ επισήμανε επίσης επανειλημμένα ότι πολλές από τις μεταρρυθμίσεις που περιέχονται στο ΕΣΑΑ είχαν ήδη προβλεφθεί σε προηγούμενα εθνικά προγράμματα μεταρρυθμίσεων, ανεξάρτητα από το ΜΜΑ και τους επενδυτικούς και μεταρρυθμιστικούς στόχους του, γεγονός που άφησε ελάχιστα περιθώρια στην ΟΚΠ να επηρεάσει το περιεχόμενο του σχεδίου.

3.2.   Τμήμα II: Πώς προχωρά η υλοποίηση των σχεδίων, οι επενδύσεις τους και οι μεταρρυθμίσεις;

3.2.1.

Στις 15 Δεκεμβρίου 2021, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τον πίνακα αποτελεσμάτων του ΜΜΑ (13), όπως προβλέπεται στον κανονισμό ΜΜΑ. Παρέχει μια επισκόπηση του τρόπου με τον οποίο προχωρά η εφαρμογή του ΜΜΑ και των εθνικών ΣΑΑ, αλλά δεν αντικατοπτρίζει τον βαθμό στον οποίο τα κράτη μέλη διοχετεύουν αποτελεσματικά κονδύλια για τη χρηματοδότηση των έργων τους. Ως εκ τούτου, ορισμένα κράτη μέλη, όπως η Αυστρία, η Ιταλία, η Λετονία, η Πορτογαλία, η Σλοβακία και η Ισπανία, δημοσιοποιούν ορισμένες πληροφορίες στους ιστοτόπους τους σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο τα κονδύλια δαπανώνται και τα μέτρα που εφαρμόζονται.

3.2.2.

Η πλειονότητα των ενδιαφερομένων με τους οποίους υπήρξε διαβούλευση μέχρι τις αρχές Απριλίου 2022 ανέφερε ότι ήταν ακόμη πολύ νωρίς για μια συνολική επισκόπηση της εφαρμογής του σχεδίου και της συμμετοχής τους σε αυτό. Σε ορισμένα κράτη μέλη, αυτό οφείλεται εν μέρει στην αργή διαδικασία υλοποίησης ή σε καθυστέρηση όσον αφορά την εφαρμογή και επιβολή του σχεδίου. Ωστόσο, η ΟΚΠ δηλώνει ότι έχει ήδη εκφράσει τις απόψεις της για τις (δυνητικές) προκλήσεις που θα προέκυπταν κατά τη φάση υλοποίησης. Από την άποψη αυτή, ένα από τα κύρια σημεία συμφόρησης που εντοπίστηκε είναι η διοικητική ικανότητα των κρατών μελών, ιδίως σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο (όπως υπογραμμίζεται επίσης στο έγγραφο προβληματισμού του Κέντρου Μελετών Ευρωπαϊκής Πολιτικής που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 2022 (14)). Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους μεγαλύτερους δικαιούχους των κονδυλίων του ΜΑΑ. Για τον λόγο αυτό, πολλοί κοινωνικοί εταίροι και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών επιμένουν στη μεγαλύτερη συμμετοχή των τοπικών και περιφερειακών κοινοτήτων. Ωστόσο, τα περισσότερα ενδιαφερόμενα μέρη πιστεύουν ότι η συμμετοχή της ΟΚΠ στην εφαρμογή του ΕΣΑΑ σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο είναι αναποτελεσματική. Ένα δεύτερο σημείο συμφόρησης που αναφέρεται συχνά είναι δεν υπάρχει επαρκής ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ της εθνικής κυβέρνησης και των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, γεγονός θα μπορούσε να παρεμποδίσει σοβαρά τη συμμετοχή τους στη φάση υλοποίησης και παρακολούθησης.

3.2.3.

Παρά τις προκλήσεις αυτές που εντοπίστηκαν, σύμφωνα με μια εις βάθος ανάλυση της Ευρωπαϊκής Διεύθυνσης Υπηρεσιών Κοινοβουλευτικής Έρευνας (EPRS) που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 2022 (15), αρκετά κράτη μέλη, για παράδειγμα, το Βέλγιο, η Κύπρος, η Ελλάδα, η Εσθονία και η Φινλανδία, έχουν αναλάβει γενική δέσμευση να συνεχίσουν να συνεργάζεται με τους κοινωνικούς εταίρους και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών κατά τη φάση υλοποίησης του ΕΣΑΑ. Από την άλλη πλευρά, άλλες χώρες, όπως η Τσεχική Δημοκρατία, η Γαλλία, η Ιταλία και η Πορτογαλία παρέπεμψαν το εν λόγω έργο σε ειδική επιτροπή/φορέα που θα είναι αρμόδια, μεταξύ άλλων, για την παρακολούθηση και την επίβλεψη της επίτευξης προόδου, τη συμμόρφωση με τα ορόσημα και τους στόχους στων διαφόρων σκελών, τις δράσεις δημοσιότητας και την αξιολόγηση των εκθέσεων υλοποίησης.

3.3.   Τμήμα III: Δυνητικός αντίκτυπος των ΕΣΑΑ στην οικονομία και την κοινωνία των κρατών μελών

3.3.1.

Σύμφωνα με μελέτη που διεξήχθη από την Ευρωπαϊκή Διεύθυνση Υπηρεσιών Κοινοβουλευτικής Έρευνας (16), το ΜΑΑ αναμένεται να πυροδοτήσει δημόσιες επενδύσεις με επίκεντρο την αύξηση της πραγματικής παραγωγής, καθώς και να δώσει τη δυνατότητα για πρόσθετο δημοσιονομικό χώρο, ο οποίος με τη σειρά του θα επιτρέψει την πραγματοποίηση των ήδη προγραμματισμένων εθνικών δαπανών με βάση την αρχή της προσθετικότητας. Το ΜΑΑ θα οδηγήσει σε σημαντική αύξηση του ΑΕΠ βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα μέσω της ζήτησης δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων, δημιουργώντας έτσι το κεφαλαιακό απόθεμα που είναι απαραίτητο για τη δημιουργία υψηλότερου ΑΕΠ, επίσης μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, μέσα από την αύξηση της απασχόλησης, υψηλότερη παραγωγικότητα, μεγαλύτερους μισθούς και θετικό αντίκτυπο στην παραγωγή.

3.3.2.

Οι απόψεις των κοινωνικών εταίρων και των ΟΚΠ σχετικά με τις πιθανές επιπτώσεις του ΕΣΑΑ στην οικονομία και την κοινωνία της χώρας τους είναι ιδιαίτερα κατακερματισμένες. Αυτή η αντίληψη ποικίλλει κυρίως ανάλογα με το μέγεθος των ποσών της χρηματοδότησης του ΜΑΑ που διατίθενται σε κάθε κράτος μέλος. Πράγματι, στα κράτη μέλη που λαμβάνουν μεγάλα ποσά, ο αντίκτυπος γίνεται αντιληπτός πιο θετικά από ό,τι στα κράτη μέλη που λαμβάνουν σχετικά μικρά ποσά σε σχέση με το μέγεθος της οικονομίας τους. Παρά τις ανισότητες αυτές, η ΟΚΠ γενικά προσλαμβάνει θετικά τον αντίκτυπο των κονδυλίων του ΜΑΑ και των επενδύσεων του ΕΣΑΑ για μεταρρυθμίσεις, καθώς παρέχουν ώθηση για την επίτευξη των στόχων της διττής μετάβασης.

3.4.   Τμήμα IV: Συμμετοχή κοινωνικών εταίρων και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στην υλοποίηση του σχεδίου

3.4.1.

Η συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στη φάση υλοποίησης του σχεδίου, στα λίγα κράτη μέλη όπου ξεκίνησε ουσιαστικά, έλαβε χώρα με διάφορες μορφές. Με βάση τις πληροφορίες που παρείχαν τα ενδιαφερόμενα μέρη, προσδιορίστηκαν τέσσερις κατηγορίες συμμετοχής: (1) Καταστατική· (2) Μέσω ειδικών ομάδων εργασίας του ΕΣΑΑ· (3) Μέσω συναντήσεων των ενδιαφερομένων μερών· (4)Δεν έχει προγραμματιστεί συγκεκριμένη μορφή συμμετοχής. Σε σύγκριση με τα συμπεράσματα που εξήχθησαν το 2021 σχετικά με την προφανή έλλειψη συμμετοχής της ΟΚΠ στη φάση σύνταξης του σχεδίου, η συμμετοχή της στη φάση υλοποίησης αξιολογείται πιο θετικά, αν και σε μεγάλο βαθμό δεν ήταν ικανοποιητική σε όλα τα κράτη μέλη. Πράγματι, επισημάνθηκε ότι σε ορισμένες χώρες προωθούνται πρωτοβουλίες που έχουν σχεδιαστεί ειδικά για τη συμμετοχή της ΟΚΠ στην εφαρμογή του ΕΣΑΑ. Επιπλέον, όσον αφορά τη δυνητική διαφορά συμμετοχής μεταξύ των κοινωνικών εταίρων, αφενός, και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, αφετέρου, φαίνεται ότι στα κράτη μέλη, σε γενικές γραμμές, είτε δεν συμμετέχει κανένα μέρος, είτε συμμετέχουν και τα δύο μέρη, χωρίς διάκριση. Ωστόσο, τα ενδιαφερόμενα μέρη σε τρία από τα 20 κράτη μέλη με τα οποία υπήρξε διαβούλευση (Αυστρία, Ελλάδα και Πορτογαλία) ανέφεραν ότι υπάρχει σημαντική διάκριση στη συμμετοχή αυτών των μερών. Σε αυτές τις χώρες, οι κοινωνικοί εταίροι συμμετέχουν περισσότερο από τις ΟΚΠ.

3.4.2.

Από αυτήν την άποψη, μια έρευνα της BusinessEurope (17) που διεξήχθη στις αρχές του 2022 έδειξε ότι οι κοινωνικοί εταίροι συμμετέχουν ολοένα και περισσότερο στα σχέδια ανάκαμψης και αυτό αντικατοπτρίζεται στο ποσοστό δυσαρέσκειας που φτάνει μόλις το 30 % όσον αφορά τον ρόλο τους στην εφαρμογή του σχεδίου μέχρι στιγμής, σε σύγκριση με 71 % όσον αφορά τον ρόλο τους στο σχεδιασμό του σχεδίου το περασμένο έτος. Εξάλλου, όπως υπογραμμίζεται στην έκθεση του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβιώσεως και Εργασίας (Eurofound) (18) από τον Μάρτιο του 2022, μετά την έγκριση των σχεδίων, οι κοινωνικοί εταίροι τόνισαν τη σημασία των εκθέσεων ανά χώρα που εκδίδει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου (19), το οποίο πλαισιώνει τη συζήτηση για την εφαρμογή των εθνικών μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων, επιτρέποντας στους κοινωνικούς εταίρους να ανταλλάσσουν ιδέες και να συνεισφέρουν στα ΕΣΑΑ σε μια υγιή βάση.

4.   Συμπεράσματα

4.1.

Σε γενικές γραμμές, το τελικό περιεχόμενο των σχεδίων αξιολογείται θετικά. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα σχόλια της ΟΚΠ ελήφθησαν υπόψη στις οριστικές εκδόσεις των ΕΣΑΑ. Συνολικά, η ΟΚΠ υποστηρίζει τους πράσινους, ψηφιακούς και κοινωνικούς στόχους των ΕΣΑΑ. Όσον αφορά τη συμβολή στην πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, εκφράστηκαν θετικές απόψεις, παρόλο που ο αντίκτυπος του ΕΣΑΑ εκτιμάται ότι είναι περιορισμένος, πλην μερικών περιπτώσεων. Δυστυχώς, συχνά εκφράστηκε ότι η κοινωνική διάσταση του σχεδίου δεν ήταν σχετικά επαρκώς ανεπτυγμένη, παρά τη σημασία της ως προς την πτυχή της ανθεκτικότητας. Διατυπώθηκε η άποψη ότι η μετάβαση απαιτεί περισσότερες επενδύσεις, ειδικά δεδομένης της τρέχουσας κρίσης. Παρά τις βελτιώσεις που παρατηρούνται σε ορισμένα κράτη μέλη, η οριστική απάντηση σχετικά με το εάν η συμμετοχή στη φάση υλοποίησης έχει βελτιωθεί εξακολουθεί να είναι δύσκολη, κυρίως επειδή η εφαρμογή πολλών ΕΣΑΑ έχει καθυστερήσει σημαντικά σε πολλά κράτη μέλη. Ωστόσο, οι κοινωνικοί εταίροι και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών τόνισαν ότι ο θεσμικός κοινωνικός διάλογος βελτιώθηκε σε αυτήν τη φάση. Πράγματι, για παράδειγμα στην Ισπανία, οι κοινωνικοί εταίροι αναγνωρίζουν ότι το πλαίσιο του ΜΑΑ και του ΕΣΑΑ συνέβαλε σε σημαντικές συμφωνίες σχετικά με τις εργασιακές και συνταξιοδοτικές μεταρρυθμίσεις μέσω τριμερούς κοινωνικού διαλόγου.

4.2.

Παρά την καθυστέρηση στην υλοποίηση πολλών ΕΣΑΑ, εντοπίστηκαν ορθές πρακτικές σε ορισμένα κράτη μέλη όσον αφορά την εφαρμογή και την παρακολούθηση τους. Για παράδειγμα, στην Αυστρία, τη Γαλλία, το Λουξεμβούργο, την Ισπανία και τη Σουηδία, η στενή και εποικοδομητική συνεργασία μεταξύ των κοινωνικών εταίρων, των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και της κυβέρνησης, η οποία ενισχύεται από τη διαφάνεια και τον συνεχή διάλογο, αποτελεί σημαντικό εργαλείο για τη συμμετοχή τους στο ΜΑΑ. Επιπλέον, στην Τσεχική Δημοκρατία, την Εσθονία, τη Φινλανδία, την Ιταλία και την Ισπανία, έχει τεθεί σε λειτουργία ένας ιστότοπος ή μια πύλη ηλεκτρονικής διακυβέρνησης με στόχο την προώθηση μιας εκστρατείας για το ΜΑΑ, προσφέροντας διαφανείς πληροφορίες προσβάσιμες στο κοινό. Στην Ιταλία, η οποία είναι ο κύριος δικαιούχος των κονδυλίων του ΜΑΑ, δημιουργήθηκε τον Νοέμβριο του 2021 μια μόνιμη σύμπραξη διαβούλευσης (Tavolo permanente del partenariato) σε κυβερνητικό επίπεδο, με συγκεκριμένες ομάδες εργασίας που παρακολουθούν με κριτικό πνεύμα την κατεύθυνση και την ποιότητα της υλοποίησης του ΕΣΑΑ όσον αφορά τις προσδοκίες των πολιτών. Το όργανο αυτό προεδρεύεται από τον Ιταλό πρωθυπουργό και συντονίζεται από τον πρόεδρο του εθνικού συμβουλίου οικονομικών και εργασίας (CNEL). Επιπλέον, υπογράφηκε ειδική δομημένη συμφωνία με την εθνική ένωση ιταλικών δήμων (ANCI) με στόχο την ανάπτυξη διαλόγου και δομημένης βοήθειας σχετικά με θέματα που τους απασχολούν, κατά τις φάσεις υλοποίησης σε τοπικό επίπεδο. Ομοίως, η συμμετοχή των δήμων και άλλων τοπικών παραγόντων ενθαρρύνεται στην Ιταλία όσον αφορά τη διοικητική ικανότητα. Στην Κροατία, η ΟΚΠ συμμετέχει στις ομάδες εργασίας που προετοιμάζουν διαγωνισμούς για την εφαρμογή του ΕΣΑΑ, καθώς και σε συμφωνίες με το υπουργείο Τουρισμού σχετικά με μέτρα στο πλαίσιο του σχεδίου για τον τουριστικό τομέα. Τέλος, στην Πορτογαλία, η ΟΚΠ συμμετέχει στην παρακολούθηση της εφαρμογής του ΕΣΑΑ, ιδίως μέσα από ανάλυση των αποτελεσμάτων του σχεδίου και εκθέσεις εκτίμησης επιπτώσεων. Από την άποψη αυτή, έχει δημιουργηθεί ένα όργανο παρακολούθησης, η εθνική επιτροπή παρακολούθησης (CNA), που περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, εκπροσώπους κοινωνικών εταίρων, πανεπιστημίων και του κοινωνικού τομέα. Αυτές οι ανταλλαγές ορθών πρακτικών ενθαρρύνονται και χρησιμεύουν ως παράδειγμα για τα άλλα κράτη μέλη.

4.3.

Σε πολλά κράτη μέλη, υπάρχουν εκκλήσεις για καλύτερη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στη φάση υλοποίησης των ΕΣΑΑ. Η οργανωμένη κοινωνία των πολιτών ζητά περισσότερη διαφάνεια ως προς την εφαρμογή και την παρακολούθηση των σχεδίων, και ζητά να δημοσιοποιούνται οι πληροφορίες και να ενθαρρυνθούν περαιτέρω οι διάλογοι σχετικά με το ΕΣΑΑ με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη. Εάν τα ανωτέρω απουσιάζουν, διακυβεύεται η σωστή αντιμετώπιση των βασικών προκλήσεων. Τέλος, στην πλειονότητα των κρατών μελών δεν είναι ακόμη ξεκάθαρο εάν η συμμετοχή της ΟΚΠ θα βελτιωθεί σημαντικά κατά τις φάσεις υλοποίησης και παρακολούθησης των σχεδίων, οι οποίες επί του παρόντος είναι ακόμη πολύ αργές ή έχουν καθυστερήσει.

4.4.

Η ΕΟΚΕ καλεί τις εθνικές κυβερνήσεις των κρατών μελών, στα οποία η συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών (20) εξακολουθεί να είναι ανεπαρκής, να διορθώσουν επειγόντως αυτήν την κατάσταση και να συμμορφωθούν με τους κανόνες που ορίζονται στον κανονισμό του ΜΑΑ. Καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να επιβάλουν τη συμμόρφωση με τους ισχύοντες κανόνες.

4.5.

Αντίθετα με τα ως άνω, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η έλλειψη αποτελεσματικής και ποιοτικής συμμετοχής της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στην οικονομική διακυβέρνηση της ΕΕ δεν θα επιλυθεί με ικανοποιητικό τρόπο έως ότου υπάρξει μεταρρύθμιση του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, η οποία εγγυάται αυτό το αποτέλεσμα μέσω μιας οδηγίας ή ενός κανονισμού. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι, για την κατάλληλη συμμετοχή τους, οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών θα πρέπει ενημερώνονται δεόντως και εγγράφως βάσει επίσημων διαδικασιών διαβούλευσης που βασίζονται σε νομικούς κανόνες και δημόσιες και διαφανείς διαδικασίες, κάτι που θα τους δίνει επαρκή χρόνο ώστε να αναλύουν τις προτάσεις της εκάστοτε κυβέρνησης και να συντάσσουν τις δικές τους — η δε συμπερίληψη ή απόρριψη των προτάσεων αυτών θα πρέπει να συνοδεύεται από αιτιολόγηση που θα περιλαμβάνεται σε δημόσια πρακτικά ή έγγραφα.

4.6.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι άμεσοι κίνδυνοι που έχει για την ευρωπαϊκή και την παγκόσμια οικονομία δεν θέτουν υπό αμφισβήτηση τους στόχους των ΕΣΑΑ, αλλά, κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, θα πρέπει αντιθέτως να ενθαρρύνουν τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και τις εθνικές κυβερνήσεις να επιταχύνουν την εφαρμογή και την επιβολή των σχεδίων, καθώς και τις σχετικές επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις, και να προωθούν την Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ, για να διατηρηθεί η ανάπτυξη, και να επιταχυνθεί η απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές του ενεργειακού συστήματος και η πράσινη στρατηγική αυτονομία της ΕΕ. Ταυτόχρονα, η ΕΕ πρέπει να κάνει ό,τι είναι απαραίτητο για να βοηθήσει την κυβέρνηση και τον λαό της Ουκρανίας, να σταθεί επαρκώς αρωγός στα εκατομμύρια ανθρώπων που αναγκάστηκαν να αναζητήσουν καταφύγιο στις χώρες της ΕΕ και να βοηθήσει τα κράτη μέλη που έχουν πληγεί περισσότερο σε διάφορους τομείς των οικονομιών τους.

4.7.

Πριν από το ξέσπασμα του πολέμου, το συνολικό ποσό των εθνικών κονδυλίων και των κονδυλίων του «NextGenerationEU (NGEU)» ήταν ανεπαρκές για την επίτευξη των στόχων της Πράσινης Συμφωνίας και την επίτευξη της απαιτούμενης δίκαιης και χωρίς αποκλεισμούς ενεργειακής μετάβασης, ιδίως δε του στόχου της αντικατάστασης των ορυκτών καυσίμων με παραγωγής ενέργειας από μη ρυπογόνες και ανανεώσιμες πηγές, σύμφωνα με τις συστάσεις της Διακυβερνητικής επιτροπής για την κλιματική αλλαγή (IPCC). Επιπλέον, πλέον υπάρχει η πιεστική γεωπολιτική ανάγκη να τερματιστεί η ενεργειακή εξάρτηση της ΕΕ από τη Ρωσία. Συν τοις άλλοις, αυτό θα οδηγήσει σε ισχυρή αύξηση των επενδύσεων στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας, οι οποίες θα επιβαρύνουν σε μεγάλο βαθμό τους δημόσιους προϋπολογισμούς.

4.8.

Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ προτείνει: α) να επιλεγεί επειγόντως μια νέα ενεργειακή στρατηγική της ΕΕ που θα προωθεί την αποτελεσματική ζεύξη των ενεργειακών της δικτύων, την ταχεία αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, την υψηλή ενεργειακή απόδοση και τη μείωση της ζήτησης σε ενέργεια· β) να εξεταστεί η δυνατότητα ανακατεύθυνσης των επενδύσεων ΕΣΑΑ προς μεγαλύτερες επενδύσεις σε καθαρές και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, με τη διασφάλιση, παράλληλα, της στρατηγικής αυτονομίας της ΕΕ· γ) να χρησιμοποιούν όλα τα κράτη μέλη το μερίδιό τους από τα κονδύλια ΕΣΑΑ για τη χρηματοδότηση νέων προγραμμάτων προς αυτήν την κατεύθυνση, όπως προγράμματα για επενδύσεις βιώσιμης ενέργειας· δ) βραχυπρόθεσμα, οι ευρωπαϊκές αρχές και οι εθνικές κυβερνήσεις να πρέπει να λάβουν όλα τα απαραίτητα μέτρα, τόσο στον τομέα παραγωγής όσο και της κατανάλωσης, με στόχο να προστατεύσουν τις οικονομίες από τις κλιμακωτές επιπτώσεις του πολέμου στην οικονομία της ΕΕ, ο οποίος διαταράσσει σοβαρά τις αγορές τροφίμων, ενέργειας και χρηματοπιστωτικών αγορών με την αύξηση των τιμών της ενέργειας και τις διαταραχές στην αλυσίδα εφοδιασμού· ε) να γίνει εκτίμηση της δημιουργίας ενός νέου χρηματοοικονομικού και επενδυτικού μέσου και να υποστηριχθεί η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που περιλαμβάνεται στην ανακοίνωση «REPowerEU» με θέμα την επιτάχυνση της αναδιάρθρωσης του ενεργειακού τομέα, με στόχο την πιο ασφαλή και βιώσιμη στρατηγική αυτονομία της ΕΕ. Για τον σκοπό αυτό, θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί το καταλληλότερο μοντέλο, το οποίο θα προσδιοριστεί με βάση τις βέλτιστες πρακτικές και τα αποτελέσματα του Ευρωπαϊκού Ταμείου Στρατηγικών Επενδύσεων και του ΜΑΑ.

4.9.

Τα συμπεράσματα της Διακυβερνητικής επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή του 2022 αποτελούν μια περαιτέρω σοβαρή υπενθύμιση των ανεπαρκειών στον αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής. Η ΕΟΚΕ καλεί τις ενωσιακές αρχές να λάβουν τα ανωτέρω υπόψη κατά την επιλογή πρωτοβουλιών σχετικών με την ενεργειακή, τη βιομηχανική και την οικονομική πολιτική.

4.10.

Η ΕΟΚΕ έχει επίγνωση των τεράστιων δυσκολιών που συνεπάγεται, υπό τις παρούσες συνθήκες, η άσκηση μιας οικονομικής πολιτικής που στοχεύει ταυτόχρονα στη μείωση του πληθωρισμού και στη διασφάλιση της οικονομικής ανάπτυξης, της απασχόλησης και της βιωσιμότητας των δημόσιων οικονομικών, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Οι ευρωπαϊκές αρχές, οι εθνικές κυβερνήσεις και η ΕΚΤ πρέπει να ενεργούν σε στενή συνεργασία και να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα έτσι ώστε η απόσυρση των επεκτατικών νομισματικών και δημοσιονομικών πολιτικών να πραγματοποιηθεί χωρίς να οδηγήσει σε νέα ύφεση. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η μεταρρύθμιση των κανόνων του συμφώνου σταθερότητας και ανάπτυξης θα πρέπει να πραγματοποιηθεί μέσω του καθορισμού ρεαλιστικών στόχων για το έλλειμμα και το χρέος, με την ενσωμάτωση του «χρυσού κανόνα» για τις επενδύσεις και την επιλογή ευέλικτων τρόπων, ανάλογα με την κατάσταση κάθε χώρας, για την επίτευξη της μείωσης των επιπέδων του δημόσιου χρέους.

4.11.

Οι προσπάθειες για την εκπαίδευση και τη διά βίου μάθηση των εργαζομένων και του πληθυσμού γενικότερα είναι απαραίτητες για τη διασφάλιση της δίκαιης και χωρίς αποκλεισμούς πράσινης και ψηφιακής μετάβασης. Θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην επιμόρφωση και στον επαγγελματικό προσανατολισμό των εργαζομένων που επηρεάζονται από τις διαδικασίες αναδιάρθρωσης, καθώς και στην πρόβλεψη των αναγκών που προκύπτουν από τα διάφορα είδη τεχνολογικών αλλαγών στα μέσα παραγωγής. Κατά την ψηφιοποίηση, απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή στην περίπτωση ατόμων που, λόγω της ηλικίας τους ή άλλων συνθηκών, αντιμετωπίζουν περισσότερες δυσκολίες στην πρόσβαση σε ψηφιοποιημένες υπηρεσίες. Πρέπει να εξασφαλιστεί η δυνατότητα εκπαίδευσης και χρήσης ειδικών υπηρεσιών υποστήριξης αυτού του τμήματος του πληθυσμού, οι οποίες θα το βοηθήσουν να έχει πρόσβαση σε όλα τα είδη παροχών και υπηρεσιών.

---

(1)  Ψήφισμα της ΕΟΚΕ με θέμα Συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας — Τι αποδίδει και τι όχι (EE C 155 της 30.4.2021, σ 1).

(2)  Κανονισμός (ΕΕ) 2021/241 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 12ης Φεβρουαρίου 2021, για τη θέσπιση του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (EE L 57 της 18.2.2021, σ. 17).

(3)  Ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις του (ΕΕ C 290 της 29.7.2022, σ. 1).

(4)  Σημείωση: πριν από την 1η Απριλίου 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε 23 σχέδια (συμπεριλαμβανομένου του σουηδικού σχεδίου στα τέλη Μαρτίου 2022, του οποίου η έγκριση από το Συμβούλιο ακόμη εκκρεμεί). Στις αρχές Απριλίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε επίσης το βουλγαρικό σχέδιο, του οποίου η έγκριση από το Συμβούλιο επίσης εκκρεμεί (δηλαδή 24 σχέδια που έχουν εγκριθεί μέχρι στιγμής από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και 22 που έχουν εγκριθεί μέχρι στιγμής από το Συμβούλιο).

(5)  Ομάδα συνδέσμου με τις ευρωπαϊκές οργανώσεις και δίκτυα της κοινωνίας των πολιτών.

(6)  Οι εκθέσεις των διαφόρων κρατών μελών αναλύονται στο παράρτημα του παρόντος ψηφίσματος. Το σύνολο των στοιχείων έχει αναρτηθεί στον ιστότοπο της ΕΟΚΕ.

(7)  SWD(2021) 211 final.

(8)  SWD(2021) 163. final/2.

(9)  SWD(2021) 196 final.

(10)  SWD(2021) 160 final.

(11)  SWD(2021) 146 final.

(12)  SWD(2021) 161 final.

(13)  Πίνακας αποτελεσμάτων για την ανάκαμψη και την ανθεκτικότητα.

(14)  Σύγκριση και αξιολόγηση σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας — Δεύτερη έκδοση, Κέντρο Μελετών Ευρωπαϊκής Πολιτικής (CEPS).

(15)  Σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας: απόψεις των ενδιαφερόμενων μερών.

(16)  Διάλογος για την ανάκαμψη και την ανθεκτικότητα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 7 Μαρτίου 2022.

(17)  Βαρόμετρο μεταρρύθμισης του 2022 από τη BusinessEurope.

(18)  Συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.

(19)  Έκθεση σχετικά με το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο για τον συντονισμό των οικονομικών πολιτικών: απασχόληση και κοινωνικές πτυχές στην ετήσια έρευνα για τη βιώσιμη ανάπτυξη 2022.

(20)  Και άλλοι άμεσα ενδιαφερόμενοι, για παράδειγμα οι οργανώσεις νεολαίας, όπως υπογράμμισε η ΕΟΚΕ στη γνωμοδότησή της με θέμα Πώς μπορεί να εξασφαλιστεί αξιοπρεπής εργασία για τους νέους και να διασφαλιστεί η ένταξη των νέων που βρίσκονται εκτός εκπαίδευσης, απασχόλησης ή κατάρτισης (ΕΕΑΚ) μέσω της εκπόνησης εθνικών σχεδίων ανάκαμψης (ΕΣΑ), (ΕΕ C 152 της 6.4.2022, σ. 27).

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις που εφαρμόζονται στις υπηρεσίες υγείας και τις κοινωνικές υπηρεσίες — Οι ΥΓΟΣ σε ένα σενάριο μετά την πανδημία Σκέψεις και προτάσεις σχετικά με την αξιολόγηση της Επιτροπής για την τροποποίηση της δέσμης νομοθετικών μέτρων του 2012»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 323/02)

Εισηγητής:

ο κ. Giuseppe GUERINI

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	20.1.2022
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	5.5.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	19.5.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	569
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	221/0/5

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) πιστεύει ότι διάφορες κοινωνικές υπηρεσίες και υπηρεσίες υγείας, όπως η φροντίδα ατόμων (συμπεριλαμβανομένης της κατ’ οίκον φροντίδας), η επανένταξη στην εργασία μειονεκτούντων ατόμων και ατόμων με αναπηρία, οι υπηρεσίες παιδικής μέριμνας και η κοινωνική στέγαση είναι ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής σε αυτή τη μεταπανδημική φάση έκτακτης ανθρωπιστικής ανάγκης και διεθνών εντάσεων. Ως εκ τούτου, οι ευρωπαϊκοί κανόνες σχετικά με τις κρατικές ενισχύσεις για τις εν λόγω υπηρεσίες διαδραματίζουν καίριο ρόλο.

1.2.

Η ΕΟΚΕ συνυπογράφει την επιλογή της Επιτροπής να θεωρήσει τις υπηρεσίες υγείας και τις κοινωνικές υπηρεσίες κατά την αξιολόγηση της ρύθμισης του τομέα (1), ως «υποκατηγορία» με αυτόνομα χαρακτηριστικά στο ευρύτερο πλαίσιο των υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος (ΥΓΟΣ).

1.3.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η δέσμη μέτρων Almunia (2012) για τις κρατικές ενισχύσεις που εφαρμόζονται στον τομέα των ΥΓΟΣ παρείχε θετικά στοιχεία εκσυγχρονισμού και απλούστευσης σε σύγκριση με το προηγούμενο πλαίσιο του 2005. Ως εκ τούτου, η κανονιστική προσέγγιση αυτής της δέσμης μέτρων θα πρέπει να επιβεβαιωθεί και για το μέλλον, με στοιχεία περαιτέρω εκσυγχρονισμού, σε περίπτωση που η Επιτροπή αποφασίσει να τροποποιήσει το ισχύον πλαίσιο μετά την υπό εξέλιξη αξιολόγησή της.

1.4.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι, εντός των επιμέρους κρατών μελών, οι υπηρεσίες υγείας και —σχεδόν σε απόλυτο βαθμό— οι υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας έχουν περιφερειακή, επαρχιακή, δημοτική ή ακόμη και ενδοδημοτική διάσταση στις μεγαλύτερες πόλεις. Αυτό σημαίνει ότι είναι αμελητέα η εσωτερική κινητικότητα των χρηστών μεταξύ των διαφόρων εθνικών περιφερειών και επαρχιών, κάτι που καθιστά ακόμη πιο αδύνατη τη διασυνοριακή κινητικότητα των χρηστών. Η απουσία διασυνοριακού ενδιαφέροντος θα απέκλειε τη δυνατότητα εφαρμογής του άρθρου 107 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) σχετικά με τις κρατικές ενισχύσεις για τις κοινωνικές υπηρεσίες και τις υπηρεσίες υγείας.

1.5.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι εθνικές διοικήσεις δυσκολεύονται να συγκεντρώνουν ειδική πείρα στην ανάπτυξη των πράξεων ανάθεσης, οι οποίες αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για την εφαρμογή της απόφασης 2012/21/EΕ της Επιτροπής (2) (απόφαση απαλλαγής σχετικά με τις αντισταθμίσεις για την παροχή δημόσιας υπηρεσίας) και του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 360/2012 της Επιτροπής (3) σχετικά με τις ενισχύσεις ήσσονος σημασίας στις ΥΓΟΣ. Ως εκ τούτου, θα ήταν πολύ χρήσιμο να δημιουργήσει η Επιτροπή μια πύλη όπου θα είναι προσβάσιμα συγκεκριμένα παραδείγματα θεμιτών πράξεων ανάθεσης σχετικά με τα διάφορα είδη υπηρεσιών υγείας και κοινωνικών υπηρεσιών.

1.6.

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την ανταλλαγή ορθών πρακτικών μεταξύ των κρατών μελών με κοινές νομικές παραδόσεις σχετικά με την εφαρμογή των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις στον τομέα των κοινωνικών υπηρεσιών και των υπηρεσιών υγείας, προκειμένου να ενθαρρυνθεί η αποτελεσματικότερη χρήση των περιθωρίων εκτίμησης που αναγνωρίζει το πρωτόκολλο 26 της ΣΛΕΕ στις εθνικές διοικήσεις κατά τη θέσπιση και την εφαρμογή των ΥΓΟΣ σε τοπικό επίπεδο.

1.7.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι ο κανόνας που προβλέπεται στην απόφαση 2012/21/ΕΕ, σύμφωνα με τον οποίο η αντιστάθμιση για την παροχή δημόσιας υπηρεσίας δεν θα πρέπει να υπερβαίνει την κάλυψη του κόστους συμπεριλαμβανομένου ενός «ευλόγου κέρδους», χρήζει περαιτέρω αποσαφήνισης ως προς: i) τον πραγματικό προσδιορισμό του εύλογου κέρδους σε σχέση με το κεφάλαιο που χρησιμοποιείται για την παροχή της υπηρεσίας, λαμβανομένου υπόψη του λειτουργικού κινδύνου, ii) τον πραγματικό ποσοτικό προσδιορισμό των πάγιων και διαρθρωτικών δαπανών που μπορούν να συμπεριληφθούν στο κόστος λειτουργίας των ΥΓΟΣ και γ) τον βαθμό στον οποίο θα μπορούσε να αναδειχθεί η ιδιαιτερότητα των υπηρεσιών και των οργανωτικών μοντέλων που χαρακτηρίζουν τους φορείς της κοινωνικής οικονομίας κατά τη διαχείριση και την παροχή των ΥΓΟΣ.

1.8.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι κοινωνικές υπηρεσίες και οι υπηρεσίες υγείας θα πρέπει να επωφελούνται από ένα ανώτατο όριο ενισχύσεων ήσσονος σημασίας για τρία οικονομικά έτη, το οποίο θα είναι υψηλότερο από το γενικά εγγυημένο για τις ΥΓΟΣ δυνάμει του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 360/2012 (500 000 ευρώ), όπως κατέδειξε και η δημόσια διαβούλευση που διεξήγαγε η Επιτροπή. Η συμβολή των κοινωνικών υπηρεσιών και των υπηρεσιών υγείας όσον αφορά την κοινωνική συνοχή δικαιολογεί αυξημένο ανώτατο όριο σε σχέση με το ισχύον.

2.   Εισαγωγή και γενικό πλαίσιο

2.1.

Το θέμα των κρατικών ενισχύσεων σε επιχειρήσεις που παρέχουν υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος και, σε άμεση σχέση με τους σκοπούς της παρούσας γνωμοδότησης, σε οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στον στενότερο τομέα των υπηρεσιών υγείας και κοινωνικών υπηρεσιών, διέπεται από τη λεγόμενη δέσμη νομοθετικών μέτρων Almunia του 2012. Η δέσμη αυτή αντικατέστησε και εκσυγχρόνισε το προηγούμενο νομικό πλαίσιο που χρονολογείται από το 2005 («δέσμη Monti-Kroes»).

2.2.

Η δέσμη μέτρων Almunia περιλαμβάνει τις ακόλουθες πράξεις: — τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 360/2012 σχετικά με την εφαρμογή των άρθρων 107 και 108 της ΣΛΕΕ στις ενισχύσεις ήσσονος σημασίας οι οποίες χορηγούνται σε επιχειρήσεις που παρέχουν υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος· — την απόφαση 2012/21/ΕΕ για την εφαρμογή του άρθρου 106 παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ στις κρατικές ενισχύσεις υπό μορφή αντιστάθμισης για την παροχή δημόσιας υπηρεσίας που χορηγούνται σε ορισμένες επιχειρήσεις επιφορτισμένες με τη διαχείριση υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος· — την ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με την εφαρμογή των κανόνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις κρατικές ενισχύσεις στην αντιστάθμιση για παροχή δημόσιας υπηρεσίας γενικού οικονομικού συμφέροντος (4)· — την ανακοίνωση της Επιτροπής — Πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις κρατικές ενισχύσεις υπό μορφή αντιστάθμισης για την παροχή δημόσιας υπηρεσίας (2011) (5).

2.3.

Ως εκ τούτου, το τομεακό ρυθμιστικό πλαίσιο ισχύει εδώ και σχεδόν δέκα έτη και, σύμφωνα με τις εξηγήσεις της Επιτροπής, χρησιμοποιείται ευρέως από τα κράτη μέλη από την έναρξη ισχύος του, αν και υπάρχουν προβλήματα εφαρμογής που θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν την ανάληψη περαιτέρω δράσης από τον νομοθέτη της Ένωσης, ιδίως λόγω του μεγάλου χρόνου που παρήλθε από την πρώτη έγκριση.

2.4.

Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή δρομολόγησε ευρεία διαβούλευση μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών προκειμένου να επαληθεύσει την αποτελεσματικότητα, την αποδοτικότητα, την προστιθέμενη αξία και την τρέχουσα συμμόρφωση με τους αρχικούς στόχους του ισχύοντος νομοθετικού πλαισίου, ιδίως στον τομέα της υγείας και των κοινωνικών υπηρεσιών.

2.5.

Η εν λόγω διαβούλευση πραγματοποιήθηκε μεταξύ της 31ης Ιουλίου 2019 και της 14ης Δεκεμβρίου 2019, με τη χρήση ερωτηματολογίου που συνέταξε η Επιτροπή και έλαβε 51 απαντήσεις από επιχειρήσεις, επιχειρηματικές οργανώσεις, συνδικαλιστικές οργανώσεις, ΜΚΟ, ιδιώτες και δημόσιες διοικήσεις.

2.6.

Με την παρούσα γνωμοδότηση πρωτοβουλίας, ως όργανο εκπροσώπησης της ευρωπαϊκής οικονομίας και της κοινωνίας των πολιτών, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να επιστήσει την προσοχή της Επιτροπής σε ορισμένες πτυχές ενδιαφέροντος που συνδέονται με την εφαρμογή των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις στον τομέα της υγείας και των κοινωνικών υπηρεσιών, ενόψει της πιθανής μελλοντικής αναθεώρησης των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις σε αυτούς τους τομείς.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η ρύθμιση των κρατικών ενισχύσεων στον τομέα των κοινωνικών υπηρεσιών και των υπηρεσιών υγείας αποτελεί πολύ περίπλοκη δραστηριότητα για τον νομοθέτη της ΕΕ, δεδομένης της ανάγκης να επιτευχθεί μια δύσκολη ισορροπία μεταξύ της δημόσιας στήριξης για δραστηριότητες που έχουν κοινούς στόχους γενικού συμφέροντος και της προστασίας του ελεύθερου και ανόθευτου ανταγωνισμού στην εσωτερική αγορά. Το ευρωπαϊκό πλαίσιο των κρατικών ενισχύσεων θα πρέπει επίσης να καθιστά δυνατές τις δημόσιες επενδύσεις που είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη κοινωνικών υποδομών και υποδομών υγείας χρήσιμες για την επιδίωξη των στόχων που ορίζονται στον ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων.

3.2.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά την απόφαση της Επιτροπής να θεωρήσει τις υπηρεσίες υγείας και τις κοινωνικές υπηρεσίες υποκατηγορία με αυτόνομα χαρακτηριστικά στο ευρύτερο πλαίσιο των ΥΓΟΣ, δεδομένων των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών αυτών των υπηρεσιών και των ειδικών στόχων τους. Στο έγγραφό της σχετικά με την αξιολόγηση των κανόνων που ισχύουν σήμερα, η Επιτροπή επισημαίνει ότι «από την άποψη των κρατικών ενισχύσεων, οι υπηρεσίες υγείας και οι κοινωνικές υπηρεσίες αποτελούν ένα υποσύνολο υπηρεσιών γενικού (οικονομικού) συμφέροντος» (6).

3.3.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η δέσμη μέτρων Almunia (2012) σχετικά με τους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις που εφαρμόζονται στον τομέα των ΥΓΟΣ έχει παράσχει θετικά στοιχεία εκσυγχρονισμού σε σύγκριση με το προηγούμενο πλαίσιο του 2005, μειώνοντας τον διοικητικό και κανονιστικό φόρτο για τις εθνικές αρχές που επιθυμούν να χρηματοδοτήσουν τις ΥΓΟΣ. Η κανονιστική προσέγγιση αυτής της δέσμης πρέπει επομένως να επιβεβαιωθεί και για το μέλλον, με στοιχεία περαιτέρω εκσυγχρονισμού και αποσαφήνισης ορισμένων ειδικών πτυχών.

3.4.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι διάφορες κοινωνικές υπηρεσίες και υπηρεσίες υγείας, όπως η φροντίδα ατόμων (συμπεριλαμβανομένης της κατ’ οίκον φροντίδας), η επανένταξη στην εργασία μειονεκτούντων ατόμων και ατόμων με αναπηρία, οι υπηρεσίες παιδικής μέριμνας και η κοινωνική στέγαση είναι ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής στην εσωτερική αγορά, καθώς αποτελούν «κοινές αξίες» των κρατών μελών, όπως ορίζεται στο πρωτόκολλο 26 της ΣΛΕΕ. Αυτές οι υπηρεσίες είναι ακόμη πιο στρατηγικές και κρίσιμες στην τρέχουσα μεταπανδημική φάση των διεθνών εντάσεων και του αυξανόμενου λαϊκισμού στα κράτη μέλη.

3.5.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι κοινωνικές υπηρεσίες και οι υπηρεσίες υγείας σε ορισμένες περιπτώσεις, διασφαλίζονται σε κρατικό επίπεδο μέσω δραστηριοτήτων μη οικονομικής φύσης, οι οποίες δεν καλύπτονται από τους κανόνες της ΕΕ για τις κρατικές ενισχύσεις. Ταυτόχρονα, όταν οι υπηρεσίες αυτές παρέχονται μέσω οικονομικών δραστηριοτήτων, είναι μέτριας διασυνοριακής σημασίας, διαδραματίζουν καθαρά τοπικό ρόλο και συμβάλλουν στην κοινωνική συνοχή στις εθνικές επικράτειες.

3.6.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι οι υπηρεσίες υγείας και οι κοινωνικές υπηρεσίες συχνά διασφαλίζονται μέσω μη οικονομικών δραστηριοτήτων, κάτι που θα απέκλειε την εφαρμογή των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις (άρθρο 107 της ΣΛΕΕ). Εξάλλου, ακόμη και όταν παρέχονται με όρους αγοράς, οι υπηρεσίες υγείας και οι κοινωνικές υπηρεσίες έχουν σαφώς τοπική διάσταση χωρίς πραγματική διασυνοριακή σημασία ως προς τη ζήτηση. Η τοπική διάσταση καθίσταται ακόμη πιο εμφανής όταν οι κοινωνικές υπηρεσίες και οι υπηρεσίες υγείας τελούν υπό τη διαχείριση φορέων της κοινωνικής οικονομίας με τη συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων με μέλημα την κοινωνική συνοχή και το δημόσιο συμφέρον.

3.7.

Ωστόσο, σύμφωνα με την πρακτική εφαρμογής της Επιτροπής και την ευρωπαϊκή νομολογία η διασυνοριακή σημασία των κοινωνικών υπηρεσιών και των υπηρεσιών υγείας δεν μπορεί να αποκλειστεί εκ των προτέρων όσον αφορά πιθανή στρέβλωση των διασυνοριακών επενδύσεων. Αν και κατανοεί τους λόγους αυτής της προσέγγισης για την πλήρη προστασία των ελευθεριών κυκλοφορίας που προβλέπονται στις Συνθήκες, η ΕΟΚΕ ζητά από την Επιτροπή να παράσχει κατάλληλες κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με τη διασυνοριακή σημασία των κοινωνικών υπηρεσιών και των υπηρεσιών υγείας. Οι υπηρεσίες αυτές θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με συγκεκριμένο και ευέλικτο τρόπο στο πλαίσιο της ευρύτερης συζήτησης σχετικά με την έννοια της διασυνοριακής σημασίας ως συστατικό στοιχείο της έννοιας της κρατικής ενίσχυσης κατά την έννοια του άρθρου 107 της ΣΛΕΕ.

3.8.

Η ΕΟΚΕ παρατηρεί ότι, ακόμη και όταν οι κοινωνικές υπηρεσίες και οι υπηρεσίες υγείας έχουν διασυνοριακή διάσταση, όπως στην περίπτωση των 37 διασυνοριακών αστικών περιοχών της ΕΕ που αναφέρονται στην οδηγία για τη διασυνοριακή ιατροφαρμακευτική περίθαλψη (7), αυτό γίνεται με βάση τη γεωγραφική εγγύτητα των παραμεθόριων περιοχών και σύμφωνα με τις αρχές της τοπικής επικουρικότητας. Συνεπώς, η αύξηση των κρατικών ενισχύσεων δεν θα υπονόμευε σοβαρά τον διασυνοριακό ανταγωνισμό μεταξύ των επιχειρήσεων.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι, παρά τα θετικά στοιχεία σαφήνειας και απλούστευσης που επέφερε η δέσμη μέτρων Almunia το 2012, οι νομικές έννοιες που πρέπει να εφαρμόζονται στις ΥΓΟΣ παραμένουν αντικειμενικά πολύπλοκες, ιδίως υπό το πρίσμα της έντονης διασύνδεσης μεταξύ νομικών και οικονομικών αξιολογήσεων που χαρακτηρίζουν τον τομέα των ΥΓΟΣ.

4.2.

Για τον λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ ζητεί από την Επιτροπή να δημοσιεύσει επιχειρησιακό οδηγό για την επικαιροποίηση του εγγράφου Οδηγός για την εφαρμογή των κανόνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με τις κρατικές ενισχύσεις, τις δημόσιες συμβάσεις και την εσωτερική αγορά στις υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος, και ιδίως στις κοινωνικές υπηρεσίες κοινής ωφέλειας (8) ο οποίος έχει αποδειχθεί πολύ χρήσιμος για τους φορείς του τομέα τα τελευταία χρόνια.

4.3.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι ειδικοί κανόνες σχετικά με τις ΥΓΟΣ, τόσο στον τομέα των δημόσιων συμβάσεων όσο και σε σχέση με τις κρατικές ενισχύσεις, είναι λιγότερο γνωστοί από τις εθνικές διοικήσεις από ό,τι οι αντίστοιχοι συνήθεις κανόνες σχετικά με τις δημόσιες συμβάσεις και τις κρατικές ενισχύσεις. Οι κατάλληλες επενδύσεις στην κατάρτιση προς όφελος του προσωπικού της δημόσιας διοίκησης, το οποίο επίσης χρησιμοποιεί ευρωπαϊκούς πόρους, θα μπορούσαν επομένως να είναι χρήσιμες τόσο για την αύξηση της ποιότητας αυτών των υπηρεσιών όσο και για την αύξηση της συμμόρφωσης με το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

4.4.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι, από τεχνική και επιχειρησιακή άποψη, οι εθνικές διοικήσεις δυσκολεύονται να συγκεντρώσουν ειδική και υψηλού επιπέδου πείρα για την ανάπτυξη των πράξεων ανάθεσης, οι οποίες αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για την εφαρμογή της απόφασης απαλλαγής 2012/21/ΕΕ σχετικά με τις αντισταθμίσεις για την παροχή δημόσιας υπηρεσίας και, αν και με απλοποιημένους όρους, του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 360/2012 σχετικά με τις κρατικές ενισχύσεις (του αποκαλούμενου «Super de minimis», ο οποίος προβλέπει αυξημένο κατώτατο όριο 500 000 ευρώ για τρία οικονομικά έτη).

4.5.

Ως εκ τούτου, θα ήταν πολύ χρήσιμο να δημιουργήσει η Επιτροπή μια πύλη όπου θα είναι προσβάσιμα συγκεκριμένα παραδείγματα θεμιτών πράξεων ανάθεσης σχετικά με τα διάφορα είδη υπηρεσιών υγείας και κοινωνικών υπηρεσιών, τα οποία θεωρούνται θεμιτά και έχουν αναπτυχθεί επαρκώς από τη Γενική Διεύθυνση Ανταγωνισμού της Επιτροπής. Η ανταλλαγή ορθών πρακτικών μεταξύ των κρατών μελών με κοινές νομικές παραδόσεις θα μπορούσε επίσης να είναι πολύ χρήσιμη εν προκειμένω, ενθαρρύνοντας την αποτελεσματικότερη χρήση των περιθωρίων διακριτικής ευχέρειας που αναγνωρίζει το πρωτόκολλο 26 της ΣΛΕΕ στις εθνικές διοικήσεις κατά τη θέσπιση και την εφαρμογή των ΥΓΟΣ σε τοπικό επίπεδο.

4.6.

Όπως είναι γνωστό, ο κανόνας της απόφασης 2012/21/ΕΕ προβλέπει ότι η αντιστάθμιση που οφείλεται στους φορείς οι οποίοι έχουν επιφορτιστεί με υποχρεώσεις παροχής δημόσιων υπηρεσιών δεν θα πρέπει να υπερβαίνει την κάλυψη του κόστους, συμπεριλαμβανομένου ενός «ευλόγου κέρδους». Η εν λόγω έννοια χρήζει περαιτέρω ανάλυσης και αποσαφήνισης ως προς τα εξής τρία ζητήματα: i) τον βαθμό προσδιορισμού του εύλογου κέρδους σε σχέση με το κεφάλαιο που χρησιμοποιείται για την παροχή της υπηρεσίας, λαμβανομένου υπόψη του λειτουργικού κινδύνου, ii) τον ποσοτικό προσδιορισμό των πάγιων και διαρθρωτικών δαπανών που μπορούν να συμπεριληφθούν στο κόστος λειτουργίας των ΥΓΟΣ και iii) τον βαθμό στον οποίο θα πρέπει να αναδεικνύεται η ιδιαιτερότητα των υπηρεσιών και των οργανωτικών μοντέλων που χαρακτηρίζουν τους φορείς της κοινωνικής οικονομίας κατά τη διαχείριση και την παροχή των ΥΓΟΣ.

4.7.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι, κατά τον καθορισμό της έννοιας του «εύλογου κέρδους», θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα χαρακτηριστικά της δικαιούχου επιχείρησης, ιδίως όταν η εν λόγω επιχείρηση επανεπενδύει διαρκώς τα κέρδη της στη δική της επιχείρηση και χαρακτηρίζεται ως οντότητα ή επιχείρηση της κοινωνικής οικονομίας.

4.8.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι κοινωνικές υπηρεσίες και οι υπηρεσίες υγείας θα πρέπει να επωφελούνται από ένα ανώτατο όριο ενισχύσεων ήσσονος σημασίας για τρία οικονομικά έτη, αυξημένο και διαφορετικό από αυτό που εγγυάται για τις ΥΓΟΣ ο κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 360/2012 (500 000 ευρώ), όπως κατέδειξε και η δημόσια διαβούλευση που διεξήγαγε η Επιτροπή. Η αύξηση αυτή δικαιολογείται από το δημόσιο ρόλο και το γενικό συμφέρον των κοινωνικών υπηρεσιών και των υπηρεσιών υγείας και από τον περιορισμένο αντίκτυπο των δραστηριοτήτων αυτών στον ανταγωνισμό και στις συναλλαγές μεταξύ των κρατών μελών. Η αύξηση του κατώτατου ορίου για τις κοινωνικές υπηρεσίες και τις υπηρεσίες υγείας θα δημιουργήσει μεγαλύτερο περιθώριο για την εφαρμογή του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 360/2012, καθιστώντας πιο εύκολη την προσφυγή στον εν λόγω κανονισμό και στις απλουστευμένες μορφές του.

4.9.

Η σημασία των κοινωνικών υπηρεσιών και των υπηρεσιών υγείας για την κοινωνική συνοχή δικαιολογεί την αύξηση του ανώτατου ορίου με το τριπλό όφελος ότι: i) θα χορηγούνται περισσότερες ενισχύσεις εντός του απλουστευμένου και ταχύτερου πλαισίου των ενισχύσεων ήσσονος σημασίας, ii) θα λαμβάνεται υπόψη η επάνοδος του πληθωρισμού στο μακροοικονομικό επίπεδο, κάτι που θα συνεπαγόταν περιοδικές αναθεωρήσεις πιο κοντά στο ανώτατο όριο σε τρία δημοσιονομικά έτη και iii) θα αναγνωρίζεται η επικουρική λειτουργία πολλών οντοτήτων της κοινωνικής οικονομίας.

4.10.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τη σημασία και τον ρόλο των μικρομεσαίων και των ιδιωτικών επιχειρήσεων που συμμετέχουν στη διαχείριση των κοινωνικών ΥΓΟΣ και των ΥΓΟΣ της υγείας βάσει διαγωνισμών που διαχειρίζονται οι τοπικές αρχές. Ακόμη και γι’ αυτόν τον λόγο, η συλλογή και κυκλοφορία δεδομένων και πληροφοριών από τις εθνικές διοικήσεις σχετικά με τις διαδικασίες επιλογής των παρόχων υπηρεσιών, τις χορηγούμενες αντισταθμίσεις και τις επιδόσεις θα μπορούσε επίσης να παράσχει χρήσιμες πληροφορίες.

4.11.

Τέλος, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι, όπως αναγνωρίζει η Επιτροπή στο σχέδιο δράσης της για την κοινωνική οικονομία (9), ο τομέας των κοινωνικών υπηρεσιών και των υπηρεσιών υγείας θα μπορούσε επίσης να υποστηριχθεί έμμεσα με την παροχή στις οργανώσεις της κοινωνικής οικονομίας, οι οποίες δραστηριοποιούνται ιδιαίτερα σε αυτούς τους τομείς, καλύτερης πρόσβασης σε μέτρα ενίσχυσης που στηρίζουν την πρόσβαση σε χρηματοδότηση και πιστώσεις, καθώς και μέσω ειδικών κινήτρων για την απασχόληση εργαζομένων μειονεκτούντων ή με αναπηρία κατά την έννοια του γενικού κανονισμού απαλλαγής για τις κρατικές ενισχύσεις. Από την άποψη αυτή, θα ήταν πολύ χρήσιμο ένα σαφές και ελαστικό ενωσιακό νομοθέτημα που θα επιτρέπει την εύλογη σώρευση και τον συνδυασμό διαφορετικών κινήτρων σε σχέση με τις ίδιες δραστηριότητες.

---

(1)  ARES-2019-3858696.

(2)  Απόφαση 2012/21/ΕΕ της Επιτροπής, της 20ής Δεκεμβρίου 2011, για την εφαρμογή του άρθρου 106 παράγραφος 2 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις κρατικές ενισχύσεις υπό μορφή αντιστάθμισης για την παροχή δημόσιας υπηρεσίας που χορηγούνται σε ορισμένες επιχειρήσεις επιφορτισμένες με τη διαχείριση υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος (ΕΕ L 7 της 11.1.2012, σ. 3).

(3)  Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 360/2012 της Επιτροπής, της 25ης Απριλίου 2012 , σχετικά με την εφαρμογή των άρθρων 107 και 108 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις ενισχύσεις ήσσονος σημασίας οι οποίες χορηγούνται σε επιχειρήσεις που παρέχουν υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος (ΕΕ L 114 της 26.4.2012, σ. 8).

(4)  ΕΕ C 8 της 11.1.2012, σ. 4.

(5)  ΕΕ C 8 της 11.1.2012, σ. 15.

(6)  ARES-2019-3858696.

(7)  Οδηγία 2011/24/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 9ης Μαρτίου 2011, περί εφαρμογής των δικαιωμάτων των ασθενών στο πλαίσιο της διασυνοριακής υγειονομικής περίθαλψης (ΕΕ L 88 της 4.4.2011, σ. 45)

(8)  [SWD (2013) 53 final/2],

(9)  COM(2021) 778 final.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ο ρόλος των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών ως θεματοφυλάκων του κοινού συμφέροντος στη μεταπανδημική ανάκαμψη και ανοικοδόμηση των κοινωνιών και των οικονομιών της ΕΕ»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 323/03)

Εισηγητής:

ο κ. Ιωάννης ΒΑΡΔΑΚΑΣΤΑΝΗΣ

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	28.4.2021
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	3.5.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	18.5.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	569
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	189/1/4

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η κοινωνία των πολιτών και οι κοινωνικοί εταίροι γεφυρώνουν το χάσμα μεταξύ των φορέων χάραξης πολιτικής και της πραγματικότητας που βιώνουν οι πολίτες που εκπροσωπούν. Συνεπώς, η διεξαγωγή διαλόγου με τους εν λόγω ενδιαφερόμενους φορείς αποτελεί αποτελεσματικό τρόπο ώστε οι φορείς χάραξης πολιτικής να κατανοήσουν τις ποικίλες ανάγκες των ατόμων που ανήκουν σε διαφορετικές κοινωνικές ομάδες. Επιπλέον, η κοινωνία των πολιτών ενθαρρύνει τη συμμετοχή όλων στα κοινά με σκοπό την άσκηση επιρροής σε θέματα που τους αφορούν.

1.2.

Στην ΕΕ, παρατηρούμε ότι η κοινωνία των πολιτών και οι κοινωνικοί εταίροι δραστηριοποιούνται σε διαφορετικά επίπεδα. Ορισμένες οργανώσεις δραστηριοποιούνται σε επίπεδο ΕΕ, άλλες σε εθνικό επίπεδο, και ορισμένες σε τοπικό ή περιφερειακό επίπεδο. Το εύρος του έργου σε όλα τα επίπεδα είναι συμπληρωματικό. Όσον αφορά το έργο της υπεράσπισης, η εστίαση των οργανώσεων σε επίπεδο ΕΕ σε σύγκριση με τις εθνικές οργανώσεις καθορίζεται συχνά από τον τρόπο με τον οποίο οι αρμοδιότητες πολιτικής κατανέμονται μεταξύ του ενωσιακού και του εθνικού επιπέδου.

1.3.

Η κοινωνία των πολιτών που εργάζεται σε επίπεδο βάσης μπορεί επίσης να διαδραματίσει ρόλο στην παρακολούθηση της εφαρμογής και του αντικτύπου των νέων πολιτικών και πρωτοβουλιών. Ωστόσο, η κοινωνία των πολιτών δεν επηρεάζει απλώς τις αποφάσεις πολιτικής, αλλά σκοπός της είναι επίσης η παροχή υπηρεσιών στους πολίτες που εκπροσωπεί.

1.4.

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 και της αργής ανάκαμψης της Ευρώπης από τη βαθιά αυτή κρίση, οι ρόλοι της κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών εταίρων χρειάστηκε να προσαρμοστούν. Ακόμη μεγαλύτερη έμφαση από ό,τι στο παρελθόν δόθηκε στην παροχή υπηρεσιών ζωτικής σημασίας, την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη διάσωση ανθρώπινων ζωών, ενώ ταυτόχρονα οι οργανώσεις χρειάστηκε να ανταποκριθούν στις προκλήσεις που αντιμετώπιζαν όσον αφορά την κάλυψη της χρηματοδότησης και τη στήριξη του προσωπικού τους. Επιπλέον, με την πανδημία, αναλήφθηκαν ορισμένες νέες πρωτοβουλίες χρηματοδότησης της ΕΕ, οι οποίες με τη σειρά τους απαιτούσαν ισχυρή υπεράσπιση, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι επενδύσεις θα φτάσουν σε όσους έχουν μεγαλύτερη ανάγκη.

1.5.

Σήμερα, παρατηρούμε ότι η ευρωπαϊκή κοινωνία των πολιτών πραγματοποιεί μετάβαση από την κρίση της COVID-19 σε μια εντελώς νέα κρίση. Πολλοί παράγοντες της κοινωνίας των πολιτών επικεντρώνουν σήμερα τις προσπάθειές τους στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων της απρόκλητης εισβολής των ρωσικών αρχών στην Ουκρανία. Πολλές ΜΚΟ, για παράδειγμα, αξιοποιούν σήμερα τα διδάγματα που άντλησαν από την πανδημία όσον αφορά τη διαχείριση κρίσεων με σκοπό να συντρέξουν τους Ουκρανούς πρόσφυγες, να συλλέξουν οικονομικούς πόρους έκτακτης ανάγκης και να τους βοηθήσουν να ξεφύγουν από την αιματοχυσία που βρίσκεται σε εξέλιξη στη χώρα τους. Επικεντρώνουν επίσης τις προσπάθειές τους σε όσους, από την υπόλοιπη ΕΕ, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο φτώχειας, καθώς οι τιμές των καυσίμων αυξάνονται δραστικά, και ο πληθωρισμός καλπάζει.

1.6.

Η διασφάλιση της συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών στη διαδικασία χάραξης πολιτικής είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις αξίες της ΕΕ, ενώ το άρθρο 1 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση ορίζει ότι οι αποφάσεις θα πρέπει να «λαμβάνονται όσο το δυνατόν πιο ανοικτά και όσο το δυνατόν εγγύτερα στους πολίτες». Δεν υπάρχει περιθώριο για την καταστολή του κοινωνικού διαλόγου και του διαλόγου με την κοινωνία των πολιτών στην ΕΕ. Ο σεβασμός των αξιών αυτών θα πρέπει να αποτελεί προϋπόθεση για την επιλεξιμότητα των κρατών μελών για χρηματοδότηση από την ΕΕ.

1.7.

Η ΕΕ θα πρέπει να επιδεικνύει μηδενική ανοχή όσον αφορά τα κράτη μέλη όπου ο χώρος της κοινωνίας των πολιτών συρρικνώνεται. Ένα σύστημα στο οποίο αποσιωπάται η φωνή της κοινωνίας των πολιτών, ιδίως όσων επικρίνουν τον τρόπο με τον οποίο η κυβέρνηση ενεργεί, είναι ένα σύστημα που αναιρεί ενεργά τη δυναμική που έχουν οι φορείς χάραξης πολιτικής ώστε να υπηρετούν τα συμφέροντα των πολιτών τους. Αντίθετα, εξελίσσεται σε ένα σύστημα όπου οι φορείς της εξουσίας ενεργούν μόνο προς το δικό τους συμφέρον. Η προσέγγιση αυτή συνιστά απειλή για τη δημοκρατία εντός της ΕΕ και δεν έχει θέση στις αξίες της Ευρώπης που περιγράφονται στα κριτήρια της Κοπεγχάγης (1).

1.8.

Η μέριμνα ότι τα κράτη μέλη τηρούν τις αξίες της ΕΕ δεν αφορά μόνο τη δεκτικότητα στη συνεργασία με την κοινωνία των πολιτών· αφορά επίσης τη διευκόλυνση της ύπαρξης της κοινωνίας των πολιτών, ακόμη και όταν επικρίνει τις πολιτικές τους ή αντιτίθεται πολιτικά σε αυτά. Πρέπει να υπάρχει ελευθερία και ανεξαρτησία για όλες τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών (ΟΚΠ) στην ΕΕ. Τα κράτη μέλη που δέχονται τον διάλογο μόνο με ειδικά επιλεγμένες και φιλοκυβερνητικές οργανώσεις, στο πλαίσιο μιας τυπικής διαδικασίας, είναι τόσο ένοχα για αντιδημοκρατικές πρακτικές όσο και οι κυβερνήσεις που δεν συνεργάζονται καθόλου με την κοινωνία των πολιτών.

1.9.

Οι φορείς χάραξης πολιτικής θα πρέπει να διασφαλίζουν την ουσιαστική συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών, και όχι μόνο σε επιφανειακό επίπεδο. Αυτό σημαίνει διασφάλιση της συμμετοχής της σε όλα τα στάδια της διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Σημαίνει να ακούγονται οι απόψεις της κοινωνίας των πολιτών κατά τη διαδικασία σύλληψης νέων νομοθετικών πράξεων, έργων ή πρωτοβουλιών, και να ζητείται τακτικά η γνώμη της, καθώς αυτά διαμορφώνονται, θεσπίζονται και, στη συνέχεια, εφαρμόζονται. Πολύ συχνά, δυστυχώς, η γνώμη της κοινωνίας των πολιτών ζητείται όταν οι νομοθετικές πράξεις ή τα έργα έχουν σχεδόν ολοκληρωθεί. Αυτό καθιστά αδύνατο για τους φορείς χάραξης πολιτικής να λάβουν υπόψη τυχόν προτάσεις και δημιουργεί προηγούμενο όπου η κοινωνία των πολιτών απλώς αναμένεται να εγκρίνει ανεξέταστα τις προτάσεις που έχουν υποβληθεί.

1.10.

Οι φορείς χάραξης πολιτικής σε όλα τα επίπεδα θα πρέπει να διευκολύνουν την εξεύρεση και την πρόσβαση στις διαδικασίες διαβούλευσής τους. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επικροτεί το σύστημα δημόσιας διαβούλευσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, υπό την έννοια ότι είναι ανοικτό σε όλες τις ΟΚΠ, καθώς και στους μεμονωμένους πολίτες, και το γεγονός ότι όλες οι διαβουλεύσεις δημοσιεύονται συστηματικά στην ίδια ιστοσελίδα (2). Από την άλλη πλευρά, οι διαβουλεύσεις σε επίπεδο ΕΕ μπορεί ενίοτε να είναι περιοριστικές όσον αφορά το είδος συμβολής που επιτρέπουν.

1.11.

Η κοινωνία των πολιτών έχει τη δυνατότητα να συνδράμει τους φορείς χάραξης πολιτικής σε βασικά καθήκοντα όπως η παρακολούθηση. Ωστόσο, για να ληφθεί σοβαρά υπόψη ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών στην παρακολούθηση της εφαρμογής των νέων πολιτικών και πρωτοβουλιών, η ΕΕ, οι εθνικές και οι τοπικές αρχές θα πρέπει να υποστηρίξουν τις λειτουργικές δαπάνες των οργανώσεων αυτών. Αυτό είναι ακόμη πιο σημαντικό, δεδομένης της αβεβαιότητας της χρηματοδότησης και ειδικότερα αυτής των έργων λόγω της νόσου COVID-19, καθώς και της αύξησης των λειτουργικών δαπανών. Με μέλημα τη βέλτιστη ποιότητα και την πλέον εποικοδομητική υποστήριξη από την κοινωνία των πολιτών, είναι σημαντικό η παροχή χρηματοδότησης της λειτουργίας και της ανάπτυξης ικανοτήτων των ΟΚΠ να μην θέτει υπό αμφισβήτηση την ανεξαρτησία τους.

1.12.

Υπάρχουν διάφορα μέτρα που θα μπορούσε να λάβει η ΕΕ για να ενστερνιστεί τη συμβολή της κοινωνίας των πολιτών. Θα μπορούσε, καταρχάς, να ορίσει ένα συμμετοχικό καθεστώς. Θα μπορούσε επίσης να συμφωνήσει για κατευθυντήριες γραμμές και κοινά πρότυπα σχετικά με το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι και τον διάλογο με την κοινωνία των πολιτών τα οποία θα εφαρμόζονται σε όλες τις σχετικές διαδικασίες, καθώς και να εγκρίνει διοργανική συμφωνία σχετικά με τον διάλογο με την κοινωνία των πολιτών. Η αναγνώριση και η προώθηση του ρόλου των ενώσεων και των ΜΚΟ στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα ήταν επίσης ιδιαίτερα επωφελής για τη βελτίωση της εταιρικής σχέσης μεταξύ των φορέων χάραξης πολιτικής και της κοινωνίας των πολιτών σε επίπεδο ΕΕ.

1.13.

Οι ΟΚΠ καλούνται επίσης να ανταποκριθούν στο δικό τους σύνολο ευθυνών στο όνομα της ορθής χάραξης πολιτικής. Καταρχάς, οι οργανώσεις θα πρέπει να είναι διαρκώς δεκτικές στην πραγματικότητα που βιώνουν οι πολίτες που εκπροσωπούν, καθώς και να διασφαλίζουν ότι η υπεράσπισή τους ανταποκρίνεται στις ανάγκες τους. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να ενισχυθεί η συμμετοχή της νεολαίας στην κοινωνία των πολιτών και να διασφαλιστεί το μέλλον του κινήματος. Είναι επίσης σημαντικό η κοινωνία των πολιτών να είναι εποικοδομητική στη συμβολή της και σαφής στις εισηγήσεις της, έτσι ώστε να συμβάλλει στη διαμόρφωση νέων πολιτικών κατά τρόπο που θεωρεί ότι είναι ο βέλτιστος για τους πολίτες. Η συμβολή δεν θα πρέπει μόνο να επικεντρώνεται σε ό,τι γίνεται με ανεπαρκή τρόπο, αλλά και να υποδεικνύει συγκεκριμένα τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να γίνουν βελτιώσεις.

2.   Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Στο παρόν έγγραφο, ο όρος «κοινωνία των πολιτών» αναφέρεται επίσης στους κοινωνικούς εταίρους, αν και πρέπει να σημειωθεί ότι οι κοινωνικοί εταίροι λειτουργούν με μοναδικό και συγκεκριμένο τρόπο για την προστασία των δικαιωμάτων. Οι ΟΚΠ υπερασπίζονται επίσης ομάδες που δεν μπορούν να επηρεάσουν την πολιτική μέσω της ψήφου τους, όπως τα παιδιά, τα άτομα με αναπηρία που στερούνται του δικαιώματος ψήφου ή οι μετανάστες και οι πρόσφυγες, και ενθαρρύνουν τη συμμετοχή τους στη δημοκρατία. Συνεπώς, ο διάλογος μεταξύ της κοινωνίας των πολιτών και των φορέων χάραξης πολιτικής είναι καίριας σημασίας για την κατανόηση των αναγκών της κοινωνίας και τη διαμόρφωση αποτελεσματικών απαντήσεων πολιτικής.

2.2.

Οι ανεξάρτητες και ενημερωμένες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών μπορούν να προσφέρουν ανεκτίμητη συμβολή στη χάραξη πολιτικής. Μπορούν επίσης να διαδραματίσουν ουσιαστικό ρόλο στην παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας των υφιστάμενων πολιτικών και πρωτοβουλιών. Ωστόσο, η στήριξη για την ανάπτυξη ικανοτήτων είναι κρίσιμης σημασίας.

2.3.

Ο χώρος της κοινωνίας των πολιτών συρρικνώνεται δραστικά σε ορισμένα μέρη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ πρέπει να αντιδράσουν σθεναρά και χωρίς συμβιβασμούς σε αυτές τις ανησυχητικές εξελίξεις. Η διασφάλιση της συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών στη διαδικασία χάραξης πολιτικής είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις αξίες της ΕΕ, ενώ το άρθρο 1 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση ορίζει ότι οι αποφάσεις θα πρέπει να «λαμβάνονται όσο το δυνατόν πιο ανοικτά και όσο το δυνατόν εγγύτερα στους πολίτες». Δεν μπορούν να υπάρχουν περιθώρια για την καταστολή της.

2.4.

Η κατανομή των αρμοδιοτήτων πολιτικής μεταξύ του ενωσιακού, του εθνικού, του περιφερειακού και του τοπικού επιπέδου έχει οδηγήσει σε διάφορα επίπεδα εκπροσώπησης της κοινωνίας των πολιτών. Υπάρχουν ΟΚΠ στην ΕΕ που ασχολούνται ειδικά με τομείς πολιτικής στους οποίους η ΕΕ νομοθετεί, και άλλες που δραστηριοποιούνται σε εθνικό, περιφερειακό ή τοπικό επίπεδο.

2.5.

Δύο από τους κύριους φραγμούς που αντιμετωπίζει η κοινωνία των πολιτών σε όλα τα επίπεδα τείνουν να είναι η αντίσταση των φορέων χάραξης πολιτικής στη διεξαγωγή διαλόγου και η έλλειψη ουσιαστικής συμμετοχής σε όλα τα στάδια της διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Θα πρέπει να θεσπιστούν νομικές ρυθμίσεις σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο για την εξάλειψη αυτής της στάσης.

2.6.

Η κοινωνία των πολιτών σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στη μεταπανδημική ανάκαμψη της Ευρώπης. Ένας από τους τομείς στους οποίους τα δύο επίπεδα συντονίζονται αφορά τον τρόπο με τον οποίο τα κράτη μέλη της ΕΕ επενδύουν οικονομικούς πόρους από τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, ο οποίος έχει τη δυνατότητα να αλλάξει σημαντικά τη μορφή των κοινωνιών και των οικονομιών μας κατά τα επόμενα έτη και δεκαετίες. Ωστόσο, η διαδικασία αυτή έχει καταδείξει την ανεπαρκή δέσμευση πολλών κρατών μελών στην ουσιαστική διαβούλευση με την κοινωνία των πολιτών, με πολλές ΟΚΠ να αποκλείονται ή, στην καλύτερη περίπτωση, να συμμετέχουν μόνο επιφανειακά στην κατάρτιση των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Αυτό περιγράφεται σε ψήφισμα της ΕΟΚΕ τον Φεβρουάριο του 2021 (3). Επιπλέον, διαπιστώσαμε αυτή την ανεπαρκή διαβούλευση με την κοινωνία των πολιτών, μολονότι η σχετική υποχρέωση περιγράφεται στο άρθρο 18 του κανονισμού (ΕΕ) 2021/240 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (4), για τη θέσπιση του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.

3.   Πώς η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών μπορεί να οδηγήσει σε εξυπνότερη χάραξη πολιτικής

3.1.

Οι φορείς χάραξης πολιτικής σε όλα τα επίπεδα έχουν σκοπό να υπηρετούν τα συμφέροντα των πολιτών, και όχι το αντίστροφο. Η δημοκρατία μπορεί να λειτουργήσει σωστά μόνο, όταν αυτοί που θεσπίζουν και εφαρμόζουν τους νόμους αφουγκράζονται και κατανοούν τις ανάγκες των πολιτών που εκπροσωπούν. Η ύπαρξη της κοινωνίας των πολιτών, η ενεργός συμπερίληψή της και η ουσιαστική συμμετοχή της στη διαδικασία λήψης αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα είναι ουσιαστικές για την αποτελεσματική και έξυπνη διακυβέρνηση.

3.2.

Οι ΟΚΠ είναι επιφορτισμένες με τη διαβίβαση μηνυμάτων από τους πολίτες που εκπροσωπούν, ή την προώθηση των ανησυχιών του κοινού, καθώς και τη διοχέτευση αυτών σε σαφή και συνεκτικά μηνύματα και συστάσεις πολιτικής. Συνεπώς, η διεξαγωγή διαλόγου με την κοινωνία των πολιτών αποτελεί αποτελεσματικό τρόπο ώστε οι φορείς χάραξης πολιτικής να κατανοήσουν τις ποικίλες ανάγκες των ατόμων που ανήκουν σε διαφορετικές κοινωνικές ομάδες. Συμβάλλει στην ελαχιστοποίηση του κινδύνου παραγνώρισης των όποιων θεμάτων ενδέχεται να προκύψουν κατά την εφαρμογή των πολιτικών και μπορεί να προσφέρει διορατικότητα και εμπειρογνωμοσύνη που διαφορετικά θα μπορούσαν να μην είναι διαθέσιμες στους φορείς χάραξης πολιτικής.

3.3.

Ενώ οι φορείς χάραξης πολιτικής είναι δεκτικοί σε αυτά που επιθυμούν οι ψηφοφόροι, ένας από τους κρίσιμους ρόλους της κοινωνίας των πολιτών είναι να εκπροσωπεί ομάδες που δεν έχουν δικαίωμα ψήφου. Αυτό ισχύει ιδίως για τις ΟΚΠ που προστατεύουν τα δικαιώματα των παιδιών, των ατόμων με αναπηρία που στερούνται του δικαιώματος ψήφου, των ατόμων υπό κηδεμονία, καθώς και των μεταναστών και των προσφύγων που δεν έχουν δικαίωμα ψήφου στη χώρα διαμονής τους. Η κοινωνία των πολιτών έχει σκοπό να υπερασπισθεί τα συμφέροντα αυτών των ομάδων, των οποίων η φωνή δεν μπορεί να ακουστεί μέσω της ψήφου τους. Ενθαρρύνει επίσης τη συμμετοχή όλων στη «δημοκρατία των πολιτών» με σκοπό την άσκηση επιρροής σε θέματα που τους αφορούν. Χωρίς την ύπαρξη ισχυρής κοινωνίας των πολιτών και την ικανότητά της να ενθαρρύνει τη συμμετοχή των ατόμων που ανήκουν σε αυτές τις ομάδες, πολλοί θα κινδύνευαν να παραγνωριστούν περαιτέρω από τους φορείς λήψης αποφάσεων.

3.4.

Οι ΟΚΠ που εργάζονται σε επίπεδο βάσης, ιδίως οι εθνικές ή οι τοπικές ΟΚΠ, μπορούν επίσης να διαδραματίσουν ρόλο στην παρακολούθηση της εφαρμογής και του αντικτύπου των νέων πολιτικών και πρωτοβουλιών. Ωστόσο, η παρακολούθηση είναι ένα εντατικό έργο που συχνά απαιτεί πολύ τεχνικές γνώσεις. Συνεπώς, είναι σημαντικό η ΕΕ και τα κράτη μέλη να στηρίξουν τις ΟΚΠ μέσω χρηματοδότησης και τεχνικής υποστήριξης, ώστε να μπορέσουν να αναπτύξουν ικανότητες. Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να αρχίσει να εκπονεί μια στρατηγική για την εποπτεία του τρόπου με τον οποίο χρησιμοποιούνται τα κονδύλια της ΕΕ, καθήκον που φαίνεται ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν μπορεί να αναλάβει από μόνη της. Στη στρατηγική αυτή θα πρέπει να περιγράφεται με σαφήνεια ο τρόπος με τον οποίο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχεδιάζει να επικουρεί τους εταίρους που συνεργάζονται μαζί της στις εποπτικές δραστηριότητες.

4.   Ο ρόλος της κοινωνίας των πολιτών σε επίπεδο ΕΕ στη μεταπανδημική ανάκαμψη

4.1.

Η κοινωνία των πολιτών σε επίπεδο ΕΕ αναφέρεται σε παράγοντες που απευθύνουν την υπεράσπισή τους στα θεσμικά όργανα της ΕΕ και εκπροσωπούν πολίτες που ζουν και στα 27 κράτη μέλη και συχνά πολύ πιο πέρα από αυτά. Διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο στην υπεράσπιση γύρω από τους τομείς αρμοδιότητας της ΕΕ, όπου είναι αναγκαίο να εμπλακούν σε διάλογο με τους φορείς χάραξης πολιτικής σε επίπεδο ΕΕ.

4.2.

Οι τομείς στους οποίους επικεντρώνεται συχνά η κοινωνία των πολιτών σε επίπεδο ΕΕ είναι οι ακόλουθοι. Πρόκειται για τομείς πολιτικής όπου η ΕΕ μπορεί να προτείνει νομοθεσία, ή όπου τα κράτη μέλη μπορούν να θεσπίζουν νομοθεσία σε εθνικό επίπεδο μόνο, όταν δεν αντιβαίνει στην ισχύουσα νομοθεσία της ΕΕ: απασχόληση και κοινωνικές υποθέσεις· οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή· γεωργία· αλιεία· περιβάλλον· προστασία των καταναλωτών· μεταφορές· διευρωπαϊκά δίκτυα· ενέργεια· δικαιοσύνη και θεμελιώδη δικαιώματα· μετανάστευση και εσωτερικές υποθέσεις· δημόσια υγεία· αναπτυξιακή συνεργασία και ανθρωπιστική βοήθεια. Επίσης, η κοινωνία των πολιτών και οι κοινωνικοί εταίροι εστιάζουν επί του παρόντος σε πρωτοβουλίες πολιτικής σε επίπεδο ΕΕ, όπως ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων (5) και η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (6).

4.3.

Εξακολουθούν να υπάρχουν πολλοί φραγμοί όσον αφορά την υπεράσπιση από τις ΟΚΠ σε επίπεδο ΕΕ. Όπως επισημαίνεται στην ενημερωτική έκθεση SOC/639 (7) της ΕΟΚΕ, αντίθετα με τις άλλες διεθνείς οργανώσεις, η ΕΕ δεν έχει ακόμα δημιουργήσει ένα συμμετοχικό καθεστώς για τις ευρωπαϊκές ενώσεις και τις ΜΚΟ. Ωστόσο, ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ εγγυάται το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι σε όλα τα επίπεδα, συμπεριλαμβανομένου του ευρωπαϊκού, ιδίως στους τομείς που αναφέρονται στον πολίτη (8). Στο πλαίσιο της ανάκαμψης από τη νόσο COVID-19, η κοινωνία των πολιτών σε επίπεδο ΕΕ επηρεάζει και παρακολουθεί τον τρόπο με τον οποίο τα κονδύλια της ΕΕ χρησιμοποιούνται προκειμένου οι πολίτες να εξέλθουν από αυτήν την κρίση.

4.4.

Η χρήση της χρηματοδότησης της ΕΕ, ιδίως με τη μορφή του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, ύψους 723,8 δισεκατ. ευρώ (9), έχει τη δυνατότητα να ενθαρρύνει την κοινωνική και οικονομική ανάκαμψη από την κρίση της νόσου COVID-19. Ωστόσο, το πού επενδύονται οι οικονομικοί πόροι είναι μια πολιτική επιλογή. Ενώ τα εθνικά σχέδια για τη διάθεση των πόρων αυτών καταρτίζονται από τα κράτη μέλη, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει την ευθύνη για την αξιολόγηση και την έγκριση των σχεδίων. Η κοινωνία των πολιτών σε επίπεδο ΕΕ έχει επανειλημμένα προειδοποιήσει την Επιτροπή σχετικά με ανησυχητικές προτάσεις χρηματοδότησης στα εθνικά σχέδια. Έχει τονίσει τα υφιστάμενα συστημικά προβλήματα που αποκάλυψε και μεγέθυνε η πανδημία, όπως οι ανεπαρκείς επενδύσεις στα συστήματα δημόσιας υγείας, κοινωνικής ασφάλισης και εκπαίδευσης, και έχει ασκήσει πιέσεις ώστε ο Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας να προχωρήσει προς την επίλυσή τους.

4.5.

Αρκετά εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας προσαρμόστηκαν κατόπιν αιτήματος της Επιτροπής, ενώ υπήρξαν σχέδια τα οποία απορρίφθηκαν ή των οποίων η έγκριση εκκρεμεί (10). Η κοινωνία των πολιτών διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην επισήμανση αυτών των τομέων ανησυχίας (11). Τα κονδύλια της ΕΕ πρέπει να διατεθούν στους τομείς όπου παρατηρήσαμε τις μεγαλύτερες πιέσεις, τους περισσότερους θανάτους και τις πιο ανησυχητικές παραβιάσεις των βασικών δικαιωμάτων των πολιτών κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Αυτό θα περιλαμβάνει τη χρηματοδότηση της μετάβασης από τα ιδρύματα φροντίδας, ιδίως για τα άτομα με αναπηρία και τους ηλικιωμένους, καθώς και την καλύτερη ετοιμότητα και ανθεκτικότητα της παροχής υγειονομικής περίθαλψης έκτακτης ανάγκης, προκειμένου να αποφευχθεί η επανάληψη του συστήματος διαλογής, όπου ορισμένες ομάδες απομακρύνονταν από τα νοσοκομεία.

4.6.

Τα κονδύλια της ΕΕ έχουν επίσης σκοπό να στηρίξουν την οικονομική ανάκαμψη και την επιστροφή στην εργασία των ατόμων που έχασαν τα μέσα βιοπορισμού τους κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Εκτιμάται ότι, στην ΕΕ και μόνο, χάθηκαν 6 εκατομμύρια θέσεις εργασίας λόγω της COVID-19 (12). Ωστόσο, δεν επηρεάστηκαν εξίσου όλα τα άτομα από την απώλεια θέσεων εργασίας. Οι κοινωνικοί εταίροι επηρεάζουν σημαντικά τη διαμόρφωση των οικονομικών, εργασιακών και κοινωνικών πολιτικών που προάγουν την εύρυθμη λειτουργία των αγορών εργασίας και, ως εκ τούτου, προστατεύουν τους εργαζομένους, συμπεριλαμβανομένων όσων διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο απώλειας εισοδήματος, αλλά και τους εργοδότες. Η κοινωνία των πολιτών σε επίπεδο ΕΕ προσπάθησε επίσης φροντίσει έτσι ώστε οι επενδύσεις να διοχετευτούν σε όσους επλήγησαν περισσότερο. Η κοινωνία των πολιτών που εκπροσωπεί τα συμφέροντα των γυναικών, των νέων, των ατόμων με αναπηρία και των ατόμων που ανήκουν σε εθνοτικές μειονότητες καλείται να διαδραματίσει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι οικονομικοί πόροι θα διοχετευθούν στην επανειδίκευση και τη στήριξη αυτών των ομάδων. Αυτό το πράττουν οι ΟΚΠ επηρεάζοντας τις προτεραιότητες και τις συστάσεις που διατυπώνει η Επιτροπή σχετικά με τη χρήση των κονδυλίων, την αξιολόγηση των εθνικών σχεδίων από την ΕΕ και την παρακολούθηση του τρόπου με τον οποίο τα κονδύλια δαπανώνται στα κράτη μέλη, από κοινού με τις εθνικές και τις τοπικές ΟΚΠ.

4.7.

Η ΕΕ δρομολογεί επίσης τη δημιουργία μιας Ένωσης Υγείας, η οποία θα της παράσχει μεγαλύτερη ετοιμότητα ενόψει μελλοντικών υγειονομικών κρίσεων. Η Ένωση Υγείας θα επιφέρει ορισμένες αλλαγές στον συντονισμό της ΕΕ σε τομείς όπως η επιτήρηση των ελλείψεων φαρμάκων και η αποθεματοποίηση εκ των προτέρων, η δοκιμή και η έγκριση νέων φαρμάκων και θεραπειών και η ανταλλαγή σωστικών συσκευών σε διασυνοριακό επίπεδο με βάση τις ανάγκες. Και πάλι, η κοινωνία των πολιτών σε επίπεδο ΕΕ καλείται να διαδραματίσει τον ρόλο της στη διασφάλιση ότι το νέο σχέδιο θα προστατεύσει αποτελεσματικότερα τις ομάδες που ωφελήθηκαν λιγότερο από τις αντιδράσεις της ΕΕ και των κρατών μελών στην πανδημία. Οι στόχοι αυτοί περιγράφηκαν στη γνωμοδότηση SOC/665 (13) της ΕΟΚΕ. Οι στόχοι είναι να διασφαλιστεί ότι ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (EMA) θα καθιερώσει ένα ευρωπαϊκό πρότυπο τιμολόγησης των φαρμάκων με δίκαιο, υπεύθυνο και διαφανή τρόπο. Θα χρειαστεί επίσης να ασκηθούν πιέσεις, ώστε το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων να έχει την αναγκαία εντολή και πόρους για την αντιμετώπιση των ανισοτήτων στον τομέα της υγείας και τη διασφάλιση ότι οι αντιδράσεις της ΕΕ στον τομέα της υγείας στοχεύουν εκείνους που θεωρείται ότι διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο, καθώς και για τη διασφάλιση ότι οι εκστρατείες για την υγεία και η ενημέρωση από την ΕΕ στον τομέα της δημόσιας υγείας θα καταστούν πολύ πιο προσβάσιμες και κατανοητές από όλους τους πολίτες κατά τη διάρκεια μελλοντικών κρίσεων.

4.8.

Οι μελλοντικές κρίσεις είναι πιθανό να προκληθούν όχι μόνο από ιούς, αλλά επίσης, ή ακόμη και πρωτίστως, από φυσικές καταστροφές εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Η ΕΕ καλείται να διαδραματίσει βασικό ρόλο βοηθώντας τα κράτη μέλη να μειώσουν τις εκπομπές CO2, καθώς και να προετοιμαστούν και να αντιμετωπίσουν από κοινού τα αυξανόμενα προβλήματα που έχουμε παρατηρήσει τα τελευταία έτη, όπως πλημμύρες και δασικές πυρκαγιές. Συνεπώς, οι περιβαλλοντικές ΜΚΟ καλούνται να διαδραματίσουν ρόλο συνδράμοντας τους φορείς χάραξης πολιτικής στον εντοπισμό των τομέων που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη από επενδύσεις, και προτείνοντας λύσεις για την αποτελεσματικότερη διαχείριση των περιβαλλοντικών καταστροφών κατά τρόπο, ώστε κανείς να μην μένει στο περιθώριο.

5.   Ο ρόλος της εθνικής και της τοπικής κοινωνίας των πολιτών στην καλύτερη ανοικοδόμηση

5.1.

Στο πλαίσιο της ΕΕ, υπάρχουν διάφοροι τομείς πολιτικής όπου η ευθύνη της υπεράσπισης εναπόκειται σαφώς στις εθνικές και τις τοπικές ΟΚΠ. Όπως και στην περίπτωση της κοινωνίας των πολιτών σε επίπεδο ΕΕ, αυτό συνοψίζεται στους τρόπους με τους οποίους οι αρμοδιότητες κατανέμονται μεταξύ της ΕΕ και των κρατών μελών της. Σε συνεργασία με την κοινωνία των πολιτών σε επίπεδο ΕΕ, οι εθνικές και οι τοπικές ΟΚΠ μεριμνούν ώστε να καλύπτονται όλοι οι τομείς πολιτικής.

5.2.

Οι τομείς στους οποίους επικεντρώνονται συνήθως οι εθνικές και οι τοπικές ΟΚΠ είναι οι ακόλουθοι: δημόσια υγεία· βιομηχανία· πολιτισμός· εκπαίδευση, νεολαία και αθλητισμός· κοινωνική προστασία, προστασία του περιβάλλοντος, κοινωνικές υπηρεσίες, νομική υποστήριξη των θυμάτων, στέγαση των θυμάτων βίας κ.λπ.

5.3.

Πολλά θέματα που επιδεινώθηκαν από τη νόσο COVID-19 αναλήφθηκαν από την εθνική, την περιφερειακή και την τοπική κοινωνία των πολιτών. Στο εθνικό πλαίσιο ήταν που ελήφθησαν αποφάσεις σχετικά με κανόνες για τον τερματισμό της διασποράς του ιού, τον τρόπο παροχής υγειονομικής περίθαλψης έκτακτης ανάγκης, την απόδοση προτεραιότητας στον εμβολιασμό, τον τρόπο συνέχισης της εκπαίδευσης για τους εκπαιδευόμενους όλων των ηλικιών και τον τρόπο προστασίας του εισοδήματος των εργαζομένων που έχασαν την εργασία τους. Οι δραστηριότητές τους περιλάμβαναν επίσης την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης για τα εμβόλια και την επισήμανση του κινδύνου διακρίσεων και αύξησης της φτώχειας μεταξύ ορισμένων ομάδων πολιτών.

5.4.

Η εθνική και η τοπική κοινωνία των πολιτών είναι ίσως εκείνη που καλείται να διαδραματίσει τον πιο κρίσιμο ρόλο στην παροχή βοήθειας στην ΕΕ για την καλύτερη ανάκαμψη, καθότι διαμορφώνει τις εθνικές και τις περιφερειακές πολιτικές και παρέχει βασικές υπηρεσίες στις κοινότητές της στους ακόλουθους τομείς: — Διασφάλιση ότι η επιστροφή στη διά ζώσης εκπαίδευση μετά την πανδημία θα περιλαμβάνει όλους τους εκπαιδευόμενους· — Γεφύρωση του ψηφιακού χάσματος, ιδίως για τις περιθωριοποιημένες ομάδες· — Μέριμνα έτσι ώστε οι πολιτικές να διευκολύνουν την ποιοτική απασχόληση για όσους είναι σήμερα το πιο πιθανό να αποκοπούν από την αγορά εργασίας, ιδίως για τους νέους, τις γυναίκες, τα άτομα που ανήκουν σε οικογένειες μεταναστών και τα άτομα με αναπηρία· — Ενίσχυση των συστημάτων κοινωνικής προστασίας και της ικανότητάς τους να στηρίζουν όλους τους πολίτες στη διατήρηση ενός αξιοπρεπούς βιοτικού επιπέδου· — Διασφάλιση ότι οι εθνικές πολιτικές για τη μακροχρόνια φροντίδα και οι κοινωνικές υπηρεσίες επικεντρώνονται σε εναλλακτικές επιλογές που βασίζονται στην κοινότητα και την οικογένεια έναντι της ιδρυματικής φροντίδας, όπου παρατηρήσαμε τους περισσότερους θανάτους κατά τη διάρκεια της πανδημίας· — Άσκηση πιέσεων για πολιτικές και επενδύσεις που διευκολύνουν την ένταξη των μεταναστών και των προσφύγων στην αγορά εργασίας και στα συστήματα κοινωνικής προστασίας. — Η κοινωνία των πολιτών έχει επίσης καίρια σημασία για τη βελτίωση των οικονομικών και πολιτικών συνθηκών. Ειδικότερα, οι κοινωνικοί εταίροι είναι κρίσιμης σημασίας για την ενίσχυση της επάρκειας του εισοδήματος και των δίκαιων συνθηκών εργασίας μέσω των συλλογικών διαπραγματεύσεων.

5.5.

Το πλαίσιο για την επίσημη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στη χάραξη πολιτικής διαφέρει μεταξύ των κρατών μελών. Ορισμένα κράτη μέλη έχουν εθνικά ισοδύναμα της ΕΟΚΕ, μολονότι η εξουσία που τους απονέμεται διαφέρει και μεταβάλλεται συνεχώς. Η δομή της ΕΟΚΕ, η οποία αποτελείται από μέλη που εκπροσωπούν τρεις ομάδες, τους εργοδότες, τους εργαζομένους και τη λεγόμενη «Ευρώπη της πολυμορφίας», θα μπορούσε να αναπαραχθεί με επιτυχία σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Σε συνεργασία με την κοινωνία των πολιτών σε επίπεδο ΕΕ, οι εθνικές ΟΚΠ διαδραματίζουν επίσης καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του τρόπου με τον οποίο ο Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας χρησιμοποιείται στα κράτη μέλη.

5.6.

Στην ενημερωτική έκθεσή της SOC/639 (14) και στο ψήφισμά της σχετικά με τη συμμετοχή της εθνικής κοινωνίας των πολιτών στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (15), η ΕΟΚΕ επικρότησε τη συμφωνία που επιτεύχθηκε τον Δεκέμβριο του 2020 μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τον κανονισμό για τη θέσπιση του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (16), του οποίου το άρθρο 18 περιγράφει την ανάγκη συμμετοχής των ΟΚΠ, μέσω διαβούλευσης, στην κατάρτιση και την εφαρμογή των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.

5.6.1.

Ωστόσο, αποτελεί ειρωνεία το γεγονός ότι, παρά την αναφορά στη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στον κανονισμό για τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, αυτή δεν συμμετείχε στον καθορισμό του μέρους του κανονισμού που αφορά τη συμμετοχή της στη διαδικασία. Επιπλέον, σε κανένα σημείο του κανονισμού δεν γίνεται ρητή αναφορά στις ΟΚΠ ως δικαιούχους, σε αντίθεση, για παράδειγμα, με τις ΜΜΕ. Αυτό έχει δημιουργήσει ορισμένα προβλήματα όσον αφορά τη συμμετοχή των ΟΚΠ στην εφαρμογή. Αυτό είναι παράδοξο, δεδομένου ότι οι ΟΚΠ θα αποτελέσουν καθοριστικό παράγοντα κατά την ανάκαμψη από τη νόσο COVID-19.

5.6.2.

Επιπλέον, στην πράξη, παρά την καθοδήγηση της Επιτροπής (17), η πραγματικότητα είναι ότι οι εθνικές ΟΚΠ αντιμετώπισαν μεγάλες δυσκολίες στο να επηρεάσουν τα αποτελέσματα των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Ένας φραγμός ήταν η φαινομενική απροθυμία ορισμένων εθνικών κυβερνήσεων να συμπεριλάβουν την κοινωνία των πολιτών στην κατάρτιση των σχεδίων τους. Πολλές κυβερνήσεις δεν φρόντισαν για την ενεργό συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών, εξαναγκάζοντας τις ΟΚΠ να απευθυνθούν ανοικτά στις εθνικές αρχές, ώστε να τους επιτραπεί να συμμετάσχουν. Ακόμη και στις περιπτώσεις όπου συμμετείχαν, ο χρόνος που αφιερώθηκε για τη διαβούλευση με την κοινωνία των πολιτών ήταν σε μεγάλο βαθμό ανεπαρκής. Αυτό εμπόδισε την ουσιαστική συζήτηση και την εξέταση της συμβολής της κοινωνίας των πολιτών όσον αφορά τα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Το αποτέλεσμα είναι ότι, ενώ μεγάλος αριθμός κρατών μελών έχει αποδείξει κάποια μορφή διαβούλευσης με την κοινωνία των πολιτών, πολύ συχνά, δυστυχώς, η εθνική κοινωνία των πολιτών δεν συμμετείχε πραγματικά στη διαμόρφωση των σχεδίων που προέκυψαν.

---

(1)  Κριτήρια ένταξης, https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/enlargement-policy/glossary/accession-criteria_en

(2)  https://ec.europa.eu/info/consultations_el

(3)  https://www.eesc.europa.eu/el/documents/resolution/involvement-organised-civil-society-national-recovery-and-resilience-plans-what-works-and-what-does-not

(4)  Κανονισμός (ΕΕ) 2021/241 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 12ης Φεβρουαρίου 2021, για τη θέσπιση του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΕΕ L 57 της 18.2.2021, σ. 17).

(5)  Ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/economy-works-people/jobs-growth-and-investment/european-pillar-social-rights_el

(6)  Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal_el

(7)  Θέσπιση ενός ευρωπαϊκού καταστατικού για τις ενώσεις και τις ΜΚΟ με λεπτομερή ορισμό μιας ΜΚΟ ή μιας ευρωπαϊκής ένωσης (ενημερωτική έκθεση), Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, https://www.eesc.europa.eu/el/our-work/opinions-information-reports/information-reports/creation-european-statute-associations-and-ngos-incorporating-precise-definition-ngo-or-european-association-information

(8)  Άρθρo 12.

(9)  https://ec.europa.eu/info/business-economy-euro/recovery-coronavirus/recovery-and-resilience-facility_el

(10)  Το σχέδιο της Βουλγαρίας δεν εγκρίθηκε, ενώ η έγκριση του σχεδίου της Ουγγαρίας έχει παγώσει.

(11)  ΕΕ C 517 της 22.12.2021, σ. 1.

(12)  Η νόσος COVID-19 έχει ήδη εξανεμίσει 6 εκατομμύρια θέσεις εργασίας, σύμφωνα με μελέτη της ΕΕ, Ειδήσεις για την πανδημία του κορονοϊού, Al Jazeera.

(13)  ΕΕ C 286 της 16.7.2021, σ. 109.

(14)  Θέσπιση ενός ευρωπαϊκού καταστατικού για τις ενώσεις και τις ΜΚΟ με λεπτομερή ορισμό μιας ΜΚΟ ή μιας ευρωπαϊκής ένωσης (ενημερωτική έκθεση), Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, https://www.eesc.europa.eu/el/our-work/opinions-information-reports/information-reports/creation-european-statute-associations-and-ngos-incorporating-precise-definition-ngo-or-european-association-information

(15)  ΕΕ C 155 της 30.4.2021, σ. 1.

(16)  ΕΕ L 57 της 18.2.2021, σ. 17.

(17)  https://ec.europa.eu/info/sites/default/files/document_travail_service_part1_v2_en.pdf

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Καθιστώντας τη βιομηχανία συσκευασίας έναν ασφαλή, οικονομικά προσιτό και φιλικό προς το περιβάλλον κλάδο

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 323/04)

Εισηγητής:	ο κ. Matteo Carlo BORSANI
Συνεισηγητής:	ο κ. Dirk JARRÉ

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	21.10.2021
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Συμβουλευτική Επιτροπή Βιομηχανικών Μεταλλαγών (CCMI)
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	11.3.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	19.5 2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	569
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	201/1/5

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η συσκευασία είναι μια απαραίτητη βασική τεχνολογία, ουσιώδης για τις περισσότερες αλυσίδες εφοδιασμού. Ο αντίκτυπός της υπερβαίνει κατά πολύ το δικό της οικοσύστημα και, για τον λόγο αυτό, η βιομηχανία συσκευασίας είναι ουσιαστική για την οικονομία της Ευρώπης και την ενιαία αγορά της, καθώς και για τη στήριξη της ανάκαμψης και την προώθηση της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) συνιστά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και στις εθνικές κυβερνήσεις, σε διαβούλευση με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη του κλάδου συσκευασίας να αναλάβουν πρωτοβουλίες καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής των προϊόντων, προκειμένου να προωθήσουν τις διαδικασίες κυκλικής οικονομίας, να ενθαρρύνουν τη βιώσιμη κατανάλωση και να προσπαθήσουν να διασφαλίσουν ότι προλαμβάνεται η παραγωγή απορριμμάτων, καθώς και ότι οι πόροι που χρησιμοποιούνται διατηρούνται στην οικονομία της ΕΕ για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο διάστημα.

1.2.

Υπό το πρίσμα των σημερινών κοινωνικών προκλήσεων, αντιπροσωπευτικές οργανώσεις της βιομηχανίας και εργαζόμενοι, κυβερνήσεις, δημόσιοι φορείς και μη κυβερνητικές οργανώσεις θα πρέπει να αναζητήσουν καινοτόμες λύσεις με στόχο την αύξηση της βιωσιμότητας της βιομηχανίας συσκευασίας, λαμβάνοντας υπόψη ότι η κυκλική συσκευασία διαδραματίζει κομβικό ρόλο για την προστασία του πλανήτη.

1.3.

Επιπλέον, η Επιτροπή θα πρέπει να ενθαρρύνει μετ’ επιτάσεως την καθιέρωση ενός ευρωπαϊκού κοινωνικού διαλόγου μεταξύ των συνδικαλιστικών ομοσπονδιών και των ομοσπονδιών εργοδοτών στον τομέα της συσκευασίας. Ένας τέτοιος ευρωπαϊκός διάλογος, καλά διαρθρωμένος με το εθνικό και το εταιρικό επίπεδο, θα παράσχει την αναγκαία στήριξη στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή αφενός, για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση των πρωτοβουλιών της, και στους κοινωνικούς εταίρους αφετέρου, για τη διαπραγμάτευση μιας δίκαιης μετάβασης.

1.4.

Η ΕΟΚΕ συνιστά την εισαγωγή της «κατάλληλης για τον επιδιωκόμενο σκοπό» συσκευασίας ως νέο μέτρο για όλες τις συσκευασίες, πράγμα που σημαίνει ότι όλες οι συσκευασίες θα πρέπει να κατασκευάζονται σύμφωνα με τις αρχές του οικολογικού σχεδιασμού: πρέπει να ταιριάζουν στις διαστάσεις του προϊόντος αφήνοντας ελάχιστο κενό χώρο και βάρος, αποτρέποντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την υπερσυσκευασία και την υποσυσκευασία, καθώς και τα σχετικά περιττά απορρίμματα και απώλειες. Αυτή η μέθοδος θα βελτιστοποιήσει επίσης το αποτύπωμα άνθρακα της μεταφοράς συσκευασμένων αγαθών, επιτρέποντας την επίτευξη των στόχων εκπομπής που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

1.5.

Το πεδίο εφαρμογής των αλλαγών δεν έχει ακόμη αξιοποιηθεί επαρκώς από τα ενδιαφερόμενα μέρη, συνεπώς, η ΕΟΚΕ ζητεί από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να αναλάβουν μεγαλύτερη ευθύνη και ισχυρό ηγετικό ρόλο στη διαχείριση αυτής της διαδικασίας. Αυτό περιλαμβάνει την παρουσίαση των κανονιστικών τμημάτων που υπολείπονται κατά τρόπο εύκολα κατανοητό και εφαρμόσιμο, καθώς και υποστηρικτικές δράσεις σε ολόκληρο το οικοσύστημα, με ιδιαίτερη έμφαση στις πλέον ευαίσθητες οντότητες, όπως οι ΜΜΕ και οι ιδιώτες.

1.6.

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει μια ολιστική προσέγγιση για την αξιολόγηση του συνολικού ρόλου και του αντίκτυπου της συσκευασίας, καθώς η εξέταση της συσκευασίας μεμονωμένα μπορεί να επηρεάσει αρνητικά το κανονιστικό πλαίσιο, αλλά και να ωθήσει τις εταιρείες σε δαπανηρές, αναποτελεσματικές και τελικά λιγότερο βιώσιμες στρατηγικές. Τα ουσιώδη στοιχεία που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη είναι η ασφάλεια και η προστασία των συσκευασμένων προϊόντων με ιδιαίτερη αναφορά στα τρόφιμα και τα ποτά (1), έτσι ώστε η συσκευασία να είναι βιώσιμη και αποτελεσματική. Στο πλαίσιο αυτό, αυτές οι λειτουργικότητες δεν πρέπει να υπονομεύονται από τη σχεδιαστική προσέγγιση της συσκευασίας, δηλαδή τον προσανατολισμό στη βιωσιμότητα.

1.7.

Τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα θα πρέπει να προωθήσουν ελάχιστα πρότυπα για τη στήριξη των ευρωπαϊκών εταιρειών συσκευασίας όσον αφορά την επίτευξη των στόχων της πράσινης και της δίκαιης μετάβασης, τα οποία θα ισχύουν επίσης για όλες τις συσκευασίες που εισέρχονται στην εσωτερική αγορά από τρίτες χώρες. Η ΕΟΚΕ ζητεί από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να διασφαλίσουν ότι επιβάλλονται τα κριτήρια βιωσιμότητας στις εμπορικές συμφωνίες και ότι οι εισαγωγές περιλαμβάνουν κριτήρια επαλήθευσης όσον φορά τις συμβάσεις της ΔΟΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα των εργαζομένων, και τούτο καθ’ όλο το μήκος της αξιακής αλυσίδας του τομέα συσκευασίας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο μπορούν να εξασφαλιστούν ίσοι όροι ανταγωνισμού στην αγορά.

1.8.

Η ΕΟΚΕ προτρέπει την Επιτροπή να προωθήσει εκστρατείες εκπαίδευσης, ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης σε επίπεδο ΕΕ, προκειμένου να καταστεί συνείδηση η σημασία των πρακτικών που είναι προσανατολισμένες στη βιωσιμότητα, σε όλα τα επίπεδα του κύκλου ζωής των συσκευασιών, κατευθύνοντας τη συλλογική συμπεριφορά είτε προς τη βιώσιμη παραγωγή, τις βιώσιμες επιλογές αγοράς είτε στις βέλτιστες πρακτικές όσον αφορά τη διάθεση και την ανακύκλωση των συσκευασιών.

1.9.

Η μελλοντική νομοθεσία και δράση της ΕΕ δεν θα πρέπει να επικεντρώνεται αποκλειστικά στην ίδια τη συσκευασία, αλλά σε ολόκληρη την αλυσίδα παραγωγής συσκευασιών: παραγωγή, κατανάλωση και επεξεργασία των απορριμμάτων. Η ΕΟΚΕ συνιστά την προώθηση επενδύσεων στην τεχνολογική καινοτομία μέσω της στήριξης της ζήτησης και της προσφοράς ανανεώσιμων και υψηλής ποιότητας ανακυκλώσιμων υλικών.

1.10.

H συσκευασία πρέπει να συνεισφέρει στην κυκλική οικονομία, με επίκεντρο τον οικολογικό σχεδιασμό, τις υφιστάμενες εδραιωμένες τεχνολογίες και τις τεχνολογίες ανακύκλωσης, καθώς και την πρόληψη της διασποράς. Η ΕΟΚΕ προτείνει τη χάραξη αποτελεσματικών στρατηγικών διαχείρισης πόρων, προσαρμοσμένων στο είδος των μεμονωμένων πόρων με βάση κοινές αρχές για τη διαχείριση, τη διατήρηση και την αποκατάσταση των πόρων αυτών.

1.11.

Η σωστή συλλογή και ανακύκλωση των συσκευασιών είναι απαραίτητη για τη μείωση τυχόν σπατάλης πόρων. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ συνιστά η μελλοντική νομοθεσία της ΕΕ για τη συσκευασία να προωθεί αποφασιστικά τη δημόσια πολιτική και τις συμπεριφορές που στοχεύουν στη βελτίωση της διαλογής, της συλλογής και της διάθεσης των απορριμμάτων συσκευασίας. Με αυτόν τον τρόπο, θα δοθεί πρόσθετη στήριξη στην επίτευξη των στόχων της ΕΕ σχετικά με την ανακυκλωσιμότητα για όλα τα υλικά συσκευασίας. Η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης την αξιολόγηση των πρωτοβουλιών του συστήματος ανταποδοτικής ανακύκλωσης (DRS/Deposit Return Scheme) ως δυνητικού τρόπου αύξησης των δραστηριοτήτων ανακύκλωσης συσκευασιών σε ορισμένους ειδικούς τομείς.

1.12.

Η ΕΟΚΕ συνιστά την εφαρμογή εναρμονισμένων κριτηρίων για τους κανόνες ανακύκλωσης συσκευασιών και τα συστήματα συλλογής που χρησιμοποιούνται σε τοπικό επίπεδο στα κράτη μέλη, επίσης για τη διαμόρφωση των τελών διευρυμένης ευθύνης του παραγωγού και, εντέλει, για την επισήμανση των ανακυκλώσιμων συσκευασιών. Οι κανόνες της ΕΕ σχετικά με τη συσκευασία και τα συσκευασμένα προϊόντα πρέπει να σχεδιάζονται σύμφωνα με τις αρχές της ενιαίας αγοράς και να υποστηρίζουν την εναρμονισμένη εφαρμογή των αρχών αυτών σε ολόκληρη την ΕΕ. Είναι καθοριστικής σημασίας η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διασφαλίσει ενιαία εφαρμογή και επιβολή των κανονιστικών απαιτήσεων βιωσιμότητας σε όλο το έδαφος της ΕΕ, αποφεύγοντας τον κατακερματισμό και τα εσωτερικά τεχνικά εμπόδια.

1.13.

Απαιτούνται τεκμηριωμένα μέτρα πολιτικής προκειμένου να εξασφαλιστεί το καλύτερο δυνατό περιβαλλοντικό αποτέλεσμα. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ συνιστά η επικείμενη αναθεώρηση της οδηγίας για τις συσκευασίες και τα απορρίμματα συσκευασίας (PPWD) (2) να ενθαρρύνει περαιτέρω την καινοτομία, θέτοντας στόχους που ευθυγραμμίζονται με την έννοια του κύκλου ζωής, τεκμηριώνονται από ισχυρά δεδομένα και επιστημονικά στοιχεία, και παρέχουν το καλύτερο περιβαλλοντικό αποτέλεσμα συνολικά. Έτσι δίνεται επίσης η δέουσα προσοχή σε τυχόν επιπτώσεις στα προϊόντα που περιέχονται στη συσκευασία.

1.14.

Η κανονιστική προσέγγιση που πρέπει να υιοθετήσουν τα εθνικά και τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα σε αυτόν τον τομέα πρέπει να εξασφαλίζει τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων στη λήψη αποφάσεων. Είναι απαραίτητο το ισχύον κανονιστικό πλαίσιο να είναι αξιόπιστο και να διασφαλίζει ασφάλεια δικαίου. Σε περιπτώσεις που αυτό δεν έχει επιτευχθεί, οι επιχειρήσεις τείνουν να αναβάλλουν επενδύσεις ή μπορεί να πραγματοποιούν επενδύσεις που δεν ευθυγραμμίζονται με τις κανονιστικές απαιτήσεις. Αυτό σίγουρα θα είχε ως αποτέλεσμα τη διακύβευση των γενικών στόχων, καθώς και την απώλεια πόρων και θέσεων εργασίας στον τομέα.

1.15.

Θα πρέπει να προωθηθούν η έρευνα και η καινοτομία σε νέες τεχνολογίες, καθώς και η κατάρτιση των εργαζομένων του τομέα. Επιπλέον, οι κοινωνικοί εταίροι θα πρέπει να συνεργαστούν για να εντοπίσουν τις νέες ανάγκες του κλάδου σε δεξιότητες και, σε συνεργασία με τις δημόσιες αρχές, να αναπτύξουν και να προωθήσουν την κατάρτιση των εργαζομένων στην παραγωγή και τη διάθεση των συσκευασιών.

1.16.

Η ΕΟΚΕ συνιστά η μελλοντική νομοθεσία να λαμβάνει επίσης υπόψη τις δυνατότητες της ψηφιοποίησης με στόχο τη μετασχηματιστική πρόοδο στη βιομηχανία συσκευασίας.

1.17.

Δεδομένου του μοναδικού κεντρικού ρόλου που διαδραματίζουν οι συσκευασίες σε κάθε κλάδο της οικονομίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει επίσης να διοργανώσει ένα ετήσιο φόρουμ για τις συσκευασίες και τα απορρίμματα συσκευασίας, στο οποίο θα συμμετέχουν τα ενδιαφερόμενα μέρη και οι εκπρόσωποι των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων, για την παρακολούθηση της εφαρμογής της οδηγίας, την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με την εξέλιξη του κλάδου καθώς και τον εντοπισμό και την προώθηση ορθών πρακτικών όσον αφορά τους κανόνες για τις βιώσιμες συσκευασίες.

1.18.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καλείται να διοργανώσει διάλογο με την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή σχετικά με την εφαρμογή των συστάσεων που διατυπώνονται στην παρούσα γνωμοδότηση και να προβεί σε ανταλλαγή απόψεων σχετικά με τις δυνατότητες συνεργασίας για κατάλληλα μέτρα παρακολούθησης.

2.   Το ιστορικό και το κανονιστικό πλαίσιο του οικοσυστήματος συσκευασίας

2.1.

Η βιομηχανία συσκευασίας εξυπηρετεί μια μεγάλη ποικιλία σκοπών στην καθημερινή μας ζωή: προστασία, προώθηση, ενημέρωση, ευκολία, χρήση, διαχείριση και μείωση των απορριμμάτων. Η συσκευασία, η οποία αποτελεί βασική κοινωνική και επιχειρηματική υποδομή, έχει καταστήσει δυνατή την κοινωνική ευημερία και το εμπόριο και αποτελεί απαραίτητο στοιχείο για τη στήριξη της ανάκαμψης και την προώθηση της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης.

2.2.

Η βιομηχανία συσκευασίας λειτουργεί σε ένα ολοένα πιο σύνθετο οικοσύστημα, το οποίο αποτελείται από πολλούς παράγοντες, μεταξύ άλλων από τους παραγωγούς των πρώτων υλών που χρησιμοποιούνται στις συσκευασίες, τους έμπορους λιανικής πώλησης που διαθέτουν το συσκευασμένο προϊόν, τους εργαζόμενους του κλάδου, τους καταναλωτές, τις εταιρείες και τις δημόσιες αρχές που διαχειρίζονται το τέλος του κύκλου ζωής των απορριμμάτων συσκευασίας.

2.3.

Η βιομηχανία συσκευασίας της ΕΕ είναι η δεύτερη μεγαλύτερη στον κόσμο και περιλαμβάνει παραγωγούς και χρήστες προϊόντων συσκευασίας γυαλιού, σιδηρούχων μετάλλων και αλουμινίου, πλαστικού, ξύλου και χαρτιού, ενώ απασχολεί πάνω από 6,5 εκατομμύρια άτομα στην Ευρώπη (3). Η ευρωπαϊκή αγορά συσκευασιών για καταναλωτές αναμένεται να σημειώσει σύνθετο ρυθμό ετήσιας ανάπτυξης (CAGR) της τάξης του 4 % κατά την περίοδο πρόβλεψης 2021-2026. Η τεχνολογική καινοτομία, η βιωσιμότητα και οι ελκυστικές οικονομικές προοπτικές είναι ορισμένοι από τους λόγους για την αξιοσημείωτη αναμενόμενη ανάπτυξη στον τομέα της συσκευασίας για καταναλωτές (4).

2.4.

Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2019), πέραν του συνολικού στόχου για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, θέτει σημαντικούς στόχους πολιτικής για την περαιτέρω προώθηση της βιώσιμης μετάβασης της αξιακής αλυσίδας των συσκευασιών, οι οποίοι περιλαμβάνουν: — τη διασφάλιση ότι όλες οι συσκευασίες στην αγορά της ΕΕ θα είναι επαναχρησιμοποιήσιμες ή ανακυκλώσιμες με οικονομικά βιώσιμο τρόπο έως το 2030· — τον καθορισμό μέτρων για τη μείωση των απορριμμάτων συσκευασίας· — την προώθηση μιας ισχυρής ενιαίας αγοράς για δευτερογενείς πρώτες ύλες, με σκοπό την αύξηση της ανακύκλωσης.

2.5.

Αυτοί οι γενικοί στόχοι έχουν αναλυθεί περαιτέρω στο σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία 2.0 (5), στο οποίο σχεδιάζεται η αναθεώρηση της οδηγίας για τις συσκευασίες και τα απορρίμματα συσκευασίας (PPWD). Η εν λόγω οδηγία, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 1994, αποτελεί τον πυρήνα του ισχύοντος κανονιστικού πλαισίου. Επί του παρόντος, η Επιτροπή αναθεωρεί αυτήν την οδηγία —βλέπε τη σχετικήδιαβούλευση (6) και την αντίστοιχηεκτίμηση επιπτώσεων— με γενική πρόθεση να μειώσει τα απορρίμματα συσκευασίας (7) και να αντικαταστήσει τις γραμμικές ροές προϊόντων και υλικών (δηλαδή παραγωγή — χρήση — απορρίμματα) με κυκλικές ροές.

3.   Προώθηση της κυκλικής οικονομίας

3.1.

Ο τομέας της συσκευασίας είναι ζωτικής σημασίας για τη μετάβαση της Ευρώπης προς μια κυκλική οικονομία, δεδομένης της ικανότητάς του να ανακυκλώνει υλικά. Ολοένα και περισσότερα υλικά είτε ανακυκλώνονται είτε προέρχονται τα ίδια από ανακυκλωμένα υλικά άλλων κλάδων. Ταυτόχρονα, μπορεί να κλείσει τον βρόγχο της κυκλικής οικονομίας μέσω της αποτροπής εξαγωγών απορριμμάτων αμφιβόλου ποιότητας (8) και του αποκλεισμού από τις αγορές της ΕΕ εισαγωγέων συσκευασιών ασύμβατων με τις περιβαλλοντικές προδιαγραφές. Το ζήτημα του αθέμιτου ανταγωνισμού από εταιρείες εκτός ΕΕ εξακολουθεί να αποτελεί μείζον μέλημα, ειδικά για τις ΜΜΕ, οι οποίες είναι οι πρώτες που θα επηρεαστούν στην αγορά.

3.2.

Σύμφωνα με το σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία 2.0, όλες οι συσκευασίες θα πρέπει να επαναχρησιμοποιούνται ή να ανακυκλώνονται έως το 2030. Κατά συνέπεια, όλα τα υλικά συσκευασίας θα πρέπει να αξιολογούνται με γνώμονα την επιδίωξη του στόχου της κυκλικής οικονομίας, η οποία εστιάζεται στον οικολογικό σχεδιασμό, στις υπάρχουσες καθιερωμένες και νέες τεχνολογίες ανακύκλωσης και στην ενίσχυση των μέτρων για την καταπολέμηση της διασποράς. Η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού, σε συνδυασμό με την αυξημένη κατανάλωση κατά κεφαλή, ασκεί ολοένα και μεγαλύτερη πίεση σε ό,τι αφορά τη διάθεση των υφιστάμενων πόρων.

3.3.

Οι συσκευασίες που χρησιμοποιούν υλικά με βάση τις ίνες και άλλα φυσικά υλικά μπορούν να στηρίξουν την ανάπτυξη που θα είναι αποσυνδεδεμένη από τη χρήση πόρων. Τέτοιες συσκευασίες παρασκευάζονται από ανανεώσιμα υλικά, ενώ παράλληλα είναι ανθεκτικές, ελκυστικές, ανακυκλώσιμες και βιοδιασπώμενες. Πρόσφατες μελέτες έχουν καταδείξει ότι οι συσκευασίες από ίνες μπορούν να ανακυκλωθούν πάνω από 25 φορές, αποδεικνύοντας ότι αποτελούν βασικό συστατικό της κυκλικής οικονομίας.

3.4.

Ομοίως, το αλουμίνιο και ο χάλυβας, τα οποία αποτελούν μοναδικά μόνιμα υλικά, μπορούν επίσης να συμβάλουν καθοριστικά στη στήριξη της κυκλικής οικονομίας. Μέσω της πολλαπλής ανακύκλωσης, τα προϊόντα και οι συσκευασίες που κατασκευάζονται από μόνιμα υλικά, για παράδειγμα από μέταλλα ή γυαλί, διατηρούνται στον βρόχο υλικών και μπορούν να αποτελέσουν πόρους για άλλα προϊόντα και συσκευασίες.

3.5.

Περαιτέρω μέτρα είναι απαραίτητα για την υιοθέτηση πολυμερών που βασίζονται σε βιολογικούς παράγοντες, δεδομένου ότι μόνο λίγα κράτη μέλη είναι πρόθυμα να παρέχουν στήριξη για τις υποδομές που είναι απαραίτητες για τη συλλογή λιπασματοποιήσιμων συσκευασιών και τη λιπασματοποίηση. Όσον αφορά τα πλαστικά, είναι αναγκαίο να υποστηριχθούν έργα και επενδύσεις σε αναδυόμενες καινοτόμες τεχνολογίες, όπως η ανακύκλωση μηχανικών ή χημικών πλαστικών, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι μειώνουν τον συνολικό περιβαλλοντικό αντίκτυπο με μια προοπτική του κύκλου ζωής.

3.6.

Ο τρόπος με τον οποίο οι καταναλωτές αντιλαμβάνονται τις συσκευασίες και αλληλεπιδρούν με αυτές αλλάζει επίσης. Σύμφωνα με τη «Μελέτη για τις αντιλήψεις για τις συσκευασίες στην Ευρώπη», η οποία διεξήχθη σε ανεξάρτητη βάση από την Perspectus Global μετά από ανάθεση της Pro Carton το 2021, σχεδόν τα δύο τρίτα των ερωτηθέντων ισχυρίστηκαν ότι άλλαξαν τα προϊόντα που αγόραζαν λόγω προβληματισμών σχετικά με τη συσκευασία, και ακόμη περισσότεροι θα ήταν πρόθυμοι να πληρώσουν περισσότερα για συσκευασίες πιο φιλικές προς το περιβάλλον. Οι τάσεις αυτές μπορούν να ενισχυθούν περαιτέρω μέσω εκστρατειών ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης.

3.7.

Είναι σημαντικές οι δυνατότητες αύξησης της συλλογής υλικών συσκευασίας, της διαλογής και της ανακύκλωσης στην Ευρώπη. Ταυτόχρονα, οι βιώσιμες συσκευασίες ενδέχεται να προκαλέσουν σημαντική περιβαλλοντική ζημία, εάν δεν συλλεχθούν, απορριφθούν ή ανακυκλωθούν σωστά. Αν και είναι σημαντικό ο κλάδος των συσκευασιών να προσανατολιστεί προς πιο βιώσιμες πρακτικές, οι δημόσιες αρχές, οι φορείς διαχείρισης απορριμμάτων, οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και οι καταναλωτές θα πρέπει επίσης να συμμετέχουν άμεσα στην αύξηση της αποδοτικότητας της συλλογής, της επαναχρησιμοποίησης και της ανακύκλωσης των απορριμμάτων. Η πτυχή αυτή πρέπει να προωθηθεί σθεναρά στη μελλοντική νομοθεσία και τις δημόσιες πολιτικές προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι της ΕΕ για την ανακυκλωσιμότητα όλων των υλικών συσκευασίας, μεταξύ άλλων με σκοπό τη συμβολή στη μείωση των εκπομπών CO2, συμβάλλοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο στο θεματολόγιο της ΕΕ για την πράσινη μετάβαση.

3.8.

Πολλές από τις απαιτούμενες προσαρμογές θα καταστούν δυνατές μέσω της ψηφιοποίησης. Οι ψηφιακές τεχνολογίες παρέχουν τη δυνατότητα για μετασχηματιστικές προόδους στον κλάδο της συσκευασίας, καθώς η ιχνηλασιμότητα, η χρηστικότητα και η ανίχνευση παραποιήσεων μπορούν να βελτιστοποιηθούν. Αυτό συμβαδίζει με τη βελτίωση των λειτουργικών επιδόσεων, εξασφαλίζοντας έτσι την ικανότητα καλύτερης εξυπηρέτησης των πελατών και συμβάλλοντας στον σχεδιασμό της κυκλικότητας μέσω έξυπνων συσκευασιών με επίκεντρο τη βιωσιμότητα. Επιπλέον, η έξυπνη συσκευασία διευκολύνει την ανακύκλωση και επιτρέπει την ευκολότερη πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με τις πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται στη συσκευασία.

4.   Γενικές παρατηρήσεις

4.1.

Η βιωσιμότητα πρέπει να παραμείνει μία από τις βασικές προτεραιότητες των βιομηχανιών συσκευασίας της ΕΕ. Σύμφωνα με τις απαιτήσεις του νέου σχεδίου δράσης για την κυκλική οικονομία (9), η βιομηχανία συσκευασίας θα πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλίες καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής των προϊόντων.

4.2.

Ως εκ τούτου, οι πολιτικές που επηρεάζουν το νομοθετικό πλαίσιο εντός του οποίου λειτουργεί η βιομηχανία συσκευασίας, συμπεριλαμβανομένων των κανόνων για τα απορρίμματα συσκευασίας, έχουν μεγάλη επίδραση σε όλους τους κλάδους και τις κοινωνικές δραστηριότητες όπου χρησιμοποιούνται συσκευασίες. Για παράδειγμα, όσον αφορά τις συσκευασίες τροφίμων, η συσκευασία εξασφαλίζει την ασφάλεια και την προστασία των προϊόντων, διατηρεί τα τρόφιμα βρώσιμα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, ελαχιστοποιώντας τη σπατάλη τροφίμων, ενώ διαδραματίζει κομβικό ρόλο στη διευκόλυνση και τη διατήρηση της πρόσβασης όλων των ανθρώπων σε οικονομικά προσιτά τρόφιμα.

4.3.

Υπό το πρίσμα των σημερινών κοινωνικών προκλήσεων, όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη πρέπει να βρουν καινοτόμες λύσεις για την αύξηση της βιωσιμότητας του κλάδου συσκευασίας, λαμβάνοντας υπόψη ότι η κυκλική συσκευασία διαδραματίζει κομβικό ρόλο για την προστασία του πλανήτη. Όλοι οι κοινωνικοί φορείς πρέπει να καθιερώσουν σαφή διάλογο στο πλαίσιο του οποίου θα τηρούνται οι ρόλοι και οι αρμοδιότητές τους για την επίτευξη των ανωτέρω στόχων.

4.4.

Είναι ουσιαστικής σημασίας οι ενιαίες αγορές της ΕΕ να διασφαλίσουν υποχρεωτικά την ίση εφαρμογή και επιβολή των κανονιστικών απαιτήσεων βιωσιμότητας σε όλο το έδαφος της ΕΕ, αποφεύγοντας τον κατακερματισμό και τα εσωτερικά τεχνικά εμπόδια. Οι κανόνες της ΕΕ σχετικά με τη συσκευασία και τα συσκευασμένα αγαθά θα πρέπει να σχεδιάζονται σύμφωνα με τις αρχές της ενιαίας αγοράς και να υποστηρίζουν την εναρμονισμένη εφαρμογή των αρχών αυτών σε ολόκληρη την ΕΕ. Για τον σκοπό αυτό, απαιτείται η κατοχύρωση βασικών αρχών, στόχων και σαφών ορισμών στο σώμα της νομοθεσίας και των εκτελεστικών της πράξεων, με στόχο να αποτραπεί εξαρχής η εμφάνιση αποκλινόντων εθνικών μέτρων. Οι επιπτώσεις που έχει η ενιαία αγορά για οποιαδήποτε εθνικά μέτρα δεν θα πρέπει να θέτουν περιορισμούς στην ελεύθερη κυκλοφορία των συσκευασιών και των συσκευασμένων αγαθών, δηλαδή περιορισμών που είναι δυσανάλογοι και/ή περιττοί από την άποψη της προστασίας του περιβάλλοντος και που θα μπορούσαν να προκαλέσουν άδικες στρεβλώσεις στην αγορά της ΕΕ.

4.5.

Η συμβολή της συσκευασίας στην οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνική βιωσιμότητα είναι κομβική. Η εξέταση της συσκευασίας μεμονωμένα μπορεί επίσης να επηρεάσει αρνητικά το κανονιστικό πλαίσιο. Στην πραγματικότητα, τα προϊόντα γενικά αντιστοιχούν σε πολύ περισσότερους πόρους και έχουν πολύ μεγαλύτερη εγγενή αξία από ό,τι η συσκευασία που χρησιμοποιείται για την προστασία τους. Συνεπώς, οι απώλειες προϊόντων λόγω της χαμηλής απόδοσης της συσκευασίας είναι πιθανό να προκαλέσουν πολύ δυσμενέστερες επιπτώσεις στο περιβάλλον. Για παράδειγμα, στη βιομηχανία τροφίμων, το 30 % (10) όλων των τροφίμων που παράγονται παγκοσμίως χάνεται ή σπαταλάται κατά μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού. Η βελτιστοποίηση στη συσκευασία μπορεί να αποτελέσει μία από τις λύσεις για τη μείωση αυτού του ποσοστού. Οι απώλειες και η σπατάλη τροφίμων, τόσο στις αλυσίδες εφοδιασμού όσο και από τους καταναλωτές, ευθύνονται για περίπου το ένα τέταρτο των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τα τρόφιμα, δηλαδή για το 6 % των συνολικών παγκόσμιων εκπομπών (11).

4.6.

Η στήριξη του ευρωπαϊκού κλάδου συσκευασίας είναι σημαντική για πολλούς λόγους. Για παράδειγμα, μολονότι υφίσταται ήδη νομοθεσία για τη διασφάλιση της συμμόρφωσης των υλικών συσκευασίας με τις περιβαλλοντικές προδιαγραφές, οι παραγωγοί συσκευασίας της ΕΕ αποφασίζουν επίσης οικειοθελώς να ακολουθήσουν ορισμένες κατευθυντήριες γραμμές, όπως η πιστοποίηση κατά FSC (Συμβούλιο Διαχείρισης Δασών) για το χαρτί, το χαρτόνι ή τις ξύλινες συσκευασίες, με σκοπό τον περιορισμό των εκπομπών και την προώθηση βέλτιστων περιβαλλοντικών πρακτικών. Αν και οι ανταγωνιστές εκτός της ΕΕ υποχρεούνται επίσης να συμμορφώνονται με τη σχετική ενωσιακή νομοθεσία, ενίοτε δεν τηρούν αυτούς τους προαιρετικούς κώδικες προδιαγραφών, σε αντίθεση με τις ευρωπαϊκές εταιρείες.

Ο κλάδος συσκευασίας χρειάζεται εργατικό δυναμικό υψηλής ειδίκευσης και περισσότερη ελκυστικότητα για τη νεότερη γενιά. Πρέπει να επιδιώκει να βελτιώνει συνεχώς τις συνθήκες εργασίας, δημιουργώντας παράλληλα επιλογές κατάρτισης και εστιάζοντας στην παροχή κινήτρων σε άτομα υψηλής ειδίκευσης και εξειδικευμένα στις ψηφιακές τεχνολογίες προκειμένου να ενταχθούν στη βιομηχανία.

4.7.

Ως εκ τούτου, η ειδική τομεακή κατάρτιση των εργαζομένων, καθώς και η συνεχής επικαιροποίηση της διαδικασίας δέουσας επιμέλειας, είναι καίριας σημασίας για τον κλάδο της συσκευασίας και θα πρέπει να προωθηθούν.

4.8.

Ως εκ τούτου, η διττή μετάβαση στην οποία θα εστιαστεί η οικονομία της ΕΕ το επόμενο έτος, θα αποτελέσει επίσης κεντρική προτεραιότητα στον τομέα συσκευασίας. Στο πλαίσιο αυτό, ο μηχανισμός «δίκαιης μετάβασης» θα πρέπει να ληφθεί υπόψη στον νέο επαναπροσδιορισμό του κανονιστικού πλαισίου, ώστε να διασφαλιστεί ότι κανείς δεν θα μείνει στο περιθώριο.

5.   Ειδικές παρατηρήσεις

5.1.   Η βελτιστοποίηση του σχεδιασμού της συσκευασίας βοηθά στην πρόληψη και τη μείωση των απορριμμάτων συσκευασίας.

Ο σχεδιασμός της συσκευασίας είναι σημαντικός για τον καθορισμό της περιβαλλοντικής της απόδοσης σε όλο τον κύκλο ζωής του προϊόντος. Οι συσκευασίες που είναι αποτέλεσμα καλού σχεδιασμού, υπεύθυνης προέλευσης και αποτελεσματικής παραγωγής, οι οποίες χρησιμοποιούνται κατάλληλα και ανακυκλώνονται αποτελεσματικά, έχουν πολλαπλά οφέλη, μεταξύ άλλων ελαχιστοποιούν τις ζημιές στα προϊόντα, παρατείνουν τη διάρκεια ζωής τους, διευκολύνουν την αποτελεσματική αποθήκευση, μεταφορά και διανομή, παρέχουν ασφαλή και άνετη πρόσβαση στα αγαθά, είναι ελκυστικές και, τέλος, παρέχουν πληροφορίες ζωτικής σημασίας για τον καταναλωτή. Επομένως, οι συσκευασίες δεν μπορούν να εξεταστούν ανεξάρτητα από τα προϊόντα που περιέχουν, καθώς το υλικό, η μορφή και ο σχεδιασμός τους είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τις λειτουργίες που πρέπει να πληροί η εκάστοτε συσκευασία για κάθε συγκεκριμένο προϊόν. Ωστόσο, ενώ αναγνωρίζεται ότι η λειτουργικότητα της συσκευασίας είναι ουσιαστικής σημασίας, είναι σαφές ότι θα πρέπει να αναπτυχθούν συσκευασίες που εξοικονομούν πόρους και είναι βιώσιμες, σύμφωνα με τις αρχές οικολογικού σχεδιασμού. Σε αυτές περιλαμβάνονται:

—	η ελαχιστοποίηση της χρήσης πρώτων υλών·

—	η μεγιστοποίηση της χρήσης ανακυκλώσιμων και ανακυκλωμένων υλικών (ενώ παράλληλα τηρούνται οι νομικές απαιτήσεις)·

—	η αύξηση της αποτελεσματικότητας των διαδικασιών παραγωγής·

—	η βελτιστοποίηση της διαχείρισης της εφοδιαστικής·

—	η ενίσχυση της ευαισθητοποίησης σχετικά με την αξία και τη δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης της συσκευασίας·

—	η βελτίωση της συλλογής, επεξεργασίας και ανακύκλωσης συσκευασιών.

Είναι σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη τόσο η βιωσιμότητα όσο και η λειτουργικότητα της συσκευασίας.

Ανεξάρτητα από τον τύπο συσκευασίας που χρησιμοποιείται, οι συσκευασίες που πλεονάζουν θα πρέπει πάντα να αποφεύγονται, ειδικά σε προϊόντα ηλεκτρονικού εμπορίου και παράδοσης κατ’ οίκον, όπου η αναλογία μεταξύ συσκευασίας και προϊόντων είναι 1:1. Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει επίσης να δοθεί προσοχή στην έρευνα και σε καινοτόμες λύσεις που θα μειώσουν την περιβαλλοντική επιβάρυνση της συσκευασίας των προς παράδοση αγαθών.

5.2.   Απαιτούνται τεκμηριωμένα μέτρα πολιτικής προκειμένου να εξασφαλιστεί το καλύτερο δυνατό περιβαλλοντικό αποτέλεσμα.

Οι προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής δίνουν στην Ευρώπη την ευκαιρία να οικοδομήσει μια βιώσιμη και προσανατολισμένη στο μέλλον βιομηχανική βάση. Όσον αφορά τις συσκευασίες, όλες οι επικείμενες πρωτοβουλίες πολιτικής θα πρέπει να βασίζονται σε επιστημονικά στοιχεία και σε μια ορθή κατανόηση του πραγματικού τους αντίκτυπου στο περιβάλλον. Στρατηγικά, είναι χρήσιμο να υποστηρίζεται η χρήση της μεθοδολογίας αξιολόγησης του κύκλου ζωής (LCA/Life Cycle Assessment) ως εργαλείου για τον έλεγχο των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που έχουν τα προϊόντα σε ολόκληρο τον κύκλο ζωής τους.

5.3.   Τα πλήρως ανακυκλώσιμα και ανανεώσιμα υλικά συσκευασίας προωθούν την ανάπτυξη της κυκλικής οικονομίας.

Η μελλοντική νομοθεσία και δράση της ΕΕ θα πρέπει να υποστηρίζει τη ζήτηση για ανανεώσιμα και υψηλής ποιότητας ανακυκλώσιμα υλικά, κάτι που ενθαρρύνει περαιτέρω επενδύσεις στην καινοτομία για τις συσκευασίες. Πιο συγκεκριμένα, η νομοθεσία και η δράση της ΕΕ δεν πρέπει να επικεντρώνονται αποκλειστικά στην ίδια τη συσκευασία, αλλά σε ολόκληρη την αλυσίδα παραγωγής. Για παράδειγμα, θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη από πού προέρχονται τα υλικά και πώς γίνεται η επεξεργασία τους, τους πόρους και την ενέργεια που απαιτούνται στη διαδικασία παραγωγής, το πόσο εύκολα μπορεί να ανακυκλωθεί το υλικό/προϊόν και το κατά πόσο όντως ανακυκλώνεται. Η ΕΕ θα πρέπει να αυξήσει τη διαθεσιμότητα και την ποιότητα των επανακυκλώσιμων υλικών, με έμφαση επίσης στην ικανότητα ενός υλικού να διατηρεί τις εγγενείς ιδιότητές του μετά την ανακύκλωση, και την ικανότητά του να αντικαθιστά τις πρωτογενείς πρώτες ύλες σε μελλοντικές εφαρμογές (12).

5.4.   Η εναρμόνιση των τοπικών συστημάτων συλλογής και ανακύκλωσης είναι κρίσιμης σημασίας για την επίτευξη των στόχων σχετικά με την ανακύκλωση συσκευασιών.

Η ΕΕ έχει θέσει ως στόχο την αύξηση των ποσοστών ανακύκλωσης απορριμμάτων συσκευασίας, αλλά αυτό θα εξαρτηθεί επίσης από τον τρόπο με τον οποίο οι τοπικές αρχές αυξάνουν και βελτιώνουν τη συλλογή των σχετικών απορριμάτων.

Όσον αφορά την ανακύκλωση αστικών απορριμμάτων, τα ποσοστά ποικίλλουν κατά πολύ σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ακόμη και σε χώρες με παρόμοια ποσοστά ανακύκλωσης, οι κανόνες και οι μέθοδοι συλλογής διαφέρουν σημαντικά. Η ευρύτερη εναρμόνιση των κανόνων σχετικά με την ανακύκλωση υλικών και τα συστήματα συλλογής που χρησιμοποιούνται σε τοπικό επίπεδο στα κράτη μέλη είναι απαραίτητη, ενώ θα πρέπει να θεσπιστούν εναρμονισμένα κριτήρια για τη διαμόρφωση των τελών διευρυμένης ευθύνης του παραγωγού και, εντέλει, για την επισήμανση των ανακυκλώσιμων συσκευασιών.

Είναι επίσης ζωτικής σημασίας να αξιολογηθούν ειδικοί στόχοι όσον αφορά τη συλλογή και την ανακύκλωση για ορισμένες κατηγορίες προϊόντων, όπως οι συσκευασίες για τις υπηρεσίες τροφοδοσίας που χρησιμοποιούνται τόσο για την επιτόπια κατανάλωση όσο και για τα γεύματα σε πακέτο. Με τον καθορισμό σαφών στόχων συλλογής και ανακύκλωσης για το λιανικό εμπόριο, τον κλάδο εστίασης, τροφοδοσίας κ.λπ., καθώς και για τους δήμους, τα απορρίμματα συσκευασίας μπορούν να μειωθούν, αυξάνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο το ποσοστό ανακύκλωσης.

5.5.   Σύστημα ανταποδοτικής ανακύκλωσης (DRS)

Το σύστημα ανταποδοτικής ανακύκλωσης μπορεί πράγματι να παρέχει κίνητρα υπέρ της ανακύκλωσης και να ενισχύει την αποδοτικότητα των επιχειρήσεων που μπορούν να μειώσουν τα απορρίμματα σε μαζική κλίμακα, ιδίως για ορισμένα είδη κατανάλωσης, όπως ποτά που πωλούνται σε πλαστικές και γυάλινες φιάλες.

5.6.   Η βελτίωση της ποιότητας της συλλογής συσκευασιών ενισχύει τη βιωσιμότητα της βιομηχανίας ανακύκλωσης.

Προκειμένου να υποστηριχθούν οι τοπικές αρχές, είναι απαραίτητο να αναπτυχθούν στοχευμένες δραστηριότητες επικοινωνίας και σαφείς κατευθυντήριες γραμμές για την ανακύκλωση, σε διαβούλευση με τη βιομηχανία ανακύκλωσης, σχετικά με το πώς τα νοικοκυριά θα πρέπει να διαχωρίζουν αποτελεσματικά τα ανακυκλώσιμα υλικά και να τα διαθέτουν για συλλογή.

---

(1)  Σε ορισμένους κλάδους, όπως η βιομηχανία γεωργικών προϊόντων διατροφής, η συσκευασία παίζει επίσης σημαντικό ρόλο στην πρόληψη της διασταυρούμενης μόλυνσης για τα τρόφιμα και τα ποτά, αποτρέποντας έτσι τους συναφείς κινδύνους για την υγεία.

(2)  Οδηγία 94/62/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 20ής Δεκεμβρίου 1994, για τις συσκευασίες και τα απορρίμματα συσκευασίας (ΕΕ L 365 της 31.12.1994, σ. 10).

(3)  Eurostat

(4)  linkhttps://www.mordorintelligence.com/industry-reports/europe-consumer-packaging-market.

(5)  https://environment.ec.europa.eu/strategy/circular-economy-action-plan_en

(6)  https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/12263-Μείωση-των-απορριμμάτων-συσκευασίας-επανεξέταση-των-κανόνων_el

(7)  https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say_el

(8)  Για παράδειγμα, ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες εξάγουν τα πλαστικά τους απορρίμματα εκτός Ευρώπης. Αυτό θα πρέπει να αποφευχθεί μέσω της ενίσχυσης του εσωτερικού συστήματος ανακύκλωσης της ΕΕ, το οποίο θα μετατρέψει τα απορρίμματα αυτά σε πολύτιμες ανακυκλωμένες πρώτες ύλες (https://www.theguardian.com/environment/2021/jan/12/loophole-will-let-uk-continue-to-ship-plastic-waste-to-poorer-countries).

(9)  https://ec.europa.eu/environment/strategy/circular-economy-action-plan_en

(10)  Gerber, P.J., Steinfeld, H., Henderson, B., Mottet, A., Opio, C., Dijkman, J., Tempio, G. (2013). Tackling climate change through livestock — A global assessment of emissions and mitigation opportunities (Καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής μέσω των ζώων εκτροφής — Μια συνολική αξιολόγηση των εκπομπών και των ευκαιριών μετριασμού). Ρώμη: Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO).

(11)  Η σπατάλη τροφίμων ευθύνεται για το 6 % των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου https://ourworldindata.org/food-waste-emissions.

(12)  Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, της 10ης Φεβρουαρίου 2021, σχετικά με το νέο σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία [2020/2077(INI)] (ΕΕ C 465 της 17.11.2021, σ. 11), παράγραφος 39.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπή με θέμα «Global Gateway (Παγκόσμια Πύλη)

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

[JOIN(2021) 30 final]

(2022/C 323/05)

Εισηγητής:	ο κ. Dumitru FORNEA
Συνεισηγήτρια:	η κ. Violeta JELIĆ

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας:	9.12.2021
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Εξωτερικές σχέσεις
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	12.4.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	19.5.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	569
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	206/1/3

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) χαιρετίζει τη δρομολόγηση της πρωτοβουλίας Global Gateway, καθώς είναι πεπεισμένη ότι οι επενδύσεις και τα έργα συνεργασίας της ΕΕ και των μη κρατικών φορέων στην ΕΕ πρέπει να γίνουν περισσότερο γνωστά και να προωθηθούν ανά τον κόσμο.

1.2.

Η ΕΟΚΕ γνωρίζει ότι υπάρχει τεράστια ανάγκη χρηματοδοτικών πόρων για τη διασύνδεση των κρίσιμων παγκόσμιων υποδομών και, στο πλαίσιο αυτό, πιστεύει ακράδαντα ότι είναι προς το συμφέρον της ΕΕ να συντονίζει τις επενδύσεις και την αναπτυξιακή συνεργασία μέσω της Global Gateway με παρόμοια προγράμματα χωρών με τις οποίες συμμεριζόμαστε αξίες και κοινά στρατηγικά συμφέροντα. Πρέπει επίσης να επιτευχθούν συνέργειες με τη στρατηγική της ΕΕ για τη συνεργασία στην περιοχή του Ινδικού — Ειρηνικού (1).

1.3.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει τη σημασία της κοινοποίησης των προσκλήσεων υποβολής προσφορών, των σχετικών διοικητικών διαδικασιών, του σταδίου υλοποίησης των έργων και των αποτελεσμάτων των δράσεων της ΕΕ και των κρατών μελών και, στο πλαίσιο αυτό, προκειμένου να γίνουν καλύτερα κατανοητοί οι στόχοι και η προστιθέμενη αξία αυτής της πρωτοβουλίας, είναι σημαντικό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προτείνει ένα σύνολο εργαλείων που θα διευκολύνουν την πρόσβαση σε βασικά δεδομένα, καθώς και την παραμετροποίηση των σχετικών δεικτών για τη μέτρηση της προόδου που σημειώνεται ως προς την εφαρμογή αυτής της στρατηγικής.

1.4.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα αρμόδια ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, σε συνεργασία με τα κράτη μέλη και τις χώρες εταίρους, θα πρέπει να πραγματοποιήσουν ανάλυση των πρωταρχικών αναγκών για παγκόσμιες επενδύσεις σε υποδομές, λαμβάνοντας υπόψη τα στρατηγικά και τα οικονομικά συμφέροντα της ΕΕ, αλλά και συνεκτιμώντας επίσης τις κοινωνικές, κλιματικές και οικολογικές δεσμεύσεις της ΕΕ.

1.5.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι είναι σημαντικό η ΕΕ να εστιάσει στη διατήρηση της λειτουργίας και της ανάπτυξης φυσικών συνδέσεων μεταξύ της Ευρώπης και άλλων μερών του κόσμου. Οι υποδομές που παρέχουν πρόσβαση σε νερό, τρόφιμα και ενέργεια για τον πληθυσμό είναι ουσιώδους σημασίας και ολόκληρο το οικοσύστημα που καθιστά δυνατή την επίτευξη επισιτιστικής ασφάλειας σε παγκόσμιο επίπεδο πρέπει να έχει προτεραιότητα στις δράσεις των θεσμικών οργάνων της ΕΕ και των κρατών μελών.

1.6.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει με ανησυχία ότι η δραματική κατάσταση του πολέμου στην Ουκρανία απαιτεί την προσαρμογή των χρηματοδοτικών μέσων της ΕΕ ώστε να είναι αρκετά ευέλικτα και ολοκληρωμένα για να χρησιμοποιούνται πολύ πιο γρήγορα όταν προκύπτουν παγκόσμιες κρίσεις, ειδικά στις γειτονικές χώρες της ΕΕ.

1.7.

Η ΕΟΚΕ ζητεί οι επενδύσεις σε άξονες προτεραιότητας για τις υποδομές μεταφορών, ενέργειας και ηλεκτρονικών επικοινωνιών να βασίζονται σε εκτιμήσεις επιπτώσεων που θα αξιολογούν όχι μόνο στρατηγικά ζητήματα, συμπεριλαμβανομένων των διδαγμάτων που αντλήθηκαν από τις ένοπλες συγκρούσεις στην Ουκρανία, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, τη Συρία, την Οσετία, τη Λιβύη κ.λπ., αλλά και άλλα ζητήματα που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, την προστασία του περιβάλλοντος, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την κοινωνική ευθύνη.

1.8.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να βελτιωθεί το σύστημα υποβολής εκθέσεων για τις δραστηριότητες και τα έργα που υλοποιούνται από κρατικούς και μη κρατικούς φορείς της ΕΕ, ενθαρρύνοντας τους φορείς υλοποίησης επενδύσεων και έργων να εγγραφούν εθελοντικά στη δικτυακή πύλη της Global Gateway, η οποία θα πρέπει να σχεδιαστεί με βάση τις πιο σύγχρονες ψηφιακές τεχνολογικές λύσεις για την επεξεργασία και τη μεταβίβαση δεδομένων.

1.9.

Η ΕΟΚΕ έχει τονίσει στις γνωμοδοτήσεις της τη σημασία των διεθνικών εταιρικών σχέσεων μεταξύ ίσων, οι οποίες μπορούν να περιορίσουν τις εξαρτήσεις, να δημιουργήσουν δεσμούς και να αποφέρουν διαρκή οικονομικά και κοινωνικά οφέλη για τις τοπικές κοινότητες στις χώρες εταίρους. Αυτό είναι εφικτό μόνο εάν χρησιμοποιηθεί η προσέγγιση από τη βάση προς την κορυφή για την ανάπτυξη ισχυρών τοπικών αλυσίδων παραγωγής προστιθέμενης αξίας και την ενίσχυση των εγχώριων αγορών στις χώρες εταίρους με τη δημιουργία θέσεων εργασίας υψηλής ποιότητας και τη μεταφορά βιώσιμης τεχνογνωσίας.

1.10.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τον στόχο της παροχής δίκαιης χρηματοδότησης με ευνοϊκούς όρους προκειμένου να περιοριστεί ο κίνδυνος δυσχέρειας εξυπηρέτησης του χρέους. Προκειμένου να επιτευχθεί αυτός ο στόχος με βιώσιμο τρόπο, πρέπει να διασφαλιστεί ότι δεν θα προκύψουν άλλου είδους εξαρτήσεις.

1.11.

Η ΕΟΚΕ καλεί τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα και τις κυβερνήσεις των κρατών μελών να διασφαλίσουν τον σεβασμό και την προώθηση των ευρωπαϊκών αξιών μέσω της υλοποίησης έργων καταχωρισμένων με το σήμα Global Gateway. Ο σεβασμός των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η εκτίμηση των κοινωνικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων και η συμμόρφωση με τις διαδικασίες διαφάνειας και δέουσας επιμέλειας πρέπει να αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για τη δρομολόγηση οποιουδήποτε έργου χρηματοδοτούμενου από κρατικούς και μη κρατικούς φορείς της ΕΕ.

1.12.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την ιδέα ότι οι εταιρείες που ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν στην Global Gateway πρέπει να έχουν αποτελεσματική συνεργασία με το διπλωματικό σώμα των κρατών μελών και της ΕΕ, απλουστευμένη πρόσβαση σε χρηματοδοτικούς πόρους και σχετικές πληροφορίες σε περιφερειακό επίπεδο, καθώς και, όπου είναι δυνατόν, γραφεία ενιαίας εξυπηρέτησης, ώστε να διευκολυνθούν οι επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα της ΕΕ παγκοσμίως.

1.13.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να συγκροτήσει συμβούλιο για τον συντονισμό της πρωτοβουλίας Global Gateway. Η επαγγελματική διαχείριση είναι απαραίτητη για την επίτευξη των σύνθετων προτεινόμενων στόχων αυτής της επενδυτικής στρατηγικής· σε σχέση με αυτό, προκειμένου να βελτιωθεί η ποιότητα και η λυσιτέλεια των αποφάσεων που θα λαμβάνονται από το εν λόγω συμβούλιο, πρέπει να συμμετέχουν σε αυτό και μέλη που εκπροσωπούν οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών εταίρων και ιδίως των συνδικαλιστικών οργανώσεων, καθώς και εκπρόσωποι του επιχειρηματικού κόσμου.

1.14.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει την ανάγκη σαφέστερης παρουσίασης των πολλαπλών μέσων χρηματοδότησης που θα καταστούν διαθέσιμα για τους δικαιούχους έως το 2027. Δεδομένης της πολυπλοκότητας της περιγραφής των χρηματοδοτικών μέσων που θα έχουν το σήμα Global Gateway, που περιλαμβάνεται στο έγγραφο που δημοσιεύτηκε από τον Ύπατο Εκπρόσωπο της Ένωσης για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας, φαίνεται ότι απαιτείται μια ολοκληρωμένη και ευφυής σχηματική παρουσίασή τους ώστε να μπορούν να τα κατανοήσουν όλοι οι ενδιαφερόμενοι.

2.   Ιστορικό

2.1.

Το 2013, σε επισκέψεις στο Καζακστάν και στην Ινδονησία, ο πρόεδρος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, Xi Jinping, εγκαινίασε δύο πρωτοβουλίες για διηπειρωτικές διασυνδέσεις των χερσαίων και των θαλάσσιων υποδομών: την Οικονομική ζώνη του δρόμου του μεταξιού (Silk Road Economic Belt) και τον Θαλάσσιο δρόμο του μεταξιού του 21ου αιώνα (21st Century Maritime Silk Road). Αργότερα, το 2014, μετά από αρκετές προσπάθειες δημιουργίας ενός ενοποιημένου σήματος, η πρωτοβουλία αυτή έγινε γνωστή ως η «Μία ζώνη, ένας δρόμος» (Belt and Road Initiative) (2). Όπως περιγράφηκε αρχικά, η πρωτοβουλία «Μία ζώνη, ένας δρόμος» δεν ήταν απλώς ένας διάδρομος μεταφορών, αλλά και μια περιοχή όπου προωθούνταν οι κινεζικές επενδύσεις στα κράτη που συμμετείχαν στην εν λόγω πρωτοβουλία.

2.2.

Μια πρώτη απάντηση στην κινεζική πρωτοβουλία ήλθε από την Ιαπωνία, η οποία το 2015 πρότεινε την Εταιρική σχέση για ποιοτικές υποδομές (Partnership for Quality Infrastructure) (3), μια πρωτοβουλία εστιασμένη σε δικαιούχους στην Ασία, με πενταετή προϋπολογισμό ύψους 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ. Το 2016, η PQI επεκτάθηκε σε όλον τον κόσμο και ο διατιθέμενος προϋπολογισμός αυξήθηκε στα 200 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ.

2.3.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα μεγαλύτερα βιομηχανικά δημοκρατικά κράτη της G7 παρακολουθούν εδώ και επτά χρόνια, χωρίς να μπορούν να αντιδράσουν, τη συνεχή ενίσχυση των οικονομικών και πολιτικών σχέσεων της Κίνας ανά τον κόσμο μέσω της πρωτοβουλίας «Μία ζώνη, ένας δρόμος». Έως τη συνάντηση της Ομάδας των Επτά (G7) τον Ιούνιο του 2021 στην Κορνουάλη του Ηνωμένου Βασιλείου (4), όπου αποφασίστηκε να διαμορφωθεί μια παγκόσμια εναλλακτική πρόταση —η πρωτοβουλία «Build Back Better World» (Ανοικοδόμηση ενός καλύτερου κόσμου)—, η Κίνα είχε ήδη επενδύσει πάνω από το ήμισυ των συνολικών κονδυλίων της «πρωτοβουλίας Μία ζώνη, ένας δρόμος» που είχαν προβλεφθεί από σήμερα και έως το 2027, δηλαδή 1,2 -1,3 τρισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με έρευνα της Morgan Stanley.

2.4.

Στο πλαίσιο της 26ης διάσκεψης των μερών της σύμβασης-πλαίσιο του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή (COP 26), που διεξήχθη στη Γλασκόβη τον Νοέμβριο του 2021, ο πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου εγκαινίασε την Clean Green Initiative (Πρωτοβουλία για καθαρές πράσινες υποδομές) (5), η οποία διπλασίασε τις επιδοτούμενες πράσινες επενδύσεις του Ηνωμένου Βασιλείου ξεπερνώντας τα 3 δισεκατομμύρια λίρες στερλίνες σε διάστημα πέντε ετών, σε συνδυασμό με την παροχή νέων εγγυήσεων για την υποστήριξη έργων καθαρών υποδομών, συμπεριλαμβανομένων 200 δισεκατομμυρίων λιρών στερλινών για έναν νέο μηχανισμό κλιματικής καινοτομίας. Το Ηνωμένο Βασίλειο ανακοίνωσε δέσμη εγγυήσεων για πολυμερείς τράπεζες ανάπτυξης που αναμένεται να δώσουν αξιοσημείωτη ώθηση στις επενδύσεις σε έργα που αφορούν το κλίμα στην Ινδία και στην Αφρική. Μια νέα εγγύηση με την ονομασία «Room to Run» για την Αφρικανική Τράπεζα Ανάπτυξης (6) αναμένεται να «ξεκλειδώσει» νέα χρηματοδότηση ανερχόμενη σε έως και 1,45 δισεκατομμύρια λίρες στερλίνες για έργα στην αφρικανική ήπειρο, το ήμισυ της οποίας θα βοηθήσει τις διάφορες χώρες της να προσαρμοστούν στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

2.5.

Πίσω στην ΕΕ, στις 12 Ιουλίου 2021, το Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων αποφάσισε να αναλάβει δράση κατόπιν της συνάντησης της G7 και κάλεσε την Επιτροπή να καταρτίσει μια στρατηγική παγκόσμιας συνδεσιμότητας (7), υπό την αιγίδα της Ομάδας «Ευρώπη», συνενώνοντας τα κράτη μέλη και την ΕΕ, τα ενωσιακά θεσμικά όργανα και τα εθνικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα σε μια κοινή προσπάθεια. Η εν λόγω στρατηγική δημοσιεύτηκε την 1η Δεκεμβρίου 2021 με την ονομασία Global Gateway.

2.6.

Στο έγγραφο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναφέρεται ότι η Global Gateway υποστηρίζει τις επενδύσεις σε υποδομές υλισμικού και λογισμικού που τηρούν τις βασικές αρχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης: δημοκρατικές αξίες και υψηλά πρότυπα· χρηστή διακυβέρνηση και διαφάνεια· ισότιμες εταιρικές σχέσεις· πράσινες και καθαρές υποδομές· έμφαση στην ασφάλεια· κινητοποίηση επενδύσεων του ιδιωτικού τομέα.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έλαβε την απόφαση να ενισχύσει το προφίλ των επενδύσεών της σε τρίτες χώρες, παγκοσμίως, δημιουργώντας την Global Gateway — μια οικονομική και επενδυτική πρωτοβουλία σχεδιασμένη ως διπλωματικό και επικοινωνιακό μέσο.

3.2.

Ο στόχος αυτής της πρωτοβουλίας για την παροχή δίκαιης χρηματοδότησης με ευνοϊκούς όρους, προκειμένου να περιοριστεί ο κίνδυνος δυσχέρειας εξυπηρέτησης του χρέους, επικροτείται από τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών της ΕΕ. Προκειμένου να επιτευχθεί αυτός ο στόχος με βιώσιμο τρόπο, πρέπει να διασφαλιστεί ότι δεν θα προκύψουν άλλου είδους εξαρτήσεις.

3.3.

Δεν πρόκειται για πρόσθετη δομή· δεν είναι ούτε διοικητική ούτε οικονομική. Πρόκειται για ΣΗΜΑ που πρέπει να γίνεται αποδεκτό από όλα τα ευρωπαϊκά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, τους αναπτυξιακούς οργανισμούς και τις ιδιωτικές εταιρείες στα κράτη μέλη κατά τη δημιουργία επενδυτικών σχεδίων σε χώρες εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και πρέπει να συμμορφώνεται με ένα σύστημα απαιτήσεων που βασίζεται στις θεμελιώδεις αξίες της ΕΕ. Οι προϋποθέσεις για τη χρήση του σήματος, συμπεριλαμβανομένων των περιπτώσεων στις οποίες αυτό απαγορεύεται, πρέπει να προσδιοριστούν και η ΕΟΚΕ είναι έτοιμη να συμβάλει στο θέμα αυτό.

3.4.

Αντίθετα με την πρωτοβουλία «Μία ζώνη, ένας δρόμος» της Κίνας, που εφαρμόζει ένα κινεζικό σχέδιο διεθνών υποδομών με κυρίως εθνική χρηματοδότηση, με κινεζικές εταιρείες και στο πλαίσιο μιας στρατηγικής από την κορυφή προς τη βάση, η Global Gateway αποτελεί μια προσέγγιση από τη βάση προς την κορυφή. Ξεκινά, συνεπώς, από τις πραγματικές επενδυτικές ανάγκες των χωρών-εταίρων εκτός ΕΕ που προτίθενται να αναπτύξουν τις υποδομές τους, τηρώντας παράλληλα τις βασικές αρχές στις οποίες στηρίζεται αυτή η στρατηγική.

3.5.

Προωθούνται μόνο ποιοτικά έργα, κατόπιν εκτίμησης περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιπτώσεων, λαμβανομένου παράλληλα υπόψη του επιπέδου ποιότητας του εξοπλισμού καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής του. Αυτή η έννοια της ποιότητας καλύπτει τόσο την υλική πτυχή κάθε έργου (στοιχεία υλισμικού, μηχανική, κατασκευαστική διαδικασία, εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό κ.λπ.) όσο και την οικονομική πτυχή του, μέσω διαφανών διαδικασιών υποβολής προσφορών και δεοντολογικής διαδικασίας χρηματοδότησης παράλληλα με τις κατάλληλες εγγυήσεις.

3.6.

Η Global Gateway είναι αντίστοιχη με την αμερικανική πρωτοβουλία «Build Back Better» (8) και με τη βρετανική «Clean and Green». Μένει να διευκρινιστεί εάν αυτές οι δύο πρωτοβουλίες πρέπει να θεωρούνται ότι ανταγωνίζονται ή ότι συμπληρώνουν την Global Gateway. Από τη σκοπιά της κοινωνίας των πολιτών, είναι σαφές ότι θα πρέπει να ενθαρρυνθεί ο συντονισμός μεταξύ της Global Gateway και άλλων διεθνών συνεργασιών για αναπτυξιακές στρατηγικές που βασίζονται στις ίδιες αξίες.

3.7.

Για να είναι επιλέξιμα, τα έργα πρέπει να σχεδιάζονται με βάση την ιδέα της καλύτερης «συνδεσιμότητας» μεταξύ της ενδιαφερόμενης χώρας και της ΕΕ, μεταξύ του πληθυσμού της εν λόγω χώρας ή μεταξύ της ενδιαφερόμενης χώρας και των γειτόνων της. Αυτός είναι πράγματι ένας στόχος που ανταποκρίνεται στις σύγχρονες απαιτήσεις, καθώς και στις ικανότητες της Ένωσης. Αφενός, ο έλεγχος των δικτύων και των διαδρομών καθίσταται ολοένα και πιο σημαντικός από τον έλεγχο των περιοχών. Αφετέρου, η ίδια η ΕΕ μπορεί να διαδραματίσει καίριο ρόλο στην εξασφάλιση μιας προοδευτικής, ισότιμης, διεθνικής εταιρικής σχέσης, καθώς και στην επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) (9). Αυτή η συνδεσιμότητα θα καλύπτει είτε μόνο το υλισμικό —δρόμους, σιδηροδρόμους, λιμάνια, αεροδρόμια κ.λπ.· ένα μείγμα υλισμικού και λογισμικού —καλωδιακά δίκτυα επικοινωνίας· ή κυρίως το λογισμικό —εκπαίδευση, έρευνα και ανάπτυξη.

3.8.

Η ευρεία έννοια της συνδεσιμότητας περικλείει, παραδείγματος χάριν, κάθε είδος επενδύσεων στους υδάτινους πόρους —νέες γεωτρήσεις, διανομή νερού, γεωργική άρδευση και διαχείριση λυμάτων. Οι υδάτινοι πόροι θα είναι καίριας σημασίας για ολοένα και περισσότερες χώρες, λόγω των επιπτώσεων τόσο της πληθυσμιακής αύξησης όσο και των θερμότερων κλιματικών συνθηκών. Το νερό συνδέει τους ανθρώπους όχι μόνο μέσω των υποδομών διαχείρισης των υδάτων, αλλά επίσης, και κατά κύριο λόγο, μέσω των πλωτών οδών της θαλάσσιας και της εσωτερικής ναυσιπλοΐας.

3.9.

Το «σήμα» ή η «πρωτοβουλία» της Global Gateway δεν θα προσθέσει περισσότερα χρήματα στα υπάρχοντα και διαφοροποιημένα ευρωπαϊκά ταμεία και τις δομές χρηματοοικονομικών επενδύσεων. Αναμένεται ότι η ΕΕ θα κινητοποιήσει, στο πλαίσιο αυτό, επενδύσεις για την ανάπτυξη υποδομών ύψους έως και 300 δισεκατομμυρίων ευρώ κατά την περίοδο 2021-2027.

3.10.

Το Ευρωπαϊκό Ταμείο για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη+ (ΕΤΒΑ+) (10) θα παραμείνει το κύριο χρηματοδοτικό εργαλείο για την κινητοποίηση επενδύσεων στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Πύλης, με κονδύλια ύψους έως και 135 εκατομμυρίων ευρώ, συμπεριλαμβανομένης μιας νέας πρωτοβουλίας με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων που μπορεί να αποφέρει 25 δισεκατομμύρια ευρώ πρόσθετων επενδύσεων, επιπλέον των επιχορηγήσεων ύψους έως και 18 δισεκατομμυρίων ευρώ στο πλαίσιο των προγραμμάτων εξωτερικής βοήθειας της ΕΕ.

3.11.

Εκτός αυτών των κονδυλίων, σχεδιάζονται επενδύσεις ύψους 145 δισεκατομμυρίων ευρώ από ευρωπαϊκά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και ιδρύματα αναπτυξιακής χρηματοδότησης. Οι εγγυήσεις που παρέχει θα χρησιμοποιηθούν για δραστηριότητες ελαχιστοποίησης των κινδύνων και αξιοποίησης ιδιωτικών επενδύσεων, πράγμα που θα υλοποιηθεί μέσω στενής συνεργασίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης.

3.12.

Στην έκτη σύνοδο κορυφής ΕΕ — Αφρικανικής Ένωσης (11) στις Βρυξέλλες, που πραγματοποιήθηκε στις 17-18 Φεβρουαρίου 2022, η Επιτροπή ανακοίνωσε ότι, από τον συνολικό προϋπολογισμό της πρωτοβουλίας Global Gateway, 150 δισεκατομμύρια ευρώ διατίθενται σε μια δέσμη επενδυτικών μέτρων Αφρικής — Ευρώπης (12) που θα υποστηρίξει την εκπλήρωση κοινών φιλοδοξιών στο πλαίσιο του Θεματολογίου με ορίζοντα το 2030 (13) και του θεματολογίου της Αφρικανικής Ένωσης για το 2063, με γενικό στόχο την οικοδόμηση περισσότερο συμπεριληπτικών, πλουραλιστικών και ανθεκτικών οικονομιών.

3.13.

Ως περαιτέρω προσθήκη σε αυτή τη δέσμη χρηματοδοτικών μέσων, η ΕΕ διερευνά τη δυνατότητα δημιουργίας ευρωπαϊκής διευκόλυνσης εξαγωγικών πιστώσεων (14) που θα συμπληρώσει τις υφιστάμενες ρυθμίσεις εξαγωγικών πιστώσεων σε επίπεδο κρατών μελών. Η Global Gateway δεν δίνει προτεραιότητα σε γεωγραφικές περιοχές επενδύσεων. Ωστόσο, κύριες περιοχές ενδιαφέροντος θα είναι η άμεση γειτονία της ΕΕ — η ανατολική πλευρά της, οι μεσογειακές χώρες και η Αφρική, η Μαύρη Θάλασσα, η κεντρική Ασία και η περιοχή του Ινδοειρηνικού.

3.14.

Τα καλά έργα θα έχουν προτεραιότητα έναντι της τοποθεσίας, μεταξύ άλλων όσον αφορά το μοντέλο αξιολόγησης κινδύνου για τις ΣΔΙΤ (PFRAM) (15) και την αξιολόγηση της διαχείρισης των δημόσιων επενδύσεων (PIMA) (16) με βάση τη συνεργασία των θεσμικών οργάνων της ΕΕ με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Παγκόσμια Τράπεζα, καθώς και την αποφυγή επικαλύψεων κατά την υλοποίηση των διαφόρων πρωτοβουλιών.

3.15.

Η Global Gateway αποτελεί πρωτοβουλία και προτεραιότητα της ΕΕ, αλλά υπό ορισμένες προϋποθέσεις θα μπορούσε να εξεταστεί η δυνατότητα εταιρικής σχέσης με χώρες που δεν είναι μέλη της ΕΕ, όπως η Ελβετία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ινδία.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή συμφωνεί με το σκεπτικό στο οποίο βασίζεται η απόφαση του Συμβουλίου για τη δρομολόγηση μιας ευρωπαϊκής στρατηγικής με σκοπό την ενίσχυση της προβολής των συγκεκριμένων επενδύσεων που πραγματοποιούν και των μέτρων που λαμβάνουν θεσμικοί, κρατικοί και μη κρατικοί φορείς της ΕΕ σε παγκόσμιο επίπεδο.

4.2.

Η ΕΟΚΕ κατανοεί την εστίαση στην πρόληψη και την αντιμετώπιση της πανδημίας στα κεφάλαια που αφορούν την υγεία και αντιλαμβάνεται τον επίκαιρο χαρακτήρα αυτών των ζητημάτων. Ωστόσο, ο μακροχρόνιος αντίκτυπος πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα και η ανάπτυξη ανθεκτικών και εύκολα προσβάσιμων κοινωνικοϊατρικών υποδομών συνιστά βασική πτυχή σε αυτό το πλαίσιο.

4.3.

Η δραματική εμπόλεμη κατάσταση στην Ουκρανία μάς δείχνει ότι αυτά τα χρηματοδοτικά μέσα πρέπει να σχεδιάζονται κατά τρόπο ώστε να είναι αρκετά ευέλικτα και ολοκληρωμένα προκειμένου να μπορούν να χρησιμοποιηθούν γρήγορα σε καταστάσεις κρίσης που προκύπτουν παγκοσμίως και, ειδικότερα, στη γειτονία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι κρίσεις στην άμεση γειτονία της ΕΕ αντιμετωπίζονται κατά προτεραιότητα ώστε να ελαχιστοποιούνται οι απειλές για την ασφάλεια των κρατών μελών, πράγμα το οποίο απαιτεί, μεταξύ άλλων, την έγκαιρη διάθεση χρηματοδοτικών πόρων για επείγουσες παρεμβάσεις εστιασμένες στην αποκατάσταση της λειτουργικότητας των υποδομών διασύνδεσης και των βασικών δημόσιων υπηρεσιών για τον πληθυσμό.

4.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι είναι σημαντικό η ΕΕ να εστιάσει στη διατήρηση της λειτουργίας και της ανάπτυξης των φυσικών συνδέσεων μεταξύ της Ευρώπης και άλλων μερών του κόσμου. Οι υποδομές που παρέχουν πρόσβαση σε νερό, τρόφιμα και ενέργεια για τον πληθυσμό είναι επίσης ουσιώδους σημασίας και ολόκληρο το οικοσύστημα που καθιστά δυνατή την επίτευξη επισιτιστικής ασφάλειας σε παγκόσμιο επίπεδο πρέπει να λαμβάνει προτεραιότητα στις δράσεις των θεσμικών οργάνων της ΕΕ και των κρατών μελών.

4.5.

Ο πόλεμος μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας έχει σημαντικό αντίκτυπο στις αλυσίδες εφοδιασμού σιτηρών και άλλων γεωργικών προϊόντων για τη βιομηχανία γεωργικών ειδών διατροφής. Οι υποδομές που αναπτύσσονται μέσω των επενδύσεων της Global Gateway θα πρέπει επίσης να εναρμονιστούν με τα στρατηγικά συμφέροντα της ΕΕ σε περίπτωση ένοπλων συγκρούσεων ή άλλων φυσικών καταστροφών και, από την άποψη αυτή, η ασφάλεια του εφοδιασμού με βασικές πρώτες ύλες πρέπει επίσης να επιτευχθεί μέσω του ευφυούς σχεδιασμού των δικτύων διανομής, των κέντρων εφοδιαστικής και των αποθηκών.

4.6.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει τις προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να ενισχύσει τους μηχανισμούς και τα μέσα για την ανάληψη συγκεκριμένης δράσης προκειμένου να φέρει την Ευρωπαϊκή Ένωση στην πρώτη γραμμή των παγκόσμιων κοινωνικοοικονομικών και πολιτικών εξελίξεων. Εν προκειμένω, διάφοροι ειδικοί υποστηρίζουν ότι απαιτείται μια διεθνώς συντονισμένη νομισματική επέκταση (άμεσα και έμμεσα), καθώς και η χρήση των διαθέσιμων δημοσιονομικών περιθωρίων για τη δρομολόγηση της παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης με τη χρηματοδότηση επενδύσεων σε δημόσιες υποδομές και δημόσιων ή ιδιωτικών παραγωγικών επενδύσεων που αντισταθμίζουν τις χωρικές ανισότητες και εξυπηρετούν την κοινωνικοοικονομική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα (17).

4.7.

Η ορθή και ολοκληρωμένη υποβολή εκθέσεων για όλες τις δραστηριότητες της ΕΕ στις διάφορες χώρες ανά τον κόσμο έχει αποδειχθεί πραγματική πρόκληση, εφόσον δεν υπάρχει μόνιμος και στενός συντονισμός μεταξύ των σχετικών φορέων. Στο πλαίσιο της δρομολόγησης και της υλοποίησης της κινεζικής πρωτοβουλίας «Μία ζώνη, ένας δρόμος», χρειάζεται καλύτερη ενημέρωση σχετικά με τη συμβολή της ΕΕ στην ανάπτυξη των παγκόσμιων υποδομών διασύνδεσης.

4.8.

Προκειμένου να γίνουν καλύτερα κατανοητοί οι στόχοι και η προστιθέμενη αξία αυτής της πρωτοβουλίας, είναι σημαντικό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προτείνει, κατά το επόμενο χρονικό διάστημα, ένα σύνολο εργαλείων που θα διευκολύνουν την πρόσβαση σε βασικά δεδομένα, καθώς και την παραμετροποίηση των σχετικών δεικτών για τη μέτρηση της προόδου στην εφαρμογή αυτής της στρατηγικής.

4.9.

Η Global Gateway αποτελεί πρωτοβουλία που θα δώσει στην Ομάδα «Ευρώπη» τη δυνατότητα να προβάλλει μια καλύτερη και πιο ολοκληρωμένη εικόνα στον έξω κόσμο. Ως μέσο για την εδραίωση των ευρωπαϊκών επενδύσεων στις τρίτες χώρες, η Global Gateway πρέπει να εξοπλιστεί με μια βάση δεδομένων που θα εξασφαλίζει καλύτερη πρόσβαση στις σχετικές πληροφορίες για το σύνολο των έργων, των προϋπολογισμών και των συμμετεχόντων εταίρων. Στο πλαίσιο αυτό, το πρώτο βήμα θα είναι να σχεδιαστεί και να διατηρηθεί ένας ιστότοπος της Global Gateway που θα παρέχει κατάλληλη προθήκη για την παρουσίαση των σχετικών μέτρων, αποτελεσμάτων και επιπτώσεων.

4.10.

Προκειμένου να περιοριστούν οι εξαρτήσεις, να σφυρηλατηθούν δεσμοί και, επομένως, να επιτευχθούν διαρκή οικονομικά και κοινωνικά οφέλη για τις τοπικές κοινότητες στις χώρες εταίρους, είναι αναγκαίο να αναπτυχθεί μια πραγματική εταιρική σχέση μεταξύ ίσων. Η επίτευξη αυτού του εγχειρήματος είναι εφικτή μόνο εάν χρησιμοποιηθεί η προσέγγιση από τη βάση προς την κορυφή για την ανάπτυξη ανθεκτικών τοπικών αλυσίδων παραγωγής προστιθέμενης αξίας και την ενίσχυση των εγχώριων αγορών στις χώρες εταίρους με τη δημιουργία θέσεων εργασίας υψηλής ποιότητας και τη μεταφορά βιώσιμης τεχνογνωσίας. Στην περίπτωση της Αφρικής, η προώθηση της δημιουργίας της Αφρικανικής Ηπειρωτικής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών (AfCFTA) (18) θα μπορούσε να αποτελέσει σωστό βήμα. Προκειμένου να εξασφαλιστεί ο σεβασμός των ευρωπαϊκών αξιών, οι εκτιμήσεις κοινωνικών επιπτώσεων είναι θεμελιώδους σημασίας και μπορούν να βασιστούν στις ισχύουσες διαδικασίες δέουσας επιμέλειας.

4.11.

Ο ρόλος του ιδιωτικού τομέα στη συγχρηματοδότηση των επενδύσεων της Global Gateway αναγνωρίζεται από τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα. Προκειμένου να ενισχυθεί η αποφασιστικότητα των ιδιωτικών φορέων να συμμετέχουν περισσότερο και να συμβάλλουν στην επίτευξη των ειδικών στόχων της παρούσας στρατηγικής, και να ενισχυθεί το ενδιαφέρον τους για τον σκοπό αυτό, θα πρέπει να θεσπιστούν ταχέως μηχανισμοί για τη διευκόλυνση της πιστοποίησης και της αναγνώρισης των προσπαθειών των ιδιωτικών φορέων που συμμετέχουν στην υλοποίηση της παρούσας πρωτοβουλίας της ΕΕ.

4.12.

Οι εταιρείες που ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν στην Global Gateway χρειάζονται σχετικές πληροφορίες σε περιφερειακό επίπεδο, αποτελεσματική συνεργασία με το διπλωματικό σώμα των κρατών μελών και της ΕΕ και, όπου είναι δυνατόν, υπηρεσίες μίας στάσης, προκειμένου να διευκολυνθούν οι επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα της ΕΕ παγκοσμίως. Επιπλέον, μετά την επιτυχή ολοκλήρωση της εκτίμησης περιβαλλοντικών και κοινωνικών επιπτώσεων, καθώς και του μοντέλου αξιολόγησης κινδύνου για τις ΣΔΙΤ και της αξιολόγησης της διαχείρισης των δημόσιων επενδύσεων και την επίδειξη βιώσιμης θετικής οικονομικής, κοινωνικής και οικολογικής αξίας για την ΕΕ και ιδίως για τις χώρες εταίρους και στη συνεργασία τους με τα εμπλεκόμενα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, ο ιδιωτικός τομέας θα πρέπει να έχει απλουστευμένη πρόσβαση σε χρηματοδοτικούς πόρους, με τους πλέον ευνοϊκούς όρους.

4.13.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ανακοινώσει την πρόθεσή της να συγκροτήσει συμβούλιο για τον συντονισμό της πρωτοβουλίας Global Gateway. Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση αυτή, πιστεύοντας ακράδαντα ότι η ολοκληρωμένη διακυβέρνηση της συγκεκριμένης στρατηγικής είναι ιδιαίτερα αναγκαία για την επίτευξη αποτελεσμάτων σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Προκειμένου να βελτιωθεί η ποιότητα και η λυσιτέλεια των αποφάσεων που θα λαμβάνονται από το εν λόγω συμβούλιο, πρέπει να συμμετέχουν σε αυτό και μέλη που εκπροσωπούν οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών εταίρων και ιδίως των συνδικαλιστικών οργανώσεων, καθώς και εκπρόσωποι του επιχειρηματικού κόσμου.

4.14.

Χωρίς εμπειρογνώμονες στους τομείς των επενδυτικών προτεραιοτήτων όσον αφορά την αναπτυξιακή συνεργασία, την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, την προστασία του περιβάλλοντος και την εκπαίδευση και κατάρτιση, η συμβουλευτική ομάδα επιχειρήσεων που αναφέρεται στην κοινή ανακοίνωση θα μπορούσε να ακολουθήσει μια υπερβολικά περιοριστική προσέγγιση. Προκειμένου να εξασφαλιστεί η δέουσα κάλυψη όλων των θεμάτων του προγράμματος της Global Gateway, η ομάδα αυτή περιλαμβάνει εμπειρογνώμονες στους προαναφερθέντες σχετικούς τομείς.

---

(1)  https://www.eeas.europa.eu/eeas/eu-strategy-cooperation-indo-pacific-0_en

(2)  https://www.ebrd.com/what-we-do/belt-and-road/overview.html

(3)  https://www.mofa.go.jp/files/000117998.pdf

(4)  https://www.g7uk.org/

(5)  https://www.gov.uk/government/news/pm-launches-new-initiative-to-take-green-industrial-revolution-global

(6)  https://www.afdb.org/en/news-and-events/african-development-bank-launches-landmark-us-500-million-credit-insurance-deal-with-african-trade-insurance-agency-and-uk-reinsurers-18600

(7)  https://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2021/07/12/a-globally-connected-europe-council-approves-conclusions/

(8)  https://www.whitehouse.gov/build-back-better/

(9)  https://unric.org/el/17-%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%87%CE%BF%CE%B9-%CE%B2%CE%B9%CF%89%CF%83%CE%B9%CE%BC%CE%B7%CF%83-%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CF%80%CF%84%CF%85%CE%BE%CE%B7%CF%83/

(10)  https://ec.europa.eu/eu-external-investment-plan/about-plan/how-it-works-finance_en

(11)  https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2022/02/18/sixth-european-union-african-union-summit-a-joint-vision-for-2030/

(12)  https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/stronger-europe-world/global-gateway/eu-africa-global-gateway-investment-package_el

(13)  https://au.int/en/agenda2063

(14)  https://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2021/february/tradoc_159438.pdf

(15)  https://www.imf.org/external/np/fad/publicinvestment/pdf/PFRAM.pdf

(16)  https://www.imf.org/external/np/fad/publicinvestment/pdf/PIMA.pdf

(17)  https://www.longdom.org/open-access/relieving-inflation-or-palliative-selfdestruction-2168-9458-3-133.pdf

(18)  https://au.int/en/cfta

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Συμβούλιο, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και στην Επιτροπή των Περιφερειών — Μια πολιτική ανταγωνισμού κατάλληλη για νέες προκλήσεις»

[COM(2021) 713 final]

(2022/C 323/06)

Εισηγήτρια:

η κ. Émilie PROUZET

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 20.12.2021
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	5.5.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	19.5.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	569
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	223/1/6

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ανακοίνωση υπογραμμίζει την ικανότητα της πολιτικής ανταγωνισμού να προσαρμόζεται στις νέες συνθήκες της αγοράς, στις στρατηγικές προτεραιότητες και στις ανάγκες των καταναλωτών. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) αναγνωρίζει ότι η πολιτική ανταγωνισμού έχει συμβάλει στη διατήρηση και την προώθηση της οικονομικής ευημερίας της ΕΕ, καθώς η ίδια είναι βαθιά προσηλωμένη στις αρχές της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς.

1.2.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να παρατείνει το προσωρινό πλαίσιο για τις κρατικές ενισχύσεις μετά την πανδημία. Αναγνωρίζει, ωστόσο, ότι τα μέτρα αυτά είναι μέτρα παρέκκλισης υπέρ το δέον για να επεκταθούν στο γενικό πλαίσιο και άρα να αποκτήσουν μόνιμο χαρακτήρα.

1.3.

Το 2022, μολονότι η Επιτροπή ενήργησε για άλλη μία φορά ταχέως με την έγκριση του προσωρινού πλαισίου σε σχέση με τη σύρραξη στην Ουκρανία, είναι επιτακτική η ανάγκη να εξασφαλιστεί ότι οι επιχειρήσεις θα μπορέσουν να επωφεληθούν πραγματικά από αυτό. Το προσωρινό πλαίσιο για την κρίση θα πρέπει να μπορέσει να συμπληρώσει τα μέσα κρατικών ενισχύσεων που διαθέτουν ήδη τα κράτη μέλη, καθώς και τους υφιστάμενους μηχανισμούς βάσει των εθνικών σχεδίων ανθεκτικότητας. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να παράσχει κατευθυντήριες γραμμές για να διευκολυνθεί η ταχεία υποστήριξη από τις κυβερνήσεις των κρατών μελών σε τομείς που πλήττονται σοβαρά από καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, για παράδειγμα μέσω εθνικών μέτρων ενίσχυσης, όπως η εγγυημένη ασφάλιση εμπορικών πιστώσεων ή άλλα χρηματοπιστωτικά μέσα. Η ΕΟΚΕ τονίζει επίσης ότι η ανάγκη να εξασφαλιστεί η πρόσβαση των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων στα προσωρινά μέτρα βασίζεται πρωτίστως στη διασφάλιση προσβάσιμων και μη περιοριστικών όρων επιλεξιμότητας για τις επιχειρήσεις που έχουν πληγεί περισσότερο.

1.4.

Σε ένα πλαίσιο μεγάλης αβεβαιότητας, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την εφαρμογή μιας πολιτικής ανταγωνισμού ιδιαίτερα κατάλληλης για την επιτυχία των μεταβάσεων μας, οι οποίες απαιτούν φιλόδοξες εμπορικές και επενδυτικές πολιτικές, έκτακτες δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις, καινοτομία και εύρυθμη λειτουργία της ενιαίας αγοράς. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη πρέπει τώρα να καταφέρουν να δημιουργήσουν ένα νομικό και δημοσιονομικό πλαίσιο που να διασφαλίζει ίσους όρους ανταγωνισμού στην αγορά, προς όφελος όλων των παραγόντων, των περιφερειών και των πολιτών. Υπό αυτήν την έννοια, η ΕΟΚΕ επιμένει ότι είναι ανάγκη να επιτευχθεί πραγματική ίση μεταχείριση μεταξύ των ευρωπαϊκών φορέων εκμετάλλευσης και έναντι των παγκόσμιων φορέων εκμετάλλευσης. Η ακεραιότητα της εσωτερικής μας αγοράς και ο μη κατακερματισμός της αποτελούν βασικό στοιχείο για να επιτευχθεί αυτό.

1.5.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το δίκαιο του ανταγωνισμού πρέπει να εξακολουθήσει να θεσπίζεται βάσει κανόνων και γεγονότων και ότι πρέπει να διασφαλίζεται η ανεξαρτησία της Επιτροπής. Ωστόσο, οι κατευθύνσεις πολιτικής της ΕΕ για τη διασφάλιση δίκαιης μετάβασης θα πρέπει να αντικατοπτρίζονται σαφέστερα στους κανόνες-πλαίσιο για το δίκαιο του ανταγωνισμού και στην εφαρμογή τους, ιδίως από τους διεκπεραιωτές υποθέσεων. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να κινητοποιηθεί για να διευκολύνει τη διττή μετάβαση της οικονομίας μας και την ανταγωνιστικότητα των κλάδων μας σε μια παγκόσμια αγορά από τις πλέον ασταθείς.

1.6.

Στο πλαίσιο αυτό, η επίτευξη της στρατηγικής μας αυτονομίας δεν ήταν ποτέ τόσο σημαντική. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι εν εξελίξει αναθεωρήσεις του δικαίου του ανταγωνισμού θα πρέπει να αξιολογηθούν σε σχέση με τις ανάγκες που προσδιορίστηκαν στις εργασίες της Επιτροπής για τα 14 στρατηγικά οικοσυστήματα της ΕΕ.

1.7.

Η ΕΟΚΕ είναι της γνώμης ότι πρέπει να πραγματοποιηθούν βαθύτερες μεταρρυθμίσεις προκειμένου να συμπεριληφθούν με μεγαλύτερη ακρίβεια τα ζητήματα της βιωσιμότητας, της ψηφιακής τεχνολογίας και της ανθεκτικότητας. Τόσο οι βασικές έννοιες του ευρωπαϊκού δικαίου ανταγωνισμού (τύπος σχετικής αγοράς) όσο και τα ειδικά πλαίσια (de minimis ή γενικός κανονισμός απαλλαγής κατά κατηγορία), αλλά και η εφαρμογή των κανόνων αυτών θα πρέπει να προσαρμοστούν στους στρατηγικούς προσανατολισμούς της ΕΕ. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ ζητά από την Επιτροπή να εξοπλιστεί με τα απαραίτητα μέσα ώστε ολόκληρος ο ευρωπαϊκός οικονομικός ιστός, και ιδίως οι ΜΜΕ και οι υπηρεσίες, να μπορούν να χρηματοδοτήσουν τη διττή αυτή μετάβαση.

2.   Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ και όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη συμφωνούν ως προς το ότι τα καθεστώτα που παρεκκλίνουν από το γενικό πλαίσιο του δικαίου του ανταγωνισμού έχουν αποδείξει την αξία τους από το 2019 και την κρίση λόγω της νόσου COVID-19. Θα πρέπει επίσης να τονιστεί η ταχύτητα των αποφάσεων της ΓΔ Ανταγωνισμού για την αποφυγή όσο το δυνατόν περισσότερων στρεβλώσεων στην εσωτερική αγορά.

2.2.

Υποστηρίζουμε άλλωστε την προσέγγιση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αποφυγή του φαινομένου κατακρήμνισης (cliff edge) για τις επιχειρήσεις, που επιτρέπει την επέκταση του προσωρινού πλαισίου στα μέτρα ανάκαμψης.

2.3.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει το νέο προσωρινό πλαίσιο που ενέκρινε η Επιτροπή για την ταχεία αντιμετώπιση των σοβαρών επιπτώσεων από τον πόλεμο στην Ουκρανία που προκλήθηκε από τη ρωσική επίθεση. Διερωτάται επίσης για τον αντίκτυπο της νέας αυτής κρίσης τόσο στην αναθεώρηση του συμφώνου σταθερότητας όσο και στις ανάγκες ενός νέου σχεδίου ανάκαμψης.

2.4.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει επίσης τη σημασία της ανακοίνωσης της Επιτροπής, δεδομένου ότι καθορίζει το γενικό πλαίσιο για την αναθεώρηση των κανόνων ανταγωνισμού, καθώς και τη συνολική και στρατηγική πορεία που πρέπει να ακολουθηθεί σε αυτό το εγχείρημα.

2.5.

Σήμερα όμως, η ΕΕ βρίσκεται αντιμέτωπη με τις συνέπειες της στρατηγικής της εξάρτησης από τρίτες χώρες. Πρέπει να αναζωογονήσουμε την εσωτερική αγορά μας μετά την κρίση του κορονοϊού και να δώσουμε στις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις τη δυνατότητα να ενισχύσουν την ανθεκτικότητά τους και να ολοκληρώσουν τη διττή μετάβαση, ενώ θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε τις πολλαπλές και απρόβλεπτες επιπτώσεις του πολέμου στην Ουκρανία που προκλήθηκε από τη ρωσική επίθεση.

2.6.

Μια εύρυθμη ενιαία αγορά και πολιτική ανταγωνισμού παρέχουν πρόσβαση σε μια τεράστια αγορά όπου όλοι μπορούν να ανταγωνίζονται ισότιμα. Προάγουν την αποτελεσματικότητα και την καινοτομία και διαμορφώνουν ένα περιβάλλον στο οποίο οι ανταγωνιστικές επιχειρήσεις μπορούν να αναπτυχθούν και να γίνουν παγκόσμιοι ηγέτες. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι η ακεραιότητα της εσωτερικής αγοράς είναι καίριας σημασίας στο σχέδιο ανάκαμψής μας. Υπό την έννοια αυτή, θα παρακολουθήσουμε με ενδιαφέρον την εφαρμογή του μέσου της ενιαίας αγοράς σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης.

2.7.

Σήμερα, το καθεστώς ελέγχου των συγκεντρώσεων επιχειρήσεων στην ΕΕ φαίνεται μερικές φορές να εμποδίζει τη δημιουργία ευρωπαϊκών εταιρειών παγκόσμιας εμβέλειας, ικανών να ανταγωνιστούν τις αμερικανικές και κινεζικές, υπό το πρόσχημα ότι δεν μειώνουν τον ανταγωνισμό στην εσωτερική αγορά. Οι προϋποθέσεις προσφυγής σε κρατικές ενισχύσεις που ισχύουν για τις ευρωπαϊκές εταιρείες είναι πολύ αυστηρότερες απ’ ό,τι αυτές που ισχύουν για τους παγκόσμιους ανταγωνιστές μας, αναστέλλοντας έτσι μια πραγματική πολιτική στήριξης των οικονομικών κλάδων. Τέλος, η καταστολή των συνεννοήσεων και η απαγόρευση καταχρηστικής εκμετάλλευσης δεσπόζουσας θέσης εξακολουθούν να θεωρούνται μη κατάλληλες για τις νέες προκλήσεις που θέτει η ψηφιακή οικονομία και η πράσινη μετάβαση.

2.8.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επανεξετάζει επί του παρόντος τα μέσα της πολιτικής ανταγωνισμού (έλεγχος των συγκεντρώσεων, αντιμονοπωλιακή νομοθεσία και κρατικές ενισχύσεις) προκειμένου να διασφαλίσει ότι όλα τα μέσα είναι κατάλληλα για τον επιδιωκόμενο σκοπό και συμπληρώνουν την υφιστάμενη εργαλειοθήκη του. Σε ένα τόσο ταραχώδες πλαίσιο, οι κλιματικές και ψηφιακές φιλοδοξίες μας πρέπει πλέον να λαμβάνουν τη μέγιστη δυνατή στήριξη και ενίσχυση. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να προσαρμόσει και να κινητοποιήσει, περισσότερο από ποτέ, όλα τα εργαλεία της πολιτικής ανταγωνισμού για τη στήριξη της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης και να εξοπλιστεί με τα αναγκαία μέσα για την αντιμετώπιση του εξωτερικού ανταγωνισμού στο πλαίσιο αυτό.

3.   Προσαρμογή των κανόνων και επιβολή της νομοθεσίας περί ανταγωνισμού για την επίτευξη των φιλοδοξιών μας

3.1.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι δεν έχουμε προχωρήσει αρκετά στην αναθεώρηση του ανταγωνιστικού πλαισίου, ώστε να ενταχθούν οι ευρωπαϊκές στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές για τη βιωσιμότητα και την ψηφιακή τεχνολογία. Υποστηρίζει ότι η προσαρμογή της νομοθεσίας μας περί ανταγωνισμού πρέπει να πραγματοποιείται τόσο κατά τον ίδιο τον καθορισμό των βασικών αρχών όσο και κατά την επιχειρησιακή αξιολόγηση των αποτελεσμάτων που περιορίζουν τον ανταγωνισμό και των ευεργετικών αποτελεσμάτων.

3.2.

Κατά πρώτον, πρέπει να αναθεωρηθούν οι βασικές αρχές. Επομένως, η εκτίμηση της νομιμότητας ή μη μιας πρακτικής ή μιας συμφωνίας που εμπίπτει στο δίκαιο του ανταγωνισμού εξαρτάται από το μερίδιο αγοράς των επιχειρήσεων στην εν λόγω αγορά. Αυτές οι έννοιες του «μεριδίου αγοράς» και της «σχετικής αγοράς» είναι καίριας σημασίας και η ΕΟΚΕ ζητεί τη μέγιστη δυνατή επαγρύπνηση των ενδιαφερόμενων μερών κατά την τρέχουσα αναθεώρησή τους, ώστε να αντικατοπτρίζουν τη λειτουργική πραγματικότητα των τομέων δραστηριότητάς μας.

3.2.1.

Πρέπει, επομένως, να διερευνηθούν διάφορες δυνατότητες. Η «εναλλαξιμότητα προϊόντος/υπηρεσίας» και η «ισότητα των όρων του ανταγωνισμού» είναι έννοιες που πρέπει να προσαρμοστούν στα χαρακτηριστικά της ψηφιακής αγοράς και των παραγόντων της. Ομοίως, τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά ενός προϊόντος θα μπορούσαν να λαμβάνονται υπόψη κατά την αξιολόγηση της «εναλλαξιμότητας» αυτής.

3.3.

Δεύτερος άξονας εργασιών, η αποσαφήνιση και η ενίσχυση του πεδίου εφαρμογής των ενισχύσεων και των πρακτικών που συνάδουν με τις συναλλαγές ή δεν τις επηρεάζουν και, ως εκ τούτου, εξαιρούνται από τη νομοθεσία περί ανταγωνισμού. Ορισμένα στοιχεία αξιολόγησης πρέπει να αναθεωρηθούν προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα σε όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους να επενδύουν και να συντονίζονται με πλήρη ασφάλεια δικαίου και χωρίς να χρειάζεται να μπαίνουν στην ευρωπαϊκή διαδικασία κοινοποίησης. Ως εκ τούτου, φαίνεται ότι ο κανόνας de minimis πρέπει να αναθεωρηθεί, ώστε να είναι σε θέση να ανταποκρίνεται καλύτερα στα χαρακτηριστικά κάθε κλάδου, όπως αυτοί των χερσαίων μεταφορών ή του εμπορίου.

3.3.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί επίσης τις τροποποιήσεις που προτείνει η Επιτροπή στον γενικό κανονισμό απαλλαγής κατά κατηγορία (ΓΚΑΚ), δεδομένου ότι καλύπτουν πολλές από τις ανάγκες των επιχειρήσεων και ιδίως των ΜΜΕ όσον αφορά την πρόσβαση στη χρηματοδοτική στήριξη που είναι απαραίτητη για αναπτυχθούν κατά τη βιώσιμη μετάβαση.

3.4.

Τελευταίος άξονας εργασιών: όσον αφορά την εφαρμογή και την επιβολή, η ΓΔ Ανταγωνισμού και ιδίως οι διεκπεραιωτές υποθέσεων θα πρέπει να γνωρίζουν άριστα τις «οδούς μετάβασης» (transition pathways) που έχουν θεσπιστεί για τα 14 στρατηγικά οικοσυστήματα της ΕΕ τα οποία έχει προσδιορίσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να καθοριστεί κατά πόσον μια πρακτική ή μια συμφωνία περιορίζει τον ανταγωνισμό με πιθανότητα αρνητικών επιπτώσεων στην τιμή, την παραγωγή, την καινοτομία, την ποιότητα ή την ποικιλία των αγαθών και των υπηρεσιών της εν λόγω αγοράς.

3.4.1.

Οι παράμετροι αξιολόγησης που οδηγούν στα οφέλη της απαλλαγής ή στις συμφωνίες συγχώνευσης θα πρέπει επίσης να προσαρμόζονται στους εν λόγω στόχους. Οι όροι αυτοί επικεντρώνονται κυρίως στο οικονομικό πλεονέκτημα και στο όφελος για τον καταναλωτή όσον αφορά τις τιμές, πέραν του κινδύνου εξάλειψης του ανταγωνισμού. Τα θετικά αποτελέσματα των περιορισμών θα πρέπει να επικεντρώνονται ευρύτερα στην περιβαλλοντική ποιότητα των προϊόντων και στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας όσον αφορά το κλίμα, όταν τα στοιχεία αυτά ορίζονται ομοιόμορφα σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

3.4.2.

Η έννοια της «ποιότητας» θα πρέπει επομένως να αντικατοπτρίζει τους στόχους μας όσον αφορά τη βιωσιμότητα και να ορίζεται, υπό την έννοια αυτή, σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η έννοια του «βιώσιμου προϊόντος» θα πρέπει επίσης να διαμορφωθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ώστε να συμβάλλει στην ίση μεταχείριση μεταξύ των φορέων εκμετάλλευσης και στον στόχο της ψευδεπίγραφης οικολογικής ταυτότητας (greenwashing). Υπό την έννοια αυτή, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει το έργο της Επιτροπής για κοινές και διαφανείς επιστημονικές μεθοδολογίες που αποσκοπούν στον καθορισμό της βιωσιμότητας των προϊόντων, των υπηρεσιών, των κτιρίων κ.λπ.

3.4.3.

Η ανατροφοδότηση από τα ενδιαφερόμενα μέρη όσον αφορά τη συνεκτίμηση του κριτηρίου «καινοτομία» διαφέρει. Σύμφωνα με τη ΓΔ Ανταγωνισμού, η καινοτομία αποτελεί βασική παράμετρο της δοκιμής αγοράς. Σύμφωνα με τους οικονομικούς φορείς, η παράμετρος αυτή λαμβάνεται ελάχιστα υπόψη ή, εν πάση περιπτώσει, ως επί το πλείστον απορρίπτεται. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να αξιολογήσει τον τρόπο με τον οποίο ελήφθησαν υπόψη οι κατευθύνσεις πολιτικής της ΕΕ στις τελευταίες της αποφάσεις.

3.4.4.

Τέλος, είναι σημαντικό να διευκολυνθεί και να διασφαλιστεί η συνεργασία μεταξύ επιχειρήσεων σε περιβαλλοντικά έργα, τα οποία, σε πολλές περιπτώσεις, περιλαμβάνουν ολόκληρη την αλυσίδα αξίας. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να αποσαφηνίσει τη νέα παρέκκλιση της ΚΓΠ από τους αντιμονοπωλιακούς κανόνες (άρθρο 210), η οποία επιτρέπει στους γεωργούς να συμφωνούν με τον εταίρο τους για θέματα βιωσιμότητας.

3.4.5.

Ομοίως, οι κανόνες τόσο για τις κάθετες συμφωνίες (VBER) όσο και για τις οριζόντιες συμφωνίες (HBER) πρέπει να προσαρμοστούν ώστε να ληφθεί υπόψη η πολυπλοκότητα των οικοσυστημάτων που πρέπει να δομηθούν γύρω από αυτούς τους στόχους βιωσιμότητας. Η Επιτροπή θα πρέπει να αναφέρει, στο μέτρο του δυνατού, τι είδους πληροφορίες ως προς τη βιωσιμότητα μπορούν να ανταλλάσσονται με απόλυτη ασφάλεια μεταξύ ανταγωνιστών.

4.   Εφοδιασμός με τα απαραίτητα εργαλεία για τη διασφάλιση των μεταβάσεων και την αντιμετώπιση του ανταγωνισμού από το εξωτερικό

4.1.

Όπως έχει ήδη υποστηρίξει η ΕΟΚΕ (1), η ενίσχυση της ανοικτής στρατηγικής αυτονομίας περιλαμβάνει κυρίως την ενίσχυση της ανθεκτικότητας της ενιαίας αγοράς, την επένδυση στις τεχνολογικές δεξιότητες και ικανότητες της ΕΕ και την αύξηση των πόρων για την Ε & Α, τον οικολογικό προσανατολισμό των αλυσίδων παραγωγής και εφοδιασμού, τη διασφάλιση της ψηφιακής κυριαρχίας, τη δημιουργία στρατηγικών αποθεμάτων, την προώθηση και την προσέλκυση επενδύσεων και βιώσιμης παραγωγής στην Ευρώπη, τη βελτίωση των συνθηκών υπό τις οποίες λειτουργούν οι επιχειρήσεις, τη διερεύνηση εναλλακτικών λύσεων και μοντέλων κυκλικής οικονομίας, την προώθηση ευρείας βιομηχανικής συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών και την επιδίωξη ηγετικής θέσης στον τομέα της τεχνολογίας, όπως τονίστηκε στο Συμβούλιο Ανταγωνιστικότητας τον Νοέμβριο του 2020.

4.2.

Η ΕΟΚΕ διερωτάται σχετικά με τα μέσα που προτείνονται για τη διευκόλυνση των επενδύσεων που είναι αναγκαίες για την κλιματική και την ψηφιακή μετάβαση σε μια ανθεκτική αγορά και σε τόσο αβέβαιους καιρούς. Η επίτευξη αυτών των μεταβάσεων απαιτεί σημαντικές επενδύσεις, τόσο δημόσιες όσο και ιδιωτικές, παρά το γεγονός ότι η οικονομική και πολιτική κατάσταση είναι από τις πλέον ασταθείς. Πρέπει να διευκολύνουμε τις πλέον σημαντικές επενδύσεις που διαχειρίζονται τα οικοσυστήματα πολιτικής μας και, γενικότερα, όλοι οι επιχειρηματικοί μας κλάδοι, αλλά επίσης και με σκοπό τη δημιουργία φορέων ικανών να αναπτυχθούν στην παγκόσμια αγορά.

4.3.

Μολονότι έχουν ήδη καταρτιστεί σημαντικά επενδυτικά σχέδια σε ορισμένους τομείς, η ΕΟΚΕ έχει ερωτήματα ως προς την ανάπτυξη μέτρων για τους τομείς των υπηρεσιών και γενικά για τον ευρωπαϊκό οικονομικό ιστό που αποτελείται κυρίως από ΜΜΕ. Οι κανόνες της ΕΕ για τις κρατικές ενισχύσεις θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην επιτυχία αυτών των μεταβάσεων.

4.4.

Πράγματι, οι επιχειρήσεις χρειάζονται επίσης στήριξη για τις επενδύσεις τους στην ψηφιοποίηση και ιδίως για τον εκσυγχρονισμό των συστημάτων ΤΠ, αυτοματοποίησης, ρομποτικής και τεχνητής νοημοσύνης. Ειδικότερα, οι ΜΜΕ χρειάζονται στήριξη για να αναπτύξουν την ψηφιακή τους παρουσία. Ένα άλλο παράδειγμα είναι ότι οι κρατικές ενισχύσεις για την εφαρμογή ευρυζωνικών συνδέσεων θα είναι αποφασιστικό στοιχείο της πολιτικής εδαφικής συνοχής. Καλούμε την Επιτροπή να συμπεριλάβει και άλλες τροποποιήσεις στον ΓΚΑΚ για τη στήριξη της ψηφιοποίησης των εμπορικών εγκαταστάσεων, καθώς και των λειτουργιών.

4.5.

Ομοίως, σημαντικά έργα κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, καθώς και βιομηχανικές συμμαχίες, είτε πρόκειται για τους συσσωρευτές είτε για τους ημιαγωγούς είτε για την υγεία, πρέπει να συμβάλουν στην ανάπτυξη καινοτόμων αλυσίδων αξίας στην Ευρώπη. Οι πρώτες εφαρμογές αυτού του εργαλείου παρουσιάζουν ενδιαφέρον. Η ΕΟΚΕ θα δώσει προσοχή στην πρόσβαση των ΜΜΕ σε σημαντικά έργα κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, όπως προβλέπεται στο σχέδιο κατευθυντήριων γραμμών.

4.6.

Είναι επίσης σημαντικό να εξασφαλιστούν ισότιμοι όροι ανταγωνισμού με τους παράγοντες των τρίτων χωρών· ο έλεγχος των ξένων επιδοτήσεων αποτελεί σημαντική πρόκληση στον τομέα αυτόν. Μη ευρωπαϊκές επιχειρήσεις λαμβάνουν μαζική κρατική στήριξη. Υπό αυτήν την έννοια, η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η πρόταση της Επιτροπής (2), όσον αφορά την ξένη κρατική χρηματοδότηση επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην αγορά της ΕΕ και η οποία ενδέχεται να προκαλέσει στρέβλωση στην αγορά, αποτελεί χρήσιμο και σημαντικό λειτουργικό μέσο. Ωστόσο, κρίνεται αναγκαία η περαιτέρω εξέταση ορισμένων πτυχών της ρυθμιστικής παρέμβασης, οι οποίες είναι εγγενώς πολυσύνθετες και πολυδιάστατες.

4.7.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ επικροτεί την έγκριση της πράξης για τις ψηφιακές αγορές (Digital Markets Act — DMA), καθώς αποσκοπεί στη διασφάλιση διεκδικήσιμων και δίκαιων αγορών στον ψηφιακό τομέα στο πλαίσιο μιας εκ των προτέρων ρύθμισης. Στο πλαίσιο αυτό, η ευρωπαϊκή διακυβέρνηση είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση της ομοιόμορφης εφαρμογής του κανονισμού για τις ψηφιακές αγορές στην Ευρωπαϊκή Ένωση και της αποτελεσματικότητάς του. Επιπλέον, εάν ο τελευταίος οριοθετήσει τα ζητήματα της κοινής χρήσης δεδομένων και της πρόσβασης σε αυτά για τους ρυθμιστές της πρόσβασης, απομένει να διευκρινιστεί η θέση των δεδομένων στην αξιολόγηση του ανταγωνισμού.

4.8.

Τέλος, στις διακρατικές και τις παγκόσμιες συμμαχίες της, η ΕΕ πρέπει να είναι σε θέση να εντοπίζει τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των θεμελιωδών ελευθεριών και των κανόνων για την υγεία και την ασφάλεια τόσο των πολιτών όσο και του περιβάλλοντος σε ολόκληρες τις αλυσίδες αξίας και εφοδιασμού. Η ΕΟΚΕ λαμβάνει υπό σημείωση τις πρωτοβουλίες που έχουν αναληφθεί για τον σκοπό αυτόν, ιδίως όσον αφορά τις κατοπτρικές ρήτρες.

---

(1)  Διερευνητική γνωμοδότηση κατόπιν αιτήματος της Γαλλικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ: «Πώς θα συμβάλουν τα εντοπισμένα βιομηχανικά οικοσυστήματα στη στρατηγική αυτονομία της ΕΕ και στην ευημερία των Ευρωπαίων;», εγκρίθηκε στις 19 Ιανουαρίου 2022 (ΕΕ C 194 της 12.05.2022, σ .34).

(2)  Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τις ξένες επιδοτήσεις που στρεβλώνουν την εσωτερική αγορά [COM(2021) 223 final — 2021/0114 (COD)].

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Οικοδόμηση μιας οικονομίας στην υπηρεσία των ανθρώπων: σχέδιο δράσης για την κοινωνική οικονομία»

[COM(2021) 778 final]

(2022/C 323/07)

Εισηγητής:

ο κ. Giuseppe GUERINI

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 21.1.2022
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση»
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	6.4.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	18.5.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	569
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	179/1/4

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) εκφράζει την ικανοποίησή της για το «Σχέδιο δράσης για την κοινωνική οικονομία», στο οποίο έχουν ενσωματωθεί πολλά βασικά σημεία που έχει θίξει όλα αυτά τα χρόνια η ΕΟΚΕ, από τη γνωμοδότηση INT/447 που ενέκρινε το 2009 (1) έως και σήμερα. Στο «Σχέδιο δράσης για την κοινωνική οικονομία» επισημαίνεται σαφώς ότι τα θεσμικά όργανα της ΕΕ πρέπει να προωθούν και να αναγνωρίζουν τις διάφορες νομικές μορφές που χαρακτηρίζουν το οικοσύστημα της κοινωνικής οικονομίας, λόγω και της ιδιαίτερης συμβολής της στην υποστήριξη της τοπικής οικονομίας και της εγγύτητάς της με τις τοπικές περιοχές και κοινότητες.

1.2.

Η βίαιη εισβολή στην Ουκρανία και η επακόλουθη έξοδος προσφύγων αναδεικνύουν τη μεγάλη τάση αλληλεγγύης των λαών της Ευρώπης και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών που δραστηριοποιούνται στην υποδοχή και τη διαχείριση της ανθρωπιστικής βοήθειας, κάτι που επιβεβαιώνει τη σημαντική λειτουργία της κοινωνικής οικονομίας στην οργάνωση μέτρων αλληλεγγύης κατά τη διάρκεια ανθρωπιστικών κρίσεων.

1.3.

Οι δυνατότητες της κοινωνικής οικονομίας παραμένουν αναξιοποίητες σε πολλά κράτη μέλη. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το «Σχέδιο δράσης για την κοινωνική οικονομία» πρέπει να συμπληρωθεί με μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες δράσεις, που να καθοδηγούν και να συντονίζουν τα αναγκαία μέτρα και να ενισχύουν το σχετικό νομικό πλαίσιο. Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ τάσσεται σαφώς υπέρ της έκδοσης ειδικής σύστασης από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, η οποία έχει προγραμματιστεί για το 2023.

1.4.

Η ΕΟΚΕ προτείνει, με μέλημα την ενίσχυση του «Σχεδίου δράσης για την κοινωνική οικονομία», αυτό να συμπληρωθεί από προτάσεις ειδικού σκοπού στα εξής τέσσερα πεδία ενδιαφέροντος: α) τη συνεργασία μεταξύ των δημόσιων διοικήσεων και των οντοτήτων της κοινωνικής οικονομίας, β) τις κρατικές ενισχύσεις, γ) τις επενδύσεις και τα χρηματοδοτικά μέσα και δ) τη φορολογία. Με τον τρόπο αυτό, θα ενισχυθεί η σύνδεση του σχεδίου δράσης με την Ευρωπαϊκή στρατηγική για το 2030, με ιδιαίτερη αναφορά στη συμβολή που μπορεί να έχει η κοινωνική οικονομία στην οικολογική, ψηφιακή και κοινωνική μετάβαση.

1.5.

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί το σχέδιο δράσης να προωθεί μια πιο εξειδικευμένη επένδυση των ενωσιακών πόρων —που διατίθενται στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας— στους στόχους της κοινωνικής ένταξης, της εκπαίδευσης και της προώθησης της απασχόλησης, με ιδιαίτερη προσοχή στους νέους, στις οικογένειες και στα ευάλωτα άτομα. Συνιστά δε να δοθεί έμφαση στην απόκτηση από τα μειονεκτούντα άτομα ψηφιακών δεξιοτήτων.

1.6.

Για την πρόκριση ορθών πρακτικών συνεργασίας των δημόσιων φορέων και των οντοτήτων της κοινωνικής οικονομίας, η ΕΟΚΕ συνιστά τη βελτίωση των μέσων συνεργατικής τοπικής διοίκησης και συνδιαχείρισης, ως τον ιδανικό τρόπο συμμετοχής ενός ευρέος φάσματος ενδιαφερομένων, σ’ ένα ενισχυμένο πνεύμα επικουρικότητας.

1.7.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση του σχεδίου δράσης να ενταθεί η προσπάθεια προσανατολισμού των δημόσιων συμβάσεων και των συμβάσεων παραχώρησης προς κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς στόχους και συνιστά την ενίσχυση των μορφών σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα.

1.8.

Η ΕΟΚΕ προτρέπει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σύμφωνα με τα όσα σημειώνονται στο σχέδιο δράσης όσον αφορά τη φορολογία, να δώσει ιδιαίτερη προσοχή στη φορολόγηση των οντοτήτων της κοινωνικής οικονομίας βάσει της νομοθετικής πρωτοβουλίας BEFIT (Business in Europe: Framework for Income Taxation — Επιχειρήσεις στην Ευρώπη: πλαίσιο για τη φορολογία εισοδήματος), η οποία αναμένεται τους επόμενους μήνες.

2.   Γενικές παρατηρήσεις και πλαίσιο

2.1.

Το «Σχέδιο δράσης για την κοινωνική οικονομία» προτείνει μια πολυετή προοπτική με ορίζοντα το 2030 και συνοδεύεται από δύο έγγραφα εργασίας. Στο πρώτο παρέχονται διευκρινίσεις στην ανακοίνωση με τίτλο «Οικοδόμηση μιας οικονομίας στην υπηρεσία των ανθρώπων: σχέδιο δράσης για την κοινωνική οικονομία» σύμφωνα με την εφαρμογή του Ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων. Το δεύτερο έγγραφο με τίτλο «Scenarios towards co-creation of a transition pathway for a more resilient, sustainable and digital Proximity and Social Economy industrial ecosystem» (Σενάρια συνδημιουργίας μιας μεταβατικής πορείας προς ένα ανθεκτικό βιώσιμο και ψηφιακό βιομηχανικό οικοσύστημα και κοινωνική οικονομία εγγύτητας), συνδέεται με τη νέα ευρωπαϊκή βιομηχανική στρατηγική, στην οποία η κοινωνική οικονομία μπορεί να συντείνει με ρηξικέλευθο τρόπο σε μια δίκαιη μετάβαση επί ίσοις όροις σε στρατηγικά πεδία όπως η ψηφιακή και η πράσινη οικονομία.

2.2.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την απόφαση να επιδιωχθεί η σύγκλιση του «Σχεδίου δράσης για την κοινωνική οικονομία» τόσο με τον Ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων όσο και με τη νέα ευρωπαϊκή βιομηχανική στρατηγική, όπου προβάλλει ο καινοτόμος χαρακτήρας της πρόκρισης ενός συγκεκριμένου οικοσυστήματος της κοινωνικής οικονομίας. Εν προκειμένω, είναι σημαντικό να προσδιοριστούν καλύτερα οι μεσοπρόθεσμοι και μακροπρόθεσμοι στόχοι και μετά το 2023. Πράγματι, η κοινωνική οικονομία μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην αντιμετώπιση σημαντικών ζητημάτων σχετικών με την Ευρώπη όπως η μείωση των ανισοτήτων, οι δημογραφικές πιέσεις, η υποστήριξη της νεότερης γενιάς, η διαχείριση της υποδοχής προσφύγων και μεταναστών, η βιωσιμότητα των συστημάτων υγείας και του ευρωπαϊκού μοντέλου κοινωνικής πρόνοιας.

2.3.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι μέσω του σχεδίου δράσης θα πρέπει επίσης να προαχθεί η λήψη μέτρων συντονισμένων με το σχέδιο «Ενιαία αγορά κεφαλαίων», όπως συνιστάται και στις δύο γνωμοδοτήσεις ECO/533 (2) και INT/965 (3), στις οποίες ζητείται να λαμβάνεται υπόψη στην Ένωση Κεφαλαιαγορών η ιδιαιτερότητα των χρηματοπιστωτικών μέσων στον τομέα της κοινωνικής οικονομίας.

2.4.

Στο σχέδιο δράσης, αν και δεν ορίζεται νομικά η έννοια της «κοινωνικής οικονομίας», παρατίθενται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των φορέων της, δηλαδή: i) η υπεροχή των ανθρώπων και των κοινωνικών σκοπών έναντι του κέρδους, ii) η επανεπένδυση του μεγαλύτερου μέρους των κερδών για την άσκηση δραστηριοτήτων που αποσκοπούν στο συλλογικό συμφέρον ή προς όφελος των συνδεδεμένων μελών και των δικαιούχων, σε πλαίσιο γενικού συμφέροντος· και iii) η δημοκρατική και/ή συμμετοχική διακυβέρνηση.

2.5.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τις αρχές αυτές και ενθαρρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να αναλάβουν πιο θαρραλέες και συντονισμένες πρωτοβουλίες για τη δημιουργία ενός κοινού και συντονισμένου νομικού πλαισίου κοινωνικής οικονομίας, στο οποίο θα εδραιώνονται οι τρεις προαναφερθείσες αρχές, έτσι ώστε να αρθούν οι ασάφειες και οι αβεβαιότητες. Ένας ορισμός των διαφορετικών οργανωτικών και επιχειρηματικών μεθόδων που παγιώνονται θα συμβάλει επίσης στην επίτευξη του στόχου της εξασφάλισης ευρωπαϊκού καταστατικού στις ενώσεις, στα ταμεία αλληλασφάλισης και στα ιδρύματα, ιδίως για όσες ενώσεις πρέπει να δραστηριοποιούνται σε διασυνοριακό επίπεδο.

2.6.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να συνοδεύσει τα κράτη μέλη στον σχεδιασμό μέτρων για την κοινωνική οικονομία, με σκοπό να υποστηριχθεί ένα πιο βιώσιμο, χωρίς αποκλεισμούς και καινοτόμο μοντέλο οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Ειδικότερα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτίθεται να αναλάβει δράση, είτε άμεσα είτε μέσω των κρατών μελών, στα εξής τρία ζητήματα προτεραιότητας: i) τη δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών για την κοινωνική οικονομία, ii) την προσφορά ευκαιριών έναρξης και επέκτασης των δραστηριοτήτων τους, iii) τη διασφάλιση της αναγνώρισης της κοινωνικής οικονομίας.

2.7.

Ως προς αυτό, η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει το γεγονός ότι στο σχέδιο δράσης υπενθυμίζεται η ανάγκη χρήσης ποικίλων μέτρων πολιτικής, συμπεριλαμβανομένης της φορολογίας, της ρύθμισης των δημόσιων αγορών, του ανταγωνισμού και των κρατικών ενισχύσεων, της κατάλληλης ρύθμισης των συνθηκών εργασίας, της εκπαίδευσης και της έρευνας. Εν προκειμένω, τονίζεται η ανάγκη να αναβαθμιστεί η ποιότητα της εργασίας και να βελτιωθούν οι διαδικασίες ενημέρωσης και συμμετοχής των εργαζομένων στις στρατηγικές αποφάσεις των οντοτήτων της κοινωνικής οικονομίας.

2.8.

Στα πεδία στα οποία δραστηριοποιούνται οι οντότητες της κοινωνικής οικονομίας περιλαμβάνονται οι κοινωνικές υπηρεσίες και οι υπηρεσίες υγείας και φροντίδας, η εκπαίδευση και η κατάρτιση, ο πολιτισμός και η προστασία του περιβάλλοντος, και γενικά πολλές από τις υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος που αναφέρονται στον Ευρωπαϊκό πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων, και οι οποίες παράγουν ολοένα και πιο υπολογίσιμα μεγέθη απασχόλησης και οικονομική αξία.

2.9.

Οι οντότητες της κοινωνικής οικονομίας δραστηριοποιούνται σε όλους τους οικονομικούς τομείς σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες: από τη βιομηχανική και βιοτεχνική μεταποίηση έως την κυκλική οικονομία, από τον βιώσιμο τουρισμό έως την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, από τις μεταφορές έως τις υπηρεσίες επικοινωνίας και πληροφόρησης, οι οποίες επενεργούν αποφασιστικά στην κοινωνική καινοτομία και στην ευρεία μεταφορά τεχνολογίας προς όφελος των μειονεκτούντων πληθυσμών ή των αντίστοιχων περιοχών. Η πληθώρα νομικών και οργανωτικών μορφών καθιστά αναγκαία την αποφυγή μιας προσέγγισης «ενιαίας αντιμετώπισης», χωρίς πάντως να αποκλείεται μια μορφή συντονισμού με επικεφαλής την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

2.10.

Οι επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας έχουν κυρίως τις ρίζες τους στις τοπικές κοινότητες, όπου συμβάλλουν στην κοινωνική συνοχή, καθιστώντας την κάθε περιοχή πιο ανθεκτική και χωρίς αποκλεισμούς. Αυτή η τάση για εγγύτητα καθιστά τις επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας ιδιαίτερα αποτελεσματικές όσον αφορά και την πλαισίωση της οικολογικής και της ψηφιακής μετάβασης, καθότι οι ψηφιακές τεχνολογίες —ιδίως οι τεχνολογίες γενικής εφαρμογής που ευνοούν τη συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία— καθίστανται πιο εύχρηστες για όλους, συμπεριλαμβανομένων των πλέον ευάλωτων ατόμων και των ατόμων που διατρέχουν κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού.

2.11.

Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει επίσης να δοθεί στη συμμετοχή και ενίσχυση των νέων, οι οποίοι θα πρέπει να υποστηριχθούν με παρεμβάσεις κατάρτισης που στοχεύουν στην ενθάρρυνση της ανάπτυξης της επιχειρηματικής τάσης των νεότερων γενεών.

2.12.

Για να αξιοποιηθούν αυτές οι δυνατότητες, είναι αναγκαίο να αυξηθεί η πρόσβαση των οντοτήτων της κοινωνικής οικονομίας σε επενδυτικά κεφάλαια, με σκοπό πρωτίστως να αναπτυχθούν καλύτερα οι επενδύσεις σε κοινωνικές υποδομές (προσιτή στέγαση, υγεία και μακροχρόνια φροντίδα, εκπαίδευση και διά βίου μάθηση, μείωση της φτώχειας, βελτίωση της προσιτότητας). Οι υποδομές αυτές πρέπει να αναβαθμιστούν ώστε να μειωθούν οι ανισότητες και ο κοινωνικός αποκλεισμός, που έχουν οξυνθεί στην Ευρώπη εξαιτίας της πανδημίας.

2.13.

Το σχέδιο δράσης αποτελεί ευκαιρία για την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας μέσω της βελτίωσης της βιομηχανικής πολιτικής και για την αναγνώριση του ρόλου που διαδραματίζουν κυρίως οι συνεταιρισμοί στις ευρωπαϊκές υπηρεσίες και τη βιομηχανία, όπου δημιουργούν επίσης σημαντικούς παραγωγικούς συνεργατικούς σχηματισμούς και επιδεικνύουν υψηλή ικανότητα καινοτομίας.

2.14.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντική τη δέσμευση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να διεξαγάγει μελέτες και έρευνες σχετικές με την κοινωνική οικονομία, με σκοπό το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να προβεί εντός του 2023 στην εκπόνηση σύστασης. Επίσης, επικροτεί το γεγονός ότι η αξιολόγηση της εφαρμογής του σχεδίου δράσης θα πραγματοποιηθεί το 2025. Ωστόσο, για να είναι αποτελεσματικές οι μελέτες και οι αξιολογήσεις, το σχέδιο δράσης θα πρέπει να αποσαφηνίσει καλύτερα τους αναμενόμενους μεσοπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους που συμβάλλουν στην εκτίμηση των αναμενόμενων κοινωνικών συνεπειών, μεταξύ άλλων σε σχέση με την ευρωπαϊκή στρατηγική για το 2030.

2.15.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά και υποστηρίζει τους στόχους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όσον αφορά την προώθηση των διασυνοριακών σχέσεων και της διεθνοποίησης της κοινωνικής οικονομίας μέσω της υποστήριξης και της ενθάρρυνσης της συμμετοχής των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας στις ευρωπαϊκές πλατφόρμες εταιρικής σχέσης, μέσω της δημιουργίας μιας υπηρεσίας μίας στάσης για την κοινωνική οικονομία.

2.16.

Ως μέρος των πρωτοβουλιών για την προώθηση του επιχειρηματικού πνεύματος, και ιδίως με μέλημα την αύξηση της συμμετοχής των νέων στην ίδρυση νέων επιχειρήσεων, είναι σημαντικό να βελτιωθεί η γνώση του δυναμικού της κοινωνικής οικονομίας μέσα από τα προγράμματα σπουδών των σχολείων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και των πανεπιστημίων. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο υποστηρίζουμε την πρόταση για την ίδρυση μιας νέας ακαδημίας για επιχειρηματικότητα των νέων, που θα συμπεριλαμβάνει και το πεδίο της κοινωνικής οικονομίας.

3.   Ειδικές παρατηρήσεις

3.1.   Σχέσεις μεταξύ των δημόσιων διοικήσεων και των οντοτήτων της κοινωνικής οικονομίας

3.1.1.

Στο σχέδιο δράσης αναγνωρίζονται οι δυνατότητες της κοινωνικής οικονομίας ως προς το μέλλον των κοινωνικών και βιομηχανικών πολιτικών, και έτσι επιβεβαιώνεται η σημασία των υπηρεσιών γενικού συμφέροντος στις οποίες συμβάλλει η κοινωνική οικονομία. Συνεπώς, είναι σημαντικό να τεθούν στόχοι για τη βελτίωση της συνεργασίας μεταξύ της δημόσιας διοίκησης, των οντοτήτων της κοινωνικής οικονομίας και των παραγόντων του κοινωνικού διαλόγου.

3.1.2.

Ως προς αυτό, η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαία την πραγματοποίηση επενδύσεων για την ενίσχυση της συνδιοίκησης από πλευράς δημόσιων αρχών και κοινωνικών επιχειρήσεων, οι οποίες, με σεβασμό στις ειδικές τους αρμοδιότητες και αυτονομία, επιδιώκουν στόχους κοινού ενδιαφέροντος. Επομένως, θα πρέπει να ενθαρρυνθούν μορφές προγραμματισμού και σχεδιασμού μιας διακυβέρνησης χωρίς αποκλεισμούς, με την αναγνώριση του ρόλου των οντοτήτων της κοινωνικής οικονομίας, ιδίως στα τοπικά συστήματα συνεργασίας της κοινωνικής οικονομίας με τους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης. Αυτές οι καινοτόμες μορφές πρέπει απαραίτητα να δημιουργηθούν με σεβασμό στις απαιτήσεις της διαφάνειας, των όρων ίσης μεταχείρισης, της οικονομικής προσιτότητας και του ανοίγματος προς τους διάφορους ενδιαφερόμενους φορείς κατά την εφαρμογή των αρχών της επικουρικότητας.

3.1.3.

Αυτές οι μορφές συνεργασίας είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές όσον αφορά την παροχή υπηρεσιών κοινής ωφελείας, καθότι καθιστούν δυνατή την καταλληλότερη διαχείριση της ανταγωνιστικότητας, με την ανάπτυξη και την αξιοποίηση της συνεργασίας και των συνακόλουθων κοινωνικών αποτελεσμάτων που προκύπτουν με γνώμονα τα κοινά αγαθά.

3.1.4.

Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την πρόθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να εργαστεί για τη διευκόλυνση της πρόσβασης των οντοτήτων της κοινωνικής οικονομίας στην αγορά δημόσιων συμβάσεων. Από την άποψη αυτή, έχει σημειωθεί μεγάλη πρόοδος όσον αφορά την οδηγία του 2014 για τις δημόσιες συμβάσεις (4). Ωστόσο, η ΕΟΚΕ ευελπιστεί ότι, κατά την αναθεώρηση της οδηγίας για τις δημόσιες συμβάσεις —και ιδίως του άρθρου 77 με θέμα το απλοποιημένο καθεστώς για τις κοινωνικές υπηρεσίες— η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα εισαγάγει μια σαφέστερη διάκριση μεταξύ της επιδίωξης του γενικού συμφέροντος και της ολοκλήρωσης της ενιαίας αγοράς, με σκοπό να παρασχεθεί καλύτερη νομική βάση για τη σύναψη συμφωνιών συνεργασίας μεταξύ των δημόσιων φορέων και της κοινωνικής οικονομίας.

3.2.   Κρατικές ενισχύσεις

3.2.1.

Είναι γνωστό ότι ορισμένοι από τους τομείς στους οποίους δραστηριοποιούνται οι οντότητες της κοινωνικής οικονομίας —ιδίως η κοινωνική πρόνοια, η υγεία, η εκπαίδευση και η προαγωγή του πολιτισμού— χρειάζονται επαρκή δημόσια οικονομική ενίσχυση, η οποία σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να πραγματοποιείται χωρίς στρέβλωση των κανόνων της αγοράς, εκεί όπου οι υπηρεσίες που προσφέρουν οι φορείς της κοινωνικής οικονομίας παρέχονται επίσης από εμπορικές επιχειρήσεις.

3.2.2.

Ο έλεγχος των κρατικών ενισχύσεων αποσκοπεί στη διατήρηση ισορροπίας μεταξύ των ενισχύσεων και του θεμιτού ανταγωνισμού. Στο σχέδιο δράσης τονίζεται ότι οι δημόσιες αρχές και οι δικαιούχοι συχνά δεν αξιοποιούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις υφιστάμενες δυνατότητες όσον αφορά την ελαστικότητα των κρατικών ενισχύσεων. Αυτό είναι ασφαλώς αληθές και συνεπάγεται την ανάγκη πραγματοποίησης επενδύσεων στην εξειδικευμένη επιμόρφωση του προσωπικού της δημόσιας διοίκησης στα των ενωσιακών κανόνων περί κρατικών ενισχύσεων, ιδίως δε όσους αφορούν τις υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος.

3.2.3.

Εντούτοις, οι κανόνες ανταγωνισμού δεν είναι πάντοτε κατάλληλοι για την επίλυση ζητημάτων όπως η διαχείριση των κοινωνικών υπηρεσιών, κυρίως των υπηρεσιών υγείας και φροντίδας, οι οποίες δεν συναρτώνται με τη λογική της αγοράς, αλλά με την αλληλεγγύη. Στη γνωμοδότησή της TEN/605 (5) η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι, «στην πλειονότητα των περιπτώσεων, η έλλειψη βεβαιότητας ή το σημαντικό κόστος που συνεπάγεται η εκπλήρωση των απαιτήσεων εγείρει φραγμούς οι οποίοι κωλύουν αδικαιολόγητα το έργο των αρχών όσον αφορά την πλήρη εφαρμογή της πολιτικής για τις ΥΓΟΣ». Το σχέδιο δράσης θα πρέπει να αποτελέσει ευκαιρία για τη βελτίωση του διαλόγου μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, των κρατών μελών, των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης και των εκπροσώπων των κοινωνικών εταίρων και της κοινωνικής οικονομίας.

3.2.4.

Οι κανόνες της ΕΕ που αφορούν τις υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος εξασφαλίζουν μια καλή ευελιξία όσον αφορά τους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις. Εντούτοις, πολλές δημόσιες αρχές παραιτούνται από τη δυνατότητα εφαρμογής του νομικού πλαισίου για τις δημόσιες ενισχύσεις στις υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος.

3.2.5.

Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να διευκολυνθεί η κατάλληλη εξοικείωση με τους τρόπους άντλησης κρατικών ενισχύσεων μέσω ειδικών διαδικτυακών σεμιναρίων και εργαστηρίων είναι μεν ευπρόσδεκτη, αλλά ανεπαρκής. Θα απαιτηθεί ισχυρότερη ρυθμιστική παρέμβαση, μεταξύ άλλων μέσω μη δεσμευτικών νομοθετικών πράξεων, που θα αποσαφηνίζουν τους όρους πρόσβασης και το ύψος των κρατικών ενισχύσεων που διατίθενται σε οντότητες της κοινωνικής οικονομίας, ιδίως στον τομέα των υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος, αφενός, και των ενισχύσεων για την πρόσληψη μειονεκτούντων ατόμων κατά την έννοια του Γενικού κανονισμού απαλλαγής κατά κατηγορία, αφετέρου.

3.2.6.

Οι επιδοτήσεις που χορηγούνται σε οντότητες της κοινωνικής οικονομίας που συμβάλλουν στο γενικό συμφέρον θα πρέπει επίσης να αναγνωριστούν ως συμβατές με την εσωτερική αγορά και, ως εκ τούτου, θα ήταν χρήσιμο να αναθεωρηθούν τα κατώτατα όρια για τα μέτρα υποστήριξης των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας κατά την υλοποίηση κοινωνικών δράσεων και υπηρεσιών γενικού συμφέροντος.

3.3.   Επενδύσεις και χρηματοδοτικά μέσα

3.3.1.

Σύμφωνα με την εκτίμηση του σχεδίου δράσης, κατά την περίοδο προγραμματισμού 2014-2020, κινητοποιήθηκαν τουλάχιστον 2,5 δισεκατ. ευρώ από τον προϋπολογισμό της ΕΕ για την υποστήριξη της κοινωνικής οικονομίας μέσω πληθώρας ευρωπαϊκών προγραμμάτων και ταμείων. Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την πρόθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να αυξήσει περαιτέρω το επίπεδο υποστήριξης για την περίοδο 2021-2027 μέσω της μείωσης των εμποδίων στην πρόσβαση των οντοτήτων της κοινωνικής οικονομίας στην ευρωπαϊκή χρηματοδότηση.

3.3.2.

Για τον λόγο αυτό, είναι σημαντικός ο στόχος της θέσπισης, ήδη από το 2022, νέων χρηματοπιστωτικών προϊόντων βάσει του προγράμματος InvestEU, με σκοπό να κινητοποιηθεί ιδιωτική χρηματοδότηση προσαρμοσμένη στις ανάγκες των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας.

3.3.3.

Εκτός από την προώθηση των επενδύσεων και των χρηματοπιστωτικών μέσων, για πολλές οντότητες της κοινωνικής οικονομίας, ακόμη και η απλή εξασφάλιση τραπεζικής πίστωσης εξακολουθεί να είναι δύσκολη. Για τον λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα μέσα εγγύησης για την πρόσβαση σε πιστώσεις, τα οποία έχουν ήδη δοκιμαστεί ευρέως στις ΜΜΕ, θα πρέπει να επεκταθούν συστηματικά στις οντότητες της κοινωνικής οικονομίας.

3.3.4.

Η ΕΟΚΕ προτείνει να ενθαρρυνθεί κάθε κράτος μέλος να συστήσει —και με την υποστήριξη του μέσου InvestEU— ένα ειδικό ταμείο εγγυήσεων αφιερωμένο στις οντότητες της κοινωνικής οικονομίας, σύμφωνα με συγκεκριμένα κριτήρια αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας και με την ενθάρρυνση της καθιέρωσης κατάλληλων δεικτών για την αξιολόγηση των επενδύσεων στην κοινωνική οικονομία, οι οποίοι θα συμβάλλουν επίσης στην προώθηση καινοτόμων χρηματοδοτικών μέσων.

3.3.5.

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την εκτίμηση του σχεδίου δράσης όσον αφορά την εμπειρία της εξαγοράς επιχειρήσεων από τους εργαζόμενους, στην οποία επισημαίνεται ο ρόλος των συνεταιρισμών εργαζομένων που αναλαμβάνουν τη λειτουργία επιχειρήσεων που βρίσκονται σε κρίση, σχηματίζοντας ένα είδος συνεταιρισμού. Τα εγχειρήματα αυτά είναι επιτυχή, εάν οι εργαζόμενοι σε συνεταιρισμούς μπορούν να βασίζονται σε ειδικούς χρηματοδοτικούς μηχανισμούς και στη σύσταση ταμείων για την κεφαλαιοποίηση των εν λόγω επιχειρήσεων. Ωστόσο, παράλληλα με τα χρηματοδοτικά μέσα, είναι σημαντικό οι εργαζόμενοι να υποστηρίζονται επαρκώς μέσω κύκλων επιμόρφωσης και ανάπτυξης δεξιοτήτων. Η ΕΟΚΕ προτρέπει επίσης την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συνεχίσει να συνεργάζεται στενά με τα κράτη μέλη για την εξεύρεση μέσων και λύσεων για την άρση των εμποδίων και την επιτάχυνση των νομικών διαδικασιών μεταβίβασης της κυριότητας μιας επιχείρησης στους εργαζομένους μετά το κλείσιμό της, μέσω συνεταιρισμών εργαζομένων ή άλλων μορφών επιχειρήσεων κοινωνικής οικονομίας που θα ανήκουν σε εργαζομένους.

3.4.   Μια φορολογική πολιτική που αναγνωρίζει τις λειτουργίες γενικού συμφέροντος

3.4.1.

Το δημοσιονομικό πλαίσιο εντός του οποίου λειτουργούν οι οντότητες της κοινωνικής οικονομίας είναι κατακερματισμένο και καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τα κράτη μέλη. Η ΕΟΚΕ εκτιμά το γεγονός ότι το σχέδιο δράσης υπενθυμίζει την ανάγκη ειδικής φορολόγησης της κοινωνικής οικονομίας, επισημαίνοντας ότι λίγα κράτη μέλη έχουν μέχρι σήμερα αναπτύξει ένα ειδικό και συνεκτικό φορολογικό πλαίσιο για τις κοινωνικές επιχειρήσεις.

3.4.2.

Η συντονισμένη φορολογική εναρμόνιση, εμπνευσμένη από τις βέλτιστες πρακτικές στα κράτη μέλη, θα ήταν επωφελής και επιθυμητή, ιδίως για ορισμένες φορολογικές απαλλαγές επί των αδιανέμητων κερδών, τις μειώσεις των συντελεστών ΦΠΑ, τις μειώσεις ή απαλλαγές από το κόστος κοινωνικής ασφάλισης και μειώσεις φόρου για δωρεές.

3.4.3.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της καθότι στο σχέδιο δράσης προτείνεται η δημοσίευση κατευθυντήριων γραμμών για την αποσαφήνιση του φορολογικού καθεστώτος που ισχύει στην περίπτωση των δωρεών εκτός των εθνικών συνόρων για κοινωφελείς πρωτοβουλίες, καθώς και τη δημοσίευση ειδικής μελέτης με θέμα τις φιλανθρωπικές δωρεές στην ΕΕ. Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι εν λόγω κατευθυντήριες γραμμές θα πρέπει να περιλαμβάνουν συστάσεις προς τα κράτη μέλη σχετικές με τον τρόπο αναγνώρισης των περιπτώσεων στις οποίες οι εγκατεστημένες κοινωφελείς οργανώσεις είναι συγκρίσιμες με οργανώσεις που εδρεύουν σε άλλη χώρα της ΕΕ.

3.4.4.

Τέλος, είναι σημαντικό το σχέδιο δράσης για την κοινωνική οικονομία να καταστεί στρατηγικό μέσο αποτελούμενο από συγκεκριμένα μέτρα υπέρ των οντοτήτων της κοινωνικής οικονομίας και των τοπικών κοινοτήτων και συνοδευόμενο από δημοσιονομικές πολιτικές συμβατές με τους δεδηλωμένους κοινωνικούς στόχους.

---

(1)  ΕΕ C 318 της 23.12.2009, σ. 22.

(2)  ΕΕ C 155 της 30.4.2021, σ. 20.

(3)  ΕΕ C 194 της 12.5.2022, σ. 39.

(4)  Οδηγία 2014/24/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Φεβρουαρίου 2014, σχετικά με τις δημόσιες προμήθειες και την κατάργηση της οδηγίας 2004/18/ΕΚ (ΕΕ L 94 της 28.3.2014, σ. 65).

(5)  ΕΕ C 345 της 13.10.2017, σ. 45.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Η στρατηγική της ΕΕ για την τυποποίηση — Δημιουργία παγκόσμιων προτύπων για μια ανθεκτική, πράσινη και ψηφιακή ενιαία αγορά της ΕΕ»

[COM(2022) 31 final]

και «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1025/2012 όσον αφορά τις αποφάσεις των ευρωπαϊκών οργανισμών τυποποίησης σχετικά με τα ευρωπαϊκά πρότυπα και τα παραδοτέα ευρωπαϊκής τυποποίησης»

[COM(2022) 32 final — 2022/0021(COD)]

(2022/C 323/08)

Εισηγήτρια:

η κ. Sandra PARTHIE

Αίτηση γνωμοδότησης	α) Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2.5.2022 β) Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 14.2.2022 γ) Συμβούλιο, 17.2.2022
Νομική βάση	α) Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης β) Άρθρο 114 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	5.5.2022
Έγκριση από την Ολομέλεια	18.5.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	569
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	186/1/3

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επικροτεί την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με το μέλλον της τυποποίησης της ΕΕ σε παγκόσμιο πλαίσιο. Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αντικατοπτρίζει ορθά την ανάπτυξη διεθνών προτύπων και ανταποκρίνεται στις αλλαγές που έχουν σημειωθεί. Όσον αφορά την πρόταση στο άρθρο 10 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1025/2012 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (1), η ΕΟΚΕ επικροτεί την επανεξέταση της διακυβέρνησης. Η διακυβέρνηση των ευρωπαϊκών οργανισμών τυποποίησης πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη διαφανή, ανοικτή, χωρίς αποκλεισμούς και δίκαιη συμμετοχή όλων των σχετικών παραγόντων της αγοράς, των καταναλωτών, των κοινωνικών και περιβαλλοντικών ενδιαφερόμενων μερών, των συνδικαλιστικών οργανώσεων, των ΜΜΕ και των μεγάλων εταιρειών.

1.2.

Προκειμένου να εξασφαλιστεί ευρεία κοινωνική συναίνεση, είναι σημαντικό να διασφαλιστεί μια ισορροπημένη και χωρίς αποκλεισμούς προσέγγιση που θα επιτρέπει πλήρως τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών και επηρεαζόμενων ενδιαφερόμενων μερών. Σε επίπεδο ΕΕ και κρατών μελών, οι πολιτικές και οι οργανισμοί τυποποίησης αλληλοϋποστηρίζονται διαμορφώνοντας τις συνθήκες-πλαίσιο. Η απαίτηση να είναι η ευρωπαϊκή στρατηγική τυποποίησης χωρίς αποκλεισμούς είναι μοναδική στον κόσμο και αξίζει να ενισχυθεί. Σε διεθνές επίπεδο, η απουσία της συμπεριληπτικότητας ως ακρογωνιαίου λίθου της διεθνούς τυποποίησης αποτελεί πηγή ανησυχίας.

1.3.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι υπάρχει κίνδυνος, σε άλλες περιοχές του κόσμου, η τυποποίηση να καταστεί εργαλείο «βιομηχανικής πολιτικής» ή γεωπολιτικό μέσο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να είναι έτοιμη να προσαρμόσει την προσέγγισή της προκειμένου να διασφαλίσει και να αυξήσει την ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών εταιρειών και την προστασία των καταναλωτών. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ επικροτεί τα 22 προτεινόμενα μέτρα, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας ενός φόρουμ υψηλού επιπέδου για τον καλύτερο συντονισμό των συμφερόντων των ενδιαφερόμενων μερών, του ορισμού «υπευθύνου σε διευθυντική θέση για θέματα τυποποίησης», του αιτήματος για μεταρρύθμιση της διακυβέρνησης στους ευρωπαϊκούς οργανισμούς τυποποίησης, του καθορισμού προτεραιοτήτων τυποποίησης για τον διττό πράσινο και ψηφιακό μετασχηματισμό και της επιτάχυνσης των διαδικασιών τυποποίησης.

1.4.

Είναι απαραίτητο να συνδυαστεί η «προσέγγιση από τη βάση προς την κορυφή» των καθοδηγούμενων από την αγορά προτύπων και η πολιτική στρατηγική «προσέγγιση από την κορυφή προς τη βάση» μέσω στενότερης συνεργασίας μεταξύ κυβερνήσεων/πολιτικών, της βιομηχανίας και άλλων ενδιαφερόμενων μερών, προκειμένου να αναπτυχθούν κοινές ευρωπαϊκές στρατηγικές και να υποστηριχτούν οι δημοκρατικές αξίες. Για τον σκοπό αυτό, πρέπει να καθιερωθεί συνεχής ανταλλαγή μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, των ευρωπαϊκών οργανισμών τυποποίησης, των εθνικών οργανισμών τυποποίησης, της βιομηχανίας και των ενδιαφερομένων μερών της κοινωνίας των πολιτών.

1.5.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει επίσης την έκκληση προς τους ευρωπαϊκούς οργανισμούς τυποποίησης να εκσυγχρονίσουν τη διακυβέρνησή τους προκειμένου να εκπροσωπούν πλήρως το ευρωπαϊκό δημόσιο συμφέρον και τις δημοκρατικές αξίες, καθώς και τα συμφέροντα των ΜΜΕ, των περιβαλλοντικών και κοινωνικών φορέων, των συνδικαλιστικών οργανώσεων, της κοινωνίας των πολιτών και των χρηστών και να διευκολύνουν την πρόσβαση στα πρότυπα.

1.6.

Η ευρωπαϊκή στρατηγική τυποποίησης αναφέρει διάφορες πρωτοβουλίες κατάρτισης και εκπαίδευσης που απευθύνονται σε ερευνητές, νέους επαγγελματίες και επαγγελματίες, οι οποίες αποσκοπούν στην προώθηση της ανάπτυξης δεξιοτήτων στον τομέα της τυποποίησης. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι προτάσεις αυτές είναι καίριας σημασίας, ιδίως για τις ΜΜΕ και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις και προκειμένου να καθοριστεί ένα πλαίσιο για επενδύσεις σε ταλέντα και υποστηρίζει σθεναρά την ευρεία και ταχεία εισαγωγή τους. Υπογραμμίζει την ανάγκη να αυξηθεί η χρηματοδότηση από τις ευρωπαϊκές και εθνικές αρχές προς όλους όσους εμπλέκονται στην τυποποίηση, όπως συνδικαλιστικές οργανώσεις, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και εταιρείες, προκειμένου να βελτιώσουν τις ικανότητές τους να συμμετέχουν στις εργασίες τυποποίησης.

2.   Πλαίσιο των προτάσεων της Επιτροπής

2.1.

Τα πρότυπα βρίσκονται στο επίκεντρο της ενιαίας αγοράς της ΕΕ. Τα τελευταία 30 χρόνια, το ευρωπαϊκό σύστημα τυποποίησης έχει εκδώσει περισσότερα από 3 600 εναρμονισμένα πρότυπα που επιτρέπουν στις εταιρείες να αποδείξουν τη συμμόρφωσή τους με το δίκαιο της ΕΕ. Τα ευρωπαϊκά πρότυπα απέφεραν μεγάλα οφέλη, δημιουργώντας ίσους όρους ανταγωνισμού για τις επιχειρήσεις στην ενιαία αγορά και αυξάνοντας την εμπιστοσύνη των καταναλωτών. Το περιεχόμενο ορίζεται στις τεχνικές επιτροπές, όπου το κράτος έχει δικαίωμα συμμετοχής, αλλά δεν έχει περαιτέρω δικαιώματα παρέμβασης. Σε ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ υπάρχουν πρόσθετοι κανονισμοί για την επεξεργασία έργων δημοσίου συμφέροντος. Δεδομένου ότι τα εναρμονισμένα πρότυπα αποτελούν μέρος του δικαίου της ΕΕ (2), πρέπει να συντάσσονται σύμφωνα με τις δημοκρατικές αρχές, με τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών (συμπεριλαμβανομένων της κοινωνίας των πολιτών, των καταναλωτών, των κοινωνικών, περιβαλλοντικών και συνδικαλιστικών συμφερόντων και των ΜΜΕ) και, ως εκ τούτου, να διασφαλίζουν μία ισορροπημένη διαδικασία λήψης αποφάσεων εντός των εθνικών, ευρωπαϊκών (και διεθνών) οργανισμών τυποποίησης.

2.2.

Η ευρωπαϊκή τυποποίηση λειτουργεί σε ένα ολοένα και πιο ανταγωνιστικό παγκόσμιο πλαίσιο. Η ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης, η τεχνολογική κυριαρχία, η ικανότητα μείωσης των εξαρτήσεων και η προστασία των αξιών της ΕΕ —συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών και περιβαλλοντικών φιλοδοξιών μας— θα εξαρτηθούν από την επιτυχία των ευρωπαϊκών παραγόντων στον τομέα της τυποποίησης σε διεθνές επίπεδο. Αυτό απαιτεί πόρους/εμπειρογνωμοσύνη από τα ευρωπαϊκά ενδιαφερόμενα μέρη, χωρίς τα οποία δεν είναι δυνατόν να διατηρηθεί η ηγετική θέση της Ευρώπης στη διεθνή τυποποίηση.

2.3.

Οι φιλοδοξίες της ΕΕ για μια κλιματικά ουδέτερη, ανθεκτική και κυκλική οικονομία δεν μπορούν να επιτευχθούν χωρίς ευρωπαϊκά πρότυπα. Προκειμένου να παραμείνει παγκόσμιος φορέας καθορισμού προτύπων, η ΕΕ πρέπει να έχει ισχυρό παγκόσμιο αποτύπωμα στις δραστηριότητες τυποποίησης και να ηγείται των εργασιών σε βασικά διεθνή φόρουμ και θεσμικά όργανα.

2.4.

Στη στρατηγική της για την τυποποίηση (3), η Επιτροπή περιγράφει την προσέγγισή της όσον αφορά τα πρότυπα τόσο εντός της ενιαίας αγοράς όσο και παγκοσμίως. Η στρατηγική συνοδεύεται από πρόταση τροποποίησης του κανονισμού για την τυποποίηση (4), από έκθεση σχετικά με την εφαρμογή της (5) και από το ετήσιο πρόγραμμα εργασιών της Ένωσης για την ευρωπαϊκή τυποποίηση για το 2022 (6). Η στρατηγική αποσκοπεί στην ενίσχυση της παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας της ΕΕ, ώστε να καταστεί δυνατή μια ανθεκτική, πράσινη και ψηφιακή οικονομία και να κατοχυρωθούν οι δημοκρατικές αξίες στην εφαρμογή της τεχνολογίας.

2.5.

Στις νέες και τις αναδυόμενες τεχνολογίες, το ευρωπαϊκό σύστημα τυποποίησης συχνά δεν επιτυγχάνει έγκαιρα αποτελέσματα και, ως εκ τούτου, χάνει το σημαντικό πλεονέκτημα «του πρωτοπόρου» μέσω της τυποποίησης. Η στρατηγική αυτή προτείνει μια σειρά δράσεων για την επαναφορά των προτύπων στο επίκεντρο μιας ανθεκτικής, πράσινης και ψηφιακής ενιαίας αγοράς της ΕΕ και για την ενίσχυση του παγκόσμιου ρόλου του ευρωπαϊκού συστήματος τυποποίησης. Σε επίπεδο ΕΕ και κρατών μελών, η πολιτική και οι οργανισμοί τυποποίησης αλληλοϋποστηρίζονται διαμορφώνοντας αυτές τις συνθήκες πλαισίου. Η συνεργασία αυτή έχει αποδειχθεί επιτυχής και αποτέλεσε τη βάση για την οικονομική επιτυχία και την πρόσβαση των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων στις διεθνείς αγορές.

2.6.

Η Επιτροπή προτείνει επίσης τροποποίηση (7) του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1025/2012 σχετικά με την τυποποίηση για τη βελτίωση της διακυβέρνησης στο ευρωπαϊκό σύστημα τυποποίησης. Ενώ το ευρωπαϊκό σύστημα θα παραμείνει ανοικτό, διαφανές, χωρίς αποκλεισμούς και αμερόληπτο, η πρόταση ορίζει ότι τα αιτήματα τυποποίησης που αναθέτει η Επιτροπή στους ευρωπαϊκούς οργανισμούς τυποποίησης πρέπει να διεκπεραιώνονται από τους εθνικούς οργανισμούς τυποποίησης.

2.7.

Σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1025/2012, η Επιτροπή δημοσίευσε ανακοίνωση στην οποία καθορίζεται το ετήσιο πρόγραμμα εργασιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ευρωπαϊκή τυποποίηση για το 2022, στην οποία περιγράφονται οι δράσεις που προτίθεται να δρομολογήσει η Επιτροπή κατά τη διάρκεια του 2022 για την ενίσχυση του ανοικτού χαρακτήρα, της διαφάνειας και της συμμετοχικότητας του ευρωπαϊκού συστήματος τυποποίησης.

2.8.

Σύμφωνα με το άρθρο 24 παράγραφος 3 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1025/2012, η Επιτροπή υποβάλλει έκθεση σχετικά με την εφαρμογή του ανά πενταετία. Η Επιτροπή υπέβαλε δεύτερη έκθεση (8), η οποία καλύπτει κυρίως την περίοδο 2016-2020, με ορισμένα επικαιροποιημένα στοιχεία και αριθμητικά στοιχεία έως το 2021. Δείχνει ότι το ευρωπαϊκό σύστημα τυποποίησης βελτιώθηκε από ορισμένες απόψεις —π.χ. όσον αφορά τα νέα εργαλεία ΤΠ— αλλά ότι υπάρχουν ακόμη περιθώρια βελτίωσης σε άλλους τομείς. Αυτό ισχύει ιδίως για τη συμμετοχικότητα, τον ρόλο των εθνικών οργανισμών τυποποίησης στο ευρωπαϊκό σύστημα τυποποίησης και τον χρόνο παράδοσης της εναρμόνισης των προτύπων στην Επιτροπή.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με το μέλλον της τυποποίησης της ΕΕ σε παγκόσμιο πλαίσιο. Η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αντικατοπτρίζει ορθά την ανάπτυξη διεθνών προτύπων και ανταποκρίνεται στις αλλαγές που έχουν σημειωθεί. Στόχος της είναι να διασφαλίσει μια ισχυρή ευρωπαϊκή φωνή και να εξασφαλίσει τα ευρωπαϊκά συμφέροντα στις διαδικασίες και τις δομές καθορισμού προτύπων. Εάν η Ευρώπη αξιοποιήσει σωστά τη δυναμική της διττής μετάβασης, μπορεί να γίνει πρωτοπόρος στους τομείς της πράσινης και της ψηφιακής τυποποίησης.

3.2.

Όσον αφορά την πρόταση στο άρθρο 10 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1025/2012, η ΕΟΚΕ επικροτεί την επανεξέταση της διακυβέρνησης. Η διακυβέρνηση των ευρωπαϊκών οργανισμών τυποποίησης πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη διαφανή, ανοικτή, χωρίς αποκλεισμούς και δίκαιη συμμετοχή όλων των σχετικών παραγόντων της ευρωπαϊκής αγοράς, των καταναλωτών, των κοινωνικών και περιβαλλοντικών ενδιαφερόμενων μερών, των συνδικαλιστικών οργανώσεων, των ΜΜΕ και των μεγάλων εταιρειών. Πρέπει να αντικατοπτρίζει το νόμιμο πεδίο εφαρμογής της τυποποίησης, αποφεύγοντας την υπονόμευση δημοκρατικά νομιμοποιημένων νομοθετικών διαδικασιών και των υπερβολικών απαιτήσεων τυποποίησης.

3.3.

Παραδοσιακά, τα πρότυπα έχουν αναπτυχθεί από τη βιομηχανία. Για να εξασφαλιστεί ευρεία κοινωνική συναίνεση, είναι σημαντικό να διασφαλιστεί μια ισορροπημένη προσέγγιση που θα επιτρέπει πλήρως τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων και επηρεαζόμενων ενδιαφερόμενων μερών. Σε επίπεδο ΕΕ και κρατών μελών, οι πολιτικές και οι οργανισμοί τυποποίησης αλληλοϋποστηρίζονται διαμορφώνοντας τις συνθήκες-πλαίσιο. Η απαίτηση να είναι η ευρωπαϊκή στρατηγική τυποποίησης χωρίς αποκλεισμούς είναι μοναδική στον κόσμο και αξίζει να ενισχυθεί. Σε διεθνές επίπεδο, η απουσία της συμπεριληπτικότητας ως ακρογωνιαίου λίθου της διεθνούς τυποποίησης αποτελεί πηγή ανησυχίας.

3.4.

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να επισημάνει τα οφέλη του νέου νομοθετικού πλαισίου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όσον αφορά τη χρήση εναρμονισμένων προτύπων για τη συγκεκριμενοποίηση των κανονιστικών απαιτήσεων. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να τονίσει ότι τα πρότυπα δεν αποσκοπούν στη μετατόπιση της ρυθμιστικής εξουσίας στον ιδιωτικό τομέα. Κοινωνικοπολιτικά ζητήματα που εμπίπτουν στην αρμοδιότητα των κοινωνικών εταίρων και/ή των ρυθμιστικών αρχών δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται από τους ευρωπαϊκούς και τους διεθνείς οργανισμούς τυποποίησης. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι ειδικότερα η τυποποίηση των υπηρεσιών απαιτεί προσεκτική εξέταση της δημοκρατικής νομιμοποίησης. Το περιεχόμενο και η πολυπλοκότητα των υπηρεσιών είναι εξαιρετικά ποικίλα, π.χ. από ταχυδρομικές υπηρεσίες έως σύνθετες πνευματικές υπηρεσίες, και τα οριζόντια πρότυπα δεν μπορούν να λάβουν επαρκώς υπόψη το γεγονός αυτό.

3.5.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι υπάρχει κίνδυνος, σε άλλες περιοχές του κόσμου, η τυποποίηση να καταστεί εργαλείο «βιομηχανικής πολιτικής» ή γεωπολιτικό μέσο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να είναι έτοιμη να προσαρμόσει την προσέγγισή της προκειμένου να διασφαλίσει και να αυξήσει την ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών εταιρειών και την προστασία των καταναλωτών. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ επικροτεί τα 22 προτεινόμενα μέτρα, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας ενός φόρουμ υψηλού επιπέδου για τον καλύτερο συντονισμό των συμφερόντων των ενδιαφερόμενων μερών, του ορισμού «υπευθύνου σε διευθυντική θέση για θέματα τυποποίησης», του αιτήματος για μεταρρύθμιση της διακυβέρνησης στους ευρωπαϊκούς οργανισμούς τυποποίησης, του καθορισμού προτεραιοτήτων τυποποίησης για τον διττό πράσινο και ψηφιακό μετασχηματισμό και της επιτάχυνσης των διαδικασιών τυποποίησης. Το ευρωπαϊκό και διεθνές σύστημα τυποποίησης θα πρέπει να ενισχυθεί με τα μέτρα αυτά.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.

Τα πρότυπα δημιουργούν αγορές. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η ευρωπαϊκή ενιαία αγορά και η παροχή πρόσβασης σε τρίτους στην εν λόγω αγορά αποτελούν επίσης στρατηγικό πλεονέκτημα. Προκειμένου να εξασφαλιστεί η διαλειτουργικότητα των προϊόντων και των υπηρεσιών σε παγκόσμιο επίπεδο και σε διάφορα οικονομικά και κοινωνικά συστήματα, πρέπει να διατηρηθεί η θεμελιώδης αρχή «ένα πρότυπο — μια δοκιμή — αποδεκτή παντού». Πρέπει να διασφαλιστεί ότι οι διαδικασίες τυποποίησης που καθοδηγούνται από οικονομικά ή πολιτικά συμφέροντα τρίτων δεν υπερισχύουν της νομοθεσίας που θεσπίζεται με δημοκρατικό τρόπο.

4.2.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα διεθνή πρότυπα, ιδίως όταν μεταφέρονται στα ευρωπαϊκά πρότυπα, πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις ευρωπαϊκές κοινωνικές αξίες διασφαλίζοντας ότι το διεθνές σύστημα τυποποίησης είναι πραγματικά συμμετοχικό. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ ζητά πιο αυστηρή εφαρμογή των συμφωνιών της Βιέννης (9) και της Φρανκφούρτης (10) που έχουν συναφθεί από τους φορείς τυποποίησης, οι οποίες αποσκοπούν στην αποφυγή του ανταγωνισμού ή ακόμη και σύγκρουσης των ευρωπαϊκών προτύπων με τα διεθνή.

4.3.

Η εφαρμογή των υφιστάμενων δεσμεύσεων για την τυποποίηση στις εμπορικές συμφωνίες της ΕΕ και η συνεργασία για την τυποποίηση με εταίρους που συμμερίζονται τις ίδιες απόψεις σε στρατηγικούς τομείς και σε διεθνείς οργανισμούς τυποποίησης αποτελούν κρίσιμους παράγοντες επιτυχίας. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι ο διάλογος με τις ΗΠΑ θα πρέπει να ενισχυθεί μέσω της συνεργασίας του TTC — Συμβουλίου Εμπορίου και Τεχνολογίας και ότι οι ψηφιακές εταιρικές σχέσεις με την Ιαπωνία, τη Σιγκαπούρη και τη Νότια Κορέα και άλλες χώρες που συμμερίζονται τις ίδιες απόψεις μπορούν να είναι επωφελείς.

4.4.

Είναι απαραίτητο να συνδυαστεί η «προσέγγιση από τη βάση προς την κορυφή» των καθοδηγούμενων από την αγορά προτύπων και η πολιτική στρατηγική «προσέγγιση από την κορυφή προς τη βάση» μέσω στενότερης συνεργασίας μεταξύ κυβερνήσεων/πολιτικών, της βιομηχανίας και άλλων ενδιαφερόμενων μερών, προκειμένου να αναπτυχθούν κοινές ευρωπαϊκές στρατηγικές. Για τον σκοπό αυτό, πρέπει να καθιερωθεί συνεχής ανταλλαγή μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, των ευρωπαϊκών οργανισμών τυποποίησης, των εθνικών οργανισμών τυποποίησης και της βιομηχανίας.

4.5.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει επίσης την έκκληση προς τους ευρωπαϊκούς οργανισμούς τυποποίησης και τους οργανισμούς μέλη τους να εκσυγχρονίσουν τη διακυβέρνησή τους προκειμένου να εκπροσωπούν πλήρως το δημόσιο συμφέρον και τα συμφέροντα των ΜΜΕ, των περιβαλλοντικών και κοινωνικών φορέων, των συνδικαλιστικών οργανώσεων, της κοινωνίας των πολιτών και των χρηστών και να διευκολύνουν την πρόσβαση στα πρότυπα. Ωστόσο, πρέπει να διασφαλιστεί ότι η εν λόγω επανεξέταση δεν θα παραλύσει τις συνεχιζόμενες εργασίες τυποποίησης ούτε θα οδηγήσει σε καθυστερήσεις στη διάθεση των προϊόντων στην αγορά. Το ζήτημα των προτύπων που διατίθενται δωρεάν πρέπει να συζητηθεί με όλους τους συμμετέχοντες παράγοντες της αγοράς.

4.6.

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να επισημάνει ότι τα πρότυπα δεν ρυθμίζουν μόνο την τεχνική πτυχή ενός προϊόντος, αλλά μπορούν να έχουν αντίκτυπο στους πολίτες. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διευκρινίσει καλύτερα τον τρόπο με τον οποίο τα κράτη μέλη της ΕΕ θα πρέπει να λογοδοτούν ώστε οι ενώσεις της κοινωνίας των πολιτών να μπορούν να συμμετέχουν ενεργά στις δραστηριότητες τυποποίησης. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να παράσχει περαιτέρω μέτρα χρηματοδοτικής στήριξης προκειμένου να βοηθήσει τις ΜΜΕ και τους κοινωνικούς φορείς (όπως οι οργανώσεις καταναλωτών) με λιγότερους πόρους να συμμετέχουν στις διαδικασίες τυποποίησης, προκειμένου να διασφαλιστεί η ισόρροπη εκπροσώπηση. Παρέχουν ευρύ φάσμα ανεξάρτητης εμπειρογνωμοσύνης και πείρας σχετικά με τις διαδικασίες τυποποίησης. Η ΕΟΚΕ εφιστά επίσης την προσοχή στο γεγονός ότι, παρά τον προαιρετικό χαρακτήρα τους, η μη εφαρμογή των προτύπων μπορεί να έχει σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας προβλημάτων ευθύνης και συμμόρφωσης.

4.7.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι είναι σημαντικό όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, οι ευρωπαϊκοί οργανισμοί τυποποίησης και άλλοι εταίροι να συνεργαστούν για την άμεση αντιμετώπιση των έκτακτων αναγκών τυποποίησης που έχουν εντοπιστεί, όπως η παραγωγή εμβολίων και φαρμάκων κατά της νόσου COVID-19, η ανακύκλωση κρίσιμων πρώτων υλών, η αξιακή αλυσίδα καθαρού υδρογόνου, το τσιμέντο χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών, η πιστοποίηση μικροκυκλωμάτων και τα πρότυπα δεδομένων. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να διεξαγάγει συνομιλίες με τα κράτη μέλη της ΕΕ και τα ενδιαφερόμενα μέρη πριν από τον καθορισμό προτεραιοτήτων τυποποίησης, ώστε να μην παραβλεφθούν σημαντικά πρότυπα. Με τον τρόπο αυτό θα διασφαλιστεί ότι οι εν εξελίξει εργασίες τυποποίησης δεν θα διακοπούν από νέους στόχους.

4.8.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει πλήρως την επιτάχυνση των διαδικασιών καθορισμού προτύπων και προτείνει την ενσωμάτωση ενός νομικού ελέγχου των προτύπων σε επίπεδο τεχνικών επιτροπών και τη στενή συνεργασία με τους συμβούλους εναρμονισμένων προτύπων σε αυτό το στάδιο της διαδικασίας.

4.9.

Η ΕΟΚΕ προειδοποιεί ότι η προτεινόμενη αναθεώρηση των υφιστάμενων προτύπων υπό το πρίσμα των στόχων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και της διττής μετάβασης δεν πρέπει να οδηγήσει σε μαζική επανεξέταση των προτύπων, η οποία θα καθυστερούσε την ανάπτυξη των απαραίτητων νέων προτύπων. Η εν λόγω επανεξέταση θα αξιοποιήσει πόρους, οι οποίοι θα πρέπει να προέρχονται όχι μόνο από τη μεγάλη βιομηχανία, αλλά και από τις εθνικές αρχές, τα ερευνητικά ιδρύματα και τους περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς φορείς, συμπεριλαμβανομένων των συνδικαλιστικών οργανώσεων.

4.10.

Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη δυνατότητα εφαρμογής «ισοδύναμων εναλλακτικών λύσεων». Η έννοια αυτή είναι εξαιρετικά σημαντική, ιδίως όσον αφορά την καινοτομία και πρέπει να ενισχυθεί, να επιβληθεί και να κοινοποιηθεί καλύτερα, προκειμένου να αποφευχθεί η παρεμπόδιση της καινοτομίας λόγω πιθανών αξιώσεων αποζημίωσης. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί, ωστόσο, να υπογραμμίσει ότι οι λύσεις αυτές δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούνται στον τομέα της υγείας και της ασφάλειας. Οι «ισοδύναμες εναλλακτικές λύσεις» θα πρέπει επίσης να εξετάζονται στις δημόσιες συμβάσεις ως εργαλείο για την υιοθέτηση προτύπων.

4.11.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόταση για τη δημιουργία φόρουμ υψηλού επιπέδου που θα επικουρεί την Επιτροπή στην πρόβλεψη των επικείμενων προτεραιοτήτων τυποποίησης και θα συνεργάζεται με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο για τη διασφάλιση του πολιτικού συντονισμού σχετικά με τις προτεραιότητες αυτές. Ωστόσο, είναι ζωτικής σημασίας να προβλεφθεί η συμμετοχή της βιομηχανίας και των σχετικών ενδιαφερόμενων μερών σε αυτό το φόρουμ υψηλού επιπέδου, καθώς και η συνοχή με το έργο του βιομηχανικού φόρουμ της ΕΕ και των βιομηχανικών συμμαχιών. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να αποσαφηνίσει τη σχέση του προτεινόμενου κόμβου αριστείας για τα πρότυπα με τα άλλα φόρουμ.

4.12.

Η στρατηγική αναφέρει διάφορες πρωτοβουλίες κατάρτισης και εκπαίδευσης που απευθύνονται σε ερευνητές, νέους επαγγελματίες και επαγγελματίες, οι οποίες αποσκοπούν στην προώθηση της ανάπτυξης δεξιοτήτων στον τομέα της τυποποίησης. Σε αυτές περιλαμβάνονται η πρωτοβουλία «standardisation booster» (ενίσχυση της τυποποίησης), οι «ημέρες τυποποίησης στα πανεπιστήμια», η διάδοση σχετικού υλικού από την Ακαδημία της ΕΕ και η χρηματοδότηση έργων τυποποίησης στο εξωτερικό. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι προτάσεις αυτές είναι καίριας σημασίας, ιδίως για τις ΜΜΕ και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις και προκειμένου να καθοριστεί ένα πλαίσιο για επενδύσεις σε ταλέντα και υποστηρίζει σθεναρά την ευρεία και ταχεία εισαγωγή τους.

4.13.

Ειδικότερα, η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει τη διεθνή συνεργασία σχετικά με τα πρότυπα της ΕΕ με τη χρήση προγραμμάτων και κονδυλίων της ΕΕ (όπως ο Μηχανισμός Γειτονίας, Ανάπτυξης και Διεθνούς Συνεργασίας — Η Ευρώπη στον κόσμο και το πρόγραμμα «Ορίζων Ευρώπη») και τη στήριξη της συμμετοχής των ενδιαφερόμενων μερών στη διεθνή τυποποίηση στο εξωτερικό (ΜΜΕ, κοινωνία των πολιτών, πανεπιστημιακοί), π.χ. στην Αφρική, ως θετική πρωτοβουλία για την αντιστάθμιση των δεσμεύσεων άλλων περιοχών στην αφρικανική ήπειρο. Η ενίσχυση της τυποποίησης θα πρέπει να καταστεί βασικό στοιχείο της πρωτοβουλίας Global Gateway της ΕΕ.

---

(1)  Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1025/2012 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 25ης Οκτωβρίου 2012, σχετικά με την ευρωπαϊκή τυποποίηση, την τροποποίηση των οδηγιών του Συμβουλίου 89/686/ΕΟΚ και 93/15/ΕΟΚ και των οδηγιών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου 94/9/ΕΚ, 94/25/ΕΚ, 95/16/ΕΚ, 97/23/ΕΚ, 98/34/ΕΚ, 2004/22/ΕΚ, 2007/23/ΕΚ, 2009/23/ΕΚ και 2009/105/ΕΚ και την κατάργηση της απόφασης 87/95/ΕΟΚ του Συμβουλίου και της απόφασης αριθ. 1673/2006/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (ΕΕ L 316 της 14.11.2012, σ. 12)

(2)  Βλέπε ανακοίνωση της Επιτροπής (2018)764.

(3)  COM(2022) 31.

(4)  COM(2022) 32.

(5)  COM(2022) 30.

(6)  ΕΕ C 66 της 8.2.2022, σ. 1.

(7)  COM(2022) 32.

(8)  COM(2022) 30.

(9)  https://isotc.iso.org/livelink/livelink/fetch/2000/2122/3146825/4229629/4230450/4230458/01__Agreement_on_Technical_Cooperation_between_ISO_and_CEN_(Vienna_Agreement).pdf?nodeid=4230688&vernum=-2

(10)  http://www.iec.ch/about/globalreach/partners/pdf/IEC-CENELEC_Frankfurt_Agreement%7B2016%7D.pdf

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Η επόμενη γενιά ιδίων πόρων για τον προϋπολογισμό της ΕΕ»

[COM(2021) 566 final]

«Πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ, Ευρατόμ) 2020/2093 για τον καθορισμό του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου για τα έτη 2021 έως 2027»

[COM(2021) 569 final — 2021/0429 (APP)]

και «Πρόταση απόφασης του Συμβουλίου για την τροποποίηση της απόφασης (ΕΕ, Ευρατόμ) 2020/2053 για το σύστημα των ιδίων πόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης»

[COM(2021) 570 final — 2021/0430 (CNS)]

(2022/C 323/09)

Εισηγητής:	ο κ. Philip VON BROCKDORFF
Συνεισηγητής:	ο κ. Antonio GARCÍA DEL RIEGO

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 1.3.2022
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και νομισματική ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	6.5.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	18.5.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	569
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	144/2/7

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) επισημαίνει τη συναίνεση που απαιτείται για την προσθήκη νέων ιδίων πόρων για την κάλυψη της αποπληρωμής του χρέους που προκύπτει από δανεισμό στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας NextGenerationEU (Μέσο Ανάκαμψης της Ευρωπαϊκής Ένωσης), χωρίς να τίθενται σε κίνδυνο οι προϋπολογισμοί άλλων προγραμμάτων και μέσων της ΕΕ ή να αυξηθούν σημαντικά οι συνεισφορές ιδίων πόρων βάσει του ακαθάριστου εθνικού εισοδήματος (ΑΕΕ). Μολονότι οι προτάσεις της Επιτροπής, όπως διατυπώνονται στην ανακοίνωση, κρίνονται αναγκαίες, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η Επιτροπή θα πρέπει να διασφαλίσει ότι ο σχεδιασμός του νέου συστήματος θα βασίζεται στην επίτευξη ισότητας και δικαιοσύνης, αποτελεσματικότητας, διαφάνειας, απλότητας και σταθερότητας, με έμφαση στην ανταγωνιστικότητα και την έκφραση αλληλεγγύης όπου κρίνεται αναγκαίο. Ειδικότερα, η ΕΟΚΕ θεωρεί πρωταρχικής σημασίας τη στήριξη των νοικοκυριών και επιχειρήσεων, όπου είναι αναγκαίο, και συνιστά ένθερμα πιο στοχευμένες εκτιμήσεις επιπτώσεων σε επίπεδο χώρας, καθώς και σε συγκεκριμένους κλάδους, προκειμένου να προσδιοριστούν τυχόν αρνητικές επιπτώσεις στα νοικοκυριά και στη συνολική ανταγωνιστικότητα της οικονομίας της ΕΕ.

1.2.

Ενώ ο ίδιος πόρος που βασίζεται στο σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών (ΣΕΔΕ) αποτελεί βασικό εργαλείο για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να διασφαλίσει ότι αυτός θα υλοποιηθεί με ομαλό και οικονομικά αποδοτικό τρόπο. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ σημειώνει την επέκταση του ΣΕΔΕ στον τομέα της ναυτιλίας, τη σταδιακή αύξηση των δικαιωμάτων του κλάδου των αερομεταφορών και τη συμπερίληψη των οδικών μεταφορών και των κτιρίων. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι ένα περιορισμένο μερίδιο των εσόδων του ΣΕΔΕ θα μπορούσε να διοχετευθεί στον προϋπολογισμό της ΕΕ. Σε τελική ανάλυση, πρόκειται για ένα πανευρωπαϊκό μέσο για το κλίμα που συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων της κλιματικής ουδετερότητας και ενισχύει την εσωτερική αγορά. Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να υπάρχουν επαρκή έσοδα για τη στήριξη των τομέων που υποχρεούνται να εφαρμόσουν περαιτέρω μέτρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» πρέπει να εφαρμόζεται σε όλες τις χώρες.

1.3.

Δεδομένου ότι το ΣΕΔΕ της ΕΕ και ο μηχανισμός συνοριακής προσαρμογής άνθρακα (ΜΣΠΑ) είναι αλληλένδετα, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι θα πρέπει να εξεταστούν στο ίδιο πνεύμα. Ενώ το ΣΕΔΕ της ΕΕ μπορεί να προκαλέσει διαρροή άνθρακα, ο ΜΣΠΑ θα αντιμετωπίσει αυτήν τη διαρροή με την τιμολόγηση του περιεχομένου των εισαγωγών σε εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ κρούει τον κώδωνα του κινδύνου κατά του σχεδιασμού ενός συστήματος του ΜΣΠΑ που θέτει τις ευρωπαϊκές μεταποιητικές και άλλες επιχειρήσεις σε μειονεκτική ανταγωνιστική θέση.

1.4.

Η ΕΟΚΕ είναι επίσης της γνώμης ότι πρέπει να ληφθεί μέριμνα για τη διασφάλιση των κριτηρίων προβλεψιμότητας και διαφάνειας, δεδομένου ότι τα έσοδα από το ΣΕΔΕ της ΕΕ και τον ΜΣΠΑ θα μπορούσαν να είναι ασταθή.

1.5.

Η Επιτροπή προτείνει επίσης μια τρίτη κατηγορία ιδίων πόρων, σύμφωνα με την οποία τα κράτη μέλη θα παρέχουν εθνική συνεισφορά στον προϋπολογισμό της ΕΕ με βάση το μερίδιο των υπολειπόμενων κερδών των πολυεθνικών επιχειρήσεων που ανακατανέμονται σε κάθε κράτος μέλος. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι αυτό αποτελεί κατάλληλη βάση για τους ιδίους πόρους της ΕΕ, η οποία πληροί τα κριτήρια της δικαιοσύνης, δεδομένου ότι οι επιχειρήσεις θα καταβάλλουν μέρος των υπολειπόμενων εσόδων οπουδήποτε και αν δραστηριοποιούνται και παράγουν κέρδη. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι απαιτούνται ίσοι όροι ανταγωνισμού στο διεθνές φορολογικό σύστημα, οι οποίοι δεν θα θέτουν τις επιχειρήσεις της ΕΕ σε μειονεκτική ανταγωνιστική θέση. Η εφαρμογή των νέων κανόνων θα πρέπει να πραγματοποιηθεί ταυτόχρονα στην ΕΕ και τα μείζονα εμπορικά και ανταγωνιστικά έθνη της ΕΕ. Επιπλέον, οι νέοι κανόνες θα πρέπει να εφαρμόζονται σύμφωνα με εναρμονισμένους ορισμούς και πρότυπα. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει επίσης την αστάθεια που συνδέεται με τα εταιρικά φορολογικά έσοδα και τις δυσκολίες εκτίμησης των μελλοντικών εσόδων από αυτόν τον ίδιο πόρο και υπογραμμίζει το γεγονός ότι οι τελικές λεπτομέρειες εφαρμογής της συμφωνίας βρίσκονται ακόμη υπό συζήτηση. Υπό την έννοια αυτή, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι είναι πρόωρο να υπολογίζονται αυτοί οι νέοι πόροι ως μόνιμοι πόροι της ΕΕ, κυρίως όταν πρέπει να εξεταστεί η δυνατότητα των κρατών μελών της ΕΕ να καταβάλλουν μέρος των φορολογικών εσόδων σε τρίτες δικαιοδοσίες.

1.6.

Η ΕΟΚΕ προειδοποιεί ότι ενδέχεται να χρειαστούν φορολογικές μεταρρυθμίσεις και/ή αντισταθμιστικοί μηχανισμοί σε εθνικό επίπεδο για την εξουδετέρωση τυχόν πρόσθετων φορολογικών επιβαρύνσεων για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις.

1.7.

Τέλος, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, για τον ορθό σχεδιασμό και την ομαλή εφαρμογή ενός νέου συστήματος ιδίων πόρων, χρειάζονται αφενός ισχυρή πολιτική βούληση για την εμβάθυνση της ολοκλήρωσης της ΕΕ και, αφετέρου, ένας σαφής οδικός χάρτης για το μέλλον της Ευρώπης. Αυτό καθίσταται ακόμη πιο σημαντικό υπό το πρίσμα του πολέμου στην Ουκρανία και, ως εκ τούτου, η πρόταση της Επιτροπής ενδέχεται να χρειαστεί επανεξέταση σε κάποιο στάδιο. Η ΕΟΚΕ δεσμεύεται να επανεξετάζει και να παρακολουθεί συνεχώς την αβέβαιη εξέλιξη των ανθρώπινων και υλικών επιπτώσεων αυτής της κατάφωρης εισβολής, προκειμένου να αξιολογηθεί η βέλτιστη πορεία ανάληψης δράσης σε εύθετο χρόνο.

2.   Ιστορικό

2.1.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει τη θέσπιση της επόμενης γενιάς ιδίων πόρων για τον προϋπολογισμό της ΕΕ, προτείνοντας τρεις νέες πηγές εσόδων: η πρώτη, με βάση τα έσοδα από το αναθεωρημένο ΣΕΔΕ· η δεύτερη, η οποία βασίζεται στους πόρους που προκύπτουν από τον προτεινόμενο ΜΣΠΑ της ΕΕ· και η τρίτη, με βάση το μερίδιο των υπολειπόμενων κερδών των πολυεθνικών επιχειρήσεων που θα ανακατανεμηθούν στα κράτη μέλη της ΕΕ στο πλαίσιο της πρόσφατης προκαταρκτικής συμφωνίας των ΟΟΣΑ/G20 για την ανακατανομή των φορολογικών δικαιωμάτων («πρώτος πυλώνας»), η οποία δεν έχει ακόμη οριστικοποιηθεί. Από το 2026 έως το 2030, οι νέες αυτές πηγές εσόδων εκτιμάται ότι θα παράγουν συνολικά έως και 17 δισεκατ. ευρώ ετησίως για τον προϋπολογισμό της ΕΕ.

2.2.

Οι νέοι ίδιοι πόροι θα συμβάλουν στην αποπληρωμή των κεφαλαίων που συγκέντρωσε η ΕΕ για τη χρηματοδότηση της συνιστώσας επιχορηγήσεων του NextGenerationEU. Συγκεκριμένα, το νέο ΣΕΔΕ προορίζεται να συμβάλει στη χρηματοδότηση του Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα, όπως εξετάζεται στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 %. Η χρηματοδότηση του Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα αποτελεί σημαντικό στόχο της πρότασης. Το Ταμείο αυτό θα συμβάλει σε μια κοινωνικά δίκαιη μετάβαση και θα στηρίξει τα ευάλωτα νοικοκυριά, τους χρήστες των μεταφορών και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις για τη χρηματοδότηση επενδύσεων στην ενεργειακή απόδοση, στα νέα συστήματα θέρμανσης και ψύξης και στην καθαρότερη κινητικότητα, καθώς και στην προσωρινή άμεση εισοδηματική στήριξη, κατά περίπτωση.

2.3.

Η δέσμη μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 % του Ιουλίου 2021 αποσκοπεί στη μείωση των καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην ΕΕ τουλάχιστον κατά 55 % έως το 2030 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Στόχος είναι η επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050. Η δέσμη αυτή περιλαμβάνει την αναθεώρηση του ΣΕΔΕ της ΕΕ, το οποίο στο μέλλον θα ισχύει και για τον τομέα των θαλάσσιων μεταφορών, θα επιτρέψει την αύξηση του πλειστηριασμού δικαιωμάτων του κλάδου των αερομεταφορών και θα εισαγάγει ένα νέο σύστημα για τα κτίρια και τις οδικές μεταφορές.

2.4.

Το νέο ΣΕΔΕ θα συμβάλει στη διασφάλιση της ομαλής μετάβασης σε μια οικονομία απαλλαγμένη από ανθρακούχες εκπομπές, η οποία θα λαμβάνει υπόψη τις πλέον ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Επί του παρόντος, τα περισσότερα έσοδα από τον πλειστηριασμό δικαιωμάτων εκπομπής μεταφέρονται στους εθνικούς προϋπολογισμούς. Με το προτεινόμενο νέο σύστημα, το 25 % των εσόδων από την εμπορία εκπομπών της ΕΕ θα διοχετεύεται στον προϋπολογισμό της ΕΕ και τα εκτιμώμενα έσοδα για τον προϋπολογισμό της ΕΕ θα ανέρχονται κατά μέσο όρο σε περίπου 12,5 δισεκατ. ευρώ ετησίως κατά την περίοδο 2026-2030.

2.5.

Η Επιτροπή προτείνει επίσης έναν ΜΣΠΑ με στόχο τη μείωση του κινδύνου διαρροής άνθρακα στην ΕΕ με την επιβολή τιμής άνθρακα στις εισαγωγές, η οποία θα αντιστοιχεί στο ποσό που θα είχε καταβληθεί εάν τα αγαθά είχαν παραχθεί στην ΕΕ. Ο μηχανισμός αυτός θα εφαρμόζεται σε στοχευμένη επιλογή τομέων και έχει κριθεί από την Επιτροπή ότι συνάδει πλήρως με τους κανόνες του ΠΟΕ. Σύμφωνα με την πρόταση, η σταδιακή εφαρμογή του ΜΣΠΑ θα πραγματοποιηθεί ταυτόχρονα με τη σταδιακή κατάργηση του συστήματος ανακατανομής του ΣΕΔΕ, το οποίο σε κάθε περίπτωση προβλεπόταν να είναι προσωρινό. Τα εμπορεύματα που εισάγονται στην ΕΕ θα καταβάλλουν ένα τέλος που αντικατοπτρίζει την «περιεκτικότητα σε άνθρακα» —δηλαδή τις εκπομπές CO2 που προκαλούνται από την παραγωγή τους (η συνολική τιμή για τις εν λόγω εκπομπές CO2 να είναι η ίδια με την τιμή του άνθρακα στην ΕΕ)—. Από την άλλη πλευρά, μια έκπτωση (που αντικατοπτρίζει τη διαφορά μεταξύ της τιμής άνθρακα που καταβάλλεται για την παραγωγή τους στην Ευρώπη και της τιμής του άνθρακα στην αγορά προορισμού) δεν θα ισχύει για τα εμπορεύματα που εξάγονται σε άλλες χώρες. Για να αντισταθμιστεί αυτό, το Ταμείο Καινοτομίας, με έσοδα από τον πλειστηριασμό 450 εκατομμυρίων δικαιωμάτων ΣΕΔΕ από το 2020 έως το 2030, θα βοηθήσει την ευρωπαϊκή βιομηχανία να προσαρμοστεί στη διαδικασία απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές. Για την περίοδο 2020-2030, η χρηματοδότηση του Ταμείου μπορεί να ανέλθει σε περίπου 10 δισεκατ. ευρώ, ανάλογα με την τιμή του άνθρακα. Το Ταμείο Καινοτομίας αποτελεί βασικό χρηματοδοτικό μέσο για την υλοποίηση των δεσμεύσεων της ΕΕ για το σύνολο της οικονομίας στο πλαίσιο της συμφωνίας του Παρισιού και για τη στήριξη του στρατηγικού οράματος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για μια κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη έως το 2050, όπως αναγνωρίζεται επίσης στο επενδυτικό σχέδιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.

2.6.

Η Επιτροπή προτείνει να διατεθεί στον προϋπολογισμό της ΕΕ το 75 % των εσόδων που προκύπτουν από τον εν λόγω μηχανισμό συνοριακής προσαρμογής άνθρακα, με έσοδα που εκτιμώνται σε περίπου 1 δισεκατ. ευρώ κατά μέσο όρο ετησίως την περίοδο 2026-2030.

2.7.

Η τρίτη προτεινόμενη πηγή εσόδων θα προκύψει από τη φορολόγηση μέρους των «υπολειπόμενων κερδών» από τις μεγαλύτερες πολυεθνικές επιχειρήσεις του κόσμου, όπως συμφωνήθηκε πέρυσι από τα μέλη του πλαισίου χωρίς αποκλεισμούς των ΟΟΣΑ/G20 για τη διάβρωση της βάσης και τη μεταφορά κερδών, οι λεπτομέρειες του οποίου δεν έχουν ακόμη οριστικοποιηθεί. Αυτό συνεπάγεται μια λύση δύο πυλώνων για την αντιμετώπιση των μεταβιβάσεων φόρων από τη μία χώρα στην άλλη, την ενίσχυση της συνοχής των διεθνών φορολογικών κανόνων και τη διασφάλιση της φορολόγησης των κερδών εκεί όπου πραγματοποιούνται οι οικονομικές δραστηριότητες και η δημιουργία αξίας. Η Επιτροπή προτείνει έναν ίδιο πόρο ισοδύναμο με το 15 % του μεριδίου των υπολειπόμενων κερδών των εταιρειών που υπάγονται στο πεδίο εφαρμογής, τα οποία ανακατανέμονται στα κράτη μέλη της ΕΕ. Ωστόσο, δεν λαμβάνεται υπόψη η ανακατανομή των φορολογικών εσόδων προς τρίτες χώρες.

2.8.

Το επόμενο βήμα είναι να εκπονήσει η Επιτροπή οδηγία της ΕΕ μόλις οριστικοποιηθούν οι λεπτομέρειες της συμφωνίας-πλαισίου χωρίς αποκλεισμούς των ΟΟΣΑ/G20 για τον πρώτο πυλώνα. Η διαδικασία αυτή συμπληρώνει την οδηγία για τον δεύτερο πυλώνα για την οποία η Επιτροπή ενέκρινε πρόσφατα χωριστή πρόταση (1). Εν αναμονή της οριστικοποίησης της συμφωνίας, τα έσοδα για τον προϋπολογισμό της ΕΕ εκτιμώνται μεταξύ 2,5 και 4 δισεκατ. ευρώ ετησίως.

2.9.

Για την ενσωμάτωση των προτεινόμενων νέων ιδίων πόρων στον προϋπολογισμό της ΕΕ, η ΕΕ θα πρέπει να τροποποιήσει δύο σημαντικές νομοθετικές πράξεις. Πρώτον, η Επιτροπή προτείνει την τροποποίηση της απόφασης για τους ιδίους πόρους ώστε να προστεθούν οι τρεις προτεινόμενοι νέοι πόροι στους υφιστάμενους. Δεύτερον, η Επιτροπή προτείνει επίσης ειδική τροποποίηση του κανονισμού σχετικά με τον τρέχοντα μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό της ΕΕ για την περίοδο 2021-2027, ο οποίος είναι επίσης γνωστός ως κανονισμός για το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (ΠΔΠ). Η τροποποίηση αυτή παρέχει τη νομική δυνατότητα να ξεκινήσει ήδη η αποπληρωμή δανείων για το NextGenerationEU κατά τη διάρκεια του τρέχοντος ΠΔΠ. Ταυτόχρονα, προτείνει να αυξηθούν τα σχετικά ανώτατα όρια δαπανών του ΠΔΠ για τα έτη 2025-2027, προκειμένου να ευθυγραμμιστούν οι πρόσθετες δαπάνες με το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα.

2.10.

Η απόφαση για τους ιδίους πόρους πρέπει να εγκριθεί ομόφωνα στο Συμβούλιο, μετά από διαβούλευση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η απόφαση μπορεί να τεθεί σε ισχύ μόλις εγκριθεί από όλες τις χώρες της ΕΕ σύμφωνα με τους αντίστοιχους συνταγματικούς κανόνες. Ο κανονισμός για το ΠΔΠ πρέπει να εγκριθεί ομόφωνα από το Συμβούλιο, αφού λάβει την έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, για την επιστροφή των κεφαλαίων που συγκεντρώθηκαν από την ΕΕ για τη χρηματοδότηση της συνιστώσας επιχορηγήσεων του NextGenerationEU και του Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα, απαιτείται ένα χρηματοοικονομικό μοντέλο ιδίων πόρων. Ωστόσο, η εφαρμογή αυτού του χρηματοοικονομικού μοντέλου εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση. Η ΕΟΚΕ σημειώνει επίσης ότι η πρόταση της Επιτροπής σταθεροποιεί ένα σύνολο κανόνων βάσει των οποίων θα διατίθενται στον προϋπολογισμό της ΕΕ πρόσθετες εθνικές συνεισφορές από τα κράτη μέλη. Σε περίπτωση ανεπάρκειας, θα εξακολουθήσει να εφαρμόζεται το ισχύον σύστημα κατανομής βάσει του ΑΕΕ. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι το 2023 η Επιτροπή θα προτείνει μια νέα δέσμη ιδίων πόρων.

3.2.

Σε κάθε περίπτωση, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η υπό εξέταση πρόταση αντικατοπτρίζει το τρέχον σύστημα είσπραξης εσόδων και θα συνεχίσει να βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις συνεισφορές των κρατών μελών. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η επέκταση του μοντέλου ιδίων πόρων θα παράσχει τα κεφάλαια για την αποτελεσματικότερη αντίδραση σε οικονομικούς κλυδωνισμούς και τη στήριξη της χρηματοδότησης πρωτοβουλιών βιώσιμης ανάπτυξης και οικονομικής ανάκαμψης.

3.3.

Συνολικά, το μοντέλο ιδίων πόρων θα ενισχύσει επίσης τη δημοσιονομική ικανότητα της οικονομικής και νομισματικής ένωσης, αυξάνοντας ενδεχομένως την οικονομική σύγκλιση και συμβάλλοντας στον μετριασμό των ασύμμετρων μακροοικονομικών κλυδωνισμών. Η άντληση ιδίων πόρων θα ενισχύσει περαιτέρω την αποτελεσματικότητα της πολιτικής με χρηματοδότηση που συνδέεται αυστηρά με τους στόχους της ΕΕ, παραδείγματος χάρη όσον αφορά την κλιματική αλλαγή και την οικονομική βιωσιμότητα. Η σύνδεση μεταξύ των στόχων πολιτικής της ΕΕ και των πηγών χρηματοδότησής της κατά την επιλογή των μορφών ιδίων πόρων αποτελεί σημαντικό στοιχείο το οποίο υποστηρίζει η ΕΟΚΕ.

3.4.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι ο προσδιορισμός των ιδίων πόρων αποτελεί πρόκληση και ότι οι υπό εξέταση επιλογές ενδέχεται να παρουσιάζουν ιδιαίτερα μειονεκτήματα (ιδίως όσον αφορά την επάρκεια, τη σταθερότητα ή την αποτελεσματικότητα). Ως εκ τούτου, είναι αναγκαίο, όπως προτείνει η Επιτροπή, να υπάρχει ένα σύστημα που να συνδυάζει διαφορετικούς ιδίους πόρους προκειμένου να ελαχιστοποιείται, για παράδειγμα, η διακύμανση της εισροής ιδίων πόρων. Ο συνδυασμός ιδίων πόρων συμβάλλει επίσης στη δικαιότερη κατανομή της οικονομικής επιβάρυνσης μεταξύ των κρατών μελών.

3.5.

Η ΕΟΚΕ είναι επίσης της άποψης ότι η αποτελεσματικότητα στη διαχείριση των ιδίων πόρων είναι ζωτικής σημασίας. Ωστόσο, αυτό πρέπει να συνδυαστεί με την αποδοτικότητα και την αποτελεσματικότητα στο σκέλος των δαπανών σε όλα τα στάδια. Αυτό ισχύει ιδίως για τις δαπάνες για το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα (2), το οποίο αποσκοπεί στον μετριασμό των αρνητικών κοινωνικών επιπτώσεων που προκύπτουν από την αύξηση των τιμών του άνθρακα στις μεταφορές και στα συστήματα θέρμανσης των κτιρίων. Η ΕΟΚΕ έχει ήδη εκφράσει τις ανησυχίες της στο πλαίσιο αυτό, ιδίως όσον αφορά το κόστος ενός συστήματος εμπορίας εκπομπών για τα κτίρια και τις μεταφορές, το οποίο θα μπορούσε να αντισταθμίσει τα επιθυμητά οφέλη και να οδηγήσει σε ανεξέλεγκτες αυξήσεις των τιμών. Η ΕΟΚΕ αναφέρθηκε επίσης στην τεράστια πρόκληση του σχεδιασμού ενός αποτελεσματικού και δίκαιου μηχανισμού αποζημίωσης σε μια ΕΕ που περιλαμβάνει 27 κράτη μέλη με συχνά πολύ διαφορετικά κοινωνικοοικονομικά και κλιματικά πλαίσια.

3.6.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι, επί του παρόντος, τα κράτη μέλη έχουν χρησιμοποιήσει τα έσοδα από πλειστηριασμούς του ΣΕΔΕ για τη δράση για το κλίμα και για την τόνωση των επενδύσεων στους τομείς εμπορίας εκπομπών, επιταχύνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τη μείωση των εκπομπών. Δεδομένου ότι μέρος των εσόδων του ΣΕΔΕ χρησιμοποιείται για την αποπληρωμή της συνιστώσας επιχορήγησης του NextGenerationEU, η ΕΟΚΕ προειδοποιεί για τους ενδεχόμενους οικονομικούς περιορισμούς που θα παρεμπόδιζαν την παροχή περαιτέρω στήριξης στην οικονομία και τον πληθυσμό της Ευρώπης κατά τη μετάβαση προς την ουδετερότητα ως προς τις ανθρακούχες εκπομπές.

3.7.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το Ταμείο Καινοτομίας και τον στόχο του να βοηθήσει τις επιχειρήσεις να επενδύσουν στην καθαρή ενέργεια και την καθαρή βιομηχανία. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ έχει εκφράσει αμφιβολίες ως προς το κατά πόσον το Ταμείο αυτό θα διατηρήσει και θα ενισχύσει την ανταγωνιστική θέση της βιομηχανίας της ΕΕ.

3.8.

Ενώ η ΕΟΚΕ συμφωνεί σε γενικές γραμμές με τις τρεις νέες πηγές εσόδων όπως προτείνονται από την Επιτροπή, προειδοποιεί για τις επιπτώσεις που θα μπορούσαν να έχουν τα πρόσθετα έσοδα στα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Ως εκ τούτου, ενδέχεται να χρειαστεί να συνδυαστεί οποιαδήποτε πρόσθετη φορολογική επιβάρυνση με μια φορολογική μεταρρύθμιση ή με αντισταθμιστικούς μηχανισμούς σε εθνικό επίπεδο. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ προειδοποιεί για τις επιπτώσεις των υψηλότερων τιμών ενέργειας στα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις λόγω του πολέμου στην Ουκρανία. Αυτό το πρόσθετο κόστος και οι κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις τους θα μπορούσαν να εκτροχιάσουν την πρόταση της Επιτροπής. Το γεγονός αυτό καθίσταται ακόμη πιο σημαντικό υπό το πρίσμα του πολέμου στην Ουκρανία και, ως εκ τούτου, η πρόταση της Επιτροπής ενδέχεται να χρειαστεί επανεξέταση σε κάποιο στάδιο. Κατά συνέπεια, η ΕΟΚΕ δεσμεύεται να επανεξετάζει και να παρακολουθεί συνεχώς την αβέβαιη εξέλιξη των ανθρώπινων και υλικών επιπτώσεων αυτής της κατάφωρης εισβολής, με σκοπό την αξιολόγηση της βέλτιστης πορείας δράσης σε εύθετο χρόνο.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.

Ενώ η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι οι πηγές χρηματοδότησης είναι απαραίτητες για την αποτελεσματική αποπληρωμή του NextGenerationEU, οι εν λόγω πηγές χρηματοδότησης πρέπει να είναι σταθερές, κοινωνικά δίκαιες και φιλικές προς τις επιχειρήσεις. Η σταθερότητα αποτελεί απόλυτη απαίτηση, όπως και η απλότητα και η βεβαιότητα. Ειδικότερα, θα πρέπει να διασφαλιστεί ότι τα συστήματα που θεσπίστηκαν, ιδίως το ΣΕΔΕ και ο ΜΣΠΑ, είναι ανθεκτικά στους οικονομικούς κλυδωνισμούς. Πρέπει επίσης να αποφευχθούν πρόσθετες επιβαρύνσεις για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις και η ΕΟΚΕ θα επιφυλαχθεί ως προς την αξιολόγησή της σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο οι πηγές χρηματοδότησης θα μπορούσαν να επηρεάσουν τόσο τα νοικοκυριά όσο και τις επιχειρήσεις. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ συνιστά πιο στοχευμένες εκτιμήσεις επιπτώσεων, σε επίπεδο χώρας, καθώς και για συγκεκριμένες βιομηχανίες, προκειμένου να προσδιοριστούν τυχόν αρνητικές επιπτώσεις στα νοικοκυριά και στη συνολική ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων της ΕΕ. Η αξιολόγηση των κονδυλίων που εκταμιεύονται στο πλαίσιο του NextGenerationEU θα ήταν επίσης συναφής.

4.2.

Ενώ η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι, μετά τη φορολογική μεταρρύθμιση του ΟΟΣΑ, τα κράτη μέλη ανακατανέμουν στην Επιτροπή ένα μερίδιο των υπολειπόμενων φορολογικών εσόδων που τους αναλογεί ως ίδιος πόρος, η μεταφορά αυτή δεν θα πρέπει να συνεπάγεται νέες επιβαρύνσεις για τα νοικοκυριά ή τις επιχειρήσεις. Όπου κρίνεται αναγκαίο, η ΕΟΚΕ συνιστά τη σύνδεση της εν λόγω μεταφοράς με τη φορολογική μεταρρύθμιση σε άλλα επίπεδα, με στόχο τη μη επιβολή πρόσθετων επιβαρύνσεων στα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις.

4.3.

Η ΕΟΚΕ είναι της άποψης ότι η διεθνής συμφωνία του ΟΟΣΑ για τη φορολογία των εταιρειών αποτελεί σημαντική πρόοδο στις προσπάθειες να διασφαλιστεί ότι οι παγκόσμιες εταιρείες φορολογούνται εκεί όπου λαμβάνουν χώρα η οικονομική δραστηριότητα και η δημιουργία αξίας. Η ΕΟΚΕ πιστεύει επίσης ότι οι νέοι κανόνες μπορούν να εξασφαλίσουν σταθερότητα και συνοχή στο διεθνές φορολογικό σύστημα. Ωστόσο, πιστεύουμε ότι θα πρέπει να διατηρούνται πάντα οι ισότιμοι όροι ανταγωνισμού στο διεθνές φορολογικό σύστημα. Η εφαρμογή των νέων κανόνων θα πρέπει να πραγματοποιηθεί ταυτόχρονα στην ΕΕ και τα μείζονα εμπορικά και ανταγωνιστικά έθνη της ΕΕ. Επιπλέον, οι νέοι κανόνες θα πρέπει να εφαρμόζονται σύμφωνα με εναρμονισμένους ορισμούς και πρότυπα. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει επίσης την αστάθεια που συνδέεται με τα εταιρικά φορολογικά έσοδα και τις δυσκολίες εκτίμησης των μελλοντικών εσόδων από αυτόν τον ίδιο πόρο και υπογραμμίζει το γεγονός ότι οι τελικές λεπτομέρειες εφαρμογής της συμφωνίας βρίσκονται ακόμη υπό συζήτηση. Υπό την έννοια αυτή, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι είναι πρόωρο να υπολογίζονται αυτοί οι νέοι πόροι ως μόνιμοι πόροι της ΕΕ, κυρίως όταν πρέπει να εξεταστεί η δυνατότητα των κρατών μελών της ΕΕ να καταβάλλουν μέρος των φορολογικών εσόδων σε τρίτες δικαιοδοσίες.

4.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί τολμηρή την πρόταση μετατόπισης των εσόδων από το ΣΕΔΕ από ουσιαστικά εθνικό πόρο σε ίδιο πόρο. Εντούτοις, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για το γεγονός ότι η παρούσα πρόταση δεν παρέχει κίνητρα για δραστική μείωση της ρύπανσης, διασφαλίζοντας ότι οι ρυπαίνοντες πληρώνουν. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ είναι της γνώμης ότι η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» θα πρέπει να εφαρμόζεται εξίσου σε όλα τα κράτη μέλη. Η πρόκληση εν προκειμένω εξακολουθεί να είναι ο τρόπος με τον οποίο τα εν λόγω έσοδα θα επανεπενδύονται κατά τρόπο που θα είναι επωφελής για τις κοινότητες. Επίσης ο αντίκτυπος της παρούσας πρότασης σε τομείς όπως η αγορά ακινήτων πρέπει να αξιολογηθεί ανά χώρα ή ανά περιφέρεια, καθώς οι κανόνες σχεδιασμού συχνά ποικίλλουν και το κόστος της ενεργειακής απόδοσης θα μπορούσε να οδηγήσει σε υψηλότερες τιμές των ακινήτων. Η ΕΟΚΕ επικροτεί τον προσωρινό μηχανισμό αλληλέγγυας προσαρμογής, ο οποίος συμβάλλει στη διασφάλιση δίκαιης συνεισφοράς ιδίων πόρων από όλα τα κράτη μέλη, με την εφαρμογή ανώτατου και κατώτατου ορίου σε σχέση με την κλείδα του ΑΕΕ. Με τον τρόπο αυτό θα αποφευχθεί η δυσανάλογη συνεισφορά ορισμένων κρατών μελών στον προϋπολογισμό της ΕΕ σε σχέση με το μέγεθος της οικονομίας τους, καθώς τα κράτη μέλη διέρχονται προς πιο βιώσιμες οικονομίες. Από την άλλη πλευρά, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για το γεγονός ότι, σε περίπτωση που το σύστημα ΣΕΔΕ εφαρμοστεί μόνο εν μέρει, η Επιστημονική Επιτροπή Τροφίμων θα τεθεί σε κίνδυνο και προβλέπει τον κίνδυνο να δοθεί στα κράτη μέλη δικαιολογία για να κατηγορηθεί η Ευρώπη για μη δημοφιλή μέτρα.

4.5.

Η ΕΟΚΕ είναι επίσης της άποψης ότι οι προτεινόμενοι νέοι ίδιοι πόροι πρέπει να στηρίζουν τους στόχους πολιτικής της ΕΕ, ιδίως όσον αφορά την ενιαία αγορά, την ανταγωνιστικότητα και τη βιώσιμη ανάπτυξη, με παράλληλη βελτίωση της ευημερίας για τους πολίτες της ΕΕ.

4.6.

Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο αποτελεί το γεγονός ότι το οικονομικό βάρος των προτάσεων πρέπει να κατανέμεται δίκαια μεταξύ των κρατών μελών. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει τις διαρθρωτικές διαφορές μεταξύ των κρατών μελών, καθότι οποιαδήποτε ενιαία πρόταση θα επηρεάσει τα κράτη μέλη με διαφορετικό τρόπο. Η ΕΟΚΕ επικροτεί τον τρόπο με τον οποίο το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα θα κατανέμεται σε εθνικό επίπεδο με βάση τον σχετικό πλούτο ανά χώρα και ανά περιφέρεια. Ωστόσο, η δίκαιη εφαρμογή των προτάσεων σε ολόκληρη την ΕΕ είναι απολύτως αναγκαία. Εξίσου σημαντικό είναι ο υπολογισμός, η μεταφορά και ο έλεγχος των νέων ιδίων πόρων να μη συνεπάγονται υπερβολικό διοικητικό φόρτο για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τα θεσμικά όργανα της Ένωσης ή τις εθνικές διοικήσεις.

---

(1)  Πρόταση οδηγίας του Συμβουλίου σχετικά με την εξασφάλιση παγκόσμιου ελάχιστου επιπέδου φορολογίας των πολυεθνικών ομίλων στην Ένωση (COM (2021) 823 final).

(2)  ΕΕ C 152 της 6.4.2022, σ. 158.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών σχετικά με την 8η έκθεση για τη συνοχή: συνοχή στην Ευρώπη με ορίζοντα το 2050»

[COM(2022) 34 final]

(2022/C 323/10)

Εισηγητής:	ο κ. Krzysztof BALON
Συνεισηγητής:	ο κ. Gonçalo LOBO XAVIER

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2.5.2022
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και νομισματική ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	6.5.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	19.5.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	569
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	132/0/1

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) τονίζει, ότι η κοινωνική, οικονομική και εδαφική συνοχή αποτελεί στόχο που κατοχυρώνεται στη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) και ότι, μακροπρόθεσμα, η επίτευξη αυτού του στόχου θα είναι καίριας σημασίας για την επίτευξη μιας κλιματικά ουδέτερης Γηραιάς ηπείρου έως το 2050. Από την άλλη πλευρά, βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα, το σοβαρότερο πρόβλημα —όσον αφορά και την πολιτική συνοχής— είναι η ρωσική επίθεση κατά της Ουκρανίας, η οποία στην πραγματικότητα συνιστά επίσης επίθεση κατά της ΕΕ.

1.2.

Εν προκειμένω, δεδομένου ότι η Ουκρανία έχει υποβάλει αίτηση προσχώρησης στην ΕΕ και ότι η ουκρανική κοινωνία των πολιτών υποστηρίζει σθεναρά την ευρωπαϊκή ολοκλήρωσή της το συντομότερο δυνατόν, η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της προσχώρησης της χώρας αυτής στην ΕΕ το ταχύτερο δυνατόν και ζητεί την κατάλληλη προσαρμογή της πολιτικής συνοχής και των χρηματοδοτικών της μέσων κατά τα επόμενα έτη, έτσι ώστε να επιλυθούν τα προβλήματα της μεταπολεμικής της ανασυγκρότησης. Για τον σκοπό αυτό, η ΕΟΚΕ προτείνει την ταχεία δημιουργία χωριστού ενωσιακού ταμείου για την ανασυγκρότηση και την ανάπτυξη της Ουκρανίας.

1.3.

Ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη, τις περιφέρειες της ΕΕ και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών να αξιοποιήσουν με τον ταχύτερο και πλέον αποτελεσματικό τρόπο τις δυνατότητες αρωγής των προσφύγων από την Ουκρανία, οι οποίες θα δημιουργηθούν με την πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου όσον αφορά τη δράση της πολιτικής συνοχής για τους πρόσφυγες στην Ευρώπη (CARE), που υπέβαλε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 8 Μαρτίου 2022 (1), σε συνδυασμό με την αναθεώρηση του κανονισμού REACT-EU που πρότεινε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 23 Μαρτίου 2022 (2). Η συνδρομή αυτή θα πρέπει να διανεμηθεί πρωτίστως από οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων εξειδικευμένων ΜΚΟ.

1.4.

Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα είναι να ξεπεραστούν οι επιπτώσεις της τρέχουσας πανδημικής κρίσης. Ειδικότερα, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη στην πολιτική συνοχής το γεγονός ότι ο αρνητικός αντίκτυπος της πανδημίας ήταν γενικά μεγαλύτερος στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες, καθώς και στις μειονεκτούσες κοινωνικές ομάδες. Η κατάσταση αυτή δικαιολογεί τις «θετικές διακρίσεις» στις αποφάσεις που λαμβάνονται ως προς τις επενδύσεις και την κατανομή των κονδυλίων της ΕΕ.

1.5.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τα συμπεράσματα που διατυπώνονται στο κεφάλαιο 5 της ανακοίνωσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ιδίως όσον αφορά την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού μέσω της πολιτικής για το κλίμα, την αύξηση των επενδύσεων στην εκπαίδευση, καθώς και στην έρευνα και στην καινοτομία, την αποτελεσματική αντιμετώπιση των δημογραφικών αλλαγών, την ενίσχυση της διασυνοριακής συνεργασίας (συμπεριλαμβανομένων των υποδομών), την εξασφάλιση καθολικής πρόσβασης σε υπηρεσίες κοινής ωφελείας και στις αγροτικές περιοχές, την απλούστευση και την ευελιξία στη λειτουργία των ταμείων, καθώς και τον σεβασμό της αρχής της εταιρικής σχέσης, ιδίως στις σχέσεις με την οργανωμένη κοινωνία των πολιτών.

1.6.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της προσεκτικής εφαρμογής της αρχής της προσθετικότητας και της εφαρμογής των εκ των προτέρων αιρεσιμοτήτων έτσι ώστε να μην υφίστανται εις βάρος τους διακρίσεις οι περιφέρειες που δεν διαθέτουν εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης· η οικονομική και κοινωνική σύγκλιση θα πρέπει να τείνει προς το καλύτερο.

1.7.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαίο να ακολουθηθεί μια νέα προσέγγιση της δημοσιονομικής πολιτικής, ορμώμενη από το ενωσιακό επίπεδο, στη οποία θα ενισχύονται οι καθιερωμένοι στόχοι συνοχής. Για τον σκοπό αυτό, είναι αναγκαίο να προκριθεί μια δημοσιονομική πολιτική με γνώμονα τον τερματισμό του ανταγωνισμού που επί του παρόντος υφίσταται μεταξύ των χωρών εντός της Ευρώπης. Ειδάλλως, οι υφιστάμενες διαφορές μεταξύ των δημοσιονομικών πολιτικών των κρατών μελών ενδέχεται να αυξήσουν τον κίνδυνο ύπαρξης μιας Ευρώπης δύο ταχυτήτων. Συν τοις άλλοις, είναι απαραίτητη η εις βάθος μεταρρύθμιση των δημοσιονομικών κανόνων, με έμφαση στη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους των χωρών, στους μηχανισμούς ενωσιακής οικονομικής διοίκησης και σε μια πιο δίκαιη και προοδευτική ενωσιακή είσπραξη φόρων.

1.8.

Η κρίση της πανδημίας κατέδειξε ότι η εδαφική, οικονομική και κοινωνική συνοχή θα πρέπει επίσης να συνοδεύεται από πολιτική συνοχή. Σε καταστάσεις κρίσης, είναι αναγκαίο να ενισχυθεί ο συντονιστικός ρόλος των θεσμικών οργάνων της ΕΕ και σε τομείς στους οποίους οι Συνθήκες δεν προβλέπουν ενωσιακές αρμοδιότητες. Πρόκειται για βασικό ζήτημα τόσο για τη λειτουργία της ενιαίας αγοράς όσο και για την ανάκαμψη και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας, καθώς και για την εμπέδωση της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης και ταυτότητας.

1.9.

Η πολιτική συνοχής θα πρέπει να ασκείται κατά τρόπο ώστε να διασφαλίζεται η επίτευξη των αναπτυξιακών και κλιματικών στόχων της ΕΕ. Ωστόσο, θα πρέπει επίσης να εφαρμόζει πλήρως και με συνέπεια και τις είκοσι αρχές του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων. Η άσκηση της πολιτικής για το κλίμα απαιτεί όχι μόνο την αποτελεσματική χρήση των πόρων του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης, αλλά και συμπληρωματικά μέτρα σε περιφερειακό επίπεδο για την κατοχύρωση θέσεων εργασίας και την εξασφάλιση του υψηλού επιπέδου τους, μεταξύ άλλων μέσω του κοινωνικού διαλόγου. Ταυτόχρονα, τα συστήματα κοινωνικής προστασίας πρέπει να εδραιωθούν ως μέσα για την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, με παράλληλη βελτίωση της κοινωνικής συνοχής.

1.10.

Η επιτυχία της πολιτικής συνοχής εξαρτάται από την ευρύτερη δυνατή συμμετοχή των φορέων της κοινωνικής οικονομίας στην εφαρμογή της, ιδίως δε όσων παρέχουν υπηρεσίες κοινής ωφελείας, μεταξύ άλλων στα άτομα με αναπηρία και σε άλλες κοινωνικά μειονεκτούσες ομάδες, με μέλημα —σε συνεργασία με υπαλλήλους και τους εθελοντές— το υψηλό επίπεδο κοινωνικής συμμετοχής και ισότητας, και την προαγωγή του ψηφιακού μετασχηματισμού και την προστασία του περιβάλλοντος. Στους εν λόγω φορείς θα πρέπει να παρέχονται ευνοϊκές συνθήκες ανάπτυξης μέσω ειδικής χρηματοδοτικής υποστήριξης από τα ευρωπαϊκά ταμεία και ευνοϊκή μεταχείριση ως προς τους κανόνες των δημόσιων συμβάσεων, καθώς και μέσω της απλούστευσης των κανόνων, της σημαντικής μείωσης των αδικαιολόγητων δραστηριοτήτων ελέγχου και της κατάργησης των γραφειοκρατικών διατυπώσεων στα επιμέρους κράτη μέλη.

1.11.

Η επίτευξη προόδου στον τομέα της ψηφιοποίησης αποτελεί σημαντικό στοιχείο της πολιτικής συνοχής. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός θα πρέπει να συμβάλλει, όχι μόνο στην αύξηση της οικονομικής παραγωγικότητας, αλλά και στην αναβάθμιση του μορφωτικού επιπέδου και στην κοινωνική συμμετοχή όλων των ατόμων που ζουν στην ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των μειονεκτουσών ομάδων. Για τον σκοπό αυτό, είναι αναγκαίο να εξασφαλιστεί η καθολική πρόσβαση στο ευρυζωνικό διαδίκτυο ως δωρεάν δημόσια υπηρεσία.

1.12.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι άλλα μέρη των υποδομών είναι επίσης απαραίτητα για την αποτελεσματική χρήση των τεχνολογιών από ολόκληρη την κοινωνία και τους επιχειρηματίες. Τούτο πρέπει να συνεκτιμηθεί από τα κράτη μέλη κατά τη λήψη επενδυτικών αποφάσεων.

1.13.

Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη και τις περιφέρειες της ΕΕ να μεριμνήσουν για τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και άλλων οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών όσο το δυνατόν ευρύτερα και πραγματικά στη διαμόρφωση της πολιτικής συνοχής και στην παρακολούθηση των αποτελεσμάτων της. Η ενσωμάτωση αυτή θα συμβάλει στη μέτρηση του βαθμού στον οποίο έχουν επιτευχθεί οι στόχοι της πολιτικής συνοχής, η οποία δεν θα πρέπει να βασίζεται μόνο σε ποσοτικούς, αλλά και σε ποιοτικούς δείκτες (μέτρηση της ανάπτυξης, όχι μόνο της οικονομικής μεγέθυνσης). Είναι εξαιρετικά σημαντικό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να παρακολουθεί συνεχώς την εφαρμογή της αρχής της εταιρικής σχέσης στα κράτη μέλη, δεδομένου ότι η πλήρης και διαφανής εφαρμογή της αρχής αυτής επιδρά θετικά στην αποτελεσματικότερη και ορθολογικότερη χρήση του προϋπολογισμού της ΕΕ.

1.14.

Ανεξαρτήτως της συμμετοχής των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και της ίδιας της ΕΟΚΕ στα ανά τακτά διαστήματα διεξαγόμενα φόρουμ για τη συνοχή, η ΕΟΚΕ προτείνει τη διοργάνωση ετήσιας εκδήλωσης —παράλληλα με τη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου— με θέμα την εφαρμογή της πολιτικής συνοχής και με τη συμμετοχή εκπροσώπων των κοινωνικών εταίρων και άλλων οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών.

2.   Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την «8η έκθεση για τη συνοχή: συνοχή στην Ευρώπη με ορίζοντα το 2050». Η έκθεση αποτελεί μια απολύτως αναγκαία πηγή πληροφοριών σχετικών με τις προσπάθειες που καταβάλλονται προς την κατεύθυνση της οικονομικής, κοινωνικής και εδαφικής συνοχής, καθώς και σχετικών με τα προβλήματα που συνδέονται με την επίτευξη της συνοχής. Το νέο έγγραφο είναι ακόμη πιο σημαντικό, δεδομένου ότι έχουν παρέλθει περισσότερα από τέσσερα έτη από τη δημοσίευση της προηγούμενης 7ης έκθεσης. Λόγω της χρονικής στιγμής της δημοσίευσής της, στην ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν λαμβάνονται υπόψη οι επιπτώσεις της ρωσικής επίθεσης στην Ουκρανία, η οποία αποτελεί ουσιαστικά επίθεση κατά της ΕΕ, και το σοβαρότερο ζήτημα για την πολιτική συνοχής βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα, τόσο όσον αφορά την προσφυγική κρίση και όσο και ως προς τη μεταπολεμική ανασυγκρότηση και την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση της Ουκρανίας.

2.2.

Δεδομένης της επιθυμίας που επανειλημμένα έχει εκφράσει η Ουκρανία να προσχωρήσει στην ΕΕ, της ισχυρής φιλοευρωπαϊκής στάσης της ουκρανικής κοινωνίας των πολιτών και του επίσημου αιτήματός της προς την ΕΕ, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει σθεναρά την ένταξη της χώρας στην ΕΕ το συντομότερο δυνατόν και, ως εκ τούτου, ζητεί την ανάλογη προσαρμογή της πολιτικής συνοχής και των χρηματοδοτικών της μέσων κατά τα επόμενα έτη, συμπεριλαμβανομένης της ταχείας σύστασης χωριστού ενωσιακού ταμείου για την ανασυγκρότηση και την ανάπτυξη της Ουκρανίας.

2.3.

Ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη, τις περιφέρειες της ΕΕ και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών να αξιοποιήσουν με τον ταχύτερο και πλέον αποτελεσματικό τρόπο τις δυνατότητες αρωγής των προσφύγων από την Ουκρανία, οι οποίες θα δημιουργηθούν με την πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου όσον αφορά τη δράση της πολιτικής συνοχής για τους πρόσφυγες στην Ευρώπη (CARE) (3), που υπέβαλε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 8 Μαρτίου 2022. Απαιτείται επίσης δράση για την ταχεία και ευέλικτη διοχέτευση των εξοικονομήσεων που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο των δημοσιονομικών προοπτικών 2014-2021 και του μέσου REACT EU για την άμεση αρωγή των προσφύγων, ιδίως σε χώρες που συνορεύουν με την Ουκρανία, καθώς και για τη σύσταση ειδικού ταμείου με αυτόν τον σκοπό, σε περίπτωση που τα κονδύλια που επί του παρόντος είναι διαθέσιμα αποδειχθούν ανεπαρκή. Το μέσο CARE θα πρέπει να παρέχει κονδύλια για την αύξηση της επιχειρησιακής ικανότητας των κοινωνικών εταίρων και άλλων οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών να εκπροσωπούν τους Ουκρανούς πρόσφυγες στην προσπάθεια ένταξής τους στην αγορά εργασίας.

2.4.

Ως προς τούτο, η ΕΟΚΕ επικροτεί θερμά την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (4) για την τροποποίηση του κανονισμού REACT-EU, ώστε να διατεθεί μεγαλύτερο μερίδιο των αυξημένων πόρων προχρηματοδότησης στα κράτη μέλη που δέχονται τον μεγαλύτερο αριθμό αφίξεων ατόμων που εγκαταλείπουν την Ουκρανία, είτε ως χώρες διέλευσης είτε ως χώρες τελικού προορισμού.

2.5.

Δεδομένης της τεράστιας συμβολής των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών των κρατών μελών της ΕΕ που συνορεύουν με την Ουκρανία στην αρωγή των προσφύγων από αυτήν τη χώρα, που υπερβαίνει σαφώς τη βοήθεια που παρέχουν οι δημόσιες αρχές, η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να ενισχύσουν την οργανωτική και οικονομική υποστήριξή τους προς αυτές τις οργανώσεις, και μέσω των κονδυλίων της ΕΕ.

2.6.

Η αντιμετώπιση της τρέχουσας πανδημικής κρίσης αποτελεί επίσης πολύ σοβαρό ζήτημα. Στην έκθεση επισημαίνεται ότι η πανδημία έχει προκαλέσει τη μεγαλύτερη ύφεση από το 1945. Ιδίως σε τομείς που βασίζονται στις διαπροσωπικές επαφές (όπως ο τουρισμός), έχει αλλάξει δραματικά η φύση της εργασίας, της εκπαίδευσης και της κοινωνικής ζωής, καθώς και η κατάσταση στις παραμεθόριες περιοχές. Συνολικά, ο αρνητικός αντίκτυπος της πανδημίας ήταν υψηλότερος στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες, γεγονός που έχει επιβραδύνει τον ρυθμό σύγκλισης.

2.7.

Η ΕΟΚΕ κρίνει ότι η πολιτική συνοχής πρέπει να διέπει όλες τις βασικές πολιτικές, μεταξύ άλλων δε, τις δημοσιονομικές. Ως προς τούτο, η ΕΟΚΕ παρατηρεί ότι οι υφιστάμενες διαφορές μεταξύ των δημοσιονομικών πολιτικών των κρατών μελών αποτελούν παράγοντα που συντείνει στην ανάπτυξη δύο ταχυτήτων στην ΕΕ. Μια φορολογική πολιτική επικεντρωμένη στη συνοχή πρέπει να θέσει τέλος στον ανταγωνισμό μεταξύ 27 διαφορετικών φορολογικών συστημάτων των κρατών μελών, τα οποία επιτρέπουν στις πολυεθνικές εταιρείες να μεγιστοποιούν τα κέρδη τους, κάτι που προκαλεί επίσης χρόνιες ανισότητες. Συν τοις άλλοις, είναι απαραίτητη η εις βάθος μεταρρύθμιση των δημοσιονομικών κανόνων, με έμφαση στη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους των χωρών, στους μηχανισμούς ενωσιακής οικονομικής διοίκησης και σε μια πιο δίκαιη και προοδευτική ενωσιακή είσπραξη φόρων.

2.8.

Επιπροσθέτως, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της καθότι η —προγραμματισμένη για το 2023— επαναφορά βασικών διατάξεων του συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης θα έχει αρνητικό αντίκτυπο στη συνοχή.

2.9.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η περιγραφή, στην ανακοίνωση της Επιτροπής, των προκλήσεων που αντιμετωπίζει η πολιτική συνοχής είναι διεξοδική και ακριβής και συμφωνεί με τα συμπεράσματα που διατυπώνονται στο κεφάλαιο 5 της ανακοίνωσης. Θεωρεί δε ιδιαίτερα σημαντικά τα εξής:

2.9.1.

την απορρόφηση της πίεσης που ασκείται στη δημοκρατία και τις αξίες της, μεταξύ άλλων με την ανάπτυξη της συμμετοχικής δημοκρατίας και την ενεργό συμμετοχή των τοπικών φορέων —συμπεριλαμβανομένων των φορέων της κοινωνικής οικονομίας, των κοινωνικών εταίρων και άλλων οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών— στον σχεδιασμό της οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης και τον σεβασμό των αρχών της εταιρικής σχέσης στην πολιτική συνοχής·

2.9.2.

την επέκταση του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης, ιδίως με τη συνεκτίμηση του κοινωνικού κόστους του μετριασμού της κλιματικής αλλαγής και της προσαρμογής σε αυτήν, μεταξύ άλλων με την καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού σε στενή συνεργασία με τους κοινωνικούς εταίρους και άλλες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών·

2.9.3.

την πραγματοποίηση μεγαλύτερων επενδύσεων στις δεξιότητες, την τόνωση της δημιουργικότητας και του επιχειρηματικού πνεύματος των ανθρώπων καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους, ιδίως μέσω της εκπαίδευσης, της αναβάθμισης των δεξιοτήτων και της διά βίου μάθησης με γνώμονα τις διαδικασίες τεχνολογικού, οικολογικού και ψηφιακού μετασχηματισμού, καθώς και τη δραστική βελτίωση της τυπικής εκπαίδευσης σε περιοχές όπου δεν είναι ακόμη ικανοποιητική, συμπεριλαμβανομένων των αγροτικών περιοχών και των περιθωριοποιημένων περιφερειών. Εν προκειμένω, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη βελτίωση της διά βίου μάθησης στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις και των παράτυπων εργαζομένων·

2.9.4.

την αύξηση των επενδύσεων στην έρευνα και ανάπτυξη, υποστηρίζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την καινοτομία που μπορεί να βοηθήσει την ανάπτυξη στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες, καθώς και ολόκληρο το σύστημα υποστήριξής τους σε περιφερειακό επίπεδο, όπως μέσω των στρατηγικών έξυπνης εξειδίκευσης (5)·

2.9.5.

την αποτελεσματική αντιμετώπιση των δημογραφικών αλλαγών, μεταξύ άλλων με την υποστήριξη της απασχόλησης ατόμων που ανήκουν σε ομάδες με χαμηλότερα ποσοστά απασχόλησης, όπως οι νέοι που δεν διαθέτουν επαρκή προϋπηρεσία, οι ηλικιωμένοι, τα άτομα με χαμηλότερες επαγγελματικές δεξιότητες και οι μετανάστες από χώρες εντός και εκτός της ΕΕ·

2.9.6.

την ενίσχυση της διασυνοριακής και διαπεριφερειακής συνεργασίας, ιδίως μέσω της ανάπτυξης φιλικών προς το κλίμα σιδηροδρομικών υποδομών σε παραμεθόριες περιοχές και της συνεπούς διατήρησης ανοικτών συνόρων μεταξύ των κρατών μελών, ακόμη και κατά τη διάρκεια κρίσεων·

2.9.7.

την ενίσχυση των διασυνδέσεων μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών, έτσι ώστε όλοι οι πολίτες της ΕΕ να έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες κοινής ωφελείας, οι οποίες συχνά συγκεντρώνονται στις αστικές περιοχές·

2.9.8.

τη μέριμνα ότι τα μέτρα του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας θα είναι πλήρως συμβατή με την άσκηση της πολιτικής συνοχής μέσω της ορθής χρήσης των πόρων — μεταξύ άλλων με τον στενό συντονισμό της χρήσης κονδυλίων από διάφορα ταμεία·

2.9.9.

τον εξορθολογισμό της πολιτικής συνοχής όσον αφορά τους δικαιούχους, μέσω της απλούστευσης και της ελαστικότητας στη διάθεση των κονδυλίων που αποσκοπούν στην επίτευξη των στόχων της. Αυτό θα πρέπει να βασίζεται στην εμπειρία των απλουστεύσεων στο πλαίσιο του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας με έμφαση στη διευκόλυνση των μικρών οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών να επιτυγχάνουν την ανάθεση έργων χρηματοδοτούμενων από την πολιτική συνοχής, να τα εκτελούν και να λογοδοτούν γι’ αυτά·

2.10.

Η διεύρυνση του χώρου Σένγκεν στις χώρες που δεν βρίσκονται ήδη εντός αυτού και πληρούν όλες τις νομικές προϋποθέσεις θα έχει άμεσο αντίκτυπο στην εμπέδωση της συμπληρωματικότητας, της ανταγωνιστικότητας και της συνοχής της ανάπτυξης της ΕΕ, ιδίως στην Ανατολική Ευρώπη.

3.   Ειδικές παρατηρήσεις

3.1.   Άνιση πρόοδος όσον αφορά τη σύγκλιση: μια Ευρώπη δύο ταχυτήτων;

3.1.1.

Είναι εξαιρετικά σημαντικό η κρίση της πανδημίας να μην οδηγήσει σε μια Ευρώπη δύο ταχυτήτων όσον αφορά τη σύγκλιση. Ως εκ τούτου, η αρχή της προσθετικότητας θα πρέπει να εφαρμόζεται με προσοχή. Επιπλέον, οι εκ των προτέρων αιρεσιμότητες κατά την περίοδο προγραμματισμού 2021-2027, με τις οποίες εισάγονται ορισμένες περιστάσεις που πρέπει να συντρέχουν για την κινητοποίηση των κονδυλίων, δεν πρέπει να προκαλούν τον αποκλεισμό των περιφερειών όπου δεν υπάρχει εναλλακτική χρηματοδότηση για την οικονομική ανάπτυξη, την πολιτική για το κλίμα και την κοινωνική ανάπτυξη.

3.1.2.

Είναι ακόμη αναγκαία η μεταφορά πόρων από τις πλουσιότερες στις φτωχότερες περιφέρειες. Η διαδικασία οικονομικής και κοινωνικής σύγκλισης θα πρέπει να τείνει προς το καλύτερο.

3.2.   Νέοι κίνδυνοι για τις πολιτικές συνοχής

3.2.1.

Ο ΟΗΕ έχει προειδοποιήσει ότι οι μετακινήσεις προσφύγων λόγω της κλιματικής αλλαγής θα γίνουν συχνότερες. Είναι αναγκαίο να υπάρχουν νέα ρυθμιστικά πλαίσια και νέες πολιτικές που θα επιτρέπουν την εγκατάστασή τους στις χώρες υποδοχής, με την εξασφαλισμένη παροχή εργασίας και κοινωνικής προστασίας. Στην πρόσφατη πρόταση κανονισμού με θέμα τις κρίσεις και την ανωτέρα βία (6) δεν εξετάζονται αυτές οι καταστάσεις περιβαλλοντικής κρίσης που θα οδηγήσουν εκατομμύρια ανθρώπους να μετακινηθούν προς την ΕΕ, ακόμη και εντός αυτής.

3.2.2.

Η μεγάλη ανατίμηση των τροφίμων θα προκαλέσει πρόσθετο κίνδυνο στις ευάλωτες περιφέρειες και στα ευάλωτα άτομα στην ΕΕ και άρα αυτό θα αποτελεί πηγή ανησυχίας όσον αφορά την πολιτική συνοχής.

3.3.   Η ανάγκη ενίσχυσης της συντονιστικής λειτουργίας των θεσμικών οργάνων της ΕΕ

3.3.1.

Η κρίση της πανδημίας κατέδειξε ότι, για την ενίσχυση της εδαφικής, οικονομικής και κοινωνικής συνοχής, είναι αναγκαίο να ενισχυθεί η συντονιστική λειτουργία των θεσμικών οργάνων της ΕΕ και σε τομείς στους οποίους οι Συνθήκες δεν προβλέπουν ενωσιακές αρμοδιότητες. Αυτό ισχύει ιδίως για τις καταστάσεις κρίσης. Ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαδραμάτισε πολύ θετικό ρόλο στον εφοδιασμό των κρατών μελών με εμβόλια κατά της νόσου COVID-19, τα ίδια τα κράτη μέλη, γενικά χωρίς διμερείς ή ενωσιακές διαβουλεύσεις, έχουν επιβάλει περιορισμούς στην κυκλοφορία εντός του χώρου Σένγκεν και σε ολόκληρη την ΕΕ. Τα κριτήρια για τους περιορισμούς αυτούς καθορίστηκαν επίσης σε εθνικό επίπεδο. Η ΕΟΚΕ έχει ήδη επικρίνει αυτές τις πρακτικές (7), τονίζοντας ότι η διατήρηση ανοικτών συνόρων στον χώρο Σένγκεν αποτελεί βασικό ζήτημα τόσο για τη λειτουργία της ενιαίας αγοράς όσο και για την ανάκαμψη και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας, καθώς και για την προαγωγή της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης και ταυτότητας. Κατά την ΕΟΚΕ, η κρίση της πανδημίας κατέδειξε ότι η εδαφική, οικονομική και κοινωνική συνοχή θα πρέπει επίσης να συνοδεύεται από πολιτική συνοχή.

3.4.   Η κοινωνική ένταξη ως κύρια προϋπόθεση για την επιτυχία της πολιτικής συνοχής

3.4.1.

Ως συνέπεια της πανδημίας, ο αριθμός των ατόμων που διατρέχουν τον κίνδυνο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού στην ΕΕ αυξήθηκε κατά πέντε εκατομμύρια το 2020. Αυτό συνιστά σοβαρή απειλή για την κοινωνική συνοχή και, ως εκ τούτου, για την επίτευξη των αναπτυξιακών και κλιματικών στόχων της ΕΕ. Είναι προφανές ότι η πολιτική συνοχής θα πρέπει να συνεχίσει να εξυπηρετεί αυτούς τους στόχους και να αποσκοπεί στην προαγωγή της ανάπτυξης και της ανταγωνιστικότητας. Ωστόσο, θα πρέπει επίσης να εφαρμόζει πλήρως και με συνέπεια και τις είκοσι αρχές του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων. Η εφαρμογή του εν λόγω πυλώνα θα πρέπει να συνδυαστεί με την ανάπτυξη του κοινωνικού διαλόγου και του διαλόγου με τους πολίτες, καθώς και με τη συμμετοχή των εργοδοτών και των εργαζομένων στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στην αρωγή των παιδιών και των νέων, όσον αφορά και τον τομέα της εκπαίδευσης.

3.4.2.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία της επίδρασης των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης, τα οποία, παρά τις δομικές διαφορές τους ανά τα κράτη μέλη, αποτελούν ουσιαστικό συντελεστή κοινωνικής συνοχής και κοινωνικής ένταξης των πολιτών. Επιπλέον, η ενίσχυση της κοινωνικής ασφάλισης αποτελεί μέρος της καταπολέμησης της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού και βασίζεται σε κοινές αξίες της ΕΕ.

3.5.   Ο ρόλος της κοινωνικής οικονομίας, του εθελοντισμού και των υπηρεσιών κοινής ωφελείας στην άσκηση της πολιτικής συνοχής

3.5.1.

Η ΕΟΚΕ έχει ήδη τονίσει (8) ότι οι φορείς της κοινωνικής οικονομίας δημιουργούν και διατηρούν θέσεις εργασίας υψηλής ποιότητας, προάγουν τις ίσες ευκαιρίες, μεταξύ άλλων για τα άτομα με αναπηρία και άλλες κοινωνικά μειονεκτούσες ομάδες, διασφαλίζουν υψηλό επίπεδο κοινωνικής συμμετοχής και ισότητας, και στηρίζουν τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την προστασία του περιβάλλοντος.

3.5.2.

Το γεγονός ότι η κοινωνική οικονομία αποτελεί στρατηγικό σύμμαχο για την ενίσχυση της κοινωνικής διάστασης στην Ευρώπη και, επομένως, για την επίτευξη των στόχων της κοινωνικής συνοχής, κατέστη ιδιαίτερα εμφανές κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Ως εκ τούτου, τα μέτρα της κοινωνικής οικονομίας θα πρέπει να υποστηριχθούν ειδικά από τα ευρωπαϊκά ταμεία μέσω της πολιτικής συνοχής.

3.5.3.

Πρέπει να ενισχυθούν οι μη κερδοσκοπικές κοινωνικές επιχειρήσεις και παρόμοιες μη κερδοσκοπικές οργανώσεις και με την ειδική μεταχείρισή τους όσον αφορά τους όρους των δημόσιων συμβάσεων σε σύγκριση με τους δημόσιους ή εμπορικούς προσφέροντες. Αυτό θα πρέπει να ισχύει για τις δημόσιες συμβάσεις υπηρεσιών κοινής ωφελείας — πρωτίστως των υπηρεσιών υγείας, των κοινωνικών και εκπαιδευτικών υπηρεσιών. Τούτο δε ιδίως καθότι ένας από τους πυλώνες των κοινωνικών επιχειρήσεων και των μη κερδοσκοπικών οργανώσεων είναι συχνά η δωρεάν συμμετοχή εθελοντών, οι οποίοι σε ορισμένα κράτη μέλη αποτελεί πάνω από το 2 % του ΑΕγχΠ.

3.5.4.

Από την άποψη της κοινωνικής συνοχής, θα πρέπει επίσης να τονιστεί ότι «[ο] εθελοντισμός έχει αξία για τα άτομα, τις κοινότητες, το περιβάλλον, την οικονομία και την κοινωνία γενικότερα ως μία από τις πιο ορατές μορφές έκφρασης της αλληλεγγύης. Προωθεί και διευκολύνει την κοινωνική ένταξη, δημιουργεί κοινωνικό κεφάλαιο και έχει μετασχηματιστική επίδραση στην κοινωνία» (9).

3.6.   Πολιτική συνοχής, κλιματική μετάβαση και απασχόληση

3.6.1.

Μετά την κρίση της πανδημίας COVID-19, η ΕΕ και ο υπόλοιπος κόσμος πρέπει να αντιμετωπίσουν μια κλιματική και περιβαλλοντική κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Εάν δεν είχε συμβεί η πανδημική κρίση, η αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής κατάστασης έκτακτης ανάγκης θα ήταν ο κύριος στόχος της ΕΕ βάσει των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ (10). Σε πρόσφατη γνωμοδότησή της πρωτοβουλίας (11), η ΕΟΚΕ, μολονότι επικεντρώνεται στον τομέα της εκπαίδευσης, υπενθυμίζει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και στα κράτη μέλη ότι πρέπει να συνδέσουν καλύτερα τις περιβαλλοντικές πολιτικές με τις πολιτικές απασχόλησης.

3.6.2.

Ωστόσο, η μετάβαση σε μια οικονομία απαλλαγμένη από ανθρακούχες εκπομπές απαιτεί επίσης μέτρα που διευκολύνουν τη δίκαιη μετάβαση για τις πλέον ευάλωτες ομάδες και γεωγραφικές περιοχές, δεδομένου ότι η κλιματική κατάσταση έκτακτης ανάγκης αποτελεί παράγοντα υψηλού κινδύνου όσον αφορά τη συνοχή, λόγω της ανομοιόμορφης επίδρασης που θα έχει στις διάφορες ευρωπαϊκές γεωγραφικές περιοχές. Η μετάβαση προς ένα πιο οικολογικό υπόδειγμα παραγωγής που θα είναι κοινωνικά επωφελές θα επιτευχθεί μόνο με την προώθηση της οικολογικής μετάβασης των επιχειρήσεων, των μεθόδων εργασίας και της αγοράς εργασίας εν γένει. Οι προσπάθειες αυτές θα δημιουργήσουν ευκαιρίες αξιοπρεπούς απασχόλησης, θα αυξήσουν την αποδοτικότητα των πόρων και θα οδηγήσουν σε μακρόπνοες, βιώσιμες κοινωνίες χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών.

3.6.3.

Για όλους αυτούς τους λόγους, είναι αναγκαίο να ληφθούν υπόψη πολιτικές, εισηγήσεις και κατευθυντήριες γραμμές που μπορούν να συμβάλουν στη βελτίωση της ικανότητας των κρατών μελών, της νομοθεσίας και των πολιτικών τους να αξιοποιούν τις ευκαιρίες και τις προκλήσεις της οικολογικής μετάβασης και της απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές μέσω μιας στρατηγικής δίκαιης μετάβασης, η οποία θα χρησιμεύει ως οδηγός για τη βελτιστοποίηση των οφελών και την ελαχιστοποίηση των κινδύνων όσον αφορά την απασχόληση, τις συνθήκες εργασίας και την κοινωνική προστασία.

3.6.4.

Η δυνατότητα οικονομικά προσιτής στέγασης και εξασφάλισης αξιοπρεπούς διαβίωσης των νέων και των οικογενειών τους, με εγγυημένη τη θεμιτή ισορροπία μεταξύ της επαγγελματικής και της προσωπικής ζωής τους, οι ευκαιρίες σταθερής απασχόλησης, οι κατάλληλες συνθήκες εργασίας και η οικονομική και ψηφιακή ένταξή τους, είναι σημαντικά ζητούμενα για τους νέους και το μέλλον της βιώσιμης ανάπτυξης της ΕΕ.

3.6.5.

Ωστόσο, απαιτούνται πρόσθετα μέτρα συμπλήρωσης του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης, ιδίως σε περιφερειακό επίπεδο, με σκοπό την προστασία και την κατοχύρωση θέσεων εργασίας υψηλής ποιότητας. Εν προκειμένω, είναι πολύ σημαντική η συμβολή του κοινωνικού διαλόγου και της πλήρους συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων, μεταξύ άλλων μέσω της σύναψης συλλογικών συμβάσεων. Επίσης, η ΕΟΚΕ συνιστά στην πολιτική συνοχής να εφαρμόζονται μέσα όπως οι συλλογικές διαπραγματεύσεις με σκοπό τη μείωση των ανισοτήτων και την υποστήριξη της βιώσιμης ανάπτυξης.

3.7.   Ψηφιακός μετασχηματισμός και εκπαίδευση

3.7.1.

Η πολιτική συνοχής θα συνδέεται όλο και περισσότερο με τον ψηφιακό μετασχηματισμό. Ωστόσο, όπως επισημαίνεται στην έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι διαδικτυακές συνδέσεις πολύ υψηλής ταχύτητας είναι διαθέσιμες μόνο στα 2/3 του πληθυσμού των πόλεων και στο 1/6 των κατοίκων των αγροτικών περιοχών. Η ΕΟΚΕ έχει ήδη υπογραμμίσει (12) ότι ο ψηφιακός μετασχηματισμός δεν πρέπει να συμβάλλει μόνο στην αύξηση της παραγωγικότητας, αλλά και στη βελτίωση της εκπαίδευσης και της συμμετοχής στον πολιτικό, κοινωνικό και πολιτιστικό βίο όλων των κατοίκων της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των ηλικιωμένων, των ατόμων με αναπηρία, των ατόμων που διατρέχουν τον κίνδυνο του κοινωνικού αποκλεισμού και άλλων μειονεκτουσών ομάδων. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει το αίτημά της να δοθεί σε όλους τους κατοίκους της ΕΕ καθολική πρόσβαση σε ευρυζωνικές συνδέσεις υψηλής ταχύτητας με τη μορφή δωρεάν δημόσιας υπηρεσίας. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ένα από τα εχέγγυα της επιτυχίας της ψηφιακής μετάβασης είναι η καθολική πρόσβαση στο διαδίκτυο και οι σχετικές εκπαιδευτικές ευκαιρίες. Η δωρεάν πρόσβαση στο διαδίκτυο είναι ιδιαίτερα σημαντική για την ορθή λειτουργία της εκπαίδευσης στις αγροτικές περιοχές, η οποία σε πολλά κράτη μέλη δεν φθάνει στο επίπεδο των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων που λειτουργούν στις πόλεις.

3.8.   Πολιτική συνοχής και ποιότητα της δημόσιας διοίκησης και του κράτους δικαίου

3.8.1.

Εδώ και πολλά χρόνια, η ΕΟΚΕ έχει διαπιστώσει ότι σε μερικά κράτη μέλη απαιτείται η βελτίωση του συντονισμού σε περιφερειακό επίπεδο και η καθιέρωση αποτελεσματικής περιφερειακής διακυβέρνησης, ως ένα ενδιάμεσο επίπεδο ανάμεσα στην κεντρική και την τοπική διοίκηση, το οποίο θα έχει τη δυνατότητα να εφαρμόζει σε περιφερειακό επίπεδο στρατηγικές ιδιαίτερα σημαντικές για την ανάπτυξη και τη σύγκλιση των περιφερειών. Η κεντρική κυβέρνηση, μολονότι πολλές φορές αδυνατεί να ερμηνεύσει τις ανάγκες και τις προτεραιότητες του εκάστοτε τόπου, δεν εκχωρεί, σε ορισμένες περιπτώσεις, τις δέουσες αρμοδιότητες στις περιφερειακές αρχές, οι οποίες περιορίζονται στον ρόλο του φερέφωνου των εθνικών κυβερνητικών πολιτικών, χωρίς να δημιουργείται προστιθέμενη αξία για την περιφέρεια (13). Ως προς τούτο, θα πρέπει επίσης να χρησιμοποιηθούν καλύτερα τα ενωσιακά κονδύλια για την ανάπτυξη των ικανοτήτων των τοπικών και των περιφερειακών αρχών.

3.8.2.

Συν τοις άλλοις, σε πολλές περιπτώσεις, η συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και άλλων οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στη λήψη αποφάσεων είναι ήσσονος σημασίας· στις διαβουλεύσεις δεν λαμβάνονται υπόψη οι απόψεις όσων γνωρίζουν καλύτερα την πραγματική κατάσταση και τα προβλήματα.

3.8.3.

Μια άλλη ανησυχία, την οποία εξέφρασαν επίσης εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών, είναι η υποβάθμιση του κράτους δικαίου σε ορισμένα κράτη μέλη και η οποία επηρεάζει έμμεσα την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα της πολιτικής συνοχής.

3.8.4.

Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη και τις περιφέρειες της ΕΕ να μεριμνήσουν για τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και άλλων οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών όσο το δυνατόν ευρύτερα και πραγματικά στη διαμόρφωση της πολιτικής συνοχής και στην παρακολούθηση των αποτελεσμάτων της. Η συμμετοχή αυτή θα συμβάλει επίσης στη μέτρηση του βαθμού στον οποίο έχουν επιτευχθεί οι στόχοι της πολιτικής συνοχής, η οποία δεν θα πρέπει να βασίζεται μόνο σε ποσοτικούς, αλλά και σε ποιοτικούς δείκτες μέτρησης της ανάπτυξης και όχι μόνο της οικονομικής μεγέθυνσης.

3.9.   Διαχείριση των ταμείων και των έργων της πολιτικής συνοχής

3.9.1.

Τα ανωτέρω ισχύουν επίσης για τον σχεδιασμό, την εφαρμογή και την εποπτεία των προγραμμάτων που συνδέονται με την άσκηση της πολιτικής συνοχής, καθώς και για τη διαδικασία επιλογής των προς εκτέλεση έργων. Εν προκειμένω, θα πρέπει να δοθεί προσοχή στον αυξανόμενο κατακερματισμό των δημόσιων πολιτικών, ο οποίος έρχεται σε αντίθεση με τη συνολική προσέγγιση από τη βάση προς την κορυφή για την επίλυση προβλημάτων μέσω διακλαδικών έργων. Οι φορείς του κοινωνικού διαλόγου και του διαλόγου με τους πολίτες σε περιφερειακό και σε τοπικό επίπεδο θα πρέπει να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στον σχεδιασμό και τον συντονισμό, καθότι γνωρίζουν τις πραγματικές ανάγκες και τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να ικανοποιηθούν. Τα έργα θα πρέπει να σχεδιάζονται κατά τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται ευελιξία στην επίτευξη των στόχων τους και οι διαχειριστές των έργων θα πρέπει να έχουν πρόσβαση σε αποτελεσματικούς διαύλους επικοινωνίας με αρμόδιους φορείς διαχείρισης των ενωσιακών κονδυλίων. Η δημιουργία σαφούς συνέργειας μεταξύ του έργου για το οποίο έχει συναφθεί σύμβαση και της νέας οικονομικής πραγματικότητας όσον αφορά την αύξηση των τιμών της ενέργειας και των πρώτων υλών θα πρέπει να αποτελεί μέλημα για την επίτευξη κατάλληλου ποσοστού απορρόφησης.

3.9.2.

Μέσα όπως οι ολοκληρωμένες εδαφικές επενδύσεις θα πρέπει να προωθηθούν, να χρηματοδοτηθούν καλύτερα και να επεκταθούν κατά την περίοδο προγραμματισμού 2021-2027.

3.9.3.

Επιπροσθέτως, θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για τη μείωση της γραφειοκρατίας, ιδίως μέσω του ελέγχου των επιτευχθέντων αποτελεσμάτων και όχι του τρόπου επίτευξής τους, δεδομένου ότι ο τελευταίος συνεπάγεται πολύπλοκες διοικητικές διαδικασίες τόσο για τους δικαιούχους όσο και για τις δημόσιες διοικήσεις. Μέσα σε αυτό το περίγραμμα, η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να μεριμνήσει ώστε οι τακτικές αξιολογήσεις που διενεργεί ως προς το διοικητικό κόστος της διαχείρισης των κονδυλίων της ΕΕ σε κάθε κράτος μέλος και οι συναφείς αξιολογήσεις των αδικαιολόγητων αυξημένων απαιτήσεων χρηματοδότησης (κανονιστικός υπερθεματισμός) σε εθνικό ή σε περιφερειακό επίπεδο να έχουν συνέπειες για τα εν λόγω κράτη μέλη και τις εν λόγω περιφέρειες.

3.10.   Εφαρμογή της αρχής της εταιρικής σχέσης

3.10.1.

Η συνεχής παρακολούθηση της εφαρμογής της αρχής της εταιρικής σχέσης στα κράτη μέλη από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι υψίστης σημασίας. Η νομική βάση για την αρχή αυτή είναι το άρθρο 8 του νέου κανονισμού-πλαισίου (14) και η εφαρμογή του περιγράφεται στον ευρωπαϊκό κώδικα δεοντολογίας για την εταιρική σχέση, στον κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 240/2014 της Επιτροπής (15). Βασίζεται δε στη στενή συνεργασία μεταξύ των δημόσιων διοικήσεων των κρατών μελών κατά τον σχεδιασμό και την εφαρμογή των προγραμμάτων που συγχρηματοδοτούνται από την ΕΕ με ευρύ φάσμα εταίρων, ιδίως με τους κοινωνικούς εταίρους και άλλες οργανώσεις που εκπροσωπούν την κοινωνία των πολιτών. Η πλήρης και διαφανής εφαρμογή της αρχής αυτής έχει θετική επίδραση στην αύξηση της συμμετοχής του κοινού και στην ενεργοποίηση της κοινωνίας των πολιτών, καθώς και στον προγραμματισμό πιο εύστοχων και συμπληρωματικών δράσεων και, ως εκ τούτου, στην αποτελεσματικότερη και εύλογη χρήση του προϋπολογισμού της ΕΕ. Ως προς τούτο, η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της καθότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκπόνησε έγγραφο με θέμα την εφαρμογή της αρχής της εταιρικής σχέσης κατά την περίοδο προγραμματισμού 2021-2027, με σκοπό την αναθεώρηση του ευρωπαϊκού κώδικα δεοντολογίας για την εταιρική σχέση.

3.11.   Φόρουμ για τη συνοχή

3.11.1.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τα αποτελέσματα του 8ου φόρουμ για τη συνοχή, το οποίο διεξήχθη στις 17 και 18 Μαρτίου 2022 με τη συμμετοχή οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και της ίδιας της ΕΟΚΕ.

3.11.2.

Η ΕΟΚΕ έχει επανειλημμένα προτείνει (16) η πολιτική συνοχής και τα ευρωπαϊκά ταμεία που την υποστηρίζουν να εξετάζονται σε ετήσια βάση στο πλαίσιο ειδικής ευρωπαϊκής συνόδου κορυφής για την πολιτική συνοχής. Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ είναι πρόθυμη να διοργανώνει ετήσια εκδήλωση —παράλληλα με τη σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου— με θέμα την εφαρμογή της πολιτικής συνοχής και με τη συμμετοχή εκπροσώπων των κοινωνικών εταίρων και άλλων οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών.

---

(1)  COM(2022) 109 final.

(2)  COM(2022) 145 final.

(3)  COM(2022) 109 final.

(4)  COM(2022) 145 final.

(5)  https://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docgener/informat/2014/smart_specialisation_el.pdf

(6)  Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την αντιμετώπιση καταστάσεων κρίσης και ανωτέρας βίας στον τομέα της μετανάστευσης και του ασύλου (COM(2020) 613 final).

(7)  ΕΕ C 155 της 30.4.2021, σ. 45.

(8)  ΕΕ C 429, της 11.12.2020, σ. 131.

(9)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα Εθελοντές — Οι πολίτες οικοδομούν το μέλλον της Ευρώπης, (ΕΕ C 152 της 6.4.2022, σ. 19).

(10)  https://unric.org/el/17-%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%87%CE%BF%CE%B9-%CE%B2%CE%B9%CF%89%CF%83%CE%B9%CE%BC%CE%B7%CF%83-%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CF%80%CF%84%CF%85%CE%BE%CE%B7%CF%83/

(11)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα Προς μια στρατηγική της ΕΕ για την ενίσχυση των πράσινων δεξιοτήτων και ικανοτήτων για όλους (EE C 56 της 16.2.2021, σ. 1).

(12)  ΕΕ C 155 της 30.4.2021, σ. 45.

(13)  ΕΕ C 248 της 25.8.2011, σ. 68.

(14)  Κανονισμός (ΕΕ) 2021/1060 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 24ης Ιουνίου 2021, για τον καθορισμό κοινών διατάξεων για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο+, το Ταμείο Συνοχής, το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας, Αλιείας και Υδατοκαλλιέργειας, και δημοσιονομικών κανόνων για τα εν λόγω Ταμεία και για το Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης, το Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας και το Μέσο για τη Χρηματοδοτική Στήριξη της Διαχείρισης των Συνόρων και την Πολιτική των Θεωρήσεων (ΕΕ L 231 της 30.6.2021, σ. 159).

(15)  Κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 240/2014 της Επιτροπής, της 7ης Ιανουαρίου 2014 , σχετικά με τον ευρωπαϊκό κώδικα δεοντολογίας για την εταιρική σχέση στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών και επενδυτικών ταμείων (ΕΕ L 74 της 14.3.2014, σ. 1).

(16)  ΕΕ C 248 της 25.8.2011, σ. 68 και ΕΕ C 242 της 23.7.2015, σ. 43.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα «Πρόταση σύστασης του Συμβουλίου για μια ευρωπαϊκή προσέγγιση όσον αφορά τα μικροδιαπιστευτήρια για τη διά βίου μάθηση και την απασχολησιμότητα»

[COM(2021) 770 final]

και «Πρόταση σύστασης του Συμβουλίου για τους ατομικούς λογαριασμούς μάθησης»

[COM(2021) 773 final]

(2022/C 323/11)

Εισηγήτρια:	η κ. Tatjana BABRAUSKIENĖ
Συνεισηγήτρια:	η κ. Mariya MINCHEVA

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 21.1.2022
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	3.5.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	18.5.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	569
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	204/2/4

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) καλεί εκ νέου την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη να ενισχύσουν τις πολιτικές εκπαίδευσης ενηλίκων, προκειμένου να καταστήσουν δικαίωμα όλων των ενηλίκων την ποιοτική και χωρίς αποκλεισμούς εκπαίδευσή τους σε δεξιότητες ζωής, ώστε να επιτύχουν και να ξεπεράσουν τον στόχο του 60 % της συμμετοχής στην εκπαίδευση ενηλίκων ετησίως. Η αποτελεσματική εφαρμογή του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων (ΕΠΚΔ) απαιτεί επίσης την αντιμετώπιση των αναντιστοιχιών δεξιοτήτων και τη βελτίωση της διακυβέρνησης και της χρηματοδότησης της εκπαίδευσης ενηλίκων, συμπεριλαμβανομένης της κατάρτισης των εργαζομένων. Είναι επίσης σημαντικό οι επενδύσεις, οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και ο αποτελεσματικός κοινωνικός διάλογος που αποσκοπούν στην προώθηση της ανάπτυξης δεξιοτήτων, σύμφωνα με την πρώτη αρχή του ΕΠΚΔ για το δικαίωμα στην κατάρτιση και τη διά βίου μάθηση, να ενσωματωθούν στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου.

1.2.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει τη σημασία των προηγούμενων γνωμοδοτήσεών της σχετικά με τη διά βίου μάθηση και την εκπαίδευση ενηλίκων σε σχέση με τις πρωτοβουλίες για τους ατομικούς λογαριασμούς μάθησης και τα μικροδιαπιστευτήρια. Ειδικότερα, τονίζει ότι «η αναβάθμιση δεξιοτήτων και η επανεκπαίδευση είναι ζητούμενα ύψιστης σημασίας για την υποστήριξη της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης των επαγγελματικών κλάδων και ότι πρέπει να αντιμετωπιστούν ως κοινωνική και οικονομική ευθύνη με μέλημα την καθολική κατάρτιση για την εύρεση ποιοτικής εργασίας και τη δίκαιη μετάβαση για όλους. Απαιτούνται μακρόπνοες επαγγελματικές στρατηγικές —συμπεριλαμβανομένων αποτελεσματικών πολιτικών δεξιοτήτων— με σκοπό την υποβοήθηση της αναβάθμισης των δεξιοτήτων και της επανειδίκευσης του εργατικού δυναμικού. Αυτά μπορούν να συντείνουν στη διασφάλιση δίκαιης και κοινωνικά δίκαιης μετάβασης σε μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία μέσω της εξισορρόπησης της αγοράς εργασίας που θα συμβάλλει στην ψηφιοποίηση χωρίς αποκλεισμούς και σε θέσεις εργασίας υψηλής ποιότητας. Οι επιχειρήσεις χρειάζονται αποτελεσματική υποστήριξη για να ενισχύσουν και να χρηματοδοτήσουν τις στρατηγικές τους με σκοπό την αναβάθμιση δεξιοτήτων και την επανειδίκευση του εργατικού δυναμικού τους, κατά τρόπο ώστε να ενθαρρυνθεί η καινοτομία. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να γίνεται σεβαστό το γενικό οικονομικό και κοινωνικό συμφέρον. Το δικαίωμα σε διαφορετικούς τύπους εκπαιδευτικής άδειας μετ’ αποδοχών για την ικανοποίηση προσωπικών και επαγγελματικών αναγκών των εργαζομένων πρέπει να καθορίζεται στις συλλογικές συμβάσεις» (1). Όταν δεν συμφωνείται άδεια μετ’ αποδοχών μεταξύ των κοινωνικών εταίρων και ακολουθεί κρατική πρωτοβουλία, αυτή θα πρέπει να χρηματοδοτείται από δημόσιους πόρους.

1.3.

Η ταχεία εφεύρεση και διάδοση των νέων τεχνολογιών πρέπει να συνοδευτεί από αποτελεσματική αναβάθμιση των δεξιοτήτων και επανειδίκευση. Οι επενδύσεις στην εκπαίδευση ενηλίκων και την ανάπτυξη δεξιοτήτων μπορούν να διαδραματίσουν καίριο ρόλο στην οικονομική ανάκαμψη και την οικοδόμηση μιας Ευρώπης με κοινωνικό πρόσωπο. Οι ατομικοί λογαριασμοί μάθησης μπορούν να είναι μόνο μία από τις προσεγγίσεις και τα χρηματοδοτικά εργαλεία που εξετάζονται από τα κράτη μέλη της ΕΕ και τους κοινωνικούς εταίρους. Τα προτεινόμενα μέτρα δεν θα πρέπει να αντικαταστήσουν: τις υφιστάμενες μορφές παροχής κατάρτισης που εφαρμόζονται από τους εργοδότες και τις δημόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες απασχόλησης· τη δημόσια στήριξη για τα ιδρύματα εκπαίδευσης και κατάρτισης· ή άλλα είδη στήριξης. Ειδικότερα, τα ταμεία κατάρτισης που διαχειρίζονται οι κοινωνικοί εταίροι είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για την παροχή κατάρτισης με σκοπό την ανταπόκριση στις ανάγκες που εντοπίζονται σε εθνικό και τομεακό επίπεδο.

1.4.

Η προσφορά επαρκώς ειδικευμένου εργατικού δυναμικού και η βελτιωμένη απασχολησιμότητα αποτελεί βασική προϋπόθεση ώστε οι επιχειρήσεις και η κοινωνία να ευημερήσουν και να αναπτυχθούν, να προσφέρουν απασχόληση σε άτομα και να συμβάλουν στην επίτευξη των στόχων πολιτικής που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Ήδη σήμερα, υπάρχουν αναντιστοιχίες δεξιοτήτων και ελλείψεις εργατικού δυναμικού σε διάφορους τομείς και περιφέρειες, οι οποίες θα συνεχίσουν να αυξάνονται. Στο πλαίσιο αυτό, τα κράτη μέλη και οι εργοδότες καλούνται να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη χρηματοδότηση και την παροχή κινήτρων για συμμετοχή στην κατάρτιση. Η ανάπτυξη δεξιοτήτων πρέπει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των αγορών εργασίας, προκειμένου η Ευρώπη να ενισχύσει τη μακροπρόθεσμη ανταγωνιστικότητα και την ικανότητά της να προωθήσει την καινοτομία, η οποία είναι σημαντική τόσο για τις επιχειρήσεις όσο και για τους εργαζομένους.

1.5.

Οι εργαζόμενοι αντιμετωπίζουν πολλά εμπόδια κατά την πρόσβαση στην κατάρτιση. Εάν δοθεί στα άτομα περισσότερος έλεγχος στη δική τους κατάρτιση, είναι σημαντικό να διασφαλιστεί ότι λαμβάνουν αποτελεσματική καθοδήγηση και υποστήριξη ώστε να επιλέξουν και να αποκτήσουν πρόσβαση σε μαθήματα κατάρτισης που ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους. Αυτό θα διασφάλιζε επίσης τις βέλτιστες επενδύσεις στην κατάρτιση, καθώς η κατάρτιση θα ανταποκρινόταν στενά στις ανάγκες που έχουν προσδιοριστεί για κάθε άτομο. Στην περίπτωση της κατάρτισης που είναι προσανατολισμένη στην απασχόληση, μια αμιγώς εξατομικευμένη προσέγγιση ενδέχεται να αποδυναμώσει τη σχέση μεταξύ της χρηματοδότησης και του περιεχομένου της παροχής κατάρτισης, με πιθανό αποτέλεσμα η κατάρτιση να είναι λιγότερο προσανατολισμένη στην απασχόληση και, συνεπώς, να μην είναι επαρκώς προσαρμοσμένη στις ανάγκες των εργοδοτών.

1.6.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τη γνωμοδότηση της τριμερούς Συμβουλευτικής Επιτροπής Επαγγελματικής Κατάρτισης (ACVT), στην οποία αναφέρεται ότι είναι αναγκαίο να προσαρμοστούν οι όροι πρόσβασης και το δικαίωμα κατάρτισης στις διαφορετικές καταστάσεις και πραγματικότητες μέσω ενός κατάλληλου συνδυασμού ρυθμίσεων. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να σεβαστεί την κατανομή των αρμοδιοτήτων και την αρχή της επικουρικότητας, καθώς και τις εθνικές ιδιαιτερότητες και τα νομικά πλαίσια κάθε κράτους μέλους. Κατά την έγκριση και την εφαρμογή των προτάσεων για τους ατομικούς λογαριασμούς μάθησης και τα μικροδιαπιστευτήρια, αυτές πρέπει να συνάδουν με τα υφιστάμενα συστήματα συνεχιζόμενης επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης των κρατών μελών, τον ρόλο των συλλογικών διαπραγματεύσεων, τη ρύθμιση των συνθηκών εργασίας και τα δικαιώματα άδειας των εργαζομένων.

1.7.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή και τα κράτη μέλη να σεβαστούν τα υφιστάμενα εθνικά και τομεακά μέσα και συστήματα χρηματοδότησης και να κάνουν διάκριση μεταξύ του «δικαιώματος», όρου που δεν έχει ακόμη οριστεί από τον νόμο ή τις συλλογικές συμβάσεις σε ορισμένες χώρες και τομείς, και του «λογαριασμού κατάρτισης». Η ΕΟΚΕ ζητεί οι προτάσεις να διασφαλίσουν ότι όλοι οι ενήλικοι, ιδίως οι πιο ευάλωτοι, έχουν το δικαίωμα πρόσβασης σε αποτελεσματική, ποιοτική και χωρίς αποκλεισμούς κατάρτιση των εργαζομένων, εκπαιδευτική άδεια μετ’ αποδοχών, πλήρη επαγγελματικά προσόντα, επικύρωση της άτυπης και της μη τυπικής μάθησης, καθοδήγηση και παροχή συμβουλών. Τα κράτη μέλη καλούνται να βελτιώσουν τα συστήματά τους εκπαίδευσης ενηλίκων και συνεχιζόμενης επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, όπου κρίνεται αναγκαίο, μετά από αποτελεσματικό κοινωνικό διάλογο και διαβούλευση με τους σχετικούς ενδιαφερόμενους φορείς. Η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι οι ατομικοί λογαριασμοί μάθησης μπορούν να χρησιμοποιηθούν για κατάρτιση, επικύρωση και επαγγελματικό προσανατολισμό.

1.8.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία των προτύπων ποιότητας στην αγορά κατάρτισης, ιδίως όσον αφορά τα μικροδιαπιστευτήρια, καθώς και τα πιθανά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των διαφόρων προσεγγίσεων για τη χρηματοδότηση της εκπαίδευσης ενηλίκων (π.χ. ατομικοί λογαριασμοί μάθησης), συμπεριλαμβανομένης της σχέσης κόστους-οφέλους, της διοικητικής επιβάρυνσης και κόστους, της επίτευξης αλλαγής του καθεστώτος (υψηλότερο επίπεδο τυπικών προσόντων), της διασφάλισης ποιότητας, του σχετικού με την αγορά εργασίας αποτελέσματος, της προστιθέμενης αξίας για την εξέλιξη της επαγγελματικής σταδιοδρομίας και του ποσοστού συμμετοχής της βασικής ομάδας-στόχου των ατόμων με μειωμένα προσόντα. Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι η Επιτροπή δεν προέβη σε εκτίμηση των επιπτώσεων σχετικά με τα μικροδιαπιστευτήρια, καθώς η πρόταση μπορεί να έχει αντίκτυπο στις ισχύουσες εθνικές ρυθμίσεις, ιδίως όσον αφορά τα προσόντα και τις συλλογικές συμβάσεις. Στο πλαίσιο αυτό, είναι αναγκαίο να διασφαλιστεί αποτελεσματικός κοινωνικός διάλογος και αποτελεσματική διαβούλευση, μεταξύ άλλων με την οργανωμένη κοινωνία των πολιτών, σχετικά με το αν και με ποιον τρόπο οι ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες για τους ατομικούς λογαριασμούς μάθησης και τα μικροδιαπιστευτήρια μπορούν να έχουν προστιθέμενη αξία για τη βελτίωση των εθνικών και τομεακών συστημάτων κατάρτισης.

1.9.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι ο κατάλογος των μικροδιαπιστευτηρίων των παρόχων επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης (ΕΕΚ) θα πρέπει να καταρτιστεί με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και των παρόχων εκπαίδευσης και κατάρτισης βάσει των προτύπων ποιότητας της παροχής. Ο κατάλογος θα πρέπει να περιλαμβάνει τα μαθησιακά αποτελέσματα των μικροδιαπιστευτηρίων και την αναγνώρισή τους από άλλους παρόχους εκπαίδευσης και κατάρτισης και από τους εργοδότες.

1.10.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει τη σημασία της εκπαιδευτικής άδειας μετ’ αποδοχών (2), επίσης σύμφωνα με τη σύμβαση 140 της ΔΟΕ (κυρώθηκε σε 11 κράτη μέλη (3)), και επισημαίνει ότι η πρόταση για τους ατομικούς λογαριασμούς μάθησης θα πρέπει να συνάδει με τα εθνικά συστήματα, όταν τα κράτη μέλη καλούνται να σχεδιάσουν συστήματα ατομικών λογαριασμών μάθησης για σκοπούς αγοράς εργασίας και μόνο, καθώς, σε πολλά κράτη μέλη, η εκπαιδευτική άδεια μετ’ αποδοχών μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για σκοπούς προσωπικής ανάπτυξης ή για την ολοκλήρωση ενός προγράμματος σπουδών (π.χ. πτυχίο πανεπιστημίου).

1.11.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει στην Επιτροπή και τα κράτη μέλη ότι η αποτελεσματική συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων στη διακυβέρνηση των συστημάτων εκπαίδευσης ενηλίκων, κατάρτισης των εργαζομένων και εκπαιδευτικής άδειας μετ’ αποδοχών είναι ουσιαστικής σημασίας, συμπεριλαμβανομένης της προώθησης κοινών δράσεων μεταξύ των κοινωνικών εταίρων. Τονίζει επίσης τη σημασία της διαβούλευσης με τις σχετικές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών σχετικά με την εκπαίδευση ενηλίκων.

1.12.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να στηρίξει την ανταλλαγή ορθών πρακτικών και την αμοιβαία μάθηση μεταξύ των κρατών μελών, με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων. Θα πρέπει να δοθεί έμφαση στον βέλτιστο τρόπο διασφάλισης της αποτελεσματικής πρόσβασης στην κατάρτιση και στον τρόπο βελτίωσης των συστημάτων εκπαίδευσης ενηλίκων και, ειδικότερα, των στρατηγικών για τις δεξιότητες των κρατών μελών, καθώς και των χρηματοδοτικών μηχανισμών τους και των ειδών κατάρτισης, συμπεριλαμβανομένων των μικροδιαπιστευτηρίων. Η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης η τριμερής Συμβουλευτική Επιτροπή Επαγγελματικής Κατάρτισης (ACVT) να συμμετάσχει στη συνέχεια που θα δοθεί στις προτάσεις και να αναλάβει ενεργό ρόλο στην υποβολή εκθέσεων σχετικά με την υλοποίηση των πρωτοβουλιών και στη δημιουργία του πλαισίου παρακολούθησης, σε συνεργασία με την Επιτροπή Απασχόλησης.

1.13.

Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να συνδέσουν τις πρωτοβουλίες για τους ατομικούς λογαριασμούς μάθησης και τα μικροδιαπιστευτήρια με την εφαρμογή της σύστασης του Συμβουλίου, της 19ης Δεκεμβρίου 2016, όσον αφορά τις Διαδρομές Αναβάθμισης των Δεξιοτήτων: Νέες Ευκαιρίες για Ενηλίκους (4). Με τον τρόπο αυτό, θα διασφαλιστεί ότι όλοι οι ενήλικοι με μειωμένη εξειδίκευση και μειωμένα προσόντα θα μπορούν να αναπτύξουν τις βασικές τους δεξιότητες και τις επαγγελματικές τους δεξιότητες, και ότι θα λάβουν καθοδήγηση και θα αποκτήσουν κίνητρα ώστε να συμμετάσχουν στην κατάρτιση, προκειμένου να βελτιώσουν τη ζωή και την απασχολησιμότητά τους, καθώς και ότι το 80 % των ενηλίκων θα διαθέτουν βασικές ψηφιακές δεξιότητες.

1.14.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει ότι οι ατομικοί λογαριασμοί μάθησης και παρόμοια χρηματοδοτικά συστήματα πρέπει να στηρίζουν την πρόσβαση σε αναγνωρισμένους και επικυρωμένους κύκλους μαθημάτων κατάρτισης και να επιτρέπουν στους εργαζομένους να συμμετέχουν σε διαδικασίες για την επικύρωση των δεξιοτήτων και της εργασιακής εμπειρίας τους. Οι αρμόδιες αρχές πρέπει να αναγνωρίζουν τα μικροδιαπιστευτήρια με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων. Η ΕΟΚΕ ζητεί την αποτελεσματική εφαρμογή της σύστασης του Συμβουλίου για την επικύρωση της μη τυπικής και της άτυπης μάθησης (5) και τη διάθεση επαρκούς δημόσιας χρηματοδότησης στα συστήματα επικύρωσης σε κάθε χώρα της ΕΕ. Με τη διασφάλιση της αναγνώρισης της κατάρτισης, οι εργοδότες και οι συνδικαλιστικές οργανώσεις μπορούν να βοηθήσουν τους εργαζομένους να βελτιώσουν τα προσόντα τους και μπορούν να συμβάλουν στην εξέλιξη της επαγγελματικής σταδιοδρομίας τους, καθώς και σε μια δίκαιη μετάβαση στην αγορά εργασίας.

1.15.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντικό οι πρωτοβουλίες να καλύπτουν τις ανάγκες αναβάθμισης των δεξιοτήτων και επανειδίκευσης των ενηλίκων και του εργατικού δυναμικού στο σύνολό του (εργάτες/μισθωτοί/αυτοαπασχολούμενοι), καθώς και άλλων ομάδων-στόχων [π.χ. μακροχρόνια άνεργοι, οικονομικά ανενεργοί και συγκεκριμένα άτομα που επιστρέφουν στην εργασία τους έπειτα από γονική άδεια (6), άτομα με αναπηρία, συνταξιούχοι, γυναίκες, νέοι κάτω των 30 ετών και άτομα εκτός εκπαίδευσης, απασχόλησης ή κατάρτισης (ΕΕΑΚ)], ώστε να έχουν αποτελεσματική πρόσβαση σε ποιοτική και χωρίς αποκλεισμούς κατάρτιση. Η ειδική κατάσταση των εργαζομένων σε άτυπες μορφές απασχόλησης και των αυτοαπασχολούμενων πρέπει να αντιμετωπιστεί επειγόντως και κατάλληλα, με σεβασμό του βασικού ρόλου των κοινωνικών εταίρων όσον αφορά την κατάρτιση των εργαζομένων. Ο ρόλος των εταιρειών στη στήριξη της κατάρτισης των εργαζομένων τους είναι σημαντικός, όπως και ο ρόλος των κρατών μελών στην παροχή πόρων για τη διασφάλιση της πρόσβασης στην εκπαίδευση ενηλίκων. Καθώς το 90 % της κατάρτισης που σχετίζεται με την εργασία στην ΕΕ χρηματοδοτείται από τους εργοδότες (7), η δέσμευση και ο θετικός ρόλος τους στην ανάπτυξη δεξιοτήτων πρέπει να αναγνωριστούν και να στηριχθούν πλήρως από την ΕΕ.

1.16.

Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να διερευνήσουν πιθανά μέσα για τη φορητότητα των ατομικών λογαριασμών μάθησης, για παράδειγμα η σύναψη διμερών συμφωνιών. Η ΕΟΚΕ ζητεί να συμπεριληφθεί ένα «σύστημα διακυβέρνησης με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων» στα πρότυπα ποιότητας της ΕΕ για τα μικροδιαπιστευτήρια και ζητεί τα μικροδιαπιστευτήρια να εξεταστούν παράλληλα με τα πλήρη επαγγελματικά προσόντα και την κατάρτιση των εργαζομένων. Η ΕΟΚΕ ζητεί από τους παρόχους κατάρτισης να δημοσιεύουν καταλόγους των μικροδιαπιστευτηρίων που προσφέρουν, συμπεριλαμβανομένων των μαθησιακών αποτελεσμάτων, καθώς και την πολιτική τους για την αναγνώριση των μικροδιαπιστευτηρίων από άλλους παρόχους και εταιρείες. Η βελτίωση της πρόσβασης σε όλες τις μορφές ποιοτικής και χωρίς αποκλεισμούς εκπαίδευσης και κατάρτισης (συμπεριλαμβανομένων των μικροδιαπιστευτηρίων) για όλους τους εκπαιδευόμενους, συμπεριλαμβανομένων των μειονεκτουσών και των ευάλωτων ομάδων, είναι σημαντική για τη διασφάλιση ίσης πρόσβασης σε πλήρη προγράμματα σπουδών και προσόντα. Πρέπει να παρέχεται αποδοτική στήριξη (οικονομική και μη οικονομική) στα άτομα που απασχολούνται σε άτυπες μορφές εργασίας, ώστε να μπορούν να έχουν πρόσβαση σε κύκλους μαθημάτων, συμπεριλαμβανομένων των μικροδιαπιστευτηρίων, για σκοπούς επαγγελματικής εξέλιξης και κινητικότητας, διασφαλίζοντας την προσβασιμότητα και τη χρηστικότητα του υλικού και των εργαλείων κατάρτισης, είτε αυτά είναι διαδικτυακά είτε όχι, σύμφωνα με την οδηγία (ΕΕ) 2016/2102 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (8).

2.   Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Στις 10 Δεκεμβρίου 2021, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την πρόταση της Επιτροπής για σύσταση του Συμβουλίου για τους ατομικούς λογαριασμούς μάθησης (9) και την πρόταση της Επιτροπής για σύσταση του Συμβουλίου σχετικά με τα μικροδιαπιστευτήρια για τη δια βίου μάθηση και την απασχολησιμότητα (10). Οι πρωτοβουλίες αυτές αποσκοπούν στη στήριξη του σχεδίου δράσης για τον ΕΠΚΔ, το οποίο θέτει έναν νέο στόχο σύμφωνα με τον οποίο τουλάχιστον το 60 % όλων των ενηλίκων θα πρέπει να συμμετέχουν στην κατάρτιση κάθε χρόνο έως το 2030. Σκοπός είναι να διασφαλιστεί ότι όλοι έχουν «δικαίωμα σε ποιοτική και χωρίς αποκλεισμούς εκπαίδευση, κατάρτιση και διά βίου μάθηση» (αρχή 1), «ανεξάρτητα από το είδος και τη διάρκεια της σχέσης απασχόλησης» (αρχή 5), συμπεριλαμβανομένου του γεγονότος ότι κάθε άτομο «δικαιούται να μεταφέρει τα δικαιώματά του όσον αφορά […] την κατάρτιση σε περίπτωση επαγγελματικής μετάβασης» (αρχή 4). Είναι επίσης σημαντικό οι επενδύσεις, οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και ο αποτελεσματικός κοινωνικός διάλογος που αποσκοπούν στην προώθηση της ανάπτυξης δεξιοτήτων, σύμφωνα με την πρώτη αρχή του Ευρωπαϊκού Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων για το δικαίωμα στην κατάρτιση και τη διά βίου μάθηση, να ενσωματωθούν στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου.

2.2.

Προκειμένου να συμβάλει στην πρόταση για τους ατομικούς λογαριασμούς μάθησης, στις 16 Αυγούστου 2021 η τριμερής Συμβουλευτική Επιτροπή Επαγγελματικής Κατάρτισης (ACVT) των κυβερνήσεων και των κοινωνικών εταίρων εξέδωσε γνωμοδότηση σχετικά με τους ατομικούς λογαριασμούς μάθησης και την ενίσχυση της παροχής κατάρτισης σε ολόκληρη την Ευρώπη (11). Η τριμερής αυτή γνωμοδότηση επαναλαμβάνει ότι η πανδημία COVID-19, η ψηφιοποίηση και η απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές έχουν τεράστιο αντίκτυπο στην ευρωπαϊκή οικονομία, τους επαγγελματικούς κλάδους και το ευρωπαϊκό εργατικό δυναμικό, που αντιμετωπίζουν μια ιδιαίτερα δύσκολη προσαρμογή στην ταχέως μεταβαλλόμενη εργασία. Η πανδημία έχει επιταχύνει τις διαρθρωτικές αλλαγές σε πολλούς τομείς, αυξάνοντας τον ρυθμό του πράσινου και του ψηφιακού μετασχηματισμού. Αυτό συνδέεται με τις συνεχιζόμενες προκλήσεις της δημογραφικής αλλαγής, των νέων αναγκών κατάρτισης και των αναντιστοιχιών δεξιοτήτων. Η τριμερής γνωμοδότηση τονίζει επίσης ότι, εάν ληφθεί υπόψη όλη η πραγματικότητα στην αγορά εργασίας, είναι αναγκαίο να προσαρμοστούν οι όροι πρόσβασης και το δικαίωμα κατάρτισης στις διαφορετικές καταστάσεις και πραγματικότητες μέσω ενός κατάλληλου συνδυασμού ρυθμίσεων.

2.3.

Το σχέδιο των Ευρωπαίων κοινωνικών εταίρων του 2021 για τις δεξιότητες, την καινοτομία και την κατάρτιση επισημαίνει επίσης, μεταξύ των πορισμάτων του, ότι οι επιχειρήσεις και οι εργαζόμενοι διαδραματίζουν καίριο ρόλο στην καινοτομία και την ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων και ικανοτήτων οι οποίες παρέχονται από την κατάρτιση των εργαζομένων και είναι ζωτικής σημασίας για την προσαρμογή σε ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Συνεπώς, είναι ζωτικής σημασίας η παροχή και η πρόσβαση στην κατάρτιση των εργαζομένων που ανταποκρίνεται στις ανάγκες των εργοδοτών και των εργαζομένων για την ανάπτυξη καινοτόμων τεχνολογιών και επιχειρηματικών μοντέλων και δίνει στους εργαζομένους τη δυνατότητα να βρίσκουν και να διατηρούν θέσεις εργασίας σύμφωνα με τις δεξιότητες, τις προσδοκίες και τις ικανότητές τους (12). Για τον σκοπό αυτό, η βασική πρόκληση είναι τα διάφορα εργαλεία που είναι διαθέσιμα, όπως τα κουπόνια, οι εκπαιδευτικές άδειες κατάρτισης μετ’ αποδοχών (βάσει νόμου ή μέσω συλλογικών συμβάσεων), οι προσωπικοί λογαριασμοί κατάρτισης ή τα ταμεία κατάρτισης (διακλαδικά ή τομεακά), να καταστούν διαλειτουργικά και ευθυγραμμισμένα με το θεσμικό πλαίσιο που ισχύει σε κάθε χώρα (13).

2.4.

Η εθνική νομοθεσία και/ή οι συλλογικές συμβάσεις διασφαλίζουν το δικαίωμα του ατόμου στην εκπαίδευση και την κατάρτιση, συμπεριλαμβανομένης της εκπαίδευσης και της κατάρτισης ενηλίκων, και την εκπαιδευτική άδεια μετ’ αποδοχών για κατάρτιση σχετική με την εργασία σε ορισμένα κράτη μέλη. Σε ολόκληρη την Ευρώπη, οι κοινωνικοί εταίροι, ο κοινωνικός διάλογος και οι συλλογικές διαπραγματεύσεις διαδραματίζουν βασικό ρόλο στη διευκόλυνση της αποτελεσματικής πρόσβασης των εργαζομένων στην κατάρτιση, με διαφορετικούς τρόπους σε κάθε χώρα. Ενδέχεται να θεωρήσουν ότι το υφιστάμενο εθνικό και/ή τομεακό επίπεδο ή άλλες εναλλακτικές προσεγγίσεις έναντι ενός μοντέλου ατομικών λογαριασμών μάθησης είναι καταλληλότερες για την προώθηση της παροχής κατάρτισης στο εθνικό πλαίσιο. Η αποτελεσματική συμμετοχή των εθνικών και τομεακών κοινωνικών εταίρων στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να γίνεται σεβαστή και να διασφαλίζεται.

2.5.

Τα διαφορετικά νομικά πλαίσια και/ή πλαίσια συλλογικών διαπραγματεύσεων αντικατοπτρίζουν την επιλογή κάθε κράτους μέλους να θεσπίσει και να εφαρμόσει τις δικές του πολιτικές κατάρτισης και να αξιοποιήσει τους υφιστάμενους μηχανισμούς χρηματοδότησης. Υπό την έννοια αυτή, ο ατομικός λογαριασμός μάθησης μπορεί να είναι μόνο μία από τις προσεγγίσεις και τα χρηματοδοτικά εργαλεία που εξετάζονται από τα κράτη μέλη της ΕΕ και τους κοινωνικούς εταίρους. Μια ενιαία προσέγγιση δεν θα αποδώσει, και τα διαφορετικά συστήματα κατάρτισης των κρατών μελών και τα ιδιαίτερα τομεακά χαρακτηριστικά πρέπει να γίνουν σεβαστά. Η απόφαση θέσπισης ή μη του ατομικού λογαριασμού μάθησης ως ενός από τους μηχανισμούς παροχής και χρηματοδότησης της κατάρτισης πρέπει να παραμείνει απόλυτα στην αρμοδιότητα των κρατών μελών, με τον ίδιο τρόπο που η αγορά κατάρτισης ρυθμίζεται σε εθνικό επίπεδο. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι τα κράτη μέλη, σε διαβούλευση με τους κοινωνικούς εταίρους, έχουν επίσης την ελευθερία να αποφασίσουν να μην υιοθετήσουν μια προσέγγιση ατομικών λογαριασμών μάθησης και θα μπορούσαν, αντ’ αυτού, να προσαρμόσουν ή να αναπτύξουν περαιτέρω τις υφιστάμενες προσεγγίσεις τους όσον αφορά την παροχή κατάρτισης.

2.6.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι «τα μέτρα που περιγράφονται στην παρούσα σύσταση δεν θα πρέπει να αντικαταστήσουν την παροχή κατάρτισης από τους εργοδότες και τις δημόσιες και ιδιωτικές υπηρεσίες απασχόλησης, ούτε τη δημόσια στήριξη για ιδρύματα εκπαίδευσης και κατάρτισης ή άλλα είδη στήριξης» (14). Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι η σύσταση «δεν θα πρέπει να εμποδίζει [τα κράτη μέλη] να διατηρούν ή να θεσπίζουν πιο προηγμένες διατάξεις σχετικά με την εκπαίδευση/κατάρτιση ενηλίκων από αυτές που συστήνονται» (15) στη σύσταση, και ότι «δεν θα πρέπει να περιορίζει την αυτονομία των κοινωνικών εταίρων όταν είναι υπεύθυνοι για τη δημιουργία και τη διαχείριση συστημάτων κατάρτισης» (16).

2.7.

Η ΕΟΚΕ παραπέμπει στην πρόσφατη γνωμοδότησή της (17), στην οποία επισημαίνεται ότι «η ταχεία εφεύρεση και διάδοση των νέων τεχνολογιών πρέπει να συνοδεύεται από αποτελεσματική αναβάθμιση των δεξιοτήτων και επανειδίκευση. Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι ο αντίκτυπος της κρίσης COVID-19 στην κοινωνία και την οικονομία της Ευρώπης κατέδειξε περαιτέρω τη σημασία τόσο των αποτελεσματικών πολιτικών εκπαίδευσης και κατάρτισης όσο και των θέσεων εργασίας υψηλής ποιότητας στην υποστήριξη της βιώσιμης και δίκαιης κοινωνικής και οικονομικής ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, η οποία είναι ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της πανδημίας στην Ευρώπη. Οι επενδύσεις στην εκπαίδευση ενηλίκων και στην απόκτηση δεξιοτήτων μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά στην οικονομική ανάκαμψη και στη διαμόρφωση μιας Ευρώπης με κοινωνικό πρόσωπο».

2.8.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι τα εμπόδια για την πρόσβαση των ενηλίκων και των εργαζομένων στην κατάρτιση είναι πολυάριθμα, όπως η έλλειψη χρόνου, η ανεπαρκής χρηματοδότηση, η έλλειψη κινήτρων, η έλλειψη ποιοτικής καθοδήγησης και παροχής συμβουλών, ενίοτε η έλλειψη διαθέσιμης ποιοτικής κατάρτισης, η έλλειψη στήριξης από τον χώρο εργασίας (αντικατάσταση), ιδίως στις ΜΜΕ, και η έλλειψη σεβασμού του συνδυασμού επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής. Το να δίνεται η πρωτοβουλία των κινήσεων στα ίδια τα άτομα για τη δική τους κατάρτιση είναι σημαντικό, όταν υπάρχει διασφάλιση της αποτελεσματικής στήριξής τους για την πρόσβαση και την επιδίωξη κατάρτισης σχετικής με την αγορά εργασίας. Θα πρέπει επίσης τα άτομα να στηρίζονται παρέχοντας συμβουλές και καθοδήγηση σχετικά με τους κατάλληλους τύπους κατάρτισης. Οι εργαζόμενοι χρειάζονται πρόσβαση στην εταιρική κατάρτιση, και οι εργαζόμενοι με μειωμένη εξειδίκευση χρειάζονται στοχευμένη στήριξη, ιδίως σε σχέση με τη διαδικτυακή κατάρτιση. Η διαδικτυακή κατάρτιση προσφέρει πολλές ευκαιρίες για την επέκταση της πρόσβασης στην εκπαίδευση ενηλίκων, αλλά οι εργαζόμενοι με μειωμένη εξειδίκευση ενδέχεται να μην διαθέτουν τις δεξιότητες που απαιτούνται προκειμένου να αξιοποιήσουν στο έπακρο αυτού του είδους την κατάρτιση και να χρειάζονται πρόσθετη στήριξη» (18).

2.9.

Προκειμένου να αντιμετωπιστούν τα διάφορα εμπόδια στην πρόσβαση στην κατάρτιση και να αυξηθούν τα κίνητρα των ενηλίκων ώστε να συμμετάσχουν στην κατάρτιση, οι φραγμοί θα πρέπει επίσης να εξεταστούν από την άποψη του καθεστώτος απασχόλησης και εκπαίδευσης του ατόμου. Το μέσο θα πρέπει να στηριχθεί με την παροχή αποτελεσματικής καθοδήγησης και συμβουλών. Η στρατηγική προβολής πρέπει να βελτιωθεί. Προκειμένου να μειωθεί η υφιστάμενη αναντιστοιχία δεξιοτήτων, οι ανάγκες κατάρτισης πρέπει να εντοπιστούν εκ των προτέρων και οι κύκλοι μαθημάτων κατάρτισης να είναι κατάλληλα στοχευμένοι. Απαιτούνται επίσης ολοκληρωμένα συστήματα υποστήριξης της μάθησης, προκειμένου να διασφαλιστούν ισχυρότερες συνέργειες μεταξύ των οικονομικών κινήτρων, των υπηρεσιών καθοδήγησης και της πρόσβασης στις διαδικασίες επικύρωσης και αναγνώρισης (19).

2.10.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της για το γεγονός ότι μια αμιγώς εξατομικευμένη προσέγγιση ενδέχεται να αποδυναμώσει τη σχέση μεταξύ της χρηματοδότησης και του περιεχομένου της παροχής κατάρτισης, με πιθανό αποτέλεσμα η κατάρτιση να είναι λιγότερο προσανατολισμένη στην απασχόληση και, συνεπώς, να μην είναι επαρκώς προσαρμοσμένη στις ανάγκες των εργοδοτών. Καθώς το 90 % της κατάρτισης που σχετίζεται με την εργασία στην ΕΕ χρηματοδοτείται από τους εργοδότες (20), η δέσμευση και ο θετικός ρόλος τους στην ανάπτυξη δεξιοτήτων πρέπει να αναγνωριστούν και να στηριχθούν πλήρως από την ΕΕ. Οι κοινωνικοί εταίροι καλούνται να διαδραματίσουν βασικό ρόλο, από κοινού, στην προώθηση της παροχής κατάρτισης και της συμμετοχής σε αυτή. Ειδικότερα, τα ταμεία κατάρτισης που διαχειρίζονται οι κοινωνικοί εταίροι είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για την παροχή κατάρτισης με σκοπό την ανταπόκριση στις ανάγκες που εντοπίζονται σε εθνικό και τομεακό επίπεδο. Οι οικονομικές και μη οικονομικές συνεισφορές των ατόμων θα πρέπει να αναγνωρίζονται και να στηρίζονται.

2.11.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τον συμπληρωματικό ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν τα μικροδιαπιστευτήρια στη διεύρυνση της πρόσβασης στην αναβάθμιση των δεξιοτήτων και την επανειδίκευση, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη τις εξελισσόμενες ανάγκες της αγοράς εργασίας. Η ΕΟΚΕ επικροτεί επίσης το γεγονός ότι τα κράτη μέλη ενθαρρύνονται να συνδέσουν τα μικροδιαπιστευτήρια με τις πολιτικές τους για την απασχόληση, συμπεριλαμβανομένων των ενεργητικών πολιτικών για την αγορά εργασίας, προκειμένου να συμβάλουν στη μείωση των αναντιστοιχιών δεξιοτήτων σε τομείς και περιφέρειες, με σεβασμό, παράλληλα, της πρόσβασης σε πλήρη επαγγελματικά προσόντα. Όσον αφορά τη «συνδυαστικότητα» των μικροδιαπιστευτηρίων, η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι τα μικροδιαπιστευτήρια δεν θα πρέπει να θεωρηθούν υποκατάστατο των πλήρων επαγγελματικών προσόντων. Συνεπώς, τα κράτη μέλη θα πρέπει να ενθαρρυνθούν να συμπεριλάβουν τα μικροδιαπιστευτήρια στα εθνικά πλαίσια επαγγελματικών προσόντων. Οι κοινωνικοί εταίροι θα πρέπει να συμμετάσχουν στον εν λόγω σχεδιασμό σε εθνικό επίπεδο και στον προβληματισμό σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο τα μικροδιαπιστευτήρια μπορούν να αναγνωριστούν και να προστεθούν στα μερικά επαγγελματικά προσόντα.

2.12.

Τα μικροδιαπιστευτήρια μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά τους ενήλικες στην αναβάθμιση των δεξιοτήτων και την επανειδίκευσή τους ή στη μετάβασή τους σε νέες ευκαιρίες απασχόλησης, όταν τα πρότυπα ποιότητας των μικροδιαπιστευτηρίων είναι επαρκώς καθορισμένα και σαφή για τους εκπαιδευόμενους. Ενώ τα μικροδιαπιστευτήρια θα μπορούσαν να είναι μια μορφή κατάρτισης προσβάσιμη μέσω ενός δυνητικού ατομικού λογαριασμού μάθησης, θα πρέπει να εξεταστούν χωριστά από τον ατομικό λογαριασμό μάθησης και ως μέρος της εργαλειοθήκης πρόσθετων εργαλείων για τη συνεχή μάθηση. Η ΕΟΚΕ επικροτεί επίσης το γεγονός ότι, μεταξύ των παρόχων μικροδιαπιστευτηρίων, το σχέδιο σύστασης αναγνωρίζει τους κοινωνικούς εταίρους και καλεί τα κράτη μέλη να προωθήσουν την ανάπτυξη των μικροδιαπιστευτηρίων που σχεδιάζονται και εγκρίνονται από τους εκπροσώπους των εργοδοτών και των εργαζομένων μέσω του κοινωνικού διαλόγου.

3.   Ειδικές παρατηρήσεις

3.1.

Η ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση των προκλήσεων της αναντιστοιχίας και της έλλειψης δεξιοτήτων. Οι κανονισμοί σχετικά με τις απαιτήσεις επαγγελματικών προσόντων πρέπει να παραμείνουν εθνική αρμοδιότητα με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων, για παράδειγμα, στην επικύρωση δεξιοτήτων, συμπεριλαμβανομένων των μικροδιαπιστευτηρίων, και με ταυτόχρονη μείωση του αριθμού των νομοθετικά κατοχυρωμένων επαγγελμάτων. Η καλύτερη αντιστοίχιση ειδικευμένων υπηκόων τρίτων χωρών με κενές θέσεις εργασίας μεταξύ των επιπέδων προσόντων και των ετών εργασιακής εμπειρίας μπορεί επίσης να διαδραματίσει ρόλο. Η επικείμενη δέσμη μέτρων της Επιτροπής για τις δεξιότητες και τα ταλέντα (21), συμπεριλαμβανομένων των πιθανών σεναρίων για μια δεξαμενή ταλέντων της ΕΕ, μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στο πλαίσιο αυτό.

3.2.

Οι συλλογικές συμβάσεις αποτελούν ένα σημαντικό μέσο με το οποίο η παροχή εκπαιδευτικής άδειας μετ’ αποδοχών μπορεί να ενισχύσει την πρόσβαση των εργαζομένων σε κατάρτιση σχετική με την αγορά εργασίας. Οι συμβάσεις αυτές διαδραματίζουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στον προσδιορισμό των τρόπων πρόσβασης σε εκπαιδευτική άδεια μετ’ αποδοχών για τους εργαζομένους στις ΜΜΕ, οι οποίες συνήθως υφίστανται μεγαλύτερη απώλεια παραγωγικής ικανότητας, ενώ οι εργαζόμενοι απουσιάζουν λόγω κατάρτισης. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι οι νομοθετικές πρωτοβουλίες σε ενωσιακό ή εθνικό επίπεδο δεν πρέπει να υπονομεύουν τη διαδικασία συλλογικών διαπραγματεύσεων ή την αυτονομία των κοινωνικών εταίρων στην εξεύρεση λύσεων σε ζητήματα που είναι σημαντικά για την εύρυθμη λειτουργία των εθνικών αγορών εργασίας, συμπεριλαμβανομένων λύσεων για την ανάπτυξη δεξιοτήτων και τις μεταβάσεις, και ποιοτικές θέσεις εργασίας για τους εργαζομένους στο πλαίσιο της δίκαιης μετάβασης.

3.3.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει τη σημασία των προτύπων ποιότητας στην αγορά κατάρτισης, ιδίως όσον αφορά τα μικροδιαπιστευτήρια, καθώς και τα πιθανά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των διαφόρων προσεγγίσεων για τη χρηματοδότηση της εκπαίδευσης ενηλίκων, π.χ. ατομικοί λογαριασμοί μάθησης, συμπεριλαμβανομένης της σχέσης κόστους-οφέλους, της διοικητικής επιβάρυνσης και του κόστους, της επίτευξης αλλαγής του καθεστώτος (υψηλότερο επίπεδο τυπικών προσόντων), της διασφάλισης ποιότητας, του σχετικού με την αγορά εργασίας αποτελέσματος, της προστιθέμενης αξίας για την εξέλιξη της επαγγελματικής σταδιοδρομίας και του επιπέδου του ποσοστού συμμετοχής της βασικής ομάδας-στόχου των ατόμων με μειωμένα προσόντα. Αυτό είναι αναγκαίο, προκειμένου να διασφαλιστεί αποτελεσματικός κοινωνικός διάλογος και αποτελεσματική διαβούλευση, μεταξύ άλλων με την οργανωμένη κοινωνία των πολιτών, σχετικά με το αν και με ποιον τρόπο οι ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες για τους ατομικούς λογαριασμούς μάθησης και τα μικροδιαπιστευτήρια μπορούν να έχουν προστιθέμενη αξία για τη βελτίωση των εθνικών και τομεακών συστημάτων κατάρτισης. Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι ο κατάλογος των μικροδιαπιστευτηρίων των παρόχων επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης (ΕΕΚ) θα πρέπει να καταρτιστεί με τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και των παρόχων εκπαίδευσης και κατάρτισης βάσει των προτύπων ποιότητας της παροχής. Ο κατάλογος θα πρέπει να περιλαμβάνει τα μαθησιακά αποτελέσματα των μικροδιαπιστευτηρίων και την αναγνώρισή τους από άλλους παρόχους εκπαίδευσης και κατάρτισης και από τους εργοδότες.

3.4.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντικό οι πρωτοβουλίες να καλύπτουν τις ανάγκες αναβάθμισης των δεξιοτήτων και επανειδίκευσης των ενηλίκων και του εργατικού δυναμικού στο σύνολό του (εργάτες/μισθωτοί/αυτοαπασχολούμενοι), καθώς και άλλων ομάδων-στόχων [π.χ. μακροχρόνια άνεργοι, οικονομικά ανενεργοί, άτομα με αναπηρία, συνταξιούχοι και άτομα εκτός εκπαίδευσης, απασχόλησης ή κατάρτισης (ΕΕΑΚ)], ώστε να έχουν επίσης πρόσβαση σε ποιοτική, αποτελεσματική και χωρίς αποκλεισμούς κατάρτιση που στηρίζει την απασχολησιμότητά τους. Στο πλαίσιο αυτό, η στήριξη των κρατών μελών για τη διασφάλιση πόρων με σκοπό την πρόσβαση στην εκπαίδευση ενηλίκων είναι ουσιαστικής σημασίας. Παράλληλα, ο ρόλος των εταιρειών στη στήριξη της κατάρτισης των εργαζομένων τους που σχετίζεται με την εργασία παραμένει ζωτικής σημασίας. Η ιδιαίτερη κατάσταση των εργαζομένων σε άτυπες μορφές απασχόλησης και των αυτοαπασχολούμενων, η οποία δεν μπορεί να επιλυθεί μόνο από τους ατομικούς λογαριασμούς μάθησης και τα μικροδιαπιστευτήρια, πρέπει να αντιμετωπιστεί επειγόντως και κατάλληλα, με σεβασμό, παράλληλα, του βασικού ρόλου των κοινωνικών εταίρων όσον αφορά την κατάρτιση των εργαζομένων.

---

(1)  ΕΕ C 374 της 16.9.2021, σ. 16.

(2)  ΕΕ C 374 της 16.9.2021, σ. 16.

(3)  Τα επίσημα στοιχεία της ΔΟΕ διατίθενται εδώ: http://www.ilo.org/dyn/normlex/en/f?p=NORMLEXPUB:11300:0::NO::p11300_instrument_id:312285

(4)  ΕΕ C 484 της 24.12.2016, σ. 1.

(5)  ΕΕ C 398 της 22.12.2012, σ. 1.

(6)  https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2020/658190/IPOL_STU(2020)658190_EN.pdf

(7)  Adult learning statistical synthesis report (Στατιστική συγκεφαλαιωτική έκθεση σχετικά με την εκπαίδευση ενηλίκων), Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2020/082020.

(8)  Οδηγία (ΕΕ) 2016/2102 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Οκτωβρίου 2016, για την προσβασιμότητα των ιστότοπων και των εφαρμογών για φορητές συσκευές των οργανισμών του δημόσιου τομέα (ΕΕ L 327 της 2.12.2016, σ. 1).

(9)  COM(2021) 773 final.

(10)  COM(2021) 770 final.

(11)  https://ec.europa.eu/social/main.jsp?langId=en&catId=1223&furtherNews=yes&newsId=10081

(12)  BusinessEurope: «Skills, innovation and the provision of, and access to training» (Δεξιότητες, καινοτομία και παροχή και πρόσβαση στην κατάρτιση).

(13)  Βάση δεδομένων του Cedefop για τη χρηματοδότηση της εκπαίδευσης ενηλίκων.

(14)  COM(2021)773 final.

(15)  COM(2021)773 final.

(16)  COM(2021)773 final.

(17)  ΕΕ C 374 της 16.9.2021, σ. 16.

(18)  ΟΟΣΑ: «Building back better: enhancing equal access to opportunities for all» (Καλύτερη ανοικοδόμηση: ενίσχυση της ίσης πρόσβασης όλων στις ευκαιρίες).

(19)  Cedefop (2020), Δημιουργία των προϋποθέσεων ώστε να μπορούν οι πολίτες να αντιμετωπίσουν την αλλαγή.

(20)  Adult learning statistical synthesis report (Στατιστική συγκεφαλαιωτική έκθεση σχετικά με την εκπαίδευση ενηλίκων), Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2020/082020.

(21)  Προβλέπεται για τον Απρίλιο του 2022.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα «Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των αρχών επιβολής του νόμου των κρατών μελών και την κατάργηση της απόφασης-πλαισίου 2006/960/ΔΕΥ του Συμβουλίου»

[COM(2021) 782 final — 2021/0411 (COD)]

«Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την αυτοματοποιημένη ανταλλαγή δεδομένων για την αστυνομική συνεργασία (“Prüm II”), την τροποποίηση των αποφάσεων 2008/615/ΔΕΥ και 2008/616/ΔΕΥ του Συμβουλίου και των κανονισμών (ΕΕ) 2018/1726, (ΕΕ) 2019/817 και (ΕΕ) 2019/818 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου»

[COM(2021) 784 final — 2021/0410 (COD)]

«Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την αντιμετώπιση καταστάσεων εργαλειοποίησης στον τομέα της μετανάστευσης και του ασύλου»

[COM(2021) 890 final — 2021/0427 (COD)]

και «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2016/399 περί κώδικα της Ένωσης σχετικά με το καθεστώς διέλευσης προσώπων από τα σύνορα»

[COM(2021) 891 final — 2021/0428 (COD)]

(2022/C 323/12)

Εισηγητής:

ο κ. Krzysztof BALON

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2.5.2022
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	3.5.2022
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	18.5.2022
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	569
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	210/3/4

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ρωσική στρατιωτική επίθεση κατά της Ουκρανίας, η οποία βρίσκεται στην άμεση γειτονία των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ, άλλαξε τα δεδομένα με μη προβλέψιμο τρόπο. Λόγω του τεράστιου μεγέθους των καταιγιστικών και πιθανόν μακροχρόνιων επιπτώσεών της σε όλα τα επίπεδα, με αποτέλεσμα επίσης έναν άνευ προηγουμένου αριθμό προσφύγων, τον μεγαλύτερο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αποτελεί ιστορικά τη μεγαλύτερη απειλή για τη λειτουργία του χώρου Σένγκεν και την ασφάλεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης συνολικά.

1.2.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) εκτιμά ιδιαίτερα την ενεργοποίηση, για πρώτη φορά, της οδηγίας 2001/55/ΕΚ του Συμβουλίου (1) («οδηγία σχετικά με την παροχή προσωρινής προστασίας») στο πλαίσιο της ρωσικής επίθεσης κατά της Ουκρανίας (2). Επιπλέον, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να ενθαρρύνει την Επιτροπή να εξετάσει το ενδεχόμενο διεύρυνσης της χρήσης και της ενεργοποίησης της οδηγίας για τους υπηκόους τρίτων χωρών σε μελλοντικές σοβαρές και επείγουσες καταστάσεις κρίσης. Η τρέχουσα ενεργοποίηση της οδηγίας θα μπορούσε κάλλιστα να χρησιμοποιηθεί για να αναπτυχθούν μηχανισμοί αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών μελών.

1.3.

Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει ένθερμα την επείγουσα ανάγκη για αποτελεσματικούς, γνήσιους, ανθρώπινους —και ανθρωπιστικούς— κοινούς ευρωπαϊκούς κανονισμούς για τη μετανάστευση, το άσυλο και τη συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας σε έναν ανοιχτό, αλλά εξίσου ασφαλή χώρο Σένγκεν, σε πλήρη συμφωνία με τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Η ΕΟΚΕ συνιστά ένθερμα την εξασφάλιση καλύτερων συνθηκών για όλους τους πρόσφυγες.

1.4.

Οι συνέπειες του πολέμου αποτελούν επίσης απειλή για το ευρωπαϊκό μοντέλο της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς, καθώς και για την ελευθερία και τα δικαιώματα των πολιτών της ΕΕ και των άλλων κατοίκων. Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει τη διατήρηση και την αποτίμηση του χώρου Σένγκεν υπό την τρέχουσα μορφή του, προκειμένου να διασφαλιστεί όχι μόνο η ελεύθερη κυκλοφορία των ανθρώπων, αλλά και η λειτουργία της ενιαίας αγοράς.

1.5.

Κατά τη διάρκεια της κρίσης λόγω της νόσου COVID-19, πολλά κράτη μέλη καθιέρωσαν συνοριακούς ελέγχους και άλλους περιορισμούς κατά της ελεύθερης κυκλοφορίας χωρίς καμία προσπάθεια συντονισμού και ορθής αιτιολόγησης των περιορισμών σε ευρωπαϊκό επίπεδο, παρόλο που, όπως αναφέρθηκε ήδη σε προηγούμενη γνωμοδότηση, η διατήρηση ανοικτών συνόρων είναι καίριας σημασίας για την πλήρη λειτουργικότητα της ενιαίας αγοράς, την αποκατάσταση και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας, καθώς και για την εμπέδωση της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης και ταυτότητας. Αυτό καταδεικνύει επίσης την ανάγκη για έναν μηχανισμό λήψης αποφάσεων «σε πραγματικό χρόνο» σε διοργανικό επίπεδο σε καταστάσεις κρίσης. Σε κάθε περίπτωση, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει πλήρως τη θέση της Επιτροπής να διατηρούνται τα εσωτερικά σύνορα ανοιχτά, ακόμα και σε καταστάσεις κρίσης. Οποιοιδήποτε ταξιδιωτικοί περιορισμοί επιβάλλονται μεταξύ κρατών του χώρου Σένγκεν ως αποτέλεσμα καταστάσεων κρίσης θα πρέπει να είναι προσωρινοί και δεν θα πρέπει να υπερβαίνουν τους πιθανούς ταξιδιωτικούς περιορισμούς εντός των κρατών μελών.

1.6.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί απόλυτα με τη θέση της Επιτροπής ότι η χρήση των αστυνομικών ελέγχων και της αστυνομικής συνεργασίας, συμπεριλαμβανομένης της ανταλλαγής πληροφοριών και της επικοινωνίας, έχουν τη δυνατότητα να αποφέρουν τα ίδια αποτελέσματα με τους προσωρινούς ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα, ενώ παράλληλα είναι και λιγότερο παρεμβατικά όσον αφορά την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων, των εμπορευμάτων και των υπηρεσιών. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ επικροτεί τη συγκρότηση άτυπης ομάδας εμπειρογνωμόνων που θα απαρτίζεται από εμπειρογνώμονες από κάθε κράτος μέλος, η οποία θα συμβουλεύει και θα υποστηρίζει την Επιτροπή κατά την παρακολούθηση και εφαρμογή της οδηγίας σχετικά με την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των αρχών επιβολής του νόμου των κρατών μελών· η ΕΟΚΕ προτείνει να συμπεριληφθούν οι σχετικές και αντιπροσωπευτικές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, καθώς και η ίδια η ΕΟΚΕ, στο έργο αυτής της άτυπης ομάδας εμπειρογνωμόνων.

1.7.

Επίσης, σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ τονίζει την απόλυτη ανάγκη διατήρησης της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης, ειδικότερα σε περιπτώσεις φυσικής παρουσίας των δικαστικών οργάνων στις εγκαταστάσεις του ενιαίου σημείου επαφής. Επιπλέον, οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών (ειδικά εκείνες που έχουν αναλάβει τον ρόλο των «άγρυπνων φρουρών» ή όσες εργάζονται στον τομέα της προστασίας ευάλωτων ομάδων, συμπεριλαμβανομένων των μεταναστών) θα πρέπει να απολαμβάνουν ειδικής προστασίας όσον αφορά την παροχή πληροφοριών από τα ενιαία σημεία επαφής.

1.8.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τις φιλόδοξες δραστηριότητες συλλογής δεδομένων που αναμένεται να αναπτυχθούν από τα κράτη μέλη στο πλαίσιο του κανονισμού Prüm II. Ο κανονισμός Prüm II προχωράει ένα σημαντικό βήμα πιο πέρα από το πλαίσιο Prüm I, απαιτώντας από τα κράτη μέλη να κατασκευάσουν τεχνικές εγκαταστάσεις για την κατάρτιση προφίλ προσώπου. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ ανησυχεί για τον κίνδυνο επίδρασης στην ανταλλαγή ψηφιακών δεδομένων, ειδικά δεδομένης της πρόσφατης αδιαφανούς κατάστασης πολέμου στην Ευρώπη.

1.9.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να θεσπιστούν μηχανισμοί διεξοδικότερων και συχνότερων ελέγχων ώστε να εξασφαλιστούν υψηλά δεοντολογικά πρότυπα κατά τη συλλογή και αποθήκευση δεδομένων από την Ευρωπόλ, ιδίως σε σχέση με τρίτες χώρες, καθώς και να καθοριστούν σαφή χρονικά όρια για την αποθήκευση αυτών των δεδομένων. Η ΕΟΚΕ συνιστά την τακτική παρακολούθηση των δραστηριοτήτων της Ευρωπόλ από τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και από άλλους σχετικούς και πιθανώς επηρεαζόμενους φορείς.

1.10.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει πλήρως τα θεμελιώδη δικαιώματα των ατόμων που φθάνουν στα ευρωπαϊκά σύνορα και στα σύνορα του χώρου Σένγκεν, και το βασικό δικαίωμά τους να ζητούν άδεια εισόδου και το δικαίωμα να αιτούνται άσυλο. Επιθυμεί να υπενθυμίσει για άλλη μια φορά τον σεβασμό του δικαιώματος της μη επαναπροώθησης.

1.11.

Η ΕΟΚΕ καλεί τα κράτη μέλη να αναλάβουν κοινή ευθύνη, όπως προβλέπεται στο πλαίσιο του ευέλικτου μηχανισμού αλληλεγγύης στο νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο. Θα πρέπει να είναι προδραστικά, ώστε να προσφέρουν αλληλεγγύη σε άλλα κράτη μέλη, κυρίως σε καταστάσεις κρίσης.

1.12.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ιδιαίτερα τον απαραίτητο θετικό ρόλο των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών, οι οποίες παρέχουν ανθρωπιστική βοήθεια στους μετανάστες που εργαλειοποιούνται από τρίτες χώρες, και επιπλέον παρέχουν υποστήριξη και πληροφορίες για τα δικαιώματα των μεταναστών και των αιτούντων άσυλο. Η πρόσβαση των οργανώσεων στους μετανάστες και τους αιτούντες άσυλο στις πληττόμενες περιοχές των συνόρων θα πρέπει πάντα να διασφαλίζεται. Αυτές οι οργανώσεις θα πρέπει να δικαιούνται να λαμβάνουν αποτελεσματική και απλουστευμένη χρηματοδοτική στήριξη στο πλαίσιο ευρωπαϊκής χρηματοδότησης, όπως η βοήθεια έκτακτης ανάγκης του Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης (ΤΑΜΕ).

1.13.

Η ΕΟΚΕ προτείνει να καταρτιστούν προγράμματα εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης μεγάλης κλίμακας για την ενίσχυση της αντίληψης του κοινού σχετικά με τη μετανάστευση ως ένα θετικό γενικά φαινόμενο για τις κοινωνίες υποδοχής, με κεντρικό συντονισμό, και εφαρμοζόμενα από κάθε κράτος μέλος.

2.   Γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Η παρούσα γνωμοδότηση εκπονείται σε μια χρονική στιγμή όπου κυριαρχεί η μεγαλύτερη ιστορικά απειλή για τη λειτουργία του χώρου Σένγκεν και την ασφάλεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία έχει προκληθεί από τη ρωσική στρατιωτική επίθεση κατά της Ουκρανίας στην άμεση γειτονία των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ. Αυτή η κατάσταση πολέμου, έχοντας επίσης προκαλέσει πρωτοφανή κύματα μεταναστών και προσφύγων, τα μεγαλύτερα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αναδεικνύει για άλλη μια φορά την τεράστια σημασία της ασφάλειας των εξωτερικών συνόρων και της σταθερότητας του χώρου Σένγκεν, ως προϋπόθεσης της εσωτερικής ασφάλειας, και, επιπλέον, την ανάγκη για αποτελεσματικούς, γνήσιους, ανθρώπινους —και ανθρωπιστικούς— κοινούς κανονισμούς για τη μετανάστευση και το άσυλο.

2.2.

Στον χώρο Σένγκεν κατοικούν πάνω από 420 εκατομμύρια άνθρωποι σε 26 χώρες. Η κατάργηση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα μεταξύ των κρατών μελών του χώρου Σένγκεν αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής: σχεδόν 1,7 εκατομμύρια άνθρωποι κατοικούν σε ένα κράτος μέλος του χώρου Σένγκεν και εργάζονται σε άλλο. Οι άνθρωποι έχουν οικοδομήσει τη ζωή τους πάνω στα θεμέλια των ελευθεριών που προσφέρει ο χώρος Σένγκεν, καθώς 3,5 εκατομμύρια άτομα μετακινούνται καθημερινά μεταξύ κρατών μελών του χώρου Σένγκεν.

2.3.

Στις 20 Οκτωβρίου 2021 η ΕΟΚΕ ενέκρινε τη γνωμοδότησή της με θέμα την ανακοίνωση της Επιτροπής «Στρατηγική προς έναν πλήρως λειτουργικό και ανθεκτικό χώρο Σένγκεν» (3). Η ΕΟΚΕ επικρότησε την εν λόγω στρατηγική, φρονώντας πως η Επιτροπή θα πρέπει να υιοθετήσει σθεναρότερη στάση υπέρ των μετακινήσεων χωρίς σύνορα στην Ευρώπη. Η ΕΟΚΕ τόνισε ότι οι ανησυχίες των κρατών μελών όσον αφορά την ασφάλεια αντιμετωπίζονται καλύτερα με αυξημένη και ενισχυμένη συνεργασία και συντονισμό μεταξύ των αρχών επιβολής του νόμου παρά με επανεισαγωγή ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα.

2.4.

Ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να επαναλάβει την ανησυχία της για τη συνεχιζόμενη εξαίρεση ορισμένων κρατών μελών —ήτοι της Ρουμανίας, της Βουλγαρίας και της Κροατίας— από την πλήρη εφαρμογή του κεκτημένου του Σένγκεν. Από κοινού με την Επιτροπή, ζητεί από το Συμβούλιο να αναλάβει ταχεία και αποφασιστική δράση επί τούτου. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ θα ήθελε να ενθαρρύνει την Επιτροπή να οριστικοποιήσει την αξιολόγηση της εφαρμογής του κεκτημένου Σένγκεν και όσον αφορά την Κύπρο. Η ΕΟΚΕ επανέλαβε επίσης πως, κατά τη χάραξη και την εφαρμογή της ενωσιακής πολιτικής στους τομείς της διαχείρισης των συνόρων, της διαλειτουργικότητας, της διαχείρισης της μετανάστευσης και του ασύλου, καθώς και της αστυνομικής και της δικαστικής συνεργασίας, η ΕΕ και τα κράτη μέλη δεσμεύονται πάντοτε από τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων.

2.5.

Στο πλαίσιο της εφαρμογής της στρατηγικής, τον Δεκέμβριο του 2021, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε επικαιροποιημένους κανόνες για την ενίσχυση της διακυβέρνησης του χώρου Σένγκεν (4). Οι στοχευμένες αλλαγές θα επιφέρουν μεγαλύτερο ενωσιακό συντονισμό και θα εφοδιάσουν καλύτερα τα κράτη μέλη προκειμένου να αντιμετωπίζουν τις αναδυόμενες προκλήσεις κατά τη διαχείριση τόσο των κοινών εξωτερικών συνόρων όσο και των εσωτερικών συνόρων της ΕΕ εντός του χώρου Σένγκεν. Η επικαιροποίηση έχει ως στόχο να διασφαλίσει ότι η επαναφορά των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα παραμένει μέτρο έσχατης ανάγκης. Οι νέοι κανόνες εισάγουν επίσης κοινά εργαλεία για την αποτελεσματικότερη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων σε περίπτωση κρίσης στον τομέα της δημόσιας υγείας, με βάση τα διδάγματα που αντλήθηκαν από την πανδημία COVID-19. Η εργαλειοποίηση των μεταναστών αντιμετωπίζεται επίσης στην επικαιροποίηση των κανόνων του Σένγκεν, καθώς και μέσω μιας παράλληλης πρότασης μέτρων που μπορούν να λάβουν τα κράτη μέλη στους τομείς του ασύλου και της επιστροφής σε μια τέτοια κατάσταση (5).

2.6.

Οι επικαιροποιημένοι κανόνες δημοσιεύτηκαν με τη μορφή πέντε προτάσεων που αφορούν την Ένωση Ασφαλείας και τη συμφωνία του Σένγκεν. Δεδομένου του μη νομοθετικού χαρακτήρα μίας από τις προτάσεις, η παρούσα γνωμοδότηση εστιάζει σε τέσσερις προτάσεις, δηλαδή στην οδηγία σχετικά με την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των αρχών επιβολής του νόμου των κρατών μελών (6), στον κανονισμό σχετικά με την αυτοματοποιημένη ανταλλαγή δεδομένων για την αστυνομική συνεργασία (7), στον κανονισμό για την αντιμετώπιση καταστάσεων εργαλειοποίησης στον τομέα της μετανάστευσης και του ασύλου (8) και στον κανονισμό για την τροποποίηση του κώδικα της Ένωσης σχετικά με το καθεστώς διέλευσης προσώπων από τα σύνορα (9).

2.7.

Ωστόσο, η ΕΟΚΕ είναι σθεναρά πεπεισμένη ότι τα πρόσθετα, ειδικά και προσωρινά μέτρα και οι τροποποιήσεις που εισήχθησαν σε όλα τα μέρη της δέσμης μέτρων Σένγκεν και εστιάζουν στην αποτελεσματική διαχείριση των συνόρων θα σεβαστούν τα δικαιώματα και τις αρχές που ορίζονται στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ειδικότερα την ελευθερία κυκλοφορίας και διαμονής (άρθρο 45), καθώς και το δικαίωμα ασύλου (άρθρο 18) και την αρχή της μη επαναπροώθησης (άρθρο 19), όπως τονίζεται σαφώς στις προτάσεις.

2.8.

Όπως έχει ήδη επισημανθεί (10), το αφήγημα της μετανάστευσης και της ασφάλειας που απορρέει από τα προτεινόμενα έγγραφα πρέπει να επαναδιατυπωθεί προσεκτικά. Η διαμόρφωση της μετανάστευσης ως απειλής και ο λόγος που παρουσιάζει τους μετανάστες ως κίνδυνο στερούν από τους ανθρώπους την ανθρώπινη φύση τους και ευνοούν μόνο όσους θέλουν να τους εκμεταλλευτούν για γεωστρατηγικούς ή εθνικούς πολιτικούς λόγους. Η μετανάστευση πρέπει να θεωρείται μια θετική αξία. Οι μετανάστες έχουν γίνει απαραίτητοι και ολοένα περισσότερο αναγκαίοι παράγοντες που συνεισφέρουν στις κοινωνίες και τις οικονομίες μας.

3.   Ειδικές παρατηρήσεις σχετικά με τη δέσμη μέτρων για την Ένωση Ασφάλειας

3.1.   Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των αρχών επιβολής του νόμου των κρατών μελών [COM (2021) 782 final]

3.1.1.

Γενικός στόχος της παρούσας πρότασης είναι η θέσπιση νομοθεσίας σχετικά με τις οργανωτικές και διαδικαστικές πτυχές της ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των αρχών επιβολής του νόμου στην ΕΕ, με σκοπό τη συμβολή στην αποτελεσματική και αποδοτική ανταλλαγή των εν λόγω πληροφοριών και, ως εκ τούτου, την προστασία ενός πλήρως λειτουργικού και ανθεκτικού χώρου Σένγκεν.

3.1.2.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί απόλυτα με τη θέση της Επιτροπής ότι η χρήση των αστυνομικών ελέγχων και της αστυνομικής συνεργασίας, συμπεριλαμβανομένης της ανταλλαγής πληροφοριών και της επικοινωνίας, έχουν τη δυνατότητα να αποφέρουν τα ίδια αποτελέσματα με τους προσωρινούς ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα, ενώ παράλληλα είναι και λιγότερο παρεμβατικά όσον αφορά την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων, των εμπορευμάτων και των υπηρεσιών. Συγχρόνως, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την άποψη της Επιτροπής ότι αυτά τα μέτρα πρέπει να συμμορφώνονται πλήρως με τα θεμελιώδη δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένων των απαιτήσεων προστασίας των δεδομένων σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία της ΕΕ. Όπως έχει προαναφερθεί (11), πρέπει να επιτευχθεί καλύτερη ισορροπία ανάμεσα στα θεμελιώδη δικαιώματα των προσώπων —που κατοχυρώνονται στη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης— και στην ανάγκη εξασφάλισης καλύτερης εφαρμογής της νομοθεσίας για την καταπολέμηση και την καταστολή της εγκληματικότητας, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται περιβάλλον ασφάλειας και δικαιοσύνης σε επίπεδο Ένωσης. Οποιαδήποτε ανισορροπία ή παραβίαση θεμελιωδών δικαιωμάτων θα πρέπει να παρακολουθείται προσεκτικά και να αναφέρεται από τους οργανισμούς της ΕΕ και τους εξωτερικούς φορείς.

3.1.3.

Συνεπώς, η ΕΟΚΕ επικροτεί τη συγκρότηση άτυπης ομάδας εμπειρογνωμόνων που θα απαρτίζεται από εμπειρογνώμονες από κάθε κράτος μέλος, η οποία θα συμβουλεύει και θα υποστηρίζει την Επιτροπή κατά την παρακολούθηση και την εφαρμογή της οδηγίας, μεταξύ άλλων κατά την κατάρτιση των εγγράφων καθοδήγησης της Επιτροπής. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ προτείνει να συμπεριληφθούν οι σχετικές και αντιπροσωπευτικές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, καθώς και η ίδια η ΕΟΚΕ, στο έργο της άτυπης ομάδας εμπειρογνωμόνων.

3.1.4.

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να επαναλάβει ότι θα πρέπει να εξεταστούν και να συμπεριληφθούν στην παρακολούθηση της ανταλλαγής δεδομένων, οι γραμμές βάσης των προς ανταλλαγή πληροφοριών: οι ορισμοί του (σοβαρού) ποινικού αδικήματος (12), καθώς και η διασφάλιση ότι όλες οι πλευρές, τόσο αυτές που ζητούν όσο και αυτές που απαντούν, ακολουθούν αυτούς τους ίδιους ορισμούς και τις ίδιες γραμμές βάσης για τον σκοπό αυτόν.

3.1.5.

Στο πλαίσιο των ικανοτήτων των ενιαίων σημείων επαφής, τα οποία έχουν μεταξύ άλλων στη διάθεσή τους δικαστικές αρχές αρμόδιες να χορηγούν ανά πάσα στιγμή τις απαραίτητες δικαστικές άδειες, η ΕΟΚΕ τονίζει την απόλυτη ανάγκη και υποχρέωση διατήρησης της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης. Στην πράξη, αυτό μπορεί να είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε περιπτώσεις φυσικής παρουσίας δικαστικών οργάνων ή εκπροσώπων τους στις εγκαταστάσεις του ενιαίου σημείου επαφής.

3.1.6.

Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, ειδικά εκείνες που έχουν αναλάβει τον ρόλο των «άγρυπνων φρουρών» ή όσες εργάζονται στον τομέα της προστασίας ευάλωτων ομάδων, συμπεριλαμβανομένων των μεταναστών, θα πρέπει να απολαμβάνουν ειδικής προστασίας όσον αφορά την παροχή πληροφοριών από ενιαία σημεία επαφής, λόγω υψηλής πιθανότητας να προκληθεί αδικαιολόγητη ζημία στα ζωτικά συμφέροντα των εν λόγω νομικών προσώπων.

3.2.   Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την αυτοματοποιημένη ανταλλαγή δεδομένων για την αστυνομική συνεργασία («Prüm II») — [COM(2021) 784 final]

3.2.1.

Έχοντας ως βάση το ισχύον πλαίσιο Prüm (αποφάσεις 2008/615/ΔΕΥ (13) και 2008/616/ΔΕΥ (14) του Συμβουλίου, συμπεριλαμβανομένης της σύμβασης Prüm), η πρόταση για το Prüm II έχει σκοπό «να ενισχύσει και να εκσυγχρονίσει το πλαίσιο και να επιτρέψει τη διαλειτουργικότητα με άλλα συστήματα πληροφοριών της ΕΕ». Εν τέλει, η πρωτοβουλία θα πρέπει να δημιουργήσει μια νέα αρχιτεκτονική «που επιτρέπει την ευκολότερη και ταχύτερη ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ των κρατών μελών και διασφαλίζει υψηλό επίπεδο προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων».

3.2.2.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τις φιλόδοξες δραστηριότητες συλλογής δεδομένων που αναμένεται να αναπτυχθούν από τα κράτη μέλη. Έχοντας ως βάση την εμπειρία εφαρμογής του Prüm I, καταδεικνύεται πόσο χρονοβόρα μπορεί να είναι για τα κράτη μέλη η ανάπτυξη των απαιτούμενων εργαλείων συλλογής δεδομένων. Ο κανονισμός Prüm II προχωράει ένα σημαντικό βήμα πιο πέρα, απαιτώντας από τα κράτη μέλη να κατασκευάσουν τεχνικές εγκαταστάσεις για την κατάρτιση προφίλ προσώπου, η οποία μέχρι στιγμής εφαρμόζεται μόνο μερικώς στα κράτη μέλη. Η επίτευξη ενός συγκρίσιμου επιπέδου συλλογής δεδομένων σε όλα τα κράτη μέλη μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα χρονοβόρο και να δημιουργήσει δυσκολίες στην εξασφάλιση της διαλειτουργικότητας, μια ανησυχία που έχει εκφραστεί και στο παρελθόν (15). Επιπλέον, η ΕΟΚΕ ανησυχεί ιδιαίτερα για τον κίνδυνο επίδρασης στην ανταλλαγή ψηφιακών δεδομένων, δεδομένης της πρόσφατης επείγουσας, χαοτικής και αδιαφανούς κατάστασης πολέμου στην Ευρώπη.

3.2.3.

Όπως έχει προαναφερθεί (16), η προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, εντός των κατάλληλων νομικών πλαισίων, πρέπει να τηρείται ανά πάσα στιγμή, ιδίως όταν πρόκειται για ιδιαίτερα ευαίσθητα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, όπως αυτά των αποφάσεων Prüm. Η ΕΕ και η ΕΟΚΕ διατύπωσαν τις παρατηρήσεις τους αναφορικά με ένα γενικό πλαίσιο για επαρκώς ευαίσθητη επεξεργασία των δεδομένων στην Ευρώπη (17).

3.2.4.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι ειδικότερα η υποχρεωτική σε όλη την ΕΕ δημιουργία τραπεζών δεδομένων προφίλ προσώπου και η ανταλλαγή αυτών των δεδομένων, έστω και με τη μορφή αριθμών καταχώρισης και κρυπτογραφημένων μορφοτύπων, πρέπει να αντιμετωπίζεται με εξαιρετική λεπτότητα. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με το ψήφισμά του 2020/2016(INI) (18) έχει συστήσει επιφυλακτική αντιμετώπιση και προσεκτική διαχείριση των εργαλείων κατάρτισης προφίλ, μεταξύ άλλων επειδή η καταγραφή και η κοινοποίηση εικόνων προσώπου ατόμων ενέχει τον κίνδυνο αναγνώρισής τους. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ βλέπει με μεγάλη ανησυχία την πρόταση για αυτονόητη δημιουργία εθνικών τραπεζών δεδομένων για εικόνες προσώπου, καθώς και ανταλλαγή τους σε όλη την Ένωση μεταξύ συμμετεχόντων κρατών μελών. Ζητεί διεξοδικό έλεγχο υψηλού επιπέδου της αναλογικότητας και της εμπιστευτικότητας όσον αφορά την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Μολονότι η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει πλήρως τον γενικό στόχο της πρότασης αυτής που απορρέει από τον στόχο που καθορίζει η Συνθήκη όσον αφορά τη συμβολή στην εσωτερική ασφάλεια στην ΕΕ, η εφαρμογή της κατάρτισης προφίλ προσώπου θα μπορούσε να θεωρηθεί μη υποχρεωτική.

3.2.5.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ ανησυχεί για την πρόταση ανταλλαγής αστυνομικών αρχείων μεταξύ όλων των κρατών μελών, έστω και μερικώς ανώνυμων όσον αφορά τους αριθμούς καταχώρισης και κρυπτογραφημένων κατά τη διαβίβασή τους. Οι αρχές επιβολής του νόμου στα διάφορα κράτη μέλη φαίνεται να έχουν διαφορετικά πρότυπα για τον καθορισμό και την καταγραφή υπόπτων και εγκληματιών. Η ανταλλαγή κατόπιν αιτήματος για αντιστοίχιση δεδομένων μπορεί, επομένως, να εξαρτάται από την αξιολόγηση εκ μέρους μεμονωμένων αστυνομικών. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε καταστάσεις όπου οι ύποπτοι σε ένα κράτος μέλος, π.χ. σε σχέση με δραστηριότητες που αφορούν τα δικαιώματα των προσφύγων, καταγράφονται στο ποινικό μητρώο κάποιου άλλου κράτους μέλους. Σε αυτή την περίπτωση, τα δικαιώματα πρόσβασης και αποθήκευσης πρέπει να είναι σαφώς εμπιστευτικά και περιορισμένα ούτως ώστε να μην τίθενται σε κίνδυνο τα θεμελιώδη δικαιώματα με δυσανάλογο τρόπο. Επιπλέον, θα πρέπει να καθοριστούν σταθερά και κοινά κριτήρια για τον ορισμό του (σοβαρού) ποινικού αδικήματος και των υπόπτων για διάπραξη ποινικού αδικήματος. Οι ήδη θεσπισμένοι κανόνες πρέπει, εν προκειμένω, να τηρούνται και να επιβάλλονται (19).

3.2.6.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να εισαχθούν μηχανισμοί διεξοδικότερων και συχνότερων ελέγχων ώστε να εξασφαλιστεί η δεοντολογική συλλογή, κυρίως σε σχέση με τρίτες χώρες, και αποθήκευση δεδομένων της Ευρωπόλ, καθώς και ο καθορισμός σαφών χρονικών ορίων για την εν λόγω αποθήκευση δεδομένων. Όπως έχει προαναφερθεί, είναι επιθυμητός ένας κεντρικός ρόλος της Ευρωπόλ στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική όσον αφορά κυρίως την πρόληψη του διασυνοριακού εγκλήματος και την καταπολέμηση του εγκλήματος, μεταξύ άλλων σε σχέση με την ανταλλαγή δεδομένων· ωστόσο, αυτός ο ρόλος πρέπει να επανεξετάζεται από ανεξάρτητους φορείς και να αξιολογείται μεταξύ άλλων από την κοινωνία των πολιτών, τους κοινωνικούς εταίρους και τους σχετικούς ενδιαφερόμενους φορείς, ιδίως από τις ομάδες και τα άτομα των οποίων η ζωή θα μπορούσε να επηρεαστεί άδικα ή αδικαιολόγητα από τις δραστηριότητες επιβολής του νόμου (20). Η Ευρωπόλ έχει επανειλημμένα κατηγορηθεί ότι συσσωρεύει τα δεδομένα υπόπτων και εγκληματιών μαζί με αυτά άλλων φυσικών προσώπων (21). Ειδικότερα, πρέπει να διασφαλιστεί ότι δεν υφίσταται ακατάλληλη αλληλεπικάλυψη με ζητήματα μετανάστευσης και ασύλου. Η ΕΟΚΕ συνιστά την τακτική παρακολούθηση των δραστηριοτήτων της Ευρωπόλ από τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και από άλλους σχετικούς και πιθανώς επηρεαζόμενους φορείς, προτείνοντας επιπλέον την εφαρμογή μηχανισμών διαφάνειας.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις σχετικά με τη δέσμη μέτρων Σένγκεν

4.1.   Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2016/399 περί κώδικα της Ένωσης σχετικά με το καθεστώς διέλευσης προσώπων από τα σύνορα [COM(2021) 891 final]

4.1.1.

Ο χώρος Σένγκεν περιλαμβάνει έναν χώρο όπου οι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι πολίτες τρίτων χωρών που διαμένουν νόμιμα στο έδαφος της ΕΕ, καθώς και τα εμπορεύματα και οι υπηρεσίες, μπορούν να μετακινούνται χωρίς να υποβάλλονται σε ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα. Ο χώρος Σένγκεν αποτελεί βασικό στοιχείο του χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης και βασικό στοιχείο για τη λειτουργία της ενιαίας αγοράς. Η δημιουργία του έχει αποφέρει σημαντικά κοινωνικά και οικονομικά οφέλη στην ευρωπαϊκή κοινωνία.

4.1.2.

Αν και οι μεγάλης κλίμακας καταστάσεις έκτακτης ανάγκης στον τομέα της δημόσιας υγείας, όπως οι πανδημίες, μπορούν να θεωρηθούν σοβαρή απειλή για τη δημόσια τάξη, δεν πρέπει να θεωρούνται λόγος για την επαναφορά των ελέγχων στα σύνορα του χώρου Σένγκεν. Αυτές οι ενέργειες δεν φαίνεται να αποτελούν εποικοδομητικό μέτρο. Το ίδιο θα πρέπει να ισχύει και για την άσκηση αστυνομικών ή άλλων δημόσιων αρμοδιοτήτων στις περιοχές των εσωτερικών συνόρων, η οποία είναι de facto ισοδύναμη με τους εν λόγω συνοριακούς ελέγχους. Οποιοιδήποτε ταξιδιωτικοί περιορισμοί μεταξύ κρατών του χώρου Σένγκεν λόγω μεγάλης κλίμακας καταστάσεων έκτακτης ανάγκης στον τομέα της δημόσιας υγείας δεν θα πρέπει να υπερβαίνουν τους πιθανούς ταξιδιώτικούς περιορισμούς εντός των κρατών μελών. Διαφορετικά, η όλη έννοια ενός χώρου χωρίς ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα, ως «μέρος του ευρωπαϊκού DNA» (22), θα υπονομευθεί. Επιπλέον, αυτοί οι κανονισμοί μπορούν να αποδυναμώσουν τις προσπάθειες υπέρ μιας κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής για την υγεία, ειδικά στον τομέα του ελέγχου των επιδημιών.

4.1.3.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την προσπάθεια της Επιτροπής να εισαγάγει νέες διαδικαστικές εγγυήσεις σε περίπτωση μονομερούς επαναφοράς ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα. Η πρόταση έχει ως σκοπό να διευκρινίσει και να επεκτείνει τον κατάλογο των στοιχείων που πρέπει να αξιολογεί ένα κράτος μέλος όταν λαμβάνει απόφαση προσωρινής επαναφοράς ή παράτασης των συνοριακών ελέγχων. Η Επιτροπή θα πρέπει να εκδίδει γνώμη σχετικά με την αναλογικότητα και την αναγκαιότητα αυτών των αποφάσεων και να δρομολογεί διαδικασία διαβούλευσης με τα κράτη μέλη. Η ΕΟΚΕ ζητεί να διευκρινιστούν περαιτέρω οι διαδικαστικές εγγυήσεις που εισάγονται, κυρίως με τον καθορισμό σαφούς χρονικού ορίου για πιθανές παρατάσεις.

4.1.4.

Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η διάκριση μεταξύ «αναγκαίων» και «μη αναγκαίων» ταξιδιών στον χώρο Σένγκεν αποτελεί σοβαρή απειλή για τα θεμέλια του κεκτημένου του Σένγκεν.

4.1.5.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει πλήρως τη θέση της Επιτροπής και ζητεί επιπροσθέτως ο περιορισμός των συνοριακών σημείων διέλευσης ή του ωραρίου λειτουργίας τους να λαμβάνει πλήρως υπόψη τα δικαιώματα των υπηκόων τρίτων χωρών που ζητούν διεθνή προστασία. Πρέπει να εξασφαλίζεται αποτελεσματική πρόσβαση στα συνοριακά σημεία διέλευσης, καθώς και αποτελεσματική προστασία του δικαιώματος ασύλου.

4.1.6.

Αυτό σχετίζεται με την ανησυχία της ΕΟΚΕ ότι τα άτομα που συλλαμβάνονται στα εσωτερικά σύνορα θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με αξιοπρέπεια και να ενημερώνονται για τα δικαιώματά τους, αντί να νομιμοποιούνται μορφές εσωτερικών επαναπροωθήσεων. Μια τέτοια προσέγγιση ενέχει υψηλό κίνδυνο να ανοίξει ο δρόμος για ανεξέλεγκτη κατάρτιση προφίλ με βάση τα φυλετικά χαρακτηριστικά. Η διασφάλιση της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων στον χώρο Σένγκεν θα πρέπει να αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα. Οι έλεγχοι πρέπει να διενεργούνται μόνο από κατάλληλα καταρτισμένο και εξουσιοδοτημένο προσωπικό. Οι ενέργειές τους πρέπει να παρακολουθούνται δειγματοληπτικά από ανεξάρτητους φορείς.

4.1.7.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι οι έλεγχοι που διενεργούνται στις περιοχές των εσωτερικών και των εξωτερικών συνόρων με χρήση τεχνολογιών παρακολούθησης και επιτήρησης θα πρέπει να επανεξετάζονται όσον αφορά την αναλογικότητά τους. Οι οργανώσεις που υπερασπίζονται τα δικαιώματα των πολιτών θα μπορούσαν να παρέχουν υποστήριξη με δραστηριότητες επανεξέτασης και παρακολούθησης.

4.1.8.

Η ΕΟΚΕ κατανοεί τον σκοπό της Επιτροπής όσον αφορά το άρθρο 13 για τη θέσπιση κοινής διαδικασίας για τα κράτη μέλη προκειμένου να ελέγχουν και να επιτηρούν τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ και τα σύνορα του χώρου Σένγκεν. Ωστόσο, δεν γίνεται καμία αναφορά στην πρόσβαση σε νόμιμη διαδικασία αναζήτησης ασύλου ή σε εναλλακτικές μορφές πρόσβασης για τους μετανάστες, ούτε σε οποιαδήποτε σχετική παροχή νομικών συμβουλών. Η ΕΟΚΕ ζητεί να γίνονται πάντοτε σεβαστά τα θεμελιώδη δικαιώματα των προσώπων που φθάνουν στα σύνορα της Ευρώπης και του χώρου Σένγκεν, καθώς και το βασικό δικαίωμά τους να ζητούν άδεια εισόδου και το δικαίωμα να αιτούνται άσυλο. Ειδικότερα, τα ευάλωτα άτομα, τα ιατρικά περιστατικά και τα ανήλικα άτομα πρέπει να γίνονται δεκτά και ενδεχομένως να μεταφέρονται με προσοχή. Όπως έχει προαναφερθεί, η ΕΟΚΕ ανησυχεί ιδιαίτερα για τις παραβιάσεις που αναφέρονται στα εξωτερικά σύνορα (23)· συγχρόνως, αναγνωρίζει τις ενισχυμένες δραστηριότητες παρακολούθησης της Επιτροπής (24).

4.1.9.

Η ΕΟΚΕ παροτρύνει εκ νέου την Επιτροπή να αξιοποιήσει ενεργά τις εξουσίες επιβολής που της εκχωρούν οι Συνθήκες σε καταστάσεις όπου υπάρχει έλλειψη παρακολούθησης στον εντοπισμό αδυναμιών στο πλαίσιο των αξιολογήσεων του Σένγκεν (25). Προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί σε συστημικές πρακτικές που παραβιάζουν τους κανόνες των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό όταν πρόκειται για ευάλωτους μετανάστες. Πρωτίστως, η Επιτροπή δεν θα πρέπει να βασίζεται αποκλειστικά στα ευρήματα του μηχανισμού αξιολόγησης του Σένγκεν, αλλά να παρακολουθεί και η ίδια ενεργά την κατάσταση όσον αφορά τα θεμελιώδη δικαιώματα, με αναφορά στο διεθνές δίκαιο και με την υποστήριξη των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών. Επιπλέον, ειδικοί υπάλληλοι του Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Άσυλο (EUAA), καθώς και του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA) θα πρέπει να δραστηριοποιούνται στα εξωτερικά σύνορα, ώστε να εποπτεύουν την τήρηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων.

4.2.   Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την αντιμετώπιση καταστάσεων εργαλειοποίησης στον τομέα της μετανάστευσης και του ασύλου [COM(2021) 890 final] (26)

4.2.1.

Δεδομένης της κρίσης σε ορισμένα τμήματα των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ το 2021 και προηγουμένως, η παρούσα πρόταση έχει ως στόχο τη θέσπιση «ειδικής επείγουσας διαδικασίας για τη διαχείριση της μετανάστευσης και του ασύλου και, όπου απαιτείται, την πρόβλεψη μέτρων στήριξης και αλληλεγγύης για τη διαχείριση της άφιξης προσώπων που έχουν εργαλειοποιηθεί από τρίτη χώρα με εύτακτο, ανθρώπινο και αξιοπρεπή τρόπο και με πλήρη σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων». Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τις ειδικές περιστάσεις που υποχρέωσαν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναλάβει αποτελεσματική δράση· ωστόσο, επαναλαμβάνει την ανησυχία της για την εισαγωγή και την κανονικοποίηση ταχέων μέτρων σε σχέση με τη μεταχείριση των ευάλωτων μεταναστών χωρίς να υπάρχει επαρκής χρόνος και χώρος για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων τους (27).

4.2.2.

Επιπλέον, οι αναθεωρημένοι κανόνες Σένγκεν αναγνωρίζουν τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν τα κράτη μέλη στα εξωτερικά σύνορα εξ ονόματος όλων των κρατών μελών και της Ένωσης στο σύνολό της σε καταστάσεις όπου οι μετανάστες εργαλειοποιούνται για πολιτικούς σκοπούς. Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει αυτόν τον ρόλο, αλλά τονίζει ότι η προστασία των συνόρων της ΕΕ ή του χώρου Σένγκεν δεν μπορεί να καλυφθεί μόνο από τα κράτη μέλη στα εξωτερικά σύνορα. Καλεί τα κράτη μέλη να υποστηρίξουν προδραστικά τον προτεινόμενο μηχανισμό αλληλεγγύης, αλλά πρωτίστως να αναλάβουν κοινή ευθύνη, όπως προβλέπεται στο πλαίσιο του ευέλικτου μηχανισμού αλληλεγγύης στο νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο.

4.2.3.

Ενώ η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει την ανάγκη να παρασχεθεί ειδική καθοδήγηση για καταστάσεις ιδιαίτερου χαρακτήρα, πρέπει να τονιστεί ότι ο προτεινόμενος ορισμός της «εργαλειοποίησης» παραμένει αρκετά ασαφής. Η ΕΟΚΕ ζητεί να ελεγχθεί διεξοδικά αυτή η προσέγγιση προκειμένου να αποφευχθεί πιθανή κατάχρηση της έννοιας με υπερβολικά εκτεταμένη εφαρμογή. Επιπλέον, υπενθυμίζει ότι οι υπάρχουσες συνθήκες για το άσυλο και τις καταστάσεις κρίσης προβλέπουν θεμελιώδεις κατευθυντήριες γραμμές και μέτρα. Η ΕΟΚΕ τονίζει ιδιαίτερα ότι τα θεμελιώδη δικαιώματα των προσώπων και κυρίως η αρχή της μη επαναπροώθησης πρέπει να τηρούνται σε κάθε περίσταση.

4.2.4.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η μερική εξωτερικοποίηση της διαδικασίας ασύλου στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ με ad hoc τρόπο μπορεί να είναι δύσκολο να παρακολουθηθεί και να εφαρμοστεί με επαρκή έλεγχο και με μια προσέγγιση ουσιαστικά προσανατολισμένη στα δικαιώματα, ιδίως όσον αφορά τις ικανότητες ελέγχου των κρατών μελών για διαλογή πριν από την είσοδο, που έχουν επικριθεί ήδη σε άλλο έγγραφο (28). Πρέπει να εξασφαλιστεί ότι το πληττόμενο κράτος μέλος έχει τις απαραίτητες ικανότητες και εγκαταστάσεις για να διαχειριστεί την κατάσταση έκτακτης ανάγκης με κατάλληλο τρόπο. Η στήριξη από άλλα κράτη μέλη μέσω του μηχανισμού αλληλεγγύης, από κεντρικούς οργανισμούς της ΕΕ, κυρίως από τον Οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Άσυλο (EUAA), καθώς και από ΜΚΟ και σχετικούς διεθνείς οργανισμούς, όπως η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR), θα πρέπει να προσφέρεται και να γίνεται δεκτή προδραστικά και όχι μόνο κατόπιν αιτήματος του πληττόμενου κράτους μέλους.

4.2.5.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ιδιαίτερα τον απαραίτητο θετικό ρόλο των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών οι οποίες παρέχουν ανθρωπιστική βοήθεια στους μετανάστες που εργαλειοποιούνται από τρίτες χώρες, μεταξύ άλλων τρόφιμα, νερό, ρουχισμό, κατάλληλη ιατρική περίθαλψη και προσωρινή στέγαση, και επιπλέον παρέχουν υποστήριξη και πληροφορίες για τα δικαιώματα των μεταναστών και των αιτούντων άσυλο. Η πρόσβαση των οργανώσεων στους μετανάστες και τους αιτούντες άσυλο στις πληττόμενες περιοχές των συνόρων θα πρέπει πάντα να διασφαλίζεται. Αυτές οι οργανώσεις θα πρέπει να δικαιούνται να λαμβάνουν αποτελεσματική και απλουστευμένη χρηματοδοτική στήριξη στο πλαίσιο ευρωπαϊκής χρηματοδότησης, όπως η βοήθεια έκτακτης ανάγκης του Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης (ΤΑΜΕ).

4.2.6.

Σε αυτό το πλαίσιο, είναι ύψιστης σημασίας να μην χαλαρώσει η εφαρμογή της αρχής της μη επαναπροώθησης, αλλά να διασφαλιστούν τα δικαιώματα των ατόμων και η πρόσβαση στη νομική υποστήριξη και σε μια διαδικασία η οποία βασίζεται στα δικαιώματα και εφαρμόζεται από καταρτισμένο και ικανό προσωπικό υπό την επιτήρηση της UNHCR και του EUAA. Όπως έχει αναφερθεί και σε άλλο έγγραφο, η ΕΟΚΕ παρατηρεί με μεγάλη ανησυχία την επικέντρωση της Επιτροπής στην αντικανονική μετανάστευση και στην αποκαλούμενη οικειοθελή ή αναγκαστική επιστροφή (29).

4.2.7.

Επιπλέον, θα πρέπει να εξασφαλιστεί ότι λαμβάνονται υπόψη εναλλακτικοί λόγοι εισόδου, όπως η επανένωση των οικογενειών.

4.2.8.

Η ΕΟΚΕ ανησυχεί για την πτυχή της στέγασης των μεταναστών και αιτούντων άσυλο, ιδίως κατά τη διαδικασία καταχώρισής τους. Πρέπει να διασφαλιστεί ότι τα κράτη μέλη είναι σε θέση να υποδεχθούν τα άτομα με τον καταλληλότερο και αξιοπρεπέστερο τρόπο, χωρίς να τα θέτουν συστηματικά υπό κράτηση. Ο μαζικός περιορισμός της ελεύθερης κυκλοφορίας των εν λόγω προσώπων θα πρέπει να αποφεύγεται. Θα πρέπει να επιτρέπεται η πρόσβαση των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των ανθρωπιστικών οργανώσεων για σκοπούς παρακολούθησης.

---

(1)  Οδηγία 2001/55/ΕΚ του Συμβουλίου, της 20ής Ιουλίου 2001, σχετικά με τις ελάχιστες προδιαγραφές παροχής προσωρινής προστασίας σε περίπτωση μαζικής εισροής εκτοπισθέντων και μέτρα για τη δίκαιη κατανομή των βαρών μεταξύ κρατών μελών όσον αφορά την υποδοχή και την αντιμετώπιση των συνεπειών της υποδοχής αυτών των ατόμων (ΕΕ L 212 της 7.8.2001, σ. 12).

(2)  Εκτελεστική απόφαση (ΕΕ) 2022/382 του Συμβουλίου, της 4ης Μαρτίου 2022, που διαπιστώνει την ύπαρξη μαζικής εισροής εκτοπισθέντων από την Ουκρανία κατά την έννοια του άρθρου 5 της οδηγίας 2001/55/ΕΚ και έχει ως αποτέλεσμα την εφαρμογή προσωρινής προστασίας (ΕΕ L 71 της 4.3.2022, σ. 1).

(3)  COM(2021) 277 final.

(4)  COM(2021) 891 final.

(5)  COM(2021) 890 final.

(6)  COM(2021) 782 final.

(7)  COM(2021) 784 final.

(8)  COM(2021) 890 final.

(9)  COM(2021) 891 final.

(10)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ SOC/707 (ΕΕ C 290 της 29.7.2022, σ. 90).

(11)  ΕΕ C 367 της 10.10.2018, σ. 84.

(12)  ΕΕ C 367 της 10.10.2018, σ. 84, παράγραφος 4.3.

(13)  Απόφαση 2008/615/ΔΕΥ του Συμβουλίου, της 23ης Ιουνίου 2008, σχετικά με την αναβάθμιση της διασυνοριακής συνεργασίας, ιδίως όσον αφορά την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και του διασυνοριακού εγκλήματος (ΕΕ L 210 της 6.8.2008, σ. 1).

(14)  Απόφαση 2008/616/ΔΕΥ του Συμβουλίου, της 23ης Ιουνίου 2008 για την εφαρμογή της απόφασης 2008/615/ΔΕΥ σχετικά με την αναβάθμιση της διασυνοριακής συνεργασίας, ιδίως όσον αφορά την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και του διασυνοριακού εγκλήματος (ΕΕ L 210 της 6.8.2008, σ. 12).

(15)  ΕΕ C 105 της 4.3.2022, σ. 108.

(16)  ΕΕ C 105 της 4.3.2022, σ. 108.

(17)  Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών. Ευρωπαϊκή στρατηγική για τα δεδομένα [COM(2020) 66 final], που εγκρίθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 2020· και γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ (ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 290).

(18)  Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, της 6ης Οκτωβρίου 2021, σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη στο ποινικό δίκαιο και τη χρήση της από τις αστυνομικές και δικαστικές αρχές σε ποινικές υποθέσεις [2020/2016(INI)] (ΕΕ C 132 της 24.3.2022, σ. 17).

(19)  Οδηγία (ΕΕ) 2016/680 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 27ης Απριλίου, για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα από αρμόδιες αρχές για τους σκοπούς της πρόληψης, διερεύνησης, ανίχνευσης ή δίωξης ποινικών αδικημάτων ή της εκτέλεσης ποινικών κυρώσεων και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών και την κατάργηση της απόφασης-πλαίσιο 2008/977/ΔΕΥ του Συμβουλίου (ΕΕ L 119 της 4.5.2016, σ. 89) (οδηγία για την επιβολή του νόμου)· και οδηγία (ΕΕ) 2016/1148 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 6ης Ιουλίου 2016, σχετικά με μέτρα για υψηλό κοινό επίπεδο ασφάλειας συστημάτων δικτύου και πληροφοριών σε ολόκληρη την Ένωση (ΕΕ L 194 της 19.7.2016, σ. 1) (οδηγία NIS).

(20)  ΕΕ C 341 της 24.8.2021, σ. 66.

(21)  A data «black hole»: Europol ordered to delete vast store of personal data [Μια «μαύρη τρύπα» δεδομένων: η Ευρωπόλ διέταξε τη διαγραφή μεγάλου όγκου αποθηκευμένων δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα], Αποστόλης Φωτιάδης κ.ά., «The Guardian», 10 Ιανουαρίου 2022, https://www.theguardian.com/world/2022/jan/10/a-data-black-hole-europol-ordered-to-delete-vast-store-of-personal-data

(22)  Ανακοίνωση με τίτλο «Στρατηγική προς έναν πλήρως λειτουργικό και ανθεκτικό χώρο Σένγκεν» [COM(2021) 277 final].

(23)  ΕΕ C 105 της 4.3.2022, σ. 108.

(24)  ΕΕ C 105 της 4.3.2022, σ. 108.

(25)  ΕΕ C 105 της 4.3.2022, σ. 108.

(26)  Για καλύτερη διευκρίνιση αυτής της διαφοροποίησης, βλέπε τη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ REX/554 (δεν έχει ακόμη δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα).

(27)  ΕΕ C 123 της 9.4.2021, σ. 15.

(28)  ΕΕ C 123 της 9.4.2021, σ. 15.

(29)  ΕΕ C 517 της 22.12.2021, σ. 86.