Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Συνδυασμός φιλόδοξων στόχων βιωσιμότητας και κοινωνικών στόχων με ένα περιβάλλον ευνοϊκό για τις μικρομεσαίες και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 105/01)

Εισηγητής:

ο κ. Bruno CHOIX

Απόφαση της ολομέλειας	25.3.2021
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	30.9.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	20.10.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	564
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	227/0/9

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Το 99,8 % των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων είναι μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) και πολύ μικρές επιχειρήσεις, απασχολούν δε 82,4 εκατομμύρια εργαζομένους. Οι επιχειρήσεις αυτές συνιστούν ζωτικούς παράγοντες τόσο της οικονομικής ανάκαμψης όσο και της επίτευξης των κοινωνικών και περιβαλλοντικών στόχων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Η φύση τους —ανθρώπινη κλίμακα και εγγύτητα— διευκολύνει τη φυσική ιδιοποίηση από τις εν λόγω επιχειρήσεις αυτών των προκλήσεων, τις οποίες αντιμετωπίζουν επιτυγχάνοντας καλές επιδόσεις, ακόμη και σε περιόδους κρίσης.

1.2.

Για τον σκοπό αυτόν, οι ΜΜΕ και οι πολύ μικρές επιχειρήσεις χρειάζονται ένα ρυθμιστικό περιβάλλον προσαρμοσμένο στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) ζητεί την πραγματική εφαρμογή της πρωτοβουλίας «Small Business Act», της αρχής «Προτεραιότητα στις μικρές επιχειρήσεις» και της στρατηγικής για τις ΜΜΕ. Ο διοικητικός φόρτος, ιδίως για τη διαφάνεια και την υποβολή εκθέσεων, πρέπει να είναι αυστηρά περιορισμένος, διότι κάθε υποχρέωση συνεπάγεται κόστος.

1.3.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την προσέγγιση για τη βελτίωση της νομοθεσίας και συνιστά τη συστηματική συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων, των επαγγελματικών κλάδων και των εμπορικών και βιοτεχνικών επιμελητηρίων σε όλα τα στάδια της νομοθεσίας (προετοιμασία δημόσιων διαβουλεύσεων, εκτίμηση αντικτύπου, τροποποιήσεις). Καλεί την Επιτροπή να λάβει δεόντως υπόψη τα αποτελέσματα των εκτιμήσεων αντικτύπου. Η αρχή «για κάθε θέσπιση, μία κατάργηση» (one in, one out) πρέπει να εφαρμοστεί γρήγορα, αποτελεσματικά και με ισορροπημένο τρόπο, προκειμένου να επιτευχθεί μια φιλόδοξη περιβαλλοντική και κοινωνική νομοθεσία. Τέλος, η ΕΟΚΕ προτείνει να ενισχυθεί ο συντονισμός των απεσταλμένων για τις ΜΜΕ (SME Envoys), τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

1.4.

Η ΕΟΚΕ καλεί τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να αναζητούν συστηματικά εναλλακτικές διαδικασίες αντί των υποχρεώσεων διαφάνειας και υποβολής εκθέσεων, όταν οι εν λόγω υποχρεώσεις συνεπάγονται υπερβολικό φόρτο.

1.5.

Οι εθνικές και περιφερειακές πρωτοβουλίες κοινωνικού διαλόγου στις πολύ μικρές επιχειρήσεις, τη βιοτεχνία και τα ελεύθερα επαγγέλματα διευκολύνουν την ανάληψη της ευθύνης των κοινωνικών ζητημάτων, τον διάλογο μεταξύ επιχειρηματιών και εργαζομένων και την πρόληψη των συγκρούσεων, θα πρέπει λοιπόν να ενθαρρυνθούν.

1.6.

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι πρέπει να αξιοποιηθούν καλύτερα οι δυνατότητες των επαγγελματικών κλάδων και ενώσεων και των εμπορικών και βιοτεχνικών επιμελητηρίων, όσον αφορά τόσο τη διάδοση της καινοτομίας για την κοινωνία, το περιβάλλον και τη διαχείριση όσο και τη στήριξη των ΜΜΕ και των πολύ μικρών επιχειρήσεων. Συνιστά στην Επιτροπή και τα κράτη μέλη να αξιοποιήσουν την εμπειρογνωμοσύνη και το δίκτυό τους αντί να δημιουργούν νέες επαχθείς και δεσμευτικές διατάξεις.

1.7.

Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να διασφαλιστεί η πρόσβαση των επιχειρηματιών στη διά βίου κατάρτιση, αμέσως μετά τη σύσταση ή την εξαγορά μιας επιχείρησης, ώστε να μπορούν να αποκτήσουν τις δεξιότητες που απαιτούνται για τη χρηστή διαχείριση των επιχειρήσεων, για την ενσωμάτωση του κοινωνικού διαλόγου, καθώς και για την οικολογική και την ψηφιακή μετάβαση.

2.   Πλαίσιο και γενικές παρατηρήσεις

2.1.

Οι ΜΜΕ και οι πολύ μικρές επιχειρήσεις αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της ευρωπαϊκής οικονομίας και, χάρη στην παρουσία τους στο σύνολο του εδάφους της Ένωσης, συνιστούν βασικό στοιχείο για τη στήριξη των τοπικών κοινοτήτων που αντιμετωπίζουν οικονομικές αδυναμίες, ενώ ενισχύουν την ανθεκτικότητα ολόκληρου του συστήματος.

2.2.

Η ανάκαμψη είναι ο μόνος τρόπος για να αποτραπεί η μείωση του πληθυσμού, δεδομένου ότι συμβάλλει στη διατήρηση του ποσοστού απασχόλησης και στην κατανομή του πλούτου, ιδίως επειδή στην Ευρώπη βασίζεται σε στόχους βιωσιμότητας.

2.3.

Οι ΜΜΕ και οι πολύ μικρές επιχειρήσεις κινητοποιούνται προς μια πράσινη και ψηφιακή οικονομία. Η κυκλική οικονομία, η βιώσιμη ανάπτυξη και ο κοινωνικός διάλογος βρίσκονται στο DNA των πολύ μικρών επιχειρήσεων, των βιοτεχνικών επιχειρήσεων και των ελεύθερων επαγγελμάτων. Η ΕΟΚΕ καλεί τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να εμπιστευτούν την ικανότητά τους για εξέλιξη και να στηρίξουν τον ηγετικό τους ρόλο στη διττή μετάβαση (στοχευμένα προγράμματα χρηματοδότησης, τεχνικής βοήθειας και συμβουλευτικών υπηρεσιών, καθώς και ενδεδειγμένες πολιτικές), αντί να επιβραδύνουν τη δυναμική τους.

2.4.

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ότι πολλές επιχειρήσεις και δημόσιες αρχές προβαίνουν σε καινοτομίες, προκειμένου να βοηθήσουν τις ΜΜΕ και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις να εντάξουν την κυκλική οικονομία στο επιχειρηματικό τους μοντέλο (διάθεση αποβλήτων και απούλητων προϊόντων, προώθηση της επιδιόρθωσης, της επαναχρησιμοποίησης και της ανακύκλωσης), σύμφωνα με τους στόχους της ΕΕ.

2.5.

Παρά την πρωτοβουλία «Small Business Act» του 2008, τα τελευταία δεκατρία χρόνια έδειξαν ότι οι νομοθέτες, αντί να εκδώσουν πράξεις που να σέβονται τις διοικητικές και οικονομικές ικανότητες των ΜΜΕ και των πολύ μικρών επιχειρήσεων, επιλέγουν τις περισσότερες φορές κανόνες που απευθύνονται σε όλες τις επιχειρήσεις και τους προσαρμόζουν εκ των υστέρων στις μικρότερες, προξενώντας τους νέο φόρτο και πλήττοντας την ανταγωνιστικότητά τους και την ικανότητά τους για καινοτομία και δημιουργία θέσεων εργασίας. Όσον αφορά τη συνεκτίμηση των αποτελεσμάτων του τεστ ΜΜΕ, υπάρχει περιθώριο βελτίωσης. Η αύξηση των μέτρων διαφάνειας και δημοσιοποίησης πληροφοριών είναι επιζήμια. Για παράδειγμα, ο Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων (ΓΚΠΔ) (1) εισήγαγε διαδικασίες που δεν είναι σαφείς, με αποτέλεσμα να αναγκάζονται οι ΜΜΕ και οι πολύ μικρές επιχειρήσεις να ανατρέχουν σε οδηγούς χρήσης ή να προσφεύγουν σε εξωτερικούς εμπειρογνώμονες, πράγμα που επιφέρει δαπάνες. Ο κανονισμός για τα μηχανήματα προβλέπει ανάλογες υποχρεώσεις, απαιτώντας διαδικασίες αξιολόγησης μέσω πιστοποίησης από εξωτερικούς φορείς. Η οδηγία σχετικά με τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες (2) εισάγει υποχρέωση δήλωσης των πραγματικών δικαιούχων για όλες τις επιχειρήσεις, η οποία σε πολλά κράτη μέλη γίνεται επί πληρωμή.

2.6.

Η έκθεση της επιτροπής ρυθμιστικού ελέγχου του 2020 δείχνει ότι ο αντίκτυπος των νομοθετικών προτάσεων στις ΜΜΕ δεν αξιολογείται επαρκώς.

2.7.

Η ΕΟΚΕ εξέφρασε την ικανοποίησή της για τη στρατηγική για τις ΜΜΕ που δημοσίευσε η Επιτροπή το 2020. Υποστηρίζει το ψήφισμα (3) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, σύμφωνα με το οποίο πρέπει να δημιουργηθούν οι κατάλληλες διοικητικές, ρυθμιστικές και τεχνικές προϋποθέσεις που θα βοηθήσουν τις ΜΜΕ και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους, ιδίως τις περιβαλλοντικές, ενώ οι υπερβολικές διοικητικές και ρυθμιστικές επιβαρύνσεις επιβραδύνουν την ανάπτυξή τους.

2.8.

Η ΕΟΚΕ εξέφρασε την ικανοποίησή της για την ανακοίνωση σχετικά με τη βελτίωση της νομοθεσίας, στην οποία τονίζεται ότι η βελτίωση της νομοθεσίας αποτελεί το κλειδί για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Δεν μπορεί να βασίζεται αποκλειστικά στην οικονομική ανάπτυξη, αλλά χρειάζεται ισορροπία μεταξύ οικονομικής προσέγγισης, προσέγγισης βιωσιμότητας και κοινωνικής προσέγγισης.

2.9.

Ωστόσο, σε πολλές νομοθετικές προτάσεις και συζητήσεις διαφαίνονται νέες υποχρεώσεις υποβολής εκθέσεων για τις ΜΜΕ και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις (υποβολή εκθέσεων βιωσιμότητας από τις εταιρείες (4), μισθολογική διαφάνεια (5), δέουσα επιμέλεια). Οι υποχρεώσεις αυτές ενδέχεται να αφορούν τις ΜΜΕ και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις είτε άμεσα είτε έμμεσα —ως αποτέλεσμα αιτημάτων μεγάλων επιχειρήσεων της αξιακής αλυσίδας— και να συνεπάγονται ένα κόστος, δεδομένου ότι οι επιχειρήσεις αυτές δεν διαθέτουν τους ανθρώπινους και τους οικονομικούς πόρους για να ανταποκριθούν, γεγονός που υπονομεύει τη δραστηριότητά τους, το επιχειρηματικό τους μοντέλο, και άρα την επιβίωσή τους, ιδίως σε περίοδο κρίσης.

2.10.

Ωστόσο, οι ΜΜΕ και οι πολύ μικρές επιχειρήσεις κατορθώνουν να επιτυγχάνουν ενθαρρυντικά αποτελέσματα, ακόμη και καλύτερα από τον εθνικό μέσο όρο, και μάλιστα χωρίς εξαναγκασμούς. Η ΕΟΚΕ ζητεί η νομοθεσία να εκπονείται για τα 21 εκατομμύρια ΜΜΕ και πολύ μικρές επιχειρήσεις της Ευρώπης, και όχι να σχεδιάζεται για το 0,2 % —τις μεγαλύτερου μεγέθους επιχειρήσεις— και να επιδιώκεται εκ των υστέρων η εφαρμογή των αρχών της στις υπόλοιπες· τούτο δε προκειμένου να καλυφθούν όχι μόνο οι ανάγκες των επιχειρηματιών αλλά και των πολυάριθμων υπαλλήλων τους. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να προτείνονται συστηματικά εναλλακτικές διαδικασίες αντί της υποβολής εκθέσεων.

3.   Κόστος και ωφέλεια των μέτρων υποβολής εκθέσεων

3.1.

Η εκτίμηση από την Επιτροπή του κόστους και του διοικητικού φόρτου συχνά είναι αδιαφανής και αποβαίνει εις βάρος των ΜΜΕ και των πολύ μικρών επιχειρήσεων. Σ’ αυτό έρχονται να προστεθούν οι έμμεσες συνέπειες που συνδέονται με τις υποχρεώσεις της αξιακής αλυσίδας, τις οποίες είναι δύσκολο να υπολογίσει η Επιτροπή. Όπως αναφέρεται στην ανακοίνωση για τη βελτίωση της νομοθεσίας, οι τροπολογίες που κατατίθενται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σπανίως υποβάλλονται σε εκτιμήσεις αντικτύπου και σε τεστ ΜΜΕ. Τέλος, κατά τη μεταφορά των μέτρων στο εθνικό δίκαιο, ορισμένες φορές επιβάλλονται πρόσθετες δαπάνες.

3.2.

Προκειμένου να συμμορφωθούν με αυτές τις αυξανόμενες υποχρεώσεις, οι επιχειρηματίες δεν μπορούν παρά να ανταποκριθούν οι ίδιοι, μέσα στον χρόνο που θα έπρεπε να αφιερώνουν στη δουλειά τους, ή να προσφύγουν σε εξωτερικούς εμπειρογνώμονες. Και οι δύο λύσεις επηρεάζουν τη δραστηριότητα της επιχείρησης και επιφέρουν πρόσθετες δαπάνες, οι οποίες είναι αναλογικά υψηλότερες στις πολύ μικρές επιχειρήσεις απ’ ό,τι στις μεγάλες. Εξάλλου, η ΕΟΚΕ κρούει τον κώδωνα του κινδύνου σχετικά με την αύξηση των μέτρων υποβολής εκθέσεων, τα οποία μπορεί μεμονωμένα να φαίνονται άνευ σημασίας, αλλά όλα μαζί έχουν σημαντικό αντίκτυπο.

3.3.

Εντούτοις, σε πεδία όπου δεν υπάρχουν υποχρεώσεις υποβολής εκθέσεων, διαπιστώνονται καλά αποτελέσματα: πολλές ΜΜΕ και πολύ μικρές επιχειρήσεις, με την ενθάρρυνση της επαγγελματικής τους ομοσπονδίας ή των εμπορικών και βιοτεχνικών επιμελητηρίων, επενδύουν στην κυκλική οικονομία, καθώς διακρίνουν σ’ αυτήν οφέλη για την ανάπτυξη και την προβολή τους (6)· η ανθρώπινη κλίμακα των ΜΜΕ και των πολύ μικρών επιχειρήσεων διευκολύνει την επαφή μεταξύ εργοδότη και εργαζομένων, με αποτέλεσμα οι μισθολογικές αποκλίσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών να είναι συχνά μικρότερες απ’ ό,τι σε εθνικό επίπεδο (7) κ.λπ. Στις χώρες όπου έχουν τεθεί κατώτατα όρια για τις ΜΜΕ όσον αφορά ορισμένα κοινωνικά νομοθετικά μέτρα, παρατηρείται μικρός αριθμός προσφυγών, πράγμα που δείχνει ότι οι επιχειρήσεις αυτές μπορούν να λειτουργούν υποδειγματικά χωρίς να τους επιβάλλονται επαχθή μέτρα. Σύμφωνα με τις γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ (8), ο ορισμός της ΜΜΕ θα πρέπει να συζητηθεί.

3.4.

Οι ΜΜΕ και οι πολύ μικρές επιχειρήσεις, μεταξύ των οποίων οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας, είναι ισότιμοι παράγοντες της κυκλικής οικονομίας, εφόσον προσφέρουν επιτόπιες υπηρεσίες που ενισχύουν τους κοινωνικούς δεσμούς, δημιουργούν θέσεις εργασίας μη επιδεχόμενες μετεγκατάσταση, καθώς και πλούτο σε περιοχές όπου δεν υπάρχει ούτε βιομηχανία ούτε ορισμένες δημόσιες υπηρεσίες, και δίνουν ευκαιρίες για εμπόριο και απασχόληση σε ευπαθείς κοινωνικές ομάδες. Τα μισά και πλέον από τα άτομα σε καθεστώς εναλλασσόμενης κατάρτισης παρακολουθούν κατάρτιση σε ΜΜΕ και πολύ μικρές επιχειρήσεις, οι οποίες συνεπώς συμβάλλουν ενεργά στην απασχόληση των νέων. Το επιχειρηματικό τους μοντέλο και η ανθρώπινή τους κλίμακα προκρίνουν τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης κατά τρόπο που ο έλεγχος να ασκείται από τον άνθρωπο, ενώ δίνουν έμφαση στην ποιότητα ζωής στην εργασία και στη συμμετοχική διαχείριση.

3.5.

Η επιβολή μέτρων υποβολής εκθέσεων συχνά αντιμετωπίζεται ως άδικος φόρτος, που επηρεάζει δυσμενώς τη δραστηριότητά τους, τις απειλεί με αδυναμία πρόσβασης στις δημόσιες συμβάσεις ή σε χρηματοδότηση, ενώ δεν προσφέρει σημαντική πρόοδο σε πολιτικές τις οποίες συχνά οι ίδιες έχουν αρχικά προωθήσει. Η συσσώρευση αυτή τροφοδοτεί μια δυσαρέσκεια απέναντι στην Ευρώπη, που θεωρείται υπερβολικά γραφειοκρατική και αποκομμένη από την πραγματικότητα στο πεδίο.

3.6.

Εξάλλου, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι οι κοινωνικοί και περιβαλλοντικοί στόχοι μπορούν να επιτευχθούν μόνον εάν τεθούν στο στόχαστρο οι αιτίες των ανισορροπιών. Όχι με την αύξηση των δεσμευτικών απαιτήσεων.

3.7.

Προκειμένου να προωθηθεί ένα φιλικό προς τις ΜΜΕ περιβάλλον, πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη δημογραφική αλλαγή, η οποία μειώνει σημαντικά τη διαθεσιμότητα ειδικευμένων εργαζομένων και συνεπώς την παραγωγικότητα των ΜΜΕ. Η επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, η μαθητεία και η ανάπτυξη δεξιοτήτων, συμπεριλαμβανομένων των περιβαλλοντικών και ψηφιακών δεξιοτήτων, πρέπει να αποτελούν προτεραιότητα.

4.   Βελτίωση της νομοθεσίας

4.1.

Η βελτίωση της νομοθεσίας απαιτεί κατάλληλη ισορροπία μεταξύ οικονομικής προσέγγισης, προσέγγισης βιωσιμότητας και κοινωνικής προσέγγισης. Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να βασίζεται περισσότερο στους κοινωνικούς εταίρους, στους επαγγελματικούς κλάδους και στα εμπορικά και βιοτεχνικά επιμελητήρια σε ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο κατά την αξιολόγηση του αντικτύπου ενός νομοθετήματος.

4.2.

Κάθε μέτρο διαφάνειας έχει ένα κόστος. Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει στην Επιτροπή την ανάγκη εφαρμογής της πρωτοβουλίας «Small Business Act» και της αρχής «Προτεραιότητα στις μικρές επιχειρήσεις», σύμφωνα με τις δεσμεύσεις της. Σε συνέχεια της ανακοίνωσης «Βελτίωση της νομοθεσίας», η ΕΟΚΕ ζητεί να περιοριστεί δραστικά κάθε νέα διοικητική επιβάρυνση, είτε άμεση είτε έμμεση.

4.3.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να ζητεί τη γνώμη της ΕΟΚΕ κατά την προετοιμασία των διαβουλεύσεων, προκειμένου να λαμβάνονται υπόψη πιο στοχευμένα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ΜΜΕ, με αμερόληπτα ερωτήματα, κατάλληλα για όλες τις μορφές επιχειρήσεων. Τονίζει την ανάγκη να δίνεται προτεραιότητα σε σύντομες διαβουλεύσεις, σε όλες τις γλώσσες της ΕΕ, προκειμένου να διευκολύνεται η συμβολή των ΜΜΕ.

4.4.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να ενισχύσει το δίκτυο και τον συντονισμό των απεσταλμένων για τις ΜΜΕ στο εθνικό επίπεδο και στις ανταλλαγές τους με την Επιτροπή.

4.5.

Η ΕΟΚΕ λαμβάνει υπό σημείωση την αρχή «για κάθε θέσπιση, μία κατάργηση» (one in, one out), την οποία η Επιτροπή δεσμεύτηκε να εφαρμόζει. Ο περιορισμός του διοικητικού φόρτου πρέπει να μελετάται με τους κοινωνικούς εταίρους, ώστε να ελαφρύνεται χωρίς να υπονομεύονται οι στρατηγικοί στόχοι και χωρίς να υποβαθμίζονται οι υψηλές οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές προδιαγραφές της ΕΕ. Προς τούτο, η ΕΟΚΕ ζητεί από την Επιτροπή να παρέχει αναλυτικά τα λειτουργικά και μεθοδολογικά στοιχεία που θα επιτρέπουν τον εντοπισμό των περιττών επιβαρύνσεων. Η προθεσμία για την εφαρμογή αυτής της αρχής δεν φαίνεται να συνάδει με το πρόγραμμα εργασίας της Επιτροπής, το οποίο προβλέπει τη δημοσίευση αρκετών βασικών κειμένων κατά τους προσεχείς μήνες. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να εντοπίσει γρήγορα διοικητικές επιβαρύνσεις που μπορούν να καταργηθούν. Εξάλλου, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή, μετά από κάθε κατάργηση επιβαρύνσεων, να προβαίνει σε παρακολούθηση της μείωσής τους στην εθνική νομοθεσία των κρατών μελών, ώστε να εξασφαλίζεται η αποτελεσματικότητα της αρχής και η ισότητα μεταχείρισης.

4.6.

Η ΕΟΚΕ ζητεί κάθε νέα πρόταση, ιδίως όταν συνεπάγεται άμεσα ή έμμεσα μέτρα διαφάνειας και υποβολής εκθέσεων, να υποβάλλεται σε ουσιαστική αξιολόγηση αντικτύπου. Το τεστ ΜΜΕ πρέπει να εφαρμόζεται από όλα τα θεσμικά όργανα. Πρέπει να περιλαμβάνει οικονομική και νομική ανάλυση και να δημοσιεύονται οι πηγές της. Πρέπει να διενεργείται με κάθε νέα έκδοση του νομοθετικού κειμένου, στη φάση της πρότασης και κατά τις διαπραγματεύσεις. Η ΕΟΚΕ συνιστά να ζητείται η γνώμη των κοινωνικών εταίρων, ιδίως δε των εργοδοτικών οργανώσεων, με την ευκαιρία της διενέργειας κάθε μελέτης αντικτύπου, ώστε να συμβάλλουν στην ανάλυση των διατάξεων που αφορούν τις ΜΜΕ και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις. Τα αποτελέσματα των εκτιμήσεων αντικτύπου πρέπει να λαμβάνονται δεόντως υπόψη από την Επιτροπή κατά τον προσδιορισμό της προτιμώμενης επιλογής πολιτικής. Σύμφωνα με τις προτάσεις της ανακοίνωσης «Βελτίωση της νομοθεσίας», η ΕΟΚΕ ζητεί από τους βουλευτές και το Συμβούλιο να τεκμηριώνουν την επίδραση των τροπολογιών τους στις ΜΜΕ και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις.

4.7.

Η έκθεση της επιτροπής ρυθμιστικού ελέγχου δείχνει ότι ο αριθμός των προτάσεων που περιλαμβάνουν ειδικές διατάξεις για τις ΜΜΕ έχει μειωθεί σημαντικά (από 22 % την περίοδο 2017-2019 σε 15 % το 2020). Όταν εγκρίνονται μέτρα διαφάνειας, η ΕΟΚΕ καλεί τα θεσμικά όργανα να θεσπίζουν κατώτατα όρια ώστε να μετριάζεται η επιβάρυνση των ΜΜΕ και των πολύ μικρών επιχειρήσεων. Η ΕΟΚΕ ζητεί να επιταχυνθεί η εφαρμογή της ενιαίας ψηφιακής πύλης, η οποία έχει προγραμματιστεί για το 2023.

5.   Εναλλακτικές πρακτικές αντί της δημοσίευσης πληροφοριών

5.1.

Προκειμένου να αποτραπεί η γενίκευση διαδικασιών που θα μπορούσαν να θεωρηθούν τιμωρητικές, η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Επιτροπή να εισάγει εναλλακτικές πρακτικές αντί των υποχρεώσεων υποβολής εκθέσεων για τις ΜΜΕ και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις σε κάθε πρότασή της.

5.2.

Σε πολλά κράτη μέλη υπάρχουν ειδικοί συμβουλευτικοί φορείς όπου οι κοινωνικοί εταίροι μπορούν να συζητούν τα κοινωνικά και οικονομικά μέτρα και την πρακτική τους οργάνωση. Πολλές εθνικές οργανώσεις ΜΜΕ είναι αντιπροσωπευτικές. Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή να βασίζεται περισσότερο στις ενώσεις ΜΜΕ, τους κοινωνικούς εταίρους, τους επαγγελματικούς κλάδους και τα εμπορικά και βιοτεχνικά επιμελητήρια σε ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Η πείρα τους, η εμπειρογνωμοσύνη τους και το ενεργό δίκτυό τους τους δίνουν πλεονεκτική θέση ώστε να στηρίζουν και να ενθαρρύνουν τις ΜΜΕ και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις και να αναπτύσσουν εργαλεία που ανταποκρίνονται στους κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς στόχους. Είναι σημαντικό να τους παρασχεθούν οι οικονομικοί και ανθρώπινοι πόροι που είναι αναγκαίοι για την ανάπτυξη δράσεων στήριξης.

5.3.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι η Επιτροπή έχει αναπτύξει ορισμένα εργαλεία που θα μπορούσαν να είναι χρήσιμα για τις ΜΜΕ και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις, τα οποία όμως δεν φτάνουν στο κοινό-στόχο τους. Η ΕΟΚΕ συνιστά να ενισχυθεί η κινητοποίηση των απεσταλμένων για τις ΜΜΕ, προκειμένου να προσαρμοστούν τα εργαλεία αυτά στις ανάγκες των ΜΜΕ και των πολύ μικρών επιχειρήσεων και να διευκολυνθεί η γνώση και η χρήση τους.

5.4.

Η ΕΟΚΕ προτείνει να προωθηθούν και να αξιοποιηθούν τυχόν εθνικά και περιφερειακά μέτρα που διευκολύνουν τον κοινωνικό διάλογο στις πολύ μικρές επιχειρήσεις, τη βιοτεχνία και τα ελεύθερα επαγγέλματα (9), με την παροχή στους εργοδότες και τους εργαζομένους όλων των πληροφοριών και συμβουλών σχετικά με τις νομικές ή συμβατικές διατάξεις στις οποίες υπόκεινται, με την υποστήριξη και την παροχή κάθε χρήσιμης γνώμης σχετικά με ζητήματα που αφορούν ειδικά τις επιχειρήσεις και τους υπαλλήλους τους και με τη συμβολή στην πρόληψη διενέξεων, μέσω παροχής πληροφοριών και συστάσεων στους εργαζομένους και τους εργοδότες.

5.5.

Η ΕΟΚΕ προτρέπει τα κράτη μέλη να υποστηρίζουν τους επαγγελματικούς κλάδους στις διαδικασίες παροχής κατάρτισης, συμβουλών και στήριξης στις ΜΜΕ και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις για την κάλυψη των κοινωνικών και περιβαλλοντικών απαιτήσεων. Οι διαδικασίες αυτές πρέπει να προτιμώνται από τις δεσμευτικές διατάξεις.

5.6.

Σύμφωνα με τη γνωμοδότηση πρωτοβουλίας της με τίτλο «Μετάβαση σε κυκλικές δημόσιες συμβάσεις» (10), η ΕΟΚΕ ζητεί από τις δημόσιες αρχές να υποστηρίζουν τις ΜΜΕ και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις για την κατανόηση των πιο βιώσιμων δημόσιων συμβάσεων, ιδίως σε τοπικό επίπεδο, και να μεριμνούν ώστε στη συγγραφή υποχρεώσεων να τηρείται ισορροπία μεταξύ ποιοτικών και ποσοτικών κριτηρίων.

5.7.

Η κατάρτιση των διευθυντών επιχειρήσεων στις ΜΜΕ και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις πρέπει να είναι προσβάσιμη γι’ αυτούς διά βίου, όπως ακριβώς και για τους υπαλλήλους, ακόμη και σε περίπτωση νέας σύστασης ή εξαγοράς επιχείρησης. Προκειμένου να αναπτυχθεί ένα «φυτώριο» διευθυντών επιχειρήσεων και υποψήφιων αγοραστών υφιστάμενων επιχειρήσεων οι οποίοι θα είναι ικανοί να ανταποκριθούν στις κοινωνικές, περιβαλλοντικές και οικονομικές προκλήσεις, η ΕΟΚΕ θεωρεί σημαντικότατο να προτείνεται και να ενθαρρύνεται η συμμετοχή σε κύκλους κατάρτισης κατάλληλα σχεδιασμένους για τις νέες δεξιότητες.

5.8.

Η ΕΟΚΕ προτείνει να υποστηρίζονται με οικονομικές ενισχύσεις τα κίνητρα για τη μείωση του ισοζυγίου άνθρακα των ΜΜΕ και των πολύ μικρών επιχειρήσεων, χωρίς αυτό να συνιστά ούτε περιορισμό για την ανάπτυξη των επιχειρήσεων ούτε πρόσθετο φόρτο.

5.9.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να ενθαρρυνθούν οι πρωτοβουλίες σήμανσης των επιχειρήσεων, σε δωρεάν και εθελοντική βάση και με την παρέμβαση τρίτου, ώστε να προσδίδεται αξιοπιστία στο εγχείρημα (11), εφόσον εξασφαλιστεί ότι τα συστήματα αυτά δεν θα αποτελέσουν εμπόδιο στην πρόσβαση στην αγορά και ότι θα αποφευχθεί ο πολλαπλασιασμός τους, ώστε να μην προκληθεί σύγχυση στους καταναλωτές.

---

(1)  Κανονισμός (ΕΕ) 2016/679 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 27ης Απριλίου 2016, για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών και την κατάργηση της οδηγίας 95/46/ΕΚ (ΕΕ L 119 της 4.5.2016, σ. 1).

(2)  Οδηγία (ΕΕ) 2018/843 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 30ής Μαΐου 2018, για την τροποποίηση της οδηγίας (ΕΕ) 2015/849 σχετικά με την πρόληψη της χρησιμοποίησης του χρηματοπιστωτικού συστήματος για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες ή για τη χρηματοδότηση της τρομοκρατίας, και για την τροποποίηση των οδηγιών 2009/138/ΕΚ και 2013/36/ΕΕ (ΕΕ L 156 της 19.6.2018, σ. 43).

(3)  Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 16ης Δεκεμβρίου 2020 σχετικά με μια νέα στρατηγική για τις ευρωπαϊκές ΜΜΕ [2020/2131 (INI)].

(4)  Πρόταση οδηγίας όσον αφορά την υποβολή εκθέσεων βιωσιμότητας από τις εταιρείες [2021/0104 (COD)].

(5)  Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την ενίσχυση της εφαρμογής της αρχής της ισότητας της αμοιβής μεταξύ ανδρών και γυναικών για όμοια εργασία ή για εργασία της αυτής αξίας, μέσω της μισθολογικής διαφάνειας και μηχανισμών επιβολής [2021/0050 (COD)].

(6)  Παράδειγμα βιοτεχνίας που όρισε μέτρα κυκλικής οικονομίας χωρίς υποχρέωση διαφάνειας στις Κάτω Χώρες: https://www.deb.nl/ondernemersverhalen/slagerij-van-koppen-dacht-na-over-duurzaamheid/

(7)  Les entreprises de proximité au féminin [Επιχειρήσεις τοπικής εμβέλειας γένους θηλυκού] (Μάρτιος 2019):

https://u2p-france.fr/sites/default/files/etude_les_entreprises_de_proximite_au_feminin.pdf

(8)  ΕΕ C 345 της 13.10.2017, σ. 15, και ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 1.

(9)  Περιφερειακές διεπαγγελματικές ισομερείς επιτροπές βιοτεχνικών επιχειρήσεων (CPRIA: https://cpria.proximeo-france.fr/) και περιφερειακές ισομερείς επιτροπές ελευθέρων επαγγελμάτων (CPR-PL).

(10)  ΕΕ C 341 της 24.8.2021, σ. 16.

(11)  Παράδειγμα το σήμα «Répar’acteurs» [από συγχώνευση των λέξεων «réparer» (επιδιορθώνω) και «acteur» (ενεργός παράγων)]: https://www.artisanat.fr/reparacteurs#:~:text=Le%20label%20%C2%AB%20R%C3%A9par’acteurs%20%C2%BB,de%20la%20r%C3%A9duction%20des%20d%C3%A9chets

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Η διαφήμιση στην υπηρεσία της σύγχρονης και υπεύθυνης κατανάλωσης»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 105/02)

Εισηγητής: ο κ.

Thierry LIBAERT

Απόφαση της ολομέλειας	25.3.2021
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο όργανο	Ενιαία αγορά, παραγωγή και κατανάλωση
Εγκρίθηκε από το τμήμα	30.9.2021
Εγκρίθηκε από την ολομέλεια	20.10.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	564
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ / κατά / αποχές)	132/0/5

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) τονίζει την ανάγκη να στηρίξει η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) τη διαφημιστική της βιομηχανία, η οποία πλήττεται σοβαρά από την κρίση της νόσου COVID-19. Σε συνάρτηση με την ψηφιακή μετάβαση και τον ανταγωνισμό από τις GAFA (Google, Amazon, Facebook, Apple), η διαφήμιση αντιπροσωπεύει έναν μοχλό οικονομικών δραστηριοτήτων και θέσεων εργασίας που είναι πιο σημαντικός από ποτέ.

1.2.

Οι επιταγές μεγαλύτερου σεβασμού του καταναλωτή και οι προκλήσεις της οικολογικής μετάβασης και της καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής απαιτούν γενικό προβληματισμό, ώστε ο τομέας της διαφήμισης να λαμβάνει ιδίως υπόψη τους στόχους της Συμφωνίας του Παρισιού.

1.3.

Η ΕΟΚΕ καλεί τη διαφημιστική βιομηχανία να δεσμευτεί για τη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα, προκειμένου, σύμφωνα με τους στόχους της ΕΕ, να επιτευχθεί ουδέτερο ισοζύγιο διοξειδίου του άνθρακα στις δραστηριότητές της έως το 2050 και να μειωθούν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 55 % έως το 2030, με σκοπό να συμβάλει στο ουδέτερο συλλογικό ισοζύγιο διοξειδίου του άνθρακα έως το 2050.

1.4.

Η ΕΟΚΕ ζητεί κάθε παράγοντας της διαφημιστικής βιομηχανίας, ανάλογα με το πεδίο δραστηριοτήτων του, να δεσμευθεί για τη μείωση του περιβαλλοντικού του αντικτύπου. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με τη μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης των ψηφιακών διαφημιστικών οθονών και την αύξηση της ανακυκλωσιμότητάς τους, με την προτιμησιακή χρήση χαρτιού από δάση βιώσιμης διαχείρισης (σήμα PEFC, PFC) και μελανιών που συμμορφώνονται με τα πρότυπα REACH και Greenguard για τις έντυπες αφίσες και τα διαφημιστικά φυλλάδια, καθώς και με τη μείωση των τεχνικών, ενεργειακών και υλικοτεχνικών επιπτώσεων της οπτικοακουστικής παραγωγής.

1.5.

Η ΕΟΚΕ ζητεί από τους παράγοντες της διαφημιστικής βιομηχανίας να ενισχύσουν τη δωρεάν συμβολή τους στην υποστήριξη των οικολογικά υπεύθυνων πρωτοβουλιών φορέων που δεν διαθέτουν επαρκείς οικονομικούς πόρους [μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ), νεοφυείς επιχειρήσεις, συνεταιρισμοί κ.λπ.].

1.6.

Η ΕΟΚΕ καλεί τους παράγοντες του τομέα να εκπαιδεύσουν περαιτέρω τα μέλη τους σχετικά με τις προκλήσεις της οικολογικής μετάβασης. Αυτή η ευαισθητοποίηση πρέπει παράλληλα να πραγματοποιείται στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση όσον αφορά τα επαγγέλματα επικοινωνίας.

1.7.

Η ΕΟΚΕ συνιστά στη διαφημιστική βιομηχανία να ξεκινήσει προβληματισμό σχετικά με το όνειρο της διαφήμισης και τις σχετικές παραστάσεις. Τούτο θα συμβάλει στο να διασφαλιστεί ότι η διαφήμιση, αντί να αποτελεί εμπόδιο, θα αποτελέσει πραγματικό μοχλό για την οικολογική μετάβαση, καθιστώντας δυνατή την ανάδειξη προϊόντων που συμβάλλουν στη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, σύμφωνα με στοιχεία τεκμηριωμένα και ακριβή.

1.8.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να συνεχιστούν οι εργασίες για την ενίσχυση της ρύθμισης της διαφήμισης σε ευρωπαϊκή κλίμακα με στόχο την καταπολέμηση της προβολής ψευδοοικολογικής ταυτότητας και των παραπλανητικών περιβαλλοντικών ισχυρισμών, και να επιδιωχθεί η εναρμόνιση μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ.

1.9.

Η ΕΟΚΕ ευελπιστεί ότι, παράλληλα με τις πτυχές της οικολογικής μετάβασης, θα δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη διαφήμιση που απευθύνεται στους νέους, ιδίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

1.10.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι δεν μπορεί να υπάρξει πλήρως υπεύθυνη διαφήμιση εάν οι διαφημιστικοί φορείς στην Ευρώπη δεν αναλάβουν την ευθύνη όσον αφορά την παραπληροφόρηση. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να εντείνει τις προσπάθειές της για την καταπολέμηση της ικανότητας οικονομικής αξιοποίησης της παραπληροφόρησης (1).

1.11.

H EOKE ζητεί από τη διαφημιστική βιομηχανία να αυξήσει το άνοιγμά της προς την κοινωνία των πολιτών και να δημιουργεί συχνότερα ευκαιρίες για συζήτηση με το κοινό της, ώστε να μπορέσει να εξελιχθεί σύμφωνα με τις νέες κοινωνικές προσδοκίες.

2.   Ορισμοί

2.1.

Ο ορισμός της διαφήμισης που χρησιμοποιείται εν προκειμένω είναι ο ορισμός της ΕΕ, που την ορίζει ως «κάθε μορφή επικοινωνίας που πραγματοποιείται στο πλαίσιο εμπορικής, βιομηχανικής ή επαγγελματικής δραστηριότητας με σκοπό την προώθηση της προμήθειας αγαθών και της παροχής υπηρεσιών». Ωστόσο, αυτός ο ορισμός παραλείπει τη διαφήμιση που αποσκοπεί σε έναν στόχο θεσμικού χαρακτήρα (βελτίωση της φήμης της εταιρείας) ή που προέρχεται από δημόσιους φορείς ή ενώσεις.

2.2.

Υπεύθυνη διαφήμιση είναι αυτή που θέτει τη διαφήμιση προ των ευθυνών της απέναντι στις μείζονες κοινωνικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένης της ανάγκης για καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.

3.   Η διαφήμιση, φορέας οικονομικής δραστηριότητας και απασχόλησης στην Ευρώπη

3.1.

Η διαφήμιση συνδέεται στενά με την ανάπτυξη και την απασχόληση. Όταν οι διαφημιστικές επενδύσεις είναι υψηλές, η ανάπτυξη είναι υψηλότερη από ό,τι εκεί όπου οι εν λόγω επενδύσεις είναι χαμηλότερες (2). Στην Ευρώπη, σύμφωνα με μελέτη της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Διαφημιστών του 2017 που αφορά το 2016, τα 92 δισεκατ. ευρώ για διαφημιστικές δαπάνες υπό τη στενή έννοια του όρου αναμενόταν να αποφέρουν πρόσθετο πλούτο ύψους 643 δισεκατ. ευρώ (3).

3.2.

Σύμφωνα με διάφορες μελέτες, μια επένδυση ενός ευρώ στη διαφήμιση παράγει πολλαπλασιαστικό και δευτερογενές αποτέλεσμα που οδηγεί σε αύξηση της ανάπτυξης κατά 5 % έως 7 %. Εφαρμοζόμενος στο Βέλγιο, ο συντελεστής πολλαπλασιαστικού αποτελέσματος είναι 5 (2,2 δισεκατομμύρια ευρώ σε διαφημιστικές δαπάνες απέφεραν 13 δισεκατομμύρια ευρώ στη βελγική οικονομία) (4).

3.3.

Η διαφήμιση επιταχύνει τη διάδοση νέων προϊόντων και υπηρεσιών, ενίοτε καινοτόμων, πράγμα που απεικονίζεται τέλεια στη διάρκεια ζωής εξοπλισμού ορισμένων προϊόντων, όπως οι ηλεκτρονικές ή τηλεφωνικές αγορές. Η ταχεία διάδοση νέων προϊόντων εγείρει ερωτήματα σχετικά με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της.

3.4.

Η διαφήμιση ενισχύει την ανταγωνιστικότητα. Χωρίς διαφήμιση, όλοι θα βρισκόμασταν στο ίδιο τραπεζικό ίδρυμα το οποίο θα καθόριζε τα τιμολόγιά του κατά την κρίση του. Οι τραπεζικές υπηρεσίες είναι πράγματι σε γενικές γραμμές παρόμοιες από τράπεζα σε τράπεζα, με τις διαφορές να προκύπτουν και από τη διαφήμιση. Η διαπίστωση αυτή ισχύει για μεγάλο αριθμό τομέων δραστηριότητας (ενέργεια, διανομή κ.λπ.).

3.5.

Η διαφήμιση στηρίζει πολλούς τομείς, κυρίως τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Σε πολλές χώρες της ΕΕ, η διαφήμιση χρηματοδοτεί σε μεγάλο βαθμό τον Τύπο, το ραδιόφωνο ή την τηλεόραση. Αυτό είναι τόσο ένας πόρος όσο και μια εξάρτηση, που μερικές φορές είναι πιθανό να επηρεάσει το περιεχόμενο των παραγωγών και να εγείρει ερωτήματα σχετικά με την ανεξαρτησία σύνταξης.

3.6.

Ο κύκλος εργασιών της διαφήμισης ανέρχεται σε 140 δισεκατ. ευρώ (2018) στην Ευρώπη, με 280 000 εταιρείες, συχνά μικρομεσαίες, που εργάζονται εν μέρει ή εξολοκλήρου για την εταιρική επικοινωνία και απασχολούν 998 000 άτομα (5).

3.7.

Η διαφήμιση έχει έμμεση επίδραση σε πολλά επαγγέλματα που σχετίζονται με τη δραστηριότητά της, όπως η οπτικοακουστική παραγωγή, η καλλιτεχνική δημιουργία ή η φωτογραφία. Η βελγική μελέτη έδειξε ότι 87 000 άτομα είδαν τη δουλειά τους να χρηματοδοτείται από διαφημιστικά έσοδα ή συμμετείχαν στη διαφημιστική παραγωγή μέσω αλυσίδων εφοδιασμού.

3.8.

Επιπλέον, εάν συμπεριληφθούν όλες οι δαπάνες εταιρικής επικοινωνίας, καταβάλλονται επίσης μεγάλα ποσά ετησίως στην ΕΕ για τη στήριξη, μέσω χορηγιών, των ψυχαγωγικών, αθλητικών ή πολιτιστικών δραστηριοτήτων.

4.   Αντίκτυπος που υπερβαίνει τις οικονομικές και κοινωνικές πτυχές

4.1.

Είναι γενικά αποδεκτό ότι ο αντίκτυπος της διαφήμισης στον Τύπο συνίσταται στη μεγαλύτερη πρόσβαση στα μέσα ενημέρωσης. Χωρίς διαφήμιση, η τιμή των εφημερίδων θα έπρεπε να αυξηθεί κατακόρυφα, για πολλές εκδόσεις δε η μείωση της διαφήμισης θα οδηγούσε στον αφανισμό τους.

4.2.

Είναι επίσης η διαφήμιση που παρέχει δωρεάν εκδόσεις, επιτρέποντας σε εκατομμύρια ανθρώπους να διαβάζουν τις ειδήσεις κάθε μέρα.

4.3.

Επισημαίνεται η καλλιτεχνική και δημιουργική πτυχή. Πρέπει να σημειωθεί ότι ένας πολύ μεγάλος αριθμός σκηνοθετών, φωτογράφων και σκιτσογράφων ξεκίνησαν τη σταδιοδρομία τους στη διαφήμιση.

4.4.

Η ενσωμάτωση της διαφήμισης σε συγκεκριμένα αστικά τοπία τα έχει μετατρέψει σε τουριστικά μέρη, όπως η Times Square στη Νέα Υόρκη ή το Piccadilly Circus στο Λονδίνο. Το ίδιο το διαφημιστικό μήνυμα είναι αυτό που αφήνει το σήμα του στην πόλη και προβάλλει ορισμένα σημεία. Αυτή η κυριαρχία της διαφήμισης στον δημόσιο χώρο μπορεί φυσικά να αμφισβητηθεί έντονα.

4.5.

Η διαφήμιση συμβάλλει σε ένα θετικό αφήγημα για τον κόσμο, την ευτυχία, την ευχαρίστηση ή την ομορφιά. Στο πλαίσιο μιας επικαιρότητας συνεχών κρίσεων, ο διαφημιστικός λόγος συμβάλλει στη διάδοση αισιόδοξων και εμπνευσμένων μηνυμάτων. Η διαφήμιση είναι επίσης αυτή που μας παρέχει συμβουλές για τη ζωή «Μην μιμείστε, καινοτομείτε» (Hugo Boss), «Φροντίστε τον εαυτό σας» (Garnier), «Το αδύνατο δεν υπάρχει» (Adidas). Έτσι, η διαφήμιση μεταφέρει γενικά ένα θετικό όραμα για τον κόσμο. Αυτό το θετικό όραμα μπορεί να αποτελέσει σημαντικό μοχλό για την οικολογική μετάβαση.

5.   Το διαφημιστικό μοντέλο και οι κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνέπειές του

5.1.

Η διαφήμιση έχει άμεσες συνέπειες όσον αφορά τα αέρια του θερμοκηπίου. Έχει αντίκτυπο στη χρήση χαρτιού, καθώς και στην κατανάλωση διαφόρων πόρων (ιδίως μέσω των νέων οθονών LCD) και στην ενέργεια μέσω του διαδικτύου ή των οπτικοακουστικών μέσων. Ο αντίκτυπος από πλευράς εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου ή γενικότερα στο περιβάλλον (για παράδειγμα η δυνατότητα ανακύκλωσης του μέσου) δεν χρησιμοποιείται ποτέ στην πράξη ως ένα από τα κριτήρια επιλογής για τον καθορισμό των όρων μιας διαφημιστικής εκστρατείας.

5.2.

Η εξωτερική διαφήμιση έχει επίσης συγκεκριμένες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Τούτο διαπιστώνεται κυρίως με τις φωτεινές και ψηφιακές πινακίδες, των οποίων η κατανάλωση ενέργειας και οι συνέπειες σε θέματα φωτορύπανσης δεν είναι αμελητέες. Όσον αφορά την παραγωγή μιας ψηφιακής διαφημιστικής οθόνης, στη βάση μιας τυπικής πινακίδας 200 κιλών, εκτιμάται ότι χρειάζονται 8 τόνοι υλικών για την παραγωγή της (6).

5.3.

Με στόχο την αύξηση της κατανάλωσης των προϊόντων που προωθεί, η διαφήμιση ενθαρρύνει μια υπερκατανάλωση που δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα προϊόντων και μικροαντικειμένων των οποίων η πραγματική χρησιμότητα είναι τελικά περιορισμένη, και ενίοτε άκρως δυσανάλογη με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις τους. Ορισμένα καταλήγουν στα σκουπίδια από την πρώτη χρήση. Η διαφήμιση διαμορφώνει τις ανάγκες και τις προσδοκίες των ατόμων σύμφωνα με τα συμφέροντα των διαφημιζομένων και όχι αναγκαστικά σύμφωνα με τα συλλογικά συμφέροντα.

5.4.

Μέσω της έντονης παρουσίας της στις μεγάλες πόλεις, η διαφήμιση μπορεί επίσης να συμβάλει στην τυποποίηση του αστικού χώρου των μεγάλων ευρωπαϊκών πόλεων. Μέσω πανομοιότυπων διαφημιστικών εκστρατειών, τα αστικά τοπία γίνονται πιο ομοιογενή και χάνουν σε ποιότητα. Το γεγονός ότι η πλειοψηφία των διαφημίσεων προέρχεται από μικρό αριθμό διαφημιστών εξηγεί αυτό το φαινόμενο.

5.5.

Μέσα από τα μηνύματα που διαδίδονται, οι αξίες που μεταφέρει συχνά απέχουν πολύ από τις αξίες της ανταλλαγής, της αλληλεγγύης και του μέτρου. Η διαφήμιση μεταφέρει μια εικόνα ευτυχίας μέσω της απόκτησης. Το όνειρο της διαφήμισης μας θυμίζει ότι όλα μπορούν να αγοραστούν. Για να είμαστε ευτυχείς, πρέπει να αγοράζουμε περισσότερα και να καταναλώνουμε περισσότερο. Ωστόσο, σύμφωνα με δημοσκοπήσεις, δεν υπάρχει ισχυρή στατιστική σχέση μεταξύ της κατανάλωσης και της αντίληψης της ευτυχίας, η οποία εξαρτάται κυρίως από τα πιστεύω σε ορισμένες αξίες και τη σημασία του οικογενειακού ιστού και του φυσικού κοινωνικού δικτύου. Η διαφήμιση μπορεί επίσης να είναι μια πηγή συνεχούς δυσαρέσκειας για τους καταναλωτές, προτρέποντάς τους να καταναλώνουν ολοένα και περισσότερο, και απογοήτευσης για όλα τα άτομα, κυρίως για τα πλέον μειονεκτούντα, που δεν έχουν τα μέσα να αποκτήσουν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που διαφημίζονται.

5.6.

Χωρίς να το γνωρίζουν, οι ευρωπαϊκές εταιρείες ξοδεύουν περισσότερα από 400 εκατομμύρια ευρώ σε ιστότοπους παραπληροφόρησης (7). Είναι γενικά αποδεκτό ότι οι μεγαλύτερες πηγές παραπληροφόρησης επιδιώκουν οικονομικούς στόχους, μέσω κυρίως προσεγγίσεων για την ανάκτηση σημαντικών χρηματικών ποσών από διαδικτυακές διαφημίσεις.

5.7.

Η ΕΟΚΕ έχει παρατηρήσει ότι όλο και περισσότερες διαφημίσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν εμφανίζονται ως διαφημίσεις αλλά κρύβονται πίσω από περισσότερο ή λιγότερο γνωστούς επηρεαστές γνώμης. Έχει εκτιμηθεί ότι πάνω από το ένα τέταρτο (26,6 %) των διαφημίσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν ανέφεραν το εμπορικό σήμα και την εμπορική επιδίωξη (8). Αυτό δημιουργεί σύγχυση που βλάπτει την εμπιστοσύνη στα εμπορικά σήματα, σύγχυση που η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες μπορεί να καταπολεμήσει, απαιτώντας την κοινοποίηση του ονόματος του οργανισμού για λογαριασμό του οποίου μεταδίδεται η διαφήμιση (9).

6.   Επιτάχυνση της εξέλιξης της διαφήμισης προκειμένου το μοντέλο της να καταστεί πιο συμβατό με τις προκλήσεις της οικολογικής μετάβασης

6.1.

Ενώ η κλιματική επιταγή καθίσταται όλο και πιο επιτακτική, είναι δύσκολο να κατανοηθεί γιατί ο τομέας της διαφήμισης δεν έχει δεσμευτεί επισήμως να σέβεται τη Συμφωνία του Παρισιού. Πιο πρόσφατα, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε ψήφισμα για την επίτευξη μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 55 % έως το 2030, και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε στις 14 Ιουλίου 2021 τη δέσμη των δώδεκα μέτρων «Προσαρμογή στον στόχο του 55 %» για την επίτευξη αυτού του στόχου. Όλοι οι επαγγελματικοί κλάδοι πρέπει να συμβάλουν στη συλλογική προσπάθεια και ο διαφημιστικός τομέας πρέπει, όπως και οι άλλοι τομείς, να ενσωματώσει αυτόν τον σημαντικό στόχο το πολύ σε μια δεκαετία.

6.2.

Οι περισσότεροι διαφημιστές έχουν κατανοήσει τις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής και την ανάγκη να ακούν τις μεγάλες προσδοκίες της κοινωνίας. Εδώ και αρκετά χρόνια, κινητοποιούνται για την αντιμετώπιση των παραπλανητικών περιβαλλοντικών ισχυρισμών και της προβολής ψευδοοικολογικής ταυτότητας. Πρέπει τώρα να εντείνουν τις προσπάθειές τους.

6.3.

Αυτή η δυναμική υποστηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Το 2012 η ΓΔ Δικαιοσύνης και Καταναλωτών συγκρότησε ομάδα εργασίας (Multi-Stakeholder Group on Environmental Claims). Δημοσιεύθηκαν αρκετές εκθέσεις, το 2013 και στη συνέχεια το 2016. Αυτά τα έγγραφα οδήγησαν στην καλύτερη κατανόηση του προβλήματος των παραπλανητικών περιβαλλοντικών ισχυρισμών και επηρέασαν την εφαρμογή της οδηγίας 2005/29/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (10) για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εργάζεται για την επικαιροποίηση αυτών των κατευθυντήριων γραμμών, οι οποίες αναμένεται να δημοσιευθούν έως το τέλος του 2021. Το τελικό κείμενο αναμένεται να αποσαφηνίσει περαιτέρω την εφαρμογή της οδηγίας 2005/29/ΕΚ σχετικά με τους παραπλανητικούς περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς. Το 2020 οι εθνικές αρχές προστασίας των καταναλωτών προέβησαν σε «σάρωση», υπό τον συντονισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, των δικτυακών τόπων εταιρειών που ισχυρίζονται ότι πωλούν φιλικά προς το περιβάλλον προϊόντα. Σύμφωνα με το συμπέρασμα αυτής της εργασίας, στο 42 % των περιπτώσεων οι ισχυρισμοί ήταν υπερβολικοί, ψευδείς ή παραπλανητικοί και θα μπορούσαν ενδεχομένως να χαρακτηριστούν ως αθέμιτες εμπορικές πρακτικές σύμφωνα με τους κανόνες της ΕΕ (11).

6.4.

Πιο πρόσφατα, το νέο σχέδιο δράσης «Κυκλική οικονομία» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που δημοσιεύθηκε στις 11 Μαρτίου 2020 περιλαμβάνει, για πρώτη φορά, έναν άξονα που σχετίζεται με την ευθύνη της διαφήμισης. Στο σημείο 2.2 αναφέρεται η βούληση της Επιτροπής να ενισχύσει την προστασία των καταναλωτών από την προβολή ψευδοοικολογικής ταυτότητας. Προβλέπεται ότι οι εταιρείες θα πρέπει να τεκμηριώνουν τους περιβαλλοντικούς τους ισχυρισμούς σε θέματα προϊόντων ή οργάνωσης, χρησιμοποιώντας τις μεθόδους του περιβαλλοντικού αποτυπώματος. Στο σημείο 3.2, εκφράζεται η επιθυμία να αναπτυχθούν κίνητρα για αύξηση του ποσοστού πληρότητας των οχημάτων (τα οποία μπορούν να περιλαμβάνουν διαφημίσεις που να δείχνουν λιγότερους οδηγούς μόνους στα αυτοκίνητά τους).

6.5.

Στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ψηφίστηκε έκθεση πρωτοβουλίας με τίτλο «Μετάβαση προς μια πιο βιώσιμη ενιαία αγορά για τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές» (12) η οποία εκπονήθηκε από την Επιτροπή εσωτερικής αγοράς και Προστασίας των Καταναλωτών τον Νοέμβριο του 2020. Στο κείμενο αυτό τονίζεται η «σημασία της υπεύθυνης διαφήμισης που τηρεί τα δημόσια πρότυπα για το περιβάλλον και την υγεία των καταναλωτών».

6.6.

Η ΕΟΚΕ υπήρξε ιδιαίτερα δραστήρια, ιδίως όσον αφορά την απαγόρευση παραπλανητικών περιβαλλοντικών ισχυρισμών, μεταξύ άλλων μέσω γνωμοδότησης με θέμα «Περιβαλλοντικοί, κοινωνικοί και σχετικοί με την υγεία ισχυρισμοί στην εσωτερική αγορά» (13). Ψήφισε γνωμοδότηση με θέμα «Προς μια στρατηγική της ΕΕ για τη βιώσιμη κατανάλωση» (14), στην οποία υπογραμμίζεται η σημασία μιας καλύτερης πλαισίωσης της διαφήμισης προς όφελος μιας πιο βιώσιμης κατανάλωσης. Πιο πρόσφατα, στη γνωμοδότηση για το νέο θεματολόγιο για τους καταναλωτές (15) υπενθύμισε την ανάγκη για καλύτερη ενημέρωση των καταναλωτών και την ανάγκη καταπολέμησης της προβολής ψευδοοικολογικής ταυτότητας.

7.   Για μια ευρωπαϊκή διαφήμιση στην υπηρεσία μιας πιο βιώσιμης και υπεύθυνης κατανάλωσης

7.1.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ μιας προσέγγισης που θα βασίζεται στην παροχή κινήτρων και θα περιλαμβάνει την ευθύνη των ίδιων των διαφημιστών. Η προσέγγιση αυτή υπαγορεύεται τόσο από την πρόοδο που έχει σημειώσει ο κλάδος, ιδίως όσον αφορά την καταπολέμηση των παραπλανητικών περιβαλλοντικών ισχυρισμών, όσο και από την πρόοδο της ρύθμισης. Η προσέγγιση αυτή οφείλεται επίσης στην ανάγκη στήριξης ενός τομέα που δημιουργεί ανάπτυξη και θέσεις εργασίας, σε μια ιδιαίτερα ευαίσθητη περίοδο. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι κάθε εμπόδιο στα ευρωπαϊκά διαφημιστικά μοντέλα ενέχει τον κίνδυνο να ωφελήσει τους μηχανισμούς ψηφιακής διαφήμισης, που κατέχουν κυρίως οι GAFA (Google, Amazon, Facebook, Apple), ενώ οι εταιρείες αυτές εξακολουθούν να βρίσκονται σε μεγάλο βαθμό εκτός του πεδίου εφαρμογής των ευρωπαϊκών φορολογικών συστημάτων. Αυτό το μοντέλο θα υποχρεωθεί να αλλάξει μελλοντικά λόγω της εξέλιξης των κανόνων που σχετίζονται με τα cookies. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι, για ορισμένους τύπους προϊόντων με ιδιαίτερη επιρροή, όπως τα ορυκτά καύσιμα, μπορούν να προβλεφθούν αυστηρότερες μορφές ρύθμισης.

7.2.

Στο πλαίσιο της τρέχουσας οικονομικής κρίσης, η ΕΟΚΕ ζητεί την παροχή ταχείας και έκτακτης χρηματοδοτικής στήριξης στους μικρότερους και πλέον ευάλωτους φορείς της διαφημιστικής βιομηχανίας (ΜΜΕ), ούτως ώστε οι δομές να μπορούν να επιβιώσουν στο σημερινό πλαίσιο, σε αντιστάθμισμα των διαρθρωτικών αλλαγών στα προαναφερθέντα σημεία.

7.3.

Κάθε κλάδος της διαφημιστικής βιομηχανίας στην Ευρώπη καθώς και τα διαφημιστικά γραφεία που λειτουργούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση ενσωματώνουν τους στόχους της Συμφωνίας του Παρισιού του 2015 στην πολιτική τους για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και ειδικότερα τους πρόσφατους στόχους της ΕΕ για μείωση κατά 55 % έως το 2030.

7.4.

Όλοι οι οικονομικοί φορείς της διαφημιστικής βιομηχανίας αναγνωρίζουν τους στόχους που συνδέονται με την οικολογική μετάβαση και τους ενσωματώνουν στη λειτουργία των δομών της, προτείνοντας αξιολογήσεις του ισοζυγίου των αερίων του θερμοκηπίου, τροχιές μείωσης και σχέδια δράσης προσαρμοσμένα στους στόχους αυτούς. Αυτή η αλλαγή στη διαφήμιση θα πρέπει να πραγματοποιηθεί με ευέλικτο τρόπο, ιδίως για να ενθαρρυνθούν και να υποστηριχθούν τα μεσαίου μεγέθους διαφημιστικά γραφεία.

7.5.

Οι φορείς της διαφημιστικής βιομηχανίας πρέπει να αναλάβουν την υποχρέωση να αξιολογούν το αποτύπωμα άνθρακα των διαφημιστικών προϊόντων, προκειμένου να επικαιροποιήσουν τις πρακτικές τους, να προτείνουν οικολογικότερες εναλλακτικές μεθόδους παραγωγής και να εξετάσουν τις δυνατότητες επανεγκατάστασης στην Ευρώπη.

7.6.

Οι φορείς της διαφημιστικής βιομηχανίας πρέπει να εντείνουν τη δωρεάν συμβολή τους σε οργανώσεις που δραστηριοποιούνται περισσότερο στον τομέα της κλιματικής μετάβασης και της κοινωνικής ένταξης. Γενικότερα, η εξέλιξη της διαχείρισης της ρύθμισης της διαφήμισης πρέπει να σχεδιαστεί ώστε να προσφέρει μεγαλύτερο μερίδιο στην κοινωνία των πολιτών, ενδεχομένως μέσω νέων μορφών διαχείρισης.

7.7.

Οι φορείς της διαφημιστικής βιομηχανίας πρέπει να αναλάβουν μια συστηματική διαδικασία κατάρτισης για τις προκλήσεις της οικολογικής μετάβασης και για πιο υπεύθυνες διαφημιστικές πρακτικές, εκπαιδεύοντας το προσωπικό τους εντός της επιχείρησης και συμβάλλοντας στην κατάρτιση των σπουδαστών στο μάρκετινγκ και την επικοινωνία.

7.8.

Η διαφημιστική βιομηχανία πρέπει να δεσμευθεί για την περαιτέρω ενίσχυση των μηχανισμών επαγγελματικής ρύθμισης της διαφήμισης διευρύνοντας τις εξουσίες εποπτείας των ρυθμιστικών φορέων στην Ευρώπη και προτείνοντας μεγαλύτερη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών (περιβαλλοντικές ΜΚΟ, ενώσεις καταναλωτών, συνδικαλιστικές οργανώσεις κ.λπ.) στη διαχείρισή της.

---

(1)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή: Έγγραφο καθοδήγησης για την ενίσχυση του κώδικα δεοντολογίας για την παραπληροφόρηση. 26 Μαΐου 2021. https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/ip_21_2585.

(2)  Maximilien Nayaradou, «L’impact de la régulation de la publicité sur la croissance économique» [Ο αντίκτυπος της ρύθμισης της διαφήμισης στην οικονομική ανάπτυξη], συνοπτική μορφή στο Publicité et croissance économique, Ένωση Διαφημιστών, 2006. Διατριβή που υποστηρίχθηκε στο Πανεπιστήμιο Paris Dauphine το 2004.

(3)  World Federation of Advertising. The value of advertising, Deloitte, 2017.

(4)  Ένωση Διαφημιστών του Βελγίου, «Ο αντίκτυπος της διαφήμισης στην οικονομική ανάπτυξη στο Βέλγιο», 3 Δεκεμβρίου 2015.

(5)  Πηγή: Eurostat. Advertising and Market Research Statistics.

(6)  ADEME. Μοντελοποίηση και περιβαλλοντική εκτίμηση των ψηφιακών διαφημιστικών πινακίδων. Σεπτέμβριος 2020.

(7)  Claudia Cohen, «Des marques financent, malgré elles, la désinformation», Le Figaro,5 Αυγούστου 2021.

(8)  Observatoire de l’influence responsable [Παρατηρητήριο υπεύθυνης επιρροής]. ARPP. 13 Σεπτεμβρίου 2021.

(9)  ΕΕ C 286 της 16.7.2021, p.70.

(10)  Οδηγία 2005/29/EK του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 11ης Μαΐου 2005, για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές των επιχειρήσεων προς τους καταναλωτές στην εσωτερική αγορά και για την τροποποίηση της οδηγίας 84/450/ΕΟΚ του Συμβουλίου, των οδηγιών 97/7/ΕΚ, 98/27/ΕΚ, 2002/65/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2006/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου («Οδηγία για τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές») (ΕΕ L 149 της 11.6.2005, σ. 22).

(11)  Καθημερινό δελτίο. Agence Europe, αριθ. 12646, 24 Ιανουαρίου 2021.

(12)  https://oeil.secure.europarl.europa.eu/oeil/popups/ficheprocedure.do?reference=2020/2021(INI)&l=en

(13)  ΕΕ C 383 της 17.11.2015, σ. 8.

(14)  ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 51.

(15)  ΕΕ C 286 της 16.7.2021, σ. 45.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Αναδιαμόρφωση του δημοσιονομικού πλαισίου της ΕΕ για βιώσιμη ανάκαμψη και δίκαιη μετάβαση»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 105/03)

Εισηγήτρια:

η κ. Dominika BIEGON

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	25.3.2021
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και νομισματική ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	5.10.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	20.10.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	564
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	168/3/5

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Οι ευρωπαϊκοί δημοσιονομικοί κανόνες χρήζουν αναθεώρησης: οι ελλείψεις ήταν ήδη εμφανείς μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008/09 και η πανδημία COVID-19 θέτει ακόμη πιο σοβαρές προκλήσεις στο ισχύον δημοσιονομικό πλαίσιο. Σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της, η ΕΟΚΕ εξέφρασε την ικανοποίησή της για την επανεξέταση της οικονομικής διακυβέρνησης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Στην παρούσα γνωμοδότηση, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τη θέση της σχετικά με την ανάγκη για μεταρρυθμίσεις και καλεί την Επιτροπή να συνεχίσει ταχέως την αναθεώρηση του πλαισίου οικονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ, η οποία επί του παρόντος έχει σταματήσει. Πριν από την έναρξη ισχύος του αναθεωρημένου πλαισίου, η Επιτροπή θα πρέπει να υποβάλει κατευθυντήριες γραμμές για μια μεταβατική περίοδο, κατά τη διάρκεια της οποίας δεν θα πρέπει να ενεργοποιηθεί η διαδικασία του υπερβολικού ελλείμματος και με τη δυνατότητα να χρησιμοποιηθεί η «ρήτρα περί ασυνήθων περιστάσεων» σε ειδική ανά χώρα βάση.

1.2.

Κάθε μελλοντικό δημοσιονομικό πλαίσιο πρέπει α) να ενισχύσει τις δημόσιες επενδύσεις, β) να επιτρέψει μεγαλύτερα κυκλικά περιθώρια ελιγμών και γ) να παράσχει μεγαλύτερη ευελιξία και διαφοροποίηση ανά χώρα όσον αφορά την πορεία προσαρμογής του χρέους, διασφαλίζοντας παράλληλα τη δημοσιονομική βιωσιμότητα. Η αναθεώρηση του δημοσιονομικού πλαισίου της ΕΕ δεν είναι απαραίτητη μόνο για τους σκοπούς της βραχυπρόθεσμης έως μεσοπρόθεσμης σταθεροποίησης της οικονομίας. Είναι επίσης ζωτικής σημασίας για τη χρηματοδότηση του κοινωνικοοικολογικού μετασχηματισμού της οικονομίας μας, καθώς διασφαλίζει πλήρη απασχόληση, θέσεις εργασίας υψηλής ποιότητας και δίκαιες μεταβάσεις.

1.3.

Ειδικότερα, η βασική πρόταση της ΕΟΚΕ για την αναθεώρηση του δημοσιονομικού πλαισίου είναι να καθιερωθεί ένας χρυσός κανόνας για τις δημόσιες επενδύσεις, τον οποίο η ΕΟΚΕ έχει ήδη ζητήσει σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις, σε συνδυασμό με έναν κανόνα για τις δαπάνες. Η ΕΟΚΕ εκφράζει επιπλέον την ικανοποίησή της για την πρόταση του Ευρωπαϊκού Δημοσιονομικού Συμβουλίου (ΕΔΣ) σχετικά με τη διαφοροποίηση ανά χώρα της πορείας δημοσιονομικής προσαρμογής.

1.4.

Τέλος, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η δημοσιονομική πολιτική είναι ο κλασικός τομέας άσκησης της κοινοβουλευτικής πολιτικής και οι αποφάσεις της επηρεάζουν ολόκληρη τη δομή των κρατικών δαπανών και εσόδων. Ως εκ τούτου, τόσο τα εθνικά κοινοβούλια όσο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πρέπει να αποκτήσουν κυρίαρχο ρόλο στο μελλοντικό πλαίσιο οικονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ.

1.5.

Σε παρόμοιο πνεύμα, υπάρχει ανάγκη μεγαλύτερης συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών στο Ευρωπαϊκό Εξάμηνο τόσο σε εθνικό όσο και σε ενωσιακό επίπεδο. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, μπορεί να θεσπιστεί μια ισορροπημένη οικονομική πολιτική, όπου όλα τα συμφέροντα συμβιβάζονται. Αυτό ισχύει ιδίως για τη διακυβέρνηση του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, όπου η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών δεν ήταν ικανοποιητική (1). Η αρχή της εταιρικής σχέσης, η οποία εδώ και καιρό αποτελεί παράδοση στη διακυβέρνηση των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων, θα πρέπει να λειτουργήσει ως πρότυπο για έναν αποτελεσματικό μηχανισμό συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών.

2.   Ιστορικό: νέες προκλήσεις μετά την πανδημία COVID-19

2.1.

Οι ευρωπαϊκοί δημοσιονομικοί κανόνες χρήζουν αναθεώρησης. Πριν από την κρίση, η αξιολόγηση του Ευρωπαϊκού Δημοσιονομικού Συμβουλίου (2019) (2) για το δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ επισήμανε ορθώς δύο βασικά προβλήματα: Πρώτον, οι δημοσιονομικοί κανόνες τείνουν να είναι φιλοκυκλικοί. Μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008/2009, εφαρμόστηκε δημοσιονομική εξυγίανση κάπως πρόωρα λόγω των έντονων ανησυχιών για τη βιωσιμότητα, με αποτέλεσμα η ευρωπαϊκή οικονομία να οδηγηθεί σε διπλή ύφεση. Δεύτερον, οι δημόσιες επενδύσεις στην ΕΕ αποτέλεσαν τον πρώτο στόχο για τις περικοπές δαπανών. Συγκρίνοντας το μέσο ποσοστό δημόσιων επενδύσεων για την περίοδο 2015-2019 με τον μέσο όρο πριν από την κρίση (2005-2009), 20 από τα 27 κράτη μέλη παρουσίασαν μείωση των επιτοκίων τους, ορισμένα δε έως και 50 %, σε βαθμό που η αξία του αποθέματος δημόσιων πόρων, οι οποίοι χαρακτηρίζονταν από αρνητικές τιμές για τις καθαρές δημόσιες επενδύσεις, επιδεινώθηκε μεταξύ 2013 και 2017 στη ζώνη του ευρώ.

2.2.

Η πανδημία COVID-19 θέτει ακόμη σοβαρότερες προκλήσεις για το δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ: η οικονομική ύφεση σε συνδυασμό με τα μέτρα πολιτικής για τον περιορισμό των κοινωνικών και οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας έχουν οδηγήσει σε μαζικές αυξήσεις του δημοσιονομικού ελλείμματος και των επιπέδων του δημοσίου χρέους αναλογικά προς το ΑΕγχΠ σε πολλά κράτη μέλη (3). Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Ευρωπαϊκού Δημοσιονομικού Συμβουλίου (2020) (4), εάν ενεργοποιηθούν αμετάβλητοι οι δημοσιονομικοί κανόνες της ΕΕ μετά την άρση της γενικής ρήτρας διαφυγής, η αναμενόμενη πορεία μείωσης του λόγου του δημοσίου χρέους προς το ΑΕγχΠ θα επιβάρυνε υπερβολικά ορισμένα κράτη μέλη, προκαλώντας σημαντικές αρνητικές οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις που θα έθεταν σε κίνδυνο την οικονομική ανάκαμψη στην ΕΕ.

2.3.

Η μεταρρύθμιση των δημοσιονομικών κανόνων της ΕΕ δεν είναι απαραίτητη μόνο για τους σκοπούς της βραχυπρόθεσμης έως μεσοπρόθεσμης σταθεροποίησης της οικονομίας. Είναι επίσης ζωτικής σημασίας για τη χρηματοδότηση του κοινωνικοοικολογικού μετασχηματισμού της οικονομίας μας, καθώς διασφαλίζει πλήρη απασχόληση, θέσεις εργασίας υψηλής ποιότητας και δίκαιες μεταβάσεις. Για την επίτευξη των στόχων της ΕΕ για το κλίμα, απαιτείται βαθύς εκσυγχρονισμός του κεφαλαιακού αποθέματος. Μια βιώσιμη οικονομία χρειάζεται μαζική επέκταση των δημόσιων επενδύσεων, ειδάλλως οι ευρωπαϊκές οικονομίες θα αντιμετωπίσουν δημοσιονομικούς κινδύνους που σχετίζονται με το κλίμα (5). Ταυτόχρονα, πρέπει να διασφαλιστεί η δημοσιονομική βιωσιμότητα. Σε προηγούμενες γνωμοδοτήσεις της, η ΕΟΚΕ έχει ήδη επισημάνει την ανάγκη καθιέρωσης ενός χρυσού κανόνα για τις δημόσιες επενδύσεις στο δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ (6). Οι απαιτήσεις αυτές εξακολουθούν να ισχύουν: για να επιτύχει η Ευρώπη τους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς στόχους της για το 2030, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπολόγισε πρόσφατα ότι το συνολικό χρηματοδοτικό έλλειμμα ανέρχεται σε περίπου 470 δισεκατ. ευρώ ετησίως έως το 2030 (7). Όπως ορθώς τονίστηκε, η κινητοποίηση της αναγκαίας κλίμακας χρηματοδοτικών πόρων θα αποτελέσει σημαντική πολιτική πρόκληση και οι δημόσιες επενδύσεις θα διαδραματίσουν σαφώς καίριο ρόλο, μεταξύ άλλων και για την κινητοποίηση ιδιωτικών επενδύσεων. Η μεταρρύθμιση του δημοσιονομικού πλαισίου της ΕΕ πρέπει να λάβει υπόψη τις εκτιμήσεις αυτές.

2.4.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι τα κράτη μέλη πρέπει να αντιμετωπίσουν την πρόκληση της μείωσης του λόγου μεταξύ του δημοσίου χρέους και του ΑΕγχΠ μετά την οικονομική ανάκαμψη, ώστε να διατηρήσουν επαρκή δημοσιονομικά περιθώρια για την αντιμετώπιση της επόμενης οικονομικής κρίσης. Ο κανόνας για τις δαπάνες που προτείνεται στην παρούσα γνωμοδότηση (βλέπε σημεία 3.3.2 και 3.3.3) θα διασφαλίσει πράγματι ότι τα κράτη μέλη θα εξυγιάνουν τα δημόσια οικονομικά τους σε περιόδους ευνοϊκής οικονομικής συγκυρίας.

2.5.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η αναθεώρηση του δημοσιονομικού πλαισίου της ΕΕ πρέπει να λαμβάνει υπόψη το ισχύον μακροοικονομικό πλαίσιο. Τόσο το ΔΝΤ (8) όσο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (9) δηλώνουν ότι οι λόγοι του δημοσίου χρέους προς το ΑΕγχΠ θα πρέπει να σταθεροποιηθούν βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα χάρη στα χαμηλά επιτόκια και τους αυξημένους ρυθμούς ανάπτυξης. Η βιωσιμότητα του δημοσίου χρέους εξαρτάται από τον (πραγματικό) ρυθμό αύξησης του ΑΕγχΠ, το ετήσιο πρωτογενές ισοζύγιο και τα (πραγματικά) επιτόκια του ανεξόφλητου δημόσιου χρέους. Η ΕΟΚΕ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να λάβει υπόψη αυτούς τους παράγοντες κατά την αξιολόγηση της βιωσιμότητας του χρέους των κρατών μελών.

2.6.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι τα βιώσιμα δημόσια οικονομικά εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τα αξιόπιστα δημόσια έσοδα και τη δίκαιη φορολογία, καθώς και, για παράδειγμα, την καταπολέμηση της φορολογικής απάτης και του επιθετικού φορολογικού σχεδιασμού. Επιπλέον, οι εξαγγελθέντες νέοι ίδιοι πόροι θα πρέπει να συμβάλουν στην ενίσχυση της δίκαιης φορολόγησης, καθώς και στην κοινωνική και κλιματική δικαιοσύνη. Η διαφάνεια των εσόδων και των δαπανών, οι ανοικτές διαδικασίες ανάθεσης συμβάσεων και η διαρκής συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στην εποπτεία της διαχείρισης των δημόσιων οικονομικών είναι επίσης απαραίτητες για τη διασφάλιση βιώσιμων δημόσιων οικονομικών.

2.7.

Σε παλαιότερες γνωμοδοτήσεις της, η ΕΟΚΕ εξέφρασε την ικανοποίησή της για την επανεξέταση της οικονομικής διακυβέρνησης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και επισήμανε την ανάγκη αναθεώρησης (10). Η ΕΟΚΕ έχει επίσης προτείνει να συζητηθεί το ζήτημα της μεταρρύθμισης της οικονομικής διακυβέρνησης στη διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης. Η προσαρμογή των διατάξεων της ΣΛΕΕ για την οικονομική διακυβέρνηση στην τρέχουσα οικονομική πραγματικότητα της ΕΕ δεν θα πρέπει να αποτελεί ταμπού. Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την έκκληση αυτή, ιδίως στο πλαίσιο της κρίσης της νόσου COVID-19. Για την αποφυγή της επιστροφής στους παλιούς δημοσιονομικούς κανόνες και για τη διαχείριση της μετάβασης προς ένα μοντέλο οικονομικής διακυβέρνησης προσανατολισμένο στην ευημερία, η ΕΟΚΕ ζητεί επιτακτικά τη συνέχιση της διαδικασίας επανεξέτασης το συντομότερο δυνατόν (11).

3.   Ειδικές παρατηρήσεις

3.1.   Επανεξισορρόπηση της οικονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ

3.1.1.

Η δημοσιονομική πολιτική θα πρέπει να εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πολυεπίπεδο και ισορροπημένο πλαίσιο διακυβέρνησης. Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ μιας προσανατολισμένης προς την ευημερία οικονομικής διακυβέρνησης, στο πλαίσιο της οποίας δίνεται προτεραιότητα στην κοινωνική και οικονομική ευημερία των πολιτών, ώστε να μην μένει κανείς στο περιθώριο, διασφαλίζοντας παράλληλα τη βιωσιμότητα του δημοσίου χρέους. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ ζητεί μια ισορροπημένη οικονομική πολιτική που θα αναδεικνύει τη σημασία μιας σειράς βασικών στόχων πολιτικής και θα αποδίδει την ίδια βαρύτητα σε αυτούς, όπως η βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη, η πλήρης απασχόληση, η αξιοπρεπής εργασία και οι δίκαιες μεταβάσεις, η δίκαιη κατανομή του εισοδήματος και του πλούτου, η δημόσια υγεία και η ποιότητα ζωής, η περιβαλλοντική βιωσιμότητα, η σταθερότητα των χρηματοπιστωτικών αγορών, η σταθερότητα των τιμών, οι ισορροπημένες εμπορικές σχέσεις, η ανταγωνιστική κοινωνική οικονομία της αγοράς και τα βιώσιμα δημόσια οικονομικά. Οι στόχοι αυτοί συνάδουν τόσο με τους στόχους που ορίζονται στο άρθρο 3 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και με τους τρέχοντες Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (12).

3.1.2.

Προκειμένου να στηριχθούν τα κράτη μέλη στην πορεία τους προς μια βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς οικονομία, δεν είναι αναγκαίο μόνο να επιτραπούν μεγαλύτερα δημοσιονομικά περιθώρια υπό ορισμένες προϋποθέσεις, αλλά πρέπει επίσης να δοθούν κίνητρα για μεταρρυθμίσεις. Το ισχύον πλαίσιο οικονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ αποτελείται από τρεις πυλώνες α) δημοσιονομική εποπτεία β) μακροοικονομική εποπτεία και γ) συντονισμός της κοινωνικής πολιτικής και της πολιτικής απασχόλησης. Συνεπώς, επικεντρώνεται ήδη στις μεταρρυθμίσεις. Διάφορες εμπειρικές μελέτες τονίζουν ότι, παρά τις μεταρρυθμίσεις, το μεγαλύτερο μέρος των ειδικά ανά χώρα συστάσεων των προηγούμενων ετών επικεντρώθηκαν στην τόνωση της ανταγωνιστικότητας και στην εξυγίανση των δημόσιων προϋπολογισμών (13). Η ΕΟΚΕ καλεί τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να υιοθετήσουν μια πιο ισορροπημένη προσέγγιση στις μελλοντικές συστάσεις ανά χώρα: οι δημοσιονομικοί δείκτες αναφοράς, καθώς και οι στόχοι της ΕΕ για το κλίμα και ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων θα πρέπει να λειτουργήσουν εξίσου ως σημαντικά σημεία αναφοράς για τις συστάσεις ανά χώρα. Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί σε μεταρρυθμίσεις που στηρίζουν τη μετάβαση προς μια πράσινη και ψηφιακή οικονομία (όπως ενεργητικές πολιτικές για την αγορά εργασίας και προγράμματα διά βίου μάθησης, συμπεριλαμβανομένων προγραμμάτων για την επανειδίκευση και την παροχή στήριξης για την αλλαγή επαγγελματικής σταδιοδρομίας) και σε μεταρρυθμίσεις που εγγυώνται την αποτελεσματική απορρόφηση των κονδυλίων της ΕΕ (όπως η ανάπτυξη τεχνικών ικανοτήτων στις δημόσιες διοικήσεις για τη διαχείριση επενδυτικών έργων, αποτελεσματικών και ανοικτών συστημάτων δημόσιων συμβάσεων και μεταρρυθμίσεων για την άρση άλλων μη χρηματικών φραγμών σε μια αποτελεσματική επενδυτική πολιτική).

3.2.   Ενίσχυση των δημόσιων επενδύσεων

3.2.1.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι το δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ πρέπει να μεταρρυθμιστεί κατά τρόπο που να προστατεύει καλύτερα τις δημόσιες επενδύσεις (14). Το πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα των δημόσιων επενδύσεων είναι ιδιαίτερα υψηλό και, ως εκ τούτου, οι περικοπές των δημόσιων επενδύσεων έχουν ιδιαίτερα αρνητικό αντίκτυπο στην οικονομική ανάπτυξη και την απασχόληση. Οι περικοπές στις δημόσιες επενδύσεις ειδικότερα και στις κρατικές δαπάνες γενικότερα είναι ιδιαίτερα επιζήμιες σε περιόδους οικονομικής ύφεσης και κάμψης (15). Επιπλέον, πολλές μελέτες προσδιορίζουν επίσης τις δημόσιες επενδύσεις ως παράγοντα μακροπρόθεσμης τόνωσης της ανάπτυξης (16). Η μακροπρόθεσμη αύξηση των δημόσιων επενδύσεων παρέχει επίσης μια ασφαλέστερη βάση για τον σχεδιασμό του ιδιωτικού τομέα (17).

3.2.2.

Τα στοιχεία αυτά δικαιολογούν μια προσέγγιση προτιμησιακής μεταχείρισης των δημόσιων επενδύσεων όσον αφορά την αξιολόγηση της συμμόρφωσης των κρατών μελών με τους δημοσιονομικούς κανόνες της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ ενός «χρυσού κανόνα» για τις δημόσιες επενδύσεις (18), με στόχο τη διασφάλιση της παραγωγικότητας και της κοινωνικής και οικολογικής βάσης για την ευημερία των μελλοντικών γενεών, διασφαλίζοντας παράλληλα τη δημοσιονομική βιωσιμότητα. Σε γενικές γραμμές, η ΕΟΚΕ προτείνει την εφαρμογή στο αναθεωρημένο δημοσιονομικό πλαίσιο της παραδοσιακής έννοιας του χρυσού κανόνα στα δημόσια οικονομικά (19). Αυτό σημαίνει ότι οι καθαρές δημόσιες επενδύσεις πρέπει να εξαιρεθούν από τον υπολογισμό των ονομαστικών ελλειμμάτων. Εάν εφαρμοστεί κανόνας για τις δαπάνες, όπως ζητεί η ΕΟΚΕ (βλέπε σημεία 3.3.2 και 3.3.3), οι καθαρές δημόσιες επενδύσεις θα πρέπει επίσης να εξαιρούνται από το ανώτατο όριο των δημόσιων δαπανών, ενώ οι επενδυτικές δαπάνες θα κατανέμονται καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής της επένδυσης, αντί για μια τετραετή περίοδο, όπως συμβαίνει σήμερα. Οι καθαρές δημόσιες επενδύσεις αυξάνουν το απόθεμα του δημόσιου και/ή κοινωνικού κεφαλαίου και παρέχουν οφέλη για τις μελλοντικές γενιές (20). Οι μελλοντικές γενιές κληρονομούν την εξυπηρέτηση του δημοσίου χρέους, αλλά, σε αντάλλαγμα, λαμβάνουν αντίστοιχο και αυξημένο απόθεμα δημόσιου κεφαλαίου.

3.2.3.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι ο χρυσός κανόνας οδηγεί σε προτιμησιακή μεταχείριση των δημόσιων επενδύσεων στο δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ. Δεν απαλλάσσει τις κυβερνήσεις από την υποχρέωση να αιτιολογούν τα σχετικά επενδυτικά σχέδια και να επιτυγχάνουν πλειοψηφία υπέρ της υλοποίησής τους. Σε κάθε περίπτωση, η διαφάνεια και η κοινοβουλευτική λογοδοσία πρέπει να διατηρηθούν, μεταξύ άλλων, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι υλοποιούνται μόνον οι δημόσιες επενδύσεις που εξυπηρετούν το κοινό καλό.

3.2.4.

Η ΕΟΚΕ συνιστά, ως πρώτο βήμα, τη ριζική αναθεώρηση της «ρήτρας επενδύσεων». Πρώτον, η ΕΟΚΕ προτείνει η «ρήτρα επενδύσεων» του συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης να ερμηνεύεται με μεγαλύτερη ευελιξία. Μέχρι στιγμής, σπανίως έχει γίνει επίκληση της ρήτρας αυτής κυρίως λόγω των περιοριστικών κριτηρίων επιλεξιμότητας (21). Αυτά τα κριτήρια επιλεξιμότητας θα πρέπει να χαλαρώσουν: καταρχήν, οι δημόσιες επενδύσεις θα πρέπει να δικαιολογούν προσωρινή απόκλιση από την πορεία προσαρμογής, ανεξάρτητα από τη θέση του κράτους μέλους στον οικονομικό κύκλο και ακόμη και αν οι επενδύσεις αυτές οδηγούν σε υπέρβαση της τιμής αναφοράς του 3 % για το έλλειμμα του ΑΕγχΠ.

3.2.5.

Επί του παρόντος, επιτρέπονται αποκλίσεις από τον μεσοπρόθεσμο δημοσιονομικό στόχο (ΜΔΣ) ή την πορεία προσαρμογής για την επίτευξή του μόνον εάν συνδέονται με εθνικές δαπάνες για έργα που συγχρηματοδοτούνται από την ΕΕ (22). Η ΕΟΚΕ προτείνει έναν ευρύτερο ορισμό των επενδύσεων. Ταυτόχρονα, ο ορισμός των επενδύσεων πρέπει να είναι σαφής και εφαρμόσιμος ώστε να αποφεύγεται η «δημιουργική λογιστική». Η καθοδήγηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προς τα κράτη μέλη στο πλαίσιο του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας και ο ορισμός των επενδύσεων σε αυτόν αποτελούν ένα καλό σημείο αφετηρίας (23), καθώς περιλαμβάνει επενδύσεις σε ενσώματα περιουσιακά στοιχεία, αλλά και επενδύσεις στην υγεία, την κοινωνική προστασία, την εκπαίδευση και την κατάρτιση, καθώς και επενδύσεις που αποσκοπούν στην πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση.

3.2.6.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την ταξινομία για τις βιώσιμες δραστηριότητες. Καθορίζει με σαφή τρόπο τι μπορεί να χαρακτηριστεί ως «περιβαλλοντικά βιώσιμη οικονομική δραστηριότητα», έννοια, η οποία, με τη σειρά της, καθιστά δυνατό τον ορισμό των «περιβαλλοντικά βιώσιμων επενδύσεων» (24). Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ συνιστά να χρησιμοποιηθεί η καλά αναπτυγμένη ταξινομία της ΕΕ για τις βιώσιμες δραστηριότητες ως βάση για την αξιολόγηση της βιωσιμότητας των δημόσιων επενδύσεων, σε συνδυασμό με έναν χρυσό κανόνα. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ αναμένει με ενδιαφέρον τις προτάσεις της Επιτροπής για την κατάρτιση του πράσινου προϋπολογισμού.

3.3.   Περισσότερα κυκλικά περιθώρια για τη δημοσιονομική πολιτική

Μεταρρύθμιση των μεθόδων κυκλικής προσαρμογής ή καθιέρωση κανόνα για τις δαπάνες

3.3.1.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η μέθοδος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την κυκλική προσαρμογή είναι αδιαφανής και αποτελεί πηγή φιλοκυκλικότητας. Η μέθοδος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον καθορισμό του διαρθρωτικού ισοζυγίου έχει αποδειχθεί προβληματική, διότι το υπολογιζόμενο δυνητικό προϊόν επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από την τρέχουσα οικονομική κατάσταση. Σε φάσεις οικονομικής κάμψης, για παράδειγμα, το δυνητικό προϊόν αναθεωρείται γρήγορα και απότομα προς τα κάτω, αν και το γεγονός αυτό δεν πρέπει απαραίτητα να αντικατοπτρίζει τις πραγματικές συνθήκες (25). Η καθοδική αναθεώρηση του δυνητικού προϊόντος έχει σοβαρές συνέπειες για το υπολογιζόμενο διαρθρωτικό έλλειμμα και για τις προσδιοριζόμενες προσπάθειες εξυγίανσης αντίστοιχα. Το γεγονός ότι ο υπολογισμός του δυνητικού προϊόντος είναι λιγότερο ευαίσθητος στις κυκλικές διακυμάνσεις μπορεί να δημιουργήσει σημαντικά δημοσιονομικά περιθώρια για τα κράτη μέλη να υιοθετήσουν αντικυκλικές οικονομικές πολιτικές. Η παρούσα πρόταση μεταρρύθμισης θα μπορούσε να εφαρμοστεί εύκολα και θα πρέπει να ληφθεί υπόψη απλώς ως ελάχιστη απαίτηση ώστε οι δημοσιονομικοί κανόνες της ΕΕ να καταστούν πιο κατάλληλοι για την αντιμετώπιση των κυκλικών διακυμάνσεων. Ωστόσο, ακόμη και αν μεταρρυθμιστεί, το διαρθρωτικό έλλειμμα θα παραμείνει μια εξαιρετικά περίπλοκη έννοια και είναι σχεδόν αδύνατο να εξηγηθεί ο υπολογισμός του στους πολίτες και τα ενδιαφερόμενα μέρη. Λόγω των τεχνικών προβλημάτων και της αδιαφάνειας της έννοιας, θα πρέπει να εξεταστούν εναλλακτικές επιλογές.

3.3.2.

Μια εναλλακτική επιλογή μεταρρύθμισης είναι να εγκαταλειφθεί πλήρως η αμφισβητούμενη έννοια του διαρθρωτικού ελλείμματος και, αντ’ αυτής, να εφαρμοστεί ένας κανόνας για τις δημόσιες δαπάνες σε ένα αναθεωρημένο δημοσιονομικό πλαίσιο (26). Σε αντίθεση με το κυκλικά προσαρμοσμένο έλλειμμα, οι δημόσιες δαπάνες είναι παρατηρήσιμες σε πραγματικό χρόνο και ελέγχονται άμεσα από την κυβέρνηση. Οι δημόσιες επενδύσεις θα πρέπει να ευνοηθούν με τον διαχωρισμό των τρεχόντων και των επενδυτικών προϋπολογισμών, εφαρμόζοντας μόνο στον τρέχοντα προϋπολογισμό όρια για την αύξηση των ονομαστικών δαπανών. Με αυτόν τον τρόπο, η προσέγγιση του χρυσού κανόνα θα μπορούσε να συνδυαστεί με έναν κανόνα για τις δαπάνες (27).

3.3.3.

Οι ονομαστικές δημόσιες δαπάνες θα υπολογίζονται χωρίς τις πληρωμές τόκων και χωρίς τις κυκλικές κρατικές δαπάνες. Τα όρια θα μπορούσαν να καθοριστούν από τον μεσοπρόθεσμο ρυθμό αύξησης του πραγματικού δυνητικού προϊόντος συν το ποσοστό πληθωρισμού της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) ύψους 2 %. Εάν οι κυκλικοί παράγοντες προκαλέσουν μείωση (σε ύφεση) ή αύξηση (σε άνθηση) των φορολογικών εσόδων, ο κανόνας προάγει τη σταθερότητα εξασφαλίζοντας ότι οι δημόσιες δαπάνες αυξάνονται μόνον εντός των καθορισμένων ορίων. Θα πρέπει να επιτρέπονται δαπάνες που υπερβαίνουν το καθορισμένο όριο μόνο εάν δεν θίγουν τη δημοσιονομική ουδετερότητα, δηλαδή εάν υπάρχει ισόποση μείωση των δαπανών αλλού ή εάν αυξάνονται τα φορολογικά έσοδα. Στην περίπτωση των γενικών φορολογικών περικοπών, οι ρυθμοί αύξησης των δαπανών θα πρέπει να περιλαμβάνουν αυτές τις άρσεις πόρων. Ο προτεινόμενος συνδυασμός ενός κανόνα για τις δαπάνες και ενός χρυσού κανόνα για τις δημόσιες επενδύσεις θα μπορούσε να αποτελέσει αποδοτικό εργαλείο για τον περιορισμό των δημόσιων δαπανών σε βιώσιμα επίπεδα, ενώ ταυτόχρονα επιτρέπει στους αυτόματους σταθεροποιητές να λειτουργούν και παρέχει τη δυνατότητα στις κυβερνήσεις να λαμβάνουν μέτρα διακριτικής ευχέρειας.

Ευέλικτες και ειδικές ανά χώρα πορείες προσαρμογής του χρέους

3.3.4.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόταση του Ευρωπαϊκού Δημοσιονομικού Συμβουλίου (2020) (28) για τη θέσπιση ειδικών ανά χώρα στοιχείων σε ένα απλουστευμένο δημοσιονομικό πλαίσιο. Η ΕΟΚΕ επικροτεί ειδικότερα την πρόταση σχετικά με τη διαφοροποίηση της δημοσιονομικής προσαρμογής στα κράτη μέλη, διατηρώντας παράλληλα τη βιωσιμότητα του χρέους. Η ανά χώρα διαφοροποίηση του χρέους σε στρατηγικές μείωσης του ΑΕγχΠ θα πρέπει να βασίζεται σε ολοκληρωμένη οικονομική ανάλυση που θα λαμβάνει υπόψη παράγοντες όπως το αρχικό επίπεδο του χρέους και η σύνθεσή του, οι διαφορές επιτοκίων-ανάπτυξης ως προς τη βιωσιμότητα, οι προοπτικές όσον αφορά τον πληθωρισμό, το προβλεπόμενο κόστος της γήρανσης και οι περιβαλλοντικές προκλήσεις, τα επίπεδα ανεργίας και φτώχειας, η κατανομή του εισοδήματος και του πλούτου, οι εσωτερικές και εξωτερικές ανισορροπίες και, πρωτίστως, κατά πόσον είναι ρεαλιστική η δημοσιονομική προσαρμογή (π.χ. το απαιτούμενο πρωτογενές δημοσιονομικό πλεόνασμα) (29).

3.3.5.

Η ΕΟΚΕ υπενθυμίζει ότι οι δημοσιονομικές τιμές αναφοράς δεν ορίζονται στο άρθρο 126 της ΣΛΕΕ, αλλά στο πρωτόκολλο αριθ. 12 του παραρτήματος της Συνθήκης. Ως εκ τούτου, οι τιμές αυτές μπορούν να τροποποιηθούν με ομόφωνη ψηφοφορία στο Συμβούλιο χωρίς επίσημη διαδικασία τροποποίησης της Συνθήκης. Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να εξετάσουν το ενδεχόμενο αύξησης του ανώτατου ορίου του 60 % για το χρέος, λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη το τρέχον μακροοικονομικό πλαίσιο και διασφαλίζοντας τη δημοσιονομική βιωσιμότητα.

3.3.6.

Τέλος, αξίζει να προστεθεί σε αυτό το πλαίσιο ότι η εξάρτηση αποκλειστικά από τους εθνικούς αυτόματους σταθεροποιητές σε περιόδους ύφεσης δεν συνάδει πλήρως με την ιδέα της αντικυκλικής πολιτικής. Τα δημοσιονομικά ελλείμματα που προκαλούνται από τη μείωση της παραγωγής και της απασχόλησης δεν αντισταθμίζουν πλήρως τις κυκλικές απώλειες και δεν επαρκούν για την πλήρη αντιμετώπιση μιας κυκλικής ύφεσης. Δεν είναι παρά παθητικές και τμηματικές αντικυκλικές αντιδράσεις και πρέπει να συμπληρωθούν με ενεργητικές προσωρινές αντιδράσεις διακριτικής ευχέρειας σε κυκλικές πτώσεις που πρέπει να αντιστραφούν σε περιόδους οικονομικής ανάκαμψης. Στο παρελθόν, ορισμένα κράτη μέλη αποφάσισαν να συνεχίσουν να μειώνουν τους λόγους δημοσίου χρέους προς το ΑΕγχΠ, το οποίο επέφερε αρνητικές οικονομικές συνέπειες, ενώ τα δημοσιονομικά κίνητρα θα ήταν καταλληλότερα. Σε ένα μελλοντικό δημοσιονομικό πλαίσιο, υπό την προϋπόθεση ότι θα συνεχιστεί ένα ευνοϊκό περιβάλλον επιτοκίων, θα πρέπει να επιτραπούν μεγαλύτερα πρωτογενή ελλείμματα, διατηρώντας παράλληλα σταθερούς ή μειούμενους λόγους του δημοσίου χρέους προς το ΑΕγχΠ και διασφαλίζοντας τη βιωσιμότητα του χρέους. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι κατ’ εξαίρεση ρήτρες πρέπει να εξακολουθήσουν να αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο κάθε μελλοντικού δημοσιονομικού πλαισίου της ΕΕ και θα πρέπει να προσαρμοστούν αναλόγως.

Απενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής

3.3.7.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την ενεργοποίηση της γενικής ρήτρας διαφυγής του δημοσιονομικού πλαισίου και προειδοποιεί ότι η «επιστροφή στην κανονικότητα» θα μπορούσε πολύ γρήγορα να προκαλέσει συρρίκνωση, με αποτέλεσμα τα κράτη μέλη να μειώσουν τις δαπάνες προκειμένου να επιτύχουν τους μεσοπρόθεσμους στόχους, όπως συνέβη και μετά το 2010, γεγονός το οποίο θα επιφέρει διπλή ύφεση. Αυτό θα εξουδετέρωνε τον στόχο του προγράμματος Next Generation EU και θα μπορούσε να προκαλέσει νέα ύφεση.

3.3.8.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να συνεχίσει να εφαρμόζει τη γενική ρήτρα διαφυγής το 2022 και να απενεργοποιήσει τη ρήτρα το 2023, υπό την προϋπόθεση ότι το επίπεδο οικονομικής δραστηριότητας θα φθάσει στα προ κρίσης επίπεδα (30). Επιπλέον, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τον ισχυρισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ότι «μετά την απενεργοποίηση της γενικής ρήτρας διαφυγής θα εξακολουθήσουν να λαμβάνονται υπόψη οι ειδικές καταστάσεις κάθε χώρας» (31). Τέλος, η Επιτροπή θα πρέπει να υποβάλει κατευθυντήριες γραμμές για μια μεταβατική περίοδο έως ότου τεθεί σε εφαρμογή το νέο δημοσιονομικό πλαίσιο, κατά τη διάρκεια της οποίας δεν θα πρέπει να ενεργοποιηθεί η διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος και με τη δυνατότητα να χρησιμοποιηθεί η «ρήτρα περί ασυνήθων περιστάσεων» σε ειδική ανά χώρα βάση. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να συνεχίσει χωρίς χρονοτριβή την αναθεώρηση του πλαισίου οικονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ, η οποία έχει σταματήσει. Αντί για την «επιστροφή στην ομαλότητα» η ΕΟΚΕ συνιστά «στροφή» προς ένα αναθεωρημένο πλαίσιο οικονομικής διακυβέρνησης, όπως αναφέρεται παρακάτω (32).

3.4.   Ο διεθνής ρόλος του ευρώ

3.4.1.

Το κοινό μας νόμισμα —το ευρώ— χαίρει ισχυρής διεθνούς φήμης και έχει αναγνωριστεί για την παγκόσμια σημασία του ως αποθεματικού νομίσματος και νομίσματος συναλλαγών. Η φήμη του ευρώ ως σταθερού και αξιόπιστου νομίσματος εξαρτάται από την ύπαρξη σαφών, κατανοητών και εκτελεστών δημοσιονομικών κανόνων που ενισχύουν τις δημόσιες επενδύσεις, ώστε να καταστεί δυνατός ο εκσυγχρονισμός του κεφαλαιακού αποθέματος και να δημιουργηθούν περισσότερα κυκλικά περιθώρια ελιγμών σε περιόδους οικονομικής ύφεσης, διασφαλίζοντας παράλληλα τη βιωσιμότητα του χρέους. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η αναθεώρηση των δημοσιονομικών κανόνων δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να υπονομεύσει τη σταθερότητα του ευρώ ως του νομίσματος αναφοράς της Ένωσης. Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην αντίληψη της χρηματοπιστωτικής αγοράς για τις μακροπρόθεσμες προοπτικές του ευρώ ως σημαντικού νομίσματος σε παγκόσμιο επίπεδο κατά τη διάρκεια της συζήτησης για την αναθεώρηση των δημοσιονομικών κανόνων. Γενικά, η φήμη του ευρώ εξαρτάται από την οικονομική, κοινωνική και πολιτική σταθερότητα.

3.5.   Ενίσχυση του ρόλου των κοινοβουλίων και της κοινωνίας των πολιτών στην οικονομική διακυβέρνηση της ΕΕ

3.5.1.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η δημοσιονομική πολιτική είναι ο κλασικός τομέας άσκησης της κοινοβουλευτικής πολιτικής και οι αποφάσεις της επηρεάζουν ολόκληρη τη δομή των κρατικών δαπανών και εσόδων. Ως εκ τούτου, τόσο τα εθνικά κοινοβούλια όσο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο πρέπει να αποκτήσουν κυρίαρχο ρόλο στο μελλοντικό πλαίσιο οικονομικής διακυβέρνησης της ΕΕ. Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου θα πρέπει να ενισχυθεί στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου μέσω διοργανικής συμφωνίας. Ταυτόχρονα, πρέπει να τηρούνται η αρχή της επικουρικότητας και η κατανομή αρμοδιοτήτων που θεσπίζεται στις Συνθήκες. Τα εθνικά κοινοβούλια πρέπει να καθιστούν τις κυβερνήσεις υπόλογες για τις δημοσιονομικές πολιτικές που εφαρμόζουν. Ως εκ τούτου, πρέπει να συμμετέχουν αποτελεσματικά στο Ευρωπαϊκό Εξάμηνο και στην υλοποίηση των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης.

3.5.2.

Σε παρόμοιο πνεύμα, υπάρχει ανάγκη μεγαλύτερης συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών στο Ευρωπαϊκό Εξάμηνο τόσο σε εθνικό όσο και σε ενωσιακό επίπεδο. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, μπορεί να θεσπιστεί μια ισορροπημένη οικονομική πολιτική, όπου όλα τα συμφέροντα συμβιβάζονται. Αυτό ισχύει ιδίως για τη διακυβέρνηση του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, όπου η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών δεν υπήρξε ικανοποιητική μέχρι σήμερα (33). Η αρχή της εταιρικής σχέσης, η οποία εδώ και καιρό αποτελεί παράδοση στη διακυβέρνηση των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων, θα πρέπει να λειτουργήσει ως πρότυπο για έναν αποτελεσματικό μηχανισμό συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών.

3.5.3.

Σε περίπτωση σημαντικών αποκλίσεων από τους δείκτες που αντιπροσωπεύουν τους στόχους της οικονομικής πολιτικής, θα πρέπει να ακολουθήσουν διαπραγματεύσεις μεταξύ των θεσμικών οργάνων της ΕΕ και των κρατών μελών. Οι δύο πλευρές θα πρέπει να αναπτύξουν λύσεις από κοινού και επί ίσοις όροις. Αντί τα οικεία κράτη μέλη να απειλούνται με οικονομικές κυρώσεις, το πρόβλημα θα μπορούσε να περιοριστεί με την καθιέρωση θετικών κινήτρων. Η προώθηση της βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης πρέπει να αποτελεί το βασικό κριτήριο των συστάσεων (34).

3.5.4.

Η ΕΟΚΕ επικρίνει τις αποκαλούμενες «μακροοικονομικές προϋποθέσεις» στον κανονισμό περί κοινών διατάξεων που ισχύει για τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία, στον κανονισμό για τον μηχανισμό ανάκαμψης και ανθεκτικότητας και στη διακυβερνητική συνθήκη για τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, οι οποίες, σε γενικές γραμμές, επιτρέπουν τη διακοπή της εκταμίευσης των κονδυλίων της ΕΕ εάν τα κράτη μέλη παραβιάζουν τους δημοσιονομικούς κανόνες της ΕΕ ή συμβάλλουν σε μακροοικονομικές ανισορροπίες. Μετά την απενεργοποίηση της ρήτρας διαφυγής, οι εν λόγω μακροοικονομικές προϋποθέσεις ενδέχεται να προκαλέσουν συρρίκνωση, με αποτέλεσμα τα κράτη μέλη να μειώσουν τις δαπάνες προκειμένου να επιτύχουν τους δημοσιονομικούς στόχους. Αυτή η παράμετρος θα λειτουργήσει ενάντια στον πολιτικό στόχο της εδαφικής συνοχής και τους ευρύτερους στόχους του προγράμματος Next Generation EU.

3.5.5.

Προκειμένου να επιτευχθεί βιώσιμη ανάκαμψη, εξακολουθεί να είναι ζωτικής σημασίας η εφαρμογή μιας ικανοποιητικής νομισματικής πολιτικής. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τα ετήσια ψηφίσματά του σχετικά με την ΕΚΤ και τις τριμηνιαίες ακροάσεις του για τον «νομισματικό διάλογο» με την ΕΚΤ για να ψηφίσει επί δευτερευόντων στόχων και να αναπτύξει μια πιο δημοκρατική διαδικασία, με κατευθυντήριες γραμμές για τη μακροοικονομική και βιομηχανική πολιτική. Το γεγονός αυτό θα επιτρέψει τη μεγαλύτερη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και των πολιτών, καθώς και των εθνικών κοινοβουλίων. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η ΕΚΤ θα αποκτήσει νέα νομιμότητα για ένα διευρυμένο σύνολο στόχων. Θα μπορούσε να λειτουργήσει αποτελεσματικά, αξιοποιώντας πλήρως την εργαλειοθήκη της για την επιδίωξη ενός σαφούς και πολιτικά καθορισμένου συνόλου στόχων πολιτικής, με γνώμονα τους δημοκρατικούς θεσμούς. Η ΕΚΤ είναι ένας δημόσιος οργανισμός και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να βοηθήσει τα κράτη μέλη να χρηματοδοτούνται σε περιόδους αύξησης των επιτοκίων, είτε από άποψη σταθερότητας των τιμών είτε από άποψη απασχόλησης, με στόχο τα επιτόκια και τα πιστωτικά περιθώρια και μέσω στοχευμένων νομισματικών εργαλείων.

---

(1)  Ψήφισμα της ΕΟΚΕ με θέμα «Συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας — Τι αποδίδει και τι όχι» (2021) (EE C 155 της 30.4.2021, σ. 1).

(2)  Ευρωπαϊκό Δημοσιονομικό Συμβούλιο (2019): Assessment of EU fiscal rules with a focus on the six and two-pack legislation (Αξιολόγηση των δημοσιονομικών κανόνων της ΕΕ με έμφαση στη νομοθεσία του εξάπτυχου και του δίπτυχου).

(3)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωπαϊκές οικονομικές προβλέψεις, άνοιξη 2021.

(4)  Ευρωπαϊκό Δημοσιονομικό Συμβούλιο (2020): Ετήσια έκθεση 2020.

(5)  Finance Watch (2021), Fiscal Mythology Unmasked. Debunking eight tales about European public debt and fiscal rules (Η δημοσιονομική μυθολογία χωρίς προσωπεία. Καταρρίπτοντας οκτώ μύθους σχετικά με το ευρωπαϊκό δημόσιο χρέος και τους δημοσιονομικούς κανόνες).

(6)  ΕΕ C 353 της 18.10.2019, σ. 32, ΕΕ C 123 της 9.4.2021, σ. 12 και ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 227.

(7)  Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής (2020) με τίτλο Identifying Europe’s recovery needs (Εντοπισμός των αναγκών ανάκαμψης της Ευρώπης), SWD(2020) 98 final.

(8)  IMF Fiscal Monitor Reports (Εκθέσεις του δημοσιονομικού παρατηρητηρίου του ΔΝΤ), Απρίλιος 2021.

(9)  Debt Sustainability Monitor (Παρακολούθηση της βιωσιμότητας του χρέους), Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Φεβρουάριος 2021.

(10)  ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 227.

(11)  ΕΕ C 123 της 9.4.2021, σ. 12.

(12)  ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 227.

(13)  Crespy, Amandine και Vanheuverzwijn, Pierre (2019), What Brussels means by structural reforms: empty signifier or constructive ambiguity? (Τι εννοούν οι Βρυξέλλες ως διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις: μια έννοια κενή νοήματος ή εποικοδομητικής ασάφειας;), Comparative European Politics, τόμος 17, τεύχος 1, σ. 92-111· Hacker, Björn (2019): A European Social Semester? The European Pillar of Social Rights in Practice (Ένα Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Εξάμηνο; Ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων στην πράξη). Βρυξέλλες, Ευρωπαϊκό Συνδικαλιστικό Ινστιτούτο (ETUI).

(14)  Βλέπε επίσης Ευρωπαϊκό Δημοσιονομικό Συμβούλιο (2019).

(15)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2016), Έκθεση για τα δημόσια οικονομικά στην ΟΝΕ 2016, θεσμικό έγγραφο αριθ. 045· J-M Fournier (2016), The positive effect of public investment on potential growth (Η θετική επίδραση των δημόσιων επενδύσεων στη δυνητική ανάπτυξη), τμήμα Οικονομικών του ΟΟΣΑ, έγγραφο εργασίας αριθ. 1347.

(16)  Δημοσιονομικό παρατηρητήριο του ΔΝΤ (2020), Policies for the Recovery (Πολιτικές για την ανάκαμψη).

(17)  H. Bardt, S. Dullien, M. Hüther και K. Rietzler (2020), For a sound fiscal policy. Enabling public investments (Για μια υγιή δημοσιονομική πολιτική. Διευκόλυνση των δημόσιων επενδύσεων), έγγραφο πολιτικής IW αριθ. 6/2020, Institut der deutschen Wirtschaft (IW), Κολωνία.

(18)  ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 227.

(19)  A. Truger (2020), Reforming EU Fiscal Rules: More Leeway, Investment Orientation and Democratic Coordination (Μεγαλύτερα περιθώρια ελιγμών, επενδυτικός προσανατολισμός και δημοκρατικός συντονισμός), Intereconomics, 55(5).

(20)  Βλέπε επίσης P. Bom και J. Ligthart (2014), What have we learned from three decades of research on the productivity of public capital? (Τι μάθαμε από τρεις δεκαετίες έρευνας σχετικά με την παραγωγικότητα του δημόσιου κεφαλαίου;), Journal of Economic Surveys, 28(5), 889-916.

(21)  J. Valero (2019), New investment clause fails to win EU member state support (Η νέα ρήτρα επενδύσεων δεν κέρδισε την υποστήριξη των κρατών μελών της ΕΕ), Euractiv. Βλέπε Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2015), «Αξιοποίηση στο έπακρο της ελαστικότητας στο πλαίσιο των υφιστάμενων κανόνων του συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης», COM(2015) 012 final.

(22)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2015).

(23)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2021), Guidance to Member States. Recovery and resilience plans (Καθοδήγηση προς τα κράτη μέλη. Σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας), SWD(2021) 12 final, μέρος 2/2.

(24)  ΕΕ C 62 της 15.2.2019, σ. 103.

(25)  A. Truger (2015), Austerity, cyclical adjustment and the remaining leeway for expansionary fiscal policies within the current EU fiscal framework (Λιτότητα, κυκλική προσαρμογή και εναπομείναντα περιθώρια για επεκτατικές δημοσιονομικές πολιτικές στο τρέχον δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ), Journal for a Progressive Economy, 6, 32-37· Z. Darvas, P. Martin και X. Ragot (2018), European fiscal rules require a major overhaul (Οι ευρωπαϊκοί δημοσιονομικοί κανόνες χρήζουν σημαντικής αναθεώρησης), Policy Contribution, τεύχος αριθ. 18.

(26)  ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 227.

(27)  ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 227.

(28)  Ευρωπαϊκό Δημοσιονομικό Συμβούλιο (2020).

(29)  Ευρωπαϊκό Δημοσιονομικό Συμβούλιο (2020).

(30)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2021): Συντονισμός των οικονομικών πολιτικών το 2021: αντιμετώπιση της πανδημίας COVID-19, στήριξη της ανάκαμψης και εκσυγχρονισμός της οικονομίας μας, COM(2021) 500 final.

(31)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2021): Ένας χρόνος από την έξαρση της πανδημίας COVID-19: απόκριση σε επίπεδο δημοσιονομικής πολιτικής, COM(2021) 105 final.

(32)  ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 227.

(33)  Ψήφισμα της ΕΟΚΕ με θέμα «Συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας — Τι αποδίδει και τι όχι» (2021) (EE C 155 της 30.4.2021, σ. 1).

(34)  ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 227.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Η υαλουργία στην Ευρώπη σε μια κρίσιμη καμπή: επίτευξη μιας πιο πράσινης και ενεργειακά αποδοτικότερης βιομηχανίας με παράλληλη ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και διατήρηση των ποιοτικών θέσεων εργασίας»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 105/04)

Εισηγητής:	ο κ. Aurel Laurențiu PLOSCEANU
Συνεισηγητής:	Gerald KREUZER

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας:	25.3.2021
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο όργανο	Συμβουλευτική Επιτροπή Βιομηχανικών Μεταλλαγών (CCMI)
Εγκρίθηκε από την CCMI	29.9.2021
Εγκρίθηκε από την ολομέλεια	21.10.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	564
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ / κατά / αποχές)	142/1/3

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ευρωπαϊκή υαλουργία αποτελεί καινοτόμο και υψηλής στρατηγικής σημασίας τομέα, από τον οποίο η ΕΕ ωφελείται σημαντικά. Τα προϊόντα υαλουργίας είναι απαραίτητα για τη μετάβαση σε μια κλιματικά ουδέτερη κυκλική οικονομία: για την ανακαίνιση κτιρίων, την παραγωγή περισσότερης ανανεώσιμης ηλεκτρικής ενέργειας, την απαλλαγή των μέσων συγκοινωνίας από τις ανθρακούχες εκπομπές και τις βιώσιμες συσκευασίες. Η υαλουργία συμβάλλει επίσης στην επανάσταση της ψηφιοποίησης της Ευρώπης. Με λίγα λόγια, το γυαλί είναι το μέλλον.

1.2.

Η ΕΟΚΕ καλεί τους φορείς χάραξης πολιτικής της ΕΕ να θέσουν την υαλουργία και όλους τους υποκλάδους της στην καρδιά των τρεχουσών πολιτικών προτεραιοτήτων, όπως η δέσμη μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 %, η δέσμη για την κυκλική οικονομία, το ψηφιακό θεματολόγιο, το θεματολόγιο για τις στρατηγικές αξιακές αλυσίδες και η διεθνής εμπορική πολιτική της ΕΕ και τα σχετικά μέσα.

1.3.

Το Κύμα ανακαινίσεων της ΕΕ θα αποτελέσει τεράστια πηγή επιχειρηματικών ευκαιριών για την υαλουργία, πυροδοτώντας επενδύσεις και συμβάλλοντας σε πολύ μεγάλο βαθμό στη μείωση των εκπομπών CO2 από τα κτίρια. Καλούμε την ΕΕ και τους εθνικούς φορείς χάραξης πολιτικής να υποστηρίξουν τουλάχιστον τους τρέχοντες προτεινόμενους στόχους και ει δυνατόν να τους ενισχύσουν.

1.4.

Μια ενεργειακή μετάβαση εντός του κλάδου είναι αναγκαία προκειμένου η εγγενώς ενεργοβόρα διαδικασία παραγωγής γυαλιού να καταστεί ανθρακικά ουδέτερη. Αυτή η ενεργειακή μετάβαση θα οδηγήσει σε μείζονες αυξήσεις κόστους της επιχειρηματικής δραστηριότητας, λόγω του υψηλότερου λειτουργικού κόστους και των αυξημένων κεφαλαιακών απαιτήσεων.

1.5.

Η ΕΟΚΕ συνιστά θερμά οι πολιτικές της ΕΕ να στηρίξουν τον κλάδο προκειμένου να καταστεί δυνατή αυτή η μετάβαση, με δημοσιονομική στήριξη τόσο για τις κεφαλαιακές όσο και για τις λειτουργικές δαπάνες, με δημιουργία ικανοτήτων ανανεώσιμης ενέργειας, με οικονομικά προσιτό ενεργειακό εφοδιασμό και εξασφαλίζοντας πως ο κλάδος δεν θα είναι εκτεθειμένος σε αθέμιτο ανταγωνισμό από χώρες εκτός της αγοράς της ΕΕ.

1.6.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει όλες τις ενωσιακές πολιτικές και τα εθνικά σχέδια ανάκαμψης που διευκολύνουν τη στροφή των μεταφορών προς έξυπνα και κλιματικά ουδέτερα οχήματα και τη μαζική επέκταση των συστημάτων δημοσίων συγκοινωνιών. Το υψηλής τεχνολογίας γυαλί θα επιτελέσει σημαντικό ρόλο.

1.7.

Η ΕΟΚΕ συνιστά θερμά η ΕΕ να χαρακτηρίσει το γυαλί ως μόνιμο υλικό, λόγω τω αδρανών, επαναχρησιμοποιήσιμων και επ’ άπειρον ανακυκλώσιμων ιδιοτήτων του.

1.8.

Η ΕΟΚΕ ζητεί τη στροφή από μη γραμμικά υλικά στο πλήρως κυκλικό, επαναχρησιμοποιήσιμο και ανακυκλώσιμο γυαλί προκειμένου να μειωθεί η εξάρτηση από εισαγωγές ορυκτών καυσίμων, η εξόρυξη παρθένων πρώτων υλών και η εξάντληση των πόρων. Συνιστά δε η ΕΕ να αναγνωρίσει τα οφέλη της συνεισφοράς του γυαλιού σε βιώσιμα συστήματα συσκευασίας.

1.9.

Η ΕΟΚΕ συνιστά θερμά την ευρύτερη εφαρμογή των αρχών της κυκλικής οικονομίας, σε συνδυασμό με δημόσια και ιδιωτική χρηματοδοτική στήριξη και εταιρικές σχέσεις όπως η πρωτοβουλία Close the Glass Loop (Ολοκλήρωση του κύκλου του γυαλιού), με στόχο την ενθάρρυνση της ανακύκλωσης γυαλιού. Αυτό θα επιτρέψει στην Ευρώπη να αποφύγει τη σπατάλη γυαλιού, να μειώσει την ενεργειακή κατανάλωση και τις εκπομπές CO2 και να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας στον τομέα της ανακύκλωσης γυαλιού.

1.10.

Η ΕΟΚΕ καλεί την ΕΕ να αναγνωρίσει ότι το γυαλί είναι απαραίτητο για την παραγωγή πράσινης ενέργειας. Το γυαλί αποτελεί βασικό συστατικό όχι μόνο των φωτοβολταϊκών ηλιακών πινάκων συστοιχιών αλλά και των ανεμογεννητριών, μπορεί δε να χρησιμοποιηθεί και με άλλους τρόπους για την παραγωγή πράσινης ηλεκτρικής ενέργειας. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή και το Κοινοβούλιο να αναπτύξουν νέες πολιτικές της ΕΕ όσον αφορά τους κλιματικούς στόχους και τις στρατηγικές αξιακές αξίας προκειμένου να ξεκινήσει εκ νέου η παραγωγή φωτοβολταϊκών κυψελών στην Ευρώπη και να προστατευτεί η παραγωγή άλλων στρατηγικής σημασίας υαλουργικών προϊόντων και οι αξιακές αλυσίδες όπου ανήκουν αυτά (π.χ. ανεμοθώρακες για τους κατασκευαστές του κλάδου των μεταφορών).

1.11.

Η ΕΟΚΕ ζητεί την υποστήριξη των επενδύσεων στην εκπαίδευση και την κατάρτιση νέων και νεαρών εργαζομένων που θα εισέρχονται στον κλάδο προς αντικατάσταση του γηράσκοντος εργατικού δυναμικού, οπλισμένοι με τις αναγκαίες γνώσεις και ικανότητες, καθώς και για να επιτραπεί στους υφιστάμενους εργαζόμενους να παρακολουθήσουν τις καινοτομίες και τις μεταβατικές αλλαγές του κλάδου.

1.12.

Η ΕΟΚΕ καλεί την ΕΕ να προστατέψει την υαλουργία μας απέναντι στον κίνδυνο διαρροής άνθρακα. Η ενίσχυση των κλιματικών στόχων και η άνοδος του κόστους του άνθρακα απαιτούν την ενίσχυση, και όχι την αποδυνάμωση της προστασίας από τον κίνδυνο διαρροής άνθρακα. Η ανταγωνιστικότητα των υαλουργικών προϊόντων στις αγορές εξαγωγών και στην ίδια την ΕΕ μπορεί να εξασφαλιστεί εν μέρει με αποτελεσματικά μέσα κατά της διαρροής άνθρακα, μέσω του Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ). Το σύστημα αυτό πρέπει να διατηρηθεί προκειμένου να στηριχθεί ο κλάδος στη μετάβαση προς την εκπλήρωση του στόχου κλιματικής ουδετερότητας της ΕΕ. Η θέσπιση του Μηχανισμού συνοριακής προσαρμογής άνθρακα (CBAM) και η δέσμη ταξινομίας πρέπει να εξεταστούν προσεκτικά. Η ΕΟΚΕ ζητεί ο CBAM να περιλαμβάνει λύση για τις εξαγωγές και να ενισχυθούν τα μέτρα για τη διαρροή άνθρακα μέσω της συμπλήρωσης του CBAM με πλήρεις δωρεάν πιστώσεις βάσει συγκριτικών δεικτών τουλάχιστον μέχρι το 2030, σύμφωνα με τους κανόνες του ΠΟΕ.

1.13.

Μια πράσινη και ψηφιακή μετάβαση στην Ευρώπη, και ιδίως στην υαλουργία, πρέπει να είναι μια δίκαιη μετάβαση. Για την εξασφάλιση της μέγιστης στήριξης της μετάβασης αυτής, η ΕΟΚΕ ζητεί τη συμμετοχή των εργαζομένων. Για τον λόγο αυτό, ο κοινωνικός διάλογος σε κάθε επίπεδο πρέπει να υποστηρίζεται από τη νομοθεσία της ΕΕ.

1.14.

Για την παρακολούθηση των εξελίξεων στην υαλουργία όσον αφορά τη μείωση και παραγωγή CO2 και λοιπές σχετικές μεταβλητές, η ΕΟΚΕ θα επικροτούσε μια πιο εστιασμένη στήριξη και ανάλυση του κλάδου στο σύνολό του και των υποκλάδων του και για κάθε κράτος μέλος.

2.   Γενική περιγραφή του βιομηχανικού κλάδου της υαλουργίας

2.1.   Παραγωγή

Η παραγωγή γυαλιού στην ΕΕ έφτασε τα 36,8 εκατομμύρια τόνους το 2020 σύμφωνα με την ένωση Glass Alliance Europe. Η ΕΕ είναι ένας από τους μεγαλύτερος παραγωγούς γυαλιού παγκοσμίως. Ο κλάδος αποτελείται από πέντε υποκλάδους:

α)	60,4 % — Γυαλί συσκευασίας

β)	29,2 % — Επίπεδο γυαλί

γ)	3,2 % — Οικιακά υαλικά

δ)	5,3 % — Υαλοΐνες (ενίσχυση και μόνωση)

ε)	2,1 % — Ειδικά υαλικά

2.2.

Απασχόληση

Το 2018, η υαλουργία απασχολούσε περίπου 290 000 εργαζόμενους στην ΕΕ-27 (1). Ο αριθμός αυτός καλύπτει την κατασκευή, την ανακύκλωση και την επεξεργασία γυαλιού, καθώς ορισμένοι τομείς, όπως αυτός του επίπεδου γυαλιού, έχουν σύνθετες αξιακές αλυσίδες. Ο κλάδος της επεξεργασίας γυαλιού περιλαμβάνει επίσης σημαντικό αριθμό ΜΜΕ.

2.3.   Υγεία και ασφάλεια

2.3.1.

Η ευρωπαϊκή υαλουργία παρέχει ποιοτικές θέσεις εργασίας σε ευρύ φάσμα εργαζομένων: από ανειδίκευτους εργάτες μέχρι υψηλού επιπέδου μηχανικούς.

2.3.2.

Η εργασία ως εργάτης στην υαλουργία είναι σωματικά σκληρή και ενίοτε επικίνδυνη. Τα μέτρα υγείας και ασφάλειας απαιτούν επενδύσεις και συχνά έχουν θετικό αντίκτυπο στην παραγωγικότητα. Τα μέτρα για την πρόληψη των επαγγελματικών ασθενειών βελτιώνονται συνεχώς, όπως συμβαίνει με την πρόληψη της πυριτίασης, στο πλαίσιο του κοινωνικού διαλόγου του Ευρωπαϊκού Δικτύου Πυριτίου (NEPSI) για το αναπνεύσιμο κρυσταλλικό διοξείδιο του πυριτίου. Η νοοτροπία της ασφάλειας και της πρόληψης συνέβαλε στην ποιότητα των θέσεων εργασίας του κλάδου.

2.4.   Ηλικία, εκπαίδευση και κατάρτιση·

Σε αντίθεση με την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, το εργατικό δυναμικό των δυτικοευρωπαϊκών χωρών αποτελείται κυρίως από γηραιότερους (50+) και ιδιαίτερα πεπειραμένους εργαζόμενους. Είναι ολοένα δυσκολότερη η προσέλκυση νέων εργαζομένων μικρότερης ηλικίας. Η αντικατάσταση των γηραιότερων, έμπειρων εργαζομένων συνεπάγεται την κατάρτιση νέων εργαζομένων και τη δυνατότητα των σημερινών εργαζομένων να παρακολουθούν τις καινοτομίες και τις αλλαγές του κλάδου.

2.5.   Η υαλουργία είναι ιδιαίτερα καινοτόμος κλάδος.

2.5.1.

Οι τάσεις υγείας και ευεξίας ανοίγουν νέες ευκαιρίες και αγορές για βιώσιμες, υγιείς, επαναχρησιμοποιήσιμες και επ’ άπειρον ανακυκλώσιμες γυάλινες συσκευασίες κλειστού βρόχου. Επί του παρόντος, η υαλουργία επεξεργάζεται σχεδιαστικές καινοτομίες και πιο «ανατρεπτικούς» τρόπους απαλλαγής της διαδικασίας παραγωγής από ανθρακούχες εκπομπές, προαναγγέλλοντας έναν μείζονα μετασχηματισμό στην παραγωγή γυαλιού.

2.5.2.

Το γυαλί που χρησιμοποιείται στις κατασκευές και στην αυτοκινητοβιομηχανία γίνεται ολοένα πιο εξελιγμένο μέσω της ενσωμάτωσης ελασμάτων, αερίων, επιστρώσεων, καμερών, ραντάρ και λοιπών υλικών για την ενίσχυση της ασφάλειας, της μόνωσης και της μεταδοτικότητας δεδομένων. Φωτοβολταϊκές κυψέλες μπορούν να ενσωματωθούν σε γυάλινες προσόψεις ή σε πανοραμικές οροφές αυτοκινήτων για τη διατήρηση της απόδοσης και τη δημιουργία ανανεώσιμης ενέργειας.

2.5.3.

Υψηλής τεχνολογίας προϊόντα γυαλιού χρησιμοποιούνται επίσης στην αεροδιαστημική και την αμυντική βιομηχανία. Προϊόντα γυαλιού και σύνθετα χρησιμοποιούνται επίσης στα διαστημόπλοια και τους δορυφόρους ως επιστρώσεις, ηλεκτρονικά, αισθητήρες, οθόνες κ.λπ. Αυτό καθιστά την υαλουργία όχι μόνο υψηλής τεχνολογίας και καινοτόμο κλάδο, αλλά και κλάδο υψηλής στρατηγικής σημασίας.

2.6.   Αντίκτυπος της πανδημίας COVID-19

Οι αγορές σε βασικούς τομείς βρίσκονται σε ύφεση από την αρχή της πανδημίας, με αποτέλεσμα μειωμένη παραγωγή με αργή ανάκαμψη σε ορισμένους σημαντικούς τομείς της υαλουργίας (επίπεδο γυαλί, οικιακά υαλικά, υαλοΐνες) Το 2020 ο κλάδος είχε υποχωρήσει κατά 1 % έως 14 % ανάλογα με τον υποκλάδο. Στον κλάδο του επίπεδου γυαλιού, που εξυπηρετεί πρωτίστως τις κατασκευές και την αυτοκινητοβιομηχανία, η αγορά της ΕΕ συρρικνώθηκε κατά περισσότερο από 10 % το 2020. Παρότι η απορρόφηση από τις κατασκευές ήταν πιο σταθερή του αναμενόμενου, η αυτοκινητιστική υαλουργία παραμένει σε υψηλή ύφεση μέχρι σήμερα.

3.   Η συμβολή της υαλουργίας στην κλιματική ουδετερότητα, στην κυκλική οικονομία, στην ευημερία και στο Ψηφιακό Θεματολόγιο της ΕΕ

3.1.   Κλιματική ουδετερότητα

3.1.1.   Κύμα ανακαινίσεων

3.1.1.1.

Τα προϊόντα υαλουργίας βρίσκονται στον πυρήνα του Κύματος Ανακαινίσεων της ΕΕ που επιδιώκει τη δραστική μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και των εκπομπών CO2 των κτιρίων. Υαλοπίνακες με τις υψηλότερες προδιαγραφές ενεργειακής απόδοσης θα πρέπει να χρησιμοποιούνται στα παράθυρα για τη μόνωση των κτιρίων. Αυτό θα σημαίνει τεράστιες μειώσεις εκπομπών CO2, καθώς οι υψηλής απόδοσης υαλοπίνακες θα μπορούσαν να μειώσουν κατά 37,4 % τις εκπομπές CO2 των κτιρίων έως το 2050 (2). Ο υαλοβάμβακας, το αφρώδες γυαλί και άλλα παράγωγα μονωτικής υαλοΐνας είναι επίσης ζωτικής σημασίας για την επίτευξη της βέλτιστης μόνωσης των κτιρίων.

3.1.1.2.

Το Κύμα ανακαινίσεων της ΕΕ θα αποτελέσει τεράστια πηγή επιχειρηματικών ευκαιριών. Ο διπλασιασμός του ρυθμού αντικατάστασης παραθύρων θα μπορούσε να οδηγήσει στη μεγέθυνση της αγοράς επίπεδου γυαλιού κατά περισσότερο από 60 % και να πυροδοτήσει έτσι επενδύσεις.

3.1.2.   Παραγωγή πράσινης ενέργειας

3.1.2.1.

Το γυαλί είναι απαραίτητο για την παραγωγή πράσινης ενέργειας, καθώς είναι βασικό συστατικό των φωτοβολταϊκών ηλιακών πινάκων συστοιχιών. Οι ανεμογεννήτριες χρησιμοποιούν υαλοΐνες για να είναι ελαφρές και στέρεες. Πράσινη ηλεκτρική ενέργεια μπορεί επίσης να παραχθεί από ειδικούς γυάλινους καθρέφτες που εστιάζουν το φως σε ένα κεντρικό στοιχείο συνδεδεμένο με γεννήτρια.

3.1.2.2.

Η ταχεία άνοδος και πτώση της ευρωπαϊκής βιομηχανίας παραγωγής ηλιακών συλλεκτών λόγω αθέμιτου ανταγωνισμού από κινεζικές επιχειρήσεις μπορεί να λειτουργήσει ως παράδειγμα προς αποφυγή όσον αφορά τη διαχείριση νέων ευκαιριών πράσινης ενέργειας σε ένα διεθνώς ανταγωνιστικό περιβάλλον. Οι νέες ενωσιακές πολιτικές αναφορικά με τους κλιματικούς στόχους και τις στρατηγικές αξιακές αλυσίδες πρέπει να αποσκοπούν στην ανανέωση της παραγωγής φωτοβολταϊκών κυψελών στην Ευρώπη.

3.1.3.   Μεταφορές

3.1.3.1.

Η υαλουργία αποτελεί μείζονα προμηθευτή για τους παραγωγούς τροχαίου υλικού. Λόγω της κρίσης COVID-19, ορισμένες δημόσιες επιχειρήσεις συγκοινωνιών διέκοψαν ή ακύρωσαν σειρά μεγάλων παραγγελιών, πράγμα που οδήγησε πολλές μονάδες στα όρια της παύσης δραστηριοτήτων, το οποίο θα μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των εισαγωγών. Τα έγκαιρα εθνικά σχέδια ανάκαμψης θα μπορούσαν να είναι αποτελεσματικά στη στήριξη της ευρωπαϊκής παραγωγής.

3.1.3.2.

Παρότι η αυτοκινητοβιομηχανία διερχόταν ήδη κρίση πριν την πανδημία COVID-19, πιθανότατα θα σημειωθεί ζήτηση για πιο προηγμένους, ελαφρείς, υψηλής μόνωσης υαλοπίνακες. Τα αυτόνομα οχήματα θα εντείνουν τη ζήτηση για πιο εξελιγμένα εξειδικευμένα προϊόντα γυαλιού που θα χρησιμεύσουν ως οθόνες, πίνακες ελέγχου και συσκευές αυξημένης πραγματικότητας κ.λπ.

3.1.4.   Βιώσιμη συσκευασία

Η υαλουργία παρέχει υγιεινά και βιώσιμα αδρανή υλικά συσκευασίας στους ευρωπαϊκούς κλάδους τροφίμων και ποτών, καλλυντικών και φαρμάκων (π.χ. εμβόλια COVID-19). Η υαλουργία πρωτοστατεί σε ευρύ φάσμα καινοτομιών στις διαδικασίες οικολογικού σχεδιασμού, απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές και ενεργειακής απόδοσης για τον μετασχηματισμό του τρόπου παραγωγής του γυαλιού. Κάθε χρόνο, πάνω από το 10 % του κόστους παραγωγής επενδύεται στην απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές, την ενεργειακή απόδοση και την αναβάθμιση των μονάδων παραγωγής. Το τελευταίο έργο γυαλιού συσκευασίας Furnace for the Future (3), που απευθύνθηκε για τη χρηματοδότησή του στο Ταμείο Καινοτομίας ΣΕΔΕ, θα μειώσει τις εκπομπές κατά 60 %. Πρόκειται για μία από τις πολυάριθμες πρωτοβουλίες για τη στήριξη του στόχου του κλάδου για παροχή κλιματικά ουδέτερων γυάλινων συσκευασιών που θα μεταμορφώσουν τον κλάδο και θα προσφέρουν μεγάλες ευκαιρίες ανάπτυξης στις χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών γυάλινες συσκευασίες.

3.2.   Κυκλική οικονομία: το γυαλί ως τέλειο κυκλικό προϊόν

3.2.1.

Το γυαλί είναι μόνιμο, αδρανές υλικό που μπορεί να επαναχρησιμοποιηθεί και να ανακυκλώνεται επ’ άπειρον χωρίς να χάνει τις ιδιότητές του.

3.2.2.

Αποτελεί φιλική προς το περιβάλλον εναλλακτική λύση έναντι πολλών πλαστικών εφαρμογών, οδηγώντας την κούρσα της αποδοτικής ανακύκλωσης· είναι δε 100 % επαναχρησιμοποιήσιμο, αποτελώντας ένα πλήρως κυκλικό σύστημα. Είναι το μόνο υλικό συσκευασίας που δεν χρειάζεται επίστρωση ή επένδυση πλαστικού και παραμένει πάντοτε υγιεινό και ασφαλές για τη συσκευασία τροφίμων, όσες φορές κι αν ανακυκλωθεί, πράγμα που το καθιστά το μόνο υλικό συσκευασίας με αυτή την ιδιότητα. Το γυαλί είναι ένα από τα πιο ανακυκλωμένα υλικά συσκευασίας, καθώς το 76 % του γυαλιού που κυκλοφορεί στην αγορά συλλέγεται για ανακύκλωση. Η χρήση ανακυκλωμένου γυαλιού εξοικονομεί τόσο ενέργεια όσο και εκπομπές CO2. Πρέπει να συνεχιστεί η στήριξη πανευρωπαϊκών κινήτρων για την ενθάρρυνση των ενδιαφερόμενων φορέων καθ’ όλη την αξιακή αλυσίδα, συμπεριλαμβανομένων των καταναλωτών, να ανακυκλώνουν περισσότερο και καλύτερα.

3.2.3.

Στον τομέα των υαλοπινάκων, το ανακυκλωμένο γυαλί αποτελεί 26 % των πρώτων υλών (4). Υπάρχει δε δυναμικό αύξησης της ανακύκλωσης μέσω της βελτίωσης της συλλογής, διαλογής και καθαρισμού του γυαλιού που προέρχεται από παλιά παράθυρα ή προσόψεις.

3.2.4.

Το τέλος ζωής της πρώτης γενιάς φωτοβολταϊκών κυψελών μπορεί να δημιουργήσει νέα ευκαιρία ανανέωσης της βιομηχανικής πολιτικής για την ηλιακή ενέργεια και τη διατήρηση των πολύτιμων υλικών στην Ευρώπη μέσω βελτιωμένης ανακύκλωσης. Τούτο θα πρέπει να υποστηριχθεί με ένα σαφές όραμα και μια σαφή πολιτική της ΕΕ.

3.3.   Ευεξία

3.3.1.

Το γυαλί βρίσκεται παντού γύρω μας. Η σύγχρονη ζωή δεν θα ήταν δυνατή χωρίς αυτό. Η υαλουργία αποτελεί επίσης μία από τις γηραιότερες βιομηχανίες και έχει βαθιές ιστορικές ρίζες στην Ευρώπη όσον αφορά τη διακοσμητική ύαλο, τις τέχνες και τον πολιτισμό. Αυτή η μακρά παράδοση διαμόρφωσε την ευρωπαϊκή τεχνογνωσία, τις πρακτικές και την τέχνη της κατασκευής γυαλιού.

3.3.2.

Σήμερα, το γυαλί καθιστά δυνατή την ιατρική τεχνολογία, τη βιοτεχνολογία και τη μηχανική βιολογικών επιστημών. Επίσης, μας προστατεύει από την ακτινοβολία των ακτίνων Χ (ραδιολογία) και των ακτίνων γάμμα (πυρηνική). Το γυαλί στη διακόσμηση εσωτερικού χώρου και τα γυάλινα έπιπλα όπως καθρέφτες, χωρίσματα, κιγκλιδώματα, τραπέζια, ράφια και γυάλινα φωτιστικά βελτιώνουν τους χώρους όπου ζούμε και εργαζόμαστε.

3.3.3.

Το γυαλί προστατεύει την ποιότητα και τη διάρκεια ζωής των τροφίμων και των ποτών μας. Τα γυάλινα επιτραπέζια σκεύη επιτρέπουν την εκλεκτή εστίαση και τα αξεσουάρ art de vivre. Τα γυάλινα παράθυρα επιτρέπουν στο φυσικό φως να εισέλθει στα σπίτια και τα γραφεία μας. Το γυαλί χρησιμοποιείται σε οικιακές συσκευές και συσκευές γραφείου και σε ηλεκτρονικά εξαρτήματα όπως οι πόρτες κλιβάνων, οι εστίες, οι οθόνες τηλεόρασης και υπολογιστών και τα κινητά τηλέφωνα.

3.4.   Ψηφιακή Ευρώπη

Οι ευρωπαϊκές μονάδες παραγωγής παράγουν ήδη το λεπτότερο γυαλί που κυκλοφορεί, τα οποίο χρησιμοποιείται για οθόνες, κινητά τηλέφωνα, tablet και άλλες οθόνες (αφής). Οι οπτικές υαλοΐνες και καλώδια εξασφαλίζουν ευρείας κλίμακας, ακόμα και διηπειρωτική μετάδοση δεδομένων καθώς και μικροσυνδέσεις σε ηλεκτρονικές συσκευές και μικροκυκλώματα.

4.   Το γυαλί ως τομέας υψηλής έντασης ενέργειας

4.1.

Κάθε χρόνο, ξαναχτίζονται σταδιακά νέοι κλίβανοι ή προσαρμόζονται με καινοτόμες τεχνολογίες χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών και πολύ υψηλότερης ενεργειακής απόδοσης. Ο κλάδος συνεχίζει να μειώνει την ενεργειακή του κατανάλωση αξιοποιώντας τεχνολογίες ανάκτησης απορριπτόμενης θερμότητας, τεχνολογίες κύκλου RANKINE με οργανικό ρευστό, αυξάνοντας τη χρήση υαλοθραύσματος και άλλων συμβιωτικών τεχνολογιών. Τα νέα συστήματα και τεχνολογίες ενεργειακής διαχείρισης που αναπτύσσονται στις μονάδες υαλουργίας συμβάλλουν στην ενίσχυση της ενεργειακής απόδοσης.

4.2.

Η χρήση ενέργειας στην υαλουργία μειώνεται σταθερά και σημαντικά εδώ και σχεδόν 100 χρόνια και πλησιάζει το θερμοδυναμικό της όριο.

4.3.

Καθώς οι εκπομπές CO2 της υαλουργίας συνδέονται άμεσα με την ενέργεια που καταναλώνεται, οι βελτιώσεις της ενεργειακής απόδοσης αντικατοπτρίζονται στη μείωση των εκπομπών CO2. Αυτές οι βελτιώσεις έχουν μάλιστα οδηγήσει σε μεγάλη μείωση των εκπομπών CO2. Για παράδειγμα, η γαλλική υαλουργία — που εμφανίζει υψηλό βαθμό διαφοροποίησης και εξέλιξης — μείωσε τις εκπομπές CO2 της κατά 70 % μεταξύ 1960 και 2010.

4.4.

Για την παρακολούθηση της προόδου της υαλουργίας σε σχέση με άλλους τομείς υψηλής ενεργειακής έντασης, πρέπει να αναπτυχθεί πιο εστιασμένη στήριξη για τον κλάδο στο σύνολό του και για τους υποκλάδους του και για κάθε κράτος μέλος.

4.5.   Δρόμοι προς την κλιματική/ανθρακική ουδετερότητα

4.5.1.

Η υαλουργία αγγίζει σχεδόν το θερμοδυναμικό της όριο, πράγμα που σημαίνει ότι σημαντικές μειώσεις των εκπομπών CO2 δεν είναι πλέον δυνατές με τις υφιστάμενες τεχνικές και την καύση φυσικού αερίου. Το ζητούμενο είναι μια ενεργειακή μετάβαση και μια ακόμα μεγαλύτερη κυκλικότητα στην παραγωγή γυαλιού στους τομείς όπου υφίσταται δυναμικό.

4.5.2.   Πράσινη ηλεκτρική ενέργεια

Ο εξηλεκτρισμός είναι άλλη μία ελπιδοφόρα επιλογή όσον αφορά την απαλλαγή της υαλουργίας από τις ανθρακούχες εκπομπές. Επί του παρόντος αναπτύσσεται έργο επίδειξης, ονόματι Furnace for the Future (Κλίβανος για το μέλλον). Θα είναι ο πρώτος μεγάλης κλίμακας υβριδικός ηλεκτρικός κλίβανος γυαλιού συσκευασίας στον κόσμο. Λειτουργούν ήδη μικρής κλίμακας ηλεκτρικοί κλίβανοι στους υποκλάδους του γυαλιού συσκευασίας και των οικιακών υαλικών. Όπως και με το υδρογόνο, η ικανότητα παραγωγής πράσινης ηλεκτρικής ενέργειας πρέπει να αναπτυχθεί.

4.5.3.   Πράσινο υδρογόνο

Το υδρογόνο αποτελεί πολλά υποσχόμενη εναλλακτική λύση έναντι του φυσικού αερίου. Ο τομέας της υαλουργίας εξερευνά ήδη την επιλογή κλιβάνων υδρογόνου. Θα χρειαστούν αρκετά χρόνια για να γίνει λειτουργικός σε ανταγωνιστικό περιβάλλον ένας κλίβανος υδρογόνου και για να υπάρχει ικανή ικανότητα παραγωγής και μεταφοράς υδρογόνου.

4.5.4.   Κυκλικότητα

Κατά την τήξη γυαλιού με κλίβανους φυσικού αερίου, σχεδόν 80 % του CO2 εκπέμπεται μέσω της καύσης του φυσικού αερίου και 20 % εκπέμπεται από τις παρθένες πρώτες ύλες. Η αντικατάσταση των παρθένων πρώτων υλών από ανακυκλωμένο γυαλί (υαλόθραυσμα) εξαλείφει την ανάγκη εξόρυξης παρθένων υλών, μειώνει τη σπατάλη και τις εκπομπές CO2 και εξοικονομεί ενέργεια. Υπάρχει η δυνατότητα «ολοκλήρωσης του κύκλου του γυαλιού» (5) και περισσότερης ανακύκλωσης του γυαλιού μετά την κατανάλωση. Τόσο στην κατασκευαστική όσο και στην αυτοκινητιστική υαλουργία, δοκιμάζονται πολυάριθμες πρωτοβουλίες και μοντέλα για τη βελτίωση της συλλογής. Πρέπει να προβλεφθεί η αφαίρεση του γυαλιού και των υαλοπινάκων από τα κτίρια πριν την κατεδάφιση και ένας ειδικός ανά υλικό στόχος συλλογής, που θα συμπληρώνει τον γενικό στόχο για τα απόβλητα κατασκευών και κατεδαφίσεων που είναι αναποτελεσματικός όσον αφορά τα ελαφρά υλικά όπως το γυαλί. Απαιτούνται συστήματα χωριστής συλλογής για την εξασφάλιση υψηλής ποιότητας, ούτως ώστε υψηλά επίπεδα ανακυκλωμένου υλικού να μπορούν να χρησιμοποιηθούν στα προϊόντα υαλουργίας.

4.5.5.   Εμπόδια και προκλήσεις

Η ενεργειακή μετάβαση θα οδηγήσει σε υψηλότερο λειτουργικό κόστος και κεφαλαιακές απαιτήσεις. Οι πολιτικές της ΕΕ πρέπει να στηρίζουν τις επενδύσεις της βιομηχανίας για να επιτρέψουν αυτή τη μετάβαση, πρέπει δε να εξασφαλίζουν πως ο κλάδος δεν θα είναι εκτεθειμένος σε αθέμιτο ανταγωνισμό από τρίτες χώρες εκτός αγοράς ΕΕ. Επιπλέον, πρέπει να αναληφθεί δράση άμεσα καθώς οι κλίβανοι έχουν διάρκεια ζωής περίπου 10-15 ετών (γυαλί συσκευασίας) ή 15-20 ετών (επίπεδο γυαλί). Αυτό μας δίνει μόνο δύο γενιές κλιβάνων μέχρι το κρίσιμο έτος 2050.

5.   Η υαλουργία στην πολιτική της ΕΕ

5.1.

Πράσινη ανάκαμψη: Η Πράσινη Συμφωνία, το Κύμα ανακαινίσεων, η ώθηση για περισσότερη ανανεώσιμη ενέργεια, η πολιτική βιώσιμων μεταφορών και οι πρωτοβουλίες κυκλικής οικονομίας πρέπει να αποτελέσουν πραγματικούς μοχλούς ώθησης για προϊόντα υαλουργίας χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών.

5.2.

Νέες πηγές ενέργειας: Στήριξη και οικοδόμηση ικανότητας ανανεώσιμης ενέργειας για πράσινη ηλεκτρική ενέργεια και πράσινο υδρογόνο και εξασφάλιση της διαθεσιμότητας βιοαερίου. Στήριξη της αιολικής και της ηλιακής ενέργειας στο ενεργειακό μείγμα.

5.3.

Ε & Α: Ενίσχυση της δημόσιας στήριξης και χρηματοδότησης στην Ε & Α και σε έργα επίδειξης (6) όπως το Ταμείο Καινοτομίας ΣΕΔΕ με στόχο την απαλλαγή της παραγωγής από τις ανθρακούχες εκπομπές και την περαιτέρω ανάπτυξη ενεργειακά αποδοτικών κλιβάνων. Το Ταμείο είχε μεγάλο πλεόνασμα αιτήσεων στην πρώτη πρόσκληση, το ίδιο δε αναμένεται και στις επόμενες.

5.4.

Αποδοχή από την αγορά: Απαιτούνται μηχανισμοί για τη στήριξη της αποδοχής προϊόντων υαλουργίας χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών από την αγορά, προκειμένου να εξασφαλιστεί η απόδοση των επενδύσεων στην παραγωγή χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών. Υποστήριξη της αντικατάστασης των πλαστικών από βιώσιμα προϊόντα γυαλιού στο λιανεμπόριο, στο σπίτι, στον τομέα της φιλοξενίας, στα έτοιμα γεύματα και στα τρόφιμα και ποτά άμεσης κατανάλωσης, προκειμένου να στραφούμε από γραμμικά συστήματα στην κυκλική οικονομία.

5.5.

Κύμα ανακαινίσεων: Στήριξη των μέτρων του Κύματος Ανακαινίσεων που μπορούν δυνητικά να ενθαρρύνουν τη χρήση προϊόντων που αποφεύγουν το CO2 με στόχο την τόνωση της ενεργειακής απόδοσης και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στις κατασκευές και τις μεταφορές. Αύξηση του στόχου ενεργειακής απόδοσης και μετατροπή του σε δεσμευτικό στόχο σε επίπεδο ΕΕ για να ενθαρρυνθεί η ανακαίνιση δημοσίων κτιρίων και να ενισχυθεί το επίπεδο φιλοδοξίας όσον αφορά τις υποχρεώσεις εξοικονόμησης ενέργειας. Στήριξη της αύξησης της διαθέσιμης χρηματοδότησης για τις ανακαινίσεις κτιρίων με διάφορα μέσα, συμπεριλαμβανομένου του Νέου Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα.

5.6.

Βιώσιμες μεταφορές: Στήριξη της στροφής των μεταφορών προς έξυπνα και κλιματικά ουδέτερα οχήματα και την επέκταση των συστημάτων δημοσίων συγκοινωνιών. Το υψηλής τεχνολογίας γυαλί επιτελεί σημαντικό ρόλο προς τούτο.

5.7.

Βιώσιμες συσκευασίες: Στήριξη της στροφής από μη γραμμικά υλικά στο πλήρως κυκλικό, επαναχρησιμοποιήσιμο και ανακυκλώσιμο γυαλί προκειμένου να μειωθεί η εξάρτηση από εισαγωγές ορυκτών καυσίμων, η εξόρυξη παρθένων πρώτων υλών και η εξάντληση των πόρων.

5.8.

Κυκλικότητα: Στήριξη υποδομών χωριστής συλλογής και ανακύκλωσης, οικοδόμησης ικανότητας και τεχνολογιών για τη μεγιστοποίηση της ποσότητας και της ποιότητας γυαλιού μετά την κατανάλωση για ανακύκλωση κλειστού βρόχου με προορισμό νέα προϊόντα γυαλιού. Ενθάρρυνση εταιρικών σχέσεων του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα για αξιακές αλυσίδες, όπως η πλατφόρμα «Ολοκλήρωση του κύκλου του γυαλιού» για το γυαλί συσκευασίας (7), με στόχο τη συνεργασία.

5.8.1.

Ειδικότερα, πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες στον δραστηριοτήτων του κατασκευαστικού τομέα, συμπεριλαμβανομένων των αποβλήτων κατεδάφισης ώστε να αξιοποιηθεί το δυναμικό του γυαλιού του κατασκευαστικού τομέα στο τέλος της ζωής του.

5.8.2.

Έχει αποδειχθεί ότι τα υψηλά ποσοστά επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης των γυάλινων συσκευασιών συμβάλλουν στη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των συστημάτων γυάλινης συσκευασίας και στην αύξηση της αποδοτικότητας των πόρων. Προκειμένου να επιτευχθούν υψηλά ποσοστά επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης, η βιομηχανία καθιέρωσε, πέραν των προγραμμάτων διευρυμένης ευθύνης παραγωγού (EPR) για την ανακύκλωση των γυάλινων συσκευασιών μίας χρήσης, προαιρετικά συστήματα επιστρεφόμενων συσκευασιών για τις επαναχρησιμοποιήσιμες συσκευασίες και ορισμένα κράτη μέλη του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) έχουν εφαρμόσει υποχρεωτικά συστήματα επιστροφής της εγγύησης (DRS) στις συσκευασίες ποτών μίας χρήσης. Παρότι τα υποχρεωτικά συστήματα επιστροφής της εγγύησης θεωρούνται αποτελεσματικό μέσο για την πρόληψη της δημιουργίας απορριμμάτων και την επίτευξη υψηλών ποσοστών ανακύκλωσης, η ΕΟΚΕ φρονεί πως τα DRS για τα υαλικά μίας χρήσης ή άλλες γυάλινες συσκευασίες (και όχι μόνο για τις συσκευασίες ποτών) δεν συνάδουν με τα προγράμματα EPR που αποτελούν δοκιμασμένο και αποτελεσματικό σύστημα συλλογής ανακυκλώσιμων συσκευασιών και που έχουν επιτύχει εξαιρετικά υψηλά ποσοστά ανακύκλωσης.

5.8.3.

Για μη επαναπληρώσιμο γυαλί συσκευασίας, στήριξη προγραμμάτων διευρυμένης ευθύνης παραγωγού για τη μαζική συλλογή γυαλιού. Αυτά είναι πολύ πιο αποτελεσματικά από τα συστήματα ανταποδοτικής ανακύκλωσης για τις συσκευασίες μίας χρήσης, τόσο από περιβαλλοντική όσο και από οικονομική άποψη.

5.9.

Ψηφιοποίηση: Στήριξη των βιομηχανιών και των εργαζομένων που καθιστούν δυνατή την Ψηφιακή Ευρώπη (οπτικές ίνες, οθόνες αφής, οθόνες, αισθητήρες) μέσω αποτελεσματικής βιομηχανικής πολιτικής της ΕΕ και της ανάπτυξης οικοσυστημάτων, λαμβανομένων υπόψη όλων των προκλήσεων που προαναφέρθηκαν και συνεκτιμώντας τα ειδικά χαρακτηριστικά των διαφόρων υποκλάδων της υαλουργίας.

5.10.   Διασφάλιση της ανταγωνιστικότητας στην ευρωπαϊκή αγορά

5.10.1.

Η ενεργειακή μετάβαση της υαλουργίας θα χρειαστεί χρόνο και, κατά τη διάρκειά της, το πολύ υψηλό και αυξανόμενο ενεργειακό κόστος δημιουργεί μια ιδιαίτερα δυσχερή κατάσταση για την υαλουργία, καθώς σήμερα αποτελεί περίπου 25-30 % του κόστους παραγωγής, σε συνάρτηση με το προϊόν και με τις διακυμάνσεις των τιμών.

5.10.2.   Κρατική ενίσχυση

Όλοι οι υποκλάδοι της υαλουργίας πρέπει να ωφελούνται από μέσα στήριξης για τις κεφαλαιακές απαιτήσεις και το λειτουργικό κόστος, όπως το ταμείο εκσυγχρονισμού, τα διαρθρωτικά ταμεία της ΕΕ και το ταμείο καινοτομίας του ΣΕΔΕ, μεταξύ άλλων. Η υαλουργία πρέπει να εξαιρείται από την Οδηγία φορολόγησης της ενέργειας αλλά να συμπεριλαμβάνεται στην κατά κατηγορίες για την αντιστάθμιση ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς και να ωφελείται από τις συμβάσεις επί διαφοράς για τον άνθρακα προκειμένου να καταστούν δυνατές οι επενδύσεις σε παραγωγικές διεργασίες χαμηλών εκπομπών CO2. Ειδικότερα, το ειδικό γυαλί πρέπει να προστεθεί στον κατάλογο των κρατικών ενισχύσεων για το κλίμα.

5.10.3.

Ανταγωνιστικότητα σε παγκόσμιο επίπεδο

5.10.3.1.

Οι αθέμιτες εμπορικές πρακτικές τρίτων χωρών πρέπει να αντιμετωπιστούν άμεσα με αποτελεσματικά μέσα εμπορικής πολιτικής.

5.10.3.2.

Ο κλάδος του συνεχούς υαλονήματος έχει υποστεί τις συνέπειες μιας διαστρεβλωμένης αγοράς λόγω των υψηλών εισαγωγών υαλοϊνών από την Ασία που αποτελούν αντικείμενο ντάμπινγκ και επιδοτήσεων. Είναι επείγουσα η ανάγκη λήψης μέτρων κατά της καταστρατήγησης, π.χ. όσον αφορά εισαγωγές από την Αίγυπτο και το Μπαχρέιν.

5.10.3.3.

Ο υποκλάδος της παραγωγής ανεμοθωράκων για την αυτοκινητοβιομηχανία επίσης υφίσταται σκληρό ανταγωνισμό, κυρίως από Κινέζους παραγωγούς. Τα χαμηλότερα περιβαλλοντικά και σχετικά με τις εκπομπές CO2 πρότυπα, σε συνδυασμό με τους χαμηλότερους μισθούς και τις χειρότερες συνθήκες εργασίας, οδηγούν σε αθέμιτο ανταγωνισμό που θα μπορούσε να οδηγήσει τους Ευρωπαίους κατασκευαστές αυτοκινήτων να αυξήσουν τις εισαγωγές από την Άπω Ανατολή, προκαλώντας περισσότερες εκπομπές CO2 σε παγκόσμιο επίπεδο.

5.10.3.4.

Η Ευρώπη κατέχει την παγκόσμια πρωτοκαθεδρία στην παραγωγή γυαλιού συσκευασίας. Ο κλάδος εξυπηρετεί τον τομέα βασικών τροφίμων και ποτών της ΕΕ, τον μεγαλύτερο τομέα της ΕΕ. Η υαλουργία συνεισφέρει επίσης στο εξωτερικό εμπόριο προϊόντων αξίας 250 δισεκατ. ευρώ που συσκευάζονται ή είναι πιθανό να συσκευάζονται με γυάλινες συσκευασίες, παρέχοντας περισσότερα έσοδα από εξαγωγές εκτός ΕΕ από ό,τι οι πλαστικές ρητίνες και κόκκοι, τα οργανικά χημικά προϊόντα και τα αεροσκάφη.

5.11.   Διασφάλιση δίκαιης μετάβασης

Η διά βίου μάθηση και κατάρτιση πρέπει να ενθαρρύνεται και να υποστηρίζεται προκειμένου να διασφαλιστεί ότι το εργατικό δυναμικό θα προσαρμόζεται στις νέες τεχνολογίες και διεργασίες και να εξασφαλιστεί μεγαλύτερη εργασιακή ασφάλεια, τόσο εντός του ίδιου του κλάδου όσο και στην ευρύτερη αγορά εργασίας. Οι εργαζόμενοι πρέπει να συμμετέχουν στη μετάβαση, και για τον λόγο αυτό ο κοινωνικός διάλογος σε κάθε επίπεδο πρέπει να υποστηρίζεται από τη νομοθεσία της ΕΕ.

5.12.   Νομοθετική σταθερότητα και ασφάλεια

5.12.1.

Διαρροή άνθρακα: Τα αποτελεσματικά μέτρα για τη διαρροή άνθρακα στο πλαίσιο του ΣΕΔΕ πρέπει να διατηρηθούν προκειμένου να στηριχθεί ο κλάδος στη μετάβαση προς την επίτευξη του στόχου κλιματικής ουδετερότητας της ΕΕ και να δημιουργηθούν και να διατηρηθούν ίσοι όροι ανταγωνισμού σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.

5.12.2.

CBAM: Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της προσεκτικής εισαγωγής του CBAM, σύμφωνα με τους κανόνες του ΠΟΕ· ωστόσο αυτός πρέπει να συμπεριλαμβάνει λύσεις για τις εξαγωγές και να συμπληρώνει τις πλήρως δωρεάν πιστώσεις βάσει συγκριτικών δεικτών τουλάχιστον μέχρι το 2030, προκειμένου να μπορέσουν οι επιχειρήσεις να επικεντρωθούν στις επενδύσεις χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών και να αξιολογήσουν την αποτελεσματικότητα του CBAM.

5.12.3.

Ταξινομία: Η ΕΟΚΕ επικροτεί το έργο σχετικά με τη δέσμη ταξινομίας της ΕΕ που αποσκοπεί στη διοχέτευση της ιδιωτικής χρηματοδότησης σε βιώσιμες δραστηριότητες, θεωρεί ωστόσο πως ο ρόλος της υαλουργίας και η συμβολή της στην προσαρμογή και το μετριασμό της κλιματικής αλλαγής πρέπει να συνεκτιμηθεί.

5.12.4.

Κυκλικότητα: Η ΕΟΚΕ επικροτεί το σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία και ζητεί την πλήρη αναγνώριση του γυαλιού ως μόνιμου υλικού που παραμένει παραγωγικό για τις οικονομίες μας και την πλήρη στήριξη πρωτοβουλιών για την ενίσχυση της κυκλικότητάς του.

5.12.5.

Fit for 55: Η εν λόγω δέσμη παρουσιάστηκε ενόσω καταρτιζόταν η παρούσα γνωμοδότηση. Προτείνει την τροποποίηση δώδεκα υφιστάμενων προτάσεων (Οδηγία για την εμπορία δικαιωμάτων εκπομπών, οδηγία φορολόγησης της ενέργειας, οδηγία για την ανανεώσιμη ενέργεια κ.λπ.) και την εισαγωγή ορισμένων νέων (όπως η πρόταση για τον CBAM). Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να αξιολογήσει προσεκτικά τον αντίκτυπο της δέσμης στην υαλουργία. Δεδομένου του εύρους των αλλαγών που εισάγονται σε πολλούς διαφορετικούς τομείς, είναι καθοριστικής σημασίας να διασφαλιστεί η συνέπεια μεταξύ των διαφόρων νομοθετικών πράξεων και να αποφευχθούν δυνητικές συγκρούσεις. Η δέσμη πρέπει να στηρίζει τη βιομηχανία στην ενεργειακή της μετάβαση, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα ίσους όρους ανταγωνισμού με τους ανταγωνιστές εκτός ΕΕ που δεν αντιμετωπίζουν το ίδιο κόστος άνθρακα.

---

(1)  Πηγή: Eurostat και FERVER.

(2)  Πηγή: έκθεση του TNO του 2019: Glazing potential: energy savings and CO2 emission reduction — Glass for Europe (Δυναμικό των υαλοπινάκων: ενεργειακή εξοικονόμηση και μείωση των εκπομπών CO2 — Γυαλί για την Ευρώπη).

(3)  Furnace for the Future: https://feve.org/about-glass/furnace-for-the-future/.

(4)  Glass for Europe — 2050: Το επίπεδο γυαλί στην κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη– 2019. https://glassforeurope.com/wp-content/uploads/2020/01/flat-glass-climate-neutral-europe.pdf.

(5)  Close the Glass Loop: https://closetheglassloop.eu/.

(6)  Η υαλουργία έχει διάφορες στρατηγικές απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές, όπως η στροφή σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, μέτρα ενεργειακής απόδοσης, πρώτες ύλες χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών, χρήση ανακυκλωμένου γυαλιού, μεταφορές και εφοδιαστική.

(7)  Close the Glass Loop www.closetheglassloop.eu.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Η στρατηγική της ΕΕ για την κινητικότητα και οι βιομηχανικές αλυσίδες αξίας της ΕΕ: προσέγγιση των οικοσυστημάτων της αυτοκινητοβιομηχανίας»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 105/05)

Εισηγητής:	ο κ. Arnaud SCHWARTZ
Συνεισηγήτρια:	η κ. Monika SITÁROVÁ

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	25.3.2021
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο όργανο	Συμβουλευτική Επιτροπή Βιομηχανικών Μεταλλαγών (CCMI)
Εγκρίθηκε από το τμήμα	29.9.2021
Εγκρίθηκε από την ολομέλεια	20.10.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	564
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ / κατά/ αποχές)	235/1/5

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι το ευρωπαϊκό οικοσύστημα της αυτοκινητοβιομηχανίας μπορεί να καταστεί πρωτοπόρο όσον αφορά την εξεύρεση και την ανάπτυξη λύσεων βιώσιμων μετακινήσεων (κινητικότητας). Ως εκ τούτου, το οικοσύστημα της αυτοκινητοβιομηχανίας πρέπει να αναπτύξει ενεργά στρατηγικές, έτσι ώστε να διαμορφώσει τις συνεχιζόμενες ανατροπές και μείζονες τάσεις στα της ευρωπαϊκής αυτοκινητοβιομηχανίας.

1.2.

Για να μειωθούν οι εκπομπές ρύπων του τομέα των μεταφορών κατά 90 % έως το 2050, η ΕΟΚΕ επιθυμεί η ΕΕ να αγωνιστεί ώστε να καταστήσει όλα τα μέσα μεταφορών βιώσιμα, ενώ παράλληλα θα καταστήσει τις βιώσιμες εναλλακτικές λύσεις ευρέως διαθέσιμες και προσιτές στους κατοίκους της ΕΕ. Αυτός ο στόχος μπορεί να επιτευχθεί με έναν έξυπνο συνδυασμό συστημάτων μετάδοσης κίνησης ο οποίος εξισορροπεί μεταξύ περιβαλλοντικής προστασίας, αποτελεσματικής χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, οικονομικής βιωσιμότητας και αποδοχής από τους καταναλωτές, ενώ παράλληλα γίνεται σεβαστή η αρχή της τεχνολογικής ουδετερότητας.

1.3.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι οι ατομικές μετακινήσεις πρέπει να παραμείνουν οικονομικά —και μη οικονομικά— προσιτές για όλους, ιδίως δε τους καθημερινά μετακινούμενους εργαζομένους, οι οποίοι δεν έχουν πρόσβαση σε ποιοτικές δημόσιες συγκοινωνίες ή άλλες λύσεις μετακίνησης. Θα πρέπει να αποτραπεί, πάση θυσία, η πόλωση μεταξύ αυτών που μπορούν να αγοράσουν οικολογικό αυτοκίνητο και εκείνους που δεν μπορούν. Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ προειδοποιεί ότι αν δημιουργηθεί παρακείμενο σύστημα εμπορίας εκπομπών στον τομέα των μεταφορών, θα μπορούσε να υπονομευτεί η δημόσια υποστήριξη της απαλλαγής των οδικών μεταφορών από τα ορυκτά καύσιμα, αν οι ομάδες χαμηλότερου εισοδήματος και όσες εξαρτώνται από τις οδικές μεταφορές για τον βιοπορισμό τους δεν αποζημιωθούν καταλλήλως.

1.4.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η ευρωπαϊκή αυτοκινητοβιομηχανία κατείχε πάντα ηγετική θέση παγκοσμίως και αποτελούσε πάντα κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξη και τις θέσεις εργασίας. Κατά τη μετάβαση στο μοντέλο ενός συστήματος οδικών μεταφορών ψηφιοποιημένων και απαλλαγμένων από ανθρακούχες εκπομπές, θα πρέπει να διατηρήσει αυτήν τη θέση και να χαράξει οδούς μετασχηματισμού που θα της επιτρέψουν να αντιμετωπίσει τις ανατρεπτικές τάσεις, με τις οποίες έρχεται τώρα αντιμέτωπος ο τομέας. Θα πρέπει να το πράξει αυτό, βασιζόμενη στα τεχνολογικά της πλεονεκτήματα, στο εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό της, στη μηχανολογία παγκόσμιας κλάσης, στους απαιτητικούς καταναλωτές, στις προηγμένες αλυσίδες εφοδιασμού, στην ισχυρή παράδοση στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) και σε εποικοδομητικές εργασιακές σχέσεις.

1.5.

Η επιτυχημένη εκκίνηση του σημαντικού έργου κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος για τις μπαταρίες απέδειξε ότι η συγκέντρωση δημόσιων και ιδιωτικών πόρων, συνεισφέρει σαφώς στην ενίσχυση της αλυσίδας εφοδιασμού της αυτοκινητοβιομηχανίας. Η ΕΟΚΕ είναι, ως εκ τούτου, πεπεισμένη ότι πρέπει να εξεταστούν περισσότερα σημαντικά έργα κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος στον τομέα — π.χ. για το υδρογόνο (υπό εκπόνηση), τα αυτοματοποιημένα και συνδεδεμένα αυτοκίνητα, την κυκλική οικονομία, τις πρώτες ύλες κ.λπ. Απαιτείται τολμηρή δράση για την αντιμετώπιση των προβλημάτων εφοδιασμού ημιαγωγών, και η δημιουργία ενός δεύτερου σημαντικού έργου κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος θα βοηθήσει να επιλυθεί το ζήτημα.

1.6.

Η ΕΟΚΕ θέλει η ΕΕ να υποστηρίξει τους ίσους όρους ανταγωνισμού παγκοσμίως. Η Ευρώπη πρέπει να έχει τη φιλοδοξία να διατηρήσει την ισχυρή εξαγωγική θέση της στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας. Επομένως, θα πρέπει να αναληφθεί δράση έτσι ώστε: — να επιδιωχθεί αμοιβαιότητα στις εμπορικές σχέσεις (πρόσβαση στην αγορά, δημόσιες συμβάσεις, επενδύσεις, σεβασμός των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, επιδοτήσεις), — να συναφθούν διμερείς συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου (συμπεριλαμβανομένου ενός κεφαλαίου για την αυτοκίνηση/τις οδικές μεταφορές), — να καταπολεμηθούν οι αθέμιτες εμπορικές μεθοδεύσεις (επιδοτήσεις, διμερείς συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου, διαφορές στην τιμή του άνθρακα, κοινωνικό και περιβαλλοντικό ντάμπινγκ), — να προάγεται η διεθνής συνεργασία όσον αφορά τα μη ρυπογόνα αυτοκίνητα και τις τεχνολογίες καυσίμων με χαμηλές ανθρακούχες εκπομπές.

1.7.

Ο μετασχηματισμός της αυτοκινητοβιομηχανίας θα έχει δραστικό αντίκτυπο στην ποσότητα και την ποιότητα των αναγκαίων θέσεων εργασίας. Επομένως, απαιτούνται ενεργητικές πολιτικές για την αγορά εργασίας, ώστε να διατηρηθεί η απασχολησιμότητα του εργατικού δυναμικού μέσα από π.χ. πρωτοβουλίες αναβάθμισης και επανειδίκευσης (όπως στην Automotive Skills Alliance/Συμμαχία δεξιοτήτων αυτοκινητοβιομηχανίας), έτσι ώστε να αποκτήσουν οι εργαζόμενοι τις δεξιότητες του μέλλοντος. Για τους εργαζομένους που πρέπει να εγκαταλείψουν τον κλάδο, πρέπει να διασφαλίζεται ομαλή μετάβαση σε άλλη θέση εργασίας (πέραν των προγραμμάτων πρόωρης συνταξιοδότησης).

1.8.

Η ΕΟΚΕ διατυπώνει το αίτημα της ακριβούς χαρτογράφησης του αντίκτυπου της ψηφιακής και πράσινης μετάβασης του τομέα, με σκοπό να εντοπιστούν οι περιοχές και τα τμήματα της αλυσίδας εφοδιασμού που κινδυνεύουν περισσότερο. Επίσης, πρέπει να παρακολουθείται το μεταβαλλόμενο αποτύπωμα άνθρακα του τομέα λόγω της απαλλαγής του από τις ανθρακούχες εκπομπές και της ψηφιοποίησης, με τη συνεκτίμηση όλων των σχετικών σταδίων του κύκλου ζωής των προϊόντων. Καθώς είναι τεράστιες οι προκλήσεις της αλυσίδας εφοδιασμού της αυτοκινητοβιομηχανίας οι οποίες πρέπει να αντιμετωπιστούν, η ΕΟΚΕ θεωρεί επιτακτική ανάγκη να θεσπιστεί ένας μηχανισμός μετάβασης για τον κλάδο, προκειμένου να ληφθούν τα απαραίτητα συνοδευτικά μέτρα ώστε να αποφευχθούν κοινωνικές αναταραχές και να εξασφαλιστεί μια κοινωνικά υπεύθυνη μετάβαση.

2.   Γενικές παρατηρήσεις

Τρέχουσα κατάσταση

2.1.

Η αυτοκινητοβιομηχανία υπήρξε πάντα ακρογωνιαίος λίθος της βιομηχανίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έχει σημαντικούς δεσμούς με εφοδιάζουσες βιομηχανίες, όπως τον χάλυβα, τις χημικές ουσίες και την κλωστοϋφαντουργία, αλλά και με τα επόμενα στάδια βιομηχανικής παραγωγής, όπως ΤΠΕ, επισκευές, καύσιμα, λιπαντικά και υπηρεσίες μετακινήσεων. Ο τομέας αντιπροσωπεύει πάνω από το 8 % του ΑΕγχΠ της ΕΕ, αντιστοιχεί στο 28 % των συνολικών δαπανών για έρευνα και ανάπτυξη και οι εξαγωγές του δημιουργούν μεγάλο εμπορικό πλεόνασμα. Ωστόσο, το μέλλον της αυτοκινητοβιομηχανίας της Ευρώπης θα εξαρτηθεί από τον τρόπο με τον οποίο θα μπορέσει να προβεί στις βασικές απαιτούμενες προσαρμογές, για να ανταποκριθεί στις άνευ προηγουμένου προκλήσεις τις οποίες αντιμετωπίζει σήμερα.

2.2.

Η ευρωπαϊκή αυτοκινητοβιομηχανία βρίσκεται στο σταυροδρόμι ενός ριζικά νέου μοντέλου το οποίο προκύπτει από την περίπλοκη μετάβαση προς μια ψηφιακή και πράσινη οικονομία. Στις 28 Νοεμβρίου 2018, η Επιτροπή ενέκρινε ένα μακροπρόθεσμο όραμα για μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία έως το 2050. Ο τομέας των μεταφορών θεωρήθηκε ότι διαδραματίζει σημαντικό ρόλο σε αυτήν τη μετάβαση. Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, του Δεκεμβρίου του 2019, δημιουργεί ένα στρατηγικό πλαίσιο για την επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας. Τάσσεται υπέρ της μείωσης κατά 90 % των εκπομπών στον τομέα των μεταφορών έως το 2050. Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΕ αποφάσισε να αναθεωρήσει τον στόχο μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, τον οποίον είχε θέσει για το 2030, σε τουλάχιστον - 55 %. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, η Επιτροπή παρουσίασε τη «δέσμη μέτρων προσαρμογής στον στόχο του 55 %», στις 14 Ιουλίου 2021, με την οποία αναθεωρείται ο κανονισμός για τον επιμερισμό των προσπαθειών, την οδηγία για την ανάπτυξη υποδομών εναλλακτικών καυσίμων και τον κανονισμό σχετικά με τα πρότυπα επιδόσεων για τις εκπομπές CO2.

2.3.

Η μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα στην ηλεκτρική ενέργεια χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών, καθώς και μετατόπιση της δημιουργίας προστιθέμενης αξίας από τη μαζική παραγωγή αυτοκινήτων στην παροχή υπηρεσιών μετακινήσεων, θα δημιουργήσει σοβαρές αναταραχές για τον τομέα, για τις πολλές ΜΜΕ στις περίπλοκες αλυσίδες εφοδιασμού και για τα 13,8 εκατομμύρια εργαζομένους στον κλάδο. Συνεπώς, η πρόκληση θα έγκειται στη διαχείριση αυτής της μετάβασης προς τις καθαρές μηδενικές εκπομπές, με κοινωνικά αποδεκτό τρόπο.

Ανατρεπτικές μείζονες τάσεις

2.4.

Παγκοσμιοποίηση. Ενώ οι πωλήσεις σε ώριμες αγορές επιβραδύνονται, σε αναδυόμενες αγορές, οι πωλήσεις αυτοκινήτων αυξάνονται. Ως εκ τούτου, η βαρύτητα του οικονομικού κέντρου μετακινείται από την ΕΕ και τις ΗΠΑ στην Ασία. Η Κίνα, επί του παρόντος, παράγει 26 εκατομμύρια αυτοκίνητα ετησίως, έναντι των 22 εκατομμυρίων της ΕΕ. Η Κίνα ήταν επίσης μεταξύ των πρώτων που άρχισαν να παράγουν ηλεκτρικά οχήματα και διαθέτει βιομηχανία μπαταριών σε ώριμο στάδιο. Η Ιαπωνία και η Κορέα έχουν επίσης προβάδισμα στις μπαταρίες και είναι ιδιαιτέρως ισχυρές στους ημιαγωγούς. Η Ευρώπη αντιμετωπίζει προβλήματα όσον αφορά την πρόσβαση σε δεοντολογικά ορθό εφοδιασμό με πρώτες ύλες, όπως το λίθιο και το κοβάλτιο (1). Εξάλλου, ο τομέας της αυτοκινητοβιομηχανίας πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις αυξανόμενες γεωπολιτικές εντάσεις.

2.5.

H πρόκληση της βιώσιμης ανάπτυξης· Σύμφωνα με το όραμα που παρουσιάζεται στη «Στρατηγική για βιώσιμη και έξυπνη κινητικότητα» της ΕΕ «έως το 2030, τουλάχιστον 30 εκατομμύρια αυτοκίνητα μηδενικών εκπομπών» θα κυκλοφορούν στους ευρωπαϊκούς δρόμους. Στις 14 Ιουλίου, η Επιτροπή πρότεινε να επιτρέπεται από το 2035 η εμπορία μόνο οχημάτων μηδενικών εκπομπών ρύπων. Αυτό θα σημάνει απότομη αύξηση του μεριδίου των αυτοκινήτων μηδενικών εκπομπών στον στόλο οχημάτων (από 0,2 % επί του παρόντος στο 11-14 % το 2030) (2). Η προσπάθεια επίτευξης των στόχων της Πράσινης Συμφωνίας θα δημιουργήσει πλεονεκτήματα για τους πρωτοπόρους και θα στηρίξει την ηγετική θέση της Ευρώπης στις τεχνολογίες χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών καθώς και την ανταγωνιστικότητά της παγκοσμίως. Αυτό σημαίνει επίσης μαζικές επενδύσεις στην ανάπτυξη εναλλακτικών συστημάτων κίνησης (μπαταρίας-ηλεκτρισμού, υβριδικής, υδρογόνου) και μη ορυκτά καύσιμα για τα συμβατικά συστήματα κίνησης που θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν στον στόλο για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ο ρυθμός υιοθέτησης των εν λόγω συστημάτων μετάδοσης κίνησης και καυσίμων εξαρτάται από το ευνοϊκό κανονιστικό πλαίσιο και τον χρόνο αποπληρωμής των εν λόγω επενδύσεων. Η «Στρατηγική για βιώσιμη και έξυπνη κινητικότητα» της ΕΕ αναγνωρίζει την ανάγκη «να καταστούν πιο βιώσιμοι όλοι οι τρόποι μεταφοράς». Αυτή η προσέγγιση απαιτεί τη χρήση οχημάτων χαμηλών και μηδενικών εκπομπών καθώς και καυσίμων ανανεώσιμης ενέργειας και χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών για τις οδικές, πλωτές και εναέριες μεταφορές.

2.6.

Αλλαγή της νοοτροπίας των καταναλωτών. Η συμπεριφορά έναντι της μετακινήσεων αλλάζει. Μια νέα γενιά καταναλωτών δεν ενδιαφέρεται τόσο να αποκτήσει αυτοκίνητο, μιας και πολλοί μένουν σε αστικές περιοχές με καλά οργανωμένα συλλογικά συστήματα μεταφορών. Αντί να κατέχουν ένα αυτοκίνητο, αυτό που αναζητούν είναι ένας άλλος τρόπος μετακινήσεων (συνεπιβατισμός, μίσθωση οχημάτων, μικροκινητικότητα). Άλλες τάσεις, οι οποίες διαφαίνονταν ήδη, ενισχύθηκαν από την πανδημία, όπως οι ηλεκτρονικές αγορές, η εξ αποστάσεως εργασία, η βιντεοσυνδιασκέψεις, οι υπηρεσίες παράδοσης. Θα έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση των μετακινήσεων με ιδιωτικά αυτοκίνητα, ενώ η χρήση εμπορικών βαν θα αυξηθεί.

2.7.

Αύξηση της συνδεσιμότητας. Οι ψηφιακές τεχνολογίες έχουν ως στόχο να επιτρέψουν στα αυτοκίνητα να είναι σχεδόν μόνιμα συνδεδεμένα. Αυτό θα μπορούσε να δημιουργήσει σημαντικές δυνατότητες για νέα επιχειρηματικά μοντέλα βασισμένα στα δεδομένα. Τα έξυπνα αυτοκίνητα θα είναι εξοπλισμένα με ενεργά χαρακτηριστικά ασφάλειας, ενημερωτικής ψυχαγωγίας, υπηρεσιών ενημέρωσης για την κυκλοφορία, επικοινωνίας οχήματος με υποδομές κ.λπ.

2.8.

Η σταδιακή αυτοματοποίηση του αυτοκινήτου. Η μετάβαση στα αυτοοδηγούμενα αυτοκίνητα θα οδηγήσει σε ολοένα και πιο αυτόνομα χαρακτηριστικά οχήματος. Η αυτοματοποιημένη οδήγηση θα απαιτήσει τεράστιες επενδύσεις σε λογισμικό, δίκτυα επικοινωνιών και υλισμικό (ραντάρ, οπτικά ραντάρ, αναμεταδότες). Επίσης, δημιουργεί πολλά ερωτηματικά σε σχέση με την αξιοπιστία, το νομικό πλαίσιο, την τιμή, τον οδικό εξοπλισμό και την αστική ευθύνη.

2.9.

Ψηφιοποίηση της παραγωγής. Η αυτοκινητοβιομηχανία επινόησε τη γραμμή παραγωγής (Ford), τις αρχές της βελτιστοποιημένης παραγωγής (Toyota), και τις παγκοσμιοποιημένες πλατφόρμες παραγωγής (VW). Αυτή τη στιγμή, ενστερνίζεται τις αρχές της Βιομηχανίας 4.0, με προηγμένη ρομποτοποίηση, ψηφιακά ολοκληρωμένες αλυσίδες εφοδιασμού, προηγμένα συστήματα παρασκευής και παραγωγή πρόσθετων υλών.

Συνέπειες του πράσινου και του ψηφιακού μετασχηματισμού

2.10.

Μια μικρότερη, ψηφιοποιημένη και απαλλαγμένη από ανθρακούχες εκπομπές αυτοκινητοβιομηχανία θα εγείρει μείζον ερώτημα όσον αφορά τις θέσεις εργασίας. Τα ηλεκτρικά οχήματα μπαταρίας έχουν λιγότερα εξαρτήματα και είναι απλούστερο να παραχθούν, ενώ τουλάχιστον 36 % της προστιθέμενης αξίας τους βρίσκεται στις μπαταρίες. Σύμφωνα με παρέκταση πρόσφατης μελέτης του γερμανικού ινστιτούτου IFO, υπάρχει ο κίνδυνος να χαθούν 620 000 θέσεις εργασίας από την αξιακή αλυσίδα των συμβατικών συστημάτων μετάδοσης κίνησης, στην ΕΕ. Μπορούν εν μέρει να βρεθούν λύσεις μέσα από την (πρόωρη) συνταξιοδότηση (3), για παράδειγμα, ή ευρύτερα, με την επαναστατική αλλαγή του μέλλοντος της εργασίας (4). Από την άλλη, η μετάβαση θα δημιουργήσει και νέες θέσεις εργασίας σε παρακείμενες βιομηχανίες, όπως στα ηλεκτρονικά σύστημα ισχύος, τα έξυπνα δίκτυα, τις οδικές υποδομές και τις υποδομές φόρτισης, τις μπαταρίες, τα νέα υλικά και τα εναλλακτικά καύσιμα συστημάτων κίνησης.

2.11.

Μια τάση ενοποίησης, στρατηγικών συμμαχιών (π.χ. η Stellantis, συμμαχία μεταξύ της BMW και της Mercedes και μεταξύ της VW και της Ford) προκειμένου να συνενωθούν οι δυνάμεις στον τομέα της έρευνας και της ανάπτυξης σε σχέση με νέα συστήματα κίνησης, να γίνουν συνδυασμένες αγορές εξαρτημάτων. Αυτές οι συγχωνεύσεις και συμμαχίες συνεπάγονται πάντα νέες εταιρικές στρατηγικές, επανεξέταση του βιομηχανικού αποτυπώματος, εξωτερική ανάθεση σε περιοχές με χαμηλότερο κόστος εργασίας, προγράμματα μείωσης θέσεων εργασίας και αυξημένη πίεση στους προμηθευτές. Επιπλέον, η ίδρυση ώριμων επιχειρήσεων επιτρέπει στις επιχειρήσεις να συγκεντρώνουν πόρους για τα νέα συστήματα μετάδοσης κίνησης.

2.12.

Ασαφή όρια μεταξύ αυτοκινητοβιομηχανίας και του τομέα των ΤΠΕ. Οι τεχνολογίες των πληροφοριών θα διεισδύσουν σε όλα τα στάδια της αλυσίδας εφοδιασμού. Τα δεδομένα θα γίνουν η νέα πρώτη ύλη και μια πηγή εισοδήματος. Μια παγκόσμια βιομηχανία με νέους παίκτες βρίσκεται προ των πυλών, δημιουργώντας νέους δρόμους εντός του κλάδου: πάροχοι μετακινήσεων (Uber), γίγαντες στον τομέα ΤΠΕ (Google, Apple, Baidu), παραγωγοί μικροτσίπ (Intel, NXP, STM), παραγωγοί μπαταριών (Panasonic, CATL, LG), αναδυόμενοι κατασκευαστές πρωτότυπου εξοπλισμού (ΚΠΕ) (Tesla).

2.13.

Η προστιθέμενη αξία θα μπορούσε να απομακρυνθεί από τον πυρήνα της αυτοκινητοβιομηχανίας (ΚΠΕ) προς άλλους τομείς της αλυσίδας εφοδιασμού, καθώς το μερίδιο των τεχνολογιών των πληροφοριών ως ποσοστό της προστιθέμενης αξίας θα αυξηθεί μόνο εις βάρος των μηχανικών εξαρτημάτων.

2.14.

Είναι πιθανό ολοένα και περισσότερη προστιθέμενη αξία να δημιουργείται σε υπηρεσίες μετακινήσεων όπως η μίσθωση οχημάτων, ο συνεπιβατισμός, η κοινή χρήση αυτοκινήτου και πληθώρα ψηφιακών υπηρεσιών, όπως εφαρμογές πλοήγησης, ενημερωτική ψυχαγωγίας, διαφημίσεις και προηγμένα συστήματα υποβοήθησης του οδηγού. Αυτό θα δημιουργήσει νέα επιχειρηματικά μοντέλα: ενώ οι κατασκευαστές πρωτότυπου εξοπλισμού αντιλαμβάνονται την αυτοκινητοβιομηχανία ως μια αγορά 100 εκατομμυρίων οχημάτων, οι επικεφαλής των ψηφιακών πλατφορμών τη βλέπουν ως μια αγορά όπου μπορούν να πωληθούν ετησίως 10 τρισεκατομμύρια μίλια.

2.15.

Η εργασιακή δομή του τομέα θα αναμορφωθεί τελείως. Νέες δεξιότητες και εμπειρία θα χρειαστούν (ηλεκτρονική, ηλεκτροχημεία, νέα υλικά, τεχνολογίες των πληροφοριών), ενώ παράλληλα θα σημειωθεί πτώση στη ζήτηση για παραδοσιακές μηχανολογικές δεξιότητες. Μια σημαντική πρόκληση για την αυτοκινητοβιομηχανία θα είναι να εξοπλιστεί το εργατικό δυναμικό με αυτές τις δεξιότητες.

2.16.

Όλες οι παραπάνω αναφερόμενες μείζονες τάσεις θα ενισχύσουν η μία την άλλη. Ενώ υπάρχει ευρεία συναίνεση ότι μια ανατροπή που αλλάζει τα δεδομένα έχει ξεκινήσει, θα πρέπει να καταστεί προτεραιότητα για όλους τους εμπλεκόμενους μια πιο σταδιακή κοινωνική μετάβαση προς μεταφορές απαλλαγμένες από ανθρακούχες εκπομπές, οργανώνοντας μια δίκαιη μετάβαση. Οι βιώσιμες μετακινήσεις πρέπει να είναι οικονομικά προσιτές για όλους για να γίνουν αποδεκτές.

3.   Έλεγχος του μετασχηματισμού

Περιβάλλον: αλλάζοντας ταχύτητα στον δρόμο προς τη βιωσιμότητα

3.1.

Για να μειωθούν οι εκπομπές από τις μεταφορές κατά 90 % έως το 2050, η ΕΕ θα πρέπει να αγωνιστεί να καταστήσει όλους τους τρόπους μεταφορών βιώσιμους, ενώ παράλληλα καθιστά βιώσιμες εναλλακτικές οι οποίες να είναι ευρέως διαθέσιμες και προσβάσιμες για τους πολίτες της ΕΕ. Αυτός ο στόχος μπορεί να επιτευχθεί μέσα από τον έξυπνο συνδυασμό συστημάτων μετάδοσης κίνησης, ο οποίος ισορροπεί ανάμεσα στην περιβαλλοντική προστασία, την αποδοτική χρήση ανανεώσιμων πηγών, την οικονομική βιωσιμότητα και την αποδοχή από τους καταναλωτές, ενώ παράλληλα γίνεται σεβαστή η αρχή της τεχνολογικής ουδετερότητας. Αυτό απαιτεί έναν συνδυασμό διαφορετικών στρατηγικών: — Μείωση εκπομπών CO2«από το ρεζερβουάρ έως τον τροχό» (48V, υβρίδια, ηλεκτρισμός, υδρογόνο, μηχανές πιο αποδοτικής εσωτερική καύσης κ.λπ.). — Μείωση εκπομπών CO2«από την πηγή έως τον τροχό». Η ανάπτυξη συνθετικών καυσίμων (e-fuels) και βιοκαυσίμων που ευθυγραμμίζονται με τους ΣΒΑ των Ηνωμένων Εθνών και τα κριτήρια βιωσιμότητας που ορίζονται στην οδηγία για την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (5) χρειάζονται υποστήριξη για να αποφευχθούν οι επιπτώσεις στη χρήση γης, τη βιοποικιλότητα και τα δάση. — Μια συντονισμένη στρατηγική για καθαρές πόλεις (π.χ. με την απαλλαγή από ανθρακούχες εκπομπές των μεταφορών τελευταίου χιλιομέτρου, με καινοτόμες λύσεις μικροκινητικότητας, με διατροπικές μετακινήσεις). — Μείωση εκπομπών κύκλου ζωής (μεταποίηση και ανακύκλωση). — Μείωση έντασης εκπομπών του τομέα των μεταφορών (έξυπνες λύσεις μεταφορών, από κοινού μετακινήσεις). Για κάθε ανάγκη μεταφοράς, πρέπει να υπάρχει διαθέσιμη μια βιώσιμη λύση μετακινήσεων (εμπορευματικές μεταφορές μεγάλων αποστάσεων με βιοκαύσιμα και συνθετικά καύσιμα/υδρογόνο, ηλεκτρικά συστήματα μετάδοσης κίνησης που τροφοδοτούταν από μπαταρίες για την παράδοση του εμπορεύματος στο τελευταίο χιλιόμετρο εντός πόλης) σε σχέση με την αρχή της τεχνολογικής ουδετερότητας. — Ενθάρρυνση της μετασκευής οχημάτων, όπου η μηχανή εσωτερικής καύσης θα αντικαθίσταται από ηλεκτρική μηχανή ή θα συμπληρώνεται (καθιστάμενη υβριδική) με ηλεκτροκινητήρα επί τροχού. — Μείωση του βάρους των νέων αυτοκινήτων που διατίθενται στην αγορά (6).

3.2.

Η Επιτροπή προτίθεται να δημιουργήσει ένα παρακείμενο σύστημα εμπορίας εκπομπών για τον τομέα των οδικών μεταφορών και των οικοδομών. Η τιμολόγηση των εκπομπών από τις οδικές μεταφορές θα ισοδυναμεί με φορολόγηση των καυσίμων (αλλά με ειδική πλειοψηφία). Τα έσοδα θα χρησιμοποιηθούν ως αποζημίωση αυτών που βασίζονται σε όχημα με μηχανή εσωτερικής καύσης είτε για την εργασία είτε λόγω έλλειψης εναλλακτικών επιλογών μεταφοράς. Δεδομένου ότι ο σχεδιασμός ενός τέτοιου μηχανισμού αποζημίωσης θα είναι εξαιρετικά περίπλοκος και οι υψηλότερες τιμές καυσίμων θα πλήξουν τις ομάδες χαμηλότερου εισοδήματος δυσανάλογα, η ΕΟΚΕ δεν έχει πεισθεί ότι αυτός είναι ο ενδεδειγμένος δρόμος, καθώς θα υπονομεύσει τη δημόσια στήριξη για τη δράση για το κλίμα. Αντ’ αυτού, οι προσπάθειες για τη μείωση του κόστους του κύκλου ζωής εναλλακτικών συστημάτων κίνησης και για τη μείωση του κόστους καυσίμων χαμηλών ή καθαρά μηδενικών ανθρακούχων εκπομπών φαίνεται να είναι καλύτερος τρόπος για να καταστούν οι μεταφορές χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών οικονομικά προσιτές για τους πολλούς.

3.3.

Θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στις λεγόμενες «ερήμους φόρτισης». Σήμερα, υπάρχουν 213 000 σταθμοί φόρτισης και το 70 % όλων των σταθμών φόρτισης στην ΕΕ είναι συγκεντρωμένο σε τρεις χώρες (Κάτω Χώρες, Γερμανία και Γαλλία). Με στόχο το 1 εκατομμύριο δημόσιους φορτιστές έως το 2025 και τα 3 εκατομμύρια έως το 2030, το χάσμα που πρέπει να γεφυρωθεί όσον αφορά την ανάπτυξη υποδομών είναι τεράστιο (βάσει της «Στρατηγικής για βιώσιμη και έξυπνη κινητικότητα», οι επιπλέον αναγκαίες επενδύσεις στις υποδομές φόρτισης και ανεφοδιασμού με καύσιμα χαμηλής περιεκτικότητας σε άνθρακα ανέρχονται σε 130 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως, για την επόμενη δεκαετία). Επομένως, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την πρόβλεψη υποχρεωτικών στόχων. Ένα μέρος του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, του εμβληματικού έργου «Επαναφόρτιση και ανεφοδιασμός», ενθαρρύνει μόνο τα κράτη μέλη να επιταχύνουν τον πολλαπλασιασμό σταθμών επαναφόρτισης και ανεφοδιασμού, ως μέρος των σχεδίων ανάκαμψης τους. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να αποδίδεται σε κατοικίες, την προετοιμασία δικτύων για την αυξανόμενη ενσωμάτωση ηλεκτρικών οχημάτων, τη διαλειτουργικότητα των υποδομών φόρτισης, την ανάπτυξη έξυπνων υπηρεσιών φόρτισης (π.χ. διαμέσου εξισορρόπησης φορτίου) και στον εφοδιασμό καυσίμων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών. Δεδομένου ότι τα ηλεκτρικά βαρέα οχήματα γίνονται σιγά σιγά πραγματικότητα, αξίζουν επίσης ειδική προσέγγιση.

3.4.

Για όσο δεν επιτυγχάνεται ισοτιμία ανάμεσα σε συμβατικά και ηλεκτρικά οχήματα (η οποία προβλέπεται για την περίοδο 2025-2027), θα χρειάζονται οικονομικά κίνητρα για τη στήριξη της υιοθέτησης από την αγορά των οχημάτων με χαμηλές ανθρακούχες εκπομπές. Αυτά τα κίνητρα μπορούν να είναι οικονομικά (επιδοτήσεις, φορολογικές ελαφρύνσεις και προγράμματα απόσυρσης) ή μη οικονομικά (λωρίδες προτεραιότητας, απαλλαγές από διόδια, αποκλειστικοί χώροι στάθμευσης), συμπεριλαμβανομένου ενός συνεπούς κανονιστικού περιβάλλοντος για την προώθηση των επενδύσεων σε καύσιμα χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών. Θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην προσπάθεια να γίνουν πιο πράσινοι οι στόλοι αυτοκινήτων, καθώς αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει σημαντικό μοχλό για την επιτάχυνση της μετάβασης, και επίσης επειδή αυτό θα συμβάλει στη δημιουργία μιας αγοράς μεταχειρισμένων για οχήματα μηδενικών και χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών.

3.5.

Η υποστήριξη της ανάπτυξης μιας κυκλικής οικονομίας στο οικοσύστημα της αυτοκινητοβιομηχανίας: ανακύκλωση, επαναχρησιμοποίηση και επανακατασκευή αυτοκινήτων και ανταλλακτικών. Οι αρχές της κυκλικής οικονομίας θα πρέπει επίσης να εφαρμόζονται για να αυξηθεί η ποσότητα των δευτερευουσών πρώτων υλών που είναι διαθέσιμες στη βιομηχανία και να μειωθεί η εξάρτηση από εισαγωγές. Ωστόσο, πρόσφατες μελέτες υποδεικνύουν ότι τα ανακυκλωμένα υλικά θα βρίσκονται στην κατάλληλη κλίμακα στην αγορά μόνο μετά από μία δεκαετία, όταν η διάρκεια ζωής των ηλεκτρικών οχημάτων θα έχει ολοκληρωθεί. Επομένως, είναι αναγκαίο να είμαστε ρεαλιστές και να κατανοήσουμε ότι η πρωτογενής εξόρυξη είναι κρίσιμης σημασίας, τουλάχιστον για τη δεκαετία του 2020. Συνεπώς, η διαφοροποίηση των αλυσίδων εφοδιασμού, καθώς επίσης η στρατηγική της πράσινης και δεοντολογικής εξόρυξης οφείλουν να εγγυούνται την ασφάλεια του εφοδιασμού. Επιπλέον, η επερχόμενη αναθεώρηση της οδηγίας 2000/53/ΕΚ (7) για τα οχήματα στο τέλος του κύκλου ζωής τους πρέπει να λάβει υπόψη τον εξηλεκτρισμό των αυτοκινήτων και την ανάγκη να αναπτυχθούν αγορές δευτερογενών υλικών.

Οικονομία: Διατήρηση και ανάπτυξη ολόκληρης της αλυσίδας εφοδιασμού της αυτοκινητοβιομηχανίας εντός της ΕΕ

3.6.

Προώθηση της βιομηχανικής συνεργασίας. Οι τεράστιοι προϋπολογισμοί για έρευνα και ανάπτυξη (επί του παρόντος 60 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως) που αυτή τη στιγμή επενδύονται στην ανάπτυξη απαλλαγμένων από ανθρακούχες εκπομπές, συνδεδεμένες, αυτοματοποιημένες και από κοινού μετακινήσεις απαιτούν τη βιομηχανική συνεργασία και συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Σε αυτό το πνεύμα, η ανάπτυξη συμπράξεων στον τομέα της καινοτομίας υπό τον συνεργατικό σχηματισμό 5 (κλίμα, ενέργεια, κινητικότητα) του προγράμματος «Ορίζοντας Ευρώπη» (καθαρό υδρογόνο, μπαταρίες, συνδεδεμένη κινητικότητα, οδικές μεταφορές μηδενικών ανθρακούχων εκπομπών, προώθηση της αστικής μετάβασης) αξίζει να στηριχθεί πλήρως. Επιπλέον, βιομηχανικές συμμαχίες υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (όπως για μπαταρίες, υδρογόνου, πρώτες ύλες καθώς και η αναγγελθείσα συμμαχία αξιακής αλυσίδας για τα ανανεώσιμα καύσιμα και τα καύσιμα χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών) παρέχουν μια ευρεία και ανοικτή πλατφόρμα για να εκπονηθούν στρατηγικοί χάρτες πορείας και να θεσπιστεί συντονισμός της έρευνας και της ανάπτυξης, να υπάρξουν επενδύσεις και να εισαχθούν στην αγορά νέες καινοτομίες. Τέλος, η συγκέντρωση δημόσιων και ιδιωτικών πόρων σε σημαντικά έργα κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος θα ενισχύσει σαφώς την αλυσίδα εφοδιασμού της ευρωπαϊκής αυτοκινητοβιομηχανίας. Νέα σημαντικά έργα κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος πρέπει να εξεταστούν: συνδεδεμένα και αυτοματοποιημένα αυτοκίνητα, κυκλική οικονομία, ολοκλήρωση τω ενεργειακών συστημάτων, προμήθεια πρώτων υλών, οικονομία των δεδομένων, ημιαγωγοί.

3.7.

Οι προκλήσεις για την ανάπτυξη μιας αξιακής αλυσίδας βιώσιμων και κυκλικών μπαταριών (8) εντός της ΕΕ Η τοπική προσαρμογή των μπαταριών και των κυψελών καυσίμου πρέπει να αποτελεί στόχο κρίσιμης σημασίας για την ΕΕ. Οι συμμαχίες στον τομέα της μπαταρίας και του υδρογόνου αξίζουν να στηριχθούν και θα πρέπει να τους διατεθούν επαρκείς πόροι. Αυτές οι βιομηχανικές συμμαχίες πρέπει να αποτελέσουν το έναυσμα για μαζικές επενδύσεις σε μονάδες παραγωγής και να δημιουργήσουν χιλιάδες θέσεις εργασίας στην Ευρώπη. Θα πρέπει να υπάρξει μέριμνα ώστε να αποφευχθούν ρήγματα μεταξύ περιοχών της Ευρώπης, όπως διαφαίνεται προς το παρόν.

3.8.

Η μείζων τάση για συνδεδεμένα και αυτοματοποιημένα αυτοκίνητα θα μπορούσε να οδηγήσει σε μετατόπιση της προστιθέμενης αξίας από την πώληση και επισκευή των αυτοκινήτων σε νέα ανατρεπτικά επιχειρηματικά μοντέλα, βασισμένα σε υπηρεσίες που γίνονται δυνατές μέσα από δεδομένα και τις μετακινήσεις ως υπηρεσία. Το οικοσύστημα της αυτοκινητοβιομηχανίας πρέπει να είναι έτοιμο να εισέλθει και να σιγουρέψει την παρουσία του σε αυτά τα νέα επιχειρηματικά μοντέλα. Αυτό θα απαιτήσει τεχνολογικά και κανονιστικά πρότυπα ώστε να παρέχονται νέες καινοτόμες υπηρεσίες μετακινήσεων, όπως πληρωμή ανάλογα με τη χρήση, διαφήμιση με βάση την τοποθεσία, εξ αποστάσεως αναβάθμιση/συντήρηση των αυτοκινήτων. Η δημιουργία ενός ευρωπαϊκού χώρου δεδομένων θα παίξει επίσης καίριο ρόλο στην εξασφάλιση ηγετικής θέσης για την Ευρώπη σε υπηρεσίες ψηφιακών μετακινήσεων. Επίσης, θα καταστεί αναγκαίο να αναπτυχθούν οι απαιτούμενες υποδομές επικοινωνιών και να σχεδιαστούν οδικοί χάρτες για την αύξηση των επιπέδων αυτοματοποίησης (συμπεριλαμβανομένων πλαισίου για δοκιμές μεγάλες κλίμακας, πρόσβασης σε δεδομένα και μιας νέας προσέγγισης για την έγκριση τύπου οχημάτων). Εξάλλου, πρέπει να εκτιμηθεί ο μακροπρόθεσμος αντίκτυπος των ολοένα και πιο αυτοματοποιημένων οχημάτων, ιδίως στις θέσεις εργασίας και σε δεοντολογικά ζητήματα, καθώς αυτό θα είναι σημαντικό για να διασφαλιστεί η κοινωνική αποδοχή. Τέλος, καθώς οι εμπορευματικές μεταφορές ενδέχεται να εντατικοποιηθούν στο μέλλον (ηλεκτρονικό εμπόριο), οι έξυπνες λύσεις μετακινήσεων στις μεταφορές πρέπει να αναπτυχθούν βάσει μιας πολυτροπικής οργάνωσης του τομέα των μεταφορών, της οικονομικής απόδοσης (συνδυασμοί οχημάτων υψηλής χωρητικότητας), και βάσει βιώσιμων τρόπων μεταφορών, χρησιμοποιώντας λύσεις αυτοματοποίησης και συνδεσιμότητας στην αλυσίδα επιμελητείας.

3.9.

Οι έξυπνες τεχνολογίες και οι ψηφιακές λύσεις οι οποίες βασίζονται στο «μοντέλο Βιομηχανία 4.0» πρέπει να στηρίζουν την ολοκλήρωση των συστημάτων παραγωγής και να συμβάλλουν στο να γίνονται τα εν λόγω συστήματα πιο ευέλικτα. Τα ενισχυμένα συστήματα παραγωγής (όχι μόνο ολοκλήρωση των διαδικασιών παραγωγής σε επίπεδο εταιρείας) κατά μήκος ολόκληρης της αλυσίδας εφοδιασμού θα καταστήσουν τις αλυσίδες εφοδιασμού της αυτοκινητοβιομηχανίας πιο ανθεκτικές και θα τονώσουν τον ανταγωνισμό. Η ψηφιοποίηση πρέπει να υποστηριχθεί, με τη δημιουργία ενός χώρου βιομηχανικών δεδομένων για τον κλάδο. Ωστόσο, αυτές οι τεχνολογίες συνεπάγονται επίσης αυξημένη αυτοματοποίηση με αρνητικό αντίκτυπο στις θέσεις εργασίας, και αυτός θα πρέπει να αντιμετωπιστεί.

3.10.

Υποστήριξη ισότιμων όρων ανταγωνισμού παγκοσμίως. Η Ευρώπη πρέπει να έχει τη φιλοδοξία να διατηρήσει την ισχυρή εξαγωγική θέση της στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας. Επομένως, θα πρέπει να αναληφθούν δράσεις, ώστε: — να επιδιωχθεί αμοιβαιότητα στις εμπορικές σχέσεις (πρόσβαση στην αγορά, δημόσιες συμβάσεις, επενδύσεις, σεβασμός των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, επιδοτήσεις), — να συναφθούν διμερείς συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου (συμπεριλαμβανομένου ενός κεφαλαίου για την αυτοκίνηση/τις οδικές μεταφορές), — να καταπολεμηθούν οι αθέμιτες εμπορικές πρακτικές (επιδοτήσεις, διμερείς συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου, διαφορές στην τιμή του άνθρακα, κοινωνικό και περιβαλλοντικό ντάμπινγκ), — να προάγεται η διεθνής συνεργασία για τα καθαρά αυτοκίνητα και τις τεχνολογίες καυσίμων με χαμηλές ανθρακούχες εκπομπές.

3.11.

Πρέπει να ενισχυθεί η στήριξη της παγκόσμιας τεχνικής εναρμόνισης, στο πλαίσιο της Οικονομικής Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για την Ευρώπη (UNECE). Απαιτείται τολμηρή δράση για την αντιμετώπιση των προβλημάτων εφοδιασμού με ημιαγωγούς στην αυτοκινητοβιομηχανία. Η ζήτηση ημιαγωγών θα συνεχίσει να αυξάνεται, καθώς τα αυτοκίνητα μετατρέπονται σε ηλεκτρονικές συσκευές. Εν προκειμένου, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει πλήρως την πρόταση της τελευταίας ανακοίνωσης σχετικά με τη βιομηχανική πολιτική, για ανάπτυξη μιας εργαλειοθήκης με στόχο τη μείωση και την πρόληψη των στρατηγικών εξαρτήσεων της Ευρώπης. Επίσης, ο στόχος, ο οποίος είχε τεθεί στην Ευρωπαϊκή Ψηφιακή Πυξίδα, για διπλασιασμό του μεριδίου της αγοράς της Ευρώπης σε ημιαγωγούς παγκοσμίως από 10 % στο 20 %, πρέπει να λάβει την πλήρη στήριξη. Η δημιουργία ενός δεύτερου σημαντικού έργου κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος για τους ημιαγωγούς θα συμβάλλει σίγουρα στην επίτευξη αυτού του στόχου. Τα κράτη μέλη της ΕΕ θα πρέπει επίσης να κρατήσουν την υπόσχεσή τους και να δαπανήσουν το 20 % του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της COVID για την ψηφιακή μετάβαση. Περαιτέρω δράσεις θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν την προσέλκυση ξένων άμεσων επενδύσεων, και την καθιέρωση στρατηγικής συνεργασίας ανάμεσα σε εταιρείες της αυτοκινητοβιομηχανίας και σε παραγωγούς ημιαγωγών. Τέλος, το Παρατηρητήριο κρίσιμων τεχνολογιών πρέπει να παρακολουθεί στενά τις πολλές άλλες στρατηγικές εξαρτήσεις στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας: πρώτες ύλες, υδρογόνο, μπαταρίες, ανανεώσιμη ενέργεια, τεχνολογίες υπολογιστικού νέφους κ.λπ.

3.12.

Ο αντίκτυπος του νέου τοπίου της αυτοκινητοβιομηχανίας στις ανάγκες της αγοράς ανταλλακτικών και εξαρτημάτων, οι οποίες πρέπει να καλυφθούν. Η αγορά ανταλλακτικών και εξαρτημάτων στον τομέα της αυτοκινητοβιομηχανίας, η οποία απασχολεί τέσσερα εκατομμύρια άτομα, αναμένεται να βρεθεί αντιμέτωπη με βαθιές διαρθρωτικές αλλαγές, οι οποίες θα προκύψουν από τις μειωμένες πωλήσεις, τον εξηλεκτρισμό, τη μειωμένη ζήτηση για καύσιμα, τις διαδικτυακές πωλήσεις και τη μειωμένη συντήρηση. Ο κλάδος θα πρέπει να επινοήσει από την αρχή τον εαυτό του ως πάροχο υπηρεσιών μετακινήσεων: αναβάθμιση αυτοκινήτων, προληπτική συντήρηση, μίσθωση οχημάτων, κοινή χρήση αυτοκινήτου και ανάπτυξη επιχειρηματικών μοντέλων μικροκινητικότητας. Συγκρουόμενα συμφέροντα σε σχέση με την πρόσβαση στα δεδομένα του εσωτερικού του αυτοκινήτου πρέπει να υπερπηδηθούν και να δημιουργηθεί μια διαλειτουργική και τυποποιημένη πλατφόρμα, ώστε να επιτραπεί στην αγορά ανταλλακτικών και εξαρτημάτων να αναπτύξει υπηρεσίες βασισμένες στα δεδομένα (όπως εξ αποστάσεως διαγνώσεις, αναβάθμιση λογισμικού, προληπτική συντήρηση).

Κοινωνία: διαχείριση της αλλαγής και εξασφάλιση κοινωνικά δίκαιης μετάβασης

3.13.

Ο μετασχηματισμός της αυτοκινητοβιομηχανίας θα έχει δραστικό αντίκτυπο στην ποσότητα και την ποιότητα των θέσεων εργασίας που είναι αναγκαίες για την κατασκευή των αυτοκινήτων και των εξαρτημάτων τους, καθώς και στα περιγράμματα επαγγελμάτων που χρειάζονται στο νέο μοντέλο. Συνεπώς, οι πολιτικές για την αγορά εργασίας θα πρέπει να επικεντρώνονται στη διατήρηση/αύξηση της απασχολησιμότητας του εργατικού δυναμικού διαμέσου της διά βίου μάθησης και με τη δημιουργία ευέλικτων διαδρομών ανάμεσα στον κόσμο της εκπαίδευσης και τον κόσμο της εργασίας (π.χ. συστήματα εναλλασσόμενης εκπαίδευσης, αγορές μαθητείας που λειτουργούν σωστά και πιστοποίηση της μη τυπικής μάθησης). Η εσωτερική κινητικότης του εργατικού δυναμικού σε εταιρείες θα πρέπει να προάγεται μέσα από την αναβάθμιση και την επανειδίκευση, ώστε οι εργαζόμενοι να εξοπλιστούν με τις δεξιότητες του μέλλοντος (μείωση της χειρωνακτικής εργασίας και απότομη αύξηση των ψηφιακών δεξιοτήτων με ειδική εστίαση στο λογισμικό και την ηλεκτρονική μηχανολογία). Ευρωπαϊκές κλαδικές πρωτοβουλίες όπως η DRIVES και η ALBATTS και η νέα Automotive Skills Alliance είναι βασικά εργαλεία για την αντιμετώπιση της πρόκλησης των δεξιοτήτων.

3.14.

Για τους εργαζόμενους που πρέπει να εγκαταλείψουν τον κλάδο, θα πρέπει να οργανωθεί μια ομαλή μετάβαση σε άλλη εργασία. Θα πρέπει να προσφερθεί πρόσβαση στους εν λόγω εργαζομένους σε νέες θέσεις εργασίας που, πράγματι, θα δημιουργηθούν σε αναδυόμενες βιομηχανίες, όπως στην ΤΠΕ, τα δίκτυα 5G, τα ηλεκτρονικά συστήματα ισχύος, τις υποδομές φόρτισης, την παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας, τα έξυπνα δίκτυα, τους έξυπνους δρόμους, τις υπηρεσίες μετακινήσεων, τις μπαταρίες, τα εναλλακτικά καύσιμα, την αποθήκευση ενέργειας, την παραγωγή και διανομή ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτό θα αποτελέσει μεγάλη πρόκληση καθώς αυτές οι θέσεις εργασίας θα δημιουργηθούν, πιθανώς, αλλού, σε άλλη χρονική στιγμή και με άλλο σύνολο δεξιοτήτων σε σύγκριση με τις θέσεις εργασίας που θα απολεσθούν. Η ασφάλεια εισοδήματος πρέπει να διασφαλίζεται κατά τη διάρκεια της μετάβασης. Οι μαζικές απολύσεις μπορούν επίσης να αποφευχθούν μέσω προγραμμάτων πρόωρης συνταξιοδότησης, συστημάτων μειωμένου ωραρίου εργασίας και μείωσης χρόνου εργασίας. Πρέπει να διασφαλιστεί σωστός κοινωνικός διάλογος, ώστε να είναι δυνατή η πρόβλεψη της αλλαγής εγκαίρως και η αποτροπή κοινωνικών αναταραχών και συγκρούσεων.

3.15.

Απαιτείται σαφής χαρτογράφηση των επιπτώσεων της ψηφιακής και πράσινης μετάβασης του κλάδου, προκειμένου να προσδιοριστούν οι περιοχές και τα τμήματα της αλυσίδας εφοδιασμού που κινδυνεύουν περισσότερο. Δεν πρέπει να εμφανιστούν νέα κοινωνικά ρήγματα μεταξύ Ανατολής και Δύσης, ούτε μεταξύ νότιας και βόρειας Ευρώπης. Επίσης, πρέπει να παρακολουθείται το μεταβαλλόμενο αποτύπωμα του κλάδου λόγω της απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές και της ψηφιοποίησης. Η δυνητική πρόοδος στη χρήση της βιώσιμης βιομάζας θα πρέπει να εξεταστεί προσεκτικά, καθότι υπάρχουν επίσης ευκαιρίες για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, λαμβάνοντας δεόντως υπόψη, ταυτόχρονα, την ανάγκη να μην υπάρξει υπέρβαση των οικολογικών ορίων.

3.16.

Όλοι οι ενδιαφερόμενοι (εταιρείες, συνδικαλιστικές οργανώσεις, οργανώσεις συνεργατικών σχηματισμών, γραφεία αγοράς εργασίας, φορείς περιφερειακής ανάπτυξης) σε περιοχές αυτοκινητοβιομηχανίας θα πρέπει να συνεργάζονται εντατικά για σφαιρικά σχέδια περιφερειακής εκ νέου ανάπτυξης.

3.17.

Τα μη αξιοποιήσιμα στοιχεία ενεργητικού θα πρέπει να αποφεύγονται στις αλυσίδες εφοδιασμού της αυτοκινητοβιομηχανίας μέσα από τη διασφάλιση έγκαιρης και κατάλληλης στήριξης για πολλές ΜΜΕ οι οποίες δεν έχουν τους πόρους (ανθρώπινους και οικονομικούς) να αναδιαμορφώσουν τις δραστηριότητές τους και να προχωρήσουν σε πιο πολλά υποσχόμενα επιχειρηματικά μοντέλα.

3.18.

Οι ατομικές μετακινήσεις πρέπει να παραμείνουν οικονομικά —και μη οικονομικά— προσιτές σε όλους, ιδίως δε στους καθημερινά μετακινούμενους εργαζομένους, οι οποίοι δεν έχουν πρόσβαση σε ποιοτικές δημόσιες συγκοινωνίες ή άλλες λύσεις μετακίνησης. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί, παρέχοντας αποζημίωση για την υψηλότερη τιμή των εναλλακτικών συστημάτων μετάδοσης κίνησης και των καυσίμων χαμηλών και καθαρών μηδενικών ανθρακούχων εκπομπών, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε συμβατικό αυτοκίνητο. Θα πρέπει να αποτραπεί, πάση θυσία, η πόλωση μεταξύ αυτών που μπορούν να αγοράσουν πράσινο αυτοκίνητο και εκείνους που δεν μπορούν.

3.19.

Συμπέρασμα. Η ευρωπαϊκή αυτοκινητοβιομηχανία κατείχε πάντα ηγετική θέση παγκοσμίως και αποτελούσε πάντα κινητήρια δύναμη για την ανάπτυξη και τις θέσεις απασχόλησης. Κατά τη μετάβαση στο μοντέλο ενός συστήματος οδικών μεταφορών ψηφιοποιημένων και απαλλαγμένων από ανθρακούχες εκπομπές, θα πρέπει να διατηρήσει αυτήν τη θέση και να χαράξει οδούς μετασχηματισμού που θα της επιτρέψουν να αντιμετωπίσει τις ανατρεπτικές τάσεις, με τις οποίες έρχεται τώρα αντιμέτωπος ο τομέας. Θα πρέπει να το πράξει αυτό, βασιζόμενη στις δυνάμεις της στην τεχνολογία, στο εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό της, στη μηχανολογία παγκόσμιας κλάσης, στους απαιτητικούς καταναλωτές, στις προηγμένες αλυσίδες εφοδιασμού, στην ισχυρή παράδοση στις ΜΜΕ και σε εποικοδομητικές εργασιακές σχέσεις. Το ευρωπαϊκό οικοσύστημα αυτοκινητοβιομηχανίας πρέπει να καταστεί πρωτοπόρο όσον αφορά την εξεύρεση και την ανάπτυξη βιώσιμων λύσεων μετακινήσεων. Ως εκ τούτου, το οικοσύστημα της αυτοκινητοβιομηχανίας πρέπει να αναπτύξει ενεργά στρατηγικές, έτσι ώστε να διαμορφώσει τις συνεχιζόμενες ανατροπές και μείζονες τάσεις στα της ευρωπαϊκής αυτοκινητοβιομηχανίας. Καθώς είναι τεράστιες οι προκλήσεις της αλυσίδας εφοδιασμού της αυτοκινητοβιομηχανίας οι οποίες πρέπει να απαντηθούν, η ΕΟΚΕ θεωρεί επιτακτική ανάγκη να θεσπιστεί ένας μηχανισμός μετάβασης για τον τομέα, με μέλημα να ληφθούν τα απαραίτητα συνοδευτικά μέτρα ώστε να αποφευχθούν κοινωνικές αναταραχές και να εξασφαλιστεί μια κοινωνικά υπεύθυνη μετάβαση.

---

(1)  https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/ip_20_2312

(2)  Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής, Βιώσιμη και έξυπνη κινητικότητα, SWD(2020)331, σ. 248.

(3)  Δρ Oliver Falck, Δρ Nina Czernich, Auswirkungen der vermehrten Produktion elektrisch betriebener Pkw auf die Beschäftigung in Deutschland, Μάιος 2021, ifo Institut https://www.ifo.de/DocDL/ifoStudie-2021_Elektromobilitaet-Beschaeftigung.pdf

(4)  https://eeb.org/library/escaping-the-growth-and-jobs-treadmill/

(5)  Οδηγία (EE) 2018/2001 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 11ης Δεκεμβρίου 2018, για την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (αναδιατύπωση) (ΕΕ L 328 της 21.12.2018, σ. 82).

(6)  Τα αυτοκίνητα κάτω των 1 000 kg και άνω των 1 500 kg αναλογούσαν αντιστοίχως στο 36 % και στο 7 % των αυτοκινήτων που πωλήθηκαν στη Γαλλία το έτος 1998 και στο 15 % και 16 % το 2019 (Eurostat).

(7)  Οδηγία 2000/53/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 18ης Σεπτεμβρίου 2000, για τα οχήματα στο τέλος του κύκλου ζωής τους (ΕΕ L 269 της 21.10.2000, σ. 34).

(8)  Εν προκειμένω, ο ρόλος του ευρωπαϊκού κανονισμού για τις μπαταρίες περιγράφεται διεξοδικά στη γνωμοδότηση (ΕΕ C 220 της 9.6.2021, σ. 128).

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ο κοινωνικός και οικολογικός αντίκτυπος του οικοσυστήματος 5G»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 105/06)

Εισηγητής:

ο κ. Dumitru FORNEA

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	25.3.2021
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Τμήμα	Μεταφορές, ενέργεια, υποδομές, κοινωνία των πληροφοριών
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	7.10.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	20.10.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	564
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	210/2/19

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ παρατηρεί ότι η ταχεία ψηφιοποίηση και ανάπτυξη των ηλεκτρονικών επικοινωνιών έχει ισχυρό αντίκτυπο στην οικονομία και την κοινωνία γενικότερα. Μέσω της υπεύθυνης χρήσης αυτών των τεχνολογιών, η ανθρωπότητα έχει μια ιστορική ευκαιρία να οικοδομήσει μια καλύτερη κοινωνία. Ωστόσο, χωρίς δέουσα επιμέλεια και δημοκρατικό έλεγχο, οι κοινότητές μας ενδέχεται να αντιμετωπίσουν, στο μέλλον, σοβαρές δυσκολίες στη διαχείριση αυτών των τεχνολογικών συστημάτων.

1.2.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι οι υποδομές ηλεκτρονικών επικοινωνιών μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά την ποιότητα ζωής των πολιτών και έχουν άμεσο αντίκτυπο στην καταπολέμηση της φτώχειας. Η τεχνολογία 5G προσφέρει τεράστια ευκαιρία για τη βελτίωση των υπηρεσιών ανθρώπινης υγείας μέσω της ανάπτυξης της τηλεϊατρικής και της βελτίωσης της πρόσβασης στην ιατρική περίθαλψη. Ο σημαντικός ρόλος που διαδραμάτισε η τηλεϊατρική κατά τη διάρκεια της πανδημίας αναγνωρίζεται από την κοινωνία.

1.3.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η συζήτηση για την ανάπτυξη δικτύων 5G έχει μετατραπεί σε μια αμφιλεγόμενη και πολιτική συζήτηση, ωστόσο πρέπει να αποσαφηνιστούν τα κοινωνικά, υγειονομικά και περιβαλλοντικά ζητήματα, με τη συμμετοχή των πολιτών και όλων των σχετικών παραγόντων.

1.4.

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να σημειώσει πρόοδο στη διαδικασία αξιολόγησης του πολυτομεακού αντικτύπου των νέων τεχνολογιών 5G και 6G, λαμβάνοντας υπόψη ότι απαιτούνται εργαλεία και μέτρα για την αντιμετώπιση των κινδύνων και των τρωτών σημείων. Για αυτό, η ΕΟΚΕ συνιστά τη διάθεση ευρωπαϊκών και εθνικών κονδυλίων σε πιο ενδελεχή πολυτομεακή έρευνα και μελέτες αντικτύπου που θα εστιάζουν τόσο στον άνθρωπο όσο και στο περιβάλλον, αλλά και στη διάδοση των αποτελεσμάτων προς ενημέρωση του κοινού και των πολιτικών ιθυνόντων.

1.5.

Η ΕΟΚΕ προτείνει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διαβουλευτεί με τους πολίτες και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και με τη συμμετοχή όλων των σχετικών δημόσιων οργανισμών να τροφοδοτήσει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων σχετικά με τον κοινωνικό και οικολογικό αντίκτυπο των κινητών ηλεκτρονικών επικοινωνιών.

1.6.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η ΕΕ χρειάζεται έναν ανεξάρτητο ευρωπαϊκό φορέα, με επικαιροποιημένες μεθοδολογίες, ο οποίος να συμβαδίζει με το τρέχον τεχνολογικό πλαίσιο και με πολυτομεακή προσέγγιση, για να θεσπίσει κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με την προστασία του ευρύτερου κοινού και των εργαζομένων σε περίπτωση έκθεσης σε ραδιοσυχνότητες ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας.

1.7.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να γίνει απογραφή όλων των σταθμών μετάδοσης ραδιοσυχνοτήτων και των ζωνών συχνοτήτων στις οποίες λειτουργούν και οι πληροφορίες αυτές να δημοσιευτούν για την καλύτερη εδαφική διαχείριση και την προστασία των συμφερόντων των πολιτών, ιδίως των ευάλωτων ομάδων (παιδιά, έγκυες γυναίκες, χρόνια ασθενείς, ηλικιωμένοι, άτομα που υποφέρουν από ηλεκτροϋπερευαισθησία). Πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη η υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων.

1.8.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την ιδέα ότι ο εξοπλισμός δικτύων 5G πρέπει να σχεδιάζεται, από το εργοστάσιο, με τη δυνατότητα να παρέχονται στις καταναλωτικές οργανώσεις και το ενδιαφερόμενο κοινό πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο σχετικά με την ισχύ εκπομπής και άλλες σημαντικές τεχνικές παραμέτρους. Οι αρμόδιες αρχές πρέπει να συγκεντρώνουν, να διαχειρίζονται και να δημοσιοποιούν τα δεδομένα αυτά.

1.9.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η παρακολούθηση και ο έλεγχος της ηλεκτρομαγνητικής ρύπανσης πρέπει να πραγματοποιείται βάσει αυστηρής διοργανικής και διακλαδικής επιστημονικής προσέγγισης, η οποία θα υποστηρίζεται από την παροχή σύγχρονου εξοπλισμού για τη μέτρηση των παραμέτρων των δικτύων ηλεκτρονικών επικοινωνιών, ώστε να επισημαίνονται και να αξιολογούνται δεόντως οι σωρευτικές επιπτώσεις για μεγαλύτερες χρονικές περιόδους.

1.10.

Παρότι δεν υπάρχουν αναγνωρισμένα επιστημονικά δεδομένα όσον αφορά τον αρνητικό αντίκτυπο της τεχνολογίας 5G στην ανθρώπινη υγεία, η ΕΟΚΕ φρονεί πως οι κοινωνικές, υγειονομικές και περιβαλλοντικές πτυχές του 5G πρέπει να παρακολουθούνται συνεχώς, σύμφωνα με την αρχή της προφύλαξης. Αναγνωρίζει την ανησυχία σχετικά με τις επιπτώσεις στην υγεία, τόσο θερμικές όσο και μη θερμικές, την ένταση της έκθεσης και τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της έκθεσης αυτής. Ορισμένες περιφέρειες/περιοχές θα συγκεντρώσουν μεγαλύτερη έκθεση από άλλες, και στις περιπτώσεις αυτές θα πρέπει να εξεταστούν ειδικά μέτρα, συμπεριλαμβανομένης της σύστασης για την επέκταση της εφαρμογής της αρχής ALARA με σκοπό τον περιορισμό των επιπτώσεων της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας που παράγεται από δίκτυα 5G.

1.11.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι είναι σχεδόν αδύνατο να αποφευχθεί η έκθεση του πληθυσμού σε διάφορα ηλεκτρομαγνητικά πεδία. Οι κοινωνικοί εταίροι θα πρέπει να συμμετέχουν από την αρχή στην επανεξέταση των οριακών τιμών έκθεσης στην ευρωπαϊκή οδηγία περί των ελαχίστων απαιτήσεων υγείας και ασφάλειας όσον αφορά την έκθεση των εργαζομένων σε κινδύνους προερχόμενους από φυσικούς παράγοντες (ηλεκτρομαγνητικά πεδία) (1). Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στις μη θερμικές επιπτώσεις.

1.12.

Τα μέτρα προστασίας της υγείας και της ασφάλειας πρέπει να ενισχυθούν και να παγιωθούν μέσω αυστηρού ελέγχου των επιπέδων ακτινοβολίας και απαρέγκλιτης εφαρμογής των προτύπων ασφαλείας για τα άτομα που εργάζονται κοντά σε πηγές ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας.

1.13.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει την ανάγκη επικαιροποίησης των θεσμικών μηχανισμών που αποσκοπούν στην προάσπιση όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο νέο πλαίσιο της υπερψηφιοποίησης, της υπεραυτοματοποίησης και της υπερσυνδεσιμότητας που διευκολύνεται από την υλοποίηση του 5G, δεδομένου ότι κάθε τεχνολογική εξέλιξη πρέπει να ενσωματώνει αυτές τις καθολικές αξίες που αποτελούν έγκυρη και αναγκαία διάσταση στην αξιολόγηση της έκθεσης κόστους-ωφέλειας.

1.14.

Η ΕΟΚΕ κατανοεί την ανησυχία των πολιτών σχετικά με τη διασφάλιση του σεβασμού του δικαιώματος όσον άφορα το σώμα τους κατά τη διανομή κεραιών ή του δικαιώματος ιδιοκτησίας τους στο πλαίσιο των δικτύων 5G που εκτείνονται παντού, από τα σπίτια τους έως τους δορυφόρους σε τροχιά. Το δικαίωμα ιδιοκτησίας και οι επιλογές των πολιτών πρέπει να γίνονται σεβαστά. Θα πρέπει να διασφαλιστεί ο ορισμός της ενημερωμένης συγκατάθεσης, έτσι ώστε ο πολίτης να έχει πραγματικό δικαίωμα στην ελεύθερη, πλήρως ενημερωμένη και έγκυρη συγκατάθεση.

1.15.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την ενίσχυση των ευρωπαϊκών ικανοτήτων για την πρόληψη των κινδύνων στον κυβερνοχώρο, την εκπαίδευση σχετικά με αυτούς και την προστασία από αυτούς, τόσο με την ενίσχυση των σχετικών θεσμικών οργάνων, όπως ο ENISA, όσο και με τη δημιουργία τεχνολογικών, θεσμικών και νομικών μέσων για τη διασφάλιση του σεβασμού των δικαιωμάτων των πολιτών. Για την αντιμετώπιση ορισμένων απειλών ασφαλείας, η ΕΕ πρέπει να επενδύσει περισσότερο στην ανάπτυξη των δικών της τεχνολογιών και τη στήριξη του τεχνολογικού κλάδου και των εργαζομένων του. Πρωτίστως, αυτές οι δράσεις πρέπει να είναι εξατομικευμένες προκειμένου να δώσουν κίνητρα στις ευρωπαϊκές ΜΜΕ για την ανάπτυξη ασφαλών και αξιόπιστων υποδομών 5G.

2.   Εισαγωγή

2.1.

Το 5G δεν είναι αυτή καθαυτή μια νέα τεχνολογία, αλλά η εξέλιξη των υφιστάμενων τεχνολογιών (από το 1G έως το 4G) και θα συνυπάρχει με αυτές. Αυτό θα οδηγήσει σε ένα μεικτό δίκτυο δικτύων: μεγαλύτερος αριθμός περισσότερο διαφοροποιημένων ζωνών ραδιοσυχνοτήτων, ευρύ φάσμα συσκευών που ανταλλάσσουν δεδομένα και πληθώρα αλληλεπιδράσεων με τους χρήστες. Μέρος του νέου εξοπλισμού και των νέων τεχνολογιών που χρησιμοποιούνται ενδέχεται να έχουν διαφορετικό αντίκτυπο από ό,τι προηγούμενες γενιές εξοπλισμού.

2.2.

Η τεχνολογία 5G θα πρέπει να επιτρέψει την ασύρματη υπερσυνδεσιμότητα, τη δυνατότητα κάλυψης και σύνδεσης ενός τεράστιου αριθμού συσκευών και πολύ μεγαλύτερες ταχύτητες μεταφοράς μετρούμενες σε Gbps. Αυτό θα επιτευχθεί με συνάθροιση του φάσματος σε ακτίνα και πολλαπλές παράλληλες συνδέσεις με τη χρήση τόσο κεραιών Massive MIMO (συμφασικός σταθμός βάσης του χειριστή) όσο και κανονικών κεραιών MIMO (ιδιόκτητη συσκευή του πελάτη) και χαμηλό χρόνο αναμονής (χιλιοστά του δευτερολέπτου για την υποδομή του χειριστή αλλά όχι με το υπόλοιπο διαδίκτυο).

2.3.

Σύμφωνα με μια μελέτη που διεξήγαγε η GSMA το 2019, οι νέες δυνατότητες των δικτύων 5G είναι απαραίτητες για την αυτόνομη οδήγηση, την εικονική πραγματικότητα, την ενισχυμένη πραγματικότητα και το «απτικό διαδίκτυο»· οι άλλες εφαρμογές μπορούν να υλοποιούνται με τη χρήση της τρέχουσας τεχνολογίας (4G LTE και οπτικές ίνες). Η τεχνολογία 5G θα επιταχύνει επίσης τη μετάβαση στη «Βιομηχανία 4.0» και θα διευκολύνει την ανάπτυξη εφαρμογών που βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη, επομένως, η τεχνολογία αυτή θεωρείται βασικό και απαραίτητο στοιχείο για την ανάπτυξη μιας σύγχρονης, όλο και πιο αυτοματοποιημένης και ψηφιοποιημένης οικονομίας.

2.4.

Υπάρχουν επιστημονικές κοινότητες σε όλο τον κόσμο που έχουν καταθέσει στοιχεία (2) που συνηγορούν ότι υπάρχουν βάσιμοι λόγοι ανησυχίας σχετικά με την παρατεταμένη, πανταχού παρούσα έκθεση του ανθρώπινου σώματος και άλλων βιολογικών οργανισμών στο φάσμα των συχνοτήτων μικροκυμάτων που χρησιμοποιούν τα δίκτυα 5G και τα ραδιοτμήματα και συχνότητες 10-20-30 ή περισσότερων gigahertz ειδικά για τις τεχνολογίες 5G, καθώς και τις δυνητικά επιβλαβείς επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, τη βιοποικιλότητα και το περιβάλλον. Μέχρι σήμερα, ωστόσο, οι αρμόδιες δημόσιες αρχές της ΕΕ και των κρατών μελών έχουν ανακοινώσει ότι δεν υπάρχουν επιστημονικές αποδείξεις για τον αρνητικό αντίκτυπο του 5G στην ανθρώπινη υγεία. Ο ΠΟΥ αναφέρει ότι μέχρι σήμερα, και έπειτα από πολλές έρευνες, δεν έχει διαπιστωθεί καμία αιτιώδης συνάφεια οποιασδήποτε δυσμενούς επίπτωσης στην υγεία με την έκθεση σε ασύρματες τεχνολογίες.

2.5.

Παράλληλα με τις αναδυόμενες τεχνολογίες που διευκολύνει, το 5G δημιουργεί αβεβαιότητα και, όπως συμβαίνει με κάθε νέα τεχνολογία, ορισμένα αποτελέσματα που μπορεί να μην είναι ακόμα εμφανή. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί δεόντως κάθε ζήτημα σχετικά με τον αντίκτυπο του 5G στη δημόσια υγεία και να αποτρέψει την κοινή γνώμη να πέσει θύμα παραπληροφόρησης, η κοινωνία των πολιτών θεωρεί ότι απαιτείται κατάλληλη προληπτική διακυβέρνηση, εφαρμόζοντας την αρχή της προφύλαξης στην ευρωπαϊκή νομοθετική διαδικασία για τη ρύθμιση της νέας αυτής τεχνολογικής γενιάς ηλεκτρονικών επικοινωνιών.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Σε γενικές γραμμές, οι διεθνείς οργανισμοί, οι εταιρείες και οι εθνικές αρχές υποδέχονται με απροκάλυπτο ενθουσιασμό τα πλεονεκτήματα που θα προσφέρει η τεχνολογία 5G. Ωστόσο, είναι σημαντικό να μελετηθεί το κατά πόσον θα μπορούσαν να προκύψουν αρνητικές επιπτώσεις από την ανάπτυξη του οικοσυστήματος 5G και, εμμέσως, οι προϋποθέσεις για την κοινωνική αποδοχή αυτών των υποδομών και υπηρεσιών που έχουν σημαντικό κοινωνικό αντίκτυπο.

3.2.

Με την ταχεία ανάπτυξη των τεχνολογιών ηλεκτρονικών επικοινωνιών και των υποδομών του διαδικτύου, διευρύνεται όλο και περισσότερο ο διάλογος μεταξύ του ευρέος κοινού και της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στις ανεπτυγμένες χώρες σχετικά με την ανάγκη και τα οφέλη της εκθετικής επιτάχυνσης της ανάπτυξης των δικτύων ΤΠΕ. Οι δημόσιες αρχές πρέπει να αναγνωρίζουν τις προκλήσεις που συνδέονται με τους τρόπους με τους οποίους τα εν λόγω τεχνολογικά συστήματα θα μπορούσαν ενδεχομένως να επηρεάσουν το περιβάλλον, τους έμβιους οργανισμούς ή τα ατομικά δικαιώματα των πολιτών.

3.3.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οι ανησυχίες σχετικά με τις πιθανές επιπτώσεις της ηλεκτρομαγνητικής ρύπανσης στην υγεία διατυπώνονται στην αιτιολογική σκέψη 31 της απόφασης αριθ. 243/2012/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (3): «Η συνεκτική προσέγγιση στην αδειοδότηση φάσματος στην Ένωση θα πρέπει να λαμβάνει πλήρως υπόψη την προστασία της δημόσιας υγείας από ηλεκτρομαγνητικά πεδία που είναι ουσιώδης για την ευημερία των πολιτών. Ταυτόχρονα με την τήρηση της σύστασης 1999/519/ΕΚ του Συμβουλίου, της 12ης Ιουλίου 1999, περί του περιορισμού της έκθεσης του κοινού σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία (0 Hz έως 300 GHz), είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί διαρκής παρακολούθηση των ιοντιζουσών και μη ιοντιζουσών αποτελεσμάτων της χρήσης του φάσματος στην υγεία, συμπεριλαμβανομένων των σωρευτικών αποτελεσμάτων στην πραγματική ζωή από τη χρήση του φάσματος σε διάφορες συχνότητες από αυξανόμενο αριθμό τύπων εξοπλισμού».

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

Η τεχνολογία 5G και ο αντίκτυπος στα ατομικά δικαιώματα των πολιτών

4.1.

Τα τελευταία χρόνια, αρκετές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών στην ΕΕ και σε τρίτες χώρες έχουν εκδώσει προειδοποιήσεις σχετικά με τις επιβλαβείς συνέπειες και τις πολύπλοκες, σοβαρές κρίσεις που θα μπορούσαν να προκληθούν από την έλλειψη δημοκρατικού ελέγχου και διαφάνειας, καθώς και από απειλές ασφαλείας λόγω της εξάρτησης από τεχνολογίες που παρέχουν παράγοντες τρίτων χωρών.

4.2.

Ο κλάδος των ηλεκτρονικών επικοινωνιών και οι ανατρεπτικές εφαρμογές τύπου 5G που προσφέρει βασίζονται στην εκμετάλλευση δύο πολύ σημαντικών πόρων. Ο πρώτος είναι η χρήση του φάσματος ραδιοσυχνοτήτων. Πρόκειται για έναν περιορισμένο φυσικό πόρο που ανήκει στους πολίτες και τελεί υπό τη διαχείριση των κυβερνήσεων μέσω εθνικών ή άλλων δημοσίων οργανισμών οι οποίοι ενοικιάζουν αυτούς τους πόρους στους φορείς εκμετάλλευσης ηλεκτρονικών επικοινωνιών.

4.3.

Ένας άλλος σημαντικός πόρος είναι η πρόσβαση στα δεδομένα και τα μεταδεδομένα των καταναλωτών και των φυσικών προσώπων. Με την ανάπτυξη της αγοράς ψηφιακών υπηρεσιών, τα δεδομένα αυτά είναι εξαιρετικά πολύτιμα και αποφέρουν τεράστια οφέλη στις εταιρείες που τα χρησιμοποιούν. Ορισμένες από τις προκλήσεις που εγείρει το θέμα αυτό επισημάνθηκαν στη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα τη στρατηγική για τα δεδομένα (4).

4.4.

Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, πρέπει να υπογραμμιστεί ότι το 5G και η ανταλλαγή και η συγκέντρωση δεδομένων, όπως πολλές άλλες τεχνολογίες, αποτελούν ισχυρό εργαλείο το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την ενίσχυση της κοινωνίας των πολιτών, την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας και της αξιοπιστίας των δημόσιων υπηρεσιών και τη μείωση των ανισοτήτων μέσω της τόνωσης της οικονομικής ανάπτυξης. Για αυτό, η ΕΕ και τα κράτη μέλη πρέπει να αξιοποιήσουν την τεχνολογία 5G για να βελτιώσουν την πρόσβαση σε δεδομένα υψηλής ποιότητας και να αναπτύξουν καλύτερες υποδομές ψηφιακής διοίκησης (ηλε-διοίκηση), φέρνοντας έτσι τους δημόσιους και δημοκρατικούς θεσμούς πιο κοντά στον πολίτη.

4.5.

Κατά συνέπεια, η υπεύθυνη και βιώσιμη ανάπτυξη υποδομών ηλεκτρονικών επικοινωνιών πρέπει να βελτιώσει την ποιότητα ζωής του μέσου πολίτη, ιδίως στις λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες και χώρες. Η ανάπτυξη αυτών των τεχνολογιών έχει συνεπώς άμεσο αντίκτυπο στην καταπολέμηση της φτώχειας.

4.6.

Για τη συντομότερη δυνατή ανάπτυξη των δικτύων 5G, η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω της οδηγίας (ΕΕ) 2018/1972 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (5) (άρθρα 42, 43 και 44), δημιούργησε ένα κανονιστικό πλαίσιο που διευκολύνει την πρόσβαση των φορέων εκμετάλλευσης ηλεκτρονικών επικοινωνιών σε ακίνητα στα οποία πρέπει να εγκατασταθούν εξοπλισμός και υποδομές ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη των εν λόγω δικτύων. Η κοινωνία των πολιτών παρακολουθεί την ερμηνεία της εν λόγω διάταξης, προκειμένου η μεταφορά της οδηγίας στο εθνικό δίκαιο να μην οδηγεί σε αντισυνταγματικές παρεκκλίσεις από την εγγύηση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας των πολιτών.

Αντίκτυπος του οικοσυστήματος 5G στο περιβάλλον

4.7.

Ορισμένες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών έχουν επισημάνει τον πιθανό περιβαλλοντικό αντίκτυπο των νέων δικτύων 5G. Ορισμένοι από τους ισχυρισμούς τους αφορούν την ανεπαρκή πρόβλεψη για μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων ή τους ακατάλληλους μηχανισμούς και τα μέτρα για τη μείωση του ενεργειακού αποτυπώματος των υποδομών του δικτύου 5G ή την προώθηση της ανακύκλωσης των ηλεκτρονικών αποβλήτων (6).

4.8.

Για τη διενέργεια κατάλληλης αξιολόγησης του αντικτύπου της τεχνολογίας 5G στο περιβάλλον και το κλίμα, οι δημόσιες αρχές πρέπει να λαμβάνουν υπόψη πτυχές όπως οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (7), η διαθεσιμότητα και κατανάλωση κρίσιμων πρώτων υλών, η ποσότητα (και οι πηγές) ενέργειας που χρησιμοποιείται από όλα τα αντικείμενα που συνδέονται και χρησιμοποιούνται στο διαδίκτυο των πραγμάτων, καθώς και η ποσότητα (και οι πηγές) ενέργειας που χρησιμοποιείται για τη μεταφορά ασύρματων δεδομένων και τη λειτουργία σημείων συγκέντρωσης και διαμετακόμισης δεδομένων.

4.9.

Με την ανάπτυξη του 5G και του διαδικτύου των πραγμάτων, στην κατηγορία των αποβλήτων ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού (ΑΗΗΕ) θα προστεθούν δισεκατομμύρια νέα στοιχεία δικτύου 5G και οικιακές συσκευές (ηλεκτρονικές και ηλεκτρικές συσκευές, εγκαταστάσεις κ.λπ.) (8), γεγονός το οποίο πρέπει να ληφθεί υπόψη στο πλαίσιο της έννοιας της κυκλικής οικονομίας, καθώς και των πολιτικών για μηδενικά απόβλητα.

Ανησυχίες σχετικά με τον αντίκτυπο των δικτύων 5G στην ανθρώπινη υγεία και τους έμβιους οργανισμούς

4.10.

Η τεχνολογία 5G παρέχει τεράστια ευκαιρία για τη βελτίωση της ανθρώπινης υγείας. Η ανάπτυξη υποδομών ΤΠΕ και η ενσωμάτωση του 5G θα επιταχύνει την πρόοδο της τηλεϊατρικής, μεταξύ άλλων μέσω της έννοιας του διαδικτύου των πραγμάτων. Το 5G θα επιτρέψει την εξ αποστάσεως διενέργεια πολύπλοκων χειρουργικών επεμβάσεων, βελτιώνοντας έτσι σημαντικά την πρόσβαση σε υψηλής ποιότητας ιατρική περίθαλψη, ιδίως σε όσους δεν έχουν τη δυνατότητα να ταξιδέψουν στο εξωτερικό προκειμένου να λάβουν την περίθαλψη που χρειάζονται.

4.11.

Η ανάπτυξη της τηλεϊατρικής είναι ιδιαίτερα σημαντική σε συγκυρία πανδημίας, όταν η στατική πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη μειώνεται σημαντικά. Επιπλέον, η τεχνολογία 4G επέτρεψε την ανάπτυξη της τηλεακτινολογίας. Οι υποδομές ΤΠΕ επέτρεψαν την εξ αποστάσεως διάγνωση ασθενών (μαγνητική τομογραφία, αξονική τομογραφία) και την παροχή ποιοτικής ιατρικής υπηρεσίας ανεξάρτητα από τον τόπο όπου βρίσκονται. Η τεχνολογία 5G θα αναπτύξει περαιτέρω τη διαδικασία αυτή, επιτρέποντας την καλύτερη πρόσβαση σε διαγνωστικές υπηρεσίες και άμεσες ιατρικές υπηρεσίες που θα διεξάγοντα εξ αποστάσεως.

4.12.

Από την άλλη, η ταχεία τεχνολογική ανάπτυξη των τελευταίων 20 ετών έχει οδηγήσει σε αύξηση των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων και, εμμέσως, σε αύξηση της ρύπανσης λόγω αυτής της ηλεκτροαιθαλομίχλης. Ο αντίκτυπος της ηλεκτροαιθαλομίχλης πρέπει να αντιμετωπιστεί με εμπεριστατωμένη προσέγγιση προκειμένου να εκτιμηθεί ο πραγματικός κίνδυνος.

4.13.

Η ηλεκτρομαγνητική υπερευαισθησία ή ηλεκτρομαγνητική δυσανεξία είναι μια ασθένεια που έχει αναγνωριστεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (9), την ΕΟΚΕ (10) και το Συμβούλιο της Ευρώπης (11). Επηρεάζει ορισμένο αριθμό ανθρώπων, και με την ανάπτυξη του 5G (που χρειάζεται πολύ πυκνότερο ηλεκτρονικό δίκτυο) αναμένεται ότι η κατάσταση αυτή ενδέχεται να επηρεάσει περισσότερους.

4.14.

Έχουν διεξαχθεί, σε παγκόσμιο επίπεδο, μελέτες που καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι βιολογικές επιπτώσεις της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας δεν παρουσιάζουν κινδύνους για την υγεία, υπό την προϋπόθεση ότι πληρούνται τα εθνικά πρότυπα ή τα πρότυπα της ICNIRP. Ταυτόχρονα, υπάρχουν επίσης μελέτες που έχουν διεξαχθεί από τη δεκαετία του 1970 μέχρι σήμερα (12) και οι οποίες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν κίνδυνοι για την ανθρώπινη υγεία (13).

4.15.

Σε εκθέσεις σχετικά με τη μακροχρόνια έκθεση των ανθρώπων στα ηλεκτρομαγνητικά πεδία που παράγονται από την τεχνολογία 5G, οι οποίες εκδόθηκαν το 2019 και το 2020 αντίστοιχα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Ομοσπονδιακή Επιτροπή Επικοινωνιών (FCC) (14) υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχει σταθερή ή αξιόπιστη επιστημονική απόδειξη των προβλημάτων υγείας που προκαλούνται από την έκθεση στην ενέργεια ραδιοσυχνοτήτων που εκπέμπεται από τα κινητά τηλέφωνα.

4.16.

Πριν από χρόνια, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας χαρακτήρισε το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο που παράγεται από τις ραδιοσυχνότητες ως πιθανό παράγοντα καρκινογένεσης· σήμερα υιοθετεί παρόμοια θέση με εκείνη των αρχών της ΕΕ και των ΗΠΑ. Ωστόσο, με την ανάπτυξη των δικτύων 5G, το 2022 ανακοίνωσε ότι θα προβεί σε νέα αξιολόγηση των κινδύνων των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων για το φάσμα ραδιοσυχνοτήτων (από 3 kHz έως 3 000 GHz) (15).

4.17.

Η τελική έκδοση του ψηφίσματος 1815 της 27ης Μαΐου 2011 του Συμβουλίου της Ευρώπης με θέμα Οι πιθανοί κίνδυνοι των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων και οι επιπτώσεις τους στο περιβάλλον προειδοποιεί για τις επιπτώσεις της ηλεκτρομαγνητικής ρύπανσης στην ανθρώπινη υγεία και περιλαμβάνει μια σειρά γενικών και ειδικών συστάσεων για μια συνεπή μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη προσέγγιση όσον αφορά τα προβλήματα που εγείρει η διάδοση της κινητής τηλεφωνίας. Το έγγραφο αυτό υπογραμμίζει την ανάγκη να ληφθούν όλα τα εύλογα μέτρα για τη μείωση της έκθεσης σε ηλεκτρομαγνητικά πεδία σύμφωνα με την αρχή ALARA (16), η οποία πρέπει να εφαρμόζεται σε περίπτωση ιοντίζουσας ακτινοβολίας.

4.18.

Υπάρχουν μελέτες που υποστηρίζουν ότι οι επιπτώσεις της ακτινοβολίας που εκπέμπεται από τα κινητά τηλέφωνα και τις υποδομές ασύρματων επικοινωνιών (ακόμη και οι μη θερμικές εκπομπές) ενέχουν κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία από νευρωνική, αναπαραγωγική, ογκολογική και γονοτοξική σκοπιά (17). Ωστόσο, τα αρμόδια θεσμικά όργανα θεωρούν, βάσει των δικών τους αξιολογήσεων και μεθοδολογιών, ότι η ακτινοβολία που εκπέμπεται από τα κινητά τηλέφωνα και τις υποδομές ασύρματων επικοινωνιών είναι ασφαλής για τον άνθρωπο.

4.19.

Όπως προαναφέρθηκε, υπάρχουν μελέτες που έχουν εξετάσει τον αντίκτυπο της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας στην υγεία των ανθρώπων και των ζώων. Ωστόσο, είναι ελάχιστα αυτά που έχουν διευκρινιστεί και ακόμη λιγότερα αυτά που έχουν γνωστοποιηθεί όσον αφορά τις πολύπλοκες επιπτώσεις που μπορεί να έχει η έκθεση σε μη ιοντίζουσα ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία ως μη θερμική επίδραση στη χλωρίδα και την πανίδα. Οι πιο γνωστές μελέτες αναφέρονται στον σημαντικό και άμεσο αντίκτυπο στους επικονιαστές και τα πτηνά, αλλά οι επιστήμονες ανησυχούν ιδιαίτερα για τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των ηλεκτρομαγνητικών εκπομπών στα έμβια οικοσυστήματα.

Ισχυρισμοί σχετικά με τις κατευθυντήριες γραμμές της ICNIRP (18)

4.20.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η συντριπτική πλειονότητα των εθνικών κυβερνήσεων ανά τον κόσμο χρησιμοποιούν τις κατευθυντήριες γραμμές της ICNIRP κατά τον καθορισμό ορίων για την έκθεση του κοινού στην ακτινοβολία ηλεκτρομαγνητικών πεδίων. Στις κατευθυντήριες γραμμές της ICNIRP που επικαιροποιήθηκαν και δημοσιεύτηκαν το 2020 ελήφθησαν επίσης υπόψη ο σχηματισμός δέσμης και οι συχνότητες, παράμετροι που αφορούν ειδικά το 5G, αλλά δεν ελήφθησαν υπόψη η συγκέντρωση συχνοτήτων και η αυξημένη πυκνότητα των συνδέσεων.

4.21.

Παρά το γεγονός ότι η ICNIRP καταβάλλει σημαντικές προσπάθειες για την κοινοποίηση των επιστημονικών μεθόδων που χρησιμοποιούνται για τον καθορισμό των κατευθυντήριων γραμμών προστασίας, αναγνωρίζει μόνο τις θερμικές επιπτώσεις που προκαλούνται από την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία ως δυνητικά επιβλαβείς.

4.22.

Η μελέτη της Μονάδας Διερεύνησης Επιστημονικών Προοπτικών (STOA) που εκπονήθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (19), σύμφωνα με τις συστάσεις που διατυπώνονται στο ψήφισμα του Συμβουλίου της Ευρώπης αριθ. 1815 του 2011, τάσσεται υπέρ της τήρησης της αρχής της προφύλαξης, της αναθεώρησης των κατώτατων ορίων που προτείνει η ICNIRP και της θέσπισης τεχνικών και διοικητικών μέτρων για τη μείωση των επιπτώσεων της ηλεκτρομαγνητικής ρύπανσης που προκαλείται από τις ηλεκτρονικές επικοινωνίες.

4.23.

Τα προτεινόμενα μέτρα αποσκοπούν στη διασφάλιση μιας πιο υπεύθυνης αρχιτεκτονικής για τις υποδομές επικοινωνιών (τοποθέτηση κεραιών και άλλου ειδικού εξοπλισμού), ώστε να διασφαλιστεί η ενημέρωση του κοινού σχετικά με τις δυνητικές επιπτώσεις της ηλεκτρομαγνητικής ρύπανσης και τις επιλογές που διαθέτει για τη μείωση των επιπτώσεων της έκθεσης σε ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, την ανάπτυξη της ικανότητας παρακολούθησης των ηλεκτρομαγνητικών πεδίων κ.λπ. Πρέπει να διατεθούν ευρωπαϊκά και εθνικά κονδύλια για τη διεξαγωγή πιο ενδελεχούς πολυτομεακής έρευνας και μελετών αντικτύπου τόσο στον άνθρωπο όσο και στο περιβάλλον, καθώς και για τη διάδοση των αποτελεσμάτων προς ενημέρωση του κοινού και των πολιτικών ιθυνόντων.

Ασφάλεια του 5G στον κυβερνοχώρο — Εργαλεία, μέτρα και η αποτελεσματικότητά τους

4.24.

Η ΕΟΚΕ έχει ήδη επισημάνει πολλές από τις προκλήσεις για την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο στη γνωμοδότησή της με θέμα «Ασφαλής εγκατάσταση του 5G — Εργαλειοθήκη της ΕΕ» (20). Τα ανεπίλυτα τρωτά σημεία της τεχνολογίας 4G θα ενταθούν με την τεχνολογία 5G. Αυτά αφορούν το τεχνικό επίπεδο της αρχιτεκτονικής, της τοπολογίας και του πρωτοκόλλου, όπως χαρτογραφήθηκε από τον ENISA (21) και, σύμφωνα με την έκθεση για την οδηγία NIS (22), δεν μπορούν ακόμη να αντιμετωπιστούν με αποτελεσματικά μέτρα.

4.25.

Για την αντιμετώπιση ορισμένων απειλών ασφαλείας, η ΕΕ πρέπει να επενδύσει περισσότερο στην ανάπτυξη των δικών της τεχνολογιών και τη στήριξη του τεχνολογικού κλάδου και των εργαζομένων του. Πρωτίστως, αυτές οι δράσεις πρέπει να είναι εξατομικευμένες προκειμένου να δώσουν κίνητρα στις ευρωπαϊκές ΜΜΕ για την ανάπτυξη ασφαλών και αξιόπιστων υποδομών 5G.

---

(1)  Οδηγία 2013/35/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Ιουνίου 2013, περί των ελαχίστων απαιτήσεων υγείας και ασφάλειας όσον αφορά την έκθεση των εργαζομένων σε κινδύνους προερχόμενους από φυσικούς παράγοντες (ηλεκτρομαγνητικά πεδία) (20ή ειδική οδηγία κατά την έννοια του άρθρου 16 παράγραφος 1 της οδηγίας 89/391/ΕΟΚ) και περί καταργήσεως της οδηγίας 2004/40/ΕΚ (ΕΕ L 179 της 29.6.2013, σ. 1).

(2)  https://ehtrust.org/environmental-health-trust-et-al-v-fcc-key-documents/

(3)  Απόφαση αριθ. 243/2012/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 14ης Μαρτίου 2012, σχετικά με την καθιέρωση πολυετούς προγράμματος πολιτικής για το ραδιοφάσμα (ΕΕ L 81 της 21.3.2012, σ. 7).

(4)  TEN/708 (ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 290).

(5)  Οδηγία (ΕΕ) 2018/1972 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 11ης Δεκεμβρίου 2018, για τη θέσπιση του Ευρωπαϊκού Κώδικα Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών (ΕΕ L 321 της 17.12.2018, σ. 36).

(6)  https://www.greenpeace.org/static/planet4-eastasia-stateless/2021/05/a5886d59-china-5g-and-data-center-carbon-emissions-outlook-2035-english.pdf

(7)  https://www.hautconseilclimat.fr/wp-content/uploads/2020/12/rapport-5g_haut-conseil-pour-le-climat.pdf

(8)  https://www.itu.int/en/ITU-D/Climate-Change/Pages/Global-E-waste-Monitor-2017.aspx

(9)  Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 2ας Απριλίου 2009 σχετικά με τα προβλήματα υγείας που σχετίζονται με τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία (2008/2211(INI)) 28. https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-6-2009-0216_EL.html

(10)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Ασφαλής εγκατάσταση του 5G — Εργαλειοθήκη της ΕΕ», TEN/704 (ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 281).

(11)  Ψήφισμα1815 (2011) τελική έκδοση, άρθρο 8.1.4 http://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?fileid=17994

(12)  https://bioinitiative.org/updated-research-summaries/

(13)  Defence Intelligence Agency — «Biological Effects of Electromagnetic Radiation (Radiowaves and Microwaves)» [Βιολογικές επιδράσεις της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας (ραδιοκύματα και μικροκύματα)] — Μάρτιος 1976.

(14)  Η θέση της FCC έχει προσβληθεί δικαστικά από αμερικανικές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών: https://ehtrust.org/eht-takes-the-fcc-to-court/

(15)  Σύμφωνα με τους κανονισμούς ραδιοεπικοινωνιών της Διεθνούς Ένωσης Τηλεπικοινωνιών (ITU).

(16)  Κατώτερο ευλόγως εφικτό επίπεδο — η αρχή ALARA χρησιμοποιείται κατά την κατάρτιση προγραμμάτων για την προστασία από την ιοντίζουσα ακτινοβολία.

(17)  Για παράδειγμα, η ευρωπαϊκή έρευνα REFLEX (2004) που διεξήχθη για λογαριασμό της ΕΕ από 12 πανεπιστημιακά ιδρύματα με συνολικό προϋπολογισμό άνω των 3 εκατομμυρίων ευρώ, στον οποίο συνεισέφερε 2,059 εκατ. ευρώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

(18)  Διεθνής επιτροπή για την προστασία από τις μη ιοντίζουσες ακτινοβολίες.

(19)  https://www.home-biology.com/images/emfsafetylimits/EuropeanParliamentSTOA.pdf

(20)  ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 281.

(21)  https://www.enisa.europa.eu/publications/enisa-threat-landscape-report-for-5g-networks/at_download/fullReport

(22)  https://ec.europa.eu/newsroom/dae/document.cfm?doc_id=64468

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Εμπόριο επόμενης γενιάς και βιώσιμη ανάπτυξη — Αναθεώρηση του σχεδίου δράσης 15 σημείων»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 105/07)

Εισηγήτρια:

η κ. Tanja BUZEK

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	25.3.2021
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Εξωτερικές σχέσεις
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	28.9.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	20.10.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	564
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	236/2/5

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Το εμπόριο χρειάζεται το σωστό πλαίσιο πολιτικής για να δώσει ώθηση στη μεγέθυνση της οικονομίας, τη δημιουργία αξιοπρεπών θέσεων εργασίας, τη βιώσιμη ανάπτυξη, και να στηρίξει μια βιώσιμη οικονομική ανάκαμψη από την κρίση της νόσου COVID-19, επιτρέποντας στις εταιρείες να ανασυγκροτήσουν και να αναδιοργανώσουν τις διαταραχθείσες αλυσίδες εφοδιασμού και αξίας. Το 2021 αποτελεί σημείο καμπής για την επανεξέταση της εμπορικής διακυβέρνησης της ΕΕ, της οποίας η ΕΟΚΕ στηρίζει την ανοικτή, βιώσιμη και δυναμική νέα πορεία.

1.2.

Με τα κεφάλαια για το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη (ΕΒΑ), η ΕΕ εκφράζει τη δέσμευσή της για μια «εμπορική ατζέντα βασισμένη σε αξίες», η οποία, παράλληλα, ενισχύει την οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική ανάπτυξη. Είναι πολύ σημαντικό να αντιμετωπίζεται η μη συμμόρφωση και να βελτιώνεται η εφαρμογή των δεσμεύσεων για το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη προκειμένου να επιτυγχάνονται υψηλά εργασιακά πρότυπα και υψηλά πρότυπα βιωσιμότητας, διαμέσου εμπορικών εργαλείων. Τόσο σε διμερές όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, η ΕΕ θα πρέπει να θέσει φιλόδοξους δείκτες αναφοράς για το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη με εμπορικούς εταίρους που συμμερίζονται τις ίδιες απόψεις και είναι έτοιμοι να ηγηθούν.

1.3.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την έγκαιρη αναθεώρηση του σχεδίου δράσης 15 σημείων και αναμένει ότι θα υπερβεί το περιορισμένο και «στεγανό» πλαίσιο που δημιουργήθηκε το 2018. Τα κεφάλαια ΕΒΑ που δεν ανταποκρίνονται πλήρως στις νομικά δεσμευτικές υποχρεώσεις τους οδηγούν την ΕΟΚΕ να προτείνει μια φιλόδοξη αναθεώρηση, μέσω μιας ανανεωμένης προσέγγισης ως προς την επιβολή κυρώσεων με ισχυρότερη παρακολούθηση από την κοινωνία των πολιτών, με τη χρήση καινοτόμων μέσων και την ενίσχυση της μόχλευσης για το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Αυτά τα «κεφάλαια ΕΒΑ επόμενης γενιάς» πρέπει να αποτελέσουν αναπόσπαστο μέρος της εμπορικής στρατηγικής της ΕΕ, η οποία θα ισχύει τόσο για τις τρέχουσες όσο και για τις μελλοντικές διαπραγματευτικές εντολές.

1.4.

Μια νέα αρχή ξεκινά με την εξάλειψη των στεγανών. Η επιτυχής εφαρμογή και επιβολή των δεσμεύσεων ΕΒΑ απαιτεί, αφενός, ζωντανή, διαρθρωμένη και πιο συνεργατική αλληλεπίδραση των φορέων και, αφετέρου, ανταλλαγές μεταξύ θεσμικών οργάνων, διεθνών φορέων και, κυρίως, ανταλλαγές όλων αυτών των φορέων με τις εσωτερικές συμβουλευτικές ομάδες (ΕΣΟ) καθώς και μεταξύ των ΕΣΟ. Ως ο αναγνωρισμένος φορέας σε διεθνές επίπεδο, η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ) θα πρέπει να συμμετάσχει στην εποπτεία της εφαρμογής των συμβάσεών της στο πλαίσιο των Συμφωνιών ελεύθερων συναλλαγών (ΣΕΣ).

1.5.

Τα σημαντικότερα προβλήματα συχνά εμφανίζονται από την αρχή. Η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία της διασφάλισης δεσμεύσεων πριν από την επικύρωση των διεθνών βασικών συμβάσεων ή δεσμευτικών και εκτελεστών χαρτών πορείας στο ίδιο το κεφάλαιο ΕΒΑ, με σαφή χρονοδιαγράμματα για την επικύρωσή τους. Η πρώτη υπόθεση επιβολής στον τομέα του εμπορίου και της βιώσιμης ανάπτυξης, σύμφωνα με το ισχύον μοντέλο, επιβεβαίωσε ότι μια ασαφής ορολογία δεν επαρκεί.

1.6.

Και οι τρεις διαστάσεις του εμπορίου και της βιώσιμης ανάπτυξης είναι αλληλένδετες και δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται σε στεγανά. Η ΕΟΚΕ επικροτεί τον ενεργό ρόλο των επιχειρήσεων στη συνέχιση των προσπαθειών για τη διασφάλιση βιώσιμου εμπορίου και θεωρεί ότι οι επιχειρήσεις διαδραματίζουν θετικό ρόλο στην προώθηση ευκαιριών δράσης για το κλίμα, για παράδειγμα στη βιομηχανία καθαρής τεχνολογίας, με ιδιαίτερη έμφαση στις ΜΜΕ. Τα κεφάλαια ΕΒΑ πρέπει να συνδεθούν καλύτερα με την τριμερή δήλωση αρχών της ΔΟΕ σχετικά με τις πολυεθνικές επιχειρήσεις και την κοινωνική πολιτική (δήλωση MNE), προωθώντας την επικύρωση των συμβάσεών της, καθώς και με τις κατευθυντήριες γραμμές του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) για τις πολυεθνικές επιχειρήσεις, ιδίως κατά μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού.

1.7.

Η αποτελεσματική επιτόπια αλλαγή απαιτεί την υπέρβαση των κλασικών κεφαλαίων ΕΒΑ και την εξέταση του ενδεχομένου σημαντικής μόχλευσης πρόσθετων μέσων πολιτικής. Η ΕΟΚΕ ζητεί την υπό όρους ανάθεση δημόσιων συμβάσεων σε εταιρείες από χώρες που συμμορφώνονται με τα βασικά πρότυπα της ΔΟΕ και τη συμφωνία του Παρισιού. Ζητεί επίσης φιλόδοξη νομοθεσία της ΕΕ σχετικά με την υποχρεωτική δέουσα επιμέλεια ως ένα άλλο βασικό συνοδευτικό μέτρο. Οι ξένοι επενδυτές πρέπει να υποχρεούνται να συμμορφώνονται με τη δέουσα επιμέλεια προτού να επωφελούνται από μια διεθνή επενδυτική συμφωνία. Τα μέτρα θα πρέπει να συμπληρωθούν με δράση κατά της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, κατά των φορολογικών εγκλημάτων και της φοροαποφυγής, καθώς και με την καταπολέμηση της διαφθοράς με σκοπό την επίτευξη βιώσιμου εμπορίου.

1.8.

Η βιώσιμη ανάπτυξη πρέπει να αντικατοπτρίζει και να κατευθύνει τις εξελίξεις, διατηρώντας τα εργασιακά και περιβαλλοντικά πρότυπα εξίσου υψηλά στο θεματολόγιό της. Η Πράσινη Συμφωνία, οι πρωτοβουλίες για την κυκλική οικονομία και ο μηχανισμός συνοριακής προσαρμογής άνθρακα (CBAM) συμπληρώνουν συναφή θέματα ΕΒΑ, όπως ισχύει ήδη για τη βιοποικιλότητα. Για τον καθορισμό συγκεκριμένων υποχρεώσεων, οι περιβαλλοντικές δεσμεύσεις πρέπει να μετατραπούν σε διεθνή πρότυπα.

1.9.

Δεν υπάρχει πανάκεια όσον αφορά την επιβολή, αλλά αφετηρία είναι η ενίσχυση της αποτελεσματικής εκτελεστότητας. Η ΕΟΚΕ έχει ζητήσει εδώ και καιρό, αφενός, τη διαμόρφωση ανανεωμένου μηχανισμού αποτελούμενου από ομάδα εμπειρογνωμόνων, ο οποίος θα μπορεί να επιβάλει οικονομικές ή άλλες κυρώσεις και, αφετέρου, την απόδοση δυναμικού ρόλου στις ΕΣΟ για την ενεργοποίησή του. Για την εξασφάλιση ισότιμων όρων ανταγωνισμού και βιωσιμότητας στην πρώτη γραμμή, προς όφελος τόσο των επιχειρήσεων όσο και των εργαζομένων, η Συμφωνία εμπορίου και συνεργασίας ΕΕ-Ηνωμένου Βασιλείου θα μπορούσε να αποτελέσει υπόδειγμα.

1.10.

Οι εμπορικοί εταίροι της ΕΕ επιδεικνύουν καινοτόμο προβληματισμό σχετικά με νέα εμπορικά μέσα. Υιοθετώντας μια καινοτόμο προσέγγιση για την επίλυση των εργασιακών διαφορών, η ΕΕ θα πρέπει να εξετάσει την αναστολή των προτιμησιακών δασμών για τις εταιρείες που παραβιάζουν τα συμφωνημένα διεθνή πρότυπα. Για μια προοδευτική οικονομική σύνδεση, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τη σταδιακή μείωση των δασμών για την εφαρμογή από τις χώρες εταίρους των δεσμεύσεων για το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη, με δυνατότητα απόσυρσης συγκεκριμένων δασμολογικών κλάσεων σε περίπτωση παραβιάσεων.

1.11.

Δεν υπάρχει βιωσιμότητα χωρίς την κοινωνία των πολιτών. Η σύσταση ΕΣΟ δεν αποτελεί αυτοσκοπό. Για να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη, οι ΕΣΟ χρειάζονται πληροφορίες, πόρους και πρόσβαση για την παροχή συμβουλών στα μέρη σχετικά με την εφαρμογή και την επιβολή, καθώς και ένα ισχυρότερο θεσμοθετημένο πλαίσιο. Πέραν των ΕΣΟ, η ΕΟΚΕ ζητεί την επαναφορά της ομάδας εμπειρογνωμόνων για τις ΣΕΣ.

1.12.

Η ΕΟΚΕ είναι ένας από τους ισχυρότερους υποστηρικτές των ΕΣΟ και θα συνεχίσει να στηρίζει το έργο τους. Οι συζητήσεις για την ενίσχυση των ΕΣΟ έχουν πρόσφατα ενταθεί· η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και άλλους ενδιαφερόμενους φορείς (1) να συνεργαστούν με τις ΕΣΟ για τη βελτίωση της σύνθεσής τους, της οργάνωσης των εργασιών τους, του πεδίου εφαρμογής και του ρόλου τους στους μηχανισμούς επιβολής, καθώς και των θεσμικών διαύλων τους, όπως περιγράφεται λεπτομερώς στο κεφάλαιο πέντε της παρούσας γνωμοδότησης.

2.   Εισαγωγή

2.1.

Μια ενεργή εμπορική πολιτική οφείλει να δίνει ουσιαστική ώθηση στη βιώσιμη ανάπτυξη και να είναι προς όφελος των επιχειρήσεων, των εργαζομένων, των καταναλωτών και των ανθρώπων γενικά, με την προϋπόθεση ότι δημιουργεί νέες ευκαιρίες στην αγορά και αξιοπρεπείς θέσεις εργασίας και, επίσης, εξισώνει τους όρους ανταγωνισμού. Επίσης, ενέχει εγγενείς κινδύνους, οι οποίοι μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά μόνο από μια εμπορική πολιτική χωρίς αποκλεισμούς, όπου η κοινωνία των πολιτών, οι ενδιαφερόμενοι φορείς και το ευρύτερο κοινό μπορούν να εκφράζουν τις ανησυχίες τους.

2.2.

Η ΕΟΚΕ ζητεί εδώ και καιρό να καταστεί η βιωσιμότητα ένας από τους κινητήριους μοχλούς της εμπορικής πολιτικής, δεδομένου του καίριου ρόλου που οφείλει να διαδραματίσει το εμπόριο στην επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ (ΣΒΑ). Η φετινή νέα εμπορική στρατηγική της ΕΕ θέτει το πλαίσιο για τα επόμενα έτη. Η ΕΟΚΕ διατύπωσε συστάσεις σχετικά με τις εμπορικές πτυχές σε χωριστή γνωμοδότηση (2), εκφράζοντας παράλληλα ικανοποίηση για την εστίαση στη βιωσιμότητα και ζητώντας τη φιλόδοξη ενίσχυση των κεφαλαίων ΕΒΑ και την αποτελεσματική εκτελεστότητά τους.

2.3.

Με βάση προηγούμενες εργασίες της ΕΟΚΕ, η παρούσα γνωμοδότηση παρέχει μια αξιολόγηση της κοινωνίας των πολιτών σχετικά με την τρέχουσα προσέγγιση προκειμένου να συμβάλει στην εν εξελίξει επανεξέταση των κεφαλαίων ΕΒΑ. Η αξιολόγηση διέπεται από μια καινοτόμο νοοτροπία για το εμπόριο με στόχο την πραγμάτωση των αξιών της ΕΕ για τη βιώσιμη ανάπτυξη: Κεφάλαια ΕΒΑ για τις μελλοντικές γενιές.

3.   Εμπόριο και βιώσιμη ανάπτυξη: Μια εμπορική ατζέντα της ΕΕ βασισμένη σε αξίες

3.1.

Με τη συστηματική ενσωμάτωση κεφαλαίων ΕΒΑ στις ΣΕΣ, η ΕΕ τονίζει τη δέσμευσή της για μια εμπορική ατζέντα βασισμένη σε αξίες, η οποία, την ίδια στιγμή, ενισχύει την οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική ανάπτυξη. Είναι πολύ σημαντικό να αντιμετωπίζεται η μη συμμόρφωση και να βελτιώνεται η εφαρμογή των δεσμεύσεων για το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη προκειμένου να επιτυγχάνονται υψηλά εργασιακά πρότυπα και υψηλά πρότυπα βιωσιμότητας, διαμέσου εμπορικών εργαλείων.

3.2.

Ξεκινώντας από την πρώιμη μορφή τους στη συμφωνία ελευθέρων συναλλαγών του 2011 μεταξύ ΕΕ και Νότιας Κορέας, τα κεφάλαια ΕΒΑ εξελίσσονται έκτοτε συνεχώς σε όλες τις επόμενες ΣΕΣ της ΕΕ. Διαθέτουν απλό συμβουλευτικό μηχανισμό επίλυσης διαφορών και ΕΣΟ για θεσμοθετημένη παρακολούθηση της κοινωνίας των πολιτών. Τα κεφάλαια ΕΒΑ περιλαμβάνουν δεσμεύσεις για τον σεβασμό των εργασιακών και των περιβαλλοντικών πολυμερών συμφωνιών και για να αποτρέπονται τα συμβαλλόμενα μέρη από το να υποβαθμίζουν τα επίπεδα εργασιακής και περιβαλλοντικής προστασίας προκειμένου να προσελκύουν το εμπόριο και τις επενδύσεις. Ως διμερή φόρουμ διαλόγου και συνεργασίας, μπορούν επίσης να αναδειχθούν σε πλατφόρμες για την προώθηση του πολυμερούς θεματολογίου για το βιώσιμο εμπόριο.

3.3.

Ενώ η ΕΕ έχει λάβει μέτρα για να θέσει τη βιωσιμότητα στον πυρήνα των εμπορικών φιλοδοξιών της, οι τρέχουσες διαπραγματεύσεις δεν ανταποκρίνονται σε αυτό. Μέσω καινοτόμου σκέψης και νέων ιδεών, η επανεξέταση των κεφαλαίων ΕΒΑ πρέπει να εγκαταλείψει την τακτική των «ανεπίσημων εγγράφων» και, ως αναπόσπαστο μέρος της εμπορικής στρατηγικής της ΕΕ, να ισχύσει και για τις συμφωνίες που αποτελούν επί του παρόντος αντικείμενο διαπραγμάτευσης και να συμπεριληφθεί στις αναθεωρημένες εντολές διαπραγμάτευσης.

4.   Σχέδιο δράσης 15 σημείων: μια αξιολόγηση

4.1.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η ΕΟΚΕ και μια μεγάλη ομάδα ενδιαφερόμενων μερών συμμετείχαν σε έναν αυξανόμενο δημόσιο διάλογο σχετικά με την αποτελεσματικότητα της προσέγγισης της ΕΕ για το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη, ο οποίος διακόπηκε μόλις στις αρχές του 2018 με τη δρομολόγηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενός σχεδίου δράσης 15 σημείων. Το σχέδιο διαμορφώνεται σε τέσσερις κύριες θεματικές ενότητες και καθορίζει το περιορισμένο και «στεγανό» πλαίσιο για την εξέλιξη των θεμάτων ΕΒΑ τα τελευταία έτη, το οποίο αξιολογείται στη συνέχεια με βάση τα αποτελέσματα και τις ελλείψεις του.

Συνεργασία

4.2.

Δημιουργία εταιρικής σχέσης με τα κράτη μέλη και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο: η ομάδα εμπειρογνωμόνων ΕΒΑ ενίσχυσε τους δεσμούς με τα κράτη μέλη, εντούτοις, λόγω της ίδιας της δομή της, οδηγείται σε απώλεια σημαντικής εμπειρογνωσίας και πληροφοριών, κατά τη διαδικασία. Το έργο της ομάδας αξίζει να έχει καλύτερη προβολή όσον αφορά τα ευρήματα και τις συστάσεις και απαιτεί ισχυρότερες και τακτικές συνδέσεις με τις εθνικές συμβουλευτικές ομάδες (ΕΣΟ) και την ΕΟΚΕ. Η δέσμευση της ΓΔ Εμπορίου πρέπει να επεκταθεί και στα επικεφαλής τμήματα ΕΒΑ των κρατών μελών, πιθανώς εμπλέκοντας και άλλες αρμόδιες Γενικές Διευθύνσεις (ΓΔ), όπως την EMPL και την CLIMA, για τα δικά τους δίκτυα, καθώς πρέπει να επεκταθεί και στο έργο διεθνών οργανισμών, ως μέρος της συνεχούς ροής τέτοιων πληροφοριών και ανατροφοδότησης. Η ενημέρωση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τα ζητήματα που άπτονται του εμπορίου και της βιώσιμης ανάπτυξης θα πρέπει να περιλαμβάνει τις ΕΣΟ με ισότιμους όρους και δεν θα πρέπει να πραγματοποιείται κεκλεισμένων των θυρών. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα πρέπει να διαδραματίζει κάποιο ρόλο στην παρακολούθηση και την εφαρμογή του εμπορίου και της βιώσιμης ανάπτυξης, να είναι πλήρως ενημερωμένο για τις δραστηριότητες και να συμμετέχει στις αποφάσεις της υποεπιτροπής ΕΒΑ και σε άλλους κοινούς φορείς διακυβέρνησης. Αυτό είναι ιδιαιτέρως σημαντικό στο πλαίσιο του μηχανισμού ισότιμων όρων ανταγωνισμού της συμφωνίας εμπορίου και συνεργασίας (TCA) μεταξύ ΕΕ και Ηνωμένου Βασιλείου.

4.3.

Συνεργασία με διεθνείς οργανισμούς: Υποστηρίζοντας μια πιο προορατική και συστημική προσέγγιση, η ΕΟΚΕ ζητεί τη συμμετοχή διεθνών φορέων, όπως η ΔΟΕ, ακόμη και κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων και καθ’ όλη τη διάρκεια της εφαρμογής των ΣΕΣ, μεταξύ άλλων σε όλα τα στάδια κατάρτισης των χαρτών πορείας. Όπως φαίνεται και από την περίπτωση επικύρωσης της συμφωνίας με το Βιετνάμ, η ΔΟΕ θα μπορούσε να διαδραματίσει ουσιαστικό ρόλο πριν από την εφαρμογή και κατά την αρχική φάση. Η απαίτηση στενότερης συνεργασίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της ΔΟΕ και της ΕΟΚΕ είναι καθοριστικής σημασίας για τη διαμόρφωση έργων τεχνικής βοήθειας και ανάπτυξης ικανοτήτων της ΔΟΕ στις χώρες εταίρους. Η δράση πρέπει να συμβαδίζει με την ισχυρότερη ενσωμάτωση της ΔΟΕ στον εποπτικό ρόλο των εθνικών συμβουλευτικών ομάδων, ενώ στις ετήσιες συνεδριάσεις υψηλού επιπέδου της ΓΔ EMPL θα μπορούσαν να συμμετέχουν η ΕΟΚΕ και ενδεχομένως οι προεδρίες των ΕΣΟ. Η προσέγγιση για τις πολυμερείς περιβαλλοντικές συμφωνίες (ΠΠΣ) φαίνεται να έχει μείνει ανεξερεύνητη και θα μπορούσε να επεκταθεί και σε άλλους σχετικούς διεθνείς οργανισμούς, όπως στον ΟΟΣΑ και, με την αυξανόμενη σημασία της χρηματοδότησης των ΣΒΑ, στην Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.

Ενδυνάμωση της κοινωνίας των πολιτών, περιλαμβανομένων των κοινωνικών εταίρων, ώστε να αντεπεξέρχεται στον ρόλο της σε θέματα εφαρμογής

4.4.

Διευκόλυνση του ρόλου παρακολούθησης που αντιστοιχεί στην κοινωνία των πολιτών, περιλαμβανομένων των κοινωνικών εταίρων: Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει το έργο του μέσου εταιρικής σχέσης, το οποίο χρηματοδοτεί τη συμμετοχή σε συνεδριάσεις ορισμένων μελών των εθνικών συμβουλευτικών ομάδων, διαφυλάσσοντας την πολιτική ανεξαρτησία τους. Καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ανανεώσει τη χρηματοδότηση και να συνεργάζεται με τις ΕΣΟ για τον σχεδιασμό της. Συνιστά μεγαλύτερη ευελιξία στην παροχή μελλοντικά υλικοτεχνικής και τεχνικής στήριξης. Η χρήση βιντεοδιασκέψεων θα μπορούσε να συμπληρώνει, αλλά όχι να υποκαθιστά τις συνεδριάσεις με φυσική παρουσία. Οι μελλοντικές χρηματοδοτήσεις θα πρέπει προβλέπουν ετήσιες συνεδριάσεις όλων των μελών των ΕΣΟ για να συζητούν οριζόντια ζητήματα ΕΒΑ. Πέρα από την παροχή χρηματοδοτικών πόρων, απαιτείται η αντιμετώπιση διαρθρωτικών και οργανωτικών προβλημάτων προκειμένου να αποδοθούν στις ΕΣΟ οι πλήρεις αρμοδιότητές τους, όπως αναφέρονται στο κεφάλαιο 5.

4.5.

Επέκταση του πεδίου δράσης της κοινωνίας των πολιτών, περιλαμβανομένων των κοινωνικών εταίρων, σε ολόκληρη τη συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών: Η ΕΟΚΕ συνιστά εδώ και καιρό και μετ’ επιτάσεως ότι οι ΕΣΟ θα πρέπει να παρέχουν συμβουλές για όλες τις πτυχές των εμπορικών συμφωνιών της ΕΕ, ενώ παράλληλα θα πρέπει να επικεντρώνονται ιδιαιτέρως στην υλοποίηση των στόχων ΕΒΑ και στον αντίκτυπο του εμπορίου στη βιώσιμη ανάπτυξη, γενικότερα. Αυτό το νέο πεδίο εφαρμογής θα δοκιμαστεί πρώτα στη Συμφωνία εμπορίου και συνεργασίας ΕΕ-Ηνωμένου Βασιλείου. Η ΕΟΚΕ προτείνει να επεκταθεί το υφιστάμενο πεδίο δράσης των ΕΣΟ σε όλες τις υπάρχουσες ΣΕΣ, μέσω της αναθεώρησης του κειμένου των συμφωνιών ή μέσω εναρμονισμένων πρακτικών σύμφωνα με τον εσωτερικό κανονισμό των ΕΣΟ.

4.6.

Ανάληψη δράσης σε σχέση με την υπεύθυνη επιχειρηματική συμπεριφορά: Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τον ενεργό ρόλο των επιχειρήσεων, οι οποίες καταβάλλουν προσπάθειες να διασφαλίζουν βιώσιμο εμπόριο, καθώς και τη δέσμευση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υπέρ της προώθησης υπεύθυνης επιχειρηματικής συμπεριφοράς. Λυπάται, εντούτοις, που ούτε η ΕΟΚΕ ούτε οι σχετικές ΕΣΟ δεν έχουν εμπλακεί στην εποπτεία των έργων με τον ΟΟΣΑ και τη ΔΟΕ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα έπρεπε να αναπτύξει δείκτες για την αξιολόγηση των απτών αποτελεσμάτων των έργων, πέρα από την ευαισθητοποίηση, και να περιλαμβάνει πιο στοχευμένη και εις βάθος εξέταση κατά μήκος των αλυσίδων εφοδιασμού.

Επίτευξη αποτελεσμάτων

4.7.

Προτεραιότητες ανά χώρα: Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με μια στρατηγική και πιο εστιασμένη προσέγγιση· ωστόσο οι χώρες εταίροι διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους, ακόμη και εντός μιας περιφερειακής συμφωνίας όπως αυτή μεταξύ ΕΕ και Κεντρικής Αμερικής. Ο καθορισμός προτεραιοτήτων και η αξιολόγηση πρέπει να επιδιώκουν προορατικά, και σε διαφορετικά στάδια της διαδικασίας, διαβουλεύσεις με την κοινωνία των πολιτών, ιδίως με τη συμμετοχή των ΕΣΟ. Οι γεωγραφικές μονάδες της ΓΔ Εμπορίου και οι αντιπροσωπείες της ΕΕ θα πρέπει να αλληλεπιδρούν περισσότερο με τις ΕΣΟ για να λαμβάνουν πληροφορίες και να παρέχουν συστηματική ανατροφοδότηση. Απαιτείται τακτική αξιολόγηση της προόδου ή της οπισθοδρόμησης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε σχέση με τις εν λόγω προτεραιότητες.

4.8.

Αυστηρή επιβολή: Η υπόθεση όσον αφορά τις εργασιακές διαφορές με την Κορέα παρέχει σημαντικά διδάγματα. Πρώτον, ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να είναι πιο προορατική και ταχεία στην ενεργοποίηση των διαδικασιών επίλυσης διαφορών σχετικά με το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη, δίνοντας στις ΕΣΟ ενεργό ρόλο. Δεύτερον, ότι είναι σημαντική η συμμετοχή εμπειρογνωμόνων σε θέματα διεθνούς εργατικού δικαίου στις ομάδες, καθώς και η διαβούλευση με τη ΔΟΕ σχετικά με τη νομολογία της και τη δεσμευτική ερμηνεία της. Τρίτον, η έκθεση της επιτροπής κρίσης επιβεβαιώνει την ανάγκη δεσμευτικών χαρτών πορείας με δυνατότητα επιβολής κυρώσεων, με σαφή χρονοδιαγράμματα για την επικύρωση των συμβάσεων της ΔΟΕ. Η ασαφής διατύπωση «συνεχείς και συντονισμένες προσπάθειες» παρέχει στα συμβαλλόμενα μέρη πολύ μεγάλο περιθώριο ελιγμών. Ενώ η Κορέα επικύρωσε τρεις από τις τέσσερις ελλείπουσες συμβάσεις της ΔΟΕ (όχι την C105 για την κατάργηση της καταναγκαστικής εργασίας), εξακολουθούν να υπάρχουν ερωτήματα σχετικά με το κατά πόσον οι τροποποιήσεις της κορεατικής νομοθεσίας εφαρμόζουν πλήρως τις διατάξεις των C29, C87 και C98. Ως εκ τούτου, η υπόθεση παραμένει ανοικτή και η ΕΟΚΕ ενισχύει την έκκλησή της για επακόλουθες ενέργειες. Ωστόσο, δεν υφίστανται προβλήματα συμμόρφωσης μόνο σε χώρες εταίρους. Η ΕΟΚΕ σημειώνει με ανησυχία ότι μοιάζει να υπάρχει έλλειψη μέσων για αυστηρή επιβολή της νομοθεσίας στην ΕΕ και τα κράτη μέλη της.

4.9.

Ενθάρρυνση της έγκαιρης επικύρωσης βασικών διεθνών συμφωνιών: Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την κύρωση των διεθνών βασικών συμβάσεων πριν από τη σύναψη και την υπογραφή μιας ΣΕΣ, έτσι ώστε να αξιοποιείται η μέγιστη δυνατή διαπραγματευτική και διπλωματική επιρροή. Η πρόσφατη περίπτωση του Βιετνάμ είχε θετικά αποτελέσματα, καθώς η χώρα επικύρωσε τη σύμβαση C98 της ΔΟΕ και τη σύμβαση C105. Εντούτοις, δεν σημειώνεται πρόοδος στην επικύρωση της σύμβασης C87. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία της διασφάλισης δεσμεύσεων πριν από την επικύρωση των βασικών διεθνών συμφωνιών ή δεσμευτικών και εκτελεστών χαρτών πορείας εντός του κεφαλαίου ΕΒΑ, με σαφείς προθεσμίες για την επικύρωσή τους.

4.10.

Επανεξέταση της αποτελεσματικότητας της υλοποίησης των στόχων ΕΒΑ: Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την ανάγκη για τακτικές επανεξετάσεις και αξιολόγηση της υλοποίησης των στόχων ΕΒΑ. Ωστόσο, λυπάται για την περιορισμένη προβολή των εργασιών των ΕΣΟ και την περιφρόνηση των συστάσεών τους σε αυτές τις διαδικασίες, συγκεκριμένα στις ετήσιες εκθέσεις εφαρμογής. Οι μελλοντικές εκθέσεις θα πρέπει να αντικατοπτρίζουν περισσότερο το πρόγραμμα εργασιών των ΕΣΟ και τις κοινές δηλώσεις με ΕΣΟ εταίρους. Ειδικότερα, η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για την έλλειψη προόδου έως τώρα προκειμένου να καταστούν τα τρέχοντα κεφάλαια ΕΒΑ σε πραγματικά εκτελεστά. Στην περίπτωση της συνολικής οικονομικής και εμπορικής συμφωνίας με τον Καναδά (CETA), η ΕΟΚΕ, οι ΕΣΟ της ΕΕ και οι ΕΣΟ του Καναδά έχουν διατυπώσει επανειλημμένως έκκληση για σταθερή πρόοδο στην έγκαιρη επανεξέταση, ζήτημα για το οποίο τα συμβαλλόμενα μέρη δεσμεύτηκαν στην Κοινή ερμηνευτική πράξη με σκοπό να βελτιωθεί η εκτελεστότητα των εργασιακών και των περιβαλλοντικών διατάξεων. Στη διαδικασία επανεξέτασης θα πρέπει να συμμετάσχουν οι ΕΣΟ και των δύο μερών.

4.11.

Εγχειρίδιο εφαρμογής: Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τη σύνταξη πρακτικών εγχειριδίων για την εφαρμογή, έτσι ώστε να διευκολύνονται οι εταίροι των ΣΕΣ στην καλύτερη κατανόηση των δεσμεύσεων ΕΒΑ και στην εφαρμογή τους. Όσον αφορά τα εργασιακά θέματα, οι κοινωνικοί εταίροι πρέπει να θεωρούνται ως οι βασικοί εταίροι επιτόπου. Οι επίσημες συγκριτικές βάσεις δεδομένων πρέπει να υπερβαίνουν κατά πολύ την πρόοδο όσον αφορά τη διατύπωση των συμφωνιών και να επικεντρώνονται στο πραγματικό επίπεδο εφαρμογής των διατάξεων για το εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη.

4.12.

Αναβάθμιση πόρων: Η ΕΕ θα πρέπει να προορίζει ορισμένους από τους πόρους της στο πλαίσιο της «Βοήθειας για το εμπόριο» για τη στήριξη ΕΣΟ εκτός ΕΕ και για τη συμμετοχή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και τη δημιουργία ικανοτήτων σε αυτές, σε σχέση με το βιώσιμο εμπόριο και τα επενδυτικά εγχειρήματα.

4.13.

Κλιματική δράση: Εάν το εμπόριο δεν αποτελεί την κινητήρια δύναμη της πολιτικής για το κλίμα, θα πρέπει ωστόσο να διαδραματίσει τον ρόλο του στη διευκόλυνση της παγκόσμιας ατζέντας για το κλίμα, μέσω θετικού ρόλου για τις επιχειρήσεις στην προώθηση ευκαιριών για τη βιομηχανία καθαρής τεχνολογίας, και με ιδιαίτερη έμφαση στις ΜΜΕ. Η συμφωνία του Παρισιού έχει μετατραπεί σε «ουσιώδες στοιχείο» για όλες τις μελλοντικές συνολικές εμπορικές συμφωνίες, γεγονός που σημαίνει ότι αναστέλλονται σε περίπτωση μη συμμόρφωσης, και αυτό είναι ένα θετικό βήμα που πρέπει να επεκταθεί, ώστε να καλύπτει τις θεμελιώδεις και επικαιροποιημένες συμβάσεις της ΔΟΕ.

4.14.

Εμπόριο και εργασία: Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τη διευρυμένη εμβέλεια των εργασιακών θεμάτων, όπως αυτή περιλαμβάνεται στα κεφάλαια ΕΒΑ και προτρέπει σε διαρκή επικαιροποίηση των δεσμεύσεων. Τα κεφάλαια ΕΒΑ πρέπει να συνδέονται στενότερα με τη δήλωση της ΔΟΕ για τις πολυεθνικές επιχειρήσεις και με τις κατευθυντήριες γραμμές του ΟΟΣΑ για τις πολυεθνικές επιχειρήσεις. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να προάγει την επικύρωση των συμβάσεων της ΔΟΕ, οι οποίες περιλαμβάνονται στη δήλωση αρχών της ΔΟΕ σχετικά με τις πολυεθνικές επιχειρήσεις και την κοινωνική πολιτική. Η προηγμένη νομοθεσία της ΕΕ, συγκεκριμένα η βιώσιμη εταιρική διακυβέρνηση και η υποχρεωτική δέουσα επιμέλεια, θα πρέπει να παρέχει συνεχές πλαίσιο για την περαιτέρω εξέλιξη των κεφαλαίων ΕΒΑ. Εντούτοις, για να υπάρξει αλλαγή επιτόπου, αυτές οι δεσμεύσεις απαιτούν πιο προορατική επιβολή και βελτιωμένη εκτελεστότητα.

Διαφάνεια και επικοινωνία

4.15.

Περισσότερη διαφάνεια και καλύτερη επικοινωνία: Η ΕΟΚΕ ενώνει τη φωνή της με όλους τους θεσμούς και τους ενδιαφερομένους φορείς που τονίζουν τη σημασία της διαφάνειας και της επικοινωνίας. Η δημοσίευση των συνολικών πρακτικών παρέχει χρήσιμο σημεία αφετηρίας για τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών. Οι συναντήσεις που διοργανώνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο του «Διαλόγου με την κοινωνία των πολιτών» αποτελούν σημαντικό δίαυλο επικοινωνίας, ωστόσο, πρέπει να βελτιωθούν, και να αποκτήσουν μια πιο δομημένη συνέχεια. Για αυτόν τον σκοπό, η ΕΟΚΕ συνιστά τη διάσπαση των στεγανών και τη διασφάλιση ότι οι δίαυλοι επικοινωνίας αλληλοενισχύονται, με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, τα κράτη μέλη και την κοινωνία των πολιτών.

4.16.

Χρονικά καθορισμένη απάντηση σε υποβολές καταγγελιών ΕΒΑ: Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τη δρομολόγηση το 2020 ενός συστήματος καταγγελιών με τη δημιουργία υπηρεσίας μίας στάσης και, ειδικότερα, της ειδικής μονάδας υπό τον επικεφαλής για την επιβολή των εμπορικών συμφωνιών, η οποία ασχολείται αποκλειστικά με καταγγελίες ΕΒΑ. Είναι ακόμη πολύ νωρίς για να αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητα, αλλά η ΕΟΚΕ αναμένει ότι στη συνεχή αναμόρφωση αυτού του μηχανισμού θα συμμετάσχει η κοινωνία των πολιτών και θα ακολουθηθούν οι συστάσεις της.

5.   Εμπόριο επόμενης γενιάς και βιώσιμη ανάπτυξη

5.1.

Από το σχέδιο δράσης του 2018, ο κόσμος του εμπορίου έχει αλλάξει, το ίδιο και η συζήτηση για τους στόχους ΕΒΑ. Η Πράσινη Συμφωνία αποτελεί πρωταρχικό στόχο πολιτικής και για την εμπορική ατζέντα της ΕΕ. Θεσμικοί παράγοντες, όπως το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα κράτη μέλη εντείνουν τις εκκλήσεις τους για μια φιλόδοξη επανεξέταση των στόχων ΕΒΑ. Η πανδημία COVID-19 διατάραξε τις εμπορικές ροές με πρωτοφανή τρόπο, αποκαλύπτοντας μείζονα προβλήματα στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού και αξίας, προβλήματα που συνδέονται συχνά με τη μη συμμόρφωση με τις δεσμεύσεις ΕΒΑ. Η πρώτη στην ιστορία υπόθεση διευθέτησης διαφοράς στον τομέα του εμπορίου και της βιώσιμης ανάπτυξης έθεσε σε δοκιμασία το σύστημα. Ο νέος επικεφαλής για την επιβολή των εμπορικών συμφωνιών δημιούργησε υψηλές προσδοκίες για μεγαλύτερη εστίαση, πόρους και νέα νομοθετικά εργαλεία για την καλύτερη εφαρμογή και επιβολή των δεσμεύσεων ΕΒΑ. Εν τω μεταξύ, εμπορικοί εταίροι της ΕΕ, όπως ο Καναδάς και οι ΗΠΑ, έχουν υιοθετήσει ισχυρά μέσα επιβολής στις δικές τους ΣΕΣ ή, όπως η Νέα Ζηλανδία, έχουν υποβάλει φιλόδοξες προτάσεις στις εμπορικές συνομιλίες με την ΕΕ, διασφαλίζοντας ότι οι εμπορικές συναλλαγές είναι επωφελείς για όλα τα μέρη.

5.2.

Η συζήτηση σχετικά με το εμπόριο και τη βιώσιμη συζήτηση δεν αφορά μόνον τις αξίες, αλλά είναι θέμα επιβίωσης σε επίπεδο τόσο ΕΕ όσο και σε παγκόσμιο. Τασσόμενη υπέρ μιας ολιστικής προσέγγισης, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τις προσπάθειες της ΕΕ να προωθήσει το θεματολόγιο βιωσιμότητας σε πολυμερές επίπεδο και ζητεί στρατηγικές συμμαχίες με βασικούς εμπορικούς εταίρους σε θέματα προτεραιότητας, όπως η διαρροή άνθρακα ή η δέουσα επιμέλεια. Ακόμη, επαναλαμβάνει την ανάγκη ανάληψης ηγετικού ρόλου εκ μέρους της ΕΕ όσον αφορά τη φιλόδοξη μεταρρύθμιση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) και την εξάλειψη των μέχρι σήμερα «απαράβατων κανόνων», όσον αφορά ορισμένες κοινωνικές πτυχές του εμπορίου. Ως θετική επανεξέταση, η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόσφατη πρόταση των ΗΠΑ για την αντιμετώπιση του παγκόσμιου προβλήματος της καταναγκαστικής εργασίας σε αλιευτικά σκάφη στο πλαίσιο των εν εξελίξει διαπραγματεύσεων του ΠΟΕ για τις επιδοτήσεις στον τομέα της αλιείας (3).

5.3.

Η ΕΟΚΕ έχει επανειλημμένως ζητήσει τη συμπερίληψη ισχυρότερων κεφαλαίων ΕΒΑ διότι θεωρεί ότι το σχέδιο δράσης 15 σημείων δεν απέφερε αποτελέσματα. Ομοίως, η επανεξέταση της εμπορικής πολιτικής του 2021 εξετάζει περαιτέρω δράσεις για την αποτελεσματική εφαρμογή και επιβολή των κεφαλαίων ΕΒΑ, ακόμη και, μεταξύ άλλων, «τη δυνατότητα επιβολής κυρώσεων για τυχόν μη συμμόρφωση».

5.4.

Η πείρα που αποκτήθηκε και τα διδάγματα που αντλήθηκαν είναι πλέον επαρκή για την επανεξέταση της τρέχουσας προσέγγισης· επομένως, η ΕΟΚΕ προτείνει την εισαγωγή μιας καινοτόμων πρωτοβουλιών, προκειμένου τα κεφάλαια ΕΒΑ να ανταποκριθούν πλήρως στις νομικά δεσμευτικές υποχρεώσεις τους. Στο πλαίσιο αυτού του διαλόγου, τόσο τα περιβαλλοντικά όσο και τα εργασιακά πρότυπα πρέπει να συνεχίσουν να αποτελούν θέμα υψηλής προτεραιότητας στο θεματολόγιο για την εφαρμογή και την επιβολή.

Εργαλεία πολιτικής που προσφέρουν μεγαλύτερη χρηματοοικονομική μόχλευση για την εφαρμογή των δεσμεύσεων ΕΒΑ

5.5.

Τον Μάιο του 2020, η Γαλλία και οι Κάτω Χώρες δημοσίευσαν ανεπίσημο έγγραφο με το οποίο καλούσαν την ΕΕ να βελτιώσει την ανάλυσή της όσον αφορά τις κοινωνικοοικονομικές πτυχές του αντικτύπου του εμπορίου, καθώς και να αυξήσει τις φιλοδοξίες της όσον αφορά τη σχέση ανάμεσα στο εμπόριο και τη βιώσιμη ανάπτυξη, σε όλες τις διαστάσεις της (4), σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία. Η ΕΟΚΕ επικροτεί την υιοθέτηση μιας αναλυτικότερης προσέγγισης όσον αφορά τις επιπτώσεις στο εμπόριο, και υποστηρίζει σθεναρά τη σύσταση όσον αφορά την παροχή κινήτρων για την αποτελεσματική εφαρμογή των δεσμεύσεων ΕΒΑ με σταδιακή μείωση των δασμών, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας απόσυρσης συγκεκριμένων δασμολογικών κλάσεων σε περίπτωση μεταγενέστερης παραβίασης, και την αποσαφήνιση των προϋποθέσεων που πρέπει να πληρούν οι χώρες για τις εν λόγω μειώσεις.

5.6.

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει επιπλέον την αναζήτηση συνοδευτικών μέτρων εκτός της κλασικής εμπορικής εργαλειοθήκης, τα οποία θα διασφαλίσουν μια πραγματική αλλαγή επιτόπου. Η ΕΕ θα πρέπει να εγκρίνει μια φιλόδοξη ενωσιακή οδηγία για υποχρεωτική δέουσα επιμέλεια η οποία θα αναγνωρίζει ευθύνες με βάση τα τρέχοντα πρότυπα και θα παρέχει ένα σαφές και ασφαλές νομικό πλαίσιο για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις και τις επιχειρήσεις τρίτων χωρών που δραστηριοποιούνται εντός της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ έχει συνηγορήσει σθεναρά υπέρ των υποχρεώσεων δέουσας επιμέλειας στις εμπορικές συμφωνίες σε σχέση με τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού και αξίας, προκειμένου να καθοδηγούνται οι διαχειριστικές αποφάσεις που επιδιώκουν τη διαμόρφωση εταιρειών βιώσιμων από οικονομική, οικολογική και κοινωνική άποψη (5).

5.7.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, για να δώσει ώθηση στην ατζέντα της για τη βιώσιμη ανάπτυξη, πρέπει επίσης να ενσκήψει σε άλλα κεφάλαια και τομείς, διαφορετικά από τα παραδοσιακά κεφάλαια ΕΒΑ, όπως οι επενδύσεις, δημιουργώντας σχέσεις και συνέργειες. Οι ξένοι επενδυτές θα υποχρεούνται να συμμορφώνονται με τη δέουσα επιμέλεια προτού ωφεληθούν από την κάλυψη μιας διεθνούς επενδυτικής συμφωνίας. Ομοίως, οι συμβαλλόμενοι μιας ΣΕΣ θα πρέπει να εγγυώνται ότι οι εταιρείες με έδρα στην επικράτειά τους συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις δέουσας επιμέλειας (6).

5.8.

Προκειμένου να είναι βιώσιμο το εμπόριο, η ΕΕ οφείλει να προβλέψει διατάξεις σχετικά με τη συνεργασία των συμβαλλομένων μερών στην καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, των φορολογικών εγκλημάτων και της φοροαποφυγής. Η διαφθορά υπονομεύει επίσης τις προσπάθειες βιώσιμης ανάπτυξης και απαιτεί τη συμπερίληψη συγκρίσιμων υψηλών προτύπων για την εξάλειψή της.

5.9.

Η ανάθεση δημόσιων συμβάσεων θα πρέπει να υπόκειται σε προϋποθέσεις, και συγκεκριμένα οι συμβάσεις να ανατίθενται σε επιχειρήσεις από χώρες που συμμορφώνονται με τα βασικά πρότυπα της ΔΟΕ και τη συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα. Επιπλέον, οι ΣΕΣ της ΕΕ θα πρέπει να προαγάγουν βέλτιστες πρακτικές σχετικά με τον τρόπο συμπερίληψης περιβαλλοντικών και κοινωνικών κριτηρίων στις δημόσιες συμβάσεις (7).

5.10.

Αν και η περιβαλλοντική πτυχή των κεφαλαίων ΕΒΑ αναπτύχθηκε περισσότερο την τελευταία δεκαετία, δύο βασικές προκλήσεις παραμένουν. Πρώτον, η εφαρμογή των υποχρεώσεων για το κλίμα δυνάμει της συμφωνίας του Παρισιού καθορίζεται σε εθνικό επίπεδο, καθιστώντας δύσκολο τον εντοπισμό παραβιάσεων. Δεύτερον, η έλλειψη διεθνών περιβαλλοντικών προτύπων, δηλαδή για καθαρό αέρα ή νερό, δυσχεραίνει τον καθορισμό υποχρεώσεων. Είναι σημαντικό να εργαστούμε για να εφαρμοστούν οι περιβαλλοντικές δεσμεύσεις ώστε να δημιουργηθούν πρότυπα, τα οποία να συνδέονται επίσης και με τη δέουσα επιμέλεια. Υπό το πρίσμα της πανδημίας COVID-19, η βιοποικιλότητα αποκτά προτεραιότητα με πιο επείγοντα χαρακτήρα από ποτέ. Η Πράσινη Συμφωνία, οι νομοθετικές πρωτοβουλίες της ΕΕ για την κυκλική οικονομία ή ο Μηχανισμός συνοριακής προσαρμογής άνθρακα (8) αναδεικνύονται σε ενδιαφέρονται ζητήματα στο πλαίσιο του εμπορίου και της βιώσιμης ανάπτυξης.

5.11.

Η υιοθέτηση μιας πιο ολοκληρωμένης θεώρησης αποκαλύπτει σοβαρά ζητήματα βιωσιμότητας για τις ΣΕΣ, τα οποία δεν μπορούν να επιλυθούν στο πλαίσιο των κεφαλαίων ΕΒΑ. Η γεωργία, ένα από τα κύρια διαπραγματευτικά χαρτιά της ΕΕ, έχει, για παράδειγμα, σαφή αντίκτυπο στη βιωσιμότητα. Η ΕΟΚΕ δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ενσωμάτωση της ενωσιακής επισιτιστικής ασφάλειας και βιωσιμότητας στο επίκεντρο της ανάλυσης (9). Με στόχο μια πιο αποτελεσματική και δίκαιη αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων, η ΕΟΚΕ ζητεί την ομαλή εφαρμογή της οδηγίας σχετικά με τις αθέμιτες εμπορικές πρακτικές στην αλυσίδα εφοδιασμού γεωργικών προϊόντων και τροφίμων.

Επιτάχυνση της ουσιαστικής εκτελεστότητας

5.12.

Η ΕΟΚΕ έχει επανειλημμένως ζητήσει τη σύσταση ανανεωμένης ομάδας εμπειρογνωμόνων που να μπορεί να ενεργοποιεί έναν μηχανισμό επίλυσης διαφορών μεταξύ κρατών, με δυνατότητα επιβολής χρηματικών ποινών ή κυρώσεων και μέσων επανόρθωσης για το θιγόμενο μέρος (10). Οι ΕΣΟ θα πρέπει να διαδραματίζουν ενεργό ρόλο στο πλαίσιο επίλυσης διαφορών. Η ομάδα του επικεφαλής για την επιβολή των εμπορικών συμφωνιών θα πρέπει να διερευνά υποθέσεις που υποβάλλονται από την ΕΣΟ και να ενημερώνει και να παρακολουθεί τυχόν μέτρα επιβολής και εκθέσεις της ομάδας εμπειρογνωμόνων.

5.13.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τη νέα προσέγγιση ΣΕΣ, η οποία θέτει τους ίσους όρους ανταγωνισμού και τη βιωσιμότητα στην πρώτη γραμμή και εφαρμόζει μηχανισμό επίλυσης διαφορών με πρόσβαση σε ένδικα μέσα για κάθε παραβίαση. Αυτό το «υβριδικό» μοντέλο συνδυάζει την προσέγγιση της επιτροπής εμπειρογνωμόνων, με ένα σκέλος επιβολής για τυχόν εμμένουσα έλλειψη συμμόρφωσης ως προς την απαγόρευση υποβάθμισης ή ως προς την εγχώρια επιβολή της εργατικής, κοινωνικής, περιβαλλοντικής ή κλιματικής νομοθεσίας. Αυτό περιλαμβάνει προσωρινή αποζημίωση, η οποία έχει συμφωνηθεί μεταξύ των μερών, ή μονομερή αναστολή υποχρεώσεων από το μέρος που υποβάλλει την καταγγελία, σε οποιονδήποτε τομέα (π.χ. εμπορικοί δασμοί, δικαιώματα εναέριας κυκλοφορίας, πρόσβαση σε αλιευτικά ύδατα) υπό ορισμένες προϋποθέσεις.

5.14.

Η επιβολή των κεφαλαίων ΕΒΑ (11) θα πρέπει να συμπληρώνεται, αφενός, από μια ανεξάρτητη γραμματεία για εργασιακά ζητήματα με σκοπό την αντιμετώπιση των διακρατικών εργασιακών ζητημάτων στο πλαίσιο μιας ΣΕΣ, συμπεριλαμβανομένου του αντικτύπου στην αγορά εργασίας καθώς και την παρακολούθηση και τη διερεύνηση της συμμόρφωσης με το κεφάλαιο για την εργασία και, αφετέρου, από έναν συλλογικό μηχανισμό υποβολής καταγγελιών. Ως ο αναγνωρισμένος φορέας σε διεθνές επίπεδο, η ΔΟΕ θα πρέπει να συμμετέχει στην εποπτεία της εφαρμογής των συμβάσεών της στο πλαίσιο των ΣΕΣ. Ο ρόλος της θα πρέπει να ενισχυθεί και να θεσμοθετηθεί όσον αφορά την ορθή ερμηνεία των μέσων της, σε περίπτωση διαφορών όπου εμπλέκονται διεθνή εργασιακά πρότυπα. Η ΔΟΕ θα πρέπει να συμμετέχει συστηματικά ώστε να παρέχει καθοδήγηση στην επιτροπή εμπειρογνωμόνων σε αυτά τα θέματα.

5.15.

Η ΕΟΚΕ προτείνει την εξέταση καινοτόμων προσεγγίσεων για τη διευθέτηση των διαφορών στον τομέα της εργασίας, οι οποίες θα επιτρέπουν στις ειδικές διεθνείς επιτροπές να επιβάλουν διορθωτικά μέτρα σε μια εταιρεία που παραβιάζει τα συμφωνηθέντα διεθνή πρότυπα εργασίας. Οι ΕΣΟ (12) της συνολικής οικονομικής και εμπορικής συμφωνίας μεταξύ ΕΕ και Καναδά (CETA) επεσήμαναν το παράδειγμα του μηχανισμού ταχείας αντίδρασης της συμφωνίας μεταξύ Μεξικού, Ηνωμένων Πολιτειών και Καναδά (USMCA) (13), σύμφωνα με τον οποίο οι κυρώσεις περιλαμβάνουν την αναστολή των προτιμησιακών δασμών σύμφωνα με κλιμακούμενη αυστηρότητα και ανάλογα με την υποτροπή. Ο στόχος παραμένει να ενθαρρύνεται, όπου είναι εφικτό, η επανόρθωση μέσω διμερούς συνεργασίας και διαλόγου μεταξύ των μερών. Ωστόσο, το γεγονός ότι υπάρχουν συνέπειες αποτρέπει τις εταιρείες από τη μη συμμόρφωση.

5.16.

Η αξιολόγηση της επιβολής βάσει επιτυχών δικαστικών υποθέσεων παρέχει μόνο μερική εικόνα, ιδίως επειδή η δικαστική διαμάχη αποτελεί πάντα την έσχατη λύση. Η δυνατότητα επιβολής κυρώσεων αποτελεί επίσης «ισχυρή ενθάρρυνση» της συμμόρφωσης, είτε χρησιμοποιείται, είτε όχι. Τελικά, οι «μη δικαστικές υποθέσεις» και η εξέλιξή τους αποτελούν ενδείξεις τις οποίες η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να εξετάσει στο πλαίσιο συγκριτικής μελέτης σχετικά με τις διαφορετικές προσεγγίσεις των εκάστοτε χωρών. Η απλή σύγκριση της διατύπωσης των συμφωνιών και του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνεται φραστική πρόοδος παρέχει ελάχιστη ουσιαστική εικόνα από μόνη της. Απαιτείται επίσης ποιοτική αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της εφαρμογής, για παράδειγμα, αντλώντας διδάγματα από τις εμπειρίες της κοινωνίας των πολιτών όσον αφορά την παροχή συμβουλών για τη διαπραγμάτευση και την παρακολούθηση της εφαρμογής των εκάστοτε διατάξεων.

Ενδυνάμωση του πλαισίου για τη συμμετοχή της κοινωνίας πολιτών στις ΕΣΟ

5.17.

Οι ΕΣΟ αποτελούν σημαντικό επίτευγμα των ΣΕΣ νέας γενιάς· ωστόσο, χρειάζονται ένα ισχυρότερο θεσμικό πλαίσιο προκειμένου να εκπληρώσουν επιτυχώς τα καθήκοντα εποπτείας τους, είτε στον τομέα του εμπορίου και της βιώσιμης ανάπτυξης, είτε στο σύνολο των ΣΕΣ της ΕΕ.

5.18.

Σημαντικές ανησυχίες συνδέονται με το γεγονός ότι ορισμένοι φορείς ΕΣΟ σε χώρες εταίρους δεν είναι ενεργοί, αντιπροσωπευτικοί ή ακόμη και ανεξάρτητοι από κυβερνητική επιρροή. Το πρόβλημα συχνά προέρχεται από διεργασίες που παραμένουν αόριστες στη συμφωνία, όπως η δυνατότητα τα μέρη να επιλέγουν ήδη υφιστάμενους φορείς και η απουσία συνεπειών όταν οι δεσμεύσεις δεν τηρούνται. Ειδικότερα, η ΕΟΚΕ εκφράζει τον φόβο ότι η διαγραφή της φράσης «ισορροπημένη» στη ΣΕΣ όσον αφορά τη σύνθεση των ΕΣΟ θα μπορούσε να επηρεάσει σοβαρά τη λειτουργία τους.

5.19.

Στο πλαίσιο των περιφερειακών εμπορικών συμφωνιών, όπως η συμφωνία ΕΕ-Κεντρική Αμερική και η συμφωνία ΕΕ-Κολομβία/Περού/Ισημερινός ή οποιαδήποτε μελλοντική ΣΕΣ ΕΕ-Mercosur, εξακολουθούν να υπάρχουν ανησυχίες για τη σύσταση ΕΣΟ σε κάθε χώρα εταίρο. Αυτή η αυστηρά «εγχώρια» προσέγγιση συνιστά σοβαρό εμπόδιο για οποιαδήποτε ουσιαστική σχέση τόσο μεταξύ των εγχώριων ΕΣΟ των εταίρων όσο και με τις αντίστοιχες ενωσιακές ΕΣΟ.

5.20.

Ως εκ τούτου, τα κεφάλαια ΕΒΑ πρέπει να θεσπίζουν ειδικά επιφορτισμένους φορείς ΕΣΟ με σαφώς καθορισμένη ανεξαρτησία, αντιπροσωπευτικότητα και ισορροπημένη σύνθεση. Τα μέρη πρέπει να λογοδοτούν για τη σύσταση και τη λειτουργία τους. Οι περιφερειακές συμφωνίες θα πρέπει να συγκροτούν κοινούς περιφερειακούς φορείς με επαρκή γραμματειακή υποστήριξη. Οι αντιπροσωπείες της ΕΕ και η ΕΟΚΕ θα πρέπει να στηρίξουν τη διαδικασία συγκρότησης και λειτουργίας, συμπεριλαμβανομένων κατευθυντήριων γραμμών και βέλτιστων πρακτικών. Ομοίως, η ΕΟΚΕ προτείνει να εξεταστεί το ενδεχόμενο καλύτερης αντιστοίχισης οργανισμών εκπροσώπησης σε όλες τις ΕΣΟ (ενωσιακές ή μη), ειδικότερα όσον αφορά τους φορείς για το περιβάλλον και τις επιχειρήσεις.

5.21.

Προκειμένου να ενισχυθεί η συνεργασία με τους ομολόγους της κοινωνίας των πολιτών σε χώρες εταίρους, η διοργάνωση ετήσιων κοινών συνεδριάσεων μεταξύ ΕΣΟ είναι επιτακτική και τούτες θα πρέπει περιλαμβάνονται στο κείμενο των ΣΕΣ. Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει την προστιθέμενη αξία που έχει η δημιουργία κοινών φορέων της κοινωνίας των πολιτών, και συμβάλλει σημαντικά, ιδίως στην υποστήριξη της κοινωνίας των πολιτών στις χώρες εταίρους. Ο ειδικός της ρόλος πρέπει να διατηρηθεί στις Μικτές Συμβουλευτικές Επιτροπές (ΜΣΕ) ως ουσιαστικός χώρος διαλόγου με την κοινωνία των πολιτών και στις δύο πλευρές των συμφωνιών σύνδεσης, όπως αυτή μεταξύ ΕΕ και Χιλής (14).

5.22.

Ο ρόλος της ΕΟΚΕ στη διαμόρφωση και τη διασφάλιση της αποτελεσματικής λειτουργίας των ΕΣΟ είναι καίριας σημασίας και θα πρέπει να ενισχυθεί. Κατά τη διάρκεια του Ιουλίου 2021, η ΕΟΚΕ καθόρισε τη μελλοντική πορεία με τη διοργάνωση της πρώτης συνεδρίασης #AllDAGs, στην οποία συμμετείχαν όλα τα μέλη των υφιστάμενων 11 ΕΣΟ για να συζητήσουν συγκεκριμένα μέτρα βελτίωσης. Παρούσα σε όλες τις ΕΣΟ, η ΕΟΚΕ αποτελεί ζωτικό μέρος όλων των προεδριών των ΕΣΟ, οι οποίες απαρτίζονται από πρόεδρο και δύο αντιπροέδρους, επιλεγμένους από τις τρεις Ομάδες και όλα τα μέλη των ΕΣΟ. Χάρη στη συνεργασία στο εσωτερικό των κοινών προεδριών ΕΣΟ, οι εργασίες της ΕΣΟ επωφελούνται από την εμπειρογνωμοσύνη τόσο της ΕΟΚΕ όσο και άλλων φορέων και αυτή η επιτυχής πρακτική θα πρέπει να συνεχιστεί. Συγκεκριμένα, όσον αφορά τις ΕΣΟ για την Ουκρανία, τη Μολδαβία και τη Γεωργία, η ιδιότητα του μέλους της ΕΟΚΕ από γειτονικές χώρες της ΕΕ, αποδείχθηκε εξαιρετικά πολύτιμη. Πέραν του ρόλου των μελών της, η ΕΟΚΕ βοηθά επίσης τις ΕΣΟ παρέχοντας τους πολύτιμη γραμματειακή υποστήριξη.

5.23.

Η ενίσχυση της προβολής και οι διαρθρωμένοι θεσμικοί δίαυλοι είναι ζωτικής σημασίας για την επίτευξη αποτελεσμάτων. Για τις προεδρίες των ΕΣΟ θα πρέπει να ισχύει μόνιμη πρόσκληση στις συνεδριάσεις τόσο των υποεπιτροπών ΕΒΑ των μερών όσο και των ομάδων παρακολούθησης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου των αντίστοιχων συμφωνιών. Η ομάδα εμπειρογνωμόνων με τα κράτη μέλη για τον τομέα ΕΒΑ και ο επικεφαλής για την επιβολή των εμπορικών συμφωνιών (CTEO) θα πρέπει να συνδεθούν στενά με τις εργασίες των ΕΣΟ, με τη δημιουργία δομών υποβολής εκθέσεων και ανταλλαγής. Τα παραπάνω θα πρέπει να συμπληρωθούν με ανταλλαγή πληροφοριών με τη ΔΟΕ σχετικά με την εφαρμογή του κεφαλαίου ΕΒΑ όσον αφορά τα εργασιακά θέματα και με τις γραμματείες των πολυμερών περιβαλλοντικών και κλιματικών συμφωνιών. Η Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης της ΕΕ (ΕΥΕΔ) και οι αντιπροσωπείες της ΕΕ σε χώρες εταίρους θα πρέπει να διενεργούν τακτικές ενημερώσεις με τις ΕΣΟ και σε στοχευμένες χώρες να στηρίζονται από ειδικούς ακόλουθους σε θέματα εργασίας και περιβάλλοντος.

5.24.

Η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη να ενισχυθεί η συνεργασία με την κοινωνία των πολιτών για τη διαμόρφωση εμπορικών εργαλείων και συμφωνιών. Επίσης, ζητεί την επαναφορά της ομάδας εμπειρογνωμόνων για τις ΣΕΣ, η οποία προσέφερε απαράμιλλη, αναγκαία και τακτική συνεργασία για συγκεκριμένα εμπορικά ζητήματα. Οι ΕΣΟ συνιστούν επίσης μια ανεκμετάλλευτη πηγή τεχνογνωσίας για την οριζόντια θεώρηση θεμάτων ΕΒΑ, και το δυναμικό τους θα πρέπει να αξιοποιηθεί πλήρως.

5.25.

Οι αυξανόμενες προκλήσεις για τις ΕΣΟ απαιτούν συστημικές λύσεις με παροχή επαρκών πόρων, τόσο ανθρώπινων όσο και οικονομικών. Οι ΕΣΟ καθαυτές θα πρέπει να συμμετέχουν περισσότερο σε σχετικές αποφάσεις.

5.26.

Ο εξορθολογισμός των ΕΣΟ δεν αποτελεί αυτοσκοπό. Οποιαδήποτε πιθανή νέα προσέγγιση, όπως η εντονότερη εστίαση των δομών σε συγκεκριμένα ζητήματα, θα πρέπει να διασφαλίζει την αποτελεσματική τους λειτουργία για την αντιμετώπιση προκλήσεων που απορρέουν από την εφαρμογή της εκάστοτε συμφωνίας και να εξασφαλίζει τη συμμετοχή των ίδιων των ΕΣΟ στη διαμόρφωσή τους. Οι τακτικές συνεδριάσεις όλων των μελών των ΕΣΟ της ΕΕ θα συμβάλλουν στην εξεύρεση κοινών λύσεων σε οριζόντια θέματα και θα παράσχουν μια πλατφόρμα για τη συζήτηση ρεαλιστικών και πρακτικών μεθόδων πριν από την επόμενη ανανέωση των μελών των ΕΣΟ την άνοιξη του 2023.

---

(1)  Το 2020, η μελέτη του Ιδρύματος Friedrich-Ebert (FES) ανέλυσε τις ελλείψεις των ΕΣΟ, ενώ μια ομάδα οργανώσεων μελών ΕΣΟ, υπό τον συντονισμό της CNV Internationaal, καταρτίζει επί του παρόντος ανεπίσημο έγγραφο με συστάσεις σχετικά με τον τρόπο ενίσχυσής τους.

(2)  ΕΕ C 374 της 16.9.2021, σ. 73.

(3)  ΕΕ C 374 της 16.9.2021, σ. 73.

(4)  Ανεπίσημο έγγραφο σχετικά με το εμπόριο, τις κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις και τη βιώσιμη ανάπτυξη, 2020.

(5)  ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 136 και ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 197.

(6)  Ό.π.

(7)  ΕΕ C 374 της 16.9.2021, σ. 73.

(8)  Υπό κατάρτιση γνωμοδότηση NAT/834 σχετικά με τον Μηχανισμό συνοριακής προσαρμογής άνθρακα.

(9)  NAT/822 — Στρατηγική αυτονομία, επισιτιστική ασφάλεια και βιωσιμότητα.

(10)  ΕΕ C 364 της 28.10.2020, σ. 53.

(11)  ΕΕ C 227 της 28.6.2018, σ.27.

(12)  Κοινή δήλωση της ΕΣΟ ΕΕ και Καναδά, Σεπτέμβριος 2020.

(13)  Συμφωνία μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών, Μεξικού και Καναδά.

(14)  Η υπό κατάρτιση γνωμοδότηση REX/536 θα διερευνήσει το πλαίσιο για τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής των εμπορικών και πολιτικών συμφωνιών· η γνωμοδότηση αναμένεται να εγκριθεί την άνοιξη του 2022.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Προς μια συνολική στρατηγική βιώσιμης αγροτικής και αστικής ανάπτυξης»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 105/08)

Eισηγητής:	ο κ. Josep PUXEU ROCAMORA
Συνεισηγήτρια:	η κ. Piroska KÁLLAY

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	25.3.2021
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο όργανο	Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον
Εγκρίθηκε από το τμήμα	4.10.2021
Εγκρίθηκε από την ολομέλεια	21.10.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	564
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ / κατά / αποχές)	220/0/1

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) είναι πεπεισμένη ότι το μέλλον της Ευρώπης θα εξαρτηθεί από το πώς θα μεταχειριστούμε τις αγροτικές περιοχές και ότι απαιτείται μεγαλύτερη συνεργασία με τις αστικές περιοχές, ώστε να εξασφαλιστεί ότι κανένας τόπος και κανένας πολίτης δεν θα μείνουν στο περιθώριο κατά τη δίκαιη μετάβαση προς μια κλιματικά ουδέτερη, βιώσιμη και ευημερούσα Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Αυτό θα ήταν σύμφωνο με τους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης και Κοινωνικής Συμφωνίας, με το μέσο ανάκαμψης NextGenerationEU, με την Εδαφική Ατζέντα 2030 και με τους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης.

1.2

Η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι η ΕΕ οφείλει να περιορίσει τις διαφορές μεταξύ περιοχών χάρη στην ανάπτυξη πολιτικών που να οδηγούν σε μια δίκαιη και βιώσιμη μετάβαση σε όλους τους τομείς και να εξασφαλίζουν καλή ποιότητα ζωής στον αγροτικό κόσμο.

1.3

Λόγω των προκλήσεων της κλιματικής αλλαγής και των πανδημιών, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι αποτελεί επείγουσα ανάγκη να αναληφθεί δράση τώρα και να υπάρξει υποδειγματική μεταστροφή, ώστε να καταδειχθεί η προστιθέμενη αξία της από κοινού εργασίας και να τονωθούν ο αμοιβαίος σεβασμός και κατανόηση, προς όφελος όλων των πολιτών.

1.4

Επομένως, η ΕΟΚΕ ζητά από τους φορείς χάραξης πολιτικής να αναπτύξουν και να εφαρμόσουν μια συνολική και σφαιρική στρατηγική της ΕΕ, που θα ευνοεί την ισορροπημένη, συνεκτική, ισότιμη και βιώσιμη ανάπτυξη αγροτικών και αστικών περιοχών, αξιοποιώντας τον ρόλο των τοπικών κοινωνιών, τονώνοντας τις παραδοσιακές βιομηχανίες και δημιουργώντας νέες οικονομικές δραστηριότητες και ευκαιρίες εργασίας, ενώ παράλληλα θα προωθούνται οι συνέργειες με τις αστικές περιοχές.

1.5

Για την εμπέδωση ίσων όρων μεταξύ αγροτικών κοινοτήτων και αστικού περιβάλλοντος, η ΕΟΚΕ διατυπώνει τις εξής προτάσεις: 1. Απαιτείται να χορηγηθούν επαρκείς πόροι στις αγροτικές πολιτικές, να διατεθούν υποδομές επικοινωνίας, τεχνολογίας και μεταφορών (ιδίως δημόσιων συγκοινωνιών, οι οποίες είναι απολύτως αναγκαίες για την καθημερινή ζωή και την εργασία), καθώς και έξυπνα ποιοτικά και αποτελεσματικά συστήματα εκπαίδευσης και παροχής υπηρεσιών υγείας. Όλα αυτά πρέπει να έχουν ισάξιες επιδόσεις με τα αντίστοιχα των αστικών περιοχών (ισότιμες συνθήκες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης). 2. Η προσφορά απασχόλησης, παιδείας και στέγης πρέπει να αντανακλά και να αξιοποιεί τους αγροτικούς φυσικούς πόρους, δημιουργώντας παράλληλα καινοτόμες επιχειρηματικές ευκαιρίες. 3. Τα αγροτικά κοινοβούλια και η τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων (ΤΑΠΤΚ) πρέπει να στηριχθούν από τους πολιτικούς ιθύνοντες, ως πρότυπα συμμετοχικής δημοκρατίας, πρέπει δε να συμμετέχουν όλοι οι πολίτες της υπαίθρου χωρίς αποκλεισμούς, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών εταίρων, των γυναικών, των ηλικιωμένων, των ΑμεΑ, των μειονοτήτων και, όλως ιδιαιτέρως, των νέων. 4. Η πολιτιστική κληρονομιά πρέπει να προστατεύεται και να προβάλλεται (1).

1.6

Όσον αφορά την αγροτική και αστική ανάπτυξη, η ΕΟΚΕ διατυπώνει τις εξής προτάσεις: 1. Οι κυβερνήσεις πρέπει να ενεργούν με διαφάνεια και ισοτιμία όσον αφορά την παροχή υπηρεσιών στους πολίτες σε όλες τις περιοχές, 2. Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, καθώς και το LEADER και οι ομάδες τοπικής δράσης, θα πρέπει να αναπτύξουν τοπικές αγροτικές και αστικές συμπράξεις, ώστε να δημιουργούνται οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές ευκαιρίες και να αυξάνεται η κατανόηση των στοιχείων αλληλεξάρτησης. 3. Το πρότυπο διοίκησης των συμβουλίων πολιτικής τροφίμων θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως έμπνευση για αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ όλων των ενδιαφερομένων φορέων σε τοπικό επίπεδο. Οι δυνατότητες της τηλεργασίας, η ανάγκη αγροτικής στέγης και η πρόσβαση στη χρήση της γης υπέστησαν μεταβολές από τις νέες περιβαλλοντικές επιδράσεις και προκλήσεις, και από την πανδημία. 4. Είναι εποικοδομητικό να ευνοηθεί και να στηριχθεί η ανταλλαγή ορθών πρακτικών και περιπτώσεων κινδύνου μεταξύ των διαφόρων τόπων. 5. Η πρόσβαση σε υψηλής ποιότητας εκπαίδευση στις αγροτικές περιοχές μπορεί να είναι ένας από τους παράγοντες που συμβάλλουν στην τοπική οικονομική ανάπτυξη και μπορεί να βοηθήσει τις αγροτικές κοινότητες να προσαρμοστούν σε ένα ταχέως μεταβαλλόμενο περιβάλλον.

1.7

Ειδικότερα, η ΕΟΚΕ απευθύνει τις παρακάτω προτάσεις στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και στις κεντρικές και περιφερειακές αρχές: 1. Το μακρόπνοο όραμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις αγροτικές περιοχές (2), που εγκρίθηκε πρόσφατα, πρέπει να αναπτυχθεί περαιτέρω, ώστε να αποτελέσει μια αγροτική και αστική δέσμευση υπέρ μιας ισότιμης προσέγγισης. Είναι σημαντικό να αναδειχθεί η προστιθέμενη αξία που επιτυγχάνεται με τη συνεργασία αγροτικών και αστικών οργανώσεων, όπως π.χ. στην πρωτοβουλία «από το αγρόκτημα στο πιάτο» και στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία χωρίς κοινωνικούς αποκλεισμούς. 2. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να στηρίξει τη δημιουργία μιας ομάδας ενδιαφερομένων μερών από τον αγροτικό και τον αστικό κόσμο, σύμφωνα με την πρωτοβουλία «έξυπνα χωριά», για την ανάπτυξη ορθών πρακτικών για πρότυπα σύμπραξης. 3. Για να στηριχτεί η δέσμευση, θα πρέπει να υπάρξουν επενδύσεις για πρότυπα τοπικά έργα, καθώς και κίνητρα, προϋποθέσεις και βραβεία πανευρωπαϊκής εμβέλειας για προοδευτικά παραδείγματα συμφωνιών χωρίς αποκλεισμούς.

1.8

Η ΕΟΚΕ δεσμεύεται επιπλέον να συνεργαστεί με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Επιτροπή των Περιφερειών μέσω της ανάθεσης ερευνών, της διαβούλευσης με την οργανωμένη κοινωνία των πολιτών και της προαγωγής ενός ευρωπαϊκού χάρτη για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του αγροτικού και του αστικού κόσμου.

1.9

Η ΕΟΚΕ θα προσφέρει μια συνολική άποψη στις μελλοντικές της γνωμοδοτήσεις σχετικά με τις αστικές και αγροτικές εδαφικές πολιτικές. Για παράδειγμα, η παρούσα γνωμοδότηση συζητήθηκε σε διάφορα τμήματα της ΕΟΚΕ προτού εγκριθεί.

2.   Εισαγωγή

2.1

Σύμφωνα με τις προτάσεις της γνωμοδότησης της ΕΟΚΕ «Ολοκληρωμένη προσέγγιση για τις αγροτικές περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με ιδιαίτερη έμφαση στις ευάλωτες περιφέρειες», που εκδόθηκε τον Σεπτέμβριο του 2020 (3), και της ακρόασης που πραγματοποιήθηκε στις 18 Ιουνίου 2021 (4), η ΕΟΚΕ επιχειρεί τώρα να ορίσει πώς πρέπει να είναι μια συνολική στρατηγική της ΕΕ για τη βιώσιμη αγροτική και αστική ανάπτυξη, αναλύοντας το γενικό πλαίσιο που συνδέει την αγροτική πολιτική με όλες τις άλλες σχετικές πολιτικές, εντοπίζοντας τις υπάρχουσες προκλήσεις και εμπόδια, και τονίζοντας τον ρόλο της κοινωνίας των πολιτών, των επιχειρήσεων και των τοπικών κοινοτήτων στην επεξεργασία προσεγγίσεων από τη βάση προς την κορυφή. Η ΕΟΚΕ θα συμβάλει ενεργά στη συνεκτίμηση αυτής της στρατηγικής κατά τη χάραξη των πολιτικών της ΕΕ.

2.2

Καθοριστική σημασία έχει η καλύτερη διαχείριση της ποικιλομορφίας που χαρακτηρίζει τις αγροτικές περιοχές, με βάση τις ευκαιρίες που προσφέρει η καθεμιά τους. Υπάρχουν αγροτικές περιοχές οι οποίες, λόγω της εγγύτητάς τους με τις αστικές περιοχές, μπορούν να επωφελούνται από τα πλεονεκτήματα του πολεοδομικού συγκροτήματος μέσω της αλληλεπίδρασης αγροτικού-αστικού περιβάλλοντος· άλλες, που βρίσκονται πιο μακριά, έχουν πολύ μεγαλύτερη εξάρτηση από έναν κλάδο —συχνά τη γεωργία, την αλιεία, τη δασοκομία ή την εξόρυξη—, η δε αλληλεπίδραση με τις πόλεις είναι σ’ αυτές λιγότερο ορατή.

2.3

Παρότι οι αγροτικές και οι αστικές περιοχές είναι διαφορετικές μεταξύ τους, η καθεμιά με τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και με ανισόρροπη ανάπτυξη, η πραγματικότητα αποδεικνύει ότι συνδέονται στενά μεταξύ τους. Τα στοιχεία της αλληλεξάρτησης είναι ταυτόχρονα ολοένα και περισσότερο σύνθετα και δυναμικά, περιλαμβάνουν δε διαρθρωτικές και λειτουργικές ροές προσώπων και κεφαλαιουχικών αγαθών, πληροφορίας, τεχνολογίας και τρόπων ζωής. Επομένως, έχει καίρια σημασία να βρεθεί μια ισορροπία μεταξύ αγροτικών και αστικών περιοχών, καθώς έχουν ανάγκη οι μεν τις δε και δεν μπορούν να υπάρξουν η μία χωρίς την άλλη.

2.4

Το ιδανικό του αγροτικού τρόπου ζωής ως κατάσταση ευημερίας και ποιότητα ζωής για το άτομο πρέπει να αποτελεί στόχο που πρέπει να επιτυγχάνεται, ακόμη και στις απομακρυσμένες ή μειονεκτούσες περιοχές. Η στρατηγική πρέπει να βρει τον τύπο για την επίτευξη της αναγκαίας ισορροπίας μεταξύ των δύο αυτών πτυχών και έναν τρόπο συμπλήρωσής τους, έτσι ώστε να επιτευχθεί η βιωσιμότητα στο μέλλον.

2.5

Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι αγροτικές περιοχές (δημογραφικές αλλαγές, αποπληθυσμός, ψηφιακό χάσμα, χαμηλά εισοδήματα, περιορισμένη πρόσβαση σε ορισμένες υπηρεσίες, ανάγκη μεγαλύτερων προοπτικών απασχόλησης ή ειδικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής) μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο μέσα από μια ολοκληρωμένη και ανανεωμένη τοπική προοπτική, που να αναζητά μια κοινή σχέση ανάπτυξης.

2.6

Η νέα αυτή συγκυρία, που υπερβαίνει τους παραδοσιακούς δεσμούς ανάμεσα στις αγροτικές περιοχές, οι οποίες ήταν επικεντρωμένες στον γεωργικό κλάδο και αποκομμένες από το αστικό περιβάλλον, απαιτεί μέτρα αγροτικής ανάπτυξης που να βασίζονται σε μια πολυκλαδική και ολοκληρωμένη προσέγγιση όλων των περιοχών, η οποία θα αξιοποιεί τις συνέργειες και θα συμπληρώνεται με τις αγροτικές, τις αστικές και τις ενδιάμεσες περιοχές.

3.   Ζητούμενα και προτάσεις δράσης

3.1

Η παραδοσιακή αντίληψη που διακρίνει σαφώς τις αγροτικές από τις αστικές περιοχές χρειάζεται νέες έννοιες, νέες ερμηνείες και προσεγγίσεις, η δε πραγματικότητα κάθε τόπου πρέπει να συνεκτιμάται για τον ορισμό της εκάστοτε περιφέρειας.

3.2

Η μελλοντική ανάπτυξη των ευρωπαϊκών περιοχών πρέπει να στηρίζεται στη συμπληρωματικότητα μεταξύ των αγροτικών και των αστικών περιοχών και στον συντονισμό των πολιτικών που τις αφορούν, με απώτατο στόχο την επίτευξη της κοινωνικής και οικονομικής συνοχής και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα των εν λόγω περιοχών.

3.3

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι απαιτείται μεγαλύτερη συνέπεια στις στρατηγικές προσεγγίσεις της αγροτικής και της αστικής ανάπτυξης για να αποφεύγονται οι επικαλύψεις και οι αποκλίσεις μεταξύ τους (π.χ. στρατηγική ομάδων τοπικής δράσης, ολοκληρωμένη στρατηγική εδαφικών επενδύσεων, στρατηγική τοπικής ανάπτυξης, στρατηγική περιφερειακής ανάπτυξης) και να διευκολυνθεί η εφαρμογή τους από τους τοπικούς φορείς στις αναπτυξιακές διαδικασίες και τις επενδύσεις.

3.4

Η αγροτική και αστική ανάπτυξη πρέπει να διέπεται από τις αρχές που ορίζονται στο Εδαφικό Θεματολόγιο του 2030 της ΕΕ, τον Χάρτη της Λειψίας, το Αστικό Θεματολόγιο του ΟΗΕ, το Αστικό Θεματολόγιο της ΕΕ, το Σύμφωνο του Άμστερνταμ, τη Δήλωση του Κορκ 2.0 για μια καλύτερη ζωή στις αγροτικές περιοχές και από τις αρχές του ΟΟΣΑ για την αστική και αγροτική πολιτική, στις οποίες λαμβάνονται υπόψη οι θεματικές συμπράξεις και η επιμερισμένη διαχείριση μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών.

3.5

Οι πόλεις μεσαίου μεγέθους διαδραματίζουν καίριο ρόλο, συνδέοντας τις μητροπολιτικές αστικές περιοχές με τις αγροτικές, αξίζουν λοιπόν ιδιαίτερη προσοχή, τόσο από άποψη χωροταξικού σχεδιασμού όσο και διάθεσης πόρων και υπηρεσιών. Πολλές ευρωπαϊκές πόλεις (μεταξύ άλλων η Τουλούζη στη Γαλλία, η Μανρέσα στην Ισπανία, το Τορίνο στην Ιταλία και το Όλμπορ στη Δανία) έχουν ήδη εφαρμόσει πολύ επιτυχημένες προσεγγίσεις. Τα δίκτυα πόλεων, όπως τα ICLEI (Τοπικές Αρχές για την Αειφορία) (5), Eurotowns (6) και Eurocities (7) συνιστούν καίριους παράγοντες για την ανταλλαγή εμπειριών και την προώθηση ορθών πρακτικών.

3.6

Η αλληλεπίδραση πόλης και υπαίθρου πρέπει να περιλαμβάνεται στις πολιτικές επιδιώξεις. Οφείλουμε να διευκολύνουμε την κατανόησή της από τους πολιτικούς ηγέτες και τους φορείς χάραξης πολιτικής, καθώς και να προκρίνουμε τρόπους οργάνωσής τους με αφετηρία τον εκάστοτε τόπο.

3.7

Η έρευνα, χρηματοδοτούμενη από ευρωπαϊκούς πόρους, πρέπει επίσης να εξακολουθήσει να διερευνά τρόπους προώθησης μιας ισότιμης και βιώσιμης αγροτικής και αστικής ανάπτυξης, και να αναζωογονήσει την οικονομική ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών. Πρωτοβουλίες όπως οι ROBUST (8), RUBIZMO (9) και LIVERUR (10) θα πρέπει να αναπτυχθούν περαιτέρω και να οδηγήσουν σε συγκεκριμένες αλλαγές.

3.8

Η επίτευξη της βιωσιμότητας (οικονομικής κοινωνικής και περιβαλλοντικής) των περιοχών αυτών, αγροτικών και αστικών, απαιτεί μια ολοκληρωμένη πολιτική, που να συνδέεται με την κοινωνικο-οικονομική, πολιτισμική και εθνολογική πραγματικότητα, προάγοντας τη συνεργασία μεταξύ αγροτικών και αστικών περιοχών και τη δέσμευση μεταξύ των διαφόρων κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων, πέρα από κατάλληλους διοικητικούς μηχανισμούς με τις τοπικές δημόσιες υπηρεσίες.

3.9

Οι απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές είναι ακόμη πιο εκτεθειμένες στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν και οι υπόλοιπες αγροτικές περιοχές και άρα χρειάζονται ειδικές πολιτικές και μεταχείριση. Εκτός από την επίλυση των προβλημάτων που σχετίζονται με τη δυσκολία πρόσβασης στις δημόσιες υπηρεσίες —μη εξαιρουμένων της υγείας και της εκπαίδευσης—, η ΕΟΚΕ προτείνει τη δημιουργία προγραμμάτων για την αναζωογόνηση του τοπικού οικονομικού οικοσυστήματος σε συνεργασία με γειτονικούς οικισμούς.

3.10

Πολλές από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι αγροτικές περιοχές υπερβαίνουν το πεδίο της κοινής γεωργικής πολιτικής (ΚΓΠ) και των κονδυλίων της, όπως τονίζεται στην πρόσφατη ενημερωτική μας έκθεση με τίτλο «Αξιολόγηση του αντικτύπου της ΚΓΠ στην εδαφική ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών» (11), και συνεπώς απαιτείται πρόοδος προς μια ολοκληρωμένη μορφή δράσης και χρηματοδότησης στις διάφορες πολιτικές που επηρεάζουν τις αγροτικές περιοχές. Τα κονδύλια από τις εθνικές πολιτικές θα πρέπει να συμπληρώνουν τα κονδύλια της ΚΓΠ για την αγροτική ανάπτυξη.

3.11

Οι πολιτικές για τη γεωργία, τα τρόφιμα και την ύπαιθρο πρέπει να ευθυγραμμίζονται με τις πολιτικές που αφορούν το κλίμα και τη βιοποικιλότητα, τη μείωση της φτώχειας, τις υποδομές και τις μεταφορές, την παιδεία και την επαγγελματική κατάρτιση, την παροχή βασικών υπηρεσιών κοινής ωφέλειας (υγεία, στέγη κ.λπ.), την ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων με βάση την κυκλική οικονομία και τη βιοοικονομία, την ψηφιοποίηση ή την καταπολέμηση του αποπληθυσμού.

3.12

Οι πολιτικές αυτές πρέπει επίσης να είναι συνεπείς και συμπληρωματικές προς ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες όπως η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (12) ή η στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» (13), ιδίως δε με τη νέα βιομηχανική στρατηγική (14), που ορίζει τον αγροδιατροφικό τομέα ως ένα από τα καίρια στρατηγικά οικοσυστήματα της ΕΕ και μία από τις πολιτικές διασφάλισης της επισιτιστικής ασφάλειας. Ο πειραματισμός με νέες μορφές αστικής-αγροτικής συνεργασίας στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας δεν αποτελεί απλώς προϋπόθεση, αλλά και ευκαιρία για μια δίκαιη μετάβαση και μια γεωγραφικά ισορροπημένη βιώσιμη ανάπτυξη.

3.13

Η διαχείριση και η εναρμόνιση των ευρωπαϊκών, εθνικών και υποεθνικών κονδυλίων πρέπει να βελτιωθούν ώστε να προσεγγίζεται καλύτερα η βιώσιμη ανάπτυξη, με καλύτερη αντιμετώπιση των οριζόντιων ζητημάτων και πάντοτε με προσοχή στις ανάγκες του κάθε τόπου.

3.14

Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στην ανάγκη διασφάλισης της πρόσβασης σε βιώσιμη χρηματοδότηση και της ανάπτυξης χρηματοδοτικών μέσων ειδικού σκοπού για την αγροτική και αστική ανάπτυξη, λαμβάνοντας υπόψη τη δομή του κινδύνου και τα χαρακτηριστικά του οικονομικού μείγματος. Επίσης, στην ταξινομία και στη δημοσιονομική προσέγγιση των αγροτικών περιοχών θα πρέπει να συνεκτιμώνται οι αναπτυξιακές και επενδυτικές ανάγκες τους.

3.15

Η ολοκληρωμένη αυτή προσέγγιση απαιτεί συντονισμό των διαφόρων δημοσίων υπηρεσιών και διαχειριστικών οργάνων, συμπεριλαμβανομένων των (πολλών) διευθύνσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που ασχολούνται με τις διατομεακές πολιτικές. Ο οριζόντιος αυτός συντονισμός προϋποθέτει οι πολιτικοί ιθύνοντες να εντάσσουν τα αγροτικά ζητήματα σε όλες τις πολιτικές, ώστε να εξασφαλίζεται ότι θα λαμβάνονται υπόψη οι ανάγκες της υπαίθρου.

3.16

Όσον αφορά την επιτυχία του συντονισμού μεταξύ δημοσίων υπηρεσιών πρέπει να συνυπολογίζονται οι ακόλουθες πτυχές: i) να εντοπίζεται η σωστή κλίμακα παρέμβασης· ii) να καθιερωθεί σαφής ηγετικός ρόλος για τον συντονισμό των πολιτικών· iii) να ενισχυθούν οι συμφωνίες συνεργασίας μεταξύ περιφερειών ή δήμων· iv) να προαχθούν συμπράξεις μεταξύ αγροτικών και αστικών περιοχών για την αξιοποίηση των λειτουργικών δεσμών· v) να βελτιωθεί ο κάθετος συντονισμός μεταξύ επιπέδων διακυβέρνησης.

3.17

Είναι αναγκαίο να διατηρηθεί άμεσος δεσμός με τις αγροτικές περιοχές, χάρη στον ενεργό ρόλο των περιφερειών της ΕΕ, που αναλαμβάνουν καίριο έργο για τον καθορισμό και την εφαρμογή των πολιτικών αγροτικής ανάπτυξης σε τοπικό επίπεδο. Η συμμετοχή πολλών ενδιαφερομένων και η προσέγγιση από τη βάση προς την κορυφή συνιστούν καθοριστικούς παράγοντες για την εξασφάλιση της βιωσιμότητας και τον ενστερνισμό σε τοπικό επίπεδο των αγροτικών πολιτικών. Η ΕΟΚΕ ζητά να λαμβάνεται υπόψη ο ρόλος που μπορούν να αναλάβουν οι ομάδες τοπικής δράσης και το πρότυπο τοπικής ανάπτυξης με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων.

3.18

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ προτείνει να χρησιμεύσει το πρότυπο διοίκησης των συμβουλίων πολιτικής τροφίμων ως έμπνευση για αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ όλων των ενδιαφερομένων φορέων σε τοπικό επίπεδο.

3.19

Πρέπει να σημειωθεί πρόοδος όσον αφορά τις τοπικές συμβάσεις, που υποστηρίζονται από πολιτικές δέσμευσης και με τις οποίες ορίζονται στόχοι, ενώνονται δυνάμεις, δίνονται κίνητρα για δημόσιες και ιδιωτικές δεσμεύσεις με τοπική επικέντρωση, αναπτύσσονται μηχανισμοί διοργανικής και διακλαδικής συνεργασίας, δημιουργείται μια νέα θεσμική διάρθρωση, προωθείται η βιώσιμη ανάπτυξη, αναγνωρίζεται η ποικιλομορφία των αγροτικών περιοχών και προάγονται οι δεσμοί μεταξύ αστικού και αγροτικού χώρου. Εν προκειμένω, οι εταιρείες και οι οργανισμοί του τομέα των γεωργικών ειδών διατροφής έχουν πλέον την ευκαιρία να υπογράψουν τον κώδικα δεοντολογίας για τις υπεύθυνες επιχειρηματικές και εμπορικές πρακτικές (15) που εξέδωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο».

3.20

Οι τοπικές συμβάσεις πρέπει να βασίζονται στην ισότητα και τον σεβασμό. Στην Αγγλία, την Ουαλία και τη Σκωτία, υπάρχουν αγροτικοί κώδικες δεοντολογίας, που βοηθούν το κοινό να κατανοήσει πώς να δείχνει σεβασμό στις αγροτικές περιοχές. Αυτό θα μπορούσε να μετατραπεί σε έναν Χάρτη δικαιωμάτων και υποχρεώσεων σε ευρωπαϊκή κλίμακα για ισότιμες και βιώσιμες σχέσεις μεταξύ αγροτικού και αστικού χώρου (16). Επίσης, ο εν λόγω χάρτης θα πρέπει να ενσωματωθεί στη διδακτέα ύλη της αγωγής του πολίτη για όλους.

3.21

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι δεν υπάρχουν «συνταγές» που να μπορούν να εφαρμοστούν ενιαία στις διάφορες περιοχές και ότι ο κάθε τόπος πρέπει να επικεντρωθεί και να εξειδικευτεί, με σεβασμό στην ιδιαιτερότητα, στην ποικιλομορφία και στην πολυλειτουργικότητα των χρήσεων, βρίσκοντας λύσεις με βάση το δικό του δυναμικό, τις δικές του ανάγκες, ικανότητες και προσδοκίες. Η χρήση των υφιστάμενων υποδομών και ο προβληματισμός σχετικά με την ανάπτυξη νέων πρέπει να εξεταστούν σε παγκόσμιο επίπεδο, με παράλληλο έλεγχο των τάσεων για επενδύσεις στους κατάλληλους τόπους.

3.22

Η ανάγκη βελτίωσης των ευκαιριών απασχόλησης: i) Η πανδημία COVID-19 επέσπευσε τις διαδικασίες ψηφιοποίησης και οικολογικού προσανατολισμού που απαιτούν προσπάθεια για να διατηρηθούν σε βάθος χρόνου. ii) Είναι αναγκαίο να δημιουργηθούν και να διατηρηθούν νέες ευκαιρίες απασχόλησης στις αγροτικές περιοχές, συμπεριλαμβανομένων και όσων σχετίζονται με την παροχή υπηρεσιών στις αγροτικές περιοχές, την τηλεργασία, τις νέες τεχνολογίες ή τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. iii) Η ενίσχυση των πολυλειτουργικών πτυχών της γεωργίας, η προώθηση των μη γεωργικών δραστηριοτήτων, η εγκατάσταση επιχειρήσεων του κλάδου των υπηρεσιών καθαρής ενέργειας, καθώς και βιομηχανιών στις αγροτικές περιοχές μπορούν να δημιουργήσουν πολλές ευκαιρίες απασχόλησης. iv) Προώθηση της επιχειρηματικότητας, εξασφάλιση δίκαιων κανόνων ανταγωνισμού για τις ΜΜΕ και προσοχή στις ανάγκες των νεότερων γενεών (π.χ. τηλεργασία). v) Διατήρηση της απασχόλησης και των καταστημάτων κοντά στον κόσμο. Η αγροτο-αστική θεώρηση προσφέρει ευκαιρίες για την ανάπτυξη της κυκλικής οικονομίας. vi) Προώθηση της αξιοπρεπούς εργασίας και βελτίωση των συνθηκών εργασίας στις αγροτικές περιοχές, με παράλληλη εξασφάλιση της συμμετοχής όλων των υπεύθυνων φωνών στη διαδικασία βελτίωσης. vii) Σύζευξη της ζήτησης των καταναλωτών με τις περιφερειακές και τοπικές αγορές, χάρη στη διάθεση στην αγορά τοπικών προϊόντων και σημάτων ποιότητας. viii) Θα πρέπει να προαχθεί ευρέως η δημιουργία πολιτιστικών ευκαιριών στις αγροτικές περιοχές, όπως μεταξύ άλλων η διοργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων και η προστασία των ιστορικών και θρησκευτικών μνημείων της υπαίθρου (εκκλησίες, κάστρα κ.λπ.). ix) Οι διαδικασίες ψηφιοποίησης διανοίγουν νέες ευκαιρίες που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν προσδοκίες και ελκυστικότητα για τους πολίτες —ιδίως τους νέους— και να συντείνουν στην αντιστροφή της τάσης αποπληθυσμού και στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής στις αγροτικές περιοχές. Προς τούτο, οι αγροτικές περιοχές πρέπει να διαθέτουν επαρκείς υποδομές, που να εξασφαλίζουν συνδεσιμότητα. Οι στρατηγικές συνδεσιμότητας και οι ψηφιακές πλατφόρμες προσφέρουν λύσεις εν προκειμένω, ενώ μια αγροτική ψηφιακή νομοθετική πράξη θα διευκόλυνε την ανάπτυξη ψηφιακών τεχνολογιών στον γεωργοκτηνοτροφικό τομέα και τις αγροτικές περιοχές. x) Πρέπει να υποστηριχθούν η βιώσιμη γεωργία και οι υδατοκαλλιέργειες (17) στις αγροτικές και περιαστικές περιοχές, παράλληλα με τον οικολογικό τουρισμό, την ψυχαγωγία και τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες με θέμα τη βιωσιμότητα, ενώ όλες αυτές οι δραστηριότητες πρέπει να είναι συμβατές με την προστασία της βιοποικιλότητας, ώστε να εξασφαλίζεται η ποιότητα ζωής των πολιτών. xi) Η ποιοτική και προσιτή αγροτική εκπαίδευση, ήδη από τα πρώτα χρόνια ζωής των παιδιών, μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση των επιδόσεων στην εκπαίδευση· η δε δυνατότητα χρήσης δημόσιων υπηρεσιών, όπως η παιδική μέριμνα και τα σχολεία, εξαρτάται από την τοποθεσία και διαμορφώνει την ελκυστικότητα των αγροτικών περιοχών, μεταξύ άλλων και για τους εργαζομένους υψηλής ειδίκευσης.

3.23

Η οικονομική ανάπτυξη και η δημιουργία απασχόλησης έχουν μεγάλη σημασία, πρέπει όμως να συμπληρώνονται από επαρκή παροχή υπηρεσιών, στέγασης, ενέργειας, ψυχαγωγίας, εκπαίδευσης και κατάρτισης, διαρκούς μάθησης και υψηλής ποιότητας συστημάτων υγείας, ώστε να εξασφαλίζεται ότι οι αγροτικές περιοχές δεν θα είναι απλώς βιώσιμες, αλλά και ελκυστικές για διαμονή. Η ΕΕ οφείλει να θέσει επειγόντως τις βάσεις για μια βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς οικονομία της ευζωίας που θα είναι επωφελής για όλους (18).

3.24

Ειδικότερα, η συνεχής ανάπτυξη οικονομικά προσιτών δημόσιων μεταφορών θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα για την ανάπτυξη των αγροτικών περιοχών και, ως εκ τούτου, για τη σύζευξή τους με τις αστικές περιοχές. Η παροχή οικονομικά προσιτών δημόσιων συγκοινωνιών είναι απολύτως αναγκαία για την καθημερινή ζωή και την εργασία, και συνδέεται με την δυνατότητα πρόσβασης σε βασικές δημόσιες υπηρεσίες, όπως τα σχολεία, οι δομές παιδικής μέριμνας, οι γιατροί, τα φαρμακεία και οι μετακινήσεις από και προς τον χώρο εργασίας.

3.25

Αυτό απαιτεί νέες μορφές παροχής υπηρεσιών στις αγροτικές περιοχές: i) παροχή ολοκληρωμένων υπηρεσιών (συνεργατική λειτουργία διαφόρων υπηρεσιών στον ίδιο χώρο· συνεργασία μεταξύ παρόχων υπηρεσιών· συνεργασία μεταξύ ομάδων επαγγελματιών· συμπαραγωγή μεταξύ δημόσιων, ιδιωτικών και κοινοτικών οργανώσεων)· ii) παροχή εναλλακτικών και πιο ευέλικτων υπηρεσιών (κινητές υπηρεσίες που φέρνουν την υπηρεσία στον πολίτη· μοντέλα «ακτινωτού τροχού», όπου οι υπηρεσίες παρέχονται τακτικά από ένα κεντρικό σημείο· υπηρεσίες πιο κατάλληλες για τις τοπικές ανάγκες)· iii) τεχνολογικές και ψηφιακές λύσεις, μεταξύ άλλων στους τομείς της εκπαίδευσης και της υγείας.

3.26

Μια συνολική στρατηγική για την επίτευξη κατωτάτων αποδεκτών ορίων υπηρεσίας σε διάφορες περιοχές και η ανταλλαγή υπηρεσιών μεταξύ διαφόρων μερών του κάθε τόπου συνιστούν καθοριστικά στοιχεία για τη διαμόρφωση βιώσιμων αστικών και αγροτικών περιοχών.

3.27

Απαιτείται να χαραχτεί μια στρατηγική η οποία, με βάση τη βελτίωση των υπηρεσιών στην ύπαιθρο και τις νέες ευκαιρίες απασχόλησης, θα επιτρέπει τη διατήρηση του πληθυσμού και, κυρίως, θα εγγυάται την αναγκαία ανανέωση των γενεών.

---

(1)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Η συμβολή των αγροτικών περιοχών της Ευρώπης στο Ευρωπαϊκό Έτος Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2018 για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας και της αστικής/αγροτικής συνοχής» (ΕΕ C 440 της 6.12.2018, σ. 22).

(2)  COM(2021) 345 final.

(3)  ΕΕ C 429 της 11.12.2020 σ. 60.

(4)  Προς μια συνολική στρατηγική βιώσιμης και ισότιμης αγροτικής και αστικής ανάπτυξης | Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή.

(5)  https://www.iclei.org

(6)  http://www.eurotowns.org/

(7)  https://eurocities.eu

(8)  https://rural-urban/eu

(9)  https://rubizmo.eu

(10)  https://liverur.eu/

(11)  https://www.eesc.europa.eu/en/our-work/opinions-information-reports/information-reports/evaluation-caps-impact-territorial-development-rural-areas-information-report

(12)  Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία | Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

(13)  Στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο».

(14)  Επικαιροποίηση της νέας βιομηχανικής στρατηγικής του 2020_el.pdf (europa.eu)

(15)  Κώδικας δεοντολογίας (europa.eu).

(16)  The Countryside Code: advice for countryside visitors gov.uk [Αγροτικός κώδικας: συμβουλές για τους επισκέπτες της υπαίθρου].

(17)  Βλ. τις γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ με θέματα «Στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές για τη βιώσιμη ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας στην ΕΕ» (ΕΕ C 517 της 22.12.2021, σ. 103) και «Νέα προσέγγιση για τη βιώσιμη γαλάζια οικονομία στην ΕΕ» (ΕΕ C 517 της 22.12.2021, σ. 108).

(18)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Η βιώσιμη οικονομία που χρειαζόμαστε» (ΕΕ C 106 της 31.3.2020, σ. 1).

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Στρατηγική αυτονομία και επισιτιστική ασφάλεια και βιωσιμότητα»

(γνωμοδότηση πρωτοβουλίας)

(2022/C 105/09)

Εισηγητής: ο κ. Klaas Johan OSINGA

Απόφαση της συνόδου ολομέλειας	25.3.2021
Νομική βάση	Άρθρο 32 παράγραφος 2 του Εσωτερικού Κανονισμού
	Γνωμοδότηση πρωτοβουλίας
Αρμόδιο τμήμα	Γεωργία, αγροτική ανάπτυξη, περιβάλλον
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	4.10.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	20.10.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	564
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	128/0/1

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ προτείνει έναν ορισμό της ανοικτής στρατηγικής αυτονομίας στα συστήματα τροφίμων βασισμένο στην παραγωγή, τους εργαζομένους και το δίκαιο εμπόριο τροφίμων, με πρωταρχικό στόχο την επίτευξη επισιτιστικής ασφάλειας και βιωσιμότητας για όλους τους πολίτες της ΕΕ μέσω ενός δίκαιου, υγιούς, βιώσιμου και ανθεκτικού εφοδιασμού τροφίμων.

1.2.

Ειδικότερα, θα πρέπει τα συστήματα τροφίμων της ΕΕ να είναι πιο διαφοροποιημένα· οι εργαζόμενοι στη γεωργία να ενισχυθούν, ιδίως με την προσέλκυση νέων ανθρώπων και την εξασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών και αμοιβής εργασίας· και οι εμπορικές πολιτικές να ευθυγραμμιστούν με τα πρότυπα επισιτιστικής βιωσιμότητας και ανταγωνιστικότητας της ΕΕ (1).

1.3.

Η ανοικτή στρατηγική αυτονομία και η βιωσιμότητα των συστημάτων τροφίμων διασφαλίζονται καλύτερα με την ανάπτυξη εργαλειοθήκης που περιλαμβάνει μέτρα διαχείρισης των κινδύνων με στόχο να βοηθηθούν οι αλυσίδες εφοδιασμού τροφίμων για την αντιμετώπιση ακραίων καταστάσεων και οι εθνικές και οι ενωσιακές αρχές για την ανάληψη άμεσων δράσεων.

1.4.

Τα πρόσφατα συμβάντα που προκλήθηκαν από την πανδημία COVID-19, τα ακραία καιρικά φαινόμενα λόγω της απορρύθμισης του κλίματος και οι κυβερνοεπιθέσεις αναδεικνύουν την ανάγκη βελτίωσης της ανθεκτικότητας και της βιωσιμότητας των συστημάτων τροφίμων· Στο πλαίσιο της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο», η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναπτύσσει ενωσιακό σχέδιο έκτακτης ανάγκης για τον εφοδιασμό τροφίμων και την επισιτιστική ασφάλεια, καθώς και σχετικό ενωσιακό μηχανισμό αντιμετώπισης κρίσεων στον τομέα των τροφίμων (2). Αυτό αναμένεται να συμβάλει στην ενίσχυση της ευαισθητοποίησης σχετικά με τους κινδύνους και να συμπεριλάβει τον εντοπισμό, την αξιολόγηση, τη χαρτογράφηση και την παρακολούθηση των κύριων κινδύνων μέσω της διενέργειας δοκιμών αντοχής των κρίσιμων συστημάτων σε επίπεδο τόσο ΕΕ όσο και κρατών μελών, αλλά και να βοηθήσει στη λήψη ενδεδειγμένων μέτρων για την επίλυση των προβλημάτων.

1.5.

Η ΕΕ χρειάζεται ένα σύστημα για την πρόληψη της ανεξέλεγκτης επιδείνωσης συμβάντων, όπως οι διακοπές της ηλεκτροδότησης και οι ανεπάρκειες των δικτύων ή οι κυβερνοεπιθέσεις, λόγω εξαρτήσεων. Για παράδειγμα: μια πόλη που πρέπει να παραμείνει υπό καθεστώς αναστολής των δραστηριοτήτων επί πολλές εβδομάδες, μια διακοπή της ηλεκτροδότησης που διαρκεί αρκετές ημέρες, μια εταιρεία τροφίμων ή ένας έμπορος λιανικής πώλησης ειδών διατροφής που δέχεται κυβερνοεπίθεση.

1.6.

Για τη βελτίωση των μηχανισμών ανταπόκρισης είναι αναγκαίο να αναπτυχθούν τα υφιστάμενα συστήματα τροφίμων και, παράλληλα, να διαφοροποιηθούν τα συστήματα τροφίμων, συμπεριλαμβανομένων επιχειρηματικών μοντέλων για τα καταστήματα αγροκτημάτων, την αστική γεωργία, την κάθετη γεωργία και την προσέγγιση «τοπική παραγωγή για τοπική κατανάλωση» (local-for-local) εν γένει. Το εγχείρημα αυτό απαιτεί την ευρύτερη εφαρμογή των αποτελεσμάτων της έρευνας και της καινοτομίας από τους γεωργούς και τους καλλιεργητές και αναμένεται να συμβάλει στην ελαχιστοποίηση των κινδύνων που συνδέονται με τις «τροφικές ερήμους» (food deserts) και την εξειδίκευση της παραγωγής (3). Ταυτόχρονα, τα πλεονεκτήματα του αποτελεσματικού συστήματος διανομής από γεωργικές εκμεταλλεύσεις σε επιχειρήσεις μεταποίησης και αγορές θα πρέπει να ενισχυθούν.

1.7.

Για την εξασφάλιση μακροπρόθεσμης παραγωγής επαρκών και υγιεινών τροφίμων και βιώσιμων μέσων βιοπορισμού, είναι σημαντικό οι φυσικοί πόροι να χρησιμοποιούνται κατά τρόπο βιώσιμο, με παράλληλη διαφύλαξη των εδαφικών και των υδάτινων πόρων, καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και της απώλειας βιοποικιλότητας και προστασία της καλής διαβίωσης των ζώων. Η ΕΕ θα πρέπει επίσης να ενισχύσει την τοπική και την περιφερειακή παραγωγή για τον συνδυασμό ισορροπημένης παραγωγής και μεταποίησης τροφίμων με περιορισμένο αποτύπωμα άνθρακα.

1.8.

Η ΚΓΠ επιτελεί καθοριστικό οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό ρόλο. Θα πρέπει να σταθεροποιεί τις αγορές σε περιόδους κρίσεων, ενώ ταυτόχρονα παρέχει δίχτυ ασφαλείας στους γεωργούς και τους μεταποιητές τροφίμων και ευνοεί την προστασία του περιβάλλοντος, του εργατικού δυναμικού, του κλίματος και της καλής διαβίωσης των ζώων. Η ΚΓΠ συμβάλλει στη διατήρηση της στρατηγικής παραγωγικής ικανότητας και της επισιτιστικής ασφάλειας και επάρκειας.

1.9.

Οι γεωργικές εκμεταλλεύσεις, η εύφορη γεωργική γη και το νερό αποτελούν στρατηγικούς πόρους και πρέπει να προστατεύονται μέχρι ενός σημείου σε όλη την ΕΕ: συνιστούν τη ραχοκοκαλιά της ανοικτής στρατηγικής μας αυτονομίας τροφίμων.

1.10.

Η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει τη σύστασή της να διερευνηθεί η δυνατότητα σύστασης ενός πολυμερούς και πολυεπίπεδου Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Επισιτιστικής Πολιτικής (4). Στο πλαίσιο της ανοικτής στρατηγικής αυτονομίας, αυτό το Συμβούλιο θα μπορούσε να επιτελεί, μεταξύ άλλων, εποπτικό ρόλο και να συμβάλλει στην αξιολόγηση και την πρόβλεψη των κινδύνων στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων.

1.11.

Η ΕΕ πρέπει να διασφαλίσει πως τα σύνορα παραμένουν ανοικτά με ασφάλεια, το εργατικό δυναμικό απασχολείται και η παραγωγή και η διανομή τροφίμων διεξάγονται απρόσκοπτα («πράσινες λωρίδες»), τόσο εντός της ΕΕ όσο και με τρίτες χώρες. Προς τούτο απαιτείται ισχυρός μηχανισμός συντονισμού μεταξύ των κρατών μελών, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των τρίτων χωρών.

2.   Εισαγωγή

2.1.

Η παρούσα γνωμοδότηση πρωτοβουλίας έχει ως στόχο να διερευνήσει την έννοια της «ανοικτής στρατηγικής αυτονομίας» για την Ευρώπη σε σχέση με τη μελλοντική επισιτιστική ασφάλεια και βιωσιμότητα και να παράσχει μελλοντοστρεφείς απόψεις και συστάσεις πολιτικής προερχόμενες από την κοινωνία των πολιτών. Ειδικότερα, η γνωμοδότηση παρέχει «τροφή για σκέψη» σε θέματα που ανέκυψαν λόγω των πρόσφατων συμβάντων όπως η πανδημία COVID-19, τα ακραία καιρικά φαινόμενα, οι κυβερνοεπιθέσεις και οι πολιτικές/κοινωνικές εντάσεις.

2.2.

Η «ανοικτή στρατηγική αυτονομία» θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ευκαιρία για την ΕΕ προκειμένου να διασφαλίσει την ασφάλεια του εφοδιασμού τροφίμων της και να ορίσει υψηλά πρότυπα βιωσιμότητας, ιδίως στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και των ΣΒΑ του ΟΗΕ. Η ευρωπαϊκή πρόκληση της βιωσιμότητας των τροφίμων πρέπει να αντιμετωπιστεί τόσο εκ των έσω όσο και εκ των έξω και η παρούσα γνωμοδότηση θα εξετάσει επίσης δυνητικούς τρόπους προστασίας και βελτίωσης της διαθεσιμότητας βιώσιμων τροφίμων για όλους τους πολίτες της ΕΕ, ιδίως σε περιόδους κρίσεων.

2.3.

Η γνωμοδότηση βασίζεται σε μια σειρά προτάσεων και συγκεκριμένων ιδεών που διατυπώθηκαν από την ΕΟΚΕ στις προηγούμενες εργασίες της (5). Οι προτάσεις αυτές μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: — προώθηση μιας σφαιρικής πολιτικής τροφίμων στην ΕΕ, με στόχο την προαγωγή της υγιεινής διατροφής χάρη σε βιώσιμα επισιτιστικά συστήματα, τη σύνδεση της γεωργίας με τη διατροφή και τις υπηρεσίες οικοσυστημάτων, καθώς και τη διασφάλιση αλυσίδων εφοδιασμού που εγγυώνται την προστασία της δημόσιας υγείας όλων των συνιστωσών της ευρωπαϊκής κοινωνίας. Μια τέτοια πολιτική, η οποία ανακλάται πλέον στη στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, θα πρέπει να βελτιώσει τη συνοχή σε όλους τους τομείς πολιτικής που σχετίζονται με τα τρόφιμα, να αποκαταστήσει την αξία των τροφίμων και να προωθήσει τη μακροπρόθεσμη μετάβαση από τη λογική της παραγωγικότητας και του καταναλωτισμού τροφίμων στην υπεύθυνη διατροφική συμπεριφορά· — ενίσχυση του δυναμικού των βραχειών αλυσίδων εφοδιασμού τροφίμων, της αγροοικολογίας και των συστημάτων ποιότητας των προϊόντων· — διασφάλιση δίκαιων τιμών και απαγόρευση αθέμιτων εμπορικών πρακτικών· — ενσωμάτωση σε όλες τις μελλοντικές εμπορικές συμφωνίες της ΕΕ των στρατηγικών της Πράσινης Συμφωνίας «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» και «Στρατηγική για τη βιοποικιλότητα», ως παγκόσμιων προτύπων βιωσιμότητας· — διασφάλιση της διαρθρωμένης συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών και όλων των ενδιαφερόμενων φορέων κατά μήκος της αλυσίδας εφοδιασμού τροφίμων, μεταξύ άλλων μέσω ενός Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Επισιτιστικής Πολιτικής.

2.4.

Τέλος, η γνωμοδότηση πρωτοβουλίας επιδιώκει να παράσχει πολύτιμα στοιχεία για τις τρέχουσες εργασίες επί της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» της Πράσινης Συμφωνίας, της ΚΓΠ, της επανεξέτασης της εμπορικής πολιτικής και του θεματολογίου στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών, θέτοντας την επισιτιστική ασφάλεια και βιωσιμότητα της ΕΕ στον πυρήνα της ανάλυσης.

2.5.

Τον Σεπτέμβριο του 2021 ο ΟΗΕ διεξήγαγε Σύνοδο κορυφής για τα συστήματα τροφίμων, η οποία είχε ως στόχο να βοηθήσει τις χώρες να επιτύχουν τους 17 ΣΒΑ, ιδίως δε τον ΣΒΑ2 — Μηδενική Πείνα. Η ΕΟΚΕ συνέβαλε στη συζήτηση αυτή (6).

3.   Ανοικτή στρατηγική αυτονομία, τα κύρια στοιχεία για το επισιτιστικό σύστημα

3.1.

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η «ανοικτή στρατηγική αυτονομία» συνίσταται στην ικανότητα της ΕΕ να προβαίνει στις δικές της επιλογές και να διαμορφώνει τον κόσμο που την περιβάλλει μέσω ηγεσίας και συμμετοχής, αντικατοπτρίζοντας τα στρατηγικά συμφέροντα και τις αξίες της. Επιτρέπει στην ΕΕ να είναι ισχυρότερη, τόσο οικονομικά όσο και γεωπολιτικά, όντας (7): — ανοικτή στο εμπόριο και τις επενδύσεις που βοηθούν την οικονομία της ΕΕ να ανακάμπτει από κρίσεις και να παραμένει ανταγωνιστική και συνδεδεμένη με τον υπόλοιπο κόσμο· — βιώσιμη και υπεύθυνη, πρωτοστατώντας διεθνώς στη διαμόρφωση ενός πιο οικολογικού και πιο δίκαιου κόσμου, ενισχύοντας τις υφιστάμενες συμμαχίες και συνεργαζόμενη με πολλούς εταίρους· — αποφασιστική απέναντι σε αθέμιτες και εκβιαστικές πρακτικές και έτοιμη να επιβάλει τα δικαιώματά της, προτιμώντας πάντοτε τη διεθνή συνεργασία για την επίλυση παγκόσμιων προβλημάτων.

3.2.

Η «ανοικτή στρατηγική αυτονομία» πρέπει να προσδιοριστεί καλύτερα όσον αφορά τα συστήματα τροφίμων. Η ΕΟΚΕ επιθυμεί να συμβάλει στον προβληματισμό σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η ΕΕ μπορεί να προετοιμαστεί καλύτερα ενόψει μελλοντικών κρίσεων, πράγμα το οποίο θα πρέπει να καταστεί μέρος του Σχεδίου Ανάκαμψης της ΕΕ, για παράδειγμα μέσω της χρήσης των κονδυλίων του Next Generation EU.

3.3.

Η ΕΟΚΕ προτείνει έναν ορισμό της ανοικτής στρατηγικής αυτονομίας βασισμένο στην παραγωγή, τους εργαζόμενους και το δίκαιο εμπόριο τροφίμων, με πρωταρχικό στόχο την επίτευξη επισιτιστικής ασφάλειας και βιωσιμότητας για τους πολίτες της ΕΕ μέσω ενός δίκαιου, βιώσιμου και ανθεκτικού εφοδιασμού τροφίμων.

3.4.   Παραγωγή τροφίμων

3.4.1.

Η επισιτιστική ασφάλεια θα πρέπει να προσεγγίζεται από διεθνή, εθνική και τοπική σκοπιά. 55 % του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε πόλεις, όπου παράγονται ελάχιστα νωπά τρόφιμα, στις λεγόμενες τροφικές ερήμους (food deserts). Ο ΟΗΕ αναμένει πως το ποσοστό αυτό θα αυξηθεί σε 68 % έως το 2050. Οι προβλέψεις δείχνουν πως η αστυφιλία, σε συνδυασμό με τη συνολική αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού, θα μπορούσε να αυξήσει τον πληθυσμό των αστικών περιοχών κατά άλλα 2,5 δισεκατομμύρια έως το 2050 (8). Το επίπεδο αστικοποίησης της Ευρώπης αναμένεται να αυξηθεί σε περίπου 83,7 % έως το 2050 (9).

3.4.2.

Εντός της εσωτερικής αγοράς της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μεταφέρονται καθημερινά τρόφιμα κατά κύριο λόγο από τις αγροτικές περιοχές και τις μεταποιητικές βιομηχανίες στα σουπερμάρκετ των αστικών περιοχών. Ωστόσο, η δημοτικότητα των τοπικών καταστημάτων, των καταστημάτων αγροκτημάτων και των ηλεκτρονικών καταστημάτων αυξήθηκε μεταξύ των καταναλωτών κατά τη διάρκεια των περιοριστικών μέτρων της περιόδου 2020-2021.

3.4.3.

Η ανάπτυξη βραχειών αλυσίδων εφοδιασμού συμβάλλει στην ανθεκτικότητα της Ευρώπης. Οι τοπικοί δίαυλοι θα πρέπει να συνάδουν με τις ανάγκες των πληθυσμών και τις ιδιαιτερότητες των περιοχών και των κλιμάτων. Η ικανότητα μεταποίησης θα πρέπει να αναπτυχθεί περαιτέρω σε τοπικό επίπεδο.

3.4.4.

Η διαφοροποίηση της παραγωγής θα συμβάλει επίσης στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας της ΕΕ. Η αύξηση των γεωργικών γαιών που διατίθενται στη βιολογική γεωργία προβλέπεται στη στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο», ενώ τα κοινόχρηστα κηπάρια, η αστική και η κάθετη γεωργία (10) αποτελούν εύλογες επιλογές που εξοικονομούν χιλιόμετρα μεταφοράς τροφίμων και καθίστανται ολοένα πιο δημοφιλείς. Αυτές οι πρωτοβουλίες θα πρέπει να συνδεθούν με άλλες τοπικές και περιφερειακές δομές παραγωγής και μεταποίησης τροφίμων με στόχο να δημιουργηθεί ένα δίχτυ ασφαλείας.

3.4.5.

Η χαρτογράφηση των τρωτών σημείων θα πρέπει να βρίσκεται στην κορυφή της ημερήσιας διάταξης της ΕΕ. Τα κράτη μέλη και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να συνεργαστούν για την ανάδειξη των ελλείψεων, τη μείωση της σπατάλης τροφίμων, τη διαμόρφωση σεναρίων και τον συντονισμό στοχευμένων δράσεων κατάρτισης και επικοινωνίας.

3.4.6.

Η έξυπνη διαχείριση των αποθεμάτων τροφίμων θα πρέπει να ενσωματωθεί στην ανοικτή στρατηγική αυτονομία της ΕΕ για τα τρόφιμα, η οποία θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει την τακτική ανανέωση των στρατηγικών αποθεμάτων και την αποφυγή της εμπορικής κερδοσκοπίας, συμπεριλαμβανομένης της αγοράς αγαθών και τροφίμων σε τιμές κάτω του κόστους παραγωγής τους (11), και των έντονων αντιδράσεων της αγοράς μέσω της διασφάλισης διαφάνειας στην αγορά.

3.5.   Εργατικό δυναμικό

3.5.1.

Δεν υπάρχουν αρκετοί νέοι που διαθέτουν την κατάρτιση και την επιθυμία να ασχοληθούν με τη γεωργία. Το 2016, για κάθε νέο αγρότη ηλικίας κάτω των 35 ετών, υπήρχαν πάνω από 6 αγρότες ηλικίας άνω των 65 ετών (12) στην ΕΕ.

3.5.2.

Επιπλέον, οι γεωργοί συνεχίζουν να επωμίζονται δυσανάλογο μερίδιο των ζημιών και των απωλειών που επιφέρουν οι καταστροφές. Η αυξανόμενη συχνότητα και έντασή τους, καθώς και η συστημική φύση του κινδύνου, διαταράσσουν τις ζωές των ανθρώπων, καταστρέφουν τα μέσα βιοπορισμού και θέτουν σε κίνδυνο ολόκληρο το επισιτιστικό μας σύστημα.

3.5.3.

Είναι ζωτικής σημασίας να αυξηθεί το εργατικό δυναμικό του γεωργικού τομέα στην ΕΕ, να προστατευθεί η γεωργία και η εύφορη γεωργική γη και να εξασφαλιστούν κατάλληλα συστήματα γεωργικής γνώσης και καινοτομίας. Οι νέοι και οι γυναίκες πρέπει να παροτρυνθούν να ασχοληθούν με τη γεωργία και να αποκτήσουν κίνητρα ώστε να συνεχίσουν να εργάζονται στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις για πολλά χρόνια.

3.5.4.

Η εξασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών εργασίας για ενωσιακούς και μη εργαζόμενους στον γεωργικό τομέα και τον τομέα των τροφίμων σε όλα τα επίπεδα της αλυσίδας εφοδιασμού αποτελεί προϋπόθεση για την υλοποίηση ενός βιώσιμου και ανθεκτικού συστήματος τροφίμων. Θα πρέπει δε να διασφαλιστούν τα εξής: επαρκής χρηματοδότηση, δίκαιοι και υψηλότεροι μισθοί, δίκαιες τιμές, επιδοτήσεις για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και παροχή εγγυήσεων στους εποχιακούς εργαζόμενους για τα δικαιώματά τους.

3.5.5.

Μια ολοκληρωμένη πολιτική τροφίμων της ΕΕ θα πρέπει, κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ, να επιφέρει οικονομική, περιβαλλοντική και κοινωνικοοικονομική βιωσιμότητα. Είναι συνεπώς επιτακτικής σημασίας να εξασφαλιστεί πως η στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» θα αναδιαμορφώσει ριζικά τη δυναμική της αλυσίδας εφοδιασμού και θα φέρει διαρκείς βελτιώσεις στα εισοδήματα και τα μέσα βιοπορισμού των γεωργών (13). Τίθεται το ερώτημα αν αυτή η αναγκαία θεμελιώδης αλλαγή θα μπορέσει να υλοποιηθεί χωρίς να θεσπιστούν τα κατάλληλα πολιτικά και οικονομικά κίνητρα.

3.6.   Εμπόριο

3.6.1.

Οι εξαγωγές αγροδιατροφικών προϊόντων της ΕΕ-27 το 2020 ανήλθαν σε 184,3 δισεκατ. ευρώ, σημειώνοντας αύξηση κατά 1,4 % σε σύγκριση με το 2019, ενώ οι εισαγωγές, ύψους 122,2 δισεκατ. ευρώ, αυξήθηκαν κατά 0,5 % σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά. Το εμπορικό πλεόνασμα στον τομέα των αγροδιατροφικών προϊόντων το 2020 ανήλθε σε 62 δισεκατ. ευρώ, σημειώνοντας αύξηση κατά 3 % σε σχέση με το 2019 (14). Σύμφωνα με το ΚΚΕρ, εξαγωγές αγροδιατροφικών προϊόντων ύψους 1 δισεκατ. ευρώ δημιουργούν κατά μέσο όρο 20 000 θέσεις εργασίας, εκ των οποίων 13 700 στον πρωτογενή τομέα. Ταυτόχρονα, ο γεωργικός τομέας αντιπροσώπευε περίπου το 4,2 % της συνολικής απασχόλησης στην ΕΕ το 2016 (15).

3.6.2.

Το Ηνωμένο Βασίλειο, οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ελβετία και η Ιαπωνία αποτέλεσαν τις σημαντικότερες αγορές ενωσιακών αγροδιατροφικών προϊόντων, απορροφώντας πάνω από 52 % των συνολικών εξαγωγών. Οι κυριότερες πηγές των ενωσιακών εισαγωγών αγροδιατροφικών προϊόντων το 2020 συμπεριελάμβαναν το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Βραζιλία, τις ΗΠΑ, την Ουκρανία και την Κίνα.

3.6.3.

Η ΕΕ επιτελεί μείζονα ρόλο στο παγκόσμιο εμπόριο αγροδιατροφικών προϊόντων και η ευθυγράμμιση των εμπορικών πολιτικών της με τους στόχους βιωσιμότητάς της είναι καθοριστικής σημασίας. Σε παλαιότερη γνωμοδότησή της (16), η ΕΟΚΕ πρότεινε την ενσωμάτωση της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» και της στρατηγικής για τη βιοποικιλότητα της Πράσινης Συμφωνίας σε όλες οι μελλοντικές εμπορικές συμφωνίες της ΕΕ ως παγκόσμια πρότυπα βιωσιμότητας. Αναγνώρισε τη σημασία και την αξία του εμπορίου που βασίζεται σε κανόνες και αναπτύσσεται υπό ισότιμους όρους ανταγωνισμού, καθώς και τη σημαντική συμβολή του στην οικονομική ανάκαμψη κατά την περίοδο μετά την κρίση COVID-19.

3.6.4.

Για να μειωθεί η εξάρτηση από τις γεωργικές εισροές, η ΕΕ θα πρέπει να υποστηρίξει πρακτικές χαμηλών εισροών, ιδίως όσον αφορά τα ορυκτά καύσιμα και τα φυτοφάρμακα, και να ενισχύσει την ικανότητα παραγωγής των σχετικών γεωργικών προϊόντων στην Ευρώπη.

3.6.5.

Απαιτούνται καινοτόμα συστήματα για την προστασία και την ενίσχυση της βάσης φυσικών πόρων, με παράλληλη προώθηση της αποδοτικής παραγωγής (17). Οι νέες τεχνολογίες, τα ρομπότ και τα εμβόλια αποτελούν σημαντικά στοιχεία που πρέπει να αναπτυχθούν.

4.   Διαχείριση κινδύνων και σενάριο δοκιμών αντοχής

4.1.

Σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) του ΟΗΕ, η ανθρωπότητα και η επισιτιστική μας ασφάλεια αντιμετωπίζουν μια σειρά νέων και πρωτοφανών απειλών, όπως τα ακραία καιρικά φαινόμενα λόγω της απορρύθμισης του κλίματος, οι ασθένειες και οι πανδημίες. Η γεωργία βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα φάσμα κινδύνων που αλληλεπιδρούν σε έναν υπερσυνδεδεμένο κόσμο (18).

4.2.

Ο FAO αναφέρει πως, την περίοδο 2020-2021, οι τιμές των τροφίμων ανήλθαν στο υψηλότερο επίπεδο από το 2011 (19). Αναφέρεται συχνά πως οι διακυμάνσεις των τιμών υποκινούνται εν μέρει από την κερδοσκοπία. Ο ΟΗΕ και ο ΟΟΣΑ αναφέρουν πως, το 2020, η πείνα έπληξε από 720 έως 811 εκατομμύρια άτομα. Σχεδόν ένας στους τρεις ανθρώπους παγκοσμίως (2,37 δισεκατομμύρια) δεν είχε πρόσβαση σε επαρκή τροφή το 2020, σημειώνοντας αύξηση κατά 320 εκατομμύρια σε ένα χρόνο (20).

4.3.

Η πανδημία COVID-19 αποδεικνύει πως η επισιτιστική ασφάλεια —ακόμα και στην Ευρώπη— δεν μπορεί να θεωρείται δεδομένη. Όλοι οι φορείς και οι δραστηριότητες κατά μήκος της επισιτιστικής αλυσίδας είναι υπερσυνδεδεμένοι. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, οι χώρες θέσπισαν εμπορικούς περιορισμούς. Ακόμα και εντός της ΕΕ, τα κράτη μέλη έλαβαν μονομερή μέτρα για το κλείσιμο των συνόρων, θέτοντας σε κίνδυνο τη μεταφορά τροφίμων και τη μετακίνηση εποχιακών εργαζομένων. Χάρη στις ταχείες προσαρμογές των γεωργών και των εταίρων της αλυσίδας τροφίμων, η παραγωγή, η μεταποίηση και η διανομή συνεχίστηκαν. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέλαβε επίσης δράση για τη διατήρηση της λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς. Ωστόσο, πολλοί επιχειρηματίες επλήγησαν οικονομικά από την κρίση καθώς διακόπηκαν οι υπηρεσίες ταξιδίων, τουρισμού και εστίασης.

4.4.

Οι κυβερνοεπιθέσεις, όπως οι επιθέσεις λυτρισμικού, προκαλούν κρίσεις στον πραγματικό κόσμο διότι σήμερα σχεδόν τα πάντα είναι διαδικτυακά («Διαδίκτυο των Αντικειμένων»). Το ειδησεογραφικό πρακτορείο Associated Press (AP) ανέφερε πως η μέση καταβολή λύτρων σε κυβερνοεγκληματίες αυξήθηκε κατά 311 % το 2020, φτάνοντας σε 310 000 δολάρια. Κατά μέσο όρο, τα θύματα δεν ανέκτησαν την πρόσβαση στα δεδομένα τους παρά μόνο μετά από 21 ημέρες (21).

4.5.

Τον Απρίλιο του 2021, το μεγαλύτερο ολλανδικό σουπερμάρκετ (Albert Heijn) ξέμεινε από ορισμένα τυροκομικά προϊόντα για αρκετές ημέρες λόγω κυβερνοεπίθεσης εις βάρος μείζονος διανομέα (22). Πρόσφατα, η παγκοσμίως μεγαλύτερη εταιρεία συσκευασίας κρέατος, η JBS, έπεσε θύμα κυβερνοεπίθεσης. Το γεγονός αυτό επέτεινε τις ανησυχίες των ΗΠΑ όσον αφορά την ασφάλεια του εθνικού τους εφοδιασμού τροφίμων (23). Εικάζεται πως πολλές κυβερνοεπιθέσεις δεν καταγγέλλονται από τις επιχειρήσεις προκειμένου αυτές να αποφύγουν αντιδράσεις της αγοράς, όπως οι μαζικές αγορές για τη δημιουργία αποθεμάτων και η εκτόξευση των τιμών στα ύψη. Υπάρχουν επιχειρήσεις που υπέστησαν σημαντικές συνέπειες από κυβερνοεπιθέσεις παρότι δεν αποτελούσαν τον άμεσο στόχο της επίθεσης, όπως συνέβη με το κλείσιμο —τον Ιούλιο του 2021— εκατοντάδων καταστημάτων του ομίλου συνεταιρισμών στη Σουηδία μετά από επίθεση λυτρισμικού εις βάρος της αμερικανικής εταιρείας προμήθειας λογισμικού Kaseya (24).

4.6.

Εξίσου ανησυχητική ήταν η φραγή της διώρυγας του Σουέζ από πλοίο μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων (Ε/Κ) βάρους 200 000 τόνων στις αρχές Απριλίου του 2021. Αυτά τα συμβάντα δείχνουν την τρωτότητα των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού. Μια ολιγοήμερη διαταραχή αυτών των αλυσίδων απαιτεί πολύ χρόνο προκειμένου να ανακτηθεί ο πρότερος ρυθμός, πράγμα που ενδέχεται να επιφέρει αυξήσεις τιμών για καταναλωτές και επιχειρήσεις.

4.7.

Τον Σεπτέμβριο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την Έκθεση στρατηγικής ανάλυσης προοπτικών για το 2021 που εστιάζει στην ανοικτή στρατηγική αυτονομία (25). Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί τη διασφάλιση βιώσιμων και ανθεκτικών συστημάτων τροφίμων ως έναν από τους βασικούς στρατηγικούς τομείς για την ενίσχυση της παγκόσμιας πρωτοκαθεδρίας της ΕΕ. Προς τούτο, επισημαίνεται η ανάγκη επενδύσεων στην καινοτομία για την προστασία ανθεκτικών και βιώσιμων συστημάτων τροφίμων (26).

4.8.

Επιπλέον, πρόσφατο τεχνικό έγγραφο του Κοινού Κέντρου Ερευνών παρέχει το υπόβαθρο για τους πίνακες ανθεκτικότητας που παρουσιάστηκαν στην αντίστοιχη έκθεση του 2020 (27). Σε αυτό περιλαμβάνονται δείκτες τρωτότητας που σχετίζονται με την πρόσβαση σε τοπικές υπηρεσίες και την εξάρτηση από τις εισαγωγές τροφίμων και αποδεικνύουν τη γεωπολιτική σημασία των τροφίμων. Ένας πίνακας επιδόσεων συνδράμει στη χαρτογράφηση των ευπαθειών και στην ανάπτυξη στοχευμένων δοκιμών αντοχής. Ωστόσο, πρόκειται για γενική προσέγγιση, καθώς δεν υφίσταται ένας ενιαίος δείκτης και οι πίνακες ανθεκτικότητας τελούν επί του παρόντος υπό αναθεώρηση.

4.9.

Είναι αναγκαίο οι αλυσίδες εφοδιασμού να περάσουν από τη λογική του «οριακά εγκαίρως» στη λογική του «διά παν ενδεχόμενο». Η εξάρτηση από μονοπωλιακούς προμηθευτές για ορισμένα αγαθά μπορεί να προκαλέσει παρέμβαση από εχθρικές κυβερνήσεις. Επίσης, τίθεται ζήτημα προμήθειας εισροών στους γεωργούς και τους μεταποιητές τροφίμων. Η ΕΟΚΕ ζητεί συνεπώς την επανεξέταση της διαθεσιμότητας τροφίμων στην ΕΕ υπό το πρίσμα της ασφάλειας. Αυτό θα πρέπει να γίνει μέσω μελετών σεναρίου.

4.10.

Θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν δοκιμές αντοχής για να αναδειχθούν οι ευπάθειες. Για παράδειγμα: ποιες θα είναι οι πιθανές επιπτώσεις πολυήμερων διακοπών παροχής στα τοπικά/περιφερειακά/εθνικά δίκτυα ενέργειας και τηλεπικοινωνιών; Το συγκεκριμένο ενδεχόμενο γίνεται ευρέως αντιληπτό ως ένας από τους υψηλότερους κινδύνους, από την άποψη της ζήτησης, για τις κρίσιμες υποδομές κάθε κράτους, συμπεριλαμβανομένου του εφοδιασμού τροφίμων. Στις άμεσες επιπτώσεις στον εφοδιασμό τροφίμων συμπεριλαμβάνονται: η διακοπή της παροχής ηλεκτρικού ρεύματος, νερού και φυσικού αερίου· η απώλεια ικανότητας ψύξης και κατάψυξης· η αδυναμία χρήσης εγκαταστάσεων μαγειρικής, ζαχαροπλαστικής και επεξεργασίας/μεταποίησης· η απώλεια θερμότητας και φωτός· η αδυναμία εξασφάλισης της στοιχειώδους υγιεινής των τροφίμων· και η αδυναμία εξασφάλισης καυσίμων για τα οχήματα διανομής ή για άλλες χρήσεις στην αλυσίδα εφοδιασμού. Ωστόσο, οι έμμεσες επιπτώσεις λόγω προβλημάτων σε άλλες κρίσιμες υποδομές θα μπορούσαν να είναι επίσης σημαντικές. Η παρατεταμένη έλλειψη τηλεπικοινωνιών και υπηρεσιών επικοινωνίας δεδομένων θα έθετε σοβαρές και άμεσες προκλήσεις ως προς την επικοινωνία των επιχειρήσεων τόσο στο εσωτερικό τους όσο και με κρατικούς οργανισμούς, προμηθευτές, πελάτες και καταναλωτές για τη διευκόλυνση της διάδοσης ζωτικών πληροφοριών και την πραγματοποίηση νέων παραγγελιών και πληρωμών, μεταξύ άλλων και μέσω των συστημάτων τραπεζικών συνδέσεων.

4.11.

Η ΕΟΚΕ συνιστά την περαιτέρω διερεύνηση αυτού του σεναρίου.

5.   Συστάσεις για τη μελλοντική πορεία

5.1.

Η ανοικτή στρατηγική αυτονομία ως έννοια παρέχει ευκαιρίες, αλλά ενέχει και κινδύνους. Η ευημερία της ΕΕ εξαρτάται επίσης από το παγκόσμιο εμπόριο και, συνεπώς, από σαφείς εμπορικούς κανόνες και καθορισμένα μέτρα.

5.2.

Όταν το φαγητό σπανίζει, ή μοιάζει να σπανίζει, ενδέχεται να γίνουν αγορές υπό το κράτος πανικού, ενώ η προθυμία των καταναλωτών να σκεφτούν το κλίμα, τη βιοποικιλότητα ή την καλή διαβίωση των ζώων υποχωρεί. Γι’ αυτό η Ευρώπη δεν μπορεί να καταστεί οικολογικότερη αν δεν καταστεί ανθεκτικότερη.

5.3.

Η πανδημία COVID-19 έδειξε πως, όταν οι αλυσίδες εφοδιασμού διαταράσσονται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, οι επιπτώσεις διαχέονται σε ολόκληρη την οικονομία. Ενδέχεται να χρειαστούν πολλά χρόνια για την επιστροφή στην κανονικότητα.

5.4.

Ανοικτή στρατηγική αυτονομία στα τρόφιμα δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς ανοικτή και δίκαιη εμπορική πολιτική. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν μπορεί να επιστρέψει στις προστατευτικές πολιτικές γιατί αυτό θα δημιουργούσε νέες ευπάθειες και θα προκαλούσε δυνητικά μεγάλη ζημία (28). Για παράδειγμα: η ΕΕ παρέχει σπόρους στη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Συχνά, οι διεθνείς αλυσίδες εφοδιασμού είναι αποτελεσματικότερες και πιο διαφοροποιημένες, και άρα ικανότερες να προσαρμοστούν γρήγορα σε νέους κλυδωνισμούς από ό,τι οι τοπικές.

5.5.

Η ΕΕ θα πρέπει να αξιολογήσει σε ποιες περιπτώσεις και για ποια προϊόντα η αυτάρκεια αποτελεί χρήσιμη προσέγγιση. Η ευαισθητοποίηση όσον αφορά τον τρόπο λειτουργίας των αλυσίδων εφοδιασμού θα πρέπει να αυξηθεί μεταξύ των καταναλωτών και του ευρέος κοινού.

5.6.

Η ΕΕ, μαζί με τον ΟΗΕ και τους εμπορικούς της εταίρους, πρέπει να αντιμετωπίσει τα γενεσιουργά αίτια της επισιτιστικής ανασφάλειας και να συμβάλει στον πολυπόθητο μετασχηματισμό του συστήματος τροφίμων, καθιστώντας τη γεωργία πιο ανθεκτική στους κλυδωνισμούς. Οι κυβερνήσεις κατέχουν ρόλο στην περαιτέρω ενίσχυση της βιωσιμότητας, της στιβαρότητας και της ασφάλειας των αλυσίδων εφοδιασμού.

5.7.

Σε πρόσφατο ανεπίσημο κοινό έγγραφο, η Γαλλία και οι Κάτω Χώρες ζήτησαν αυστηρότερους ενωσιακούς εμπορικούς όρους, συμπεριλαμβανομένου ενός ενωσιακού σχεδίου Υπεύθυνης Επιχειρηματικής Συμπεριφοράς (ΥΕΣ). Αυτό αναμένεται να εξασφαλίσει μια συνεπή και εναρμονισμένη πολιτική, διατηρώντας παράλληλα ισότιμους όρους ανταγωνισμού στην εσωτερική αγορά της ΕΕ. Ένα σχέδιο δράσης της ΕΕ για την ΥΕΣ θα πρέπει να καταστεί η γενική στρατηγική που θα διέπει την προσέγγιση της ΕΕ όσον αφορά την προώθηση του δίκαιου εμπορίου και της υπεύθυνης παραγωγής και τη διαχείριση των αλυσίδων εφοδιασμού.

5.8.

Η Ισπανία και οι Κάτω Χώρες εξέδωσαν πρόσφατα ανεπίσημο κοινό έγγραφο για την επιδίωξη της στρατηγικής αυτονομίας με ταυτόχρονη διατήρηση ανοικτής οικονομίας. Ένα από τα μηνύματα του εγγράφου αυτού ήταν πως η «ανοικτή στρατηγική αυτονομία» θα πρέπει να αποτελέσει ένα από τα ζητήματα που θα συζητηθούν στη διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης.

5.9.

Η συζήτηση εντός της ΕΕ για τη δέουσα επιμέλεια (29) και τον κώδικα δεοντολογίας της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» (30) είναι επίσης σημαντική σε αυτό το πλαίσιο. Οι επιχειρήσεις και οι οργανώσεις του αγροδιατροφικού τομέα έχουν πλέον την ευκαιρία να υπογράψουν τον κώδικα δεοντολογίας για τις υπεύθυνες επιχειρηματικές πρακτικές και πρακτικές εμπορίας που εγκαινίασε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» (31).

---

(1)  Για να υπάρχει μια ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή πολιτική στον τομέα των τροφίμων που να είναι πραγματικά χρήσιμη για τους Ευρωπαίους καταναλωτές, είναι σημαντικό τα τρόφιμα που παράγονται στην ΕΕ να είναι ανταγωνιστικά. Αυτό σημαίνει ότι ο ευρωπαϊκός αγροδιατροφικός τομέας πρέπει να είναι σε θέση να παράγει τρόφιμα για τους καταναλωτές σε τιμές που καλύπτουν τις επιπλέον δαπάνες συμμόρφωσης —με κριτήρια όπως η βιωσιμότητα, η ασφάλεια των τροφίμων και η διατροφική αξία, ένα δίκαιο εισόδημα για τους γεωργούς και η καλή διαβίωση των ζώων— και να διατηρεί ταυτόχρονα τη θέση του ως η προτιμώμενη επιλογή για την ευρεία πλειονότητα των καταναλωτών (ΕΕ C 129 της 11.4.2018, σ. 18, ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 268).

(2)  Σχέδιο έκτακτης ανάγκης, Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

(3)  COVID-19 and the food phenomena (Η νόσος COVID-19 και τα φαινόμενα στον τομέα των τροφίμων), FAO.

(4)  ΕΕ C 129 της 11.4.2018, σ. 18 και ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 268.

(5)  Μεταξύ άλλων: ΕΕ C 129 της 11.4.2018, σ. 18, ΕΕ C 190 της 5.6.2019, σ. 9, ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 268, ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 66, ΕΕ C 440 της 6.12.2018, σ. 165, γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Προς μια δίκαιη αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων», ΝΑΤ/823 (EE C 517 της 22.12.2021, σ. 38).

(6)  Συμβολή στη Σύνοδο κορυφής του ΟΗΕ για τα συστήματα τροφίμων 2021, ΕΟΚΕ.

(7)  Επανεξέταση της εμπορικής πολιτικής, Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

(8)  68 % του παγκόσμιου πληθυσμού προβλέπεται να ζει σε αστικές περιοχές έως το 2050, ΟΗΕ.

(9)  Η αστικοποίηση στην Ευρώπη, Ευρωπαϊκή Επιτροπή· Παγκόσμιες προοπτικές αστικοποίησης του ΟΗΕ για το 2018.

(10)  Κάθετη γεωργία, WUR.

(11)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Προς μια δίκαιη αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων», ΝΑΤ/823 (EE C 517 της 22.12.2021, σ. 38).

(12)  ΚΓΠ — Διαρθρωτική αλλαγή και διαγενεακή ανανέωση, Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

(13)  ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 268.

(14)  2020: χρονιά σταθερότητας για το εμπόριο αγροδιατροφικών προϊόντων της ΕΕ, Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

(15)  Farmers and the agricultural labour force — statistics, Eurostat.

(16)  ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 66.

(17)  Το μέλλον των τροφίμων και της γεωργίας, FAO.

(18)  Ο αντίκτυπος των καταστροφών και των κρίσεων στη γεωργία και την επισιτιστική ασφάλεια: 2021, FAO.

(19)  Δείκτης τιμών τροφίμων του FAO, FAO.

(20)  Η κατάσταση της επισιτιστικής ασφάλειας και της διατροφής στον κόσμο το 2021, Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα.

(21)  Η κυβερνοεπίθεση στον αγωγό των ΗΠΑ συνδέεται με εγκληματική συμμορία, AP News.

(22)  Kaasschaarste bij Albert Heijn na hack leverancier, de Volkskrant.

(23)  Χακάροντας το αμερικανικό βόειο κρέας: η ανελέητη άνοδος του λυτρισμικού, Financial Times.

(24)  Δήλωση του NCSC για το συμβάν στην εταιρεία Kaseya, NCSC.

(25)  Ετήσια έκθεση προοπτικών του 2021, Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

(26)  Shaping and securing the EU's Open Strategic Autonomy by 2040 and beyond (Διαμόρφωση και διασφάλιση της ανοικτής στρατηγικής αυτονομίας της ΕΕ έως το 2040 και πέραν αυτού), ΚΚΕρ.

(27)  Πίνακες ανθεκτικότητας, Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

(28)  Η στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» και η στρατηγική για τη βιοποικιλότητα της Πράσινης Συμφωνίας χρήζουν ενσωμάτωσης σε όλες τις μελλοντικές εμπορικές συμφωνίες της ΕΕ ως παγκόσμια πρότυπα βιωσιμότητας (ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 66).

(29)  Προς ένα υποχρεωτικό ενωσιακό σύστημα δέουσας επιμέλειας για τις αλυσίδες εφοδιασμού, Euractiv.

(30)  Κώδικας Δεοντολογίας για υπεύθυνες πρακτικές στον τομέα των επιχειρήσεων και της εμπορίας, Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

(31)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Ευθυγράμμιση των επιχειρηματικών στρατηγικών και λειτουργιών στον τομέα των τροφίμων με τους ΣΒΑ για βιώσιμη ανάκαμψη μετά την πανδημία COVID-19» (δεν έχει ακόμη δημοσιευθεί στην Επίσημη Εφημερίδα).