Ψήφισμα της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας — Τι αποδίδει και τι όχι»

(βάσει διαβουλεύσεων στα 27 κράτη μέλη)

(2021/C 155/01)

Εισηγητές:

ο κ. Gonçalo LOBO XAVIER ο κ. Javier DOZ ORRIT ο κ. Luca JAHIER

Κατά τη σύνοδο ολομέλειάς της που πραγματοποιήθηκε στις 24 και 25 Φεβρουαρίου 2021 (συνεδρίαση της 25ης Φεβρουαρίου), η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή ενέκρινε το ακόλουθο ψήφισμα με 268 ψήφους υπέρ και 5 αποχές.

1.   Εισαγωγή

1.1.

Η ΕΟΚΕ έχει εκδώσει διάφορες γνωμοδοτήσεις, ψηφίσματα και δηλώσεις με θέμα το μέσο ανάκαμψης NextGenerationEU και τις διάφορες συνιστώσες του, ιδίως τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Έχει δε εκφράσει τη σύμφωνη γνώμη της με το περιεχόμενο και την κατεύθυνση των μεταρρυθμιστικών προτάσεων, οι οποίες αποσκοπούν στην ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής ανάκαμψης και στην προώθηση της αλλαγής του μοντέλου παραγωγής.

1.2.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι όλες οι μεταρρυθμίσεις της διαδικασίας αναδιάρθρωσης πρέπει να βασίζονται στις θεμελιώδεις αρχές της ΕΕ, δηλαδή την προστασία των ανθρωπίνων και κοινωνικών δικαιωμάτων, των δημοκρατικών αξιών και του κράτους δικαίου. Οι επενδύσεις στο πλαίσιο του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας πρέπει να αποσκοπούν στην ενεργοποίηση του πλήρους δυναμικού της ενιαίας αγοράς, στην οικονομική θωράκιση της ΕΕ, στην επίτευξη των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ) των Ηνωμένων Εθνών, στη δημιουργία κυκλικής οικονομίας, στην επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας στην ΕΕ το αργότερο έως το 2050, στην ενθάρρυνση της καινοτομίας και του εκσυγχρονισμού που σχετίζονται με την ψηφιοποίηση της οικονομίας και της κοινωνίας, καθώς και στην αποτελεσματική εφαρμογή του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων για τη διασφάλιση της κοινωνικής συνοχής, την εξάλειψη της φτώχειας και τη μείωση των ανισοτήτων. Πρέπει να ανταποκρίνονται στην οικονομική και κοινωνική κρίση της πανδημίας με το δεδομένο ότι οι επιπτώσεις θα είναι χειρότερες, σοβαρότερες και βαθύτερες απ’ ό,τι αναμενόταν, με στόχο την ταχεία ανάκαμψη. Η χρήση του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας θα πρέπει επίσης να ευθυγραμμίζεται πλήρως με τις διεθνείς συμβάσεις και συνθήκες στις οποίες η ΕΕ και τα κράτη μέλη της είναι συμβαλλόμενα μέρη, όπως η Σύμβαση του ΟΗΕ για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία. Η ΕΟΚΕ θεωρεί απαραίτητο να διασφαλιστούν η χρηστή διακυβέρνηση, η επαγρύπνηση κατά της διαφθοράς στη διαχείριση των κονδυλίων, καθώς και η δημοκρατική λογοδοσία.

1.3.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί επίσης πολύ σημαντικό οι μεταρρυθμίσεις να αποσκοπούν τόσο στη βελτίωση της παραγωγικότητας της οικονομίας όσο και στην ενίσχυση του καινοτόμου βιομηχανικού ιστού μέσω της στήριξης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) και των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας. Υπογραμμίζει τη σημασία της έρευνας σε ευρωπαϊκό επίπεδο και τους δεσμούς της με τη διαδικασία παραγωγής. Πιστεύει επίσης ότι θα πρέπει να θεσπιστούν μηχανισμοί για την πραγματοποίηση δίκαιης οικολογικής και ψηφιακής μετάβασης στην ΕΕ και σε όλα τα κράτη μέλη, καθώς και για την υποστήριξη της επανένταξης στην οικονομία των αποκλεισμένων από την αγορά εργασίας. Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ επαναλαμβάνει την ανησυχία της για την ανεπάρκεια των κονδυλίων που προορίζονται για τη δίκαιη μετάβαση υπό το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο 2021-2027.

1.4.

Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ αντέδρασαν πολύ διαφορετικά από ό,τι στην κρίση του 2008. Η χρηματοδότηση του σχεδίου ανάκαμψης μέσω της έκδοσης κοινού ευρωπαϊκού χρέους αποτελεί ορόσημο στην ιστορία της ΕΕ. Πάντως, η ΕΟΚΕ εκφράζει ιδιαίτερη ανησυχία για την επάρκεια της υποστήριξης της εμβάθυνσης της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης. Το ζήτημα αυτό θα πρέπει να εξεταστεί στην επικείμενη Διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης, χωρίς ωστόσο να υποτιμάται η σημασία της συνόδου κορυφής του Πόρτο που θα συγκαλέσει η πορτογαλική Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ με θέμα την αποτελεσματική υλοποίηση του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών δεν πρέπει να εξαντλείται στην οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική σφαίρα, αλλά να εκτείνεται και σε ουσιώδη θέματα όπως η Διάσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης ή οι ενταξιακές και προενταξιακές διαπραγματεύσεις με τα υποψήφια κράτη μέλη της ΕΕ.

1.5.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να λάβει υπόψη τις επιπτώσεις της πανδημίας στα διάφορα κράτη μέλη και τις δυνατότητές τους κατά την αξιολόγηση των εθνικών τους σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.

1.6.

Στο παρόν ψήφισμα θα θέλαμε επίσης να εκφράσουμε την ικανοποίησή μας για τη συμφωνία που επιτεύχθηκε τον περασμένο Δεκέμβριο μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (στο πλαίσιο του τριμερούς διαλόγου) όσον αφορά την έγκριση κανονισμού που θεσπίζει την ανάγκη συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών —μέσω διαβουλεύσεων— στην εκπόνηση και την εφαρμογή των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (άρθρο 18).

1.7.

Η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας αποτελεί ακριβώς το θέμα του παρόντος ψηφίσματος. Με βάση τις εκθέσεις των εθνικών αντιπροσωπειών της ειδικής ομάδας «Ευρωπαϊκό Εξάμηνο», θα θέλαμε να προβούμε σε μια αρχική αξιολόγηση του τρόπου με τον οποίο εξελίσσεται αυτή η συμμετοχή και να είμαστε σε θέση να ενημερώσουμε τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και τις εθνικές κυβερνήσεις για τις ελλείψεις που θα διαπιστώσουμε εν προκειμένω. Με τον τρόπο αυτό, η ΕΟΚΕ θα μπορούσε να συμβάλει στην προσπάθεια των εθνικών κυβερνήσεων και των θεσμικών οργάνων της ΕΕ να λάβουν τα κατάλληλα διορθωτικά μέτρα πριν από τη λήξη της προθεσμίας που έχουν οι εθνικές κυβερνήσεις να οριστικοποιήσουν τα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας και πριν υποβληθούν προς έγκριση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η αξιολόγηση αυτή θα πρέπει να καταδεικνύει, όχι μόνο το εύρος της συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών στον σχεδιασμό των σχεδίων, αλλά και την ποιότητα αυτής της συμμετοχής τους, καθώς και τον βαθμό διαφάνειας στη δημοσιοποίηση των εθνικών σχεδίων σε κάθε κράτος μέλος.

1.8.

Όσον αφορά τη συμμετοχή πανευρωπαϊκών κοινωνικών εταίρων και οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στο μέσο ανάκαμψης NextGenerationEU, αυτοί αναγνωρίζουν ότι έχει σημειωθεί πρόοδος σε σύγκριση με τις συνήθεις διαδικασίες του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου. Αναγνωρίζουν επίσης τον θετικό ρόλο που διαδραματίζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην προαγωγή της συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών στα κοινά σε εθνικό επίπεδο. Ωστόσο, οι περισσότεροι από τους ερωτηθέντες θεωρούν ότι το επίπεδο πραγματικής συμμετοχής εξακολουθεί να είναι εν πολλοίς ανεπαρκές και ότι οι διαδικασίες δεν επιτρέπουν στις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών να έχουν αρκετή επίδραση. Οι κοινωνικοί εταίροι και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών ζητούν να διορθωθούν οι ελλείψεις αυτές κατά τις φάσεις υλοποίησης και αξιολόγησης των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας με τη θέσπιση πιο επίσημων διαδικασιών που θα διευκολύνουν τις πραγματικές ανταλλαγές.

2.   Γενικό πλαίσιο

2.1.

Στις 18 Δεκεμβρίου 2020, το Συμβούλιο της ΕΕ και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατέληξαν σε συμφωνία επί του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Για να μπορέσουν να λάβουν χρηματοδότηση, τα κράτη μέλη πρέπει καταρτίσουν εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας στα οποία θα καθορίζεται μια δέσμη επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων με την καθοδήγηση της ΕΕ όσον αφορά τη διαδικασία διαβούλευσης. Ήδη στο πρώτο καθοδηγητικό σημείωμα, που δημοσιεύτηκε τον Σεπτέμβριο, ζητείται από τα κράτη μέλη να περιγράφουν κάθε διαβούλευση και συμβολή των κοινωνικών εταίρων, της κοινωνίας των πολιτών και άλλων συναρμοδίων, κατά την κατάρτιση και την εφαρμογή του εκάστοτε σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (1).

2.2.

Η συμφωνία που επιτεύχθηκε μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου τον Δεκέμβριο περιλαμβάνει μια παράγραφο σχετική με τη συμμετοχή —μεταξύ άλλων— των κοινωνικών εταίρων και της κοινωνίας των πολιτών. Δυνάμει του άρθρου 18 παράγραφος 4 στοιχείο ιζ) πρέπει να περιλαμβάνεται στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας «περίληψη της διεξαχθείσας σύμφωνα με το εθνικό νομικό πλαίσιο διαδικασίας διαβούλευσης με τις τοπικές και περιφερειακές αρχές, τους κοινωνικούς εταίρους, τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, τις οργανώσεις νεολαίας και άλλους σχετικούς συμφεροντούχους, και τον τρόπο με τον οποίο αντικατοπτρίζονται στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας οι απόψεις που διατυπώνουν τα ενδιαφερόμενα μέρη» (2).

2.3.

Το πρόγραμμα εργασίας της ειδικής ομάδας «Ευρωπαϊκό Εξάμηνο» για την περίοδο 2020-2023 εγκρίθηκε στην πρώτη συνεδρίαση της ομάδας, στις 16 Δεκεμβρίου 2020. Ένα σημαντικό νέο στοιχείο του προγράμματος εργασίας αφορούσε τη διοργάνωση από τα μέλη της ΕΟΚΕ διαβουλεύσεων εξ αποστάσεως στα κράτη μέλη τον Ιανουάριο του 2021. Στόχος των διαβουλεύσεων ήταν η συλλογή πληροφοριών σχετικών με τη συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας ενόψει της έκδοσης ψηφίσματος στη σύνοδο ολομέλειας της ΕΟΚΕ του Φεβρουαρίου.

3.   Μεθοδολογία

3.1.

Τα δεδομένα και πληροφορίες που απαιτούνταν για την παρούσα έκθεση συγκεντρώθηκαν κατά τη διάρκεια του Ιανουαρίου του 2021. Συνολικά ελήφθησαν απαντήσεις από 26 συναρμοδίους ανά τα κράτη μέλη. Οι διαβουλεύσεις πραγματοποιήθηκαν με βάση τις γνώσεις των ίδιων των μελών και σε αυτές έλαβαν μέρος κοινωνικοί εταίροι και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Σε ορισμένες χώρες, συμμετείχαν εθνικές οικονομικές και κοινωνικές επιτροπές ή ισοδύναμοι φορείς, ενώ σε άλλες πραγματοποιήθηκαν διαβουλεύσεις με κυβερνητικούς εκπροσώπους.

3.2.

Τα ακόλουθα πέντε ερωτήματα αποτέλεσαν τη βάση των διαβουλεύσεων: 1) Υφίστανται μηχανισμοί διαβούλευσης σχετικοί με τα σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας στη χώρα σας; Θεωρείτε ότι είναι επαρκείς και κατάλληλοι; 2) Υπάρχουν διαφορετικοί μηχανισμοί διαβούλευσης για τους κοινωνικούς εταίρους και την υπόλοιπη κοινωνία των πολιτών στη χώρα σας; 3) Η χώρα σας πρέπει να έχει υποβάλει το εθνικό της σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας έως τις 30 Απριλίου το αργότερο. Σε ποιο στάδιο της διαδικασίας βρίσκεται; 4) Σε τι διαφέρει η διαδικασία κατάρτισης των σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας από τη διαβούλευση της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών κατά τη διάρκεια της συνήθους διαδικασίας του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου στη χώρα σας; 5) Σε ποιο βαθμό το εθνικό σας σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας αντιστοιχεί με τους στόχους πολιτικής της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στη χώρα σας;

4.   Διαπιστώσεις βάσει των αποτελεσμάτων των διαβουλεύσεων

4.1.   Ερώτημα 1: Υφίστανται μηχανισμοί διαβούλευσης σχετικοί με τα σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας στη χώρα σας;

4.1.1.

Η συντριπτική πλειονότητα όσων απάντησαν ανέφερε ότι η κεντρική δημόσια διοίκηση της χώρας τους έχει δημιουργήσει κάποια μορφή μηχανισμού διαβούλευσης για τη συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στην κατάρτιση του εθνικού σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Σε ορισμένα κράτη μέλη έχουν ήδη πραγματοποιηθεί διαβουλεύσεις με την κοινωνία των πολιτών, ενώ σε άλλα βρίσκονται ακόμη σε εξέλιξη ή προγραμματίζονται να πραγματοποιηθούν σε μεταγενέστερο στάδιο.

4.1.2.

Οι μηχανισμοί που χρησιμοποιούνται ποικίλλουν, συμπεριλαμβανομένης της υποβολής γραπτών προτάσεων και της διεξαγωγής συναντήσεων υψηλού επιπέδου με τους αρμόδιους υπουργούς, της αξιολόγησης ειδικά σχεδιασμένων και συμπληρωμένων ερωτηματολογίων και συζητήσεων στρογγυλής τραπέζης μεταξύ εκπροσώπων της κυβέρνησης και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών. Ορισμένα κράτη μέλη έχουν επίσης χρησιμοποιήσει και αξιοποιήσει μηχανισμούς που έχουν θεσπιστεί για διαβούλευση στο πλαίσιο της συνήθους διαδικασίας του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, τηρουμένων των αναλογιών, του ειδικού νέου χρονοδιαγράμματος του 2021 και των περιοριστικών περιστάσεων που επιβάλλει η πανδημία COVID-19.

4.1.3.

Ωστόσο, αρκετοί ερωτηθέντες επισήμαναν την έλλειψη πραγματικής συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών. Ένα εμπόδιο στη συμμετοχή που εντοπίστηκε ήταν η προφανής απροθυμία ορισμένων κεντρικών διοικήσεων να συμπεριλάβουν την κοινωνία των πολιτών στην κατάρτιση του σχεδίου τους. Αντί να επιδιώξει η κεντρική διοίκηση τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών, συχνά ήταν οι κοινωνικοί εταίροι και οι άλλες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών που έπρεπε να αναλάβουν την πρωτοβουλία και να προβούν σε έκκληση για να γίνουν διαβουλεύσεις.

4.1.4.

Παρά την επίσημη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών, ο ανεπαρκής χρόνος που αφιερώθηκε στη διαβούλευση μαζί της αναφέρθηκε ως ένα ακόμη εμπόδιο στην ουσιαστική συμμετοχή της. Οι συμμετέχοντες επέκριναν τα περιορισμένα χρονοδιαγράμματα που έθεσαν ορισμένες κεντρικές διοικήσεις, καθότι πιθανώς έτσι παρεμπόδισαν τον ουσιαστικό διάλογο και την εξέταση της συμβολής της κοινωνίας των πολιτών όσον αφορά τα εθνικά σχεδία ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Ως εκ τούτου, ενώ μεγάλος αριθμός κρατών μελών διαθέτει κάποια μορφή μηχανισμού διαβούλευσης με την οργανωμένη κοινωνία των πολιτών ως μέρος της διαδικασίας κατάρτισης του εθνικού σχεδίου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, στην πραγματικότητα, πολύ λίγες χώρες επιτρέπουν στην κοινωνία των πολιτών να συμμετέχει πραγματικά και στις προτάσεις που καταθέτει να έχουν ουσιαστική επίδραση.

4.1.5.

Δυστυχώς, ορισμένοι συμμετέχοντες ανέφεραν ότι δεν έχει πραγματοποιηθεί ούτε προγραμματίζεται να πραγματοποιηθεί διαβούλευση κατά το στάδιο κατάρτισης του εκάστοτε εθνικού σχεδίου. Εξάλλου, ορισμένοι από τους ερωτηθέντες ανέφεραν ότι, παρόλο που έχουν πραγματοποιηθεί διαβουλεύσεις, σε αυτές συμμετείχαν μέχρι στιγμής μόνον οι κοινωνικοί εταίροι και όχι η ευρύτερη οργανωμένη κοινωνία των πολιτών.

4.1.6.

Βάσει των πληροφοριών που συγκεντρώσαμε (3) και το θεματικό πεδίο του παρόντος ψηφίσματος, χωρίσαμε τα κράτη μέλη στις εξής τρεις κατηγορίες: α) αυτά στα οποία δεν έχει υπάρξει σχεδόν καμία μορφή συμμετοχής, τουλάχιστον μέχρι στιγμής (Δανία και Σλοβακία), β) αυτά στα οποία υπήρξε επίσημη ή ανεπίσημη συμμετοχή, χωρίς όμως να έχει διαπιστωθεί δυνατότητα άσκησης επιρροής στα σχέδια (Αυστρία, Βέλγιο, Τσεχία, Γερμανία, Ελλάδα, Ισπανία, Εσθονία, Γαλλία, Κροατία, Ουγγαρία, Ιρλανδία, Λιθουανία, Λετονία, Λουξεμβούργο, Κάτω Χώρες, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Σουηδία και Σλοβενία) και γ) τα κράτη μέλη όπου η συμμετοχή ήταν πιο δομημένη και, σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτή οδήγησε στη συνδιαμόρφωση ορισμένων παραμέτρων των σχεδίων (Βουλγαρία, Κύπρος, Φινλανδία, Ιταλία και Μάλτα).

4.1.7.

Συνολικά, οι απαντήσεις φανερώνουν την ισχυρή επιθυμία της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών να συμβάλει στην κατάρτιση των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Οι ερωτηθέντες που εκπροσωπούν τους κοινωνικούς εταίρους και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών περιέγραψαν τις προσπάθειες συμμετοχής τους, συμπεριλαμβανομένης της εκπόνησης προτάσεων και της προσέγγισης των ιθυνόντων της κεντρικής δημόσιας διοίκησης. Σε ορισμένα κράτη μέλη, οι πρωτοβουλίες αυτές έχουν οδηγήσει σε μεγαλύτερη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στην κατάρτιση των σχεδίων, αλλά, δυστυχώς, σε άλλα φαίνεται να έχουν πέσει στο κενό.

4.2.   Ερώτημα 2: Υπάρχουν διαφορετικοί μηχανισμοί διαβούλευσης για τους κοινωνικούς εταίρους και την υπόλοιπη οργανωμένη κοινωνία των πολιτών στη χώρα σας;

4.2.1.

Η πλειονότητα των κρατών μελών ακολουθεί διαφορετικές διαδικασίες διαβούλευσης με τους κοινωνικούς εταίρους και την υπόλοιπη οργανωμένη κοινωνία των πολιτών. Οι ερωτηθέντες ανέφεραν ότι οι κοινωνικοί εταίροι περιλαμβάνονται με πιο δομημένο, θεσμοθετημένο και μόνιμο τρόπο, ενώ οι υπόλοιπες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών καλούνται να διατυπώνουν τη γνώμη τους κατά περίπτωση και ανεπίσημα. Όπως προαναφέρθηκε, σε ορισμένα κράτη μέλη πραγματοποιήθηκε διαβούλευση μόνο με τους κοινωνικούς εταίρους και όχι με την ευρύτερη κοινωνία των πολιτών κατά τη διαδικασία κατάρτισης των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Μια εκδοχή ισχύει για ένα κράτος μέλος, όπου η κυβέρνηση διαβουλεύεται μόνο τον ευρύτερο κορμό της κοινωνίας των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων και των κοινωνικών εταίρων, αλλά όχι με το τμήμα που περιλαμβάνει μόνο τους κοινωνικούς εταίρους. Σε έναν μικρό αριθμό κρατών μελών προτιμήθηκε μια κοινή διαδικασία στην οποία συμπεριλήφθηκαν όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη.

4.3.   Ερώτημα 3: Η χώρα σας πρέπει να έχει υποβάλει το εθνικό της σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας έως τις 30 Απριλίου το αργότερο. Σε ποιο στάδιο της διαδικασίας βρίσκεται;

4.3.1.

Οι απαντήσεις που συγκεντρώθηκαν είναι κατ’ ουσίαν ανάμεικτες. Ενώ όλοι οι συμμετέχοντες ανέφεραν ότι η κεντρική διοίκηση έχει αρχίσει να επεξεργάζεται τα εθνικά σχεδία ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, τα κράτη μέλη βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια αυτής της διαδικασίας.

4.3.2.

Στην πλειονότητα των κρατών μελών, μια πρώτη έκδοση του σχεδίου καταρτίζουν τα αρμόδια υπουργεία, συνήθως δε το Υπουργείο Οικονομικών. Ορισμένα έχουν ολοκληρώσει τις διαβουλεύσεις με την κοινωνία των πολιτών, ενώ άλλα δεν έχουν ακόμη προβεί σε διαβουλεύσεις εκτός των ενδιαφερόμενων μερών. Ορισμένοι από όσους απάντησαν ανέφεραν επίσης ότι η κεντρική διοίκηση διαβουλεύεται στενά με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ή σχεδιάζει να αρχίσει σύντομα τη διαβούλευση.

4.3.3.

Ορισμένα κράτη μέλη ανέφεραν ότι επεξεργάζονται μια δεύτερη έκδοση του εθνικού τους σχεδίου, μετά από διαβούλευση με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε προγενέστερο στάδιο.

4.4.   Ερώτημα 4: Σε τι διαφέρει η διαδικασία κατάρτισης των σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας από τη διαβούλευση της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών κατά τη διάρκεια της συνήθους διαδικασίας του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου στη χώρα σας;

4.4.1.

Οι απαντήσεις στο σημείο αυτό είναι επίσης ανάμεικτες και κάπως ασαφείς. Ωστόσο, παρατηρούνται ορισμένες από τις ίδιες τάσεις όπως και στις απαντήσεις στις προηγούμενες ερωτήσεις, δηλαδή, ορισμένοι ερωτηθέντες δηλώνουν ότι είναι πολύ νωρίς για να σχηματιστεί άποψη επ’ αυτού, ορισμένα δηλώνουν ότι δεν υπάρχει αρκετός χρόνος για κατάλληλη διαβούλευση και άλλα δηλώνουν ότι οι κοινωνικοί εταίροι συμμετέχουν περισσότερο από ό,τι η υπόλοιπη οργανωμένη κοινωνία των πολιτών. Μερικοί ερωτηθέντες αναφέρουν ότι η διαδικασία ήταν πιο ανοικτή ή προσαρμοσμένη στην οργανωμένη κοινωνία των πολιτών από ό,τι η συνήθης διαδικασία του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, αλλά ακόμη περισσότεροι αναφέρουν ότι το καθιερωμένο πλαίσιο διαβούλευσης με την κοινωνία των πολιτών κατά τη διάρκεια της συνήθους διαδικασίας του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου δεν χρησιμοποιείται για τη διαδικασία ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.

4.5.   Ερώτημα 5: Σε ποιο βαθμό το εθνικό σας σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας αντιστοιχεί με τους στόχους πολιτικής της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών στη χώρα σας;

4.5.1.

Οι απαντήσεις στο ερώτημα αυτό διακρίνονται σε τρεις ευρείες κατηγορίες, περίπου του ίδιου μεγέθους. Μία ομάδα ερωτηθέντων θεωρεί ότι οι στόχοι εν γένει αντιστοιχούν στο σχέδιο, είτε ως προϊόν της διαδικασίας διαβούλευσης είτε επειδή υπήρχε ήδη ταύτιση συμφερόντων. Μία άλλη ομάδα εκφράζει την απογοήτευσή της επειδή η κεντρική διοίκηση αγνόησε τα δημόσια και γνωστά συμφέροντα των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών κατά την εκπόνηση των σχεδίων, και η τρίτη και τελευταία ομάδα δήλωσε αδυναμία να απαντήσει, είτε λόγω άγνοιας είτε επειδή είναι ακόμη πολύ νωρίς στη διαδικασία.

5.   Συμπεράσματα

5.1.

Μολονότι οι διαδικασίες διαβούλευσης των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας με τους κοινωνικούς εταίρους και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών έχουν γενικά βελτιωθεί σε σχέση με τις διαδικασίες του τακτικού Ευρωπαϊκού Εξαμήνου από τα προηγούμενα έτη, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, στα περισσότερα κράτη μέλη, δεν είναι καθόλου ικανοποιητικές ως προς τις δικαιολογημένες απαιτήσεις της κοινωνίας των πολιτών, ακόμη και σε σχέση με τους όρους που καθορίζονται στον κανονισμό για τη θέσπιση μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Ενώ οι κοινωνικοί εταίροι έχουν γενικά περισσότερες ευκαιρίες συμμετοχής —είτε μέσω του κοινωνικού διαλόγου είτε μέσω διαδικασιών που αφορούν ειδικά τα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας—, άλλες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών έχουν πιο περιορισμένες επιλογές.

5.2.

Τα αποτελέσματα της έρευνας στην οποία βασίζεται το παρόν ψήφισμα είναι αντίστοιχα με τα αποτελέσματα άλλων μελετών (4) που εκπόνησαν πανευρωπαϊκές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών με θέμα τη συμμετοχή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών των κρατών μελών στα εθνικά σχεδία ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Σύμφωνα με τις μελέτες αυτές, η συμμετοχή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στην πλειονότητα των χωρών ήταν περιορισμένη ή ανύπαρκτη. Τα στοιχεία που συλλέξαμε τον Ιανουάριο για τη μελέτη μας καταδεικνύουν μικρή μόνο βελτίωση εν προκειμένω. Παρόμοιο επίπεδο δυσαρέσκειας προκύπτει από τη διαβούλευση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής των Περιφερειών (5) με θέμα τη συμμετοχή των τοπικών και των περιφερειακών θεσμικών οργάνων στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.

5.3.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι πραγματική συμμετοχή υφίσταται όταν, σε επίσημες διαδικασίες διαβούλευσης που βασίζονται σε νομικούς κανόνες και δημόσιες όσο και διαφανείς διαδικασίες, οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών ενημερώνονται δεόντως μέσω εγγράφων, διαθέτουν επαρκή χρόνο για να αναλύσουν τις προτάσεις της κεντρικής διοίκησης και να εκπονήσουν τις δικές τους προτάσεις, οι οποίες είτε λαμβάνονται υπόψη είτε απορρίπτονται τεκμηριωμένα, αλλά —σε κάθε περίπτωση— παρατίθενται σε πρακτικά ή σε δημόσια έγγραφα. Όταν ισχύουν νέοι όροι πλαισίου, η διαβούλευση αυτή θα πρέπει να επαναλαμβάνεται. Η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών σε καμία περίπτωση δεν έχει ως στόχο να αντικαταστήσει ή να θέσει υπό αμφισβήτηση την πρωτοκαθεδρία των δημοκρατικών κοινοβουλευτικών θεσμών, αλλά απλώς και μόνο να τους συμπληρώσει μέσω της συνεργασίας μαζί τους.

5.4.

Η ΕΟΚΕ καλεί τις κεντρικές διοικήσεις των κρατών μελών που δεν έχουν θεσπίσει κατάλληλες διαδικασίες διαβούλευσης με τους κοινωνικούς εταίρους και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών να καθιερώσουν επειγόντως τέτοιες διαδικασίες και να συμμορφωθούν με τον κανονισμό για τη θέσπιση μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Η ΕΟΚΕ καλεί τα θεσμικά όργανα, και ιδίως την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, να χρησιμοποιήσουν τις εξουσίες τους για να απαιτήσουν από τις κεντρικές δημόσιες διοικήσεις που δεν το έχουν πράξει να εκπληρώσουν τις σχετικές υποχρεώσεις τους. Αυτό εξακολουθεί να είναι εφικτό εντός των προθεσμιών που έχουν οριστεί για την έγκριση των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη των άλλων πολιτικών και κοινωνικών φορέων ότι οι πόροι για τη χρηματοδότηση των επενδύσεων στην ανάκαμψη και στον μετασχηματισμό των ευρωπαϊκών οικονομιών και κοινωνιών πρέπει να φτάσουν στα κράτη μέλη και στις κοινωνίες τους το συντομότερο δυνατόν.

5.5.

Πρέπει να αξιοποιηθεί η πείρα από τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στη φάση κατάρτισης των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας και η αξιολόγηση των ελλείψεων και των αστοχιών στο πεδίο αυτό, έτσι ώστε στο μέλλον, κατά τη διάρκεια των φάσεων εφαρμογής των εν λόγω σχεδίων και ενόψει της εκπόνησης των σχεδίων του 2022, να έχουν διορθωθεί αυτές οι ελλείψεις και αστοχίες. Η ενεργός συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών γενικότερα αποτελεί εγγύηση για την πραγματοποίηση αλλαγών από τη βάση προς την κορυφή, οι οποίες θα είναι βιώσιμες και αποτελεσματικές. Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών πρέπει επίσης να λαμβάνονται υπόψη στην εφαρμογή των σχεδίων, καθότι αυτές παρέχουν πολλές κοινωνικές υπηρεσίες.

5.6.

Μεταξύ των κινδύνων που ελλοχεύουν εξαιτίας της ανάγκης οι δημόσιοι και κοινωνικοί φορείς να επενδύσουν σημαντικούς οικονομικούς πόρους σε σύντομο χρονικό διάστημα είναι η αδυναμία απορρόφησης και διάθεσης των κονδυλίων εντός του προβλεπόμενου χρονοδιαγράμματος, καθώς και η αναποτελεσματική χρήση των πόρων αυτών. Ένας δε ακόμη σοβαρότερος κίνδυνος είναι η διαφθορά. Ενώ η ΕΟΚΕ καλεί τις κεντρικές διοικήσεις να θέσουν σε εφαρμογή τα αναγκαία μέτρα για τη βελτίωση της ικανότητας διαχείρισης και την εμπέδωση της διαφάνειας και του διοικητικού και κοινοβουλευτικού ελέγχου για την αντιμετώπιση αυτών των κινδύνων, τονίζει ότι η συμμετοχή αντιπροσωπευτικών οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στην εποπτεία της εφαρμογής των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας αποτελεί ισχυρό βοήθημα στην καταπολέμηση της διαφθοράς και της αναποτελεσματικότητας.

5.7.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ανησυχία της καθότι, κατά τον χρόνο σύνταξης των εθνικών εκθέσεων στις οποίες βασίζεται το παρόν ψήφισμα, στα περισσότερα κράτη μέλη δεν υπήρχε αρκετά σαφής αντίληψη όσον αφορά τα συστήματα διαχείρισης των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας και την κατανομή των αρμοδιοτήτων μεταξύ του κεντρικού, του περιφερειακού και του τοπικού διοικητικού επιπέδου για την εφαρμογή τους. Ούτε υπάρχει, ασφαλώς, επαρκής σαφήνεια σχετικά με τους κατάλληλους μηχανισμούς για τη συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών και των κοινωνικών εταίρων στις φάσεις υλοποίησης, εποπτείας και προσαρμογής των σχεδίων.

5.8.

Το παρόν ψήφισμα επικεντρώνεται στη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στα εθνικά σχεδία ανάκαμψης και ανθεκτικότητας σε μια χρονική στιγμή κατά την οποία η διαδικασία κατάρτισής τους δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί, με σκοπό τη βελτίωση αυτών των διαδικασιών και την προώθηση της δέουσας συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στην εφαρμογή, την εποπτεία και την προσαρμογή των εθνικών σχεδίων. Γνωρίζουμε το περιεχόμενο των σχεδίων, όπως αυτά εκτίθενται στα προγράμματα-πλαίσια και στα πρώτα σχέδια των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας ορισμένων κρατών μελών. Ωστόσο, από τις απαντήσεις στο ερώτημα 5 του ερωτηματολογίου συνάγεται ότι, μεταξύ εκείνων που εκφράζουν τις απόψεις τους σε αυτό το στάδιο της διαδικασίας, στις περισσότερες χώρες (δέκα από τις δεκαέξι), υπάρχει ευρεία ή μερική ευθυγράμμιση μεταξύ των στόχων των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και των όσων αναφέρονται στα προγράμματα-πλαίσια και στα προκαταρκτικά εθνικά σχεδία ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, στο πνεύμα των στόχων και των κατευθυντήριων γραμμών που έχουν καθορίσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για το NextGenerationEU και τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Στις υπόλοιπες έξι χώρες, οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών είναι επικριτικές και σε άλλες δέκα δεν έχουν απαντήσει, κυρίως επειδή το θεωρούν πρόωρο.

5.9.

Ωστόσο, η ΕΟΚΕ επιθυμεί να απηχήσει ορισμένες ανησυχίες και αιτήματα που εξέφρασαν οι κοινωνικοί εταίροι και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών ως προς το περιεχόμενο των εθνικών σχεδίων: — Οι επενδύσεις που είναι σύμφωνες με τους στόχους της Πράσινης Συμφωνίας και του ψηφιακού μετασχηματισμού —και της συναφούς δίκαιης μετάβασης— και εκείνες που σχετίζονται με τρωτά σημεία της κοινωνίας κάθε χώρας, την εργασία, τη δημόσια υγεία και την κοινωνική προστασία (σε συνδυασμό με την εφαρμογή των αναγκαίων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που αναφέρονται στις ειδικές ανά χώρα συστάσεις του 2019 και του 2020) πρέπει να οδηγήσουν στη μεταστροφή προς ένα πιο βιώσιμο οικονομικό υπόδειγμα που θα ενισχύει την παραγωγικότητα και θα είναι περιβαλλοντικά και κοινωνικά βιώσιμο. — Στα εθνικά σχεδία ανάκαμψης και ανθεκτικότητας πρέπει να διευκρινίζεται η σχέση μεταξύ των επενδυτικών σχεδίων και του προγράμματος μεταρρυθμίσεων κάθε χώρας, με τον καθορισμό κατάλληλων δεικτών, χρονοδιαγραμμάτων και μεθοδολογίας εποπτείας. — Μέσω του προγράμματος NextGenerationEU η ΕΕ παρέχει άνευ προηγουμένου χρηματοδοτική στήριξη στους εθνικούς προϋπολογισμούς. Κατά την αξιολόγηση των εθνικών σχεδίων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να απαιτήσει τα ενωσιακά κονδύλια να χρησιμοποιηθούν και για τη δημιουργία ενωσιακής προστιθέμενης αξίας μέσω της υποστήριξης των διασυνοριακών επενδύσεων και των έργων υποδομής. Οι διασυνοριακές επενδύσεις έχουν σαφή θετικά οικονομικά και κοινωνικά δευτερογενή αποτελέσματα, τα οποία πρέπει να προαχθούν με πιο σύντονη προσπάθεια. — Οι επενδύσεις στο πλαίσιο των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας πρέπει να χρησιμεύσουν ως μοχλός για άλλες ιδιωτικές επενδύσεις στους τομείς που καθορίζονται ως προτεραιότητες στα εν λόγω σχέδια. Στα επενδυτικά προγράμματα πρέπει να συνεκτιμώνται επαρκώς τα επιλέξιμα έργα που προέρχονται από ΜΜΕ και επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας. — Όπως ο ειδικός εισηγητής του ΟΗΕ για την ακραία φτώχεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα, Olivier De Schutter, εξέφρασε με μεγάλη ενάργεια κατά την ομιλία του ενώπιον της Ολομέλειας της ΕΟΚΕ στις 28 Ιανουαρίου 2021, υπάρχει κίνδυνος τα εθνικά σχεδία ανάκαμψης και ανθεκτικότητας να μην αποδώσουν την απαραίτητη σημασία στα κοινωνικά ζητήματα —συμπεριλαμβανομένων των μέσων για την καταπολέμηση της φτώχειας και της ανισότητας. Είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί πόσο μεγάλος είναι ο κίνδυνος να μην μειωθεί το ψηφιακό χάσμα, δεδομένου ότι η ψηφιοποίηση της οικονομίας και της κοινωνίας αποτελεί ένα από τα κύρια μελήματα του NextGenerationEU. — Οι επενδύσεις στην υψηλής ποιότητας εκπαίδευση, τη διά βίου μάθηση και την έρευνα-τεχνολογία είναι απαραίτητες για την προώθηση και τη συμπλήρωση των οικονομικών και κοινωνικών αλλαγών που προκρίνει το NextGenerationEU, καθώς και των επενδύσεων που ενισχύουν τα συστήματα υγείας και τις πολιτικές δημόσιας υγείας των κοινωνιών που έχουν πληγεί σοβαρά από την πανδημία COVID-19.

5.10.

Η ΕΟΚΕ προτρέπει τις εθνικές κυβερνήσεις και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να λάβουν υπόψη τους αυτούς τους προβληματισμούς της ευρωπαϊκής κοινωνίας των πολιτών όσον αφορά το περιεχόμενο των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας κατά την έγκρισή τους.

---

(1)  SWD(2020) 205 final

(2)  EE L 57 της 18.2.2021, σ. 17.

(3)  Οι εκθέσεις των διαφόρων κρατών μελών αναλύονται στο παράρτημα του παρόντος ψηφίσματος. Το σύνολο των στοιχείων είναι διαθέσιμο στον ιστότοπο της ΕΟΚΕ.

(4)  Civil Society Europe and the European Center for Not-for-Profit Law: Participation of civil society organisations in the preparation of the EU National Recovery and Resilience Plans (Συμμετοχή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας της ΕΕ), Δεκέμβριος 2020.

(5)  Αποτελέσματα της στοχευμένης διαβούλευσης ΕτΠ-ΣΕΔΠ: Η συμμετοχή των δήμων, των πόλεων και των περιφερειών στην κατάρτιση των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, 20 Ιανουαρίου 2021.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο — Σχέδιο δράσης για δίκαιη και απλή φορολόγηση που στηρίζει τη στρατηγική ανάκαμψης»

[COM(2020) 312 final]

«Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σχετικά με τη χρηστή φορολογική διακυβέρνηση εντός και εκτός της ΕΕ»

[COM(2020) 313 final]

και «Πρόταση οδηγίας του Συμβουλίου για την τροποποίηση της οδηγίας 2011/16/ΕΕ σχετικά με τη διοικητική συνεργασία στον τομέα της φορολογίας»

[COM(2020) 314 final — 2020/0148 (CNS)]

(2021/C 155/02)

Εισηγητής:	ο κ. Krister ANDERSSON
Συνεισηγητής:	ο κ. Javier DOZ ORRIT

Αίτηση γνωμοδότησης	Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 28.7.2020 Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 12.8.2020
Νομική βάση	Άρθρα 113 και 115 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και νομισματική ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	12.2.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	24.2.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	558
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	220/0/7

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει ευρέως τις νομοθετικές προτάσεις της Επιτροπής και επικροτεί τον συντονισμό τους με τις παγκόσμιες συζητήσεις που διεξάγονται σε επίπεδο ΟΟΣΑ/πλαισίου χωρίς αποκλεισμούς, προκειμένου να επιτευχθεί παγκόσμια συναίνεση.

1.2.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την άποψη της Επιτροπής ότι η χρηστή φορολογική διακυβέρνηση, η βάση για δίκαιη φορολόγηση, απαιτεί φορολογική διαφάνεια μέσω της ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των φορολογικών αρχών, θεμιτό φορολογικό ανταγωνισμό, απουσία επιζήμιων φορολογικών μέτρων, αποδοτικότερα φορολογικά μέτρα και εφαρμογή διεθνώς συμφωνημένων κανόνων.

1.3.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την παραδοχή της Επιτροπής ότι ο φορολογικός ανταγωνισμός δεν αποτελεί από μόνος του πρόβλημα (1). Ταυτόχρονα, υπάρχει ανησυχία για την ύπαρξη αθέμιτου φορολογικού ανταγωνισμού εντός της ΕΕ, ο οποίος προωθεί τη φοροαποφυγή. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι μια αποτελεσματική νομισματική ένωση απαιτεί μια συνεκτική φορολογική πολιτική και συνοχή μεταξύ των φορολογικών κανόνων των μελών της.

1.4.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει την πρωτοβουλία της Επιτροπής για την επανεξέταση του κώδικα δεοντολογίας και επικροτεί το γεγονός ότι η πρότασή της λαμβάνει δεόντως υπόψη το έργο του ΟΟΣΑ και τη σημασία της τήρησης των διεθνώς συμφωνημένων προτύπων, ιδίως όσον αφορά τις παγκόσμιες αρχές που οδηγούν σε έναν ελάχιστο πραγματικό συντελεστή φορολογίας των επιχειρήσεων.

1.5.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι τα αποτελέσματα και τα επιτεύγματα του κώδικα δεοντολογίας θα πρέπει να επικαιροποιούνται και να δημοσιοποιούνται πιο τακτικά στην κοινωνία των πολιτών, σύμφωνα με τον στόχο της Επιτροπής να καταστήσει πιο διαφανή τη συγκεκριμένη δραστηριότητα και τα αποτελέσματα του κώδικα.

1.6.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει την απόφαση της Επιτροπής να προβεί σε νομοθετική παρέμβαση με στόχο την ενδυνάμωση της συνεργασίας μεταξύ των φορολογικών αρχών και την ενίσχυση της εναρμόνισης των διαδικαστικών κανόνων σε ολόκληρη την εσωτερική αγορά.

1.7.

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη της Επιτροπής ότι η φορολογική απάτη και η φοροδιαφυγή εξακολουθούν να αποτελούν απειλή για τα δημόσια οικονομικά, ιδίως σε περιόδους κρίσης, όπως προκύπτει σαφώς από τις πλέον πρόσφατες εκτιμήσεις της Επιτροπής· η απώλεια εσόδων στην ΕΕ εξαιτίας της διεθνούς φοροδιαφυγής από ιδιώτες —που καλύπτει τους τομείς του φόρου εισοδήματος φυσικών προσώπων, του φόρου εισοδήματος κεφαλαίου, καθώς και του φόρου επί περιουσιακών στοιχείων και του φόρου κληρονομιάς— υπολογίστηκε πράγματι στα 46 δισ. ευρώ, σύμφωνα με την πλέον πρόσφατη εκτίμηση της Επιτροπής. Το έλλειμμα ΦΠΑ εκτιμάται σε περίπου 140 δισ. ευρώ, εκ των οποίων τα 50 δισ. ευρώ σχετίζονται με διασυνοριακές απάτες (2).

1.8.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει τη μείωση του εκτιμώμενου ελλείμματος (3) που οφείλεται στη φοροαποφυγή από επιχειρήσεις σε περίπου 35 δισ. ευρώ ετησίως, σύμφωνα με διάφορες εκτιμήσεις, σε σύγκριση με τις προηγούμενες εκτιμήσεις της Επιτροπής για περίπου 50-70 δισ. ευρώ πριν από τη θέσπιση των μέτρων για την αντιμετώπιση της διάβρωσης της φορολογικής βάσης και της μετατόπισης των κερδών (BEPS), ενώ επισημαίνει επίσης τη συσχέτιση, που διερευνήθηκε από την Επιτροπή, μεταξύ της βελτίωσης αυτής και των νομοθετικών προσπαθειών που κατέβαλε η προηγούμενη Επιτροπή για την καταπολέμηση της φοροαποφυγής (4). Ωστόσο, το θέμα αυτό εξακολουθεί να εμπνέει ανησυχία σε μια κατάσταση όπου οι δημόσιες δαπάνες για τη στήριξη της οικονομίας και της κοινωνίας είναι καίριας σημασίας.

1.9.

Η αποδοτικότητα δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς την εντατική καταπολέμηση του φορολογικού εγκλήματος και της φοροδιαφυγής, η οποία πρέπει να βελτιωθεί μέσω ενισχυμένης διοικητικής συνεργασίας και πιο εναρμονισμένου νομικού πλαισίου. Ένα δημοσιονομικό πλαίσιο δεν μπορεί να θεωρηθεί δίκαιο, εάν ορισμένα κράτη μέλη διαθέτουν μέσα για την εύκολη καταστρατήγησή του, γεγονός που αποθαρρύνει άλλα κράτη μέλη και δημιουργεί αναποτελεσματικότητα.

1.10.

Δεδομένης της πολυπλοκότητας που δημιουργούν επί του παρόντος 27 διαφορετικά φορολογικά συστήματα, και λαμβανομένου υπόψη του τρόπου με τον οποίο αυτή η πληθώρα μοντέλων επιβαρύνει τις επιχειρήσεις και τους ιδιώτες που δραστηριοποιούνται διασυνοριακά, η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει τα κράτη μέλη, σεβόμενα παράλληλα τη φορολογική κυριαρχία, να εναρμονίσουν τις απαιτήσεις υποβολής φορολογικών δηλώσεων και να βελτιώσουν τη συνεργασία μεταξύ των φορολογικών διοικήσεων.

1.11.

Οι 25 δράσεις που σχεδιάζει η Επιτροπή φαίνονται λογικές. Το γεγονός ότι οι περισσότερες εξ αυτών αφορούν τον ΦΠΑ θεωρείται ενδεδειγμένο λόγω της εκτεταμένης απώλειας εσόδων στον τομέα του ΦΠΑ. Ωστόσο, οι δράσεις αυτές περιγράφονται πολύ συνοπτικά και εξακολουθεί να είναι δύσκολο, προς το παρόν, να αξιολογηθεί πλήρως ο συγκεκριμένος αντίκτυπός τους στην καθημερινότητα των Ευρωπαίων πολιτών και των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων.

1.12.

Η θέσπιση ενιαίου μητρώου ΦΠΑ είναι ιδιαίτερα ευπρόσδεκτη. Αποτελεί σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση της εμβάθυνσης της ενιαίας αγοράς, μειώνοντας την αβεβαιότητα και το κόστος για τις διασυνοριακές δραστηριότητες.

1.13.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον εκσυγχρονισμό και την εναρμόνιση των απαιτήσεων υποβολής δηλώσεων ΦΠΑ μέσω αυξημένης χρήσης της υποβολής στοιχείων με βάση τις συναλλαγές (σε πραγματικό χρόνο) και της ηλεκτρονικής τιμολόγησης.

1.14.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί επίσης την επανεξέταση του κατά πόσον θα πρέπει να επιβληθεί ΦΠΑ στις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες. Απαιτείται ενδελεχής εκτίμηση επιπτώσεων, συμπεριλαμβανομένης της αντιμετώπισης από πλευράς ΦΠΑ των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών σε τρίτες χώρες.

1.15.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει την πρωτοβουλία της Επιτροπής για ένα «πλαίσιο συνεργατικής συμμόρφωσης της ΕΕ», το οποίο θα βασίζεται σε μεγαλύτερη εμπιστοσύνη και συνεργασία μεταξύ των πολυάριθμων φορολογικών διοικήσεων για την επίλυση διασυνοριακών ζητημάτων φορολογίας των επιχειρήσεων. Στο πλαίσιο αυτό, είναι σημαντικό να διασφαλιστεί στις ΜΜΕ ίση μεταχείριση με τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει τον φόρτο συμμόρφωσης για τις ΜΜΕ, που είναι σημαντικά μεγαλύτερος από ό,τι για τις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες, και καλεί την Επιτροπή να λάβει μέτρα για τη μείωση της επιβάρυνσης των ΜΜΕ.

1.16.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το ζήτημα της επιστροφής φόρων είναι ζωτικής σημασίας, ιδίως σε περιόδους κρίσης όπως η σημερινή, οι οποίες συνεπάγονται υψηλό κίνδυνο όσον αφορά την έλλειψη ρευστότητας τόσο για τους ιδιώτες όσο και για τις επιχειρήσεις.

1.17.

Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να αξιολογήσει τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να επισπευσθεί ένας απλούστερος και πιο εναρμονισμένος μηχανισμός φορολογικής ελάφρυνσης επισφαλών απαιτήσεων χρεών ΦΠΑ. Ο μηχανισμός αυτός θα πρέπει να διασφαλίσει ότι ο ΦΠΑ τον οποίο οι επιχειρήσεις δεν κατόρθωσαν να εισπράξουν από τους πελάτες τους, αλλά κατέβαλαν ήδη στις φορολογικές αρχές, μπορεί να ανακτηθεί εκ μέρους των επιχειρήσεων από τις φορολογικές αρχές γρήγορα και έγκαιρα.

1.18.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ιδιαίτερα σημαντικό να υπάρχουν σαφείς και διεθνώς συνεκτικοί φορολογικοί και εργασιακοί κανόνες για τις ψηφιακές πλατφόρμες. Η ΕΟΚΕ στηρίζει την προσπάθεια να ενισχυθεί η διαφάνεια των ψηφιακών πλατφορμών, προκειμένου να αποφευχθούν οι ασυνεπείς δηλώσεις εισοδήματος, οι οποίες ενέχουν υψηλό κίνδυνο φοροδιαφυγής. Οι απαιτήσεις υποβολής στοιχείων και τα φορολογικά έντυπα θα πρέπει να είναι τα ίδια σε όλα τα κράτη μέλη.

1.19.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι οι από κοινού έλεγχοι, οι οποίοι αποτελούν καταρχήν χρήσιμο και αποτελεσματικό εργαλείο, θα πρέπει να διενεργούνται με σεβασμό των δικαιωμάτων των φορολογούμενων, συμπεριλαμβανομένου του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ιδίως όσον αφορά τα δικαιώματα υπεράσπισης και την προβλεψιμότητα τόσο των διαδικαστικών όσο και των ουσιαστικών κανόνων που τους αφορούν, καθώς και τη συλλογή αποδεικτικών στοιχείων από τις φορολογικές αρχές που κινούν τη διαδικασία για την επιβολή ενδεχόμενων κυρώσεων.

1.20.

Αν και έχει σημειωθεί πρόοδος στη συμπεριφορά των χωρών και των περιοχών δικαιοδοσίας που περιλαμβάνονταν στον κατάλογο μη συνεργάσιμων περιοχών φορολογικής δικαιοδοσίας, τα συνολικά χρηματικά ποσά που σχετίζονται με φαινόμενα φορολογικής απάτης, φοροδιαφυγής, φοροαποφυγής και νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες παραμένουν τόσο υψηλά ώστε να χρειάζεται να καταβληθούν μεγαλύτερες προσπάθειες.

1.21.

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη της Επιτροπής ότι είναι καιρός να αναθεωρηθεί ο κατάλογος και να εξεταστεί ο τρόπος με τον οποίο μπορεί να είναι πιο αποτελεσματικός και δίκαιος, δεδομένων επίσης των νέων προκλήσεων που θέτει μια παγκόσμια ψηφιοποιημένη οικονομία. Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει επίσης το κριτήριο της Επιτροπής για την παροχή σε συγκεκριμένες περιοχές δικαιοδοσίας χαμηλού κινδύνου και περιορισμένης ικανότητας της ευκαιρίας να βελτιώσουν τα οικεία πρότυπα χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης και διαφάνειας εντός εύλογου χρονικού διαστήματος, όταν αυτές περιλαμβάνονται ή θα μπορούσαν να περιληφθούν στον κατάλογο.

1.22.

Η ΕΟΚΕ πρότεινε (5) την εκπόνηση ενός ευρωπαϊκού συμφώνου για την αποτελεσματική πάταξη της φορολογικής απάτης, της φοροδιαφυγής, της φοροαποφυγής και της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Η ΕΟΚΕ κάλεσε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναλάβει πολιτική πρωτοβουλία στην οποία θα συμμετέχουν οι εθνικές κυβερνήσεις και τα άλλα θεσμικά όργανα της ΕΕ για την επίτευξη αυτού του στόχου, προωθώντας την αναγκαία συναίνεση και μεριμνώντας για τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών. Η συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών πρέπει να αποτελεί τον βασικό πυλώνα του συμφώνου.

1.23.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η συνεργασία μεταξύ των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών εν γένει και των κυβερνήσεων θα μπορούσε να συμβάλει τόσο στην ευαισθητοποίηση όσον αφορά τους περιβαλλοντικούς φόρους όσο και στην ανάπτυξη, με τη δημιουργία πιο δίκαιων και βιώσιμων κοινωνιών στις αναπτυσσόμενες και τις αναπτυγμένες χώρες.

1.24.

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Επιτροπή να συνεχίσει την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των προηγούμενων οδηγιών σχετικά με τη διοικητική συνεργασία.

2.   Ιστορικό και προτάσεις της Επιτροπής

2.1.   Ιστορικό

2.1.1.

Η επίτευξη δίκαιης και αποδοτικής φορολόγησης είναι ένας από τους κύριους στόχους της Επιτροπής (6) κατά τη διάρκεια της τρέχουσας θητείας της. Ο στόχος αυτός είναι ακόμη πιο στρατηγικός στον απόηχο της κρίσης εξαιτίας της νόσου COVID-19. Σύμφωνα με τη Συνθήκη, οι φορολογικοί κανόνες εμπίπτουν στην αρμοδιότητα των κρατών μελών. Ωστόσο, τα κράτη μέλη μπορούν να συμφωνήσουν ως προς την έκδοση οδηγιών και κανονισμών για την ενίσχυση της λειτουργίας της εσωτερικής αγοράς. Μια αποτελεσματική νομισματική ένωση απαιτεί μια συνεκτική φορολογική πολιτική και συνοχή μεταξύ των φορολογικών κανόνων των μελών της.

2.1.2.

Η έξαρση της νόσου COVID-19 έχει διαταράξει τις οικονομίες σε ολόκληρη την εσωτερική αγορά. Επιπλέον, η ΕΕ αντιμετωπίζει την κρίση εξαιτίας της νόσου COVID-19 κατά τη διάρκεια μιας περιόδου μετασχηματισμού, η οποία χαρακτηρίζεται από περιβαλλοντικές προκλήσεις, συνεχή ψηφιακή καινοτομία και αυξανόμενες ανισότητες μεταξύ των πολιτών. Συνεπώς, τα κράτη μέλη και τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα καλούνται να δώσουν μια πρωτοφανή απάντηση, αξιοποιώντας όλους τους διαθέσιμους πόρους και τα εργαλεία.

2.1.3.

Οι προτάσεις της Επιτροπής (7) αποσκοπούν τόσο στην ανάπτυξη κατάλληλης απάντησης στην κρίση εξαιτίας της νόσου COVID-19 όσο και στη διαχείριση της μετάβασης σε μια πιο πράσινη και ψηφιακή εκδοχή, σύμφωνα με τις αρχές της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς που κατοχυρώνονται στις Συνθήκες.

2.1.4.

Η δίκαιη και αποδοτική φορολόγηση διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο πλαίσιο αυτό. Η αποτελεσματική αντιμετώπιση των τεράστιων προκλήσεων που πυροδότησε η κρίση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη δυνατότητα των επιχειρήσεων να συνεχίσουν το εγχώριο και το διασυνοριακό εμπόριο, με ισότιμους όρους ανταγωνισμού και υποστηριζόμενες από ένα αποδοτικό και απλό φορολογικό σύστημα, καθώς και από τα κράτη μέλη τα οποία πρέπει να εξασφαλίσουν τα φορολογικά έσοδα που απαιτούνται για τη χρηματοδότηση της ανάκαμψης μέσω της δίκαιης φορολόγησης των πολιτών και των επιχειρήσεων. Η καταπολέμηση της φορολογικής απάτης, της φοροαποφυγής και της φοροδιαφυγής, καθώς και η στήριξη των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων για την απλούστευση και την εναρμόνιση της καθημερινής φορολογικής τους διοίκησης είναι ζωτικής σημασίας, προκειμένου να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά οι σημερινές προκλήσεις (8).

2.1.5.

Η φορολογία αποτελεί επίσης ένα μέσο πολιτικής για την επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050 (9), καθώς και των άλλων περιβαλλοντικών στόχων της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας (10). Συνεπώς, η εξασφάλιση επαρκών φορολογικών εσόδων στους δημόσιους προϋπολογισμούς για τη στήριξη της πράσινης μετάβασης είναι υψίστης σημασίας. Ταυτόχρονα, μια δυσμενής δημογραφική εξέλιξη λόγω γήρανσης του πληθυσμού πρέπει να αναγνωρίζεται στις οικονομικές πολιτικές.

2.1.6.

Η πρόταση της Επιτροπής περί εκπόνησης σχεδίου δράσης για πιο αποδοτική και δίκαιη φορολόγηση χωρίζεται σε τρία διαφορετικά μέρη. Πρώτον, μια ανακοίνωση που θεσπίζει μέτρα με στόχο τη μείωση των εμποδίων που συνδέονται με τη φορολογία των επιχειρήσεων στην ενιαία αγορά. Ειδικότερα, η Επιτροπή επιδιώκει τη φορολογική απλούστευση ως εργαλείο για τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Δεύτερον, μια νομοθετική πρόταση για την αναθεώρηση της οδηγίας σχετικά με τη διοικητική συνεργασία μέσω της αυτόματης ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των φορολογικών αρχών, η οποία θα καθιστά δυνατή την ενδεδειγμένη φορολόγηση των εισοδημάτων που παράγονται από πωλητές σε ψηφιακές πλατφόρμες. Τρίτον, η Επιτροπή εξέδωσε ανακοίνωση σχετικά με τη χρηστή φορολογική διακυβέρνηση εντός και εκτός της ΕΕ για τη βελτίωση της χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης στις περιοχές δικαιοδοσίας τόσο εντός όσο και εκτός της ΕΕ.

2.1.7.

Η Επιτροπή επισημαίνει ότι το σχέδιο δράσης αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου και πιο φιλόδοξου φορολογικού προγράμματος για την ΕΕ, το οποίο, στο εγγύς μέλλον, θα περιλαμβάνει πρωτοβουλίες σχετικά με: i) την περιβαλλοντική φορολογία· ii) τη μεταρρύθμιση της φορολογίας των επιχειρήσεων με στόχο την επανευθυγράμμιση των δικαιωμάτων φορολόγησης με τη δημιουργία αξίας και τον ορισμό ενός ελάχιστου επιπέδου πραγματικής φορολόγησης των κερδών των επιχειρήσεων· iii) τη σύσταση προς τα κράτη μέλη να εξαρτούν τη χρηματοδοτική τους στήριξη προς τις εταιρείες της ΕΕ από την απουσία δεσμών μεταξύ των εν λόγω εταιρειών και των χωρών και των εδαφικών περιοχών (11) που περιλαμβάνονται στον κατάλογο μη συνεργάσιμων χωρών και περιοχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης· και iv) τον καθορισμό του τρόπου με τον οποίο οι προτάσεις για τη φορολογία θα πρέπει να εγκρίνονται σύμφωνα με τη συνήθη νομοθετική διαδικασία του άρθρου 116 της ΣΛΕΕ.

2.1.8.

Η ΕΟΚΕ έχει εκφράσει, σε πολλές γνωμοδοτήσεις της, τις απόψεις της σχετικά με τα μέτρα που απαιτούνται για την ενίσχυση της αποδοτικότητας της ενιαίας αγοράς, την αύξηση των ιδίων πόρων της ΕΕ και την έναρξη συζήτησης σχετικά με την ψηφοφορία με ειδική πλειοψηφία επί φορολογικών ζητημάτων. Η ΕΟΚΕ ζητεί τώρα να αναληφθεί το ταχύτερο δυνατόν δράση επί των προτάσεων της Επιτροπής σχετικά με τη δέσμη μέτρων για δίκαιη και απλή φορολόγηση.

2.2.   Σχέδιο δράσης για δίκαιη και απλή φορολόγηση

2.2.1.

Στην ανακοίνωσή της για τη φορολογική απλούστευση, η Επιτροπή παρουσιάζει μια νέα προσέγγιση, συνδυάζοντας δράσεις για την καταπολέμηση της φορολογικής απάτης και της φοροδιαφυγής με μέτρα που αποσκοπούν στην απλούστευση της ζωής των φορολογούμενων. Το σχέδιο περιλαμβάνει 25 δράσεις, η εφαρμογή των οποίων προβλέπεται να πραγματοποιηθεί σταδιακά κατά τα επόμενα έτη έως το 2024 (12).

2.2.2.

Έχουν προγραμματιστεί ειδικές δράσεις όσον αφορά τα τέλη καταχώρισης (φορολογική ταυτοποίηση και μητρώο ΦΠΑ). Η αποτελεσματική και αποδοτική καταχώριση θεωρείται ζωτικής σημασίας, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι όλοι οι φορολογούμενοι καταβάλλουν το μερίδιο που τους αναλογεί. Κατά συνέπεια, η Επιτροπή προωθεί διάφορες δράσεις για να διατηρηθεί η αποτελεσματική λειτουργία και η συνεχής ενημέρωση των βάσεων δεδομένων που περιέχουν τα δεδομένα των φορολογούμενων. Η απλουστευμένη καταχώριση θεωρείται επίσης σημαντική, ιδίως όταν οι φορολογούμενοι μετακινούνται μεταξύ κρατών μελών.

2.2.3.

Προγραμματίζεται ένα ακόμη σύνολο ειδικών δράσεων όσον αφορά τις υποχρεώσεις υποβολής στοιχείων. Η υποβολή στοιχείων από τους φορολογούμενους θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν αποδοτικότερη και να βασίζεται στην αμοιβαία συνεργασία με τις φορολογικές αρχές. Οι φορολογικές δηλώσεις θα πρέπει να είναι απλές και τα δεδομένα που ζητούνται να είναι τα ελάχιστα δυνατά και να υποβάλλονται σε επεξεργασία με εύχρηστες διαδικασίες εκτελούμενες μέσω μιας ψηφιακής υπηρεσίας ενιαίας εξυπηρέτησης. Πολλά κράτη μέλη έχουν χαλαρώσει ορισμένους κανόνες καταβολής του ΦΠΑ ως απάντηση στην πανδημία COVID-19.

2.2.4.

Πρόσθετες δράσεις αναμένεται να διευκολύνουν την καταβολή των φόρων, ειδικότερα καθιστώντας τις ηλεκτρονικές μεθόδους πληρωμής, όπως, για παράδειγμα, τις εφαρμογές για έξυπνα τηλέφωνα, διαθέσιμες στους φορολογούμενους (13). Το ποσό του οφειλόμενου φόρου θα πρέπει να είναι ορθό από την αρχή, ώστε να αποφεύγονται, στο μέτρο του δυνατού, επαχθείς διαδικασίες επιστροφής. Όταν αναμένονται επιστροφές, οι φορολογικές διοικήσεις θα πρέπει να τις διεκπεραιώνουν άμεσα, ώστε να προλαμβάνονται προβλήματα ρευστότητας για τους φορολογούμενους.

2.2.5.

Η παροχή ασφάλειας δικαίου στους φορολογούμενους αποτελεί πρωταρχικό στόχο του σχεδίου δράσης της Επιτροπής, παράλληλα με την αποτελεσματική διαχείριση των διαφορών, όταν εγείρονται. Οι διαφορές θα πρέπει να προλαμβάνονται και, όταν προκύπτουν, να επιλύονται άμεσα μεταξύ των κρατών μελών στο πλαίσιο των νομικών τους συστημάτων και του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

2.2.6.

Η Επιτροπή θεωρεί σημαντικό να δίνεται η ευκαιρία για διόρθωση ή διευκρίνιση τυχόν παρανοήσεων, με σκοπό την αποφυγή της περαιτέρω κλιμάκωσης των διαφορών. Συνεπώς, ενθαρρύνεται η πρόληψη των αντιδικιών, καθώς και η ταχεία επίλυση των εκκρεμοδικιών, ώστε να εξοικονομηθούν χρόνος και χρήματα τόσο για τους φορολογούμενους όσο και για τις φορολογικές αρχές. Ορισμένοι ενδιαφερόμενοι φορείς έχουν ήδη εκφράσει την προτίμησή τους για περαιτέρω παρέμβαση σε επίπεδο ΕΕ με στόχο την πρόληψη και την επίλυση διαφορών (14).

2.3.   Διοικητική συνεργασία μεταξύ των φορολογικών αρχών

2.3.1.

Τα τελευταία χρόνια, η ΕΕ επικέντρωσε τις προσπάθειές της στην καταπολέμηση της φορολογικής απάτης, της φοροδιαφυγής και του επιθετικού φορολογικού σχεδιασμού, καθώς και στην ενίσχυση της διαφάνειας μέσω της κατάλληλης συνεργασίας μεταξύ των φορολογικών αρχών. Μολονότι έχουν πραγματοποιηθεί σημαντικές βελτιώσεις στην ανταλλαγή πληροφοριών, η πρόταση της Επιτροπής υπογραμμίζει την ανάγκη περαιτέρω βελτίωσης των ισχυουσών διατάξεων.

2.3.2.

Ειδικότερα, η Επιτροπή αποσκοπεί στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των προκλήσεων που θέτει η ψηφιοποίηση της οικονομίας, ιδίως όσον αφορά τις ψηφιακές πλατφόρμες, η χρήση των οποίων δυσχεραίνει την ιχνηλασιμότητα και τον εντοπισμό των φορολογητέων πράξεων από τις φορολογικές αρχές (15). Το πρόβλημα εντείνεται όταν οι εν λόγω συναλλαγές πραγματοποιούνται με τη χρήση κάποιας ψηφιακής πλατφόρμας που είναι εγκατεστημένη σε άλλο κράτος μέλος ή σε περιοχή δικαιοδοσίας εκτός της ΕΕ (16).

2.3.3.

Φαίνεται ότι υπάρχει συναίνεση μεταξύ των εκπροσώπων των φορέων εκμετάλλευσης ψηφιακών πλατφορμών σχετικά με τα οφέλη που θα προκύψουν από τη θέσπιση ενός τυποποιημένου νομικού πλαισίου της ΕΕ για τη συλλογή πληροφοριών από τις πλατφόρμες, καθώς και σχετικά με τα πιθανά πλεονεκτήματα μιας λύσης που θα μοιάζει με τη μονοαπευθυντική θυρίδα ΦΠΑ.

2.3.4.

Όσον αφορά το θέμα της ανταλλαγής πληροφοριών κατόπιν αιτήματος, η πρόταση της Επιτροπής επικεντρώνεται στην έννοια της προβλέψιμης συνάφειας. Το άρθρο 5α προβλέπει ορισμό του προτύπου της προβλέψιμης συνάφειας που ισχύει σε περίπτωση αιτήματος παροχής πληροφοριών, καθορίζοντας τις τυπικές και τις διαδικαστικές απαιτήσεις που πρέπει να τηρεί η εμπλεκόμενη αρχή. Το αίτημα παροχής πληροφοριών μπορεί να αφορά έναν ή περισσότερους φορολογουμένους, εφόσον αυτοί προσδιορίζονται ατομικά. Το πρότυπο της προβλέψιμης συνάφειας δεν θα πρέπει να εφαρμόζεται όταν η αίτηση παροχής πληροφοριών αποστέλλεται σε συνέχεια της ανταλλαγής διασυνοριακής απόφασης ή εκ των προτέρων συμφωνίας ενδοομιλικής τιμολόγησης.

2.3.5.

Πριν ζητήσει πληροφορίες, η αρμόδια φορολογική αρχή είναι υποχρεωμένη να εξαντλήσει τις συνήθεις πηγές πληροφόρησης τις οποίες θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει για τη συγκέντρωση των ζητούμενων πληροφοριών, καθώς και όλα τα διαθέσιμα μέσα. Ωστόσο, εάν με αυτόν τον τρόπο η αιτούσα αρχή αντιμετωπίζει δυσανάλογες δυσκολίες και υπάρχει κίνδυνος διακύβευσης της επίτευξης του στόχου της, η υποχρέωση δεν ισχύει. Σε περίπτωση που η αιτούσα αρχή δεν τήρησε αυτήν την υποχρέωση, η λαμβάνουσα αρχή μπορεί να αρνηθεί να παράσχει τις πληροφορίες.

2.3.6.

Το τμήμα ΙΙα καθορίζει το νομικό πλαίσιο για τη διενέργεια κοινών ελέγχων. Στο εν λόγω τμήμα, ο κοινός έλεγχος ορίζεται ως η διοικητική έρευνα που διενεργείται από κοινού από τις αρμόδιες αρχές δύο ή περισσοτέρων κρατών μελών. Οι αρμόδιες αρχές των εμπλεκομένων κρατών μελών προβαίνουν, με συντονισμένο τρόπο, σύμφωνα με τα νομικά τους συστήματα, στην εξέταση υπόθεσης που συνδέεται με έναν ή περισσότερους φορολογούμενους που παρουσιάζουν κοινό ή συμπληρωματικό ενδιαφέρον για αυτά.

2.4.   Χρηστή φορολογική διακυβέρνηση εντός και εκτός της ΕΕ

2.4.1.

Η ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τη χρηστή φορολογική διακυβέρνηση έχει ως αφετηρία το γεγονός ότι η δίκαιη φορολόγηση διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στο κοινωνικό και οικονομικό μοντέλο της ΕΕ, και ότι η χρηστή φορολογική διακυβέρνηση αποτελεί τη βάση της δίκαιης φορολόγησης και των βιώσιμων εσόδων για τη διατήρηση αυτού του μοντέλου (17). Η ανακοίνωση περιέχει προτάσεις για: i) τη μεταρρύθμιση του κώδικα δεοντολογίας για τη φορολογία των επιχειρήσεων· ii) την αναθεώρηση του καταλόγου μη συνεργάσιμων χωρών και εδαφών· και iii) την προώθηση της χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης σε διεθνές επίπεδο.

2.4.2.

Από τη δημιουργία του το 1997, ο κώδικας δεοντολογίας για τη φορολογία των επιχειρήσεων (στο εξής: ο «κώδικας») (18) αποτελεί το πρωταρχικό μέσο της ΕΕ για την πρόληψη του επιζήμιου φορολογικού ανταγωνισμού, καθορίζοντας αρχές για τον θεμιτό φορολογικό ανταγωνισμό, καθώς και για τον προσδιορισμό του κατά πόσο ένα φορολογικό καθεστώς είναι επιζήμιο ή όχι (19).

2.4.3.

Παρά τα επιτεύγματά του, ο κώδικας πρέπει να εκσυγχρονιστεί. Η φύση και η μορφή του φορολογικού ανταγωνισμού έχουν αλλάξει σημαντικά τα τελευταία χρόνια, λόγω της παγκοσμιοποίησης, της ψηφιοποίησης, του αυξανόμενου ρόλου των πολυεθνικών εταιρειών στην παγκόσμια οικονομία και των πολύπλοκων συστημάτων κινήτρων που έχουν θεσπίσει ορισμένα κράτη μέλη.

2.4.4.

Ειδικότερα, η Επιτροπή επιδιώκει να διευρύνει το πεδίο εφαρμογής του κώδικα, ώστε να καλύπτει όλα τα μέτρα που ενέχουν κίνδυνο αθέμιτου φορολογικού ανταγωνισμού. Επιπλέον, ο κώδικας θα πρέπει επίσης να επικαιροποιηθεί, ώστε να διασφαλιστεί ότι θα εξετάζονται δεόντως όσο το δυνατόν περισσότερες περιπτώσεις ιδιαίτερα χαμηλής φορολογίας εντός και εκτός της ΕΕ.

2.4.5.

Οι αρχές που ορίζονται στον κώδικα συγκαταλέγονται στα κριτήρια που χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση τρίτων χωρών στο πλαίσιο του ενωσιακού καταλόγου μη συνεργάσιμων περιοχών φορολογικής δικαιοδοσίας. Η Επιτροπή προτίθεται να αναθεωρήσει τη γεωγραφική εμβέλεια του ενωσιακού καταλόγου, επικαιροποιώντας τον αρχικό πίνακα αποτελεσμάτων που χρησιμοποιείται για την επιλογή των πλέον σχετικών περιοχών δικαιοδοσίας προς εξέταση.

2.4.6.

Οι προβληματισμοί σχετικά με τη γεωγραφική εμβέλεια του ενωσιακού καταλόγου θα εξετάσουν επίσης τα κριτήρια με τα οποία πρέπει να συμμορφώνονται οι επιλεγμένες περιοχές δικαιοδοσίας. Η διαγραφή οποιασδήποτε περιοχής δικαιοδοσίας η οποία εντάσσεται επί του παρόντος στο πεδίο εφαρμογής του ενωσιακού καταλόγου θα είχε επιπτώσεις στους ισότιμους όρους ανταγωνισμού και θα υπονόμευε το θετικό έργο που έχουν ήδη επιτελέσει οι εν λόγω περιοχές δικαιοδοσίας. Ωστόσο, θα πρέπει να εξεταστεί εάν τα κριτήρια της κατάρτισης του ενωσιακού καταλόγου θα μπορούσαν να εφαρμοστούν με πιο στοχευμένο τρόπο για ορισμένες περιοχές δικαιοδοσίας.

2.4.7.

Στο πλαίσιο του διαλόγου της με τρίτες χώρες –και σύμφωνα με την προσέγγιση που υιοθετήθηκε εντός της ΕΕ– η Επιτροπή θα δώσει επίσης έμφαση στους περιβαλλοντικούς στόχους, καθώς και στην αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει», η οποία απαιτεί την τιμολόγηση των αρνητικών περιβαλλοντικών εξωτερικοτήτων. Σύμφωνα με την ανακοίνωση της Επιτροπής, υπάρχει μια δυνατότητα που δεν έχει αξιοποιηθεί επαρκώς και αφορά τη συμβολή των περιβαλλοντικών φόρων στη βιώσιμη ανάπτυξη σε παγκόσμιο επίπεδο και σε πιο ισότιμες κοινωνίες στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η συνεργασία μεταξύ των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών εν γένει θα μπορούσε να συμβάλει στην ευαισθητοποίηση στον τομέα αυτό.

2.4.8.

Με βάση τη σημερινή εφαρμογή ενός νομικά δεσμευτικού δεσμού μεταξύ των προτύπων χρηστής διακυβέρνησης και της χρήσης ενωσιακών πόρων, η Επιτροπή θεωρεί ότι οι εν λόγω πόροι θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν πιο αποτελεσματικά για την ενίσχυση των αρχών της χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης (20). Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή καλεί επίσης τα κράτη μέλη να εντάξουν τις απαιτήσεις της ΕΕ στις εθνικές πολιτικές χρηματοδότησης που εφαρμόζουν και στους κανόνες συμμόρφωσης που εφαρμόζουν οι τράπεζες προώθησης και οι οργανισμοί ανάπτυξης.

2.4.9.

Η Επιτροπή διατύπωσε επίσης σύσταση με την οποία συμβουλεύει τα κράτη μέλη να εξαρτούν τη χρηματοδοτική τους στήριξη από την απουσία δεσμών μεταξύ των δικαιούχων επιχειρήσεων και των περιοχών δικαιοδοσίας που περιλαμβάνονται στον κατάλογο μη συνεργάσιμων περιοχών φορολογικής δικαιοδοσίας. Ωστόσο, η Επιτροπή προσθέτει ότι θα πρέπει να υπάρχει απαλλαγή για τις επιχειρήσεις που έχουν σημαντική οικονομική παρουσία (στηριζόμενη από προσωπικό, εξοπλισμό, περιουσιακά στοιχεία και εγκαταστάσεις) στις αναφερόμενες στον κατάλογο περιοχές δικαιοδοσίας. Οι προσπάθειες των κρατών μελών σε αυτόν τον τομέα πρέπει να καταβληθούν σύμφωνα με την ανάγκη διασφάλισης της διεθνούς φορολογικής δικαιοσύνης.

3.   Γενικές και ειδικές παρατηρήσεις

3.1.   Σχέδιο δράσης για δίκαιη και απλή φορολόγηση

3.1.1.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει τις νομοθετικές προτάσεις της Επιτροπής και επικροτεί τον συντονισμό τους με τις παγκόσμιες συζητήσεις που διεξάγονται σε επίπεδο ΟΟΣΑ/πλαίσιο χωρίς αποκλεισμούς, προκειμένου να επιτευχθεί παγκόσμια συναίνεση (21). Εφιστά ιδιαίτερα την προσοχή στην επείγουσα ανάγκη επίτευξης συμφωνίας σχετικά με ενιαίους κανόνες για τον τρόπο κατανομής των φορολογητέων κερδών μεταξύ των χωρών σε επίπεδο ΟΟΣΑ/πλαισίου χωρίς αποκλεισμούς, ως αποτέλεσμα της συνεχιζόμενης ταχείας ψηφιοποίησης των οικονομιών και της ανάγκης για αποτελεσματική καταπολέμηση της φοροαποφυγής.

3.1.2.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά επίσης τη ρυθμιστική προσέγγιση που υιοθέτησε η Επιτροπή για την ανάπτυξη των προτάσεών της και σε όλο το εύρος των υπό εξέταση νομοθετικών διατάξεων. Στόχος είναι η βελτίωση της γενικής αποδοτικότητας των φορολογικών συστημάτων, ώστε να είναι δίκαια και να παρέχουν τα έσοδα που απαιτούνται για την άσκηση της δημόσιας πολιτικής, παρέχοντας ταυτόχρονα ευκαιρίες απασχόλησης και ανάπτυξης.

3.1.3.

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη της Επιτροπής ότι η φορολογική απάτη και η φοροδιαφυγή εξακολουθούν να αποτελούν απειλή για τα δημόσια οικονομικά, ιδίως σε περιόδους κρίσης, όπως προκύπτει σαφώς από τις πλέον πρόσφατες εκτιμήσεις που υπενθυμίζουν οι προτάσεις. Σύμφωνα με την Επιτροπή, οι απώλειες εσόδων στην ΕΕ εξαιτίας της διεθνούς φοροδιαφυγής από ιδιώτες, που καλύπτει τους τομείς του φόρου εισοδήματος φυσικών προσώπων, του φόρου εισοδήματος κεφαλαίου, του φόρου επί περιουσιακών στοιχείων και του φόρου κληρονομιάς, υπολογίστηκε σε 46 δισ. ευρώ το 2016. Το έλλειμμα ΦΠΑ εκτιμάται σε περίπου 140 δισ. ευρώ, εκ των οποίων τα 50 δισ. ευρώ σχετίζονται με περιπτώσεις διασυνοριακής απάτης (22). Τα επιμέρους κράτη μέλη πρέπει να λάβουν σημαντικά μέτρα για να αντιμετωπίσουν το εθνικό τους έλλειμμα ΦΠΑ.

3.1.4.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη μείωση του εκτιμώμενου ελλείμματος που οφείλεται στη φοροαποφυγή από επιχειρήσεις σε περίπου 35 δισ. ευρώ ετησίως σε σύγκριση με τις προηγούμενες εκτιμήσεις της Επιτροπής, ύψους 50-70 δισ. ευρώ, καθώς και τη συσχέτιση, που διερευνήθηκε από την Επιτροπή, μεταξύ της βελτίωσης αυτής και των νομοθετικών προσπαθειών που κατέβαλε η προηγούμενη Επιτροπή για την καταπολέμηση της φοροαποφυγής (πάνω από 20 φορολογικές οδηγίες σε διάστημα πέντε ετών) (23).

3.1.5.

Προκειμένου να στηριχθούν πλήρως οι ιδιώτες και οι επιχειρήσεις στις σημερινές δυσμενείς συνθήκες που προκάλεσε η κρίση της νόσου COVID-19, η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να συνεχίσει τις εργασίες της για τη μείωση του κόστους συμμόρφωσης που συνδέεται με τις φορολογικές υποχρεώσεις. Το κόστος φορολογικής συμμόρφωσης για τις μεγάλες εταιρείες ανέρχεται, σύμφωνα με εκτιμήσεις, στο 2 % περίπου των καταβληθέντων φόρων, ενώ για τις ΜΜΕ ανέρχεται κατ’ εκτίμηση στο 30 % περίπου των καταβληθέντων φόρων.

3.1.6.

Δεδομένης της πολυπλοκότητας που δημιουργούν επί του παρόντος 27 διαφορετικά φορολογικά συστήματα, και λαμβανομένου υπόψη του τρόπου με τον οποίο αυτό το πλήθος μοντέλων δυσκολεύει τη ζωή των επιχειρήσεων και των ιδιωτών που δραστηριοποιούνται διασυνοριακά, η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει τα κράτη μέλη να εναρμονίσουν τις απαιτήσεις υποβολής φορολογικών δηλώσεων και να βελτιώσουν τη συνεργασία μεταξύ των φορολογικών διοικήσεων. Το ανανεωμένο και διευρυμένο έργο της ομάδας «Κώδικας δεοντολογίας» πρέπει να εξαλείψει τα επιζήμια φορολογικά μέτρα, ώστε να δημιουργήσει ισότιμους όρους ανταγωνισμού και να συμβάλει, από κοινού με τις νομοθετικές μεταρρυθμίσεις, στην προώθηση επαρκούς βαθμού φορολογικής σύγκλισης για την αποφυγή του αθέμιτου φορολογικού ανταγωνισμού.

3.1.7.

Οι 25 δράσεις που σχεδιάζει η Επιτροπή φαίνονται εύλογες και η ΕΟΚΕ τις υποστηρίζει σε γενικές γραμμές. Το γεγονός ότι οι περισσότερες εξ αυτών αφορούν τον ΦΠΑ θεωρείται ενδεδειγμένο λόγω της εκτεταμένης απώλειας εσόδων στον τομέα του ΦΠΑ. Ωστόσο, οι δράσεις αυτές περιγράφονται πολύ συνοπτικά και εξακολουθεί να είναι δύσκολο, προς το παρόν, να αξιολογηθεί πλήρως ο συγκεκριμένος αντίκτυπός τους στην καθημερινότητα των Ευρωπαίων πολιτών και των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων. Τα κράτη μέλη πρέπει να ενεργήσουν αποφασιστικά για την επιβολή των εθνικών τους κανόνων και τη μείωση των εθνικών προβλημάτων ΦΠΑ και, ταυτόχρονα, να προωθήσουν περισσότερο τη διασυνοριακή συνεργασία.

3.1.8.

Η θέσπιση ενιαίου μητρώου ΦΠΑ, μέσω της συνεχιζόμενης επέκτασης της μονοαπευθυντικής θυρίδας ΦΠΑ κατά το πρότυπο της δέσμης μέτρων για το ηλεκτρονικό εμπόριο, είναι ιδιαίτερα ευπρόσδεκτη. Μολονότι δεν παρέχονται περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τους τομείς που θα καλύπτονται, η επέκταση της μονοαπευθυντικής θυρίδας ΦΠΑ στα άρθρα 36-39 της οδηγίας 2006/112/ΕΚ του Συμβουλίου (24) (στο εξής «οδηγία για τον ΦΠΑ»), που καλύπτουν τις παραδόσεις αγαθών μεταξύ επιχειρήσεων και καταναλωτών (B2C), μπορεί να θεωρηθεί πολύ σημαντικό βήμα προόδου. Για παράδειγμα, η επέκταση της OSS σε διασυνοριακές παραδόσεις φυσικού αερίου, ηλεκτρικής ενέργειας, θερμότητας ή ψύχους (άρθρο 39 της οδηγίας για τον ΦΠΑ) θα μπορούσε επίσης να συμβάλει στην εμβάθυνση της ενεργειακής αγοράς της ΕΕ και στην προώθηση της ενεργειακής μετάβασης.

3.1.9.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον εκσυγχρονισμό και την εναρμόνιση των απαιτήσεων υποβολής δηλώσεων ΦΠΑ μέσω αυξημένης χρήσης της υποβολής στοιχείων με βάση τις συναλλαγές (σε πραγματικό χρόνο) και της ηλεκτρονικής τιμολόγησης. Η υποβολή στοιχείων με βάση τις συναλλαγές επιτρέπει στις φορολογικές διοικήσεις να έχουν πλήρη εικόνα των διαφόρων αλυσίδων εφοδιασμού σε πραγματικό χρόνο, με αποτέλεσμα καλύτερα στοχευμένους ελέγχους και πολύ πιο έγκαιρο εντοπισμό της απάτης και των δυνητικά επισφαλών εμπόρων. Ωστόσο, οι απαιτήσεις υποβολής φορολογικών δηλώσεων πρέπει να είναι εύκολο να τηρηθούν και να μην επιφέρουν υψηλό διοικητικό κόστος ή επαχθείς επενδυτικές δαπάνες, ιδίως στις ΜΜΕ (25). Ομοίως, η μεγαλύτερη χρήση και το εναρμονισμένο πρότυπο ηλεκτρονικής τιμολόγησης θα μπορούσαν να μειώσουν το κόστος αποθήκευσης και συμμόρφωσης για τις επιχειρήσεις και να βελτιώσουν την καταπολέμηση της απάτης στον τομέα του ΦΠΑ.

3.1.10.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί επίσης την επανεξέταση του κατά πόσο θα πρέπει να επιβληθεί ΦΠΑ στις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες. Πολλές επιχειρήσεις επιβαρύνονται με επιπλέον κόστος, δεδομένου ότι ορισμένες εταιρείες ή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα δεν υπόκεινται σε ΦΠΑ. Επιπλέον, οι απαλλασσόμενες οντότητες δεν μπορούν να απαιτήσουν εκπτώσεις στον ΦΠΑ εισροών, ενώ η προστιθέμενη αξία που δημιουργείται δεν φορολογείται από τον ΦΠΑ. Πρόκειται για ένα περίπλοκο ζήτημα, και η ΕΟΚΕ αναμένει ότι θα εκπονηθούν ολοκληρωμένες εκτιμήσεις επιπτώσεων. Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η αύξηση των εσόδων από τον ΦΠΑ θα είχε επίσης θετική επίπτωση στον προϋπολογισμό της ΕΕ.

3.1.11.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι τα κράτη μέλη έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν ένα σύστημα αντιστροφής της επιβάρυνσης για την καταπολέμηση της απάτης στον τομέα του ΦΠΑ. Η δυνατότητα αυτή χρησιμοποιήθηκε για την καταπολέμηση της αλυσιδωτής απάτης στον τομέα του ΦΠΑ. Η ΕΟΚΕ καλεί την Επιτροπή να αξιολογήσει ποια μέθοδος θα ήταν η πλέον αποτελεσματική και θα επέφερε τον μικρότερο διοικητικό φόρτο για την αντιμετώπιση της αλυσιδωτής απάτης.

3.1.12.

Οι φορολογικές διοικήσεις βασίζονται στους φορολογούμενους για να τους παρέχουν τις σωστές πληροφορίες, ενώ ορισμένα κράτη μέλη έχουν εγκαταστήσει συστήματα «συνεργατικής συμμόρφωσης» για την ενίσχυση αυτής της εταιρικής σχέσης. Δυστυχώς, τα συστήματα αυτά λειτουργούν επί του παρόντος μόνο σε εθνικό επίπεδο. Υπό αυτό το πρίσμα, η ΕΟΚΕ στηρίζει την πρωτοβουλία της Επιτροπής για ένα «πλαίσιο συνεργατικής συμμόρφωσης της ΕΕ», το οποίο θα βασίζεται σε μεγαλύτερη εμπιστοσύνη και συνεργασία μεταξύ των πολυάριθμων φορολογικών διοικήσεων για την επίλυση διασυνοριακών ζητημάτων φορολογίας των επιχειρήσεων. Στο πλαίσιο αυτό, είναι σημαντικό να διασφαλιστεί για τις ΜΜΕ ίση μεταχείριση με τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις.

3.1.13.

Ωστόσο, παραμένει ασαφές με ποιον τρόπο θα λειτουργήσει στην πράξη αυτό το πλαίσιο συνεργατικής συμμόρφωσης της ΕΕ, και η ΕΟΚΕ είναι πρόθυμη να αξιολογήσει αυτές τις εξελίξεις και να παράσχει την εποικοδομητική συμβολή της κατά τη διαδικασία ανάπτυξης και εφαρμογής.

3.1.14.

Σε πρώτη αξιολόγηση, ο προληπτικός διάλογος για την επίλυση των διασυνοριακών φορολογικών διαφορών που σχεδιάζει η Επιτροπή φαίνεται χρήσιμη και θετική εξέλιξη, δεδομένου επίσης ότι αποτελεί μακροχρόνιο αίτημα της επιχειρηματικής κοινότητας. Μια εναρμονισμένη προσέγγιση από διάφορα κράτη μέλη θα ήταν ιδιαίτερα ευπρόσδεκτη, μολονότι μένει να αξιολογηθεί ο τρόπος με τον οποίο μπορεί να εφαρμοστεί πιο συγκεκριμένα μια τέτοια προσέγγιση, με αφετηρία τη σημερινή ετερογενή ρυθμιστική εκδοχή (26).

3.1.15.

Το ζήτημα της επιστροφής φόρων είναι πάντοτε ζωτικής σημασίας, ιδίως σε περιόδους κρίσης όπως η σημερινή, οι οποίες συνεπάγονται υψηλό κίνδυνο όσον αφορά την έλλειψη ρευστότητας τόσο για τους ιδιώτες όσο και για τις επιχειρήσεις. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, αρκετές χώρες αύξησαν την ταχύτητα με την οποία καταβλήθηκαν οι επιστροφές ΦΠΑ και οι επιστροφές γενικότερα, προκειμένου να διασφαλίσουν ότι οι επιχειρήσεις θα είχαν αρκετά μετρητά για να αντιμετωπίσουν μια πρωτοφανή και ανατρεπτική οικονομική κατάσταση.

3.1.16.

Δεδομένου ότι ορισμένες επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν ήδη προβλήματα ρευστότητας, τα τιμολόγια ενδέχεται να πληρωθούν με καθυστέρηση ή ακόμη και καθόλου στο τέλος· κατά συνέπεια, οι επιχειρήσεις που χρέωσαν ΦΠΑ στα τιμολόγιά τους πρέπει να υποβάλουν το ποσό στις φορολογικές αρχές κατά τη σχετική περίοδο δήλωσης ΦΠΑ, χωρίς να έχουν εισπράξει τον ΦΠΑ (το λεγόμενο «επισφαλές χρέος»). Υπό αυτό το πρίσμα, η ΕΟΚΕ καλεί επίσης την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αξιολογήσει τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να επισπευσθεί ένας απλούστερος και πιο εναρμονισμένος μηχανισμός φορολογικής ελάφρυνσης επισφαλών απαιτήσεων ΦΠΑ. Ο μηχανισμός αυτός θα πρέπει να διασφαλίσει ότι ο ΦΠΑ τον οποίο οι επιχειρήσεις δεν κατόρθωσαν να εισπράξουν από τους πελάτες τους, αλλά κατέβαλαν ήδη στις φορολογικές αρχές, μπορεί να ανακτηθεί από τις επιχειρήσεις από τις φορολογικές αρχές με ταχύ και έγκαιρο τρόπο.

3.1.17.

Η ΕΟΚΕ καλεί τις εθνικές φορολογικές διοικήσεις να συνεχίσουν την ταχεία διαχείριση της επιστροφής, όσον αφορά τόσο τους άμεσους όσο και τους έμμεσους φόρους, προτείνοντας μια εναρμονισμένη διοικητική προσέγγιση σε ολόκληρη την Ευρώπη και επισημαίνοντας ότι ένα κοινό σύστημα παρακράτησης φόρων για διασυνοριακές επενδύσεις χαρτοφυλακίου θα αποτελούσε ένα πρώτο βήμα προόδου.

3.1.18.

Η φορολογική απάτη, η φοροδιαφυγή και τα συναφή αδικήματα διώκονται από τα εθνικά δικαστήρια των κρατών μελών βάσει μεγάλης ποικιλίας ποινικών νόμων. Ωστόσο, αυτά τα φορολογικά αδικήματα έχουν, σε πολλές περιπτώσεις, διακρατική διάσταση. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι είναι σημαντικό να ληφθεί υπόψη αυτό το γεγονός, καθώς και η διάρθρωση των κυρώσεων, ιδίως στην περίπτωση κοινών ελέγχων μεταξύ των κρατών μελών. Θα πρέπει να εκπονηθεί εκτίμηση επιπτώσεων των διαφορετικών κυρώσεων μεταξύ των κρατών μελών.

3.1.19.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρωτοβουλία της Επιτροπής για σύσταση σχετικά με τα δικαιώματα των φορολογούμενων στην ενιαία αγορά. Η παροχή στα κράτη μέλη μιας επισκόπησης των βέλτιστων πρακτικών στον τομέα της φορολογίας όσον αφορά την απλούστευση και την ψηφιοποίηση μπορεί να συμβάλει στην εξομάλυνση της σχέσης μεταξύ των φορολογούμενων και των φορολογικών αρχών σε ολόκληρη την ΕΕ, στην ενίσχυση της φορολογικής ευαισθητοποίησης των πολιτών και στη βελτίωση της είσπραξης των εσόδων. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι πρόκειται για ένα καλό παράδειγμα πρωτοβουλίας μη δεσμευτικού δικαίου.

3.2.   Διοικητική συνεργασία μεταξύ των φορολογικών αρχών

3.2.1.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει την απόφαση της Επιτροπής να προβεί σε νομοθετική παρέμβαση με στόχο την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των φορολογικών αρχών και την ενίσχυση της εναρμόνισης των διαδικαστικών κανόνων σε ολόκληρη την εσωτερική αγορά.

3.2.2.

Πράγματι, η πρόταση συνάδει πλήρως με την αρχή της επικουρικότητας που διατυπώνεται στο άρθρο 5 της ΣΛΕΕ, δεδομένου ότι προβλέπει παρέμβαση του Eυρωπαίου νομοθέτη για την αντιμετώπιση ζητημάτων που δεν μπορούν να ρυθμιστούν επαρκώς από τα κράτη μέλη.

3.2.3.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει την πρόθεση ενίσχυσης των αρμοδιοτήτων του δικτύου Eurofisc, ώστε να αναδειχτεί σε κέντρο αναφοράς για τα διασυνοριακά φορολογικά εγκλήματα.

3.2.4.

Η εφαρμογή των ισχυουσών διατάξεων της οδηγίας έχει πράγματι αποδείξει ότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των κρατών μελών, καθώς ορισμένα κράτη μέλη είναι πρόθυμα να συνεργαστούν πλήρως και να ανταλλάξουν πληροφορίες, ενώ άλλα υιοθετούν περιοριστική προσέγγιση ή ακόμη και απορρίπτουν την ανταλλαγή πληροφοριών.

3.2.5.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει επίσης την προσπάθεια να ενισχυθεί η διαφάνεια των ψηφιακών πλατφορμών, προκειμένου να αποφευχθούν οι ασυνεπείς δηλώσεις εισοδήματος, οι οποίες ενέχουν υψηλό κίνδυνο φοροδιαφυγής. Μολονότι ορισμένα κράτη μέλη έχουν προβλέψει υποχρέωση υποβολής στοιχείων στα εθνικά τους νομικά συστήματα, η εμπειρία δείχνει ότι οι εθνικές διατάξεις κατά της φοροδιαφυγής δεν είναι πάντοτε πλήρως αποτελεσματικές, ειδικά όταν στοχεύουν σε διασυνοριακές δραστηριότητες. Συνεπώς, η ασφάλεια δικαίου και η νομική σαφήνεια μπορούν να διασφαλιστούν με ένα ενιαίο σύνολο απαιτήσεων υποβολής στοιχείων και φορολογικών εντύπων που ισχύει για όλα τα κράτη μέλη.

3.2.6.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί επίσης την αναλογικότητα της πρότασης της Επιτροπής όσον αφορά τη διαδικαστική συνεργασία μεταξύ των εθνικών φορολογικών αρχών, καθώς οι προτεινόμενες τροποποιήσεις δεν φαίνεται ότι υπερβαίνουν τα αναγκαία όρια για την επίτευξη του στόχου της αποτελεσματικότερης ανταλλαγής πληροφοριών και της αποτελεσματικότερης διοικητικής συνεργασίας.

3.2.7.

Το σύστημα κυρώσεων για τους φορείς εκμετάλλευσης πλατφορμών που δεν τηρούν τις υποχρεώσεις τους όσον αφορά τη δήλωση, όπως αναφέρεται στο άρθρο 25α της πρότασης οδηγίας για τη διοικητική συνεργασία (ΟΔΣ 7), ακόμη και αν αποτελεί εθνική αρμοδιότητα, πρέπει να εφαρμόζεται όσο το δυνατόν πιο ομοιόμορφα σε όλα τα κράτη μέλη για να διασφαλιστεί η αποτελεσματικότητά του.

3.2.8.

Δεδομένου ότι, όσον αφορά τους φορείς εκμετάλλευσης πλατφορμών, οι στρεβλώσεις που εντοπίζονται στη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς εκτείνονται πέραν των συνόρων των μεμονωμένων κρατών μελών, οι κοινοί κανόνες της ΕΕ συνιστούν την ελάχιστη παρέμβαση που απαιτείται για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των προβλημάτων. Με αυτό το σκεπτικό, η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Επιτροπή να αναπτύξει περαιτέρω τον ρόλο και τη συνεργασία της στο πλαίσιο του ΟΟΣΑ για την ψηφιοποίηση των οικονομιών, προκειμένου να επιτευχθεί κοινή διεθνής προσέγγιση μεταξύ των φορολογικών αρχών για την αντιμετώπιση παγκόσμιων ζητημάτων.

3.2.9.

Το άρθρο 12α παράγραφος 6 ορίζει ότι ο κοινός έλεγχος διενεργείται σύμφωνα με τις διαδικαστικές συμφωνίες που ισχύουν στο κράτος μέλος στο οποίο πραγματοποιούνται οι ενέργειες ελέγχου. Τα αποδεικτικά στοιχεία που συλλέχθηκαν κατά τον κοινό έλεγχο θα πρέπει να αναγνωρίζονται αμοιβαία από όλες τις αρμόδιες αρχές των συμμετεχόντων κρατών μελών.

3.2.10.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι οι κοινοί έλεγχοι, οι οποίοι αποτελούν καταρχήν ένα χρήσιμο και ιδιαίτερα αποτελεσματικό εργαλείο, θα πρέπει να διενεργούνται με σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων των φορολογούμενων και αυστηρή τήρηση των αρχών του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (27) όσον αφορά τα δικαιώματα υπεράσπισης και την προβλεψιμότητα τόσο των διαδικαστικών όσο και των ουσιαστικών κανόνων που τους αφορούν, καθώς και τη συλλογή αποδεικτικών στοιχείων από τις φορολογικές αρχές που κινούν τη διαδικασία για την επιβολή ενδεχόμενων κυρώσεων.

3.2.11.

Συγκεκριμένα, το σύνολο των δεδομένων που ανταλλάσσονται και διαβιβάζονται από τις φορολογικές διοικήσεις θα πρέπει να καθορίζεται έτσι, ώστε να περιλαμβάνει μόνο τα ελάχιστα δεδομένα που είναι απαραίτητα για την ανίχνευση περιπτώσεων μη συμμορφούμενης υποβολής στοιχείων ή μη υποβολής στοιχείων, σύμφωνα με τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τον γενικό κανονισμό για την προστασία δεδομένων (ΓΚΠΔ) (28), οι οποίες θα πρέπει να ερμηνεύονται και να τηρούνται αυστηρά. Τυχόν πιθανές αρνητικές επιπτώσεις στα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα θα πρέπει να ελαχιστοποιούνται μέσω επαρκών μέτρων τεχνολογίας της πληροφορίας (ΤΠ) και διαδικαστικών μέτρων, ιδίως όσον αφορά τη συλλογή, την επεξεργασία και την ακόλουθη αποθήκευσή τους.

3.2.12.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι, σύμφωνα με τους κανόνες του ΓΚΠΔ, η χρήση των ομαδοποιημένων αιτημάτων πρέπει να έχει βάσιμα κίνητρα και να διεξάγεται με προσεκτικό τρόπο, ώστε να μην παραβιάζει τα δικαιώματα των φυσικών και των νομικών προσώπων και να μην οδηγεί στη λεγόμενη «αλίευση πληροφοριών».

3.2.13.

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Επιτροπή να συνεχίσει την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των προηγούμενων οδηγιών σχετικά με τη διοικητική συνεργασία (29).

3.3.   Χρηστή φορολογική διακυβέρνηση εντός και εκτός της ΕΕ

3.3.1.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την άποψη της Επιτροπής ότι η χρηστή φορολογική διακυβέρνηση, η βάση για δίκαιη φορολόγηση, απαιτεί φορολογική διαφάνεια μέσω της ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των φορολογικών αρχών, αποφυγή του αθέμιτου φορολογικού ανταγωνισμού, απουσία επιζήμιων φορολογικών μέτρων και εφαρμογή διεθνώς συμφωνημένων κανόνων. Συμφωνεί επίσης με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ότι η ΕΕ πρέπει να αναλάβει αποφασιστική δράση για την αντιμετώπιση του επιζήμιου φορολογικού ανταγωνισμού και του επιθετικού φορολογικού σχεδιασμού, ιδίως στους φορολογικούς παραδείσους.

3.3.2.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει την πρωτοβουλία της Επιτροπής για την επανεξέταση του κώδικα δεοντολογίας και επικροτεί το γεγονός ότι η πρότασή της λαμβάνει δεόντως υπόψη το έργο του ΟΟΣΑ και τη σημασία της τήρησης των διεθνώς συμφωνημένων προτύπων, ιδίως όσον αφορά τις παγκόσμιες αρχές που οδηγούν σε έναν ελάχιστο πραγματικό συντελεστή φορολογίας των επιχειρήσεων.

3.3.3.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι τα αποτελέσματα και τα επιτεύγματα του κώδικα δεοντολογίας θα πρέπει να επικαιροποιούνται και να δημοσιοποιούνται στην κοινωνία των πολιτών πιο τακτικά, σύμφωνα με τον στόχο της Επιτροπής να καταστήσει πιο διαφανή τη συγκεκριμένη δραστηριότητα και τα αποτελέσματα του κώδικα.

3.3.4.

Η προσέγγιση της Επιτροπής αναγνωρίζει ότι ο φορολογικός ανταγωνισμός δεν αποτελεί από μόνος του πρόβλημα (30). Ταυτόχρονα, ωστόσο, η Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχουν εκφράσει επανειλημμένα την ανησυχία τους για την ύπαρξη αθέμιτου φορολογικού ανταγωνισμού εντός της ΕΕ, ο οποίος προωθεί τη φοροαποφυγή. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι είναι απαραίτητο να καταβληθούν σοβαρές προσπάθειες για την επίλυση αυτού του περίπλοκου προβλήματος. Εξέδωσε πρόσφατα μια γνωμοδότηση (31), στην οποία προτείνει την εκπόνηση ενός ευρωπαϊκού συμφώνου για την αποτελεσματική πάταξη της φορολογικής απάτης, της φοροδιαφυγής, της φοροαποφυγής και της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Η ΕΟΚΕ κάλεσε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναλάβει πολιτική πρωτοβουλία στην οποία θα συμμετέχουν οι κυβερνήσεις και τα υπόλοιπα θεσμικά όργανα της ΕΕ για την επίτευξη αυτού του στόχου, προωθώντας την αναγκαία συναίνεση και μεριμνώντας για τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών. Η συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών πρέπει να αποτελεί τον βασικό πυλώνα του συμφώνου.

3.3.5.

Η διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής του κώδικα δεοντολογίας στην ΕΕ, προκειμένου να καλυφθούν άλλα μέτρα που επηρεάζουν τον φορολογικό ανταγωνισμό, αποτελεί επίσης μια ρυθμιστική επιλογή την οποία επικροτεί η ΕΟΚΕ. Η επικαιροποίηση που θα διασφαλίσει την εξέταση των καθεστώτων που οδηγούν σε ιδιαίτερα χαμηλή ή μηδενική φορολογία εντός ή εκτός της ΕΕ, έχει καθυστερήσει. Ωστόσο, ο κώδικας είναι ένα μη δεσμευτικό μέσο που πρέπει να επιληφθεί των ζητημάτων που δεν ρυθμίζονται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία.

3.3.6.

Η Επιτροπή υποστηρίζει ότι είναι επίσης αναγκαίο να καταστεί η διαδικασία καταχώρισης στον κατάλογο σαφέστερη για τις τρίτες χώρες, με σκοπό την ενίσχυση της διαφάνειας ως προς τους λόγους για τους οποίους μια περιοχή δικαιοδοσίας περιλαμβάνεται στον κατάλογο ή όχι. Θα ήταν χρήσιμο να ενισχυθεί η εναρμόνιση των προτύπων που έχουν θεσπίσει τα κράτη μέλη της ΕΕ και να βελτιωθεί ο συντονισμός μεταξύ των εθνικών καταλόγων και του ενωσιακού καταλόγου, καθώς η ΕΕ και πολλά κράτη μέλη ακολουθούν διαφορετικά πρότυπα, γεγονός που μπορεί να δημιουργήσει σύγχυση.

3.3.7.

Η Επιτροπή αξιολογεί επίσης τη λεγόμενη μαύρη λίστα φορολογικών παραδείσων, η οποία ισχύει από το 2017, και έχει εξετάσει εκατοντάδες επιζήμια φορολογικά καθεστώτα παγκοσμίως, με πολλές καταχωρισμένες περιοχές δικαιοδοσίας να έχουν αναλάβει δεσμεύσεις προς το Συμβούλιο για την αντιμετώπιση των ανησυχιών σχετικά με τον αθέμιτο φορολογικό ανταγωνισμό και την περιορισμένη διαφάνεια. Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη της Επιτροπής ότι είναι καιρός να αναθεωρηθεί ο κατάλογος και να εξεταστεί ο τρόπος με τον οποίο μπορεί να είναι πιο αποτελεσματικός και δίκαιος, δεδομένων των νέων προκλήσεων μιας παγκόσμιας ψηφιοποιημένης οικονομίας. Η ΕΟΚΕ στηρίζει επίσης το κριτήριο της Επιτροπής να δοθεί σε συγκεκριμένες περιοχές δικαιοδοσίας με χαμηλό κίνδυνο και χαμηλή ικανότητα η ευκαιρία να βελτιώσουν τα οικεία πρότυπα χρηστής φορολογικής διακυβέρνησης και διαφάνειας εντός εύλογου χρονικού διαστήματος, όταν αυτές περιλαμβάνονται ή θα μπορούσαν να περιληφθούν στον κατάλογο.

---

(1)  «[Ο κώδικας δεοντολογίας] ξεκινά από την παραδοχή ότι, ενώ ο φορολογικός ανταγωνισμός μεταξύ χωρών δεν είναι εξ’ ορισμού προβληματικός, πρέπει να υπάρχουν κοινές αρχές στον βαθμό στον οποίο αυτές μπορούν να χρησιμοποιούν τα φορολογικά συστήματα και τις πολιτικές τους για την προσέλκυση επιχειρήσεων και κερδών. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε μια ενιαία αγορά, όπου οι ελευθερίες της Συνθήκης αυξάνουν την κινητικότητα κερδών και επενδύσεων» [COM(2020) 313 final, σ. 3].

(2)  Βλ. επίσης έλλειμμα ΦΠΑ: το 2018 οι χώρες της ΕΕ απώλεσαν έσοδα ύψους 140 δισ. ευρώ από ΦΠΑ, ποσό που ενδέχεται να αυξηθεί το 2020 λόγω του κορονοϊού https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/ip_20_1579

(3)  COM(2020) 312 final, σ. 5. Υπάρχουν και άλλες εκτιμήσεις, π.χ. εκείνη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, με απώλειες εξαιτίας οικονομικού εγκλήματος, φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής εκτιμώμενες σε 190 δισ. ευρώ. Βάσει του ολοκληρωμένου έργου του ΟΟΣΑ στην έκθεσή του σχετικά με τη διάβρωση της βάσης και τη μετατόπιση κερδών (BEPS), Δράση 11, οι συνολικές απώλειες εσόδων πριν αποφασιστούν μέτρα κατά της διάβρωσης της βάσης και της μετατόπισης κερδών ανέρχονταν σε περίπου 100-240 δισ. δολάρια ΗΠΑ ή σε 0,35 τοις εκατό του παγκόσμιου ΑΕΠ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπολόγισε σε περίπου 50-70 δισ. ευρώ τα οφειλόμενα ποσά προς την ΕΕ πριν από την έγκριση των οδηγιών I και II κατά της φοροαποφυγής από τα κράτη μέλη.

(4)  Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε 20 σημαντικές νομοθετικές προτάσεις κατά τη διάρκεια της προηγούμενης πενταετούς θητείας της.

(5)  Βλ. γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Καταπολέμηση της φορολογικής απάτης, της φοροαποφυγής και της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες» (ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 6).

(6)  Πολιτικές κατευθύνσεις για την επόμενη Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2019-2024.

(7)  Βλ. COM(2020) 312 final, COM(2020) 313 final, COM(2020) 314 final.

(8)  Βλ. γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Καταπολέμηση της φορολογικής απάτης, της φοροαποφυγής και της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες» (ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 6).

(9)  Βλ. COM(2020) 312 final. Βλ. επίσης τη γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Φορολογικοί μηχανισμοί για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα» (ΕΕ C 364 της 28.10.2020, σ. 21).

(10)  Βλ. COM(2019) 640 final.

(11)  Η διάταξη αυτή αφορά τις περιοχές δικαιοδοσίας που περιλαμβάνονται στο παράρτημα Ι των σχετικών συμπερασμάτων του Συμβουλίου. Ο κατάλογος επικαιροποιείται τακτικά: https://ec.europa.eu/taxation_customs/tax-common-eu-list_en

(12)  Οι εν λόγω δράσεις απαριθμούνται στο έγγραφο COM(2020) 312 final.

(13)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2018). Study on tax compliance costs for SMEs (Μελέτη σχετικά με το κόστος φορολογικής συμμόρφωσης για τις ΜΜΕ).

(14)  Απαντήσεις στη δημόσια διαβούλευση για την αξιολόγηση της οδηγίας σχετικά με τη διοικητική συνεργασία στον τομέα της φορολογίας, που συνοψίζονται στο παράρτημα 2 του εγγράφου εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής — Αξιολόγηση της οδηγίας 2011/16/ΕΕ του Συμβουλίου σχετικά με τη διοικητική συνεργασία στον τομέα της φορολογίας και με την κατάργηση της οδηγίας 77/799/ΕΟΚ [SWD(2019) 328 final].

(15)  Έχουν διατυπωθεί αιτήματα σχετικά με την υποχρέωση καταχώρισης σε κάθε κράτος μέλος, η οποία όμως θα μεγιστοποιούσε τον διοικητικό φόρτο και θα καθιστούσε δυσκολότερη την επέκταση των ΜΜΕ σε νέες χώρες και περιοχές.

(16)  Πρόταση οδηγίας του Συμβουλίου σχετικά με τη διοικητική συνεργασία στον τομέα της φορολογίας [COM(2020) 314 final].

(17)  Ανακοίνωση σχετικά με τη χρηστή φορολογική διακυβέρνηση εντός και εκτός της ΕΕ [COM(2020) 313 final].

(18)  Ψήφισμα του Συμβουλίου και των αντιπροσώπων των κυβερνήσεων των κρατών μελών συνερχόμενων στα πλαίσια του Συμβουλίου της 1ης Δεκεμβρίου 1997 σχετικά με έναν κώδικα δεοντολογίας για τη φορολογία των επιχειρήσεων (ΕΕ C 2 της 6.1.1998, σ. 2).

(19)  Με την πάροδο του χρόνου, η άποψη της Επιτροπής σχετικά με τον επιζήμιο φορολογικό ανταγωνισμό έναντι του θεμιτού φορολογικού ανταγωνισμού εκφράζεται με διάφορους τρόπους. Κατά την υποβολή του σχεδίου οδηγίας για κοινή ενοποιημένη βάση φορολογίας εταιρειών, η Επιτροπή τόνισε ότι ο θεμιτός φορολογικός ανταγωνισμός με βάση τους συντελεστές προσφέρει μεγαλύτερη διαφάνεια και πρέπει να ενθαρρυνθεί [COM(2011) 121 final, σ. 4]. Στην ανακοίνωση σχετικά με τη χρηστή διακυβέρνηση στον φορολογικό τομέα, που εκδόθηκε το 2020, ο φορολογικός ανταγωνισμός δεν θεωρείται εξ’ ορισμού προβληματικός, αλλά εκτιμάται ότι απαιτούνται κοινές αρχές ως προς τον τρόπο με τον οποίο τα κράτη μέλη χρησιμοποιούν τα φορολογικά τους καθεστώτα [COM(2020) 313 final, σ. 3]. Ευλόγως συμπεραίνεται ότι υπάρχει και θεμιτός φορολογικός ανταγωνισμός και επιζήμιος αθέμιτος φορολογικός ανταγωνισμός. Τα κράτη μέλη αποφασίζουν τα φορολογικά καθεστώτα τους, αλλά υποχρεούνται να το πράξουν με ανοικτό και διαφανή τρόπο, τηρώντας τη Συνθήκη και αποφεύγοντας επιζήμιους και μεροληπτικούς κανόνες. Η ΕΕ και τα κράτη μέλη πρέπει να διασφαλίσουν την εύρυθμη λειτουργία της ενιαίας αγοράς με επαρκή βαθμό σύγκλισης και στον φορολογικό τομέα.

(20)  Αρκετά μέσα χρηματοδότησης δεν επιτρέπουν τη χρηματοδότηση έργων που συμβάλλουν στη φοροαποφυγή. Βλ. δημοσιονομικό κανονισμό, Ευρωπαϊκό Ταμείο για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη (ΕΤΒΑ), Ευρωπαϊκό Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων (ΕΤΣΕ) και Εντολή Εξωτερικού Δανεισμού (ELM). Βλ. την ανακοίνωση της Επιτροπής σχετικά με τις νέες απαιτήσεις κατά της φοροαποφυγής στη νομοθεσία της ΕΕ που διέπει ιδίως τις χρηματοδοτικές και επενδυτικές πράξεις [C(2018) 1756 της 21.3.2018].

(21)  Βλ. γνωμοδοτήσεις της ΕΟΚΕ με τα εξής θέματα: «Καταπολέμηση της φορολογικής απάτης, της φοροαποφυγής και της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες» (ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 6)· «Η φορολόγηση στην ψηφιοποιημένη οικονομία» (ΕΕ C 353 της 18.10.2019, σ. 17)· και «Φορολόγηση των κερδών των πολυεθνικών εταιρειών στην ψηφιακή οικονομία» (ΕΕ C 367 της 10.10.2018, σ. 73).

(22)  Βλ. επίσης έλλειμμα ΦΠΑ: το 2018 οι χώρες της ΕΕ απώλεσαν έσοδα ύψους 140 δισ. ευρώ από ΦΠΑ, ποσό που ενδέχεται να αυξηθεί το 2020 λόγω του κορονοϊού https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/ip_20_1579

(23)  Υπάρχουν και άλλες εκτιμήσεις, π.χ. εκείνη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, με απώλειες εξαιτίας οικονομικού εγκλήματος, φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής εκτιμώμενες σε 190 δισ. ευρώ. Βάσει του ολοκληρωμένου έργου του ΟΟΣΑ στην έκθεσή του σχετικά με τη διάβρωση της βάσης και τη μετατόπιση κερδών (BEPS), Δράση 11, οι συνολικές απώλειες εσόδων πριν αποφασιστούν μέτρα κατά της διάβρωσης της βάσης και της μετατόπισης κερδών ανέρχονταν σε περίπου 100-240 δισ. δολάρια ΗΠΑ ή σε 0,35 τοις εκατό του παγκόσμιου ΑΕΠ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπολόγισε σε περίπου 50-70 δισ. ευρώ τα οφειλόμενα ποσά προς την ΕΕ πριν από την έγκριση των οδηγιών I και II κατά της φοροαποφυγής από τα κράτη μέλη.

(24)  Οδηγία 2006/112/ΕΚ του Συμβουλίου, της 28ης Νοεμβρίου 2006, σχετικά με το κοινό σύστημα φόρου προστιθέμενης αξίας (ΕΕ L 347 της 11.12.2006, σ. 1).

(25)  Υπάρχουν πολυάριθμα θετικά παραδείγματα σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο διάφορες χώρες μείωσαν το έλλειμμα ΦΠΑ τους. Η μεταρρύθμιση του 2014 στην Εσθονία έχει υποδειχθεί ως τέτοιο παράδειγμα.

(26)  Βλ. γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Πρωτοβουλία για τη βελτίωση των μηχανισμών επίλυσης διαφορών διπλής φορολογίας» (ΕΕ C 173 της 31.5.2017, σ. 29).

(27)  Βλ. τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ C 202 της 7.6.2016, σ. 389).

(28)  Έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής — Αξιολόγηση της οδηγίας 2011/16/ΕΕ του Συμβουλίου σχετικά με τη διοικητική συνεργασία στον τομέα της φορολογίας και με την κατάργηση της οδηγίας 77/799/ΕΟΚ [SWD(2019) 328 final]. ΕΕ L 119 της 4.5.2016, σ. 1.

(29)  SWD(2019) 327 final.

(30)  Είναι προφανές ότι η Επιτροπή, όπως και ο ΟΟΣΑ, προβαίνει σε διάκριση μεταξύ θεμιτού και διαφανούς φορολογικού ανταγωνισμού, αφενός, και επιζήμιου αθέμιτου φορολογικού ανταγωνισμού, αφετέρου.

(31)  Βλ. γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Καταπολέμηση της φορολογικής απάτης, της φοροαποφυγής και της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες» (ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 6).

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Ένωση Κεφαλαιαγορών για τα άτομα και τις επιχειρήσεις — νέο σχέδιο δράσης»

[COM(2020) 590 final]

(2021/C 155/03)

Εισηγητής:

ο κ. Pierre BOLLON

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 11.11.2020
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και νομισματική ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	12.2.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	24.2.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	558
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	226/1/4

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την ανακοίνωση της Επιτροπής με θέμα «Ένωση Κεφαλαιαγορών για τα άτομα και τις επιχειρήσεις — νέο σχέδιο δράσης». Πρόκειται για μια πολύ αναγκαία συνέχεια όσων επιτεύχθηκαν με το πρώτο σχέδιο δράσης, που εκδόθηκε το 2015, και την ενδιάμεση επανεξέτασή του, που πραγματοποιήθηκε το 2017, τα οποία η ΕΟΚΕ στήριξε στις γνωμοδοτήσεις της με τίτλους «Σχέδιο δράσης για την οικοδόμηση ένωσης κεφαλαιαγορών» (1) και «Ενδιάμεση επανεξέταση του σχεδίου δράσης για την ένωση κεφαλαιαγορών» (2). Η ΕΟΚΕ δημοσίευσε επίσης κατά τα τελευταία δύο χρόνια διάφορες γνωμοδοτήσεις για θέματα που συνδέονται στενά με την Ένωση Κεφαλαιαγορών (CMU), συμπεριλαμβανομένων των γνωμοδοτήσεων πρωτοβουλίας με τίτλους «Προς μια ανθεκτικότερη και πιο βιώσιμη ευρωπαϊκή οικονομία» (3) και «Μια νέα θεώρηση της ολοκλήρωσης της οικονομικής και νομισματικής ένωσης» (4).

1.2.

Παραμένουν καθοριστικής σημασίας οι αρχικοί στόχοι του σχεδίου δράσης, οι οποίοι συνίστανται στη συμβολή για κινητοποίηση κεφαλαίων στην Ευρώπη και στη διοχέτευσή τους προς τις εταιρείες, τα έργα υποδομής και τα μακροπρόθεσμα έργα, κάτι το οποίο θα έχει θετικές επιπτώσεις στην απασχόληση. Οι στόχοι αυτοί έχουν ύψιστη σημασία, ώστε να δοθεί η δυνατότητα στην ΕΕ-27, στις εταιρείες και στους πολίτες της να σημειώσουν αποφασιστική πρόοδο όσον αφορά την ενίσχυση της χρηματοπιστωτικής και οικονομικής γεωστρατηγικής κυριαρχίας της, καθώς και όσον αφορά την ουσιώδη κλιματική, κοινωνική και ψηφιακή μετάβαση. Η ΕΟΚΕ τονίζει επίσης ότι η Ένωση Κεφαλαιαγορών μπορεί να επιτύχει τους επιδιωκόμενους στόχους μόνο εάν η χρηματοπιστωτική σταθερότητα και η προστασία των καταναλωτών παραμείνουν προτεραιότητες προκειμένου να αποφευχθεί σοβαρός αρνητικός αντίκτυπος στις επιχειρήσεις, στους εργαζομένους και στους καταναλωτές, καθώς και στην οικονομία στο σύνολό της.

1.3.

Η απροσδόκητη και βίαιη κρίση λόγω της νόσου COVID-19 απαιτεί την ενίσχυση και την επίσπευση του σχεδίου δράσης. Οι ευρωπαϊκές εταιρείες κάθε μεγέθους υποχρεώθηκαν να αυξήσουν το χρέος τους, και θα χρειαστεί τους επόμενους μήνες και χρόνια να αντλήσουν μετοχικά κεφάλαια ή ίδια κεφάλαια, προκειμένου να μπορέσουν να επενδύσουν στο μέλλον, δημιουργώντας παράλληλα θέσεις εργασίας.

1.4.

Η συμφωνία που επιτεύχθηκε για το Brexit στα τέλη Δεκεμβρίου του 2020 αποτελεί έναν ακόμη βασικό λόγο για να δοθεί νέα ώθηση στην Ένωση Κεφαλαιαγορών. Τα χρηματοπιστωτικά κέντρα της ΕΕ-27 θα πρέπει να είναι σε θέση να παρέχουν υπηρεσίες που μέχρι σήμερα παρέχονταν από το City του Λονδίνου. Στην ΕΕ των 27 πρέπει να αναπτυχθούν εξαιρετικά ολοκληρωμένες, λειτουργικές και δίκαιες χρηματοπιστωτικές αγορές και κεφαλαιαγορές, ενώ η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι θα χρειαστεί ένα κοινό εγχειρίδιο κανόνων προκειμένου να αποφευχθούν τόσο τα κενά όσο και οι περιορισμοί που οδηγούν σε αντιοικονομίες κλίμακας.

1.5.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τις 16 δράσεις που προτείνει η Επιτροπή, τονίζει τη σημασία της ιεράρχησης και του συντονισμού των πρωτοβουλιών (με συγκεκριμένα ορόσημα για τη μέτρηση της προόδου), επισημαίνει εκείνες που θεωρεί πιο σημαντικές και διατυπώνει στοχευμένες συμπληρωματικές προτάσεις.

1.6.

Ενώ αναγνωρίζεται η σημασία της δημόσιας χρηματοδότησης, πρέπει να γίνει σαφώς αποτελεσματικότερη χρήση του υψηλού επιπέδου αποταμιεύσεων στην Ευρώπη σε σύγκριση με άλλες περιοχές. Βασική προϋπόθεση για την επίτευξη του στόχου αυτού είναι η βελτίωση της χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης των Ευρωπαίων (δράση 7). Η ΕΟΚΕ συνιστά τον εντοπισμό και την προώθηση των βέλτιστων εθνικών πρακτικών και εμπειριών από τη διδασκαλία και τη μάθηση. Η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης να προβλέπεται η συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων μερών, συμπεριλαμβανομένων των εκπροσώπων των εργαζομένων και των καταναλωτών, στην ανάπτυξη και την εφαρμογή μέτρων χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης σε ολόκληρη την Ευρώπη, να καταστούν αποτελεσματικότεροι οι αυστηροί κανόνες προστασίας και να μειωθούν οι ασυμμετρίες πληροφόρησης μεταξύ των παρόχων χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και των πολιτών. Η ΕΟΚΕ συνιστά, ειδικότερα, να συμπεριληφθούν οι χρηματοοικονομικές γνώσεις στη μελλοντική αναθεώρηση του πλαισίου βασικών ικανοτήτων.

1.7.

Για να αναπτυχθεί η στρατηγική αυτονομία της ΕΕ σε βασικούς τομείς και ικανότητες, η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την προσέγγιση της Επιτροπής να προτείνει τεχνικά μέτρα: (i) απλούστευση των κανόνων εισαγωγής στο χρηματιστήριο για τις ΜΜΕ (δράση 2), (ii) παροχή στους διασυνοριακούς μετόχους της δυνατότητας να ασκούν καλύτερα τα δικαιώματά τους (δράση 12), (iii) βελτίωση των διασυνοριακών υπηρεσιών διακανονισμού (δράση 13), (iv) δημιουργία ενός μετασυναλλακτικού ενοποιημένου δελτίου παρακολούθησης για τις μετοχές (δράση 14) και μιας κατάλληλα στοχευμένης πύλης InvestEU (δράση 15). Μια πρώτη πρόσθετη και θετική δράση θα ήταν να αξιολογήσει η Επιτροπή τη σκοπιμότητα του να δοθεί η δυνατότητα στα ευρωπαϊκά επενδυτικά κεφάλαια να ωφεληθούν από έναν κωδικό ISIN «.eu», αυξάνοντας έτσι τη διαθεσιμότητά τους σε διασυνοριακό επίπεδο.

1.8.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο, το οποίο επεσήμανε ότι η νέα νομοθεσία περί τιτλοποιήσεων, αν και αποτελεί θετικό βήμα προόδου, δεν βοήθησε στην πράξη τις τράπεζες να αυξήσουν τη δανειοδοτική τους ικανότητα, ιδίως προς τις ΜΜΕ. Συνεπώς, υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης (δράση 6), υπό την προϋπόθεση ότι θα υπάρξουν αποτελεσματικοί έλεγχοι για την πρόληψη της επανεμφάνισης συστημικών κινδύνων.

1.9.

Είναι σημαντικό να ληφθεί υπόψη η αρχή της επικουρικότητας όσον αφορά τους μικροεπενδυτές, καθώς οι συγκεκριμένες συνήθειες αποταμίευσης είναι βαθιά ριζωμένες στα εθνικά πρότυπα. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ συνιστά στην Επιτροπή, στο ιδιαίτερα ευπρόσδεκτο έργο της για τη βελτίωση της ποιότητας των χρηματοοικονομικών συμβουλών (δράση 8), να εξετάσει το όφελος που παρέχει κάθε διαφορετικό μοντέλο, λαμβάνοντας υπόψη ότι η διαθεσιμότητα συμβουλών καθώς και συγκρίσιμων και ουσιαστικών πληροφοριών είναι καίριας σημασίας για τη συμμετοχή των πολιτών στις επενδύσεις.

1.10.

Όσον αφορά τις συντάξεις, πέρα από το πανευρωπαϊκό ατομικό συνταξιοδοτικό προϊόν (PEPP), το οποίο αποτελεί θετικό εργαλείο για τους διασυνοριακούς εργαζόμενους και θα είναι επιτυχές εάν θεσπιστεί μια εύκολη στην εφαρμογή νομοθεσία επιπέδου 2 και εάν οι καταναλωτές κατανοούν τα κύρια χαρακτηριστικά των προϊόντων που διατίθενται στην αγορά με την εν λόγω ονομασία· οι πρόσθετοι πανευρωπαϊκοί κανόνες ενιαίας αντιμετώπισης για τα χρηματοδοτούμενα συστήματα που συμπληρώνουν τα διανεμητικά συνταξιοδοτικά συστήματα δεν θα ήταν επωφελείς, καθώς οι συνταξιοδοτικές παροχές είναι βαθιά ενσωματωμένες στις εθνικές κοινωνικές νομοθεσίες. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόταση της Επιτροπής (δράση 9) για τη συλλογή, την ανταλλαγή και την προώθηση βέλτιστων πρακτικών.

1.11.

Η ενεργειακή μετάβαση κατέχει δικαίως υψηλή θέση στο θεματολόγιο της Επιτροπής, προκειμένου να καταπολεμηθεί η κλιματική αλλαγή. Η ΕΟΚΕ συνιστά να ληφθούν υπόψη οι προβληματισμοί σχετικά με το περιβάλλον, την κοινωνία (με μεγαλύτερη έμφαση) και τη διακυβέρνηση (ΠΚΔ) και να προωθηθούν, παράλληλα, η οικονομική ανάκαμψη καθώς και η διατήρηση και η δημιουργία θέσεων εργασίας. Το πράσινο και το κοινωνικό θεματολόγιο θα πρέπει να αποτελέσουν, όσον αφορά τον ανταγωνισμό, πλεονέκτημα για την Ευρώπη. Θα ήταν σημαντικό, ως δεύτερη πρόσθετη δράση, οι επενδυτές να μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αξιόπιστα δεδομένα ΠΚΔ, ώστε να απομακρυνθούν από τη σημερινή εξάρτησή τους από συγκεντρωμένους πωλητές, τους παρόχους δεικτών και οργανισμούς αξιολόγησης εκτός της ΕΕ.

1.12.

Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Ένωση Κεφαλαιαγορών να λάβει πλήρως υπόψη τις διάφορες μορφές επενδύσεων κοινωνικού αντικτύπου, ιδίως στον τομέα της «κοινωνικής οικονομίας», συμβάλλοντας έτσι θετικά στο γενικό συμφέρον και στο κοινό καλό. Τα Ευρωπαϊκά Ταμεία Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας (ΕΤΚΕ) θα πρέπει να υποστηριχθούν σθεναρά, ενδεχομένως μέσω της αναθεώρησης του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 346/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (5), βάσει του οποίου δημιουργήθηκαν.

1.13.

Εκτός από τα μέτρα που αναφέρθηκαν ήδη, η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ δύο ειδών προτεραιοτήτων, οι οποίες, εάν εγκριθούν μέσω αυτού του σχεδίου δράσης και θεσπιστούν στα κράτη μέλη (ένα πρόγραμμα παρακολούθησης θα ήταν ευπρόσδεκτο), θα επέτρεπαν τη δημιουργία ενός κοινωνικά και περιβαλλοντικά υπεύθυνου ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού συστήματος, ικανού να διαδραματίσει πιο αποτελεσματικά τον ρόλο του ως ενδιάμεσου φορέα μεταξύ της προσφοράς και της ζήτησης, πιο ανταγωνιστικού και πιο ανθεκτικού στους κλυδωνισμούς.

1.14.

Μια πρώτη προτεραιότητα είναι η βελτίωση της αποδοτικότητας της Ένωσης Κεφαλαιαγορών μέσω τριών βασικών δράσεων: (i) δημιουργία του ευρωπαϊκού ενιαίου σημείου πρόσβασης, το οποίο θα βοηθήσει, μεταξύ άλλων, τους επενδυτές στην επιλογή των εκδοτών (δράση 1)· (ii) εφαρμογή ενός ενιαίου εγχειριδίου κανόνων, που θα βασίζεται στη στενή εποπτεία και θα αποτρέπει το αρμπιτράζ και τα κενά, επιτρέποντας στους συμμετέχοντες στην αγορά σε ολόκληρη την Ευρώπη (κανένα μεμονωμένο χρηματοπιστωτικό κέντρο δεν θα αποκτήσει δεσπόζουσα θέση) να ωφεληθούν από τις οικονομίες κλίμακας (δράση 16)· (iii) απλούστευση των διαδικασιών παρακράτησης φόρου στην πηγή και, παράλληλα, ενίσχυση της αποδοτικότητάς τους στην καταπολέμηση της απάτης (δράση 10).

1.15.

Μια δεύτερη προτεραιότητα είναι η συμβολή στη στροφή των μακροπρόθεσμων αποταμιεύσεων προς μακροπρόθεσμες επενδύσεις. Το υψηλό επίπεδο αποταμιεύσεων στην Ευρώπη —που αποτελεί πλεονέκτημα για την ΕΕ-27— δεν ωφελεί επαρκώς τις εταιρείες ή τους πολίτες. Η ΕΟΚΕ στηρίζει τρεις βασικές δράσεις για την αλλαγή προσανατολισμού: (i) η επανεξέταση με αντικείμενο τα ευρωπαϊκά μακροπρόθεσμα επενδυτικά κεφάλαια (ΕΜΕΚ) θα διευκολύνει λογικά την επένδυση θεσμικών και ιδιωτικών αποταμιεύσεων σε εισηγμένες και μη εισηγμένες μετοχές ΜΜΕ και εταιρειών μεσαίας κεφαλαιοποίησης, καθώς και σε έργα υποδομής (δράση 3)· (ii) η προγραμματισμένη επανεξέταση του πλαισίου προληπτικής εποπτείας για τις ασφαλίσεις θα αποτελέσει ευκαιρία για την ενίσχυση του ρόλου των ασφαλιστικών επιχειρήσεων στις κεφαλαιαγορές, λαμβάνοντας καλύτερα υπόψη τον μακροπρόθεσμο και σταθερό χαρακτήρα των επενδύσεών τους σε μετοχές (δράση 4)· (iii) η ανάπτυξη της συμμετοχής των εργαζομένων στο μετοχικό κεφάλαιο αποτελεί ένα τρίτο συμπληρωματικό στοιχείο του σχεδίου δράσης, όπως αναφέρεται σαφώς στην έκθεση πρωτοβουλίας Benjumea του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου του Οκτωβρίου του 2020. Πράγματι, η ευρεία συμμετοχή των εργαζομένων στο μετοχικό κεφάλαιο, καθώς και η συμμετοχή των εργαζομένων στα κέρδη, θα συμβάλουν —εάν υλοποιηθούν με δίκαιο τρόπο— στην κοινωνική συνοχή και την οικονομική αποδοτικότητα. Το νέο σχέδιο δράσης για την Ένωση Κεφαλαιαγορών θα μπορούσε να αποτελέσει ευκαιρία για την ενθάρρυνση τέτοιων συστημάτων, σύμφωνα με το κοινωνικό θεματολόγιο.

1.16.

Τέλος, η ΕΟΚΕ θα συνιστούσε, όσον αφορά τα πολιτικά επιτεύγματα, κάθε νέος κανονισμός που συνδέεται με την οικοδόμηση της Ένωσης Κεφαλαιαγορών να υποβάλλεται σε τέσσερις δοκιμές, επιπλέον των απαραίτητων «παραδοσιακών» («είναι καλό για την οικοδόμηση μιας ενιαίας αγοράς;» και «προστατεύει τους Ευρωπαίους καταναλωτές;»). — «έχει θετικές επιπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα των ευρωπαϊκών χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων παγκοσμίως, ενισχύοντας τη στρατηγική γεωπολιτική αυτονομία της ΕΕ;» — «διασφαλίζει τη σταθερότητα της χρηματοπιστωτικής αγοράς;» — «είναι θετικός για τη μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, ιδίως των ΜΜΕ και των εταιρειών μεσαίας κεφαλαιοποίησης, καθώς και για την απασχόληση;» — «είναι θετικός για την κλιματική, την κοινωνική και την ψηφιακή μετάβαση;»

2.   Ιστορικό

2.1.

Η Ένωση Κεφαλαιαγορών (CMU) αποσκοπεί στη δημιουργία μιας πραγματικά ενιαίας αγοράς κεφαλαίων σε ολόκληρη την ΕΕ και στη διευκόλυνση της ροής επενδύσεων και αποταμιεύσεων σε όλα τα κράτη μέλη. Μια εύρυθμα λειτουργική και ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή κεφαλαιαγορά θα συνέβαλλε στη βιώσιμη ανάπτυξη, θα αύξανε την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης και θα ενίσχυε τον ρόλο της ΕΕ στην παγκόσμια σκηνή.

2.2.

Η Ένωση Κεφαλαιαγορών είναι επίσης σημαντική για την επίτευξη πολλών βασικών στόχων της ΕΕ, όπως η δημιουργία μιας ανθεκτικής και χωρίς αποκλεισμούς οικονομίας, η στήριξη της μετάβασης προς μια ψηφιακή και βιώσιμη οικονομία και μια στρατηγικά ανοικτή αυτονομία σε ένα ολοένα και πιο περίπλοκο παγκόσμιο οικονομικό πλαίσιο και η συμβολή στην ανάκαμψη μετά τη νόσο COVID-19. Οι στόχοι αυτοί απαιτούν μαζικές επενδύσεις που υπερβαίνουν τις ικανότητες της δημόσιας χρηματοδότησης και της παραδοσιακής τραπεζικής χρηματοδότησης.

2.3.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε το πρώτο σχέδιο δράσης για την Ένωση Κεφαλαιαγορών το 2015. Έκτοτε, η ΕΕ έχει σημειώσει κάποια πρόοδο, θέτοντας τις βάσεις για την επίτευξη του στόχου αυτού. Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικοί φραγμοί στην ενιαία αγορά. Επιπλέον, η αρχική δέσμη δράσεων για την Ένωση Κεφαλαιαγορών πρέπει να συμπληρωθεί με νέα μέτρα ικανά να αντιμετωπίσουν τις νέες προκλήσεις, όπως ο ψηφιακός και ο περιβαλλοντικός μετασχηματισμός και οι απαραίτητες προσπάθειες ανάκαμψης ως αποτέλεσμα της πανδημίας COVID-19.

2.4.

Με αυτό το νέο σχέδιο δράσης (6), η Επιτροπή κατάρτισε κατάλογο 16 νέων μέτρων για την πραγματοποίηση αποφασιστικής προόδου προς την ολοκλήρωση της Ένωσης Κεφαλαιαγορών και για την επίτευξη τριών βασικών στόχων: — στήριξη πράσινης, ψηφιακής, χωρίς αποκλεισμούς και ανθεκτικής οικονομικής ανάκαμψης με την αύξηση της δυνατότητας πρόσβασης των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων σε χρηματοδότηση· — εδραίωση της ΕΕ ως ακόμη πιο ασφαλούς τόπου για ιδιωτικές αποταμιεύσεις και επενδύσεις σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα· — ενοποίηση των εθνικών κεφαλαιαγορών σε μια πραγματική ενιαία αγορά.

2.5.

Η ΕΟΚΕ συμμετέχει ενεργά στη δημιουργία μιας κοινής ευρωπαϊκής κεφαλαιαγοράς από την έναρξή της. Η ΕΟΚΕ δημοσίευσε την πρώτη της σχετική γνωμοδότηση με θέμα «Πράσινη Βίβλος — Οικοδόμηση Ένωσης Κεφαλαιαγορών» (7) και στη συνέχεια εξέφρασε την άποψή της τόσο για το αρχικό σχέδιο δράσης για την Ένωση Κεφαλαιαγορών (8) όσο και για την ενδιάμεση επανεξέτασή του (9), καθώς και για πολλές νομοθετικές προτάσεις που απορρέουν από τα εν λόγω σχέδια δράσης. Στην παρούσα γνωμοδότηση, η ΕΟΚΕ διατυπώνει τις συστάσεις της σχετικά με το νέο σχέδιο δράσης για την Ένωση Κεφαλαιαγορών, τόσο αξιοποιώντας τις προηγούμενες εργασίες της όσο και λαμβάνοντας υπόψη τις νέες προτεραιότητες και προκλήσεις στην Ευρώπη.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το νέο σχέδιο δράσης για την Ένωση Κεφαλαιαγορών ως αναγκαία συνέχεια όσων ήδη επιτεύχθηκαν με το πρώτο σχέδιο δράσης, που εκδόθηκε το 2015. Η συνέχιση του σχεδίου δράσης είναι ακόμη πιο επείγουσα στο πλαίσιο της απροσδόκητης κρίσης λόγω της νόσου COVID-19, μιας κρίσης η οποία, λόγω του μεγέθους της, αλλάζει σε κάποιο βαθμό τα διαγνωστικά μέσα που έχουν αναληφθεί από την επόμενη ομάδα εμπειρογνωμόνων υψηλού επιπέδου της Ένωσης Κεφαλαιαγορών και από το φόρουμ υψηλού επιπέδου (HLF) για την Ένωση Κεφαλαιαγορών, και η οποία θα δικαιολογούσε ορισμένες προσαρμογές και ενισχύσεις. Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για τον αργό ρυθμό εφαρμογής του σχεδίου δράσης του 2015, κυρίως λόγω της έλλειψης θετικής υποστήριξης από ορισμένα κράτη μέλη. Ένα άλλο μεγάλο έργο που βρίσκεται σε εξέλιξη, η Τραπεζική Ένωση, επίσης πάσχει από καθυστερήσεις. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι απαιτείται ισχυρή πολιτική βούληση εκ μέρους των κρατών μελών (η διαδικασία επανεξέτασης του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου θα μπορούσε ίσως να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο για την παρακολούθηση της προόδου) για τη στήριξη των μέτρων που είναι αναγκαία για την υλοποίηση της Ένωσης Κεφαλαιαγορών, η οποία δεν αποτελεί αυτοσκοπό. Μια ασφαλής και εύρυθμα λειτουργούσα Ένωση Κεφαλαιαγορών είναι ζωτικής σημασίας για τη στήριξη της οικονομικής ανάκαμψης και αναδιάρθρωσης μετά την κρίση COVID-19 και για τη στήριξη των σχετικών επενδύσεων κεφαλαίου, υποδομών και κοινωνικών επενδύσεων σε ολόκληρη την ΕΕ, καθώς και της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και του ψηφιακού μετασχηματισμού. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει επίσης τη σημασία της δημόσιας χρηματοδότησης, η οποία διαδραματίζει επίσης ζωτικό ρόλο με την προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων και τη μείωση της αβεβαιότητας. Οι ξένες επενδύσεις θα μπορούσαν επίσης να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο, συμπληρώνοντας τις ευρωπαϊκές αποταμιεύσεις.

3.2.

Επιπλέον, όπως ανέφερε επίσης η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «υπάρχει κίνδυνος η κρίση να διευρύνει τις ανισότητες στην Ένωση, απειλώντας τη συλλογική οικονομική και κοινωνική ανθεκτικότητα». Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ τονίζει τη σημασία της ιεράρχησης και του συντονισμού των πρωτοβουλιών. Το σχέδιο δράσης για την Ένωση Κεφαλαιαγορών προσδιόρισε 16 μέτρα δράσης, πρόκειται δηλαδή για ένα αρκετά μεγάλο πρόγραμμα. Λόγω της επιβάρυνσης των οικονομιών και του αυξανόμενου χρέους τόσο των κρατών μελών όσο και των ιδιωτικών επιχειρήσεων, σε συνδυασμό με ένα αρκετά διαφορετικό επίπεδο επιπτώσεων μεταξύ των χωρών της ΕΕ και μεταξύ των διαφόρων οικονομικών τομέων, το σχέδιο δράσης για την Ένωση Κεφαλαιαγορών χρήζει ιδιαίτερα προσεκτικής εξέτασης και ελέγχου, στα οποία η ΕΟΚΕ παρέχει τη συμβολή της μέσω της παρούσας γνωμοδότησης, με στόχο να μπορέσει ένα κοινωνικά υπεύθυνο ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό σύστημα να διαδραματίσει πιο αποτελεσματικά τον ρόλο του ως ενδιάμεσου φορέα μεταξύ της προσφοράς και της ζήτησης, ενώ παράλληλα θα είναι πιο ανθεκτικό στους κλυδωνισμούς.

3.3.

Θα πρέπει να ευνοηθούν μέτρα ικανά να αντιμετωπίσουν τους συστημικούς κινδύνους που συνδέονται με το υψηλό επίπεδο δημόσιου και ιδιωτικού χρέους. Παράλληλα, θα πρέπει να υποστηριχθούν κατά προτεραιότητα οι επιχειρήσεις που πλήττονται από την κρίση, αλλά είναι βιώσιμες, καθώς και οι νεοφυείς επιχειρήσεις, προκειμένου να διατηρηθεί η απασχόληση και η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας της ΕΕ, πόσο μάλλον που ο αντίκτυπος της νόσου COVID-19 στις ασιατικές οικονομίες φαίνεται ότι είναι χαμηλότερος από ό,τι στις χώρες της Δύσης. Η εξωτερική εξάρτηση ως προς την οικονομική χρηματοδότηση μπορεί επίσης να συνεπάγεται συστημικούς κινδύνους, και το σχέδιο δράσης για την Ένωση Κεφαλαιαγορών θα πρέπει να αποσκοπεί σε μεγαλύτερη εξάρτηση από τις αποταμιεύσεις στην Ευρώπη. Θα πρέπει να γίνει αποτελεσματικότερη χρήση του υψηλού επιπέδου αποταμιεύσεων στην Ευρώπη σε σύγκριση με άλλες περιοχές. Βασική προϋπόθεση για την επίτευξη ενός τέτοιου στόχου είναι η βελτίωση της χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης/ γραμματισμού των Ευρωπαίων πολιτών (δράση 7). Σε αυτόν τον τομέα, η ΕΟΚΕ συνιστά να εντοπιστούν οι βέλτιστες εθνικές πρακτικές και εμπειρίες από τη διδασκαλία και τη μάθηση στον εν λόγω τομέα, προκειμένου να προωθηθούν σε όλη την Ευρώπη, ώστε να καταστούν πιο αποτελεσματικοί οι ισχυροί κανόνες προστασίας των επενδυτών και να μειωθούν οι ασυμμετρίες στην πληροφόρηση (η επαρκής πληροφόρηση είναι καίριας σημασίας) μεταξύ των παρόχων χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και των πολιτών. Η ΕΟΚΕ συνιστά να συμπεριληφθούν οι χρηματοοικονομικές γνώσεις στη μελλοντική αναθεώρηση του πλαισίου βασικών ικανοτήτων. Η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης να συμμετέχουν όλοι οι ενδιαφερόμενοι φορείς στην ανάπτυξη και στην εφαρμογή μέτρων χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης, συμπεριλαμβανομένων των εκπροσώπων των εργαζομένων και των καταναλωτών.

3.4.

Το βασικό καθήκον ενός κοινωνικά υπεύθυνου χρηματοπιστωτικού συστήματος είναι να εκπληρώνει τη διαμεσολαβητική του λειτουργία μεταξύ της προσφοράς και της ζήτησης χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων, να είναι ανθεκτικό στους κλυδωνισμούς, καθώς ένας εύθραυστος χρηματοπιστωτικός τομέας έχει σοβαρό αρνητικό αντίκτυπο στις επιχειρήσεις, στους εργαζομένους και στους καταναλωτές, καθώς και στην οικονομία στο σύνολό της. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι η Ένωση Κεφαλαιαγορών μπορεί να επιτύχει τους επιδιωκόμενους στόχους μόνον εάν η χρηματοπιστωτική σταθερότητα και η προστασία των καταναλωτών παραμείνουν προτεραιότητες στο σχέδιο δράσης για την Ένωση Κεφαλαιαγορών. Ειδικότερα, δεν πρέπει να μειωθεί η προστασία των ιδιωτών επενδυτών. Κατά την εμβάθυνση της Ένωσης Κεφαλαιαγορών, πρέπει να αποφεύγονται τα ρυθμιστικά αρμπιτράζ και τα ρυθμιστικά κενά.

3.5.

Όπως ανέφερε επίσης η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, υπάρχει στρατηγικό ενδιαφέρον «ώστε οι αλυσίδες εφοδιασμού της εσωτερικής αγοράς να αναπτύξουν τη στρατηγική αυτονομία της ΕΕ σε τομείς και ικανότητες καίριας σημασίας». Από την άποψη αυτή, θα πρέπει να στηριχθούν διάφορες τεχνικές προτάσεις στο πλαίσιο του νέου σχεδίου δράσης για την Ένωση Κεφαλαιαγορών, όπως η απλούστευση των κανόνων εισαγωγής στο χρηματιστήριο για τις ΜΜΕ (δράση 2), η διάδοση της ηλεκτρονικής ψηφοφορίας και η πρόοδος προς έναν ενωσιακό ορισμό του «μετόχου», που θα δώσει στους διασυνοριακούς μετόχους τη δυνατότητα να ασκούν καλύτερα τα δικαιώματά τους (δράση 12), η βελτίωση των διασυνοριακών υπηρεσιών διακανονισμού (δράση 13) και η δημιουργία ενός μετασυναλλακτικού ενοποιημένου δελτίου παρακολούθησης για τις μετοχές (δράση 14). Μια πρόσθετη θετική δράση θα ήταν να αξιολογήσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή την αξία και τη σκοπιμότητα του να δοθεί η δυνατότητα στα ευρωπαϊκά επενδυτικά κεφάλαια να ωφεληθούν από έναν κωδικό ISIN «.eu», βελτιώνοντας τη διαθεσιμότητά τους σε διασυνοριακό επίπεδο. Μέσω αυτών των μέτρων, η Ένωση Κεφαλαιαγορών θα διαδραματίσει επίσης καίριο ρόλο στη στήριξη των ΜΜΕ, καθώς και των εταιρειών κάθε μεγέθους, στην πράσινη και την ψηφιακή μετάβασή τους, βελτιώνοντας τις ευκαιρίες πρόσβασής τους σε χρηματοδότηση μέσω διαύλων που συμπληρώνουν τον τραπεζικό τομέα.

3.6.

Όσον αφορά τη νομοθεσία περί τιτλοποιήσεων, η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την εκτίμηση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (ΕΕΣ) ότι η εν λόγω νομοθεσία, αν και αποτελεί θετικό βήμα προόδου, δεν έχει ακόμη αποφέρει την αναμενόμενη ανάκαμψη στην ευρωπαϊκή αγορά τιτλοποιήσεων μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση και δεν έχει βοηθήσει τις τράπεζες να αυξήσουν τη δανειοδοτική τους ικανότητα, μεταξύ άλλων προς όφελος των ΜΜΕ. Οι συναλλαγές παραμένουν συγκεντρωμένες σε μικρό αριθμό κατηγοριών στοιχείων ενεργητικού (όπως ενυπόθηκα δάνεια και δάνεια για αγορά αυτοκινήτου), και αυτό ισχύει επίσης μόνο σε ορισμένα κράτη μέλη. Η αγορά τιτλοποιήσεων πρέπει να βελτιωθεί (δράση 6), με αποτελεσματικούς ελέγχους, ώστε να αποφευχθεί η επανεμφάνιση συστημικών κινδύνων μέσω της αποδυνάμωσης των κανονιστικών ρυθμίσεων.

3.7.

Η βαθύτερη χρηματοπιστωτική ολοκλήρωση αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της Ένωσης Κεφαλαιαγορών. Ωστόσο, είναι σημαντικό να διατηρηθεί μια πραγματιστική και ρεαλιστική προσέγγιση, όταν εξετάζονται ορισμένες από τις πτυχές της. Όσον αφορά τις λιανικές επενδύσεις, συχνά επικρατούν εθνικές προτιμήσεις και ειδικά πρότυπα, που απορρέουν από την ανάγκη εγγύτητας κατά την αναζήτηση χρηματοοικονομικών συμβουλών. Ο γλωσσικός φραγμός πρέπει επίσης να λαμβάνεται υπόψη κατά την αντιμετώπιση των αγορών ατομικών αποταμιεύσεων. Επιπλέον, η ομοιομορφία δεν είναι κατ’ ανάγκη συνώνυμη με την αποδοτικότητα όσον αφορά τα μοντέλα διανομής χρηματοπιστωτικών προϊόντων λιανικής. Η Επιτροπή, στο ιδιαίτερα ευπρόσδεκτο έργο της για τη βελτίωση της ποιότητας των χρηματοοικονομικών συμβουλών (δράση 8), θα πρέπει να εξετάσει το όφελος που παρέχει κάθε διαφορετικό μοντέλο, λαμβάνοντας υπόψη ότι η διαθεσιμότητα και η ποιότητα των συμβουλών καθώς και οι συγκρίσιμες και σαφείς πληροφορίες, συμπεριλαμβανομένων των πληροφοριών για τη βιωσιμότητα, σε συνδυασμό με σταθερούς κανόνες οικοδόμησης εμπιστοσύνης, είναι καίριας σημασίας για τη συμμετοχή των πολιτών στις επενδύσεις.

3.8.

Όσον αφορά τις συντάξεις, πέρα από την έννοια του πανευρωπαϊκού ατομικού συνταξιοδοτικού προϊόντος (PEPP), τα διάφορα εθνικά πρότυπα που είναι ενσωματωμένα στην κοινωνική νομοθεσία θα πρέπει να διατηρηθούν, όταν είναι ικανοποιητικά, μολονότι δεν είναι όλα ταυτόσημα. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ στηρίζει πλήρως την πρόταση, στο πλαίσιο της Ένωσης Κεφαλαιαγορών, για την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών, όπως η αυτόματη ένταξη, τα εθνικά συστήματα παρακολούθησης στα οποία έχουν πρόσβαση όλοι οι πολίτες, και οι εθνικοί πίνακες με τη χρήση δεικτών. Θα πρέπει να προστεθεί η διαθεσιμότητα συμβουλών και η μεγαλύτερη συμμετοχή εκπροσώπων αποταμιευτών, εργαζομένων και συνταξιούχων. Σε κάθε περίπτωση, ο στόχος πρέπει να είναι η συμπλήρωση και όχι η αποδυνάμωση των διανεμητικών συστημάτων (δράση 9).

3.9.

Η ΕΟΚΕ συνιστά στην Ένωση Κεφαλαιαγορών να λάβει πλήρως υπόψη τις διάφορες μορφές επενδύσεων κοινωνικού αντικτύπου, ιδίως στον τομέα της «κοινωνικής οικονομίας», συμβάλλοντας θετικά στο γενικό συμφέρον και στο κοινό καλό. Τα Ευρωπαϊκά Ταμεία Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας (ΕΤΚΕ) θα πρέπει να υποστηριχθούν σθεναρά, ενδεχομένως μέσω της αναθεώρησης του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 346/2013, βάσει του οποίου δημιουργήθηκαν.

3.10.

Πριν από την κρίση COVID-19, οι περιβαλλοντικοί προβληματισμοί και η ενεργειακή μετάβαση κατείχαν, και δικαίως, ιδιαίτερα υψηλή θέση στο θεματολόγιο της ΕΕ και της Επιτροπής. Στο νέο πλαίσιο πανδημίας, η ΕΟΚΕ συνιστά το θεματολόγιο σχετικά με το περιβάλλον, την κοινωνία (με μεγαλύτερη έμφαση) και τη διακυβέρνηση (ΠΚΔ) να παραμείνει κορυφαία προτεραιότητα και να εξεταστεί σε συνδυασμό με την οικονομική ανάκαμψη, την αποκατάσταση και τη διατήρηση της απασχόλησης και τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Σε αυτήν την άσκηση, η ΕΕ θα πρέπει επίσης να λάβει υπόψη την πλευρά του ανταγωνισμού, προκειμένου να διατηρήσει το πράσινο και το κοινωνικό θεματολόγιο ως πλεονέκτημα για την Ευρώπη. Μεταξύ άλλων, θα είναι σημαντικό να βασιστούμε στους Ευρωπαίους παρόχους πληροφοριών και αξιολογήσεων με βάση συγκλίνοντα και αξιόπιστα πρότυπα, ενώ θα ενεργούμε στη διεθνή σκηνή υπέρ της συνέπειας σε ολόκληρο τον κόσμο. Επιπλέον, θα ήταν ευπρόσδεκτος ο ειδικός κανονισμός για τα δεδομένα ΠΚΔ και τους οργανισμούς αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας, είτε ως τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 462/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (10) (κανονισμός για τους οργανισμούς αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας) είτε ως χωριστό κανονισμό, που συνάδει με την πράξη για τις ψηφιακές αγορές.

3.11.

Η πανδημία COVID-19 επιδείνωσε επίσης τις ανισότητες μεταξύ των κρατών μελών, λόγω ιδίως των δραματικών επιπτώσεών της σε πολλούς τομείς, όπως ο τουρισμός ή οι μεταφορές. Οτιδήποτε μπορεί να μετριάσει αυτές τις οικονομικές ανισότητες πρέπει επίσης να θεωρηθεί προτεραιότητα, όπως η προώθηση της διασυνοριακής χρηματοδότησης για τις λιγότερο αναπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες. Η δημιουργία της πύλης InvestEU θα μπορούσε να διευκολύνει τη χρηματοδότηση αυτή, υπό την προϋπόθεση ότι θα είναι προσεκτικά στοχευμένη (δράση 15). Η ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα και σύγκλιση είναι επίσης καίριας σημασίας, και η Ευρώπη χρειάζεται ισχυρούς παράγοντες κάθε μεγέθους, ικανούς να ανταγωνίζονται σε παγκόσμιο επίπεδο, προσελκύοντας και άλλους παράγοντες. Για να επιτευχθεί αυτό, οι ευρωπαϊκοί φορείς χάραξης πολιτικής πρέπει να διασφαλίσουν ισότιμους όρους ανταγωνισμού με άλλες αγορές σε παγκόσμιο επίπεδο.

3.12.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι το σχέδιο δράσης για την Ένωση Κεφαλαιαγορών δεν πρωτοπορεί όσον αφορά την άρση των κύριων φραγμών που παρακωλύουν τις διασυνοριακές ροές κεφαλαίων, και ότι ορισμένα κράτη μέλη εξακολουθούν να εφαρμόζουν πολιτικές οριοθέτησης κεφαλαίου και ρευστότητας, εμποδίζοντας την ορθή κατανομή των πόρων, κατακερματίζοντας την αγορά και επιβραδύνοντας την οικονομική ανάκαμψη.

3.13.

Το Brexit είναι ένας ακόμη παράγοντας αποσταθεροποίησης που πρέπει να ληφθεί υπόψη. Οι χρηματοπιστωτικές αγορές της ηπειρωτικής Ευρώπης φαίνονται αρκετά κατακερματισμένες, με άνισα επίπεδα ρευστότητας. . Ως εκ τούτου, η ΕΕ των 27 θα μπορούσε να διατρέξει πραγματικό κίνδυνο περαιτέρω εξάρτησης από τις πιο ολοκληρωμένες εξωτερικές χρηματοπιστωτικές αγορές, με ορισμένες ευρωπαϊκές εταιρείες να έχουν επιλέξει στο παρελθόν να είναι εισηγμένες στο Ηνωμένο Βασίλειο ή τις ΗΠΑ. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τη δήλωση του ΕΕΣ ότι η Επιτροπή (και μάλιστα κατά τη γνώμη μας, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο) θα πρέπει να συστήσει σε όλα τα κράτη μέλη με λιγότερο ανεπτυγμένες κεφαλαιαγορές να εφαρμόσουν τις σχετικές μεταρρυθμίσεις. Πρέπει επίσης να τονιστεί ότι η δημιουργία υποδομών αναπτυγμένων αγορών για την ΕΕ είναι ζωτικής σημασίας για τη χρηματοπιστωτική και οικονομική αυτονομία και θα μπορούσε να οδηγήσει σε ισχυρότερο διεθνή ρόλο του ευρώ.

3.14.

Για να συνοψίσουμε την άποψη της ΕΟΚΕ πέρα από τα τεχνικά μέτρα που ήδη αναφέρθηκαν, θα θέλαμε να συνηγορήσουμε υπέρ δύο ειδών προτεραιοτήτων μεταξύ των 16 προτάσεων του σχεδίου δράσης: — Ενίσχυση των χρηματοπιστωτικών αγορών της ΕΕ με σκοπό τη βελτίωση της αποδοτικότητας. Αυτό θα πρέπει να διευκολυνθεί με τρεις βασικές δράσεις i) με τη δημιουργία του ευρωπαϊκού ενιαίου σημείου πρόσβασης, το οποίο θα βοηθήσει, μεταξύ άλλων, τους επενδυτές στην επιλογή των εκδοτών (δράση 1), ii) με την επιβολή του ενιαίου εγχειριδίου κανόνων, ιδίως όσον αφορά τους τόπους της αγοράς, τους κεντρικούς αντισυμβαλλομένους και τους παρόχους δεδομένων. Γενικά, η εποπτική σύγκλιση και η ενισχυμένη συνεργασία θα είναι ζωτικής σημασίας για την πρόληψη του ρυθμιστικού αρμπιτράζ και των κενών (δράση 16), και (iii) με την απλούστευση των διασυνοριακών επενδύσεων και την καθιέρωση κοινού, τυποποιημένου συστήματος σε επίπεδο ΕΕ για την ελάφρυνση της παρακράτησης φόρου στην πηγή, την πρόληψη της φορολογικής απάτης και του φορολογικού αρμπιτράζ (δράση 10). — Στροφή των μακροπρόθεσμων αποταμιεύσεων προς μακροπρόθεσμες επενδύσεις. Το υψηλό επίπεδο αποταμιεύσεων στην Ευρώπη — που αποτελεί το ισχυρό σημείο της ΕΕ-27 — δεν ωφελεί επαρκώς την πραγματική οικονομία. Η επανεξέταση με αντικείμενο τα ευρωπαϊκά μακροπρόθεσμα επενδυτικά κεφάλαια (ΕΜΕΚ) πρέπει να επιτρέψει την ανανέωση του πλαισίου αυτού του μακροπρόθεσμου είδους κεφαλαίων, το οποίο θα διευκολύνει ιδίως την επένδυση θεσμικών και ιδιωτικών μακροπρόθεσμων αποταμιεύσεων σε εισηγμένες και μη εισηγμένες μετοχές ΜΜΕ και εταιρειών μεσαίας κεφαλαιοποίησης, καθώς και σε έργα υποδομής (δράση 3). Ένα καλύτερο καθεστώς προληπτικής εποπτείας για τις επενδύσεις των ασφαλιστικών επιχειρήσεων και των τραπεζών σε μετοχές, που θα ενισχύσει και δεν θα μειώσει την αποτελεσματικότητα των κανόνων προληπτικής εποπτείας (δράση 4). Επιπλέον, όπως τονίζεται στην έκθεση πρωτοβουλίας του ΕΚ σχετικά με την «περαιτέρω προώθηση της Ένωσης Κεφαλαιαγορών (CMU)» (11), τα κράτη μέλη θα πρέπει να εργαστούν για να εξισορροπήσουν τη μεροληπτική διαχείριση χρέους/ιδίων κεφαλαίων στη φορολογία. Ωστόσο, με τον τρόπο αυτό, ο στόχος δεν θα πρέπει να είναι η υπονόμευση του συνολικού ποσού των φορολογικών εσόδων. Η ευνοϊκή μεταχείριση της συμμετοχής των εργαζομένων στο μετοχικό κεφάλαιο, στοιχείο το οποίο απουσιάζει από το σχέδιο δράσης, είναι ένα ακόμη σημαντικό θέμα που η Επιτροπή θα μπορούσε να προωθήσει εκ νέου, όπως έκανε και στο παρελθόν. Πράγματι, η συμμετοχή των εργαζομένων στο μετοχικό κεφάλαιο, καθώς και η συμμετοχή των εργαζομένων στα κέρδη, θα συμβάλουν —εάν υλοποιηθούν με δίκαιο τρόπο— στην κοινωνική συνοχή και την οικονομική αποδοτικότητα. Προκειμένου να μην επιβληθούν αδικαιολόγητοι κίνδυνοι στους εργαζομένους, η συμμετοχή των εκπροσώπων τους και η ισχυρή προστασία των επενδυτών είναι ζωτικής σημασίας. Η Ένωση Κεφαλαιαγορών θα πρέπει να αποτελέσει μια νέα ευκαιρία για την ενθάρρυνση αυτών των συστημάτων, σύμφωνα με το κοινωνικό θεματολόγιο και την έκκληση που απευθύνει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στην έκθεση πρωτοβουλίας του.

3.15.

Τα τελευταία αυτά μέτρα αναμένεται να δώσουν μια ευπρόσδεκτη πρώτη και σημαντική ταχεία ώθηση υπέρ της Ένωσης Κεφαλαιαγορών, ενώ παράλληλα θα μπορούσαν να συμβάλουν στην επίτευξη βασικών αλλά δυσκολότερων στόχων, όπως η αύξηση της σύγκλισης σε στοχευμένους τομείς της νομοθεσίας για την αφερεγγυότητα (δράση 11) ή ένα πιο ολοκληρωμένο σύνολο ευρωπαϊκών χρηματιστηρίων και τόπων διαπραγμάτευσης.

3.16.

Πέρα από τους προβληματισμούς που εκφράζονται στην παρούσα γνωμοδότηση, η ΕΟΚΕ θα συνιστούσε, όσον αφορά τα πολιτικά επιτεύγματα, κάθε νέος κανονισμός να σταθμίζει τις πιθανές θετικές ή επιζήμιες επιπτώσεις στον ανταγωνισμό για τις ευρωπαϊκές οντότητες, προκειμένου να ενισχυθούν οι χρηματοπιστωτικές εταιρείες της ΕΕ παγκοσμίως, ενισχύοντας τη στρατηγική γεωπολιτική αυτονομία της ΕΕ στην πορεία της προς την απαραίτητη κλιματική, κοινωνική και ψηφιακή μετάβαση.

---

(1)  ΕΕ C 133 της 14.4.2016, σ. 17.

(2)  ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 117.

(3)  ΕΕ C 353 της 18.10.2019, σ. 23.

(4)  ΕΕ C 353 της 18.10.2019, σ. 32.

(5)  Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 346/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 17ης Απριλίου 2013, σχετικά με τα ευρωπαϊκά ταμεία κοινωνικής επιχειρηματικότητας (ΕΕ L 115 της 25.4.2013, σ. 18).

(6)  COM(2020) 590 final.

(7)  ΕΕ C 383 της 17.11.2015, σ. 64.

(8)  ΕΕ C 133 της 14.4.2016, σ. 17.

(9)  ΕΕ C 81 της 2.3.2018, σ. 117.

(10)  Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 462/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 21ης Μαΐου 2013, για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1060/2009 για τους οργανισμούς αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας (ΕΕ L 146 της 31.5.2013, σ. 1).

(11)  ΕΚΘΕΣΗ σχετικά με την περαιτέρω προώθηση της Ένωσης Κεφαλαιαγορών (CMU): βελτίωση της πρόσβασης σε χρηματοδότηση μέσω κεφαλαιαγορών, ιδίως για τις ΜΜΕ, και περαιτέρω διευκόλυνση της συμμετοχής ιδιωτών επενδυτών

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών — Μια στρατηγική ψηφιακών χρηματοοικονομικών υπηρεσιών για την ΕΕ»

[COM(2020) 591 final]

(2021/C 155/04)

Εισηγητής:	ο κ. Petru Sorin DANDEA
Συνεισηγητής:	ο κ. Jörg Freiherr FRANK VON FÜRSTENWERTH

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 11.11.2020
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο όργανο	Οικονομική και Νομισματική Ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Έγκριση από το τμήμα	12.2.2021
Έγκριση από την ολομέλεια	24.2.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	558
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	237/0/5

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη δέσμη μέτρων για τον ψηφιακό χρηματοοικονομικό τομέα που δρομολόγησε η Επιτροπή, και πιστεύει ότι περιλαμβάνει στρατηγικά νομοθετικά και μη νομοθετικά στοιχεία που αποσκοπούν στην ανάπτυξη του εν λόγω τομέα.

1.2.

Το πρόγραμμα τεσσάρων προτεραιοτήτων που παρουσίασε η Επιτροπή καλύπτει ουσιαστικά σχεδόν όλους τους σημαντικούς τομείς δραστηριότητας στον ψηφιακό μετασχηματισμό του χρηματοπιστωτικού τομέα της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ στηρίζει αυτές τις προσεγγίσεις της Επιτροπής.

1.3.

Η Επιτροπή βρίσκεται στον σωστό δρόμο βασιζόμενη σε ισχυρούς συμμετέχοντες στην ευρωπαϊκή αγορά για την υλοποίηση ψηφιακών χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, αλλά η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι δεν πρέπει να παραγνωριστεί ο ειδικός ρόλος των εξειδικευμένων, περιφερειακών και/ή συνεταιριστικών ή συναφών τοπικών παρόχων στον χρηματοπιστωτικό τομέα.

1.4.

Λόγω της διαδικασίας ψηφιοποίησης, ο χρηματοπιστωτικός τομέας της ΕΕ αντιμετωπίζει μια τεράστια διαδικασία μετασχηματισμού, που συμβαδίζει με εκτενείς διαδικασίες αναδιάρθρωσης, κλείσιμο τοπικών υποκαταστημάτων, αλλαγές στα επαγγελματικά προσόντα των υπαλλήλων και εξ ολοκλήρου νέες μορφές εργασίας. Αυτές οι μεγάλες προκλήσεις δεν πρέπει να αγνοηθούν. Αποτελούν μεγάλη πρόκληση για τους παρόχους και, φυσικά, για τους υπαλλήλους του χρηματοπιστωτικού τομέα.

1.5.

Η Επιτροπή επισημαίνει την ανάγκη να διερευνηθεί η δυνατότητα δημιουργίας πλατφόρμας για τον ψηφιακό χρηματοοικονομικό τομέα της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί και συνιστά τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και των εκπροσώπων της κοινωνίας των πολιτών σε αυτήν τη διαδικασία.

1.6.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, για την αντιμετώπιση των προκλήσεων και των κινδύνων που συνδέονται με τον ψηφιακό μετασχηματισμό, η ρύθμιση για τους παρόχους τεχνολογίας, η προστασία των καταναλωτών, η παροχή πρόσβασης σε χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, η επιχειρησιακή ανθεκτικότητα και η ασφάλεια των συστημάτων δικτύου και πληροφοριών είναι ζωτικής σημασίας για τη δημιουργία της ψηφιακής ενιαίας αγοράς χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών.

1.7.

Στον τομέα της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο, η ΕΟΚΕ επικροτεί το σχέδιο GAIA-X, με το οποίο επιδιώκεται η αμφισβήτηση της δεσπόζουσας θέσης που κατέχουν οι ΗΠΑ και η Κίνας στις υπηρεσίες υπολογιστικού νέφους. Το έργο αυτό, στο οποίο συμμετέχει και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αποσκοπεί στην επίτευξη της κυριαρχίας ή της διακυβέρνησης των δεδομένων στην ΕΕ μέσω ενός δικτύου υπολογιστικού νέφους με έδρα την ΕΕ.

1.8.

Η δέσμευση της Επιτροπής στην αρχή «ίδια δραστηριότητα, ίδιοι κίνδυνοι, ίδιοι κανόνες» είναι θεμελιώδους και καίριας σημασίας για την αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων, συμπεριλαμβανομένης της διασφάλισης της ίδιας εποπτείας. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ιδιαίτερα σημαντική τη δημιουργία ισότιμων όρων ανταγωνισμού για όλα τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα.

2.   Οι προτάσεις της Επιτροπής

2.1.

Στις 24 Σεπτεμβρίου 2020, η Επιτροπή ενέκρινε τη δέσμη μέτρων για τον ψηφιακό χρηματοοικονομικό τομέα, η οποία συνίσταται σε μια στρατηγική ψηφιακών χρηματοοικονομικών υπηρεσιών (1), μια στρατηγική πληρωμών λιανικής (2), νομοθετικές προτάσεις για ένα κανονιστικό πλαίσιο της ΕΕ για τα κρυπτοστοιχεία (3) και την υποκείμενη τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού (4), καθώς και προτάσεις για ένα κανονιστικό πλαίσιο της ΕΕ για την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα (5).

2.2.

Στο ιδιαίτερα δυναμικό πλαίσιο της ψηφιακής καινοτομίας, που επιταχύνθηκε από την κρίση της νόσου COVID-19, η Επιτροπή προτείνει μια στρατηγική με έναν στρατηγικό στόχο και τέσσερις προτεραιότητες και συναφείς δράσεις για τον ψηφιακό χρηματοοικονομικό τομέα. Η στρατηγική αυτή αποτελεί το θέμα της παρούσας γνωμοδότησης της ΕΟΚΕ.

2.3.

Ο στρατηγικός στόχος που έθεσε η Επιτροπή είναι η εξάπλωση του ψηφιακού χρηματοπιστωτικού τομέα προς όφελος των καταναλωτών και των επιχειρήσεων. Οι τέσσερις προτεραιότητες είναι οι εξής: (1) η αντιμετώπιση του κατακερματισμού στην ψηφιακή ενιαία αγορά χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, ώστε οι Ευρωπαίοι καταναλωτές να έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης σε διασυνοριακές υπηρεσίες και να διευκολυνθεί η κλιμάκωση των ψηφιακών πράξεων των ευρωπαϊκών χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων, (2) να διασφαλιστεί ότι το κανονιστικό πλαίσιο της ΕΕ διευκολύνει την ψηφιακή καινοτομία προς όφελος των καταναλωτών και της αποδοτικότητας της αγοράς, (3) η δημιουργία ενός ευρωπαϊκού χώρου χρηματοοικονομικών δεδομένων για την προώθηση της καινοτομίας βάσει δεδομένων, που θα αξιοποιεί την ευρωπαϊκή στρατηγική για τα δεδομένα, συμπεριλαμβανομένης της βελτιωμένης πρόσβασης σε δεδομένα και της ανταλλαγής δεδομένων εντός του χρηματοπιστωτικού τομέα και (4) η αντιμετώπιση νέων προκλήσεων και κινδύνων που συνδέονται με τον ψηφιακό μετασχηματισμό.

3.   Γενικές και ειδικές παρατηρήσεις

3.1.

Με την πρωτοβουλία για τη δημιουργία και την εφαρμογή μιας νέας στρατηγικής ψηφιακών χρηματοοικονομικών υπηρεσιών στην Ευρώπη (στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων της Επιτροπής για τον ψηφιακό χρηματοοικονομικό τομέα), η Επιτροπή επιβεβαιώνει τη μεγάλη σημασία της ψηφιοποίησης στον χρηματοπιστωτικό τομέα (ψηφιακές χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες). Η σημασία αυτή κατέστη ιδιαίτερα σαφής κατά τη διάρκεια της κρίσης της νόσου COVID-19. Το πρόγραμμα τεσσάρων προτεραιοτήτων που παρουσίασε η Επιτροπή καλύπτει ουσιαστικά σχεδόν όλους τους σημαντικούς τομείς δραστηριότητας στον ψηφιακό μετασχηματισμό του χρηματοπιστωτικού τομέα της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ στηρίζει αυτές τις προσεγγίσεις της Επιτροπής.

3.2.

Η Επιτροπή βρίσκεται στο σωστό δρόμο βασιζόμενη σε ισχυρούς συμμετέχοντες στην ευρωπαϊκή αγορά για την υλοποίηση ψηφιακών χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, αλλά η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι πρέπει να εξεταστεί ο ειδικός ρόλος των εξειδικευμένων περιφερειακών και/ή συνεταιριστικών ή συναφών παρόχων στον χρηματοπιστωτικό τομέα, καθώς η πολυμορφία στον χρηματοπιστωτικό τομέα διευκολύνει την ικανοποίηση των εξειδικευμένων αναγκών των καταναλωτών και των ΜΜΕ και συμβάλλει στην ανταγωνιστικότητα των αγορών. Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Επιτροπή να επιδιώξει την αναλογικότητα όσον αφορά τη φύση, την κλίμακα και την πολυπλοκότητα των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και των προϊόντων τους.

3.3.

Η ανακοίνωση της Επιτροπής είναι εξαιρετικά τεχνική, και υπάρχει ένα σημείο που δεν θίγει: λόγω της ψηφιοποίησης, ο χρηματοπιστωτικός τομέας της ΕΕ αντιμετωπίζει μια τεράστια διαδικασία μετασχηματισμού. Η διαδικασία αυτή συμβαδίζει με εκτενείς διαδικασίες αναδιάρθρωσης, κλείσιμο τοπικών υποκαταστημάτων, αλλαγές στα επαγγελματικά προσόντα των υπαλλήλων και εξ ολοκλήρου νέες μορφές εργασίας. Αυτές οι μεγάλες προκλήσεις δεν πρέπει να αγνοηθούν. Αποτελούν μεγάλη πρόκληση για τους παρόχους και, φυσικά, για τους υπαλλήλους του χρηματοπιστωτικού τομέα. Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ του κοινωνικού διαλόγου για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που εμφανίζονται στους τομείς όπου συντελείται ο μετασχηματισμός.

3.4.

Η Επιτροπή δηλώνει ότι η εύρυθμη λειτουργία της ενιαίας αγοράς ψηφιακών χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών θα συμβάλει στη βελτίωση της πρόσβασης των καταναλωτών και των ιδιωτών επενδυτών της ΕΕ σε χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες. Η ΕΟΚΕ στηρίζει αυτήν την προσέγγιση της Επιτροπής. Για να μειωθεί ο κατακερματισμός της ψηφιακής ενιαίας αγοράς χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, είναι σημαντικό να δοθεί η δυνατότητα στις αγορές να αναπτυχθούν.

3.5.

Η Επιτροπή αναφέρεται στην ανάγκη να διερευνηθεί η δυνατότητα δημιουργίας πλατφόρμας για τον ψηφιακό χρηματοοικονομικό τομέα της ΕΕ. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί και συνιστά τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και των εκπροσώπων της κοινωνίας των πολιτών σε αυτήν τη διαδικασία.

3.6.

Η πρακτική εμπειρία δείχνει ότι η ενιαία αγορά ψηφιακών χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών θα λειτουργήσει μόνο εάν οι νέοι πελάτες είναι σε θέση να έχουν πρόσβαση σε χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες γρήγορα και εύκολα (η λεγόμενη «ένταξη στο πελατολόγιο»). Η ΕΟΚΕ επισημαίνει το κρίσιμο πρόβλημα στους τομείς που τόνισε η Επιτροπή.

3.7.

Ο κατακερματισμός των κανόνων για τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες μεταξύ των κρατών μελών καθιστά τη διασυνοριακή χρήση των ψηφιακών ταυτοτήτων πολύ πιο δύσκολη, εάν όχι αδύνατη. Οι κανόνες για την ταυτοποίηση των πελατών θα πρέπει να εναρμονιστούν σε ολόκληρη την ΕΕ. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ συνιστά να διασφαλιστεί η πανευρωπαϊκή νομική διαλειτουργικότητα των ψηφιακών ταυτοτήτων.

3.8.

Κατά τη χάραξη της Στρατηγικής ψηφιακών χρηματοοικονομικών υπηρεσιών για την ΕΕ, δεν μπορεί να λησμονηθεί το ζήτημα της ασφάλειας των πολιτών. Η σύσταση προς τα κράτη μέλη να θεσπίσουν, παράλληλα με την εφαρμογή της στρατηγικής, νομικά και οργανωτικά μέτρα για την αντιμετώπιση του φαινομένου της κλοπής ταυτότητας θα πρέπει να συμπεριληφθεί στη στρατηγική. Το πρόβλημα αυτό γίνεται όλο και πιο κοινό με την ανάπτυξη των ψηφιακών υπηρεσιών και προϊόντων και, εάν δεν αναληφθεί δράση, μπορεί να αποτελέσει ανασταλτικό παράγοντα στην εφαρμογή της στρατηγικής.

3.9.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει τις προτάσεις της Επιτροπής για τη δημιουργία ενός φιλικού προς την καινοτομία και ανταγωνιστικού πλαισίου για τις χρηματοπιστωτικές αγορές, προς όφελος των καταναλωτών και του κλάδου. Παράλληλα, ωστόσο, πρέπει να διασφαλιστεί ότι οι εποπτικές πρακτικές και η νομοθεσία της ΕΕ εξακολουθούν να βασίζονται στην κατευθυντήρια αρχή της τεχνολογικής ουδετερότητας και επανεξετάζουν τις ισχύουσες απαιτήσεις για γραπτά έγγραφα.

3.10.

Ωστόσο, στην ψηφιακή αγορά ορισμένες επιχειρήσεις χρηματοοικονομικής τεχνολογίας (FinTech) προσφέρουν υπηρεσίες σε χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις, ενώ άλλες ανταγωνίζονται με αυτές. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η Επιτροπή θα πρέπει να λάβει υπόψη τα θέματα αυτά κατά την κατάρτιση νέων κανονισμών. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ συνιστά οι νέοι κανονισμοί να προσανατολιστούν προς τη στήριξη εταιρικών σχέσεων μεταξύ των κατεστημένων χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και του τομέα της χρηματοοικονομικής τεχνολογίας. Ενώ είναι προφανές ότι οι τράπεζες είναι τα σημαντικότερα ιδρύματα, η νομοθεσία θα πρέπει να αποφύγει την απλή αντιγραφή-επικόλληση των απαιτήσεων σε όλες τις πτυχές του κλάδου, που ενδέχεται να μην αρμόζουν σε όλα τα είδη χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών. Θα πρέπει να διαφοροποιήσει τα προϊόντα που προσανατολίζονται στους καταναλωτές, τα οποία μπορούν να θεωρηθούν ως βασικά προϊόντα, από τα πιο σύνθετα προϊόντα, όπου το εύρος και οι παρεχόμενες μετά την πώληση υπηρεσίες έχουν μεγάλη σημασία.

3.11.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι είναι αναγκαίο να επεκταθεί η ανταλλαγή δεδομένων πέρα από τον χρηματοπιστωτικό τομέα και υπενθυμίζει στην Επιτροπή τη σύσταση της ΕΟΚΕ (6) σχετικά με την ανακοίνωση της Επιτροπής για μια ευρωπαϊκή στρατηγική για τα δεδομένα, όπου η ΕΟΚΕ επικρότησε την πρόταση της Επιτροπής σχετικά με μια στρατηγική για τα δεδομένα, με την οποία ορίζεται η διατομεακή ανταλλαγή δεδομένων ως προτεραιότητα και επιδιώκεται να βελτιωθεί η χρήση, η ανταλλαγή, η πρόσβαση και η διακυβέρνηση των δεδομένων με νομοθετικά και τομεακά μέτρα, και τόνισε ότι το πλαίσιο αυτό θα πρέπει να διαμορφωθεί κατά τρόπο ώστε να συνδυάζει υψηλά πρότυπα προστασίας δεδομένων, διατομεακή και υπεύθυνη κοινοχρησία δεδομένων, σαφή κριτήρια για τομεακή διακυβέρνηση και ποιότητα δεδομένων, και μεγαλύτερο έλεγχο των δεδομένων από τα άτομα. Είναι σημαντικό να διασφαλιστεί ότι τα δεδομένα που συλλέγονται από μια θυγατρική εταιρεία πληρωμών ενός ομίλου εταιρειών τεχνολογίας (BigTech) δεν παρέχονται ούτε συγχωνεύονται με τα δεδομένα που κατέχει η μητρική εταιρεία. Για να λειτουργήσει αυτή η αρχή, υπάρχει ανάγκη για τείχη προστασίας μεταξύ της θυγατρικής εταιρείας πληρωμών και της μητρικής εταιρείας.

3.12.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, για την αντιμετώπιση των προκλήσεων και των κινδύνων που συνδέονται με τον ψηφιακό μετασχηματισμό, η ρύθμιση για τους παρόχους τεχνολογίας, η προστασία των καταναλωτών, η παροχή πρόσβασης σε χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, η επιχειρησιακή ανθεκτικότητα και η ασφάλεια των συστημάτων δικτύου και πληροφοριών είναι όλα ζωτικής σημασίας για τη δημιουργία της ψηφιακής ενιαίας αγοράς χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών.

3.13.

Στον τομέα της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο, η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι τα περισσότερα ευρωπαϊκά συστημικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα χρησιμοποιούν υπηρεσίες χρηματοοικονομικής τεχνολογίας που παρέχονται από εταιρείες εκτός της ΕΕ. Η νομοθετική πρωτοβουλία για την Ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα (DORA) (7) που προτείνει η Επιτροπή μπορεί να αποδειχθεί ανεπαρκής σε ορισμένες περιπτώσεις· συνεπώς, η ΕΟΚΕ επικροτεί το σχέδιο GAIA-X, το οποίο αποσκοπεί στην αμφισβήτηση της δεσπόζουσας θέσης των ΗΠΑ και της Κίνας στις υπηρεσίες υπολογιστικού νέφους. Το έργο αυτό, στο οποίο συμμετέχει και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αποσκοπεί στην επίτευξη της κυριαρχίας των δεδομένων στην ΕΕ ή της διακυβέρνησης των δεδομένων μέσω ενός δικτύου υπολογιστικού νέφους με έδρα την ΕΕ. Δεδομένου ότι βασιζόμαστε σε ολοένα μεγαλύτερο βαθμό στις ψηφιακές υπηρεσίες, είναι προς το συμφέρον τόσο των ενδιαφερόμενων μερών της ΕΕ να είναι ανεξάρτητοι από εξωτερικούς παρόχους υπηρεσιών υπολογιστικού νέφους όσο και της ίδιας της ΕΕ να ενισχύσει την οικονομική και την πολιτική κυριαρχία της. Επίσης, ένα ευρωπαϊκό δίκτυο υπολογιστικού νέφους θα διευκολύνει και τις ροές δεδομένων μεταξύ των κρατών μελών.

3.14.

Η δέσμευση της Επιτροπής στην αρχή «ίδια δραστηριότητα, ίδιοι κίνδυνοι, ίδιοι κανόνες» είναι θεμελιώδους και καίριας σημασίας για την αντιμετώπιση των νέων προκλήσεων, συμπεριλαμβανομένης της διασφάλισης της ίδιας εποπτείας. Υπό το πρίσμα της αυξανόμενης προόδου των μεγάλων εταιρειών τεχνολογίας (BigTech), των πλατφορμών και των εταιρειών τεχνολογίας, καθώς και των χρήσιμων δραστηριοτήτων των εταιρειών τεχνολογίας στον χρηματοπιστωτικό τομέα, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η δημιουργία ισότιμων όρων ανταγωνισμού έχει ιδιαίτερη σημασία για όλους τους παράγοντες της αγοράς στον εν λόγω τομέα.

3.15.

Η Επιτροπή εξετάζει μια στρατηγική για τη στήριξη και την επένδυση στη γενική οικονομική εκπαίδευση, με έμφαση στην ψηφιοποίηση. Αυτό μπορεί να οδηγήσει τόσο σε μεγαλύτερο άνοιγμα των ψηφιακών υπηρεσιών όσο και στην αποτελεσματικότερη προστασία των καταναλωτών ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου ή επαγγελματικής κατάστασης. Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει την Επιτροπή να συνεχίσει την πορεία αυτή.

---

(1)  COM(2020) 591 final.

(2)  COM(2020) 592 final.

(3)  COM(2020) 593 final.

(4)  COM(2020) 594 final.

(5)  COM(2020) 595 final και COM(2020) 596 final.

(6)  ΕΕ C 429 της 11.12.2020, σ. 290.

(7)  COM(2020) 595 final. Βλ. επίσης τη σχετική γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με τίτλο Ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα (ECO/536). (Βλέπε σελίδα 38 της παρούσας Επίσημης Εφημερίδας).

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τις αγορές κρυπτοστοιχείων και για την τροποποίηση της οδηγίας (ΕΕ) 2019/1937»

[COM(2020) 593 final — 2020/0265 (COD)]

και

«Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με ένα πιλοτικό καθεστώς για τις υποδομές της αγοράς που βασίζονται σε τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού»

[COM(2020) 594 final — 2020/0267 (COD)]

(2021/C 155/05)

Εισηγητής:

ο κ. Giuseppe GUERINI

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 13.11.2020 Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 18.11.2020
Νομική βάση	Άρθρα 114 και 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και Νομισματική Ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Έγκριση από το τμήμα	12.2.2021
Έγκριση από την ολομέλεια	24.2.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	558
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	235/1/8

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει τις δύο πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όσον αφορά την πρόταση κανονισμού για τις αγορές κρυπτοστοιχείων και για την τροποποίηση της οδηγίας (ΕΕ) 2019/1937 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (1), αφενός, και την πρόταση κανονισμού σχετικά με ένα πιλοτικό καθεστώς για τις υποδομές της αγοράς που βασίζονται σε τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού (DLT), αφετέρου.

1.2.

Η ΕΟΚΕ κρίνει επείγουσα και αναγκαία την παρέμβαση της Επιτροπής προκειμένου να θεσπιστεί ολοκληρωμένη ρύθμιση όσον αφορά ένα ολοένα πιο διαδεδομένο και με αυξανόμενη πρακτική εφαρμογή συνεχώς εξελισσόμενο και ταχέως μεταβαλλόμενο τεχνολογικό φαινόμενο.

1.3.

Η ΕΟΚΕ τονίζει προς τούτο την ανάγκη εφαρμογής, σε σύντομο χρονικό διάστημα, των διαφορετικών μέτρων κανονιστικής προσαρμογής που απαιτούνται για τον εκσυγχρονισμό των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών που προβλέπει η Επιτροπή, χωρίς να παραμελείται η προστασία των καταναλωτών και οι κανόνες προληπτικής εποπτείας.

1.4.

Ένας παράγοντας που καθιστά επιτακτική την ευρωπαϊκή παρέμβαση είναι το γεγονός ότι διαφορετικά κράτη μέλη έχουν θεσπίσει, τους τελευταίους μήνες, εθνικά κανονιστικά μέτρα είτε μέσω νομοθετικών παρεμβάσεων είτε μέσω συστάσεων και κατευθυντηρίων γραμμών που εξέδωσαν οι ρυθμιστικές αρχές του κλάδου. Αυτές οι παρεμβάσεις ενέχουν τον κίνδυνο κατακερματισμού του κανονιστικού πλαισίου, πράγμα που θα υπονομεύσει την ενοποίηση της ενιαίας αγοράς και θα αυξήσει το κόστος συμμόρφωσης που επωμίζονται οι επιχειρήσεις.

1.5.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει συνεπώς τους στόχους που επιδιώκει η Επιτροπή μέσω ενός ενιαίου ρυθμιστικού πλαισίου, ήτοι: α) την προστασία των τελικών χρηστών των ψηφιακών χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών· β) την προστασία της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας· γ) την προστασία της ακεραιότητας του χρηματοπιστωτικού τομέα της ΕΕ και δ) τη διασφάλιση ίσων όρων ανταγωνισμού μεταξύ των διαφόρων φορέων του οικονομικού και χρηματοπιστωτικού συστήματος.

1.6.

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται επίσης τον στόχο εξασφάλισης ότι οι παγκόσμιοι φορείς έκδοσης σταθερών κρυπτονομισμάτων θα υπόκεινται σε αυστηρότερες υποχρεώσεις όσον αφορά τις κεφαλαιακές απαιτήσεις, τα δικαιώματα των επενδυτών και την εποπτεία, δεδομένης της δυνητικής συστημικής σημασίας αυτών των μέσων.

1.7.

Η ΕΟΚΕ προσδοκά συγκεκριμένες δράσεις που θα ευνοούν την δέουσα ενημέρωση και γνώση των καταναλωτών και των μικροεπενδυτών, προκειμένου να μειωθεί η ασυμμετρία στην ενημέρωση που απειλεί να τους πλήξει κατά τρόπο ιδιαίτερα σοβαρό όσον αφορά τα θέματα που άπτονται της παρούσας γνωμοδότησης, τα οποία είναι νέα και με ιδιαίτερα τεχνικό περιεχόμενο.

1.8.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στους ελέγχους που προηγούνται της χορήγησης άδειας λειτουργίας, και οι οποίοι εξετάζονται στις προτάσεις που αποτελούν αντικείμενο της παρούσας γνωμοδότησης, ιδίως δε όσον αφορά την αξιοπιστία των αδειοδοτημένων φορέων, προκειμένου να αποφευχθούν οι αρνητικές επιπτώσεις καιροσκοπικών και επιζήμιων συμπεριφορών.

1.9.

Δεδομένου ότι δεν υπάρχει ακόμη επίπεδο τυποποίησης και διαλειτουργικότητας της τεχνολογίας κατανεμημένου καθολικού ικανό να κατευθύνει ασφαλώς την αξιολόγηση του βαθμού τεχνολογικής αξιοπιστίας και κυβερνοανθεκτικότητας των υποδομών που επιλέγουν οι διάφοροι πάροχοι, η ΕΟΚΕ συνιστά να διευκρινιστεί στον μέγιστο δυνατό βαθμό το κανονιστικό καθεστώς που διέπει αυτά τα μέσα, τα οποία βρίσκονται σε συνεχή εξέλιξη, καθώς μία αλλαγή της φύσης τους μπορεί να καταστήσει αναγκαία την εφαρμογή διαφορετικών κανονιστικών διατάξεων.

1.10.

Δεδομένων των τεχνολογικών κινδύνων που ακόμα ελλοχεύουν, η ΕΟΚΕ κρίνει θετικά την πρόταση σχετικά με ένα πιλοτικό καθεστώς για τις υποδομές της αγοράς που βασίζονται σε τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού. Μέσω του πιλοτικού καθεστώτος δημιουργείται στην πραγματικότητα ένας χώρος πειραματισμού σε ελεγχόμενο περιβάλλον που θα επιτρέπει προσωρινές παρεκκλίσεις από τους ισχύοντες κανόνες, επιτρέποντας έτσι στις ρυθμιστικές αρχές και στους φορείς να αποκτούν προοδευτικά εμπειρία στη χρήση της τεχνολογίας κατανεμημένου καθολικού στις υποδομές τις αγοράς, προς όφελος της προστασίας της ακεραιότητας της εν λόγω αγοράς και της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας.

1.11.

Παρότι χαιρετίζει την πρόταση για το πιλοτικό καθεστώς, η ΕΟΚΕ φρονεί πως η περίοδος 5 ετών για την έκθεση της ESMA στην Επιτροπή είναι υπερβολικά μακρά, δεδομένης της ταχύτητας με την οποία εξελίσσεται η τεχνολογία του ψηφιακού χρηματοπιστωτικού τομέα. Υπενθυμίζει δε τη σκοπιμότητα έμφασης στις ρυθμίσεις εξόδου από το πιλοτικό καθεστώς των πειραματισμών, προκειμένου να διασφαλιστεί η προστασία των χρηστών που συμμετέχουν σε αυτό το στάδιο.

1.12.

Τέλος, όσον αφορά την εφαρμογή του κανονισμού για τις αγορές κρυπτοστοιχείων, η ΕΟΚΕ εκφράζει τον έντονο προβληματισμό της όσον αφορά το «μεταβατικό καθεστώς» που προβλέπει την μόνιμη εξαίρεση από τις διατάξεις του για τα κρυπτοστοιχεία που ήδη υπάρχουν στην αγορά πριν από την θέση του κανονισμού σε ισχύ. Αυτή η εξαίρεση ενέχει τον κίνδυνο δημιουργίας, για ένα ήδη εκδοθέν κρυπτοστοιχείο, ένα είδος κανονιστικής εξαίρεσης κατά παρέκκλιση της αρχής ίσης μεταχείρισης «ίδιος κίνδυνος, ίδια δραστηριότητα, ίδια μεταχείριση».

2.   Οι προτάσεις της Επιτροπής

2.1.

Η παρούσα γνωμοδότηση αφορά δύο πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής: α) την πρόταση κανονισμού για την αγορά κρυπτοστοιχείων και για την τροποποίηση της οδηγίας (ΕΕ) 2019/1937 και β) την πρόταση κανονισμού σχετικά με ένα πιλοτικό καθεστώς για τις υποδομές της αγοράς που βασίζονται σε τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού (DLT). Αυτές οι προτάσεις εντάσσονται σε δέσμη παρεμβάσεων της Επιτροπής η οποία περιλαμβάνει επίσης τη Στρατηγική ψηφιακών χρηματοοικονομικών υπηρεσιών και την Πρόταση κανονισμού σχετικά με την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα, που αποτελούν το αντικείμενο των γνωμοδοτήσεων της ΕΟΚΕ «Στρατηγική ψηφιακών χρηματοοικονομικών υπηρεσιών για την ΕΕ» (2) και «Ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα» (3) αντιστοίχως.

2.2.   Πρόταση κανονισμού για τις αγορές κρυπτοστοιχείων και για την τροποποίηση της οδηγίας (ΕΕ) 2019/1937

2.2.1.

Ο κανονισμός για την αγορά κρυπτοστοιχείων αποσκοπεί στην ασφάλεια δικαίου των κρυπτοστοιχείων που δεν καλύπτονται από την ισχύουσα ενωσιακή νομοθεσία και στην καθιέρωση ενιαίων κανόνων για τους εκδότες κρυπτοστοιχείων και για τους παρόχους σχετικών υπηρεσιών (πάροχοι εικονικών περιουσιακών στοιχείων). Ο κανονισμός επιδιώκει την αντικατάσταση των υφιστάμενων εθνικών πλαισίων, που βρίσκονται σήμερα εκτός του ισχύοντος ευρωπαϊκού νομοθετικού πλαισίου, εξασφαλίζοντας έτσι τους επιθυμητούς ίσους όρους ανταγωνισμού.

2.2.2.

Η Επιτροπή υπογράμμισε, ως βάση της πρότασης, την ανάγκη να υπάρξει «κοινή προσέγγιση με τα κράτη μέλη όσον αφορά τα κρυπτονομίσματα, προκειμένου να διασφαλίσουμε ότι κατανοούμε με ποιον τρόπο μπορούμε να αξιοποιήσουμε στο έπακρο τις ευκαιρίες που δημιουργούν και να αντιμετωπίσουμε τους νέους κινδύνους που πιθανόν θέτουν».

2.2.3.

Η πρόταση επιδιώκει τέσσερις στόχους: α) να παρασχεθεί ασφάλεια δικαίου· β) να υποστηριχθεί η καινοτομία σε έναν τομέα με μεγάλο δυναμικό· γ) να εξασφαλιστούν ικανά επίπεδα προστασίας των καταναλωτών και των επενδυτών, καθώς και ακεραιότητας της αγοράς και δ) να διασφαλιστεί η χρηματοπιστωτική σταθερότητα.

2.2.4.

Η πρόταση δεν καλύπτει μόνο τους εκδότες κρυπτοστοιχείων, αλλά και τις επιχειρήσεις που παρέχουν υπηρεσίες σχετικές με αυτά, όπως, π.χ., οι επιχειρήσεις φύλαξης κρυπτοστοιχείων των πελατών τους, οι επιχειρήσεις που επιτρέπουν στους πελάτες τους να αγοράσουν ή να πωλήσουν κρυπτοστοιχεία έναντι χρημάτων και οι επιχειρήσεις που διαχειρίζονται τις πλατφόρμες διαπραγμάτευσης. Για τον λόγο αυτό, μεταξύ των διατάξεων που θεσπίζονται, περιλαμβάνονται οι κεφαλαιακές απαιτήσεις, οι απαιτήσεις διακυβέρνησης και τα δικαιώματα των επενδυτών σε περίπτωση διαφοράς με τον εκδότη.

2.2.5.

Ειδικότερα, σε περίπτωση όπου ορισμένα ψηφιακά κέρματα με εγγύηση περιουσιακών στοιχείων και ψηφιακά κέρματα ηλεκτρονικού χρήματος αποκτούν τόση αναγνώριση που να χαρακτηρίζονται σημαντικά (λόγω όγκου, ανταλλακτικής αξίας, πλήθους πελατών, ή άλλων στοιχείων που τα κατατάσσουν πλέον στην κλίμακα των παγκοσμίων σταθερών κρυπτονομισμάτων), οι εκδότες τους θα υπόκεινται σε αυστηρότερες υποχρεώσεις.

2.2.6.

Δεδομένης, συνεπώς, της βάσιμης πιθανότητας τα σταθερά κρυπτονομίσματα να καταστούν ευρέως αποδεκτά και ενδεχομένως συστημικά στο μέλλον, η πρόταση της Επιτροπής περιλαμβάνει επίσης προστατευτικά μέτρα για να αντιμετωπιστούν οι δυνητικοί κίνδυνοι που ενέχουν τα σταθερά κρυπτονομίσματα όσον αφορά τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και την ομαλή νομισματική πολιτική.

2.2.7.

Αυτά τα μέσα αποτελούν κρυπτοστοιχεία τα οποία, σε αντίθεση, π.χ., με το γνωστό bitcoin, έχουν σχετικά σταθερή τιμή καθώς συνδέονται με σταθερό μέσο συναλλαγών (δηλαδή με θεσμικό νόμισμα) και θα μπορούσαν συνεπώς να καταστούν, ακόμα και στο προσεχές μέλλον, ιδιαίτερα διαδεδομένα συστήματα πληρωμών και επενδύσεων.

2.2.8.

Ειδικότερα, στον τίτλο ΙΙ ρυθμίζονται οι δημόσιες προσφορές και η εμπορία κρυπτοστοιχείων εκτός των ψηφιακών κερμάτων με εγγύηση περιουσιακών στοιχείων και των ψηφιακών κερμάτων ηλεκτρονικού χρήματος. Αναφέρεται ότι οι εκδότες θα έχουν δικαίωμα δημόσιας προσφοράς των εν λόγω κρυπτοστοιχείων στην Ένωση ή επιδίωξης εισαγωγής τους προς διαπραγμάτευση σε μια πλατφόρμα διαπραγμάτευσης ανάλογων κρυπτοστοιχείων, εφόσον συμμορφώνονται: α) με τις απαιτήσεις του άρθρου 4, όπως η υποχρέωση να έχουν συσταθεί υπό μορφή νομικού προσώπου, β) με την υποχρέωση κατάρτισης λευκού βιβλίου κρυπτοστοιχείων σύμφωνα με το άρθρο 5, γ) με την υποχρέωση κοινοποίησης του εν λόγω λευκού βιβλίου κρυπτοστοιχείων στις αρμόδιες αρχές και δημοσίευσής του (άρθρα 7 και 8).

2.2.9.

Το λευκό βιβλίο δεν θα είναι απαραίτητο σε περίπτωση που η συνολική αξία της προσφοράς κρυπτοστοιχείων είναι χαμηλότερη του 1 000 000 € σε διάστημα 12 μηνών προκειμένου να αποφευχθεί η πρόκληση διοικητικής επιβάρυνσης στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ).

2.2.10.

Η Επιτροπή προτείνει επίσης να διευκρινιστεί ότι ο ισχύων ορισμός των «χρηματοπιστωτικών μέσων» — που καθορίζει το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας MIFID — συμπεριλαμβάνει τα χρηματοπιστωτικά μέσα που βασίζονται στην τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού, ενώ προτείνει ειδικό καθεστώς για τα κρυπτοστοιχεία που δεν καλύπτονται από την υφιστάμενη νομοθεσία για τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, καθώς και για τα ψηφιακά κέρματα.

2.2.11.

Η ρύθμιση επικεντρώνεται επίσης στην έκδοση κρυπτοστοιχείων (ή ψηφιακών κερμάτων) από φορείς που προτίθενται να δραστηριοποιηθούν στην ευρωπαϊκή ενιαία αγορά και οι οποίοι θα πρέπει να συμμορφώνονται με: — απαιτήσεις διαφάνειας και δημοσίευσης όσον αφορά την έκδοση και εισαγωγή προς διαπραγμάτευση των εν λόγω ψηφιακών κερμάτων, — το καθεστώς αδειοδότησης και εποπτείας όσον αφορά τους παρόχους υπηρεσιών και τους εκδότες σταθερών κρυπτονομισμάτων, — τις επιχειρησιακές, οργανωτικές και σχετικές με τη διακυβέρνηση απαιτήσεις που αφορούν τους εκδότες σταθερών κρυπτονομισμάτων (επισημαίνεται ότι, και εδώ, αυτές δεν αφορούν τα άλλα ψηφιακά νομίσματα, δηλαδή πρωτίστως τα ψηφιακά κέρματα αγοράς υπηρεσιών — utility tokens) και τους παρόχους υπηρεσιών, — τις διατάξεις περί προστασίας των καταναλωτών όσον αφορά την έκδοση, διαπραγμάτευση και φύλαξη κρυπτοστοιχείων, — μέτρα για την πρόληψη φαινομένων κατάχρησης της αγοράς και διασφάλισης της ακεραιότητας των αγορών όπου θα εισάγονται προς διαπραγμάτευση τα κρυπτοστοιχεία.

2.3.   Πρόταση κανονισμού σχετικά με ένα πιλοτικό καθεστώς για τις υποδομές της αγοράς που βασίζονται σε τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού (DLT)

2.3.1.

Η πρόταση σχετικά με ένα πιλοτικό καθεστώς για τις υποδομές της αγοράς που βασίζονται σε τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού έχει τέσσερις γενικούς στόχους: α) να παρασχεθεί ασφάλεια δικαίου· β) να υποστηριχθεί η καινοτομία μέσω της εξάλειψης των φραγμών στην εφαρμογή νέων τεχνολογιών κατανεμημένου καθολικού στο χρηματοπιστωτικό τομέα· γ) να διασφαλιστεί η προστασία των καταναλωτών και των επενδυτών, καθώς και η ακεραιότητα της αγοράς και δ) να διασφαλιστεί η χρηματοπιστωτική σταθερότητα.

2.3.2.

Για την επίτευξη των στόχων αυτών, το πιλοτικό καθεστώς θεσπίζει κατάλληλες εγγυήσεις, για παράδειγμα μέσω του περιορισμού των ειδών χρηματοπιστωτικών μέσων προς διαπραγμάτευση, με διατάξεις που αποσκοπούν συγκεκριμένα στην εγγύηση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και της προστασίας των καταναλωτών και των επενδυτών.

2.3.3.

Μέσω της θέσπισης πιλοτικού συστήματος για τη δοκιμή υποδομών της αγοράς DLT, η πρόταση κανονισμού προτείνει να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις προκειμένου οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις να αξιοποιήσουν πλήρως το δυναμικό του ισχύοντος πλαισίου, καθώς επιτρέπεται στις εποπτικές αρχές και τους νομοθέτες να εντοπίζουν τους κανονιστικούς φραγμούς· ταυτόχρονα, οι ρυθμιστικές αρχές και οι ίδιες οι επιχειρήσεις θα μπορούν σταδιακά να αποκτήσουν πολύτιμες γνώσεις για τη χρήση της τεχνολογίας κατανεμημένου καθολικού.

2.3.4.

Για τους λόγους αυτούς και λόγω της ανάγκης σταδιακής προσέγγισης, το μέσο του πιλοτικού καθεστώτος κρίνεται ως το πλέον αναλογικό όσον αφορά τους επιδιωκόμενους στόχους, καθώς μέχρι στιγμής δεν υφίστανται ικανές ενδείξεις που θα δικαιολογούσαν τη θέσπιση μόνιμων, σημαντικότερων και με πιο εκτεταμένο πεδίο εφαρμογής κανονιστικών τροποποιήσεων.

2.3.5.

Η παρούσα πρόταση έχει ως στόχο την παροχή ασφάλειας δικαίου και ευελιξίας στους συμμετέχοντες στην αγορά που επιθυμούν να δραστηριοποιηθούν σε υποδομή της αγοράς DLT, θεσπίζοντας ενιαίες απαιτήσεις για τη λειτουργία τους. Οι άδειες που χορηγούνται στο πλαίσιο του παρόντος κανονισμού θα επιτρέψουν στους συμμετέχοντες στην αγορά να δραστηριοποιούνται σε υποδομή της αγοράς DLT και να παρέχουν τις υπηρεσίες τους σε όλα τα κράτη μέλη.

2.3.6.

Ειδικότερα, το άρθρο 1 ορίζει το αντικείμενο και το πεδίο εφαρμογής της πρότασης, ενώ το άρθρο 2 ορίζει τους όρους και τους ορισμούς, μεταξύ άλλων: «υποδομή αγοράς DLT», «πολυμερής μηχανισμός διαπραγμάτευσης DLT» ή «ΠΜΔ DLT», «σύστημα διακανονισμού αξιογράφων DLT» και «κινητές αξίες DLT».

2.3.7.

Το άρθρο 3 περιγράφει τους περιορισμούς όσον αφορά τις κινητές αξίες DLT που μπορούν να εισαχθούν προς διαπραγμάτευση σε υποδομές της αγοράς DLT ή να καταχωρίζονται από αυτές. Όσον αφορά τις μετοχές, η χρηματιστηριακή αξία ή η ενδεικτική χρηματιστηριακή αξία του εκδότη κινητών αξιών DLT δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τα 200 εκατ. ευρώ· όσον αφορά τα ομόλογα του δημοσίου με εξαίρεση τα κρατικά ομόλογα, τα καλυμμένα ομόλογα και τα εταιρικά ομόλογα, το όριο τίθεται στα 500 εκατ. ευρώ. Οι υποδομές της αγοράς DLT δεν θα πρέπει να εισάγουν προς διαπραγμάτευση ή να καταχωρίζουν κρατικά ομόλογα.

2.3.8.

Το άρθρο 4 καθορίζει τις απαιτήσεις που ισχύουν για ΠΜΔ DLT, οι οποίες είναι ίδιες με εκείνες που ισχύουν για έναν ΠΜΔ στο πλαίσιο της οδηγίας 2014/65/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (4), και προσδιορίζει τις πιθανές εξαιρέσεις βάσει του παρόντος κανονισμού. Στο άρθρο 7 και το άρθρο 8 καθορίζεται η διαδικασία για τη χορήγηση ειδικής άδειας λειτουργίας ΠΜΔ DLT και συστήματος διακανονισμού αξιογράφων DLT, αντίστοιχα, και περιλαμβάνονται λεπτομέρειες σχετικά με τις πληροφορίες που πρέπει να υποβάλλονται στην αρμόδια αρχή. Το άρθρο 9 καθορίζει τη συνεργασία μεταξύ της υποδομής της αγοράς DLT, των αρμόδιων αρχών και της ESMA (Ευρωπαϊκή Αρχή Kινητών Aξιών και Αγορών). Στο άρθρο 10 διευκρινίζεται ότι, το αργότερο μετά από περίοδο πέντε ετών, η ESMA θα υποβάλει στην Επιτροπή αναλυτική έκθεση σχετικά με το πιλοτικό καθεστώς.

3.   Γενικές και ειδικές παρατηρήσεις

3.1.

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται τους στόχους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και μέσω της παρούσας γνωμοδότησης υποστηρίζει τη σκοπιμότητα και τη σημασία της εφαρμογής, εντός του πρώτου εξαμήνου του 2022, των διαφορετικών μέτρων κανονιστικής προσαρμογής που απαιτούνται για τον εκσυγχρονισμό των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, χωρίς να παραμελείται η προστασία των καταναλωτών και η ακεραιότητα της αγοράς.

3.2.

Ειδικότερα, οι κανονιστικές προτάσεις αποσκοπούν στην ασφάλεια δικαίου όσον αφορά την κανονιστική μεταχείριση των κρυπτοστοιχείων. Η σαφήνεια του κανονιστικού πλαισίου που διέπει όλα τα είδη κρυπτοστοιχείων, καθώς και όλους τους παρόχους σχετικών υπηρεσιών, αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για τη δημιουργία καινοτόμων λύσεων προστιθέμενης αξίας στην εν λόγω αγορά. Συγκεκριμένα, η επιλογή κανονισμού αντί οδηγίας συμβάλλει στην επίτευξη ικανής ομοιογένειας του περιεχομένου και της εφαρμογής των νέων διατάξεων όσον αφορά την εσωτερική αγορά.

3.3.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά πως η νομοθετική παρέμβαση της Επιτροπής αναμενόταν εδώ και πολύ καιρό και υπογραμμίζει συνεπώς ότι είναι πλέον επείγουσα και αναγκαία προκειμένου να θεσπιστεί ολοκληρωμένη ρύθμιση σχετικά με ένα συνεχώς εξελισσόμενο και ταχέως μεταβαλλόμενο τεχνολογικό φαινόμενο.

3.4.

Η ΕΟΚΕ κρίνει χρήσιμες τις παρεμβάσεις που αποσκοπούν: α) στην προστασία των τελικών χρηστών των ψηφιακών χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών· β) στην προστασία της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας· γ) στην προστασία της ακεραιότητας του χρηματοπιστωτικού τομέα της ΕΕ και δ) στη διασφάλιση ίσων όρων ανταγωνισμού μεταξύ των διαφόρων φορέων του οικονομικού και χρηματοπιστωτικού συστήματος.

3.5.

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται και υποστηρίζει την πρόταση που επιδιώκει οι εκδότες σημαντικών κρυπτοστοιχείων και παγκοσμίων σταθερών κρυπτονομισμάτων να υπόκεινται σε αυστηρότερες υποχρεώσεις όσον αφορά τις κεφαλαιακές απαιτήσεις, τα δικαιώματα των επενδυτών και την εποπτεία. Η παρέμβαση μέσω κανονισμού είναι απολύτως αναγκαία για την αποφυγή της δημιουργίας κεφαλαιακών ροών που θα βρίσκονται εκτός της εποπτικής δράσης των κεντρικών τραπεζών των αρχών του κλάδου και των δημοκρατικών θεσμών.

3.6.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει πως η προσπάθεια ταξινόμησης της Επιτροπής όσον αφορά τον ορισμό των εννοιών των κρυπτοστοιχείων και της τεχνολογίας κατανεμημένου καθολικού επιτρέπει τη συμπερίληψη στους χρησιμοποιούμενους ορισμούς των διαφόρων ειδών κρυπτοστοιχείων, ώστε οι ορισμοί να είναι κατάλληλοι από την οπτική δυνητικών μελλοντικών εξελίξεων στην τεχνολογία ή στην αγορά.

3.7.

Ωστόσο, η ΕΟΚΕ φρονεί πως θα μπορούσε να υπάρχει μεγαλύτερη σαφήνεια, μέσω της κατάρτισης πιο λεπτομερών προδιαγραφών όσον αφορά τις διαφορετικές υποκατηγορίες κρυπτοστοιχείων και το πεδίο εφαρμογής τους. Έτσι θα μπορούσαν να αποφευχθούν κίνδυνοι ερμηνείας όσον αφορά τη μεταχείριση των ειδών κρυπτοστοιχείων που περιλαμβάνονται στην κατηγορία «εκτός ψηφιακών κερμάτων με εγγύηση περιουσιακών στοιχείων ή ψηφιακών κερμάτων ηλεκτρονικού χρήματος».

3.8.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την πρόληψη των κανονιστικών επικαλύψεων της πρότασης κανονισμού που εκφράζεται μέσω των εξαιρέσεων από το πεδίο εφαρμογής του κανονισμού, όπως ορίζονται στο άρθρο 2 παράγραφος 2 της πρότασης. Πρόκειται για κατάλληλα και σημαντικά μέτρα, δεδομένου ότι είναι αναγκαία η αποφυγή αλληλεπικαλυπτόμενων απαιτήσεων και επικάλυψης της πρότασης για την αγορά κρυπτοστοιχείων αναφορικά με, π.χ., την οδηγία MiFID.

3.9.

Είναι όντως απαραίτητο τα κανονιστικά καθεστώτα να μην είναι αντικρουόμενα, καθώς κάτι τέτοιο θα ενίσχυε την κανονιστική αβεβαιότητα και θα δημιουργούσε υπερβολικό κόστος συμμόρφωσης και επιβάρυνση στους παρόχους, περιορίζοντας πιθανώς την καινοτομία. Για να επιτευχθεί η καθαρή διάκριση μεταξύ των δύο πεδίων, και συνεπώς η αναγκαία ασφάλεια δικαίου, πρέπει να καταρτιστεί ορισμός του «ψηφιακού κέρματος συμμετοχής σε εταιρείες», με ταυτόχρονη παροχή σαφών οδηγιών σχετικά με τα διακριτικά χαρακτηριστικά ενός κρυπτοστοιχείου που μπορεί να θεωρηθεί χρηματοπιστωτικό μέσο.

3.10.

Για τον λόγο αυτό, η ΕΟΚΕ εκτιμά τη θεσμική συμμετοχή και την επιχειρησιακή εμπειρογνωμοσύνη της ΕΑΤ (5) και της ESMA (6) τόσο στην προετοιμασία της δημοσίευσης της εν λόγω πρότασης όσο και στη διοικητική συνεργασία μεταξύ των εν λόγω ευρωπαϊκών αρχών και των εθνικών αρμοδίων εθνικών αρχών στο στάδιο της εφαρμογής των νέων κανόνων.

3.11.

Επιλέγοντας να οριοθετήσει το πεδίο εφαρμογής της πρότασης ουσιαστικά στα ψηφιακά κέρματα αγοράς υπηρεσιών και στα σταθερά κρυπτονομίσματα, η Επιτροπή περιορίζει την κανονιστική παρέμβαση στις δραστηριότητες πέραν των χρηματοπιστωτικών μέσων και των επενδυτικών προϊόντων που μπορούν να θεωρηθούν «ψηφιακές εκφάνσεις» δικαιωμάτων που πηγάζουν από επενδύσεις και επιχειρηματικές δραστηριότητες και τα οποία γίνονται αντικείμενο διαχείρισης μέσω τεχνολογιών κατανεμημένου καθολικού. Έτσι, τα κρυπτονομίσματα ή κρυπτοστοιχεία πρέπει να συνδέονται με απτές αξίες και είναι συνεπώς λιγότερο εκτεθειμένα στον κίνδυνο καιροσκοπικής χρήσης που θα μπορούσε να οδηγήσει σε αποταμίευση χωρίς την αναγκαία προστασία των επενδυτών.

3.12.

Η ΕΟΚΕ κρίνει μάλιστα αναγκαία τη σαφέστερη ταξινόμηση των υβριδικών ψηφιακών κερμάτων. Ορισμένα κρυπτοστοιχεία μπορούν, μετά το στάδιο της εκπομπής, να επιτελέσουν διαφορετικές λειτουργίες, αλλάζοντας μορφή υπό προκαθορισμένες συνθήκες. Ως εκ τούτου κρίνεται σκόπιμο να αποσαφηνιστεί το κανονιστικό καθεστώς που θα διέπει αυτά τα υπό εξέλιξη υβριδικά μέσα, δεδομένου ότι μια αλλαγή φύσης μπορεί να καταστήσει αναγκαία την εφαρμογή διαφορετικών κανονιστικών διατάξεων.

3.13.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει επίσης τη δράση της ΕΕ που αποσκοπεί στην εξάλειψη των δυνητικών φραγμών στην καινοτομία που πηγάζει από τις νέες ψηφιακές τεχνολογίες και οι οποίοι σχετίζονται με τη νομοθεσία περί χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, η οποία δεν κατορθώνει πάντοτε να ακολουθεί την ταχύτητα εξέλιξης των τεχνολογικών καινοτομιών.

3.14.

Μεταξύ των καινοτομιών που εμφανίζουν ανατρεπτικό δυναμικό όσον αφορά το χρηματοπιστωτικό και τον νομισματικό τομέα, χρήζει οπωσδήποτε ειδικής προσοχής η τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού (DLT) όπου ανήκει, για παράδειγμα, η γνωστή τεχνολογία αλυσίδας συστοιχιών (blockchain) που αποτελεί την υποδομή στην οποία βασίζεται η επιτυχία του bitcoin και των λοιπών κρυπτοστοιχείων.

3.15.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει πως η ΕΕ θα μπορέσει να εξασφαλίσει την αποτελεσματική εφαρμογή των υφιστάμενων κανόνων στον νέο πλαίσιο με τις προτεινόμενες τροποποιήσεις της οδηγίας (ΕΕ) 2019/1937. Ο ευρωπαϊκός κανονισμός μπορεί επίσης να εγγυηθεί την ασφαλή ανάπτυξη ενός νέου κανονιστικού πλαισίου, όπως αυτό που αφορά την πρόταση για ένα πιλοτικό καθεστώς για τις υποδομές της αγοράς που βασίζονται σε τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού.

3.16.

Αυτές οι παρεμβάσεις πρέπει να εξασφαλίζουν νομική σαφήνεια, επιτρέποντας στον θεσμικό χρηματοπιστωτικό τομέα να επιτύχει μεγαλύτερη αποδοτικότητα μέσω της ευρύτερης χρήσης της τεχνολογίας κατανεμημένου καθολικού, καθώς και να απαντούν στην, ενίοτε ανεξέλεγκτη, διάδοση εναλλακτικών κρυπτονομισμάτων ή συστημάτων πληρωμών που αναπτύσσουν φορείς που δεν υπόκεινται στην κανονιστική ρύθμιση.

3.17.

Ένας παράγοντας που καθιστά επιτακτική την ευρωπαϊκή παρέμβαση είναι επίσης το γεγονός ότι διάφορα κράτη μέλη έχουν αρχίσει να θεσπίζουν εθνικά κανονιστικά μέτρα είτε μέσω νομοθετικών παρεμβάσεων είτε μέσω συστάσεων και κατευθυντηρίων γραμμών που εξέδωσαν οι ρυθμιστικές αρχές του κλάδου ή οι δευτεροβάθμιοι ρυθμιστικοί οργανισμοί, όπως οι Κεντρικές Τράπεζες ή οι εποπτικές και ελεγκτικές αρχές των χρηματαγορών.

3.18.

Παρότι έχουν κοινό σκοπό, αυτές οι παρεμβάσεις ενέχουν τον κίνδυνο δημιουργίας κατακερματισμένου και ανομοιογενούς κανονιστικού πλαισίου στην εσωτερική αγορά. Αντιθέτως, άλλα κράτη δεν έχουν μέχρι στιγμής λάβει καμία σχετική πρωτοβουλία, συμβάλλοντας έτσι και αυτά σε ένα ανομοιόμορφο και κατακερματισμένο κανονιστικό πλαίσιο όπου συνυπάρχουν διαφόρων ειδών κανονιστικές παρεμβάσεις ή απουσιάζουν παντελώς.

3.19.

Η ΕΟΚΕ φρονεί πως η ερμηνεία του κανονισμού και των αποφάσεων των αρμοδίων εθνικών αρχών στη διαδικασία αδειοδότησης πρέπει να είναι ει δυνατόν συνεκτικότερες μεταξύ τους, προκειμένου να εξασφαλιστούν ίσοι όροι και να αποφευχθεί το νομοθετικό αρμπιτράζ μεταξύ των διαφορετικών κρατών μελών, με εξέταση της δυνατότητας χρήσης του καθεστώτος φορητότητας της άδειας σε ολόκληρη την ΕΕ για τους αδειοδοτημένους φορείς.

3.20.

Υπό αυτή τη σκοπιά, η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την επιλογή της Επιτροπής να παρέμβει μέσω ειδικού κανονισμού ο οποίος θα εξασφαλίζει την ομοιομορφία και τον συγχρονισμό των κανόνων που εφαρμόζονται στην ευρωπαϊκή σφαίρα, δεδομένου ότι μια ενιαία και ομοιόμορφη κανονιστική ρύθμιση είναι σίγουρα πιο αποτελεσματική από μια πληθώρα κρατικών παρεμβάσεων, σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας που θεσπίζεται από τις Συνθήκες.

3.21.

Η ΕΟΚΕ εκτιμά το ότι ο προτεινόμενος κανονισμός έχει ως βασικό στόχο τη διαφάνεια στην ενημέρωση και τη θέσπιση ικανού καθεστώτος αδειοδότησης. Το κανονιστικό πλαίσιο πριν από την πρόταση στερούταν, πράγματι, ενός φίλτρου αδειοδότησης όσον αφορά τις δραστηριότητες που βασίζονται στην τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού, καθώς και της πραγματικής εποπτείας των δραστηριοτήτων.

3.22.

Η ΕΟΚΕ προσδοκά συγκεκριμένες δράσεις που θα ευνοούν την ικανή ενημέρωση και γνώση των καταναλωτών και των μικροεπενδυτών όσον φορά τους νέους κανόνες προς έγκριση, όπου θα επισημαίνονται τόσο οι κίνδυνοι όσο και τα οφέλη και οι ευκαιρίες που συνδέονται με τις νέες τεχνολογίες που εφαρμόζονται στον χρηματοπιστωτικό και επενδυτικό τομέα. Τούτο δε προκειμένου να μειωθεί η ήδη τυπική για τον κλάδο ασυμμετρία στην ενημέρωση, η οποία απειλεί κατά τρόπο σοβαρότατο και δυσανάλογο τους καταναλωτές και τους μικρούς αποταμιευτές όσον αφορά τα θέματα που άπτονται της παρούσας γνωμοδότησης, τα οποία είναι νέα και όχι εύκολα κατανοητά λόγω του ιδιαίτερα τεχνικού τους χαρακτήρα.

3.23.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή όσον αφορά τους προληπτικούς ελέγχους που προηγούνται της αδειοδότησης, ιδίως όσον αφορά την επιχειρηματική αξιοπιστία των αδειοδοτημένων φορέων, προκειμένου να αποτραπούν καιροσκοπικές και επιζήμιες συμπεριφορές.

3.24.

Ακόμα και σήμερα, δεν μοιάζει να υπάρχει επίπεδο τυποποίησης και διαλειτουργικότητας της τεχνολογίας κατανεμημένου καθολικού ικανό να κατευθύνει ασφαλώς την αξιολόγηση του βαθμού τεχνολογικής αξιοπιστίας και κυβερνοανθεκτικότητας των υποδομών που επιλέγουν οι διάφοροι πάροχοι Για τον λόγο αυτό πρέπει να δοθεί προσοχή στη διασφάλιση ικανού επιπέδου προστασίας των καταναλωτών και των επενδυτών.

3.25.

Η ΕΟΚΕ προσδοκά απτά βήματα προόδου όσον αφορά την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα, αντικείμενο της ειδικής πρότασης κανονισμού DORA που συμπεριλαμβάνεται στη δέσμη παρεμβάσεων για τον ψηφιακό χρηματοπιστωτικό τομέα, και η οποία αντιμετωπίζει κρίσιμες πτυχές του χρηματοπιστωτικού τομέα και αποσκοπεί στην νομική αποσαφήνιση των διατάξεων σχετικά με τους κινδύνους που συνδέονται με τις τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών, μειώνοντας την κανονιστική πολυπλοκότητα και αμβλύνοντας τον διοικητικό φόρτο για τις επιχειρήσεις, όπως υπογραμμίζεται στη γνωμοδότηση «Ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα» (7) της ΕΟΚΕ.

3.26.

Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΟΚΕ κρίνει θετικά την πρόταση κανονισμού σχετικά με ένα πιλοτικό καθεστώς για τις υποδομές της αγοράς που βασίζονται σε τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού, στην οποία η Επιτροπή συνεκτιμά τις υποδομές της αγοράς που επιτρέπουν τη διαπραγμάτευση και τη ρύθμιση των συναλλαγών χρηματοπιστωτικών μέσω υπό μορφή κρυπτοστοιχείων, προσδιορίζοντας λεπτομερώς τις απαιτήσεις και τις προϋποθέσεις για τη χορήγηση ειδικής άδειας διαχείρισης πολυμερούς μηχανισμού διαπραγμάτευσης DLT και πλαισιώνει αυτές τις απαιτήσεις σε ένα εποπτικό πλαίσιο για τις αρμόδιες αρχές του κλάδου.

3.27.

Επίσης, μέσω του πιλοτικού καθεστώτος, αποφασίζεται η λειτουργία μέσω της προσέγγισης δοκιμαστηρίου δεδομένων (sandbox), ορίζοντας ένα χώρο πειραματισμού σε ελεγχόμενο περιβάλλον όπου θα χορηγούνται προσωρινές παρεκκλίσεις από τους ισχύοντες κανόνες. Αυτή η προσέγγιση θα επιτρέψει στις διοικητικές αρχές και στους φορείς να αποκτήσουν εμπειρία στη χρήση τεχνολογίας κατανεμημένου καθολικού στις υποδομές της αγοράς, εξασφαλίζοντας έτσι τον αναγκαίο χρόνο για τη δέουσα διαχείριση των κινδύνων για τους επενδυτές, της ακεραιότητας των αγορών και της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας.

3.28.

Με την υιοθέτηση του πιλοτικού καθεστώτος (ή sandbox), θα μπορεί να επιτευχθεί μια εμπειρική προσέγγιση που θα βασίζεται σε συγκεκριμένες και προσωρινές δοκιμές προκειμένου, σε μεταγενέστερο στάδιο και υπό το φως της αποκτηθείσας εμπειρίας, σε μια πιο ολοκληρωμένη κανονιστική προσαρμογή, χωρίς να εμποδίζεται κατά τη διάρκεια της διαδικασίας η εισαγωγή και η πλήρης ανάπτυξη της τεχνολογίας κατανεμημένου καθολικού και των καινοτομιών που μπορεί να δημιουργήσει η χρήση της. Ειδική προσοχή πρέπει να δοθεί στο στάδιο της εξόδου από τη δοκιμή υπό πιλοτικό καθεστώς, προκειμένου να διασφαλιστεί η προστασία των χρηστών και όσων συμμετείχαν στη δοκιμή.

3.29.

Παρότι χαιρετίζει την πρόταση για το πιλοτικό καθεστώς, η ΕΟΚΕ φρονεί πως η περίοδος 5 ετών για την έκθεση της ESMA στην Επιτροπή είναι υπερβολικά μακρά, δεδομένης της ταχύτητας με την οποία εξελίσσονται οι τεχνολογίες του ψηφιακού χρηματοπιστωτικού τομέα.

3.30.

Επίσης, πρέπει να εξεταστεί η επιλογή του τερματισμού του πιλοτικού καθεστώτος μετά την έκθεση της ESMA, με θέσπιση σταδιακής εξάλειψης που θα επιτρέπει στους παρόχους να εγκαταλείψουν σταδιακά το πιλοτικό καθεστώς, ανακτώντας στο μέγιστο δυνατό βαθμό το κόστος που επωμίσθηκαν στο στάδιο της δοκιμής. Η ΕΟΚΕ φρονεί επίσης πως το μοντέλο του πιλοτικού καθεστώτος θα μπορούσε επίσης να χρησιμοποιηθεί για την αναγνώριση του ρόλου των επενδυτικών εταιρειών και των τραπεζών που δραστηριοποιούνται σε σχετικούς με τη λειτουργία των υποδομών τεχνολογίας κατανεμημένου καθολικού τομείς όσον αφορά τις υπηρεσίες διαπραγμάτευσης, καθώς και της φύλαξης και διοικητικής διαχείρισης των τίτλων.

3.31.

Τέλος, όσον αφορά την εφαρμογή του κανονισμού για τις αγορές κρυπτοστοιχείων, η ΕΟΚΕ δεν μπορεί παρά να εκφράσει τον έντονο προβληματισμό της αναφορικά με το «μεταβατικό καθεστώς» που προβλέπει την μόνιμη εξαίρεση από τις διατάξεις του για τα κρυπτοστοιχεία που ήδη υπάρχουν στην αγορά πριν από την θέση σε ισχύ του κανονισμού και τα οποία υπάγονται στην κατηγορία «εκτός των ψηφιακών κερμάτων με εγγύηση περιουσιακών στοιχείων και των ψηφιακών κερμάτων ηλεκτρονικού χρήματος» (άρθρο 123).

3.32.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να εκτιμηθεί προσεκτικά η δυνατότητα ένα ήδη εκδοθέν κρυπτοστοιχείο να παραμείνει μονίμως σε καθεστώς εξαίρεσης, προκειμένου να μην υπονομευθεί η προάσπιση της αρχής της ίσης μεταχείρισης «για ίδιο κίνδυνο στην ίδια δραστηριότητα, εφαρμόζεται η ίδια μεταχείριση». Θα ήταν πράγματι σκοπιμότερο να καταστεί μεταβατική η ίδια η εν λόγω διάταξη, με τον καθορισμό προθεσμίας προσαρμογής για τα κρυπτοστοιχεία αυτής της κατηγορίας που κυκλοφορούν ήδη στην αγορά.

---

(1)  Οδηγία (EE) 2019/1937 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Οκτωβρίου 2019, σχετικά με την προστασία των προσώπων που αναφέρουν παραβιάσεις του δικαίου της Ένωσης (ΕΕ L 305 της 26.11.2019, σ. 17).

(2)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα Στρατηγική ψηφιακών χρηματοοικονομικών υπηρεσιών για την ΕΕ (ECO/534) (βλέπε σελίδα 27 της παρούσας Επίσημης Εφημερίδας).

(3)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα Ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα (ECO/536) (βλέπε σελίδα 38 της παρούσας Επίσημης Εφημερίδας).

(4)  Οδηγία 2014/65/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 15ης Μαΐου 2014, για τις αγορές χρηματοπιστωτικών μέσων και την τροποποίηση της οδηγίας 2002/92/ΕΚ και της οδηγίας 2011/61/ΕΕ (ΕΕ L 173 της 12.6.2014, σ. 349).

(5)  Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών.

(6)  Ευρωπαϊκή Αρχή Κινητών Αξιών και Αγορών.

(7)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα Ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα (ECO/536) (βλέπε σελίδα 38 της παρούσας Επίσημης Εφημερίδας).

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα του χρηματοοικονομικού τομέα και την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΚ) αριθ. 1060/2009, (ΕΕ) αριθ. 648/2012, (ΕΕ) αριθ. 600/2014 και (ΕΕ) αριθ. 909/2014»

[COM(2020) 595 final — 2020/0266 (COD)]

και «Πρόταση οδηγίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση των οδηγιών 2006/43/ΕΚ, 2009/65/ΕΚ, 2009/138/ΕΚ, 2011/61/ΕΕ, 2013/36/ΕΕ, 2014/65/ΕΕ, (ΕΕ) 2015/2366 και (ΕΕ) 2016/2341»

[COM(2020) 596 final — 2020/0268 (COD)]

(2021/C 155/06)

Εισηγητής:

ο κ. Antonio GARCÍA DEL RIEGO

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 17.12.2020 Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 22.12.2020
Νομική βάση	Άρθρα 53 παρ. 1, 114 παρ. 1 και 304 της ΣΛΕΕ
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και νομισματική ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	12.2.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	24.2.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	558
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	243/1/4

1.    Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα (DORA) καθώς αποσκοπεί στην εξασφάλιση νομικής σαφήνειας όσον αφορά τις προβλέψεις για κινδύνους ΤΠΕ, στη μείωση της πολυπλοκότητας του κανονιστικού πλαισίου, στη θέσπιση ενός κοινού συνόλου προτύπων για τον μετριασμό των κινδύνων ΤΠΕ και στη διευκόλυνση μιας εναρμονισμένης εποπτικής προσέγγισης, εξασφαλίζοντας παράλληλα ασφάλεια δικαίου και τις απαραίτητες διασφαλίσεις για τις χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις και τους παρόχους υπηρεσιών ΤΠΕ. Ο κανονισμός για την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα δεν ενισχύει απλώς την ανθεκτικότητα του κλάδου στους κινδύνους ΤΠΕ, αλλά είναι επίσης προς όφελος πολλών ενδιαφερόμενων μερών, όπως πελάτες, επενδυτές και εργαζόμενοι, και συμβάλλει στην υλοποίηση της βιώσιμης ανάπτυξης.

1.2.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να ενισχυθεί η αποτελεσματικότητα της πρότασης κανονισμού σχετικά με την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα ακολουθώντας τα παρακάτω βήματα:

1.2.1.

Συμπερίληψη στο πεδίο εφαρμογής του DORA κάθε παρόχου κρίσιμων χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών που αναπτύσσει χρηματοπιστωτικές δραστηριότητες και αποτροπή της χρήσης υπηρεσιών ΤΠΕ για μη κρίσιμες λειτουργίες.

1.2.2.

Εξασφάλιση της συνοχής όσον αφορά τον ορισμό και το πεδίο εφαρμογής μεταξύ του DORA και των απαιτήσεων που ορίζονται στις υφιστάμενες κατευθυντήριες γραμμές που έχουν εκδοθεί από τις Ευρωπαϊκές Εποπτικές Αρχές (ΕΕΑ).

1.2.3.

Όσον αφορά τη διαχείριση ΤΠΕ, προώθηση ενός πλαισίου που θα εστιάζει σε μια προσέγγιση βασισμένη σε αρχές και κινδύνους και θα διευκολύνει τη διενέργεια μακροπρόθεσμα βιώσιμων, ευέλικτων και αναλογικών προς τους κινδύνους ελέγχων.

1.2.4.

Όσον αφορά τα συμβάντα που σχετίζονται με τις ΤΠΕ, πλήρης ευθυγράμμιση με την εργαλειοθήκη του Συμβουλίου χρηματοπιστωτικής σταθερότητας για την αντιμετώπιση και αποκατάσταση κυβερνοπεριστατικών (Cyber Incident Response and Recovery).

1.2.5.

Όσον αφορά τις δοκιμές ψηφιακής επιχειρησιακής ανθεκτικότητας, παροχή έμφασης όχι μόνο στο μέγεθος του χρηματοπιστωτικού ιδρύματος, αλλά και στην πολυπλοκότητα και στην κρίσιμη σημασία της υπηρεσίας· αποφυγή της υποχρεωτικής εξωτερικής ανάθεσης των δοκιμών οι οποίες θα διενεργούνται από περιορισμένο αριθμό εξωτερικών ελεγκτών και διευκόλυνση της αμοιβαίας αναγνώρισης των αποτελεσμάτων των δοκιμών.

1.2.6.

Ενοποίηση των απαιτήσεων σχετικά με την εξωτερική ανάθεση σε έναν ενιαίο οδηγό, προκειμένου να ενισχυθεί το επίπεδο ασφάλειας δικαίου για όλους τους συμμετέχοντες στην αγορά και να επιτευχθεί αξιόπιστη συμμόρφωση με τις εποπτικές προσδοκίες.

1.2.7.

Πλήρης εφαρμογή των συστάσεων των κύριων εποπτικών φορέων και σαφής διαχωρισμός ρόλων και αρμοδιοτήτων για τις διάφορες αρχές που είναι αρμόδιες για την εποπτεία των κρίσιμων τρίτων παρόχων υπηρεσιών ΤΠΕ.

1.2.8.

Διασφάλιση της πρόσβασης τρίτων παρόχων υπηρεσιών που είναι εγκατεστημένοι σε τρίτες χώρες σε εξωτερικά ανατεθειμένες υπηρεσίες που θεωρούνται κρίσιμες, ούτως ώστε να μην περιορίζεται η συμβατική ελευθερία των επιχειρήσεων και η ικανότητα πρόσβασης σε υπηρεσίες παρόχων υψηλής προστιθέμενης αξίας.

1.2.9.

Συμπερίληψη της αναλογικότητας στο σύστημα κυρώσεων, αποφεύγοντας τα αντικίνητρα που αποτρέπουν τους παρόχους υπηρεσιών ΤΠΕ από το να εξυπηρετούν τις χρηματοπιστωτικές οντότητες της ΕΕ, και αφαίρεση της τρέχουσας αναφοράς στον παγκόσμιο κύκλο εργασιών.

1.2.10.

Αποσαφήνιση της ικανότητας των επιχειρήσεων να ανταλλάσσουν πληροφορίες σχετικά με κυβερνοαπειλές, εξασφαλίζοντας ότι οι εν λόγω ρυθμίσεις είναι οικειοθελείς και ότι θα συμπεριληφθεί στην πρόταση DORA ρητή διάταξη που θα καθιστά δυνατή την ανταλλαγή δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα.

1.2.11.

Εξέταση της δυνατότητας, αφενός, αύξησης του ορίου απαλλαγής που προβλέπεται στην πρόταση για τις πολύ μικρές και τις μικρές επιχειρήσεις, όπως αυτές ορίζονται στο παράρτημα Ι, άρθρο 2 παράγραφος 2, της σύστασης 2003/361/ΕΚ της Επιτροπής (1): επιχειρήσεις οι οποίες απασχολούν λιγότερους από 50 εργαζομένους και των οποίων ο ετήσιος κύκλος εργασιών ή το σύνολο του ετήσιου ισολογισμού δεν υπερβαίνει τα 10 εκατομμύρια ευρώ και, αφετέρου, μείωσης του αριθμού των απαιτήσεων που ισχύουν για τις οντότητες ΜΜΕ αναλογικά με το προφίλ ψηφιακών κινδύνων τους.

1.3.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την εξουσιοδότηση των κύριων εποπτικών φορέων να εκτελούν τις διαδικασίες ελέγχου και επιθεώρησης έναντι των κρίσιμων τρίτων παρόχων υπηρεσιών ΤΠΕ, διότι έτσι οι κύριοι εποπτικοί φορείς θα κατανοούσαν καλύτερα τους κινδύνους που ενδέχεται να εγκυμονούν οι κρίσιμοι τρίτοι πάροχοι υπηρεσιών και το γεγονός αυτό θα μπορούσε να συμβάλει στον εξορθολογισμό των διαδικασιών εξωτερικής ανάθεσης των τραπεζών.

2.    Ιστορικό

2.1.

Οι Ευρωπαίοι καταναλωτές και οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις βασίζονται ολοένα και περισσότερο στις ψηφιακές χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, πράγμα που συνεπάγεται ότι οι συμμετέχοντες στην αγορά εφαρμόζουν ολοένα και περισσότερο καινοτόμες λύσεις που βασίζονται σε νέες τεχνολογίες. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός είναι καίριας σημασίας για την ευρωπαϊκή ανάκαμψη και για τη δημιουργία μιας βιώσιμης και ανθεκτικής ευρωπαϊκής οικονομίας.

2.2.

Σύμφωνα με τις προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για να προετοιμαστεί η Ευρώπη για την ψηφιακή εποχή και για να οικοδομηθεί μια οικονομία έτοιμη για το μέλλον, η οποία θα λειτουργεί υπέρ των πολιτών, η Επιτροπή υπέβαλε μια δέσμη μέτρων για τον ψηφιακό χρηματοοικονομικό τομέα. Η δέσμη αυτή περιγράφει μέτρα για την περαιτέρω διευκόλυνση και στήριξη του δυναμικού των ψηφιακών χρηματοοικονομικών υπηρεσιών όσον αφορά την καινοτομία και τον ανταγωνισμό, και τον παράλληλο μετριασμό των συνεπαγόμενων κινδύνων.

2.3.

Επιπλέον της πρότασης για την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα, η δέσμη μέτρων για τον ψηφιακό χρηματοοικονομικό τομέα περιλαμβάνει μια νέα στρατηγική ψηφιακών χρηματοοικονομικών υπηρεσιών για τον χρηματοπιστωτικό τομέα της ΕΕ (2) και μια πρόταση κανονισμού για τις αγορές κρυπτοστοιχείων, καθώς και μια πρόταση κανονισμού σχετικά με ένα πιλοτικό καθεστώς για τις υποδομές της αγοράς που βασίζονται σε τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού (3).

2.4.

Ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα είναι η ικανότητα των επιχειρήσεων να διασφαλίζουν ότι μπορούν να αντεπεξέλθουν σε παντός είδους διαταραχές και απειλές που σχετίζονται με τις τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ). Η διαρκώς αυξανόμενη εξάρτηση του χρηματοπιστωτικού τομέα από το λογισμικό και τις ψηφιακές διαδικασίες καθιστά τους κινδύνους ΤΠΕ εγγενείς στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Οι χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις έχουν γίνει στόχος κυβερνοεπιθέσεων που προκαλούν σοβαρή οικονομική ζημία στους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις και βλάπτουν τη φήμη τους. Οι κίνδυνοι αυτοί πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο ορθής κατανόησης και διαχείρισης, ιδίως σε περιόδους ακραίων συνθηκών.

2.5.

Παρότι η μεταρρύθμιση που ακολούθησε τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 ενίσχυσε την ανθεκτικότητα του χρηματοπιστωτικού τομέα της ΕΕ, αντιμετώπισε μόνον έμμεσα τους κινδύνους ΤΠΕ. Η απουσία ενός συνεκτικού κανονιστικού πλαισίου για την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα σε επίπεδο ΕΕ οδήγησε σε εξάρτηση από εθνικές ρυθμιστικές πρωτοβουλίες. Το γεγονός αυτό, όμως, περιόρισε τη διασυνοριακή αποτελεσματικότητα και οδήγησε σε κατακερματισμό της ενιαίας αγοράς, υπονομεύοντας τη σταθερότητα και την ακεραιότητα του χρηματοπιστωτικού τομέα της ΕΕ. Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή προτείνει τη θέσπιση ενός συνεκτικού πλαισίου για την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα των χρηματοπιστωτικών οντοτήτων της ΕΕ.

2.6.

Η νομοθετική πρόταση για την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα (DORA) (4) θα ενισχύσει και θα εξορθολογίσει την άσκηση της διαχείρισης κινδύνων ΤΠΕ από τις χρηματοπιστωτικές οντότητες, θα καθιερώσει διεξοδικές δοκιμές ανθεκτικότητας των συστημάτων ΤΠΕ, θα ενθαρρύνει την ανταλλαγή πληροφοριών και θα αυξήσει την ευαισθητοποίηση των εποπτικών αρχών όσον αφορά κινδύνους στον κυβερνοχώρο και τα συμβάντα που σχετίζονται με τις ΤΠΕ, τα οποία αντιμετωπίζουν οι χρηματοπιστωτικές οντότητες, ενώ θα θεσπίσει επίσης εξουσίες για τις αρχές χρηματοπιστωτικής εποπτείας ώστε να παρακολουθούν τους κινδύνους που οφείλονται στην εξάρτηση των χρηματοπιστωτικών οντοτήτων από τρίτους παρόχους υπηρεσιών ΤΠΕ. Η πρόταση αποβλέπει επίσης στη δημιουργία ενός συνεκτικού μηχανισμού αναφοράς συμβάντων που θα μπορούσε να συμβάλει στη μείωση του διοικητικού φόρτου των χρηματοπιστωτικών οντοτήτων και στην ενίσχυση της αποτελεσματικότητας της εποπτείας.

2.7.

Η Επιτροπή υπέβαλε επίσης μια πρόταση οδηγίας (5) καθώς είναι απαραίτητο να θεσπιστεί προσωρινή εξαίρεση για πολυμερείς μηχανισμούς διαπραγμάτευσης και να τροποποιηθούν ή να αποσαφηνιστούν ορισμένες διατάξεις των υφιστάμενων οδηγιών της ΕΕ για τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι της πρότασης για την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα.

2.8.

Σύμφωνα με εκτιμήσεις, η αξία της αγοράς ΤΠΕ, μίας από τις μεγαλύτερες βιομηχανίες στον κόσμο, υπολογίστηκε το 2019 σε πάνω από πέντε τρισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ, ποσό που αναμένεται να αγγίξει τα έξι και πλέον τρισεκατομμύρια μέχρι το 2022. Αυτή η συνεχής ανάπτυξη αποδεικνύει τη διαρκώς αυξανόμενη κυριαρχία και σημασία της τεχνολογίας στη σημερινή κοινωνία. Ο χρηματοπιστωτικός τομέας είναι ο μεγαλύτερος χρήστης ΤΠΕ στον κόσμο, ο οποίος αντιπροσωπεύει σχεδόν το 20 % των συνολικών δαπανών ΤΠΕ, σύμφωνα με την εκτίμηση επιπτώσεων της νομοθετικής πρότασης.

2.9.

Η χρήση ψηφιακών χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών πολλαπλασιάστηκε λόγω της κρίσης COVID-19, δεδομένου ότι τα δίκτυα καταστημάτων των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων υπολειτουργούν. Εξαιτίας του γεγονότος αυτού, αναμένεται τόνωση των επενδύσεων σε ψηφιακά εργαλεία αυτοεξυπηρέτησης, εφαρμογές ανοικτής χρηματοδότησης και υπηρεσίες προστιθέμενης αξίας. Σε γενικές γραμμές, η τρέχουσα κατάσταση θα αναγκάσει τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα να επενδύσουν περισσότερο σε υποδομές ΤΠ, να θέσουν σε προτεραιότητα τη μεταφορά του κρίσιμης σημασίας φόρτου εργασίας και να επικαιροποιήσουν τις υφιστάμενες εφαρμογές. Ο ευρωπαϊκός χρηματοπιστωτικός τομέας υφίσταται ήδη εκτενή ψηφιακό μετασχηματισμό και η ικανότητα του κλάδου να ανταγωνίζεται σε παγκόσμια κλίμακα θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από την ικανότητα των ευρωπαϊκών ιδρυμάτων να αξιοποιήσουν τις πιο προηγμένες τεχνολογίες.

3.    Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα (DORA) η οποία ασχολείται με πολλές από τις αξιώσεις του χρηματοπιστωτικού τομέα και αποσκοπεί στην εξασφάλιση νομικής σαφήνειας όσον αφορά τις προβλέψεις για κινδύνους ΤΠΕ, στον περιορισμό της κανονιστικής πολυπλοκότητας και στη μείωση της διοικητικής επιβάρυνσης που προκύπτει από τους διάφορους κανόνες που ισχύουν για τις χρηματοπιστωτικές οντότητες σε ολόκληρη την ΕΕ. Ο κανονισμός για την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα δεν ενισχύει απλώς την ανθεκτικότητα του κλάδου στους κινδύνους ΤΠΕ, αλλά είναι επίσης προς όφελος πολλών ενδιαφερόμενων μερών, όπως πελάτες, επενδυτές και εργαζόμενοι, και συμβάλλει στην υλοποίηση της βιώσιμης ανάπτυξης.

3.2.

Η ΕΟΚΕ εκλαμβάνει τον κανονισμό DORA ως ένα σημαντικό βήμα προς τη θέσπιση ενός κοινού συνόλου προτύπων για τον μετριασμό των κινδύνων ΤΠΕ και τη διευκόλυνση μιας εναρμονισμένης εποπτικής προσέγγισης, ωστόσο, χρειάζεται προσοχή προκειμένου να μην τεθούν εμπόδια τα οποία δεν θα επέτρεπαν στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα της ΕΕ να συμμετέχουν στην παγκόσμια καινοτόμο διαδικασία.

3.3.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει πως πρωταρχικός στόχος των αρχών της ΕΕ είναι να επιδιώξουν να πετύχουν ένα αναλογικό και βασισμένο στους κινδύνους καθεστώς το οποίο θα παρέχει στους εποπτικούς φορείς τα εργαλεία που χρειάζονται για να αντιμετωπίσουν τις ανησυχίες τους, εξασφαλίζοντας παράλληλα ασφάλεια δικαίου και τις απαραίτητες διασφαλίσεις για τις χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις και τους παρόχους ΤΠΕ.

4.    Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.   Πεδίο εφαρμογής και κανονιστικά αλληλεπικαλυπτόμενα ζητήματα

4.1.1.   Ένταξη περισσότερων σχετικών συμμετεχόντων στις χρηματοπιστωτικές αγορές

Ενώ η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει και χαιρετίζει το ευρύ φάσμα συμμετεχόντων στις χρηματοπιστωτικές αγορές στους οποίους απευθύνεται η προτεινόμενη νομοθετική πράξη και οι οποίοι θα εξασφαλίσουν τη συνεπή εφαρμογή των απαιτήσεών της στον χρηματοπιστωτικό τομέα ολόκληρης της ΕΕ, συνιστούμε στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής της ΕΕ να συμπεριλάβουν συμμετέχοντες στις χρηματοπιστωτικές αγορές που δεν εντάσσονται στο πεδίο εφαρμογής της εν λόγω προτεινόμενης νομοθεσίας, όπως τους παρόχους ενυπόθηκης πίστης και τους παρόχους καταναλωτικής πίστης, αναλόγως με τον κίνδυνο που ενδέχεται να ενέχουν για το σύστημα. Κάθε πάροχος χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών που επιδίδεται στις ίδιες δραστηριότητες και αναλαμβάνει τους ίδιους κινδύνους θα πρέπει να καλύπτεται από τους ίδιους κανόνες και την ίδια εποπτεία προκειμένου να διασφαλίζεται το ίδιο ελάχιστο πλαίσιο για την ψηφιακή ανθεκτικότητα που προστατεύει τους καταναλωτές και τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα.

4.1.2.   Συνοχή σε διεθνές και ενωσιακό επίπεδο, καθώς και με τους υφιστάμενους κανονισμούς

Είναι καίριας σημασίας να παρέχεται σαφήνεια στις επιχειρήσεις, ιδίως για εκείνες που δραστηριοποιούνται εκτός συνόρων, διασφαλίζοντας τη συνεκτικότητα των ορισμών και των όρων, καθώς και την αποφυγή των επαναλήψεων, των αλληλεπικαλύψεων και των ποικίλων ερμηνειών σχετικά με τον τρόπο ικανοποίησης παρόμοιων κανονιστικών προσδοκιών σε διαφορετικές δικαιοδοσίες. Η ΕΟΚΕ συνιστά στους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής της ΕΕ να τροποποιήσουν τον ορισμό της επιχειρησιακής ανθεκτικότητας, ούτως ώστε να συνάδει με τον ορισμό της Επιτροπής της Βασιλείας για την Τραπεζική Εποπτεία (BCBS) (6), και να διασφαλίσουν ότι αποτελεί το κύριο καθεστώς που εφαρμόζεται στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα της ΕΕ με στόχο την αποφυγή του κινδύνου αντιφάσεων με άλλα καθεστώτα. Εξάλλου, πολλές από τις αρχές και τις απαιτήσεις που περιλαμβάνονται στην πρόταση DORA έχουν ήδη οριστεί στις υφιστάμενες κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με την εξωτερική ανάθεση δραστηριοτήτων (7). Οι απαιτήσεις σχετικά με τους κινδύνους ΤΠΕ και τη διαχείριση των κινδύνων ασφαλείας ορίζονται ήδη στις κατευθυντήριες γραμμές της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών (ΕΒΑ). Καίριας σημασίας θα είναι να διασφαλιστεί η συνοχή όσον αφορά τον ορισμό και το πεδίο εφαρμογής μεταξύ της πρότασης κανονισμού σχετικά με την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα και των απαιτήσεων που ορίζονται στις υφιστάμενες κατευθυντήριες γραμμές προκειμένου να επιτευχθεί η εναρμόνιση των κανονιστικών απαιτήσεων της ΕΕ.

4.1.3.

Επίσης, η ΕΟΚΕ συνιστά να βεβαιωθεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι η εν εξελίξει αναθεώρηση της οδηγίας για την ασφάλεια των συστημάτων δικτύου και πληροφοριών (NIS) και η πρόταση για την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα μοιράζονται τους ίδιους ορισμούς και απαιτήσεις σχετικά με την πολιτική αναφοράς συμβάντων ασφαλείας για τις χρηματοπιστωτικές οντότητες.

4.2.   Διαχείριση κινδύνων ΤΠΕ

Ορισμένα στοιχεία του πλαισίου εστιάζουν υπερβολικά στη συμμόρφωση αντί για τον τρόπο με τον οποίο οι επιχειρήσεις μπορούν να επιφέρουν αποτελέσματα στο πλαίσιο μιας προσέγγισης βασιζόμενης σε αρχές και κινδύνους. Δεδομένου ότι είναι υπερβολικά περιοριστικά και λεπτομερή, κινδυνεύουν να γίνουν παρωχημένα με την πάροδο του χρόνου, όσο εξελίσσεται το τοπίο κινδύνων στον κυβερνοχώρο και στον τομέα των ΤΠΕ. Η ΕΟΚΕ εισηγείται μια προσέγγιση η οποία θα βασίζεται περισσότερο σε αρχές και κινδύνους και θα διευκολύνει τη διενέργεια μακροπρόθεσμα βιώσιμων, ευέλικτων και αναλογικών προς τους κινδύνους ελέγχων.

4.3.   Συμβάντα που σχετίζονται με ΤΠΕ

Η ΕΟΚΕ συνιστά πλήρη ευθυγράμμιση μεταξύ της εργαλειοθήκης του Συμβουλίου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (FSB) για την αντιμετώπιση και αποκατάσταση κυβερνοπεριστατικών (CIRR) (8), που δημοσιεύτηκε πρόσφατα και προβλέπει βέλτιστες πρακτικές για την αναφορά συμβάντων, και της προτεινόμενης στην πρόταση DORA διαχείρισης, ταξινόμησης και αναφοράς συμβάντων που σχετίζονται με ΤΠΕ. Υπάρχουν αλληλεπικαλύψεις που δημιουργούν κανονιστική αβεβαιότητα και αυξάνουν τον διοικητικό φόρτο για τις επιχειρήσεις.

4.4.   Δοκιμές ψηφιακής επιχειρησιακής ανθεκτικότητας

4.4.1.

Παρότι η ΕΟΚΕ χαιρετίζει το πανευρωπαϊκό σύστημα δοκιμών διείσδυσης βάσει απειλών (TLPT) σε ολόκληρη την ΕΕ, καθώς θα αυξήσει την αποτελεσματικότητα και θα μειώσει τον κατακερματισμό, η ΕΟΚΕ συνιστά οι αρχές να επικεντρωθούν όχι μόνο στο μέγεθος ή στην κλίμακα του χρηματοπιστωτικού ιδρύματος, αλλά και στην πολυπλοκότητα και στην κρισιμότητα της υπηρεσίας, λαμβάνοντας υπόψη την αρχή της αναλογικότητας, κατά περίπτωση, για την εξάλειψη των διακρίσεων μεταξύ βασικών δοκιμών για όλα τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και πιο προηγμένων δοκιμών για σημαντικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, και διασφαλίζοντας ότι οι πελάτες των μικρότερων χρηματοπιστωτικών οντοτήτων προστατεύονται εξίσου και ότι δημιουργούνται ισότιμοι όροι ανταγωνισμού ανάμεσα σε όλες τις χρηματοπιστωτικές οντότητες.

4.4.2.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να μην καταστεί υποχρεωτική η εξωτερική ανάθεση των δοκιμών σε εξωτερικούς ελεγκτές, δεδομένου ότι είναι αριθμητικά περιορισμένοι. Ενδέχεται, μάλιστα, κάποιες επιχειρήσεις να έχουν εσωτερικές ομάδες δοκιμών, οι οποίες είναι εξοικειωμένες με το περιβάλλον της επιχείρησης και είναι σε θέση να στραφούν γρήγορα σε πιο προηγμένες και στοχευμένες δοκιμές.

4.4.3.

Θα πρέπει να επανεξεταστεί η συμπερίληψη των τρίτων παρόχων υπηρεσιών ΤΠΕ στη δικαιοδοσία του συστήματος TLPT. Το γεγονός ότι οι τρίτοι πάροχοι υπηρεσιών ΤΠΕ μπορούν να εξυπηρετούν πολλούς πελάτες θα μπορούσε να οδηγήσει σε εκτενή επικάλυψη των δοκιμών, πράγμα που με τη σειρά του θα μπορούσε να δημιουργήσει σχετικούς κινδύνους για τον τρίτο πάροχο υπηρεσιών ΤΠΕ και τους πελάτες που εξυπηρετεί.

4.4.4.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ συνιστά να γίνει σαφής μνεία στην αμοιβαία αναγνώριση των αποτελεσμάτων δοκιμών, δεδομένου του ρόλου που διαδραματίζει στη μείωση των κινδύνων και στη διασφάλιση της ομαλής λειτουργίας της ενιαίας αγοράς, καθώς και στην αποφυγή της αύξησης του κόστους για τις χρηματοπιστωτικές οντότητες που δραστηριοποιούνται εκτός συνόρων.

4.5.   Διαχείριση του κινδύνου των τρίτων παρόχων ΤΠΕ και πλαίσιο εποπτείας για τους κρίσιμους τρίτους παρόχους υπηρεσιών

4.5.1.   Διασφάλιση της συνοχής με τις υφιστάμενες κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με την εξωτερική ανάθεση δραστηριοτήτων

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει το γεγονός ότι η πρόταση κανονισμού για την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα θεσπίζει ένα κοινό κανονιστικό πλαίσιο για την ορθή διαχείριση των κινδύνων των τρίτων παρόχων ΤΠΕ για όλους τους συμμετέχοντες στις χρηματοπιστωτικές αγορές σε ολόκληρη την Ευρώπη. Εντούτοις, θα είναι καίριας σημασίας να διασφαλιστεί η πλήρης ευθυγράμμιση μεταξύ αυτών των κοινών στοιχείων, που ορίζονται στις βασικές αρχές (άρθρα 25, 26 και 27), και των υφιστάμενων κανόνων, όπως οι κατευθυντήριες γραμμές των Ευρωπαϊκών Εποπτικών Αρχών (ΕΕΑ) σχετικά με την εξωτερική ανάθεση δραστηριοτήτων (ήτοι, να επιλυθεί η υφιστάμενη διχοτόμηση του πεδίου εφαρμογής μεταξύ της «εξωτερικής ανάθεσης» και της «παροχής υπηρεσίας από τρίτο» (9)). Επιπλέον, πιστεύουμε ότι είναι μια καλή ευκαιρία οι αρχές της ΕΕ να συγκεντρώσουν τις απαιτήσεις σχετικά με την εξωτερική ανάθεση δραστηριοτήτων σε έναν ενιαίο κανονισμό —με επαρκή βαθμό λεπτομέρειας ώστε να αποφευχθούν οι ποικίλες ερμηνείες— με τον οποίο θα μπορούσε να ενισχυθεί το επίπεδο ασφάλειας δικαίου για όλους τους συμμετέχοντες στην αγορά και να επιτευχθεί αξιόπιστη συμμόρφωση με τις εποπτικές προσδοκίες.

4.5.2.   Απαιτήσεις που ισχύουν για κρίσιμες ή σημαντικές εξωτερικά ανατεθειμένες δραστηριότητες

Κατά την εφαρμογή του άρθρου 25.2, προκειμένου να διατηρηθεί ο κίνδυνος ως σημείο εστίασης, ο κανονισμός πρέπει να είναι πιο συγκεκριμένος όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο θα εφαρμοστεί η αρχή της αναλογικότητας, προσδιορίζοντας τις απαιτήσεις που θα ισχύουν για τις κρίσιμες ή σημαντικές εξωτερικά ανατεθειμένες δραστηριότητες και τις απαιτήσεις που θα ισχύουν για τις υπόλοιπες δραστηριότητες (10). Η ΕΟΚΕ συνιστά η χρήση υπηρεσιών ΤΠΕ για μη κρίσιμες λειτουργίες να μην εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του DORA.

4.5.3.   Πλαίσιο άμεσης εποπτείας κρίσιμων τρίτων παρόχων υπηρεσιών ΤΠΕ

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τη θέσπιση ενός πλαισίου άμεσης εποπτείας που θα επιτρέπει τη διαρκή παρακολούθηση των δραστηριοτήτων των κρίσιμων τρίτων παρόχων υπηρεσιών ΤΠΕ από τις χρηματοπιστωτικές αρχές, ελλείψει ενωσιακού οριζόντιου πλαισίου, ανεξαρτήτως τομέα. Στον προτεινόμενο κανονισμό, οι αρχές της ΕΕ θα πρέπει να αναγνωρίζουν ότι όταν ένας κρίσιμος πάροχος υπηρεσιών ΤΠΕ υπόκειται σε άμεση εποπτεία, ο κίνδυνος έκθεσης των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων μειώνεται λόγω της διαρκούς παρακολούθησης των δραστηριοτήτων του παρόχου. Ως εκ τούτου, αυτό το νέο πλαίσιο εποπτείας θα πρέπει επίσης να συμβάλει στον εξορθολογισμό των διαδικασιών εξωτερικής ανάθεσης των τραπεζών ανακουφίζοντας μέρος του φόρτου που επωμίζονται επί του παρόντος οι χρηματοπιστωτικές οντότητες, παραδείγματος χάρη σε σχέση με τη διενέργεια των διαδικασιών ελέγχου και επιθεώρησης όσον αφορά τους τρίτους παρόχους που θεωρούνται κρίσιμοι.

4.5.4.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την εξουσιοδότηση των κύριων εποπτικών φορέων να εκτελούν τις διαδικασίες ελέγχου και επιθεώρησης έναντι των κρίσιμων τρίτων παρόχων υπηρεσιών ΤΠΕ, διότι έτσι οι κύριοι εποπτικοί φορείς θα κατανοούσαν καλύτερα τους κινδύνους που ενδέχεται να εγκυμονούν οι κρίσιμοι τρίτοι πάροχοι υπηρεσιών ΤΠΕ γνωρίζοντας από πρώτο χέρι τις διαδικασίες και τις εγκαταστάσεις τους, αντί να βασίζονται στο τρέχον σύστημα υποβολής αναφορών που προβλέπεται από τα εποπτευόμενα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και τις επιθεωρήσεις που διενεργούν οι εθνικές αρμόδιες αρχές. Μολονότι οι πολιτικές μετριασμού των κινδύνων των χρηματοπιστωτικών οντοτήτων θα πρέπει να διατηρηθούν και η νομική υποχρέωση να εξακολουθεί να τις βαρύνει, εάν η επιθεώρηση και οι έλεγχοι εκτελούνται ήδη από τον κύριο εποπτικό φορέα, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα θα πρέπει να επωφελούνται από αυτό το πρόσθετο επίπεδο ασφάλειας και να μην χρειάζεται να τους εκτελέσουν ξανά.

4.5.5.   Κύριος εποπτικός φορέας και αρμόδιες εθνικές αρχές

Μόλις ολοκληρωθεί η διαδικασία εποπτείας, οι αρμόδιες εθνικές αρχές θα παρακολουθούν τις συστάσεις του κύριου εποπτικού φορέα, και μπορεί να εφαρμόσουν τη δική τους προσέγγιση ως προς τον τρόπο εφαρμογής των πορισμάτων του κύριου εποπτικού φορέα για τους καθορισμένους κρίσιμους τρίτους παρόχους υπηρεσιών ΤΠΕ. Η ΕΟΚΕ συνιστά να αποσαφηνιστούν πλήρως οι ρόλοι και οι αρμοδιότητες των διαφόρων αρχών προκειμένου να αποφευχθούν καταστάσεις όπου οι διαφορετικές ερμηνείες επηρεάζουν τους πελάτες των κρίσιμων τρίτων παρόχων υπηρεσιών ΤΠΕ με διαφορετικό τρόπο ανάλογα με την αρμόδια αρχή τους, περιορίζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τον κίνδυνο κατακερματισμού. Οι εν λόγω συστάσεις θα πρέπει επίσης να καταστούν απολύτως εκτελεστές, λαμβάνοντας υπόψη την τρέχουσα αμφισημία του άρθρου 37 ως προς τη δεσμευτική τους φύση.

4.5.6.   Αναστολή ενός κρίσιμου τρίτου παρόχου υπηρεσιών ΤΠΕ

Η πρόταση κανονισμού σχετικά με την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα δίνει στους εθνικούς κανονιστικούς φορείς του χρηματοπιστωτικού τομέα την εξουσία να απαιτούν από τους πελάτες να αναστείλουν προσωρινά ή να διακόψουν τη χρήση ενός παρόχου ΤΠΕ έως ότου αντιμετωπιστούν οι κίνδυνοι που προσδιορίζονται στις συστάσεις. Οι απαιτήσεις άμεσης διακοπής της συνεργασίας με έναν κρίσιμο τρίτο πάροχο υπηρεσιών ΤΠΕ θα επηρέαζε σίγουρα τη λήψη τωρινών ή μελλοντικών επιχειρηματικών και εμπορικών αποφάσεων (αποτρέποντας, παραδείγματος χάρη, την πραγματοποίηση επενδύσεων στην ΕΕ) και πιθανώς τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Πριν από τη λήψη αυτής της απόφασης, οι αρμόδιες αρχές θα πρέπει να εξετάζουν προσεκτικά, μεταξύ άλλων, τον πιθανό αρνητικό αντίκτυπο της διακοπής της υπηρεσίας για τις χρηματοπιστωτικές οντότητες που χρησιμοποιούν τον συγκεκριμένο κρίσιμο τρίτο πάροχο υπηρεσιών ΤΠΕ (11), να ορίζουν σαφή κριτήρια για μια τέτοια απαίτηση και να εξετάζουν ενδεχόμενα διορθωτικά μέτρα.

4.5.7.

Επιπλέον, αν τελικά συμβαίνει κάτι τέτοιο, συνιστούμε οι χρηματοπιστωτικές οντότητες να ενημερώνονται σωστά εκ των προτέρων και να τους παρέχεται επαρκής χρόνος να απομακρυνθούν.

4.6.   Διατήρηση της παγκόσμιας ανταγωνιστικότητας των ευρωπαϊκών χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων

4.6.1.

Το νέο πλαίσιο πρέπει να διατηρήσει την ικανότητα των ευρωπαϊκών χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων να έχουν πρόσβαση τουλάχιστον στις ίδιες τεχνολογίες με τους ανταγωνιστές τους ανά τον κόσμο. Οι χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις της ΕΕ ανταγωνίζονται σε παγκόσμια κλίμακα και το επερχόμενο κανονιστικό πλαίσιο της ΕΕ δεν θα πρέπει να τις θέτει σε μειονεκτική θέση περιορίζοντας την πρόσβασή τους στις πλέον προηγμένες τεχνολογίες — εφόσον οι πάροχοι των εν λόγω τεχνολογιών πληρούν τα πρότυπα της ΕΕ ως προς την ανθεκτικότητα και την ασφάλεια.

4.6.2.   Τρίτοι πάροχοι υπηρεσιών εγκατεστημένοι σε τρίτες χώρες

Ο κανονισμός δεν θα πρέπει να περιορίζει τη δυνατότητα εξωτερικής ανάθεσης υπηρεσιών που θεωρούνται κρίσιμες σε τρίτους παρόχους που είναι εγκατεστημένοι σε τρίτες χώρες. Ο περιορισμός αυτός θα συρρίκνωνε σίγουρα τη συμβατική ελευθερία των επιμέρους οντοτήτων και την ικανότητα των ευρωπαϊκών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων να έχουν πρόσβαση στις υπηρεσίες παρόχων υψηλής προστιθέμενης αξίας που κατά πάσα πιθανότητα δεν θα υπάρχουν στην Ευρώπη σε επαρκή αριθμό. Αυτό έχει ακόμη μεγαλύτερη σημασία καθώς το προτεινόμενο πλαίσιο εποπτείας περιορίζεται στον χρηματοπιστωτικό τομέα, δημιουργώντας άνισους όρους ανταγωνισμού για άλλους παράγοντες που δεν υπόκεινται στον εν λόγω κανονισμό, και θα μπορούσε εντέλει να αυξήσει τον κίνδυνο συγκέντρωσης, που ο κανονισμός DORA επιδιώκει να αποφύγει.

4.6.3.   Ποινικές κυρώσεις βάσει του παγκόσμιου κύκλου εργασιών

Η πρόταση κανονισμού σχετικά με την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα περιλαμβάνει ποινικές κυρώσεις αναφορικά με τον παγκόσμιο κύκλο εργασιών για τους παρόχους ΤΠΕ αν δεν συμμορφωθούν με τα αιτήματα των χρηματοπιστωτικών εποπτικών φορέων της ΕΕ. Η δυσανάλογη εφαρμογή των εν λόγω κυρώσεων θα μπορούσε να αποτρέψει τους παγκόσμιους παρόχους υπηρεσιών ΤΠΕ από το να εξυπηρετούν χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις της ΕΕ, με αποτέλεσμα, εκ των πραγμάτων, να περιοριστεί η επιλογή παρόχων που θα μπορούσαν να έχουν στη διάθεσή τους οι χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις της ΕΕ. Επιπλέον, θα απέτρεπε τους μη κρίσιμους τρίτους παρόχους υπηρεσιών ΤΠΕ από το να συμμετέχουν στο σύστημα εποπτείας φοβούμενοι την επιβολή δυσανάλογων προστίμων, μειώνοντας, κατά συνέπεια, τον ανταγωνισμό στην προηγούμενης βαθμίδας αγορά. Η ΕΟΚΕ προτείνει την εισαγωγή μιας κάποιας αναλογικότητας στο σύστημα κυρώσεων, καθώς αυτό είναι καίριας σημασίας για την αποφυγή των αντικινήτρων για τους παρόχους υπηρεσιών ΤΠΕ που επιδιώκουν να παρέχουν υπηρεσίες σε χρηματοπιστωτικές οντότητες της ΕΕ.

4.7.   Σχετικά με τις συμφωνίες ανταλλαγής πληροφοριών

4.7.1.

Δεδομένου ότι η έγκαιρη ανταλλαγή πληροφοριών είναι ζωτικής σημασίας για τον αποτελεσματικό εντοπισμό των φορέων επιθέσεων και για την απομόνωση και την πρόληψη πιθανών απειλών, η ΕΟΚΕ επικροτεί τη διάταξη που προβλέπει τη διευκόλυνση της θέσπισης συμφωνιών ανταλλαγής πληροφοριών για κυβερνοαπειλές μεταξύ χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων σε εθελοντική βάση.

4.7.2.

Η ΕΟΚΕ συνιστά επίσης οι αρχές της ΕΕ να συμπεριλάβουν στους όρους της παρούσας πρότασης μια ρητή βάση που θα επιτρέπει την ανταλλαγή δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα (όπως διευθύνσεις IP), καθώς το γεγονός αυτό θα μείωνε την αβεβαιότητα και θα βελτίωνε την ικανότητα των χρηματοπιστωτικών οντοτήτων να ενισχύουν τις αμυντικές τους ικανότητες, να εντοπίζουν καλύτερα απειλές και να μειώνουν τον κίνδυνο μετάδοσης μεταξύ τους. Απαιτείται μεγαλύτερη σαφήνεια λόγω του εμπιστευτικού/ευαίσθητου χαρακτήρα των δεδομένων.

---

(1)  ΕΕ L 124 της 20.5.2003, σ. 36.

(2)  Βλ. γνωμοδότηση ECO/534 της ΕΟΚΕ — Στρατηγική ψηφιακών χρηματοοικονομικών υπηρεσιών (βλ. σελίδα 27 της παρούσας Επίσημης Εφημερίδας).

(3)  Βλ. γνωμοδότηση ECO/535 της ΕΟΚΕ — Κρυπτοπεριουσιακά στοιχεία και τεχνολογία κατανεμημένου καθολικού (βλ. σελίδα 31 της παρούσας Επίσημης Εφημερίδας)

(4)  COM(2020) 595 final.

(5)  COM(2020) 596 final.

(6)  Επιτροπή της Βασιλείας για την Τραπεζική Εποπτεία, Principles for operational resilience,6 Νοεμβρίου 2020.

(7)  Όπως αυτές που καταρτίστηκαν από την Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών (EBA), την Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφαλίσεων και Επαγγελματικών Συντάξεων (EIOPA), καθώς και το σχέδιο κατευθυντήριων γραμμών της Ευρωπαϊκής Αρχής Κινητών Αξιών και Αγορών (ESMA) που βρίσκονταν στο στάδιο της διαβούλευσης.

(8)  Συμβούλιο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, Final Report on Effective Practices for Cyber Incident Response and Recovery, 19 Οκτωβρίου 2020.

(9)  Η πρόταση για την ψηφιακή επιχειρησιακή ανθεκτικότητα αναφέρεται μόνο σε «τρίτους παρόχους υπηρεσιών ΤΠΕ» όσον αφορά τις βασικές αρχές για την ορθή διαχείριση του κινδύνου τρίτων παρόχων ΤΠΕ (Κεφάλαιο V), ενώ το πεδίο εφαρμογής των κατευθυντήριων γραμμών της EBA σχετικά με τις ρυθμίσεις εξωτερικής ανάθεσης δραστηριοτήτων βασίζεται στον ορισμό της εξωτερικής ανάθεσης που υποδηλώνει ότι η δραστηριότητα εκτελείται επανειλημμένως ή σε διαρκή βάση (παρ. 26). Οι κατευθυντήριες γραμμές της EBA καθορίζουν επίσης έναν κατάλογο εξαιρέσεων που δεν θεωρούνται εξωτερική ανάθεση (παρ. 28).

(10)  Για μια ακόμη φορά, είναι καίριας σημασίας να ευθυγραμμιστεί ο ορισμός των «κρίσιμων ή σημαντικών λειτουργιών» μεταξύ του DORA και των κατευθυντήριων γραμμών της EBA σχετικά με την εξωτερική ανάθεση δραστηριοτήτων. Πιο συγκεκριμένα, οι κατευθυντήριες γραμμές της EBA ορίζουν τους παράγοντες που θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα όταν αξιολογούν κατά πόσον μια ρύθμιση εξωτερικής ανάθεσης σχετίζεται με μια λειτουργία που είναι κρίσιμη ή σημαντική (άρθρα 29, 30 και 31).

(11)  Ένα από τα κριτήρια για να οριστεί ένας τρίτος πάροχος υπηρεσιών ΤΠΕ ως κρίσιμος θα ήταν η δυνατότητα υποκατάστασης του τρίτου παρόχου υπηρεσιών, λαμβάνοντας υπόψη την έλλειψη πραγματικών εναλλακτικών ή τις δυσκολίες της μερικής ή συνολικής μεταφοράς των υπηρεσιών (άρθρο 28.2). Αν συνέβαινε αυτό, θα ήταν δύσκολο για τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα να μεταφέρουν την υπηρεσία σε άλλον πάροχο. Εκτός αυτού, η απαίτηση να μετακινηθούν τα εκτεθειμένα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα σε άλλον πάροχο υπηρεσιών θα συνέβαλε εντέλει σε αύξηση της συγκέντρωσης στην ευρωπαϊκή αγορά, πράγμα που θα ερχόταν σε αντίθεση συγκεκριμένα με την πρόθεση του παρόντος κανονισμού.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της της Επιτροπής προς Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, την Επιτροπή των Περιφερειών και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων — Ετήσια στρατηγική για τη βιώσιμη ανάπτυξη 2021»

[COM(2020) 575 final]

(2021/C 155/07)

Εισηγητής:

ο κ. Krzysztof BALON

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 11.11.2020
Νoμική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και Νομισματική Ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Έγκριση από το τμήμα	12.2.2021
Έγκριση από την ολομέλεια	25.2.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	558
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	237/2/22

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) εκφράζει την ικανοποίησή της καθότι στον κανονισμό για τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (1) επιβεβαιώνεται εν τέλει η σημασία της ουσιαστικής συμμετοχής των οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών και των κοινωνικών εταίρων στην εκπόνηση των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Παράλληλα, τάσσεται υπέρ της θέσπισης μιας δεσμευτικής αρχής αιρεσιμότητας που θα απαιτεί από τις κυβερνήσεις να συμπεριλαμβάνουν τους κοινωνικούς εταίρους και άλλες οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών στον σχεδιασμό και την εφαρμογή των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας και άλλων μέσων εντός του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου, βάσει ελάχιστων προδιαγραφών καθορισμένων σε επίπεδο ΕΕ.

1.2.

Η ΕΟΚΕ είναι πεπεισμένη ότι η εμπέδωση των συνθηκών που ευνοούν την οικονομική ανάπτυξη και κυρίως η διατήρηση της πλήρους λειτουργίας της ενιαίας αγοράς είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για την αποτελεσματικότητα των κοινών μέτρων —ως μέρους της «Ετήσιας στρατηγικής του 2021 για τη βιώσιμη ανάπτυξη»— και για την επιτυχή εφαρμογή του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Αυτό αφορά ιδίως την πρόληψη των διαταράξεων της ελεύθερης κυκλοφορίας προσώπων και εμπορευμάτων. Η διατήρηση ανοικτών συνόρων στον χώρο Σένγκεν παραμένει βασικό ζήτημα τόσο για την αποκατάσταση και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας όσο και για την εμπέδωση της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης και ταυτότητας. Η ΕΟΚΕ κρίνει ότι τα κράτη μέλη δεν θα πρέπει να θεσπίζουν κανονισμούς που περιορίζουν —έμμεσα ή άμεσα— την ελεύθερη κυκλοφορία, εκτός εάν υπάρχει σχετικός συντονισμός σε επίπεδο ΕΕ.

1.3.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι το δημόσιο χρέος που προκύπτει από τον δανεισμό με σκοπό τη χρηματοδότηση προγραμμάτων υπαγόμενων στον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας δεν θα πρέπει να επιβαρύνει τις μελλοντικές γενιές της ΕΕ. Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ συνιστά στα κράτη μέλη να διαθέσουν κονδύλια από τον μηχανισμό για τις δημοσιονομικές δαπάνες που σχετίζονται με την τρέχουσα κρίση και να τον αξιοποιήσουν ως ευκαιρία για να καταστήσουν τις οικονομίες και τις κοινωνίες μας βιώσιμες και δίκαιες. Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει επίσης ότι απαιτούνται δημόσιες επενδύσεις στις υποδομές και στην εκπαίδευση για να διασφαλιστεί η οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα στις μελλοντικές γενιές. Αυτό αποτελεί επίσης τη βάση για τη μακροπρόθεσμη εξασφάλιση της ευημερίας, των εισοδημάτων και της ανταγωνιστικότητας.

1.4.

Ταυτόχρονα, δεδομένου ότι τα δάνεια στο πλαίσιο του μηχανισμού αποτελούν έκτακτο μέτρο σε εξαιρετικές περιστάσεις, η ΕΟΚΕ προτείνει να εξεταστεί το ενδεχόμενο να μην υπολογίζονται μεσοπρόθεσμα στο δημοσιονομικό έλλειμμα ενός κράτους μέλους στο δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ. Επιπροσθέτως, πρέπει να συνεχιστεί η άσκηση δημοσιονομικών πολιτικών που προάγουν την οικονομική ανάπτυξη. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ τάσσεται κατά της πρόωρης κατάργησης μέτρων στήριξης, όπως η γενική ρήτρα διαφυγής, και προκρίνει τη θέσπιση νέων δημοσιονομικών κανόνων που θα αντικατοπτρίζουν την κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα μετά την πανδημία.

1.5.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την επαρκή αντιμετώπιση των προβλημάτων της πανδημίας COVID-19 στην Ετήσια στρατηγική για τη βιώσιμη ανάπτυξη 2021 μέσα στο περίγραμμα της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Αυτό σημαίνει ότι θα συνεχιστούν οι προσπάθειες για την προώθηση ενός πιο βιώσιμου οικονομικού μοντέλου χωρίς κοινωνικούς αποκλεισμούς, και ιδίως για τον οικολογικό μετασχηματισμό του υφιστάμενου αναπτυξιακού μοντέλου. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι προϋπόθεση για την επιτυχία της οικολογικής μετάβασης είναι η συμβατότητα των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας με τα προτεινόμενα εδαφικά σχέδια δίκαιης μετάβασης εντός του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης.

1.6.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι ο ψηφιακός μετασχηματισμός θα πρέπει, όχι μόνο να συμβάλει στην αύξηση της παραγωγικότητας, αλλά και να βελτιώσει την εκπαίδευση και τη συμμετοχή όλων των κατοίκων της ΕΕ στο πολιτικό, κοινωνικό και πολιτισμικό γίγνεσθαι. Στην προσπάθεια να ενισχυθεί η ισότητα των ευκαιριών χρήσης των ψηφιακών υποδομών, του εξοπλισμού και απόκτησης δεξιοτήτων, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στους ηλικιωμένους, στα άτομα με αναπηρία, στα άτομα που διατρέχουν τον κίνδυνο του κοινωνικού αποκλεισμού και σε άλλες ευάλωτες ομάδες. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι ένας από τους στόχους του ψηφιακού μετασχηματισμού θα πρέπει να είναι η καθιέρωση καθολικής πρόσβασης όλων των κατοίκων της ΕΕ στο ευρυζωνικό Διαδίκτυο ως δωρεάν δημόσιας υπηρεσίας.

1.7.

Η ΕΟΚΕ διαφωνεί με την ελάχιστη προσοχή που δίνει η στρατηγική στα κοινωνικά ζητήματα, ιδίως λόγω της επείγουσας ανάγκης για συνεπή εφαρμογή του Ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων. Ομοίως, η ΕΟΚΕ παρατηρεί με ανησυχία ότι η προσέγγιση που προτείνεται στη στρατηγική δεν είναι απολύτως βιώσιμη. Οι προσπάθειες για ταχεία μετάβαση σε μια οικολογική και ψηφιακή οικονομία δεν πρέπει να οξύνουν περαιτέρω τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Θα είναι ιδιαίτερα σημαντικό να επιτευχθεί η ισόρροπη κατανομή των οφελών της οικονομικής ανάκαμψης, η οποία θα συμβάλει όχι μόνο στη βελτίωση της κοινωνικής δικαιοσύνης, αλλά και στη σταθεροποίηση της ζήτησης ως προϋπόθεση για την οικονομική ανάκαμψη.

1.8.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η τρέχουσα κοινωνικοοικονομική κατάσταση των νέων, συμπεριλαμβανομένης της αναβολής βασικών αποφάσεων για τη ζωή τους, όπως η δημιουργία οικογένειας, θα μπορούσε να έχει αρνητικό αντίκτυπο στη μελλοντική ανάπτυξη της ΕΕ. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ εισηγείται την άρτια εφαρμογή του ενισχυμένου προγράμματος «Εγγυήσεις για τη νεολαία» και των συνοδευτικών πρωτοβουλιών.

1.9.

Ένα από τα μέτρα διασφάλισης της σταθερότητας των δημόσιων οικονομικών θα πρέπει, κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, να είναι η ενίσχυση της αποτελεσματικότητας των υφιστάμενων μέσων και η εισαγωγή -—τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε επίπεδο κρατών μελών— νέων μέσων για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, της αδήλωτης εργασίας, της παραοικονομίας (που συνδέεται με την ανεπαρκή προστασία των δικαιωμάτων των εργαζομένων), της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της διαφθοράς, μεταξύ άλλων όσον αφορά τις διεθνείς εταιρείες.

1.10.

Η ΕΟΚΕ συνιστά να επανεξεταστούν οι κοινές, συντονισμένες ευρωπαϊκές εμβληματικές πρωτοβουλίες που προτείνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έτσι ώστε να ληφθούν περισσότερο υπόψη οι κοινωνικές πτυχές της μετάβασης και να συμπληρωθεί ο κατάλογος αυτών των πρωτοβουλιών με την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας σε συνδυασμό με το «Ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης για την κοινωνική οικονομία» και με την εξασφάλιση πρόσβασης επί ίσοις όροις σε οικονομικά προσιτά και υψηλής ποιότητας συστήματα υγείας και κοινωνικές υπηρεσίες.

1.11.

H ΕΟΚΕ συνιστά στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συντάξει ένα πρόσθετο έγγραφο που θα παρουσιάζει το περιεχόμενο της ανακοίνωσης με σαφέστερο και απλούστερο τρόπο, έτσι ώστε να καταστεί δυνατόν να συζητηθεί εντός των οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών.

2.   Εισαγωγή

2.1.

Στις 17 Σεπτεμβρίου 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την ανακοίνωσή της με τίτλο «Ετήσια στρατηγική για τη βιώσιμη ανάπτυξη 2021» (2) και ζήτησε από την ΕΟΚΕ να εκπονήσει γνωμοδότηση επί του θέματος. Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει απολύτως την κύρια ιδέα της ανακοίνωσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δηλαδή την ανάγκη προστασίας των πολιτών της ΕΕ, της υγείας και της εργασίας τους, με παράλληλη διασφάλιση της δικαιοσύνης, της ανθεκτικότητας και της μακροοικονομικής σταθερότητας σε ολόκληρη την ΕΕ έναντι της ξαφνικής και βαθιάς ύφεσης που προκάλεσε η πανδημία COVID-19.

2.2.

Η στρατηγική επικεντρώνεται στην αντιμετώπιση της ξαφνικής και βαθιάς ύφεσης που προκλήθηκε από την πανδημία COVID-19, με τη διατήρηση παράλληλα της αδιατάρακτης λειτουργίας της ενιαίας αγοράς και της βιώσιμης, δίκαιης και δημοκρατικής μετάβασης προς μια Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, σύμφωνα με τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης του ΟΗΕ. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ σημειώνει ότι, αν και το έγγραφο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναφέρεται στο 2021, το περιεχόμενό του έχει μάλλον μεσοπρόθεσμη προοπτική.

2.3.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επισημαίνει την κομβική σημασία της συμφωνίας που επιτεύχθηκε στις 21 Ιουλίου 2020 στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επί του επόμενου πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου και της πρωτοβουλίας «ΕΕ — Επόμενη γενιά», συμπεριλαμβανομένου του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Η συμφωνία αυτή επιβεβαιώθηκε από κοινού με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον Δεκέμβριο του ίδιους έτους, κάτι που επέτρεψε να τεθεί σε ισχύ η σχετική νομοθεσία σε ενωσιακό επίπεδο. Εντούτοις, είναι εξίσου σημαντικό τα κράτη μέλη να εφαρμόζουν ταχέως, σύμφωνα με τις αντίστοιχες συνταγματικές διαδικασίες τους, τις διαδικασίες έγκρισης της απόφασης για τους ιδίους πόρους, με την οποία επιτρέπεται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να δανείζεται από την αγορά για τη χρηματοδότηση προγραμμάτων βάσει αυτού του μέσου.

2.4.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την άποψη που διατυπώνεται στην ανακοίνωση ότι η περαιτέρω πλήρης λειτουργία της ενιαίας αγοράς είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την αποτελεσματικότητα των κοινών μέτρων —ως μέρους της ετήσιας στρατηγικής του 2021 για τη βιώσιμη ανάπτυξη— και για την επιτυχή εφαρμογή του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Αυτό αφορά ιδίως την πρόληψη των διαταράξεων της ελεύθερης κυκλοφορίας προσώπων και εμπορευμάτων. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ επικροτεί τη σύσταση του Συμβουλίου να ακολουθηθεί κοινή και συντονισμένη προσέγγιση του ζητήματος του περιορισμού της ελεύθερης κυκλοφορίας, η οποία εγκρίθηκε στις 12 Οκτωβρίου 2020 (3). Η διατήρηση ανοικτών συνόρων —και η μη διενέργεια διασυνοριακών ελέγχων— στον χώρο Σένγκεν αποτελεί βασικό ζητούμενο τόσο για την αποκατάσταση και την αύξηση της ανθεκτικότητας όσο και για την εμπέδωση της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης και ταυτότητας. Τα κράτη μέλη δεν θα πρέπει να θεσπίζουν κανονισμούς που περιορίζουν —έμμεσα ή άμεσα— την ελεύθερη κυκλοφορία, εκτός εάν υπάρχει σχετικός συντονισμός σε επίπεδο ΕΕ.

2.5.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι τα μέτρα εμπέδωσης πιο ευνοϊκών συνθηκών για τις επιχειρήσεις θα επιτρέψουν στον ιδιωτικό τομέα να αντεπεξέλθει, από την πλευρά του, στην επίτευξη των στόχων της στρατηγικής. Τα μέτρα αυτά θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν την ελάττωση των διοικητικών διατυπώσεων για τις ΜΜΕ, τη μείωση των φραγμών εισόδου στην αγορά για τις νεοσύστατες επιχειρήσεις, τη διόρθωση της έλλειψης απαραίτητων δεξιοτήτων, τη διευκόλυνση της χρηματοδότησης επιχειρηματικών εγχειρημάτων και την προσαρμογή των κανόνων σε νέου τύπου οικονομικούς κινδύνους.

2.6.

Η περιβαλλοντική βιωσιμότητα, η παραγωγικότητα, η δικαιοσύνη και η μακροοικονομική σταθερότητα, ως βασικές διαστάσεις που καθορίζονται στην Ετήσια στρατηγική για τη βιώσιμη ανάπτυξη 2021, βρίσκονται στη βάση του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου και παραμένουν οι κατευθυντήριες αρχές των σχεδίων ανάκαμψης και ενίσχυσης της θωράκισης των κρατών μελών. Παράλληλα, η ΕΟΚΕ επισημαίνει την ανάγκη επανεξέτασης των συστάσεων του Συμβουλίου που εκδόθηκαν κατά τα προηγούμενα έτη (στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου) υπό το πρίσμα της εφικτότητάς τους στις οικονομικο-κοινωνικές συνθήκες που προκάλεσε η πανδημία.

3.   Ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας: προς μια ανταγωνιστική βιωσιμότητα

3.1.

Ο Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, ως βασικό στοιχείο της πρωτοβουλίας «ΕΕ — Επόμενη γενιά», αναμένεται να καταστεί ένα από τα κύρια μέσα της οικονομικής ανάκαμψης. Η αποτελεσματική εφαρμογή του μέσου θα μπορούσε να προσπορίσει 2 % πρόσθετου ΑΕγχΠ έως το 2024 και να δημιουργήσει 2 εκατομμύρια πρόσθετες θέσεις εργασίας (4). Ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι, ενώ το μέσο βραχυπρόθεσμα αποσκοπεί πρωτίστως στην αποκατάσταση και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας, η κύρια λειτουργία του μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα θα πρέπει να είναι η υποστήριξη της οικολογικής και της ψηφιακής μετάβασης.

3.2.

Για να εξασφαλιστούν συνέργειες, τα κράτη μέλη θα είναι σε θέση, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, να συνδυάζουν χρηματοδότηση από διάφορα μέσα, ιδίως από τα ταμεία της πολιτικής συνοχής της ΕΕ και τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Στο ίδιο πλαίσιο, είναι αναγκαίο αφ’ ενός μεν να ενισχυθεί η ικανότητα απορρόφησης των κονδυλίων της ΕΕ από τα κράτη μέλη —μεταξύ άλλων μέσω κατάλληλων μηχανισμών σχετικών με το κράτος δικαίου και τη χρηστή διακυβέρνηση, την υψηλής ποιότητας δημόσια διοίκηση και την αποτελεσματική καταπολέμηση της διαφθοράς—, αφ’ ετέρου δε να ευθυγραμμιστεί το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο με την ενεργοποίηση του μηχανισμού, συμπεριλαμβανομένης της σύνδεσης του Εθνικού προγράμματος μεταρρυθμίσεων με το Σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας σε ένα ενιαίο ολοκληρωμένο έγγραφο.

3.3.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για την κατάρτιση πίνακα αποτελεσμάτων στο πλαίσιο του μέσου, ο οποίος θα επικαιροποιείται ανά εξάμηνο. Κατά την άποψη της -ΕΟΚΕ, τούτο θα συμβάλει στην ενίσχυση της διαφάνειας, η οποία θα μπορούσε να αναβαθμίσει σημαντικά το επίπεδο εμπιστοσύνης μεταξύ των κρατών μελών. Θα συμβάλει επίσης στην παρακολούθηση της κατανομής και της χρήσης των κονδυλίων, καθώς και στη διάδοση βέλτιστων πρακτικών από τις χώρες στις οποίες χρησιμοποιούνται τα κονδύλια.

3.4.

Συν τοις άλλοις, η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τον πιθανό κίνδυνο οι πόροι του μηχανισμού να χρησιμοποιηθούν από τα κράτη μέλη για δημοσιονομικές δαπάνες που δεν συνδέονται με τη σημερινή κρίση. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ συνιστά η ειδική χρήση τους να υπόκειται σε αυστηρό έλεγχο.

3.5.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η πρωτοβουλία «ΕΕ — Επόμενη γενιά» αναπτύχθηκε και ελήφθη με τη σωστή μορφή και σε εύθετο χρόνο. Με την παροχή χρηματοδοτικής υποστήριξης, θα διασφαλίσει την οικονομική ανάκαμψη και μπορεί να βοηθήσει την ΕΕ να βγει από την τρέχουσα κρίση ισχυρότερη και ανθεκτικότερη με τη βοήθεια δημόσιων επενδύσεων στις υποδομές, την εκπαίδευση και την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Ωστόσο, θα πρέπει να επισημανθεί ότι τα δάνεια που έχουν συναφθεί με σκοπό τη χρηματοδότηση προγραμμάτων υπαγόμενων στον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας θα πρέπει να αποπληρωθούν στο μέλλον. Στο έγγραφο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα μπορούσε να εξετάσει μια δεύτερη εκδοχή για τη χρηματοδότηση του σχεδίου, λαμβάνοντας υπόψη το ενδεχόμενο εκδήλωσης μελλοντικών κρίσεων. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει επίσης ότι απαιτούνται δημόσιες επενδύσεις στις υποδομές και στην εκπαίδευση για να διασφαλιστεί η οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική βιωσιμότητα στις μελλοντικές γενιές. Αυτό αποτελεί επίσης τη βάση για τη μακροπρόθεσμη εξασφάλιση της ευημερίας, των εισοδημάτων και της ανταγωνιστικότητας.

4.   Η οικολογική μετάβαση

4.1.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει την επαρκή αντιμετώπιση των προβλημάτων της πανδημίας COVID-19 μέσα στο περίγραμμα της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Αυτό σημαίνει ότι, παρά τις αναταράξεις εξαιτίας του παγκόσμιου προβλήματος της νόσου COVID-19, θα συνεχιστούν οι ήδη εξαγγελθείσες προσπάθειες υπέρ ενός πιο βιώσιμου οικονομικού μοντέλου χωρίς κοινωνικούς αποκλεισμούς, υπέρ των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης και δη του οικολογικού μετασχηματισμού του υφιστάμενου αναπτυξιακού μοντέλου. Η μετάβαση στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία προσφέρει μια ιδιαίτερη ευκαιρία για την ανάπτυξη επιχειρήσεων κατά τα πρότυπα της κοινωνικής οικονομίας.

4.2.

Εν προκειμένω, η ΕΟΚΕ συμφωνεί με την άποψη άλλων θεσμικών οργάνων της ΕΕ ότι στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας τουλάχιστον το 37 % των δαπανών θα πρέπει να διοχετεύεται στα του κλίματος.

4.3.

Η ΕΟΚΕ τονίζει ότι προϋπόθεση για την επιτυχία της οικολογικής μετάβασης είναι η συμβατότητα των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας με τα προτεινόμενα εδαφικά σχέδια δίκαιης μετάβασης στο πλαίσιο του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης.

5.   Ψηφιακή μετάβαση και παραγωγικότητα

5.1.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει τον καθορισμό κατώτατου ορίου δαπανών 20 % όσον αφορά την ψηφιοποίηση στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.

5.2.

Ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ προειδοποιεί ότι η ψηφιοποίηση δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως απλό μέσο ενίσχυσης της παραγωγικότητας. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός θα πρέπει να συμβάλλει στη βελτίωση της ευρύτερης εκπαίδευσης, της ποιότητας ζωής και της συμμετοχής όλων των κατοίκων της ΕΕ στο πολιτικό, κοινωνικό και πολιτισμικό γίγνεσθαι.

5.3.

Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ συμμερίζεται την άποψη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που εκφράζεται στην ανακοίνωση ότι θα πρέπει να προαχθεί η ισότητα των ευκαιριών χρήσης των ψηφιακών υποδομών, του εξοπλισμού και απόκτησης δεξιοτήτων. Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην προώθηση της πρόσβασης στις ψηφιακές ευκαιρίες —-και της αντίστοιχης εξοικείωσης— των ηλικιωμένων, των ατόμων με αναπηρία και των ατόμων που διατρέχουν κίνδυνο κοινωνικού αποκλεισμού. Η ΕΟΚΕ θεωρεί επίσης ότι ένας από τους στόχους του ψηφιακού μετασχηματισμού θα πρέπει να είναι η εξασφάλιση καθολικής πρόσβασης όλων των κατοίκων της ΕΕ στο ευρυζωνικό Διαδίκτυο ως δωρεάν δημόσιας υπηρεσίας.

6.   Δικαιοσύνη

6.1.

Η πανδημία COVID-19 ανέδειξε την επείγουσα ανάγκη ανάληψης δράσης για την ενίσχυση της κοινωνικής δικαιοσύνης. Η κρίση είναι πιθανό να επιδεινώσει τις κοινωνικές ανισότητες, συμπεριλαμβανομένων του πλούτου, του εισοδήματος, των διαφορών όσον αφορά την πρόσβαση στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και την εκπαίδευση, της στέγασης και του προσδόκιμου ζωής. Η όξυνση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού και ο φόβος για το μέλλον και την απώλεια της ευημερίας τους θα επηρεάσουν πολλούς πολίτες της ΕΕ το 2021. Ως προς τούτο, θα είναι ζωτικής σημασίας να εξασφαλιστεί μια ισορροπημένη κατανομή των οφελών της οικονομικής ανάκαμψης, με μέλημα την καλύτερη εμπέδωση της κοινωνικής δικαιοσύνης, καθώς και τη σταθεροποίηση της ζήτησης, η οποία είναι προϋπόθεση της οικονομικής ανάκαμψης.

6.2.

Η κρίση που βιώνουμε θα πρέπει επίσης να θεωρηθεί ευκαιρία για την αναμόρφωση του κοινωνικοοικονομικού μοντέλου της Ευρώπης. Το Μέσο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας πρέπει να προάγει ένα ευρωπαϊκό υπόδειγμα οικονομικής και κοινωνικής προόδου με βάση τόσο την κοινωνική ένταξη των ατόμων όσο και τη δημιουργία και την υποστήριξη ποιοτικών θέσεων εργασίας (5).

6.3.

Στη στρατηγική δίνεται ελάχιστη προσοχή στα κοινωνικά ζητήματα. Αυτό αφορά ιδίως την επείγουσα ανάγκη για συνεπή εφαρμογή του Ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων και σε επίπεδο κρατών μελών, τα οποία θα πρέπει να λάβουν μέτρα για να εξασφαλίσουν ίσες ευκαιρίες, εκπαίδευση χωρίς αποκλεισμούς, δίκαιες συνθήκες εργασίας, καθολική δυνατότητα χρήσης και οικονομική προσιτότητα των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας και επαρκή κοινωνική προστασία. Οι προσπάθειες για ταχεία μετάβαση σε μια οικολογική και ψηφιακή οικονομία δεν πρέπει να οξύνουν περαιτέρω τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Συνεπώς, δεν επαρκεί η στενή παρακολούθηση των οικονομικών επιπτώσεων για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των συνεπειών της πανδημίας COVID-19. Πρέπει να παρακολουθούνται και οι κοινωνικοί δείκτες, όχι μόνο όσον αφορά την απασχόληση, αλλά και ως προς τον κοινωνικό αποκλεισμό, τις αυξανόμενες ανισότητες και τις διακρίσεις.

6.4.

Η κρίση κατέδειξε τη σημασία τόσο της διατήρησης των υφιστάμενων θέσεων εργασίας και της δημιουργίας νέων, όσο και της ενίσχυσης των συστημάτων κοινωνικής προστασίας. Εκατομμύρια άνθρωποι που εργάζονταν χωρίς κοινωνική ασφάλιση έχουν χάσει τα μέσα βιοπορισμού τους. Ως εκ τούτου, είναι αναγκαίες οι μεταρρυθμίσεις που θα οδηγήσουν σε υψηλότερης ποιότητας και ασφαλέστερη απασχόληση και θα διατηρήσουν και θα αναπτύξουν προγράμματα υποστήριξης της απασχόλησης. Η ΕΟΚΕ συμφωνεί με τον γενικό στόχο να καταβληθεί περαιτέρω προσπάθεια όσον αφορά τόσο τη σύγκλιση των μισθών και τη θέσπιση κατώτατων μισθών στα κράτη μέλη, όσο και την ενίσχυση των συλλογικών διαπραγματεύσεων και του ρόλου των κοινωνικών εταίρων ανά την ΕΕ, σύμφωνα με τα εθνικά συστήματα εργασιακών σχέσεων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε την πρόταση οδηγίας επιδιώκοντας τους σκοπούς αυτούς και η ΕΟΚΕ επεξεργάζεται επί του παρόντος τη γνωμοδότησή της επί της εν λόγω πρότασης. Η ΕΟΚΕ ζητεί επίσης να εξασφαλιστεί επαρκές επίπεδο ασφάλειας και αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης για όσους έχασαν τη δουλειά τους.

6.5.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τις προσπάθειες που περιγράφονται στην ανακοίνωση υπέρ της ενίσχυσης της κοινωνικοοικονομικής συνοχής και της περαιτέρω ενθάρρυνσης της απασχόλησης των νέων, των γυναικών, των ατόμων που βρίσκονται σε κατάσταση επισφάλειας και όσων διατρέχουν τον κίνδυνο να παραγκωνιστούν. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ τονίζει ότι απαιτούνται πιο σύντονες προσπάθειες, πιο τολμηρές και συγκεκριμένες πρωτοβουλίες και κίνητρα για δράση και την αρωγή όλων των ενδιαφερομένων.

6.6.

Η ΕΟΚΕ με ανησυχία παρατηρεί ότι η στρατηγική δεν αντιμετωπίζει επαρκώς την τρέχουσα κοινωνικοοικονομική κατάσταση των νέων —συμπεριλαμβανομένης της αναβολής βασικών αποφάσεων για τη ζωή τους, όπως η δημιουργία οικογένειας— κάτι που θα μπορούσε να έχει αρνητικό αντίκτυπο στη μελλοντική ανάπτυξη της ΕΕ. Επομένως, τάσσεται υπέρ της άρτιας εφαρμογής του ενισχυμένου προγράμματος «Εγγυήσεις για τη νεολαία» και των συνοδευτικών του πρωτοβουλιών που θα διασφαλίσουν ότι οι νέοι μπορούν να εντάσσονται καλύτερα στην αγορά εργασίας και να τυγχάνουν διαφόρων μορφών συνδρομής. Ειδάλλως, σε πλήρη αντίθεση με την έννοια της πρωτοβουλίας «ΕΕ — Επόμενη γενιά», ενδέχεται να υπάρξει μια «γενιά της πανδημίας του κορονοϊού» που δεν θα αξιοποιήσει ποτέ πλήρως τις δυνατότητές της.

6.7.

Μία άλλη ομάδα που πλήττεται ιδιαίτερα από την κρίση είναι οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας που τίθενται εκτός αγοράς εργασίας. Αυτό, όχι μόνο υπονομεύει την κοινωνική ισορροπία μεταξύ των γενεών, αλλά επηρεάζει αρνητικά και τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης κατά το παρόν, αλλά και στο μέλλον.

6.8.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την πρόθεση που εκφράζεται στη στρατηγική να προαχθεί η σύγκλιση και να ενισχυθεί η ανθεκτικότητα των περιφερειών με σκοπό να μειωθούν οι κατά τόπους ανισότητες. Ωστόσο, είναι ανησυχητικό το γεγονός ότι οι πόροι που προβλέπονται για το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης έχουν μειωθεί σε σύγκριση με την αρχική πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, πολλώ δε μάλλον που θα απαιτηθούν άμεσες δημόσιες επενδύσεις, καθώς και η δημιουργία εναλλακτικών βιομηχανιών και νέων επιχειρήσεων στις περιοχές που επηρεάζονται περισσότερο από την κλιματική μετάβαση. Επ’ αυτού, η ΕΟΚΕ επισημαίνει επίσης την ανάγκη κατάλληλης προσαρμογής των κανόνων περί κρατικών ενισχύσεων.

6.9.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η υλοποίηση του οράματος που προτείνεται στη στρατηγική ενδέχεται να μην τύχει πλήρους αποδοχής και κατανόησης, καθότι δεν υπάρχουν νέοι μηχανισμοί διοίκησης μέσω των οποίων οι πολίτες και οι επιχειρήσεις, καθώς και οι δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, μπορούν να συμμετέχουν ενεργά στη διαδικασία εντοπισμού και επίλυσης προβλημάτων σε τοπικό επίπεδο. Οι αξίες που περιγράφονται στο ευρωπαϊκό μοντέλο συνδιαχείρισης, όπως ορίζονται στη λευκή βίβλο του 2001, θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμες εν προκειμένω.

7.   Μακροοικονομική σταθερότητα

7.1.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ μιας ισορροπημένης προσέγγισης της σταθερότητας των δημόσιων οικονομικών και της εμπέδωσης της οικονομικής ανάπτυξης μέσω μιας ενεργού πολιτικής δημόσιων επενδύσεων και ενός συστήματος δημόσιων συμβάσεων με τη συνεκτίμηση των κοινωνικών στόχων. Η ευόδωση τόσο της οικονομικής και κοινωνικής ανάκαμψης και της οικολογικής και ψηφιακής μετάβασης θα εξαρτηθούν, όχι μόνο από τις ιδιωτικές επενδύσεις, αλλά και από την επαρκή δημόσια χρηματοδότησή τους.

7.2.

Κατά την άποψη της ΕΟΚΕ, προϋπόθεση για τη διασφάλιση της σταθερότητας των δημόσιων οικονομικών είναι η ενίσχυση της αποτελεσματικότητας των υφιστάμενων μέσων και η εισαγωγή —τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε επίπεδο κρατών μελών— νέων μέσων για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, της αδήλωτης εργασίας, της κατάχρησης των μορφών απασχόλησης με ανεπαρκή προστασία των εργασιακών δικαιωμάτων, της παραοικονομίας, της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της διαφθοράς, μεταξύ άλλων όσον αφορά τις διεθνείς εταιρείες.

7.3.

Απαιτείται η συνέχιση των δημοσιονομικών πολιτικών υπέρ της ενίσχυσης της εμπιστοσύνης, της επίλυσης του προβλήματος των ανισοτήτων και της αποφυγής περαιτέρω κινδύνων. Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ τάσσεται κατά της πρόωρης κατάργησης των μέτρων στήριξης, όπως η γενική ρήτρα διαφυγής. Εάν η γενική ρήτρα διαφυγής παραμείνει σε ισχύ μόνο μέχρι το τέλος του 2021, τα κράτη μέλη θα πρέπει να μειώσουν σταδιακά τα ελλείμματά τους από το 2022. Τα χορηγούμενα δάνεια μέσω του μηχανισμού θα αποτελέσουν μεν ευκαιρία για τα κράτη μέλη να τονώσουν την ανάπτυξη και τη ρευστότητα στις οικονομίες τους, αλλά θα οδηγήσουν και σε διόγκωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων. Αυτό προκαλεί μια αντιφατική κατάσταση, όπου ενδέχεται να περιορίζεται η ικανότητα ενίσχυσης της ανάπτυξης χάρη στα δάνεια του μηχανισμού, εάν τα κράτη μέλη καλούνται ταυτόχρονα να λαμβάνουν πρόσθετα μέτρα για την εξυγίανση των δημόσιων οικονομικών τους.

7.4.

Ως προς τούτο, και δεδομένου ότι τα δάνεια αυτά αποτελούν έκτακτο μέτρο σε εξαιρετικές περιστάσεις, ίσως να είναι εύλογο να θεσπιστούν ειδικοί κανόνες για τη διαχείρισή τους στο δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ — για παράδειγμα να μην υπολογίζονται στο δημοσιονομικό έλλειμμα ενός κράτους μέλους.

7.5.

Συν τοις άλλοις, η ΕΟΚΕ προτείνει τη θέσπιση νέων δημοσιονομικών κανόνων που θα αντικατοπτρίζουν την οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα μετά την πανδημία.

7.6.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει πλήρως την ανάγκη, όπως εκφράζεται στην ανακοίνωση, για διασφάλιση υψηλής ποιότητας και αποτελεσματικής δημόσιας διοίκησης και υπηρεσιών κοινής ωφελείας, επισημαίνοντας, πάντως, ότι αυτό σημαίνει ότι, σε ορισμένα κράτη μέλη, πρέπει να εξασφαλιστούν αξιοπρεπείς και σταθερές συνθήκες εργασίας.

7.7.

Τα δημοσιονομικά ελλείμματα που συνδέονται με το κόστος της απεμπλοκής από την κρίση καθιστούν ακόμη πιο μακρινή την προοπτική των κρατών μελών που δεν έχουν ακόμη υιοθετήσει το ενιαίο ευρωπαϊκό νόμισμα και κλονίζουν την εμπιστοσύνη σε αυτό. Ως εκ τούτου, η -ΕΟΚΕ θεωρεί αναγκαίο να αναθεωρηθούν τα κριτήρια ένταξης στην ευρωζώνη, καθώς και τα μέτρα για τη σταθεροποίηση του ευρώ έναντι άλλων κυριότερων νομισμάτων και κρυπτονομισμάτων.

8.   Οι ενωσιακές εμβληματικές πρωτοβουλίες

8.1.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τόσο την πρόθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να καθορίσει κοινές, συντονισμένες ενωσιακές εμβληματικές πρωτοβουλίες και την ένθερμη παρότρυνσή προς τα κράτη μέλη να συμπεριλάβουν τις πρωτοβουλίες αυτές στα εθνικά τους σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.

8.2.

Ταυτόχρονα, η ΕΟΚΕ ζητεί την επανεξέταση των προτεινόμενων πρωτοβουλιών, έτσι ώστε να λαμβάνονται σε αυτές περισσότερο υπόψη οι κοινωνικές πτυχές της μετάβασης και να υποβοηθείται καλύτερα η επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης του ΟΗΕ ενόψει του 2030 και των έξι προτεραιοτήτων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την περίοδο 2019-2024 (6).

8.3.

Συν τοις άλλοις, η ΕΟΚΕ προτείνει να συμπληρωθεί ο κατάλογος των ενωσιακών εμβληματικών πρωτοβουλιών με την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας, σε συνδυασμό με το Ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης για την κοινωνική οικονομία, και με μέτρα για την προώθηση της πρόσβασης επί ίσοις όροις σε οικονομικά προσιτά και υψηλής ποιότητας συστήματα υγείας και κοινωνικές υπηρεσίες με τη συνεκτίμηση των τοπικών ιδιαιτεροτήτων όσον αφορά την παροχή υπηρεσιών.

9.   Ο ρόλος της κοινωνίας πολιτών, του κοινωνικού διαλόγου και του διαλόγου με τους πολίτες

9.1.

Για να ξεπεραστεί η κρίση και να εφαρμοστεί αποτελεσματικά η πρωτοβουλία «ΕΕ — Επόμενη γενιά», η ΕΕ πρέπει να δράσουν όλοι οι πολίτες της. Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της καθότι —στον εγκριθέντα τον Δεκέμβριο του 2020— κανονισμό για τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας επιβεβαιώνεται εν τέλει η σημασία της ουσιαστικής συμμετοχής των οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών και των κοινωνικών εταίρων στην εκπόνηση των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας. Σύμφωνα με το άρθρο 18 παράγραφος 4 στοιχείο ιζ) του εν λόγω κανονισμού, τα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας πρέπει να περιλαμβάνουν «περίληψη της διεξαχθείσας σύμφωνα με το εθνικό νομικό πλαίσιο διαδικασίας διαβούλευσης με τις τοπικές και περιφερειακές αρχές, τους κοινωνικούς εταίρους, τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, τις οργανώσεις νεολαίας και άλλους σχετικούς συμφεροντούχους, και τον τρόπο με τον οποίο αντικατοπτρίζονται στο σχέδιο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας οι απόψεις που διατυπώνουν τα ενδιαφερόμενα μέρη». Η ΕΟΚΕ επισημαίνει τον καίριο ρόλο των κοινωνικών εταίρων και άλλων οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών στον σχεδιασμό, την εφαρμογή και την αξιολόγηση τόσο του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας όσο και άλλων στοιχείων του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου στα κράτη μέλη.

9.2.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την ικανοποίησή της για τη συμπερίληψη της δημοκρατίας στην ανακοίνωση ως βασικής αξίας για την παρακολούθηση της στρατηγικής. Παράλληλα, αναγνωρίζει ότι η διατύπωση εν προκειμένω είναι αξιωματική και δεν έχει ληφθεί επαρκώς υπόψη στις προγραμματισμένες δραστηριότητες, όπως εκείνες που σχετίζονται με την υλοποίηση των ενωσιακών εμβληματικών πρωτοβουλιών, ή στην αναγνώριση της σημασίας της εταιρικής σχέσης των οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών ως βασικών παραγόντων της συμμετοχικής δημοκρατίας.

9.3.

Οι θυσίες και οι περιορισμοί που συνδέονται με την κρίση θα είναι πολύ ευκολότερο να ξεπεραστούν, εάν συνοδευτούν από ευρεία συμμετοχή των οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών στη διαχείριση κρίσεων και στη διεξαγωγή ενημερωτικών εκστρατειών, ιδίως σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Τα τοπικά μέσα μαζικής ενημέρωσης και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα θα πρέπει να υποστηρίξουν εν προκειμένω την κοινωνία πολιτών. Τα δε κράτη μέλη πρέπει να ενθαρρύνονται να παρέχουν χρηματοδοτική ενίσχυση σε τέτοιες δραστηριότητες, και μέσω των κονδυλίων της ΕΕ, όπου αυτό είναι δυνατόν.

9.4.

Η ΕΟΚΕ ενθαρρύνει σθεναρά τα κράτη μέλη, τις περιφέρειες και τις αρχές τοπικής αυτοδιοίκησης να εφαρμόσουν στην πράξη το μοντέλο της συνδημιουργίας που υποστηρίζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στη διαδικασία εκπόνησης πολιτικών, προγραμμάτων και δράσεων με —και όχι απλώς για— τους πολίτες της ΕΕ.

9.5.

Η ΕΟΚΕ έχει ζητήσει επανειλημμένα τη στενότερη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και άλλων οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών στη διαδικασία του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου. Η συνεπής τήρηση της αρχής της σύμπραξης κατά τον σχεδιασμό, την εφαρμογή και την αξιολόγηση των εθνικών σχεδίων ανάκαμψης και ανθεκτικότητας αποτελεί, περισσότερο από ποτέ σε κρίσιμους καιρούς όπως οι σημερινοί, προϋπόθεση για την επιτυχή εφαρμογή τους. Ιδίως κατά την πρώτη φάση της κρίσης, η ποιότητα του δημόσιου διαλόγου και των διαβουλεύσεων επιδεινώθηκε δραματικά. Αυτό έχει προκαλέσει σε πολλές περιπτώσεις την υποβάθμιση της νομοθεσίας και δυσκολίες στην εφαρμογή της, ιδίως από τις επιχειρήσεις. Επιπλέον, η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στην έλλειψη μνείας στις συλλογικές διαπραγματεύσεις στην ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

9.6.

Για τον λόγο αυτό, και με τη συνεκτίμηση των πληροφοριών από τα κράτη μέλη όσον αφορά την εκπόνηση ψηφίσματος με θέμα τη συμβολή της κοινωνίας πολιτών στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, η ΕΟΚΕ τάσσεται σαφώς υπέρ της θέσπισης μιας δεσμευτικής αρχής αιρεσιμότητας. Σύμφωνα με αυτήν την αρχή, οι κυβερνήσεις οφείλουν να μεριμνήσουν για τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στον σχεδιασμό και την εφαρμογή των εν λόγω σχεδίων με βάση ελάχιστα πρότυπα που θα καθορίζονται σε επίπεδο ΕΕ.

9.7.

Η ΕΟΚΕ τονίζει επίσης τη σημασία του διαλόγου με τη νέα γενιά της ΕΕ, μεταξύ άλλων μέσω του διαλόγου της κοινωνίας πολιτών με τις οργανώσεις νεολαίας.

9.8.

Η γλώσσα της ανακοίνωσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που απευθύνεται στα θεσμικά όργανα και τους οργανισμούς της ΕΕ, δεν είναι κατανοητή από ευρύ φάσμα πολιτών της ΕΕ και, άρα, θα είναι δύσκολο να συζητηθεί σε οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών (7). Ως εκ τούτου, η ΕΟΚΕ προτείνει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συντάξει ένα πρόσθετο έγγραφο που θα παρουσιάζει το περιεχόμενο της ανακοίνωσης με σαφέστερο και απλούστερο τρόπο.

---

(1)  Κανονισμός (ΕΕ) 2021/241 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 12ης Φεβρουαρίου 2021, για τη θέσπιση του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΕΕ L 57 της 18.2.2021, σ. 17).

(2)  COM(2020) 575 final.

(3)  Πανδημία COVID-19: Σύσταση του Συμβουλίου για τον συντονισμό μέτρων που έχουν επιπτώσεις στην ελεύθερη κυκλοφορία.

(4)  COM(2020) 575 final, σελ. 2

(5)  How good is your job? Measuring and assessing job quality (ΟΟΣΑ, Φεβρουάριος 2016).

(6)  https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024_el

(7)  Το έγγραφο COM (2020) 698 final μπορεί να χρησιμεύσει ως παράδειγμα χρήσης απλούστερου λόγου στις ανακοινώσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης»

[COM(2020) 854 final — 2020/0380 (COD)]

(2021/C 155/08)

Γενικός εισηγητής:

ο κ. Florian MARIN

Αιτήσεις γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 18.1.2021 Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, 20.1.2021
Νομική βάση	Άρθρο 175 παράγραφος 3 και άρθρο 304 της ΣΛΕΕ
Αρμόδιο τμήμα	Οικονομική και Νομισματική Ένωση, οικονομική και κοινωνική συνοχή
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	24.2.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	558
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	242/0/2

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το Brexit είναι ένα εξαιρετικά περίπλοκο και δύσκολο εγχείρημα. Η συμφωνία εμπορίου και συνεργασίας ΕΕ-Ηνωμένου Βασιλείου (1) αμβλύνει ένα μέρος της οικονομικής και κοινωνικής ζημίας που θα προκαλούσε ένα σενάριο αποχώρησης χωρίς συμφωνία, αλλά οι μελλοντικές οικονομικές και δημοσιονομικές απώλειες είναι πολύ δύσκολο να υπολογιστούν σε τόσο πρώιμο στάδιο. Είναι σαφές ότι απαιτείται στοχοθετημένη και ταχεία δράση για τον μετριασμό των οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων.

1.2.

Αυτή η νέα εταιρική σχέση πλήττει σοβαρά την υφιστάμενη οικονομική, κοινωνική και εμπορική αλληλεξάρτηση μεταξύ της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου. Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει ήδη τον άμεσο αρνητικό αντίκτυπο στη διασυνοριακή κινητικότητα και τα εμπόδια στο εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε απώλεια θέσεων εργασίας και σε πτώχευση επιχειρήσεων, ιδίως ΜΜΕ. Η αυξημένη ευελιξία και κατανόηση έναντι των ενδιαφερομένων μερών από την ΕΕ κατά την τρέχουσα περίοδο προσαρμογής είναι υψίστης σημασίας.

1.3.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη δημιουργία του αποθεματικού προσαρμογής στο Brexit (2) (στο εξής: αποθεματικό) στο πλαίσιο των ειδικών μέσων εκτός των δημοσιονομικών ανώτατων ορίων της ΕΕ για το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (ΠΔΠ) (3). Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η συνοχή και η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών είναι θεμελιώδεις αξίες της ΕΕ και εκτιμά την αναδρομική εφαρμογή του αποθεματικού από τον Ιούλιο 2020.

1.4.

Τα δικαιώματα των εργαζομένων πρέπει να προστατευτούν αμέσως και η αμοιβαία αναγνώριση των προσόντων πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο περαιτέρω διαπραγμάτευσης. Η ΕΟΚΕ συνιστά σε όλα τα κράτη μέλη να ξεκινήσουν αμέσως τη διοργάνωση ενημερωτικών εκστρατειών για την ευαισθητοποίηση των πολιτών σχετικά με τους ισχύοντες νέους κανόνες. Για να είναι επιτυχής μια τέτοια δράση, πρέπει να συμμετέχουν πλήρως οι κοινωνικοί εταίροι και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις, τα εργοδοτικά σωματεία και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών οφείλουν να διαδραματίσουν καίριο ρόλο στη δημιουργία μιας ισχυρής οικονομικής και κοινωνικής εταιρικής σχέσης με το Ηνωμένο Βασίλειο.

1.5.

Η ΕΟΚΕ προτείνει τον εντελώς χωριστό σχεδιασμό του αποθεματικού για τον κλάδο της αλιείας, ώστε να τον στηρίζει αποκλειστικά. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί σε άλλους κλάδους, όπως ο τουρισμός και η γεωργία, για παράδειγμα. Θα πρέπει επίσης να εξεταστεί το ενδεχόμενο πραγματοποίησης κατάλληλων επενδύσεων σε υποδομές και η παροχή στήριξης στους πολίτες της ΕΕ που επιστρέφουν στις χώρες καταγωγής τους μετά το Brexit.

1.6.

Η ΕΟΚΕ αναμένει παρατεταμένες συζητήσεις μεταξύ των ενδιαφερόμενων μερών σχετικά με το ποιος θα λάβει το μεγαλύτερο μερίδιο του αποθεματικού, και θεωρεί ότι θα πρέπει να προβλεφθούν άμεσα πρόσθετα κονδύλια. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ ζητά από τους συννομοθέτες να αυξήσουν το προτεινόμενο ανώτατο όριο.

1.7.

Η ΕΟΚΕ καλεί όλα τα κράτη μέλη να ενεργήσουν υπεύθυνα και να διοχετεύσουν τα διαθέσιμα κονδύλια στις περιφέρειες, τις εταιρείες, τους εργαζομένους και τους πολίτες που τα έχουν περισσότερο ανάγκη. Διαφορετικά, η αλληλεγγύη στην οποία βασίζεται ο σχεδιασμός ενός τέτοιου αποθεματικού θα μπορούσε να αμφισβητηθεί και οι πιθανότητες επιτυχίας του θα ήταν αμφίβολες.

1.8.

Το άρθρο 5 παράγραφος 1 στοιχείο α) θα πρέπει να τροποποιηθεί ως εξής: «μέτρα για την παροχή βοήθειας σε επιχειρήσεις, εργαζομένους κατά τη μετάβαση προς νέες δεξιότητες και νέες θέσεις εργασίας και τοπικές κοινότητες που επηρεάζονται δυσμενώς από την αποχώρηση». Επιπλέον, το άρθρο 5 παράγραφος 1 στοιχείο δ) θα πρέπει να τροποποιηθεί ως εξής: «μέτρα στήριξης της προστασίας των θέσεων εργασίας και της απασχόλησης, μεταξύ άλλων, μέσω συστημάτων μειωμένου ωραρίου εργασίας, επανειδίκευσης και κατάρτισης σε πληττόμενους τομείς». Ο δείκτης 15.4 του παραρτήματος II θα πρέπει να τροποποιηθεί αναλόγως.

1.9.

Η περίοδος επιλεξιμότητας θα μπορούσε να παραταθεί κατά δύο ακόμη έτη, απλώς για να διασφαλιστεί ότι τα κράτη μέλη έχουν επαρκή χρόνο για να κάνουν χρήση του μεριδίου τους στο αποθεματικό και να απορροφήσουν τους κλυδωνισμούς από την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου.

1.10.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι μικρό μέρος του αποθεματικού θα πρέπει να διατίθεται για τεχνική βοήθεια, σε περίπτωση δημιουργίας νέου συστήματος διαχείρισης. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ πιστεύει ακράδαντα ότι το μεγαλύτερο μέρος του αποθεματικού θα πρέπει να διατεθεί για τη στήριξη της απασχόλησης και των οικονομικών δραστηριοτήτων.

1.11.

Οι ΜΜΕ πλήττονται ιδιαίτερα από τις τελωνειακές διαδικασίες που θεσπίστηκαν πρόσφατα, τις κανονιστικές επιβαρύνσεις και την αύξηση του κόστους των μεταφορών. Δεδομένου ότι οι περισσότερες ΜΜΕ δεν διαθέτουν τη διοικητική και νομική ικανότητα να εφαρμόσουν ένα πλήρες σχέδιο έκτακτης ανάγκης, η ΕΟΚΕ ζητεί ειδικά σχεδιασμένα μέτρα για τη στήριξή τους.

1.12.

Όταν είναι εφικτό και σύμφωνο με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η ΕΟΚΕ συνιστά να χρησιμοποιείται η επιλογή του απλουστευμένου κόστους. Η απλούστευση των κανόνων και η μείωση της γραφειοκρατίας στη διαδικασία εκτέλεσης θα συμβάλουν στην ταχύτερη κατανομή των χρηματοδοτικών πόρων.

1.13.

Η ΕΟΚΕ ζητεί τη σύσταση επιτροπής παρακολούθησης σε κάθε κράτος μέλος με κύριο στόχο την εξάλειψη των πιθανών κινδύνων που θα μπορούσαν να προκύψουν στη διαδικασία εφαρμογής, η οποία θα διασφαλίσει παράλληλα την επίσημη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στη διαδικασία. Οι επιτροπές θα πρέπει να περιλαμβάνουν τους εκπροσώπους κοινωνικών εταίρων, ΜΚΟ και δημόσιων φορέων που συμμετέχουν στην εκτέλεση του αποθεματικού.

1.14.

Η ΕΟΚΕ προτείνει να υπάρχει μεγαλύτερη σαφήνεια όσον αφορά τη διακυβέρνηση, ορίζοντας σαφώς έναν διαχειριστικό φορέα για το αποθεματικό. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να διαφυλάσσει την ισοτιμία μεταξύ των κρατών μελών.

1.15.

Η ΕΟΚΕ ζητεί να δημιουργηθεί ένα ενδιάμεσο πλαίσιο επιδόσεων, βάσει ειδικών δεικτών με γνώμονα τις επιδόσεις, που θα καθοριστούν από τα κράτη μέλη και θα αξιολογούνται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε ετήσια βάση. Θεωρεί ότι η περιορισμένη χρήση των διαθέσιμων κονδυλίων θα αυξήσει αναλογικά τον αρνητικό οικονομικό και κοινωνικό αντίκτυπο του Brexit.

1.16.

Η ενσωμάτωση του ευρωπαϊκού κώδικα δεοντολογίας για την εταιρική σχέση (4) στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών και επενδυτικών ταμείων στη διαχείριση του αποθεματικού θα δώσει τη δυνατότητα στα ενδιαφερόμενα μέρη και στις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών να διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο ως ενδιάμεσοι φορείς.

1.17.

Τέλος, η ΕΟΚΕ προτείνει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να υποβάλει έκθεση σχετικά με την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας, της αποδοτικότητας και της προστιθέμενης αξίας του αποθεματικού στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο εντός τριών μηνών από την αναμενόμενη προθεσμία.

2.   Εισαγωγή

2.1.

Η συμφωνία εμπορίου και συνεργασίας ΕΕ-Ηνωμένου Βασιλείου υπογράφηκε έπειτα από τέσσερα έτη διαπραγματεύσεων, και προβλέπει τη μελλοντική εταιρική σχέση. Αποτελείται από τρεις νέους πυλώνες: — μια συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών — μια νέα εταιρική σχέση για την ασφάλεια των πολιτών μας — μια οριζόντια συμφωνία για τη διακυβέρνηση.

2.2.

Παρόλο που έχουν καθοριστεί οι βασικοί κανόνες του παιχνιδιού, οι πολίτες και οι επιχειρήσεις πρέπει να προσαρμοστούν σε αυτή τη νέα κατάσταση, εξετάζοντας λεπτομερώς τους νέους περιορισμούς και τις προκλήσεις ανά τομέα. Οι μελλοντικές οικονομικές και δημοσιονομικές απώλειες είναι πολύ δύσκολο να ποσοτικοποιηθούν σε τόσο πρώιμο στάδιο, αλλά απαιτείται σαφώς στοχοθετημένη και ταχεία δράση για τον μετριασμό των αρνητικών οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων.

2.3.

Το Brexit είναι πράγματι ένα εξαιρετικά περίπλοκο και δύσκολο εγχείρημα. Τα κράτη μέλη ενδέχεται κληθούν να εντείνουν τα μέτρα ελέγχου στη θάλασσα, τους λιμένες και τους αερολιμένες, προκειμένου να διενεργούν πρόσθετη παρακολούθηση και επιθεωρήσεις κατά την έκδοση πιστοποιητικών και την έγκριση προϊόντων και προκειμένου να συμμορφωθούν με τις απαιτήσεις εγκατάστασης, τους κανόνες υγειονομικής και φυτοϋγειονομικής προστασίας (SPS — Sanitary and Phytosanitary Standards) και τους κανόνες σήμανσης και επισήμανσης. Μπορεί επίσης να χρειαστεί να εξετάσουν και να επικαιροποιήσουν συγκεκριμένες εκστρατείες ευαισθητοποίησης σχετικά με τις συνέπειες που θα έχει η αποχώρηση στους πολίτες και τις επιχειρήσεις.

2.4.

Με τους νέους ισχύοντες τελωνειακούς και κανονιστικούς ελέγχους να προκαλούν καθυστερήσεις και πρόσθετο κόστος, οι αλυσίδες εφοδιασμού συχνά διαταράσσονται. Η συνήθης δραστηριότητα επηρεάζεται ήδη από τους νέους ισχύοντες κανόνες και τις νέες απαιτήσεις συμμόρφωσης, ειδικά κατά το τρέχον έτος, στη διάρκεια του οποίου αναμένεται να προκύψουν οι περισσότερες από τις αρνητικές συνέπειες. Πρόσθετοι φόροι που ισχύουν τώρα, όπως ο ΦΠΑ, ενδέχεται να εμποδίσουν τις οικονομικές σχέσεις και τις επιχειρηματικές συμπράξεις. Η ελαχιστοποίηση του αρνητικού αντίκτυπου του Brexit στην οικονομία της ΕΕ απαιτεί ενεργό συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων μερών: ΕΕ, κράτη μέλη, εργοδότες, συνδικαλιστικές οργανώσεις, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών κ.λπ.

2.5.

Επιπλέον, δεν είναι ακόμη σαφές πώς θα πραγματοποιηθεί η αμοιβαία αναγνώριση των προσόντων, πώς θα διασφαλιστεί η ροή δεδομένων ή ποιοι κανόνες θα εφαρμοστούν στον κλάδο των υπηρεσιών. Απαιτούνται επειγόντως περαιτέρω διαπραγματεύσεις με στόχο την εξεύρεση βιώσιμων λύσεων που θα ωφελούν και τις δύο πλευρές.

2.6.

Εξάλλου, πρέπει να συνηθίσουμε το γεγονός ότι αντιμετωπίζουμε δύο διαφορετικές αγορές και δύο διαφορετικούς κανονιστικούς και νομικούς χώρους. Αυτή η αλλαγή αποτελεί σημαντικό εμπόδιο για όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη και θα επηρεάσει τις δημόσιες διοικήσεις, τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Η νέα εταιρική σχέση πλήττει σοβαρά την υφιστάμενη οικονομική, κοινωνική και εμπορική αλληλεξάρτηση μεταξύ της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου. Υπάρχουν ήδη δυσμενείς επιπτώσεις στη διασυνοριακή κινητικότητα και εμπόδια στο εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε απώλεια θέσεων εργασίας και σε πτώχευση επιχειρήσεων, ιδίως ΜΜΕ.

2.7.

Η υπό εξέταση πρόταση κανονισμού καθορίζει τις ακριβείς επιλέξιμες δημόσιες δαπάνες, οι οποίες μπορεί να καλύπτουν τα εξής: μέτρα στήριξης των επιχειρήσεων και των τοπικών κοινοτήτων· στήριξη της απασχόλησης, συμπεριλαμβανομένης της επανειδίκευσης και της κατάρτισης· προστασία της εργασίας· μέτρα σχεδιασμού συστημάτων έκδοσης πιστοποιητικών και έγκρισης· μέτρα επικοινωνίας για την ευαισθητοποίηση των πολιτών· καθώς και στήριξη της λειτουργίας των συνόρων.

3.   Γενικές παρατηρήσεις

3.1.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει, καταρχάς, τη συμφωνία εμπορίου και συνεργασίας ΕΕ-Ηνωμένου Βασιλείου που υπεγράφη στο τελευταίο στάδιο της μεταβατικής περιόδου. Η Συμφωνία καθορίζει τις μελλοντικές σχέσεις, προστατεύοντας παράλληλα την ακεραιότητα της ενιαίας αγοράς και παρέχοντας ασφάλεια δικαίου και ίσους όρους ανταγωνισμού. Η Συμφωνία αμβλύνει το μεγαλύτερο μέρος της οικονομικής και κοινωνικής ζημίας ενός σεναρίου αποχώρησης χωρίς συμφωνία και μπορεί να θεωρηθεί το τέλος της αρχής στη σχέση ΕΕ-Ηνωμένου Βασιλείου. Οι δημόσιες αρχές θα πρέπει να επιδείξουν αυξημένη ευελιξία και κατανόηση έναντι των ενδιαφερόμενων μερών στην ΕΕ κατά την τρέχουσα περίοδο προσαρμογής. Ωστόσο, η ΕΕ και τα κράτη μέλη θα πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή στην προστασία της ενιαίας αγοράς και των εργασιακών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών προτύπων της, καθώς και των προτύπων τροφίμων που ισχύουν σε αυτήν προκειμένου να αποφευχθεί ο κίνδυνος κατάχρησης ισχύος στην αγορά.

3.2.

Η συμφωνία για μηδενικούς δασμούς στο εμπόριο αγαθών, εφόσον συμμορφώνονται με τους «κανόνες καταγωγής», και η γενικά ελεύθερη κυκλοφορία κεφαλαίων αποτελούν σημαντικά επιτεύγματα. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ ανησυχεί για το γεγονός ότι οι διατάξεις σχετικά με την κυκλοφορία των προσώπων (από τις 30 Ιουνίου 2021) και τις υπηρεσίες δεν έχουν ακόμη συμφωνηθεί. Επιπλέον, το Brexit ήρθε να προστεθεί στην κρίση COVID-19, η οποία έχει ήδη προκαλέσει αύξηση της ανεργίας και μείωση των εισοδημάτων. Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη βαθιά της ανησυχία για το γεγονός ότι οι αυξανόμενες κοινωνικές ανισότητες έχουν καταστεί ακόμη πιο αισθητές σε ολόκληρη την ΕΕ, και επαναλαμβάνει ότι «ο ευρωπαϊκός πυλώνας κοινωνικών δικαιωμάτων πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα στην πολιτική συνοχής» (5).

3.3.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η Επιτροπή επέλεξε το κατάλληλο μέσο, η εκτέλεση του οποίου τελεί υπό επιμερισμένη διαχείριση. Ο κανονισμός θα εξασφαλίσει σαφή και τυποποιημένη εφαρμογή των κανόνων σε όλα τα κράτη μέλη, καθώς και κοινές υποχρεώσεις και προθεσμίες υποβολής εκθέσεων, προκειμένου να διατηρηθούν ισότιμοι όροι ανταγωνισμού μεταξύ των κρατών μελών.

3.4.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη δημιουργία του αποθεματικού προσαρμογής για το Brexit στο πλαίσιο των ειδικών μέσων εκτός των δημοσιονομικών ανώτατων ορίων της ΕΕ για το ΠΔΠ, το οποίο έχει σχεδιαστεί για την αντιμετώπιση των αρνητικών οικονομικών και κοινωνικών συνεπειών σε όλα τα κράτη μέλη, στηρίζοντας τις επιχειρήσεις και την απασχόληση στους τομείς που πλήττονται περισσότερο και συνδράμοντας τις περιφερειακές και τοπικές κοινότητες. Κοινές προκλήσεις όπως το Brexit απαιτούν συντονισμένη ανταπόκριση, και η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η συνοχή και η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών είναι θεμελιώδεις αξίες της ΕΕ.

3.5.

Το αποθεματικό προσαρμογής για το Brexit αναμένεται να συμπληρώσει πρόσθετα υπάρχοντα κονδύλια που είναι διαθέσιμα στο πλαίσιο του μέσου ανάκαμψης «NextGenerationEU» (6) και του ΠΔΠ. Συνιστά ένα εντελώς νέο μέσο που θα πρέπει να παρέχει υποστήριξη για τον περιορισμό των αρνητικών επιπτώσεων της αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ, ενισχύοντας παράλληλα την οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή και προστατεύοντας τα επίπεδα απασχόλησης. Η ΕΟΚΕ έχει ήδη προτείνει «στην Επιτροπή να εξετάσει το ενδεχόμενο δημιουργίας ενός ενωσιακού μέσου το οποίο θα είναι σε θέση να αντιμετωπίζει τέτοιου είδους πολιτικές καταστάσεις και κρίσεις στο μέλλον» (7).

3.6.

Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις και τα εργοδοτικά σωματεία και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών πρέπει να διαδραματίσουν καίριο ρόλο στη δημιουργία μιας ισχυρής οικονομικής και κοινωνικής εταιρικής σχέσης με το Ηνωμένο Βασίλειο.

3.7.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί το γεγονός ότι όλα τα κράτη μέλη είναι επιλέξιμα και ότι το 80 % των κονδυλίων προχρηματοδότησης θα εκταμιευτούν από το 2021. Αυτό αποτελεί σαφή απόδειξη της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης και μιας συντονισμένης προσέγγισης για την αντιμετώπιση του βραχυπρόθεσμου αντίκτυπου του Brexit.

3.8.

Η προτεινόμενη μέθοδος κατανομής λαμβάνει υπόψη τη σημασία του εμπορίου με το Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς και τη σημασία του κλάδου της αλιείας, αλλά η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι τα δύο αυτά ζητήματα θα έπρεπε να έχουν διαχωριστεί. Βασικά, ο τύπος κατανομής που προτείνει η Επιτροπή συνεπάγεται ότι ο παράγοντας που συνδέεται με την αλιεία θα πρέπει να αντιπροσωπεύει 600 εκατομμύρια EUR. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ προτείνει τον εντελώς χωριστό σχεδιασμό του αποθεματικού για τον κλάδο της αλιείας, ώστε να τον στηρίζει αποκλειστικά. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει επίσης να δοθεί σε άλλους κλάδους, όπως ο τουρισμός και η γεωργία, για παράδειγμα.

3.9.

Είναι επίσης πολύ σαφές ότι αυτό το αποθεματικό είναι ένα ταμείο προσαρμογής που επιδιώκει να αντισταθμίσει τον οικονομικό και κοινωνικό αντίκτυπο του Brexit. Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το αποθεματικό των 5,4 δισεκατομμυρίων ευρώ δεν επαρκεί για τον μετριασμό των αρνητικών επιπτώσεων του Brexit. Η ΕΟΚΕ θεωρεί, συνεπώς, ότι θα πρέπει να προβλεφθούν αμέσως πρόσθετα κονδύλια είτε μέσω της διάθεσης πρόσθετου προϋπολογισμού για το αποθεματικό είτε μέσω χωριστά σχεδιασμένων κονδυλίων. Στο πλαίσιο αυτό, η ΕΟΚΕ ζητά από τους συννομοθέτες (Κοινοβούλιο και Συμβούλιο) να αυξήσουν το προτεινόμενο ανώτατο όριο.

3.10.

Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι ορισμένοι κλάδοι πλήττονται περισσότερο από άλλους. Μεταξύ αυτών, η γεωργία και ο τουρισμός θα πρέπει επίσης να βρίσκονται στην πρώτη γραμμή του αποθεματικού και να επωφεληθούν από τα διαθέσιμα κονδύλια. Ο τουριστικός κλάδος επλήγη ιδιαίτερα λόγω της κρίσης COVID-19 και το Brexit θα προσθέσει περισσότερα εμπόδια. Για παράδειγμα, οι γεωργοί πλήττονται επίσης σοβαρά σε χώρες όπως η Ιρλανδία ή οι Κάτω Χώρες.

4.   Ειδικές παρατηρήσεις

4.1.

Ορισμένα κράτη μέλη έχουν ήδη λάβει εθνικά μέτρα κατά των αρνητικών επιπτώσεων του Brexit στις οικονομίες τους και στις διαδικασίες των δημοσίων διοικήσεων. Ως εκ τούτου, η αναδρομική εφαρμογή του αποθεματικού από τον Ιούλιο του 2020 θεωρείται σημαντικό μέσο παροχής υποστήριξης.

4.2.

Δεδομένου ότι σε περισσότερους από 4 εκατομμύρια πολίτες της ΕΕ έχει χορηγηθεί νέο καθεστώς διαμονής στο Ηνωμένο Βασίλειο (8), τα δικαιώματα των εργαζομένων πρέπει να προστατευτούν αμέσως και η αμοιβαία αναγνώριση των προσόντων πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο περαιτέρω διαπραγματεύσεων. Τα κράτη μέλη οφείλουν να αρχίσουν αμέσως να διοργανώνουν ενημερωτικές εκστρατείες για την ευαισθητοποίηση των πολιτών σχετικά με τους νέους κανόνες που ισχύουν, καθώς και την προσπάθεια που καταβάλλει η ΕΕ για την επέκταση της συμφωνίας. Για να είναι επιτυχής μια τέτοια δράση, πρέπει να συμμετέχουν πλήρως οι κοινωνικοί εταίροι και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών.

4.3.

Θα πρέπει να σχεδιαστούν ειδικά καθεστώτα στήριξης για να διασφαλιστεί η κατάλληλη υποστήριξη των περιφερειών και των κλάδων που πλήττονται από το Brexit. Όλα τα κράτη μέλη θα πρέπει να ενεργούν υπεύθυνα και να διοχετεύσουν τα διαθέσιμα κονδύλια στις περιφέρειες, τις εταιρείες, τους εργαζομένους και τους πολίτες που τα έχουν περισσότερο ανάγκη και όχι σε όσους μπορούν να εξασφαλίσουν χρηματοδότηση πιο εύκολα. Διαφορετικά, η αλληλεγγύη στην οποία βασίζεται ο σχεδιασμός ενός τέτοιου αποθεματικού θα μπορούσε να αμφισβητηθεί και οι πιθανότητες επιτυχίας του θα ήταν αμφίβολες.

4.4.

Η περίοδος επιλεξιμότητας θα μπορούσε να παραταθεί κατά δύο ακόμη έτη, απλώς για να διασφαλιστεί ότι τα κράτη μέλη έχουν επαρκή χρόνο για να κάνουν χρήση του μεριδίου τους στο αποθεματικό και να απορροφήσουν τους κλυδωνισμούς που προκαλούνται από την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου. Η ΕΟΚΕ καλεί όλα τα κράτη μέλη να λάβουν δεόντως υπόψη την πραγματοποίηση των κατάλληλων επενδύσεων σε υποδομές και τη στήριξη των πολιτών της ΕΕ που επιστρέφουν στις χώρες καταγωγής τους μετά το Brexit.

4.5.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί επίσης ότι μέρος του αποθεματικού θα πρέπει να διατίθεται για τεχνική βοήθεια σε περίπτωση δημιουργίας νέου συστήματος διαχείρισης. Η χρήση τεχνικής βοήθειας για τη διαχείριση, την παρακολούθηση, την ενημέρωση και την επικοινωνία, την επίλυση καταγγελιών και τον διαχειριστικό και λογιστικό έλεγχο θα συμβάλει στην επιτυχία του μέσου, στη βελτίωση της διαχείρισης των κινδύνων και στη διασφάλιση της αποτελεσματικής χρήσης των χρηματοδοτικών πόρων που διατίθενται.

4.6.

Ορισμένες δημόσιες διοικήσεις, ειδικά αυτές που αντιπροσωπεύουν τα κύρια σημεία εισόδου και εξόδου για την εμπορική σχέση με το Ηνωμένο Βασίλειο, έχουν ήδη πραγματοποιήσει σημαντικές επενδύσεις σε υποδομές και ανθρώπινους πόρους, καθώς και στην κατάρτιση. Αυτό ισχύει επίσης για τα κράτη μέλη που έχουν ιδιαίτερη σχέση με το Ηνωμένο Βασίλειο στον κλάδο του τουρισμού. Ωστόσο, η ΕΟΚΕ πιστεύει ακράδαντα ότι το μεγαλύτερο μέρος του αποθεματικού θα πρέπει να διατεθεί για τη στήριξη της απασχόλησης και των οικονομικών παραγόντων.

4.7.

Η πρόταση της Επιτροπής περιλαμβάνει ένα ειδικά σχεδιασμένο μέτρο για τη μείωση της περιόδου εποπτείας των ΜΜΕ από πέντε σε τρία έτη, από την τελική πληρωμή της χρηματοδοτικής συνεισφοράς. Η ΕΟΚΕ αναμένει ότι οι ΜΜΕ θα πληγούν περισσότερο, και πιστεύει ότι σημαντικό μέρος του αποθεματικού θα πρέπει να διοχετευτεί στην παροχή οικονομικής και χρηματοοικονομικής στήριξης, με απώτερο στόχο τη διατήρηση της απασχόλησης και την επιβίωση των επιχειρήσεων.

4.8.

Οι ΜΜΕ πλήττονται ιδιαίτερα από τις τελωνειακές διαδικασίες που θεσπίστηκαν πρόσφατα, τις κανονιστικές επιβαρύνσεις και την αύξηση του κόστους των μεταφορών. Αυτό αυξάνει την πρόσθετη επιβάρυνση που προκαλείται από την πανδημία COVID-19, όπως το γεγονός ότι οι εταιρείες σε όλα τα κράτη μέλη υποχρεούνται να προσαρμοστούν στους περιορισμούς κυκλοφορίας που επιβάλλουν οι κυβερνήσεις. Δεδομένου ότι οι ΜΜΕ δεν διαθέτουν κυρίως τη διοικητική και νομική ικανότητα να εφαρμόσουν ένα πλήρες σχέδιο έκτακτης ανάγκης, η ΕΟΚΕ ζητεί ειδικά σχεδιασμένα μέτρα για την υποστήριξη των ΜΜΕ που πλήττονται περισσότερο, χρησιμοποιώντας τα διαθέσιμα κονδύλια του αποθεματικού. Τα κράτη μέλη ενθαρρύνονται να στηρίξουν τις προσπάθειες των ΜΜΕ που κάνουν χρήση των κρατικών ενισχύσεων, εντός των προβλεπόμενων ορίων.

4.9.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι, για λόγους απλούστευσης, η διαχείριση του αποθεματικού μπορεί να πραγματοποιηθεί με τα υπάρχοντα συστήματα διαχείρισης. Όταν είναι εφικτό και σύμφωνο με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, πρέπει να χρησιμοποιείται η επιλογή του απλουστευμένου κόστους. Η προώθηση απλουστευμένων κανόνων και λιγότερης γραφειοκρατίας στη διαδικασία εκτέλεσης και η αποφυγή πρόσθετων οικονομικών και διοικητικών επιβαρύνσεων θα συμβάλει στο να δαπανηθούν ταχύτερα οι χρηματοδοτικοί πόροι και στο να επιτευχθούν καλύτερα αποτελέσματα για τον περιορισμό των αρνητικών επιπτώσεων του Brexit.

4.10.

Δεδομένου ότι το αποθεματικό είναι ένα εντελώς νέο μέσο και είναι σχεδόν αδύνατο να εκτιμηθεί ο πραγματικός αρνητικός αντίκτυπος που θα έχει το Brexit, η ΕΟΚΕ προτείνει τη σύσταση επιτροπής παρακολούθησης σε κάθε κράτος μέλος. Οι επιτροπές αυτές θα πρέπει να περιλαμβάνουν εκπροσώπους κοινωνικών εταίρων, ΜΚΟ και δημόσιων φορέων που συμμετέχουν στην εκτέλεση του αποθεματικού. Οι επιτροπές παρακολούθησης θα πρέπει να συνεδριάζουν τουλάχιστον δύο φορές τον χρόνο για να αξιολογούν πώς συμβάλλει το αποθεματικό στη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων του Brexit. Ο κύριος σκοπός των επιτροπών πρέπει να είναι η εξάλειψη πιθανών κινδύνων που θα μπορούσαν να προκύψουν κατά τη διαδικασία εκτέλεσης και, παράλληλα, να διασφαλίζουν ότι η κοινωνία των πολιτών συμμετέχει επίσημα στη διαδικασία. Η κοινωνία των πολιτών γενικότερα (όχι μόνον η οργανωμένη) θα πρέπει να ενημερώνεται για την πρόοδο του σχεδίου εκτέλεσης και η τελική έκθεση θα πρέπει να περιλαμβάνει τη συνοπτική παρουσίαση των επικοινωνιακών δραστηριοτήτων. Θα πρέπει να διασφαλιστεί ο συντονισμός σε επίπεδο ΕΕ προκειμένου να προστατευτούν οι ισότιμοι όροι ανταγωνισμού στην ενιαία αγορά, ενώ η ΕΟΚΕ θα πρέπει να συμμετέχει ενεργά, από κοινού με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

4.11.

Η ΕΟΚΕ προτείνει να υπάρχει μεγαλύτερη σαφήνεια όσον αφορά τη διακυβέρνηση του αποθεματικού. Ειδικότερα, είναι σημαντικό να οριστεί ένα διαχειριστικό όργανο για το αποθεματικό και να προσδιοριστεί εάν πρόκειται να υπάρξουν περισσότερα από ένα.

4.12.

Χρειάζεται ένα ενδιάμεσο πλαίσιο επιδόσεων, βάσει ειδικών δεικτών με γνώμονα τις επιδόσεις, που θα καθοριστούν από τα κράτη μέλη και θα αξιολογούνται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε ετήσια βάση. Το πλαίσιο αυτό θα εξασφαλίσει τη στενή παρακολούθηση και αξιολόγηση της διαδικασίας υλοποίησης και δαπανών, ενώ ταυτόχρονα θα προσδιορίσει ποια κράτη μέλη δεν χρησιμοποιούν τους χρηματοδοτικούς πόρους ή σημειώνουν περιορισμένη πρόοδο. Η περιορισμένη χρήση των κονδυλίων θα αυξήσει αναλογικά τον αρνητικό οικονομικό και κοινωνικό αντίκτυπο του Brexit.

4.13.

Η κοινωνία των πολιτών πρέπει να συμμετέχει επίσημα στη διαδικασία εκτέλεσης. Η ενσωμάτωση του ευρωπαϊκού κώδικα δεοντολογίας για την εταιρική σχέση στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών και επενδυτικών ταμείων στη διαχείριση του αποθεματικού θα δώσει τη «δυνατότητα στους συναρμοδίους και στις οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών να διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο ως ενδιάμεσοι φορείς, φέρνοντας τα έργα εγγύτερα στους τελικούς τους δικαιούχους» (9). Η διαδικασία επιλογής των εταίρων θα πρέπει να είναι διαφανής και σαφής, ενώ θα πρέπει να παρέχονται αρκετές σχετικές πληροφορίες στους επιλεγμένους οργανισμούς.

4.14.

Η Επιτροπή προτείνει τη διενέργεια εμπεριστατωμένης αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας, της αποδοτικότητας και της προστιθέμενης αξίας του αποθεματικού έως τις 30 Ιουνίου 2026, με υποχρέωση υποβολής έκθεσης προς το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο ένα έτος αργότερα. Η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η Επιτροπή θα μπορούσε να υποβάλει έκθεση στο Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο εντός τριών μηνών, συγκεκριμένα στις 30 Σεπτεμβρίου 2026.

4.15.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το άρθρο 5 παράγραφος 1 στοιχείο α) θα πρέπει να τροποποιηθεί ως εξής: «μέτρα για την παροχή βοήθειας σε επιχειρήσεις, εργαζομένους κατά τη μετάβαση προς νέες δεξιότητες και νέες θέσεις εργασίας, και τοπικές κοινότητες που επηρεάζονται δυσμενώς από την αποχώρηση». Επιπλέον, το άρθρο 5 παράγραφος 1 στοιχείο δ) θα πρέπει να τροποποιηθεί ως εξής: «μέτρα στήριξης της προστασίας των θέσεων εργασίας και της απασχόλησης, μεταξύ άλλων, μέσω συστημάτων μειωμένου ωραρίου εργασίας, επανειδίκευσης και κατάρτισης σε πληττόμενους τομείς». Ο δείκτης 15.4 του παραρτήματος II θα πρέπει να τροποποιηθεί αναλόγως.

---

(1)  Συμφωνία εμπορίου και συνεργασίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας, αφενός, και του Ηνωμένου Βασιλείου της Μεγάλης Βρετανίας και της Βόρειας Ιρλανδίας, αφετέρου (ΕΕ L 444 της 31.12.2020, σ. 14).

(2)  Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση του αποθεματικού προσαρμογής στο Brexit [COM(2020) 854 final — 2020/0380 (COD)].

(3)  Μακροπρόθεσμος προϋπολογισμός 2021-2027 της ΕΕ και δέσμη μέτρων για την ανάκαμψη.

(4)  Κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 240/2014 της Επιτροπής, της 7ης Ιανουαρίου 2014, σχετικά με τον ευρωπαϊκό κώδικα δεοντολογίας για την εταιρική σχέση στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών και επενδυτικών ταμείων (ΕΕ L 74 της 14.3.2014, σ. 1).

(5)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και το Ταμείο Συνοχής» (ΕΕ C 62 της 15.2.2019, σ. 90).

(6)  NextGenerationEU.

(7)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Τροποποίηση του Ταμείου Αλληλεγγύης — Brexit χωρίς συμφωνία» (ΕΕ C 14 της 15.1.2020, σ. 84).

(8)  Ευρωπαϊκή Επιτροπή — Δικαιώματα των πολιτών.

(9)  Γνωμοδότηση της ΕΟΚΕ με θέμα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και το Ταμείο Συνοχής» (ΕΕ C 62 της 15.2.2019, σ. 90).

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης και την τροποποίηση της οδηγίας 2003/109/ΕΚ του Συμβουλίου και του προτεινόμενου κανονισμού (ΕΕ) XXX/XXX [Ταμείο Ασύλου και Μετανάστευσης]»

[COM(2020) 610 final — 2020/0279 (COD)]

και «Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την αντιμετώπιση καταστάσεων κρίσης και ανωτέρας βίας στον τομέα της μετανάστευσης και του ασύλου»

[COM(2020) 613 final — 2020/0277 (COD)]

(2021/C 155/09)

Εισηγητής:

ο κ. Δημήτρης ΔΗΜΗΤΡΙΆΔΗς

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 11.11.2020 Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 27.11.2020
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	8.2.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	25.2.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	558
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	235/5/25

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η εξασφάλιση ισορροπίας στην αντιμετώπιση των αιτήσεων ασύλου, ώστε τα πρόσωπα που χρήζουν διεθνούς προστασίας να τη λαμβάνουν ή τα πρόσωπα που δεν χρήζουν προστασίας να επιστρέφονται αποτελεσματικά, δεν θα πρέπει να αποτελεί ευθύνη μόνο των μεμονωμένων κρατών μελών, αλλά να αντιμετωπίζεται από ολόκληρη την ΕΕ στο σύνολό της.

1.2.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει ότι η μετανάστευση αποτελεί ανθρώπινο, δομικό φαινόμενο, ότι το άσυλο και η διεθνής προστασία αποτελούν θεμελιώδη δικαιώματα των διωκόμενων ατόμων και νομική υποχρέωση σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο για τα συμβαλλόμενα μέρη της σύμβασης της Γενεύης. Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή στο γεγονός ότι τα θεμελιώδη δικαιώματα και τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα θα πρέπει να προστατεύονται στο πλαίσιο των προτάσεων κανονισμού που εξετάζονται στην παρούσα γνωμοδότηση.

1.3.

Η ΕΟΚΕ επιδοκιμάζει τη βελτίωση της πληροφόρησης που παρέχεται στους αιτούντες άσυλο όσον αφορά τη διαδικασία εφαρμογής των εν λόγω κανονισμών και τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους βάσει αυτής, πράγμα που θα τους επιτρέψει να υπερασπιστούν καλύτερα τα εν λόγω δικαιώματα. Το δικαίωμα δικαστικής προσφυγής ενισχύεται με τον προσδιορισμό του πεδίου εφαρμογής του ένδικου μέσου και με τον καθορισμό του στόχου για τη λήψη αποφάσεων από τα δικαστήρια εντός εναρμονισμένης προθεσμίας. Οι κανόνες για τα ένδικα μέσα έχουν επίσης προσαρμοστεί προκειμένου να επιταχυνθεί σημαντικά και να εναρμονιστεί η διαδικασία έφεσης.

1.4.

Η ΕΟΚΕ σημειώνει επίσης με ικανοποίηση ότι το δικαίωμα στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή, καθώς και τα δικαιώματα των ασυνόδευτων ανηλίκων ενισχύονται, ιδίως με τη διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής του κανονισμού ώστε να συμπεριλάβει τα αδέλφια, καθώς και τις οικογένειες που σχηματίσθηκαν στις χώρες διέλευσης, σύμφωνα με τα κριτήρια της οικογενειακής επανένωσης και με την εφαρμογή της αρχής του μείζονος συμφέροντος του παιδιού.

1.5.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει τη σημασία των προτάσεων με νομικό καθεστώς κανονισμού — σε αντιδιαστολή με την οδηγία — που τις καθιστά δεσμευτικές ως προς όλα τα μέρη του και άμεσα εφαρμόσιμο στα κράτη μέλη σύμφωνα με τις Συνθήκες. Ωστόσο, όλοι οι σχετικοί προτεινόμενοι κανονισμοί πρέπει να εγκριθούν ταυτόχρονα προκειμένου να αποτελέσουν αυτοτελή πολιτική: εάν ένας εξ αυτών δεν εγκριθεί, αυτό θα είχε αρνητικό αντίκτυπο στην εφαρμογή των υπολοίπων. Επιπροσθέτως, η προηγούμενη μη συμμόρφωση κάποιων κρατών μελών με τη δεσμευτική ενωσιακή νομοθεσία αφήνει μεγάλο περιθώριο αμφιβολίας όσον αφορά την εφαρμογή διάφορων διατάξεων των προτεινόμενων κανονισμών.

1.6.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει το γεγονός ότι οι προτάσεις αποτελούν προϊόν εκτεταμένων διαβουλεύσεων με ενδιαφερόμενους φορείς, εθνικές και τοπικές αρχές (1), οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, και μη κυβερνητικούς και διεθνείς οργανισμούς, όπως η Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR) (2) και ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (ΔΟΜ) (3), καθώς και ομάδες προβληματισμού και πανεπιστήμια.

1.7.

Η ΕΟΚΕ διαπιστώνει με ικανοποίηση ότι οι κανονισμοί επικαλούνται τις αρχές της αλληλεγγύης και της δίκαιης κατανομής ευθυνών, αλλά θεωρεί ότι αυτός ο φόρτος δεν εξισορροπείται επαρκώς από αντίστοιχο βαθμό αλληλεγγύης. Με απλά λόγια, η αλληλεγγύη με τη μορφή μετεγκαταστάσεων δεν μπορεί να είναι προαιρετική. Πρέπει να είναι δεσμευτική, υπό μορφή υποχρεωτικών μετεγκαταστάσεων.

1.8.

Η ΕΟΚΕ συμμερίζεται τη διπλή ανησυχία, αφενός, για την ασφάλεια των ατόμων που επιζητούν διεθνή προστασία ή καλύτερη ζωή και, αφετέρου, για την ευημερία των χωρών στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, που ανησυχούν ότι οι μεταναστευτικές πιέσεις υπερβαίνουν τις δυνατότητές τους.

1.9.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι ο κανονισμός «Δουβλίνο ΙΙΙ» δεν σχεδιάστηκε για την αντιμετώπιση καταστάσεων μεταναστευτικής πίεσης ή με μέλημα τη δίκαιη κατανομή ευθυνών μεταξύ των κρατών μελών. Ακόμη, δεν έλαβε υπόψη την κατάσταση όσον αφορά τη διαχείριση των μικτών μεταναστευτικών ροών και τις συνακόλουθες πιέσεις που ασκούνται στα μεταναστευτικά συστήματα των κρατών μελών.

1.10.

Ωστόσο, καθότι η γενική ιδέα του συμφώνου για τη μετανάστευση και το άσυλο (ΣΜΑ) βασίζεται στον συνοριακό έλεγχο και την αποφυγή των δευτερογενών μετακινήσεων, αυξάνει το βάρος ευθύνης και όχλησης των χωρών πρώτης εισόδου, καθώς και τις υποχρεώσεις που προβλέπονται στις προτάσεις για προκαταρκτικό έλεγχο διαλογής και συνοριακό έλεγχο. Αυτές οι υποχρεώσεις είναι επαχθείς για τις εν λόγω χώρες, αφού αυξάνουν τους αριθμούς ατόμων που θα πρέπει να παραμένουν στα σύνορα, με πιθανές σοβαρές συνέπειες τόσο για τη δική τους ευημερία, όλο και για αυτή των κοινωνιών υποδοχής.

1.11.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ενθαρρυντική την αναγνώριση ότι απαιτείται μια ευρύτερη έννοια της αλληλεγγύης και ότι η αλληλεγγύη θα πρέπει να έχει υποχρεωτικό χαρακτήρα, ώστε να υπάρχει προβλέψιμη και αποτελεσματική ανταπόκριση στη μεταβαλλόμενη πραγματικότητα με το αυξανόμενο μερίδιο μικτών μεταναστευτικών ροών προς την Ένωση και να διασφαλίζεται η δίκαιη κατανομή ευθυνών σύμφωνα με τη Συνθήκη. Ωστόσο, αυτό υπολείπεται των προσδοκιών για έναν μηχανισμό αλληλεγγύης που θα ανακούφιζε τα κράτη πρώτης εισόδου.

1.12.

Η ΕΟΚΕ προτείνει η προτεινόμενη πολιτική επιστροφής στις χώρες καταγωγής να υποστηρίζεται από ένα σύστημα σαφών κινήτρων και αντικινήτρων προς τρίτες χώρες. Επιπλέον, η πολιτική επιστροφών θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με την πρόβλεψη ισχυρότερου ρόλου και συμμετοχής της ΕΕ, με τις εθνικές πολιτικές να συνδράμουν σε υποθέσεις όπου το ενδιαφερόμενο κράτος μέλος έχει επιρροή όσον αφορά συγκεκριμένη τρίτη χώρα. Πρέπει να καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες όσον αφορά την λεγόμενη «τριπλή διασύνδεση» ανθρωπιστικής δράσης, ανάπτυξης και ειρήνης στις χώρες προέλευσης των αιτούντων άσυλο.

1.13.

Η ΕΟΚΕ υποστηρίζει την άμεση και υποχρεωτική δράση όπως προβλέπεται στη πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δεδομένου ότι μια ήπειρος με το μέγεθος και τον πλούτο της Ευρώπης θα πρέπει να είναι σε θέση να συνεισφέρει περισσότερο στην αποτελεσματική προστασία των προσφύγων.

1.14.

Με δεδομένο τον προαιρετικό χαρακτήρα της επιλογής μεταξύ μετεγκατάστασης και χορηγούμενων επιστροφών, η ΕΟΚΕ θα αποδεχόταν μια υποχρεωτική κατανομή μετεγκαταστάσεων, υπό την έννοια ότι αν όλα τα κράτη επιλέξουν να χρηματοδοτήσουν τις επιστροφές, αλλά δεν επιλέξουν τη μετεγκατάσταση ή αποδεχθούν μόνο έναν πολύ μικρό αριθμό μετεγκαταστάσεων, αυτό θα επιδεινώσει περαιτέρω την τρέχουσα κατάσταση στις χώρες πρώτης εισόδου.

1.15.

Η ΕΟΚΕ θα εξέταζε την πρόταση που αφορά την ανάγκη θέσπισης μηχανισμών παρακολούθησης, προκειμένου να εποπτεύει τη διαδικασία, από τον έλεγχο διαλογής έως την επιστροφή, και τη συμμόρφωσή της με τα θεμελιώδη δικαιώματα. Τέτοιοι μηχανισμοί θα μπορούσαν, μεταξύ άλλων, να αποτρέπουν τη χρήση των αποκαλούμενων αναγκαστικών επαναπροωθήσεων. Επιπλέον, πρέπει να διατεθεί ικανός χρόνος για τη σύσταση του μηχανισμού, καθώς οι διαδικασίες που προτείνονται στον κανονισμό για τον έλεγχο διαλογής και το διαγωνισμό για τις διαδικασίες ασύλου και τα σχετικά χρονοδιαγράμματα δύσκολα μπορούν να τηρηθούν.

1.16.

Η ΕΟΚΕ είναι υπέρ της ενίσχυσης του κανονισμού για την αντιμετώπιση καταστάσεων κρίσης και ανωτέρας βίας μέσω της θέσπισης ουσιαστικών νομικών διατάξεων σχετικά με την προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. Επιπλέον, συνιστά την παράταση της προθεσμίας για τη διακοπή των διεθνών υποχρεώσεων ενός κράτους που βρίσκεται σε κρίση, για όσο διάστημα διαρκέσει η κρίση.

1.17.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει την αμφιβολία της όσον αφορά την αποτελεσματική εφαρμογή των διατάξεων του προτεινόμενου κανονισμού, και την ανησυχία της ότι οι χρήζοντες ασύλου ενδέχεται να μην μπορέσουν να ασκήσουν τα δικαιώματά τους λόγω των δυσλειτουργικών διαδικασιών που προβλέπονται.

2.   Ιστορικό

2.1.

Η κρίση του 2015 κατέστησε εμφανείς σημαντικές διαρθρωτικές αδυναμίες και ελλείψεις στον σχεδιασμό και την υλοποίηση της ευρωπαϊκής πολιτικής για το άσυλο και τη μετανάστευση, συμπεριλαμβανομένου του συστήματος του Δουβλίνου που δεν είχε σχεδιαστεί για να διασφαλίζει βιώσιμη κατανομή των ευθυνών σε όλη την ΕΕ όσον αφορά τους αιτούντες διεθνή προστασία. Στα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 28ης Ιουνίου 2018 έγινε έκκληση για μεταρρύθμιση του κανονισμού του Δουβλίνου με βάση την ισορροπία μεταξύ ευθύνης και αλληλεγγύης όσον αφορά όσους που αποβιβάζονται μετά από επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης.

2.2.

Το νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο, που υποβάλλεται μαζί με την πρόταση νέου κανονισμού για τη διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης, σηματοδοτεί ένα νέο ξεκίνημα για τη μετανάστευση με βάση μια συνολική προσέγγιση για τη διαχείρισή της. Η παρούσα πρόταση θεσπίζει ένα κοινό πλαίσιο για τη διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης σε επίπεδο ΕΕ ως βασική συμβολή στη συνολική προσέγγιση και επιδιώκει την προώθηση της αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ των κρατών μελών. Οι πρόσφατες μεταναστευτικές κρίσεις ανέδειξαν συγκεκριμένα τις ακόλουθες προκλήσεις.

2.2.1.

Έλλειψη ολοκληρωμένης προσέγγισης στην εφαρμογή της ευρωπαϊκής πολιτικής ασύλου και μετανάστευσης: — έλλειψη ίσων όρων ανταγωνισμού μεταξύ των κρατών μελών, που παρεμποδίζουν τις προσπάθειες διασφάλισης της πρόσβασης σε διαδικασίες, της ίσης μεταχείρισης, της σαφήνειας και της ασφάλειας δικαίου.

2.2.2.

Εθνικές ανεπάρκειες και έλλειψη εναρμόνισης της ΕΕ σε θέματα διαχείρισης του ασύλου και της μετανάστευσης: — προκλήσεις όσον αφορά τη σχέση επιστροφών και ασύλου, — περιορισμένη χρήση των προγραμμάτων επικουρούμενης οικειοθελούς επιστροφής, — έλλειψη απλοποιημένων διαδικασιών κατά την άφιξη, — καθυστερήσεις στην πρόσβαση στην κατάλληλη διαδικασία ασύλου και αργή διεκπεραίωση των αιτήσεων, — δυσκολία στη χρήση της διαδικασίας στα σύνορα.

2.2.3.

Απουσία ευρέος και ευέλικτου μηχανισμού αλληλεγγύης: — η μετεγκατάσταση δεν αποτελεί τη μόνη αποτελεσματική απάντηση για την αντιμετώπιση των μεικτών ροών.

2.2.4.

Ανεπάρκειες του συστήματος του Δουβλίνου: — έλλειψη βιώσιμης κατανομής ευθυνών σύμφωνα με το ισχύον σύστημα, — οι ισχύοντες κανόνες σχετικά με τη μετατόπιση ευθυνών συμβάλλουν σε μη εγκεκριμένες μετακινήσεις, — αναποτελεσματική επεξεργασία δεδομένων, — οι διαδικαστικές ανεπάρκειες του συστήματος του Δουβλίνου επιφέρουν διοικητική επιβάρυνση.

2.2.5.

Έλλειψη στοχευμένων μηχανισμών αντιμετώπισης καταστάσεων ακραίας κρίσης: — δυσκολία της ΕΕ να διασφαλίσει πρόσβαση σε διαδικασίες χορήγησης ασύλου ή άλλες στα σύνορα κατά τη διάρκεια καταστάσεων ακραίας κρίσης.

2.2.6.

Έλλειψη δίκαιου και αποτελεσματικού συστήματος άσκησης των θεμελιωδών δικαιωμάτων και δυσκολίες στον ορισμό νέων νόμιμων οδών για την απόκτηση ασύλου και στην ουσιαστική αντιμετώπιση των αιτιών της μετανάστευσης, συμπεριλαμβανομένων των ανθρωπιστικών, των αναπτυξιακών και των ειρηνευτικών ζητημάτων.

2.3.

Εκφράζεται η ελπίδα ότι οι προτάσεις θα αντιμετωπίσουν αυτές τις προκλήσεις με τον ακόλουθο τρόπο.

2.3.1.

Ένα πιο αποδοτικό, απρόσκοπτο και εναρμονισμένο σύστημα διαχείρισης της μετανάστευσης: — μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για αποδοτική διαχείριση του ασύλου (η πρόταση κανονισμού θεσπίζει κοινό πλαίσιο διαχείρισης του ασύλου και της μετανάστευσης στην ΕΕ), — μια απρόσκοπτη διαδικασία ασύλου-επιστροφής και ευκολότερη χρήση ταχειών διαδικασιών στα σύνορα, — συντονισμένη αποτελεσματική και ταχεία φάση ελέγχου διαλογής (Πρόταση κανονισμού για τη θέσπιση του ελέγχου διαλογής των υπηκόων τρίτων χωρών που συλλαμβάνονται σε περίπτωση παράνομης διέλευσης των εξωτερικών συνόρων, αποβιβάζονται κατόπιν επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης ή ζητούν διεθνή προστασία στα συνοριακά σημεία διέλευσης).

2.3.2.

Μια πιο δίκαιη, πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση αναφορικά με την αλληλεγγύη και τη μετεγκατάσταση: — ένας μηχανισμός αλληλεγγύης που προβλέπει υποχρεωτική αλληλεγγύη με ευρύτερο πεδίο εφαρμογής (πρόταση κανονισμού για τη διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης).

2.3.3.

Απλουστευμένοι και πιο αποδοτικοί κανόνες στιβαρής διαχείρισης της μετανάστευσης: — ένας ευρύτερος και δικαιότερος ορισμός των κριτηρίων ευθύνης, που περιορίζει την παύση και μετατόπιση ευθύνης (πρόταση κανονισμού για τη διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης), — πιο αποδοτική συλλογή/επεξεργασία δεδομένων, που επιτρέπει τη μέτρηση αιτούντων αντί αιτήσεων, και συμπεριλαμβάνει συγκεκριμένη κατηγορία για επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης (αναδιατύπωση κανονισμού Eurodac), — βελτιωμένη διαδικαστική αποδοτικότητα (πρόταση κανονισμού για τη διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης).

2.3.4.

Ένας στοχευμένος μηχανισμός αντιμετώπισης καταστάσεων ακραίας κρίσης (πρόταση κανονισμού για την αντιμετώπιση καταστάσεων κρίσης).

2.3.5.

Πιο αποτελεσματική στήριξη των θεμελιωδών δικαιωμάτων των μεταναστών και των αιτούντων άσυλο (4).

3.   Παρατηρήσεις επί της πρότασης κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης και την τροποποίηση της οδηγίας 2003/109/ΕΚ του Συμβουλίου και του προτεινόμενου κανονισμού (ΕΕ) XXX/XXX [Ταμείο Ασύλου και Μετανάστευσης]

3.1.

Στο ΣΜΑ επισημαίνονται ορθώς οι αναντιστοιχίες μεταξύ των συστημάτων ασύλου και επιστροφής των κρατών μελών, και δίνεται έμφαση στην ανάγκη για ενίσχυση της αλληλεγγύης στο εσωτερικό της ΕΕ με καταπολέμηση των ελλείψεων σε επίπεδο εφαρμογής και για βελτίωση και ενίσχυση της συνεργασίας με τρίτες χώρες. Ωστόσο, δεν είναι σαφές εάν η αρχή της οικειοθελούς και επιλεκτικής αλληλεγγύης θα βοηθήσει στην επίλυση των σοβαρών προκλήσεων στον τομέα του συντονισμού που έχουν παρουσιαστεί την τελευταία δεκαετία, ιδίως δεδομένου ότι το βάρος πέφτει σε δυσανάλογα μεγάλο βαθμό στα κράτη πρώτης εισόδου.

3.2.

Όπως σημειώνεται στη γνωμοδότηση SOC/649 της ΕΟΚΕ (5), στο πλαίσιο του νέου μηχανισμού αλληλεγγύης, τα κράτη μέλη θα είναι σε θέση να συμμετέχουν στη μετεγκατάσταση ή την επιστροφή βάσει χορηγίας ατόμων που τελούν σε καθεστώς παρατυπίας. Η ΕΟΚΕ διατηρεί επιφυλάξεις σχετικά με τη σκοπιμότητα του μηχανισμού που βασίζεται σε μια υποθετική οικειοθελή αλληλεγγύη. Δεν γίνεται καμία αναφορά στα κίνητρα που θα απαιτούνταν ώστε να ωθούνται τα κράτη μέλη να συμμετάσχουν σε αυτόν τον μηχανισμό, ιδίως σε συνέχεια της άρνησης ορισμένων εξ αυτών να συμμετάσχουν στο προηγούμενο πρόγραμμα μετεγκατάστασης (6), ή στην έλλειψη ρητής υποχρέωσης. Αυτός ο μηχανισμός «βάσει αλληλεγγύης» ενδέχεται να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα της μετεγκατάστασης του ενδιαφερόμενου στο κράτος μέλος-χορηγό, εάν η επιστροφή δεν πραγματοποιηθεί εντός οκτώ μηνών, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται κενά όσον αφορά τη λογοδοσία σχετικά με τα δικαιώματα των επιστρεφόντων. Επιπλέον, σύμφωνα με τον προτεινόμενο νέο μηχανισμό αλληλεγγύης, δίνονται κίνητρα στα κράτη μέλη για να μην συμμετέχουν στη μετεγκατάσταση —την πιο πιεστική, δύσκολη και δαπανηρή επιλογή— αλλά να επιλέγουν την επιστροφή αντ’ αυτής (7). Για τον λόγο αυτό, πρέπει να θεσπιστούν δεσμευτικά μέτρα αλληλεγγύης υπό μορφή υποχρεωτικών δράσεων όπως προβλέπονται στην Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

3.3.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τη μείωση των προθεσμιών για την εξασφάλιση καθεστώτος επί μακρόν διαμένοντος από πέντε σε τρία έτη για άτομα που απολαμβάνουν διεθνή προστασία εάν αποφασίσουν να μείνουν στο κράτος μέλος που τους παρέχει αυτή την προστασία. Σκοπός είναι σαφώς η διευκόλυνση της ενσωμάτωσης στις τοπικές κοινότητες, αν και θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι περιορίζεται επίσης η κινητικότητα στο εσωτερικό της ΕΕ επιβεβαιώνοντας έτσι ότι οι χώρες πρώτης εισόδου εξακολουθούν να φέρουν το βάρος.

3.4.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί την ιδέα της δίκαιης κατανομής ευθυνών που υποβλήθηκε, ωστόσο θεωρεί ότι το βάρος αυτής της ευθύνης δεν εξισορροπείται αρκούντως με αντίστοιχο βαθμό αλληλεγγύης.

3.5.

Η ΕΟΚΕ επικροτεί τα μέτρα για τη βελτίωση του συντονισμού μεταξύ των εθνικών στρατηγικών για το άσυλο και των πολιτικών για την επιστροφή, αλλά εκφράζει τη λύπη της διότι έχουν υποβληθεί περισσότερες προτάσεις για τον συντονισμό των μέσων όσον αφορά τις επιστροφές από ό,τι για τον συντονισμό των διαδικασιών ασύλου και υποδοχής προσφύγων.

3.6.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι χώρες της ΕΕ για την εξασφάλιση αποτελεσματικών επιστροφών, καθώς και την προθυμία της Επιτροπής να μεταβεί προς ένα κοινό και αποτελεσματικό ευρωπαϊκό σύστημα επιστροφών. Η πρόταση βασίζεται στη βελτίωση της επιχειρησιακής στήριξης των επιστροφών και προβλέπει τον διορισμό εθνικών συντονιστών των επιστροφών. Η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της διότι τα προβλήματα κατά τη λειτουργία των προγραμμάτων επιστροφής δεν προσδιορίζονται δεόντως (8), γεγονός που εξαρτά αυτή την προσέγγιση —η οποία θεωρείται στρατηγικής σημασίας— από την προθυμία συνεργασίας των τρίτων χωρών, είτε πρόκειται για χώρες καταγωγής είτε για χώρες διέλευσης. Ως εκ τούτου, η ΕΕ πρέπει να αναλάβει ισχυρότερο ρόλο όσον αφορά μια γενική πολιτική επιστροφών.

3.7.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η αλληλεγγύη πρέπει να είναι αυτόματη. Οι υποχρεώσεις αλληλεγγύης των κρατών πρώτης εισόδου είναι δυσανάλογες. Οι διαδικασίες παραμένουν πολύπλοκες και μακρόχρονες, και δεν παρέχουν καμία εγγύηση όσον αφορά τη μετεγκατάσταση. Υπάρχουν μόνον υποχρεωτικές διαδικασίες στα σύνορα χωρίς αυτόματο μηχανισμό κατανομής. Τα μέτρα που τα κράτη μέλη πρέπει να λάβουν είναι να ενισχύσουν τις υποδομές (σκηνές, βοήθεια σε είδος, κ.λπ.), τη χρηματοδοτική στήριξη ή τις οικειοθελείς επιστροφές. Δεν υπάρχουν συγκεκριμένα κριτήρια σχετικά με το πώς πρόκειται να συνεισφέρει η κάθε χώρα. Αυτό δεν είναι αποτελεσματικό — το μόνο που κάνει είναι να αυξάνει την πίεση στο κράτος εισόδου — και η εφαρμογή του είναι χρονοβόρα (8 μήνες), ως εκ τούτου υπάρχει κίνδυνος φυγής των αιτούντων. Αυτό που χρειάζεται είναι ένας πιο αυτόματος μηχανισμός που θα εξασφαλίζει καλύτερη κατανομή των αιτούντων σε όλα τα κράτη μέλη.

3.8.

Υπό το ίδιο πρίσμα, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι η ύπαρξη τριών διαφορετικών κατηγοριών έκτακτης ανάγκης (περιπτώσεις πίεσης ή κίνδυνος αυξημένης πίεσης, περιπτώσεις κρίσης, και περιπτώσεις επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης) για σκοπούς αλληλεγγύης δεν είναι πρακτική. Τα κράτη μέλη καλούνται να υποβάλλουν αιτήσεις στήριξης για μία από τις τρεις κατηγορίες. Η Επιτροπή θα αποφαίνεται κατά πόσον η αίτηση είναι έγκυρη (με 21 κριτήρια αξιολόγησης) και θα ζητά από τις άλλες χώρες πρακτική βοήθεια, η οποία μπορεί να λάβει δύο βασικές μορφές: μετεγκατάσταση και χορηγία επιστροφής. Πρόκειται για δυσλειτουργική και χρονοβόρα διαδικασία: πρώτα κάποιος πρέπει να ζητήσει αλληλεγγύη, μετά διατυπώνεται η γνωμοδότηση, κατόπιν κάποιος μπορεί να συμβάλει σε οικειοθελή αλληλεγγύη και κατόπιν εκδίδεται η απόφαση υποχρεωτικής αλληλεγγύης. Ακόμη και στην περίπτωση υποχρεωτικής αλληλεγγύης, η απόφαση της Επιτροπής εξαρτάται από τη γνωμοδότηση ειδικής επιτροπής και, εάν η γνωμοδότηση της εν λόγω επιτροπής δεν είναι θετική, δεν λαμβάνεται κανένα μέτρο.

3.9.

Κατά τη γνώμη της ΕΟΚΕ, πέρα από την έλλειψη ακρίβειας στους ορισμούς που παρέχονται (ιδίως στον κανονισμό για την αντιμετώπιση καταστάσεων κρίσης και ανωτέρας βίας), η έννοια της μεταναστευτικής πίεσης δεν ορίζεται με σαφήνεια, παρά τη συχνή αναφορά σε αυτή σε ολόκληρο το προτεινόμενο κείμενο του κανονισμού.

3.10.

Μολονότι η ιδέα των επιστροφών από τα κράτη μέλη, σύμφωνα με τις σχέσεις τους με τρίτες χώρες, ενδέχεται να είναι ελκυστική, είναι πιθανόν αυτό να μην λειτουργεί διότι οι συνθήκες στη χώρα προέλευσης μπορεί να μεταβληθούν ή οι εν λόγω χώρες μπορεί απλώς να απαγορεύουν τις επιστροφές. Υπάρχει ακόμη το θέμα της δημιουργίας ουσιαστικά συνθηκών κράτησης· αναπόφευκτα, όσοι πρόκειται να επιστραφούν παραμένουν στα σύνορα, μετατρέποντας τη χώρα πρώτης εισόδου σε ένα μεγάλο προαναχωρησιακό κέντρο. Στην πράξη, δεν είναι καν βέβαιο ότι η επίσπευση των διαδικασιών (όπως προβλέπεται στον κανονισμό για τη θέσπιση ελέγχου διαλογής) θα έχει πραγματικό αντίκτυπο αναφορικά με την αύξηση των αριθμών επιστροφών, αφού οι επιστροφές εξαρτώνται κυρίως από τη συνεργασία τρίτων χωρών με τις οποίες η ΕΕ πρέπει ακόμη να διεξαγάγει διαπραγματεύσεις και διακανονισμούς (για παράδειγμα σχετικά με την έκδοση θεωρήσεων), πράγμα που αυξάνει την πιθανότητα παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά και την πίεση που ασκείται στις τοπικές κοινότητες.

3.11.

Η ΕΟΚΕ κατανοεί ότι η χώρα που είναι υπεύθυνη για την αίτηση ασύλου — που αποτελεί τη ραχοκοκαλιά της νέας διαδικασίας διαχείρισης του ασύλου — θα μπορούσε να ορίζεται ως αυτή στην οποία ο πρόσφυγας διατηρεί αδέλφια, στην οποία έχει εργαστεί ή σπουδάσει ή αυτή στην οποία εκδόθηκε η θεώρηση. Μολονότι αυτή η διεύρυνση των κριτηρίων είναι ευπρόσδεκτη, ωστόσο επιβεβαιώνει απλώς το βαρύ φορτίο που επωμίζονται ακόμη οι χώρες πρώτης εισόδου.

4.   Παρατηρήσεις επί του κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την αντιμετώπιση καταστάσεων κρίσης και ανωτέρας βίας στον τομέα της μετανάστευσης και του ασύλου

4.1.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει τη θέσπιση μιας συνιστώσας κρίσης και ανωτέρας βίας στον τομέα της μετανάστευσης και του ασύλου. Η ΕΟΚΕ θεωρεί, ωστόσο, ότι οι ορισμοί αφ’ εαυτού δεν είναι σαφείς ή επαρκείς. Αυτό το γεγονός, από κοινού με την απουσία ή την ύπαρξη αντικειμενικών δεικτών, δημιουργεί έλλειψη ασφάλειας δικαίου.

4.2.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι, μολονότι ο κανονισμός για την αντιμετώπιση καταστάσεων κρίσης και ανωτέρας βίας αποτελεί ένα παράθυρο ευκαιρίας για δεσμευτική αλληλεγγύη, καλύπτει τη διαδικαστική στήριξη αντί των επειγόντων μέτρων αλληλεγγύης. Η αλληλεγγύη υπονομεύεται από τις πολύπλοκες και γραφειοκρατικές διαδικασίες που απαιτούνται για την εφαρμογή της. Είναι σαφές ότι σε περίοδο κρίσης ή μεγάλων πιέσεων, πρέπει να εξασφαλίζονται οι μετεγκαταστάσεις. Επιπλέον, πρέπει να θεσπιστούν μέτρα που θα προλαμβάνουν τη δημιουργία καταστάσεων κρίσης στα κράτη μέλη.

4.3.

Η ΕΟΚΕ επισημαίνει ότι η θέσπιση διαδικασιών και μηχανισμών για την αντιμετώπιση καταστάσεων κρίσης και ανωτέρας βίας στον τομέα της μετανάστευσης και του ασύλου θα πρέπει να είναι επίσης συμβατή με τα θεμελιώδη δικαιώματα και τις γενικές αρχές της Ένωσης, καθώς και με το διεθνές δίκαιο.

4.4.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει το γεγονός ότι, σε περιόδους κρίσης, το κράτος μέλος που ενεργοποιεί τον μηχανισμό θα έχει τη δυνατότητα να αναστέλλει τις διεθνείς του υποχρεώσεις (π.χ. για την εξέταση των αιτήσεων ασύλου) για τρεις μήνες κατ’ ανώτατο όριο. Επιπλέον, αυτό το χρονοδιάγραμμα πρέπει να μπορεί να παραταθεί για όλη τη διάρκεια της κρίσης. Θα ήταν επίσης χρήσιμη η σαφήνεια όσον αφορά το πώς θα ορίζονται οι καταστάσεις κρίσης, καθώς και σαφείς δείκτες για το πότε η ικανότητα μιας χώρας εξαντλείται ή κινδυνεύει να εξαντληθεί.

4.5.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την πρόταση να δίνεται τα κράτη μέλη ο πρόσθετος χρόνος που απαιτείται για την αντιμετώπιση της κατάστασης κρίσης και, ταυτόχρονα, να εξασφαλιστεί η αποτελεσματική και όσο το δυνατόν ταχύτερη πρόσβαση στις σχετικές διαδικασίες και δικαιώματα, και τη δυνατότητα της Επιτροπής να εγκρίνει την εφαρμογή της διαδικασίας διαχείρισης κρίσεων ασύλου και της διαδικασίας διαχείρισης κρίσεων επιστροφής για περίοδο έξι μηνών, με δυνατότητα παράτασης έως το πολύ ένα έτος. Μετά τη λήξη της σχετικής περιόδου, οι παραταθείσες προθεσμίες που προβλέπονται στις διαδικασίες διαχείρισης κρίσεων ασύλου και επιστροφής δεν θα πρέπει να εφαρμόζονται σε νέες αιτήσεις διεθνούς προστασίας.

4.6.

Ωστόσο, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι το περιορισμένο πεδίο εφαρμογής της πρότασης, ήτοι η παράταση ή επιτάχυνση των διαδικασιών, αποδυναμώνει τη λειτουργία της ως μηχανισμού που μπορεί να αναπτύσσεται στην περίπτωση επειγόντων μέτρων αλληλεγγύης.

4.7.

Παρότι η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι η εν λόγω πρόταση μπορεί να αποτελέσει ευκαιρία για τη θέσπιση της δεσμευτικής αλληλεγγύης, δεν περιλαμβάνεται στις κύριες διατάξεις του σχετικού κανονισμού. Συνεπώς, η ΕΟΚΕ θεωρεί ότι θα πρέπει να ενσωματωθεί στις διατάξεις του κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης και την τροποποίηση της οδηγίας 2003/109/ΕΚ του Συμβουλίου και του προτεινόμενου κανονισμού (ΕΕ) XXX/XXX [Ταμείο Ασύλου και Μετανάστευσης] ώστε να αποφευχθούν τυχόν αβεβαιότητες και να εξαλειφθεί ο κίνδυνος μη έγκρισής της, καθώς η πρόταση δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τον κανονισμό και τούμπαλιν.

---

(1)  Για παράδειγμα, το σχέδιο δράσης του Βερολίνου για μια νέα ευρωπαϊκή πολιτική ασύλου, 25 Νοεμβρίου 2019, που υπεγράφη από 33 οργανώσεις και δήμους.

(2)  Συστάσεις της UNHCR για το προτεινόμενο σύμφωνο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη μετανάστευση και το άσυλο, Ιανουάριος 2020.

(3)  Συστάσεις του ΔΟΜ για το νέο σύμφωνο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη μετανάστευση και το άσυλο, Φεβρουάριος 2020.

(4)  SWD(2020) 207 final.

(5)  EE C 123 της 9.4.2021, σ. 15.

(6)  Απόφαση στις συνεκδικασθείσες υποθέσεις C-715/17, C-718/17 και C-719/17, Επιτροπή κατά Πολωνίας, Ουγγαρίας και Τσεχικής Δημοκρατίας,

(7)  Δυστυχώς, δεν υπάρχουν εγγυήσεις όσον αφορά περιπτώσεις όπου ορισμένες κυβερνήσεις αποφασίζουν να μετατραπούν σε βασικούς συμμετέχοντες σε επιστροφές στο πλαίσιο λαϊκιστικών κινητοποιήσεων εις βάρος μεταναστών και προσφύγων.

(8)  Ανακοίνωση COM(2017) 200 final.

Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέματα «Τροποποιημένη πρόταση Κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση κοινής διαδικασίας διεθνούς προστασίας στην Ένωση και την κατάργηση της οδηγίας 2013/32/ΕΕ»

[COM(2020) 611 final — 2016/0224 (COD)]

«Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τη θέσπιση ελέγχου διαλογής υπηκόων τρίτων χωρών στα εξωτερικά σύνορα και για την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΚ) αριθ. 767/2008, (ΕΕ) 2017/2226, (ΕΕ) 2018/1240 και (ΕΕ) 2019/817»

[COM(2020) 612 final — 2020/0278 (COD)]

και «Τροποποιημένη πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη θέσπιση του “Eurodac” για την αντιπαραβολή βιομετρικών δεδομένων με σκοπό την αποτελεσματική εφαρμογή του κανονισμού (ΕΕ) XXX/XXX [κανονισμός για τη διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης] και του κανονισμού (ΕΕ) XXX/XXX [κανονισμός για την επανεγκατάσταση] και την ταυτοποίηση παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών ή απάτριδων, σχετικά με τις αιτήσεις αντιπαραβολής με τα δεδομένα Eurodac που υποβάλλουν οι αρχές επιβολής του νόμου των κρατών μελών και η Ευρωπόλ για σκοπούς επιβολής του νόμου, και σχετικά με την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΕ) 2018/1240 και (ΕΕ) 2019/818»

[COM(2020) 614 final — 2016/0132 (COD)]

(2021/C 155/10)

Εισηγητής: ο κ. Παναγιώτης ΓΚΟΦΑΣ

Αίτηση γνωμοδότησης	Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 27.11.2020
Νομική βάση	Άρθρο 304 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Αρμόδιο τμήμα	Απασχόληση, κοινωνικές υποθέσεις, δικαιώματα του πολίτη
Υιοθετήθηκε από το τμήμα	8.2.2021
Υιοθετήθηκε από την ολομέλεια	25.2.2021
Σύνοδος ολομέλειας αριθ.	558
Αποτέλεσμα της ψηφοφορίας (υπέρ/κατά/αποχές)	210/9/28

1.   Συμπεράσματα και συστάσεις

1.1.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) λαμβάνει υπό σημείωση το νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο το οποίο αποσκοπεί στην αντιμετώπιση ενός πολύπλευρου και σύνθετου φαινομένου. H ΕΟΚΕ φρονεί πως οι νέοι κανονισμοί αποτελούν θετική συμβολή σε μία αποτελεσματικότερη συνοριακή ασφάλεια της ΕΕ. Θεσπίζεται μια καλύτερη και ασφαλέστερη διαδικασία για τον έλεγχο των εισερχόμενων στην ΕΕ. Ωστόσο, η κατάρτιση μιας ολοκληρωμένης κοινής στρατηγικής της ΕΕ, με ανθεκτικότητα και προσανατολισμό προς το μέλλον, είναι απολύτως αναγκαία και έχει ήδη καθυστερήσει πολύ. Δυστυχώς, όσον αφορά το ζήτημα της μετανάστευσης και του ασύλου στο σύνολό του, οι τρέχουσες προτάσεις δεν μπορούν να οριστούν ως το σαφές βήμα προόδου το οποίο είναι εξαιρετικά απαραίτητο. Επιπλέον, τα τέσσερα ή πέντε ενδιαφερόμενα κράτη μέλη θα πρέπει να δημιουργήσουν «κλειστά κέντρα», βάσει της αρχής της μη εισόδου (1) , στα οποία θα διαμένουν άνθρωποι για μια περίοδο έως έξι ή επτά μηνών, ίσως και περισσότερο, έως ότου γίνει γνωστή η έκβαση των διαδικασιών, με αποτέλεσμα να προκύψουν καταστάσεις οι οποίες θα είναι πολύ χειρότερες από πριν.

1.2.

Απαιτούνται μεγαλύτερες και περαιτέρω προσπάθειες από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη μέλη της ΕΕ. Σε πρόσφατες γνωμοδοτήσεις της (SOC/649 (2) και SOC/669 (3)), η ΕΟΚΕ επικρίνει βασικές πτυχές τόσο του Κανονισμού για τη διαχείριση του ασύλου και της μετανάστευσης (AMR) όσο και του Κανονισμού για τις διαδικασίες ασύλου (APR). Η ΕΟΚΕ επισημαίνει επίσης πως από την εξέταση των εννέα κανονισμών και τις επαφές της με την Επιτροπή, οι προοπτικές εφαρμογής αυτών των εννέα κανονισμών μοιάζουν προβληματικές από πολλές απόψεις. Απαιτείται μια πιο ολοκληρωμένη στρατηγική για τη μετανάστευση προκειμένου να εξασφαλιστούν καλύτερες συνέργειες μεταξύ των διαφόρων κανονισμών της ΕΕ και να δοθούν απαντήσεις σε σημαντικά ζητήματα στα κράτη μέλη που επηρεάζονται περισσότερο από τη μετανάστευση.

1.3.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει τον προβληματισμό της για τις νέες διαδικασίες στα σύνορα, ιδίως αναφορικά με την ανάγκη προστασίας του δικαιώματος αίτησης ασύλου και με τα ακόλουθα ζητήματα: — η εσφαλμένη έννοια των «χωρών με χαμηλά ποσοστά αναγνώρισης ασύλου»· — τη χρήση ελλιπώς καθορισμένων νομικών εννοιών («απειλή για την ασφάλεια», «δημόσια τάξη») που οδηγούν σε νομική αβεβαιότητα· — τους αλλοδαπούς ηλικίας 12-18 ετών, που θεωρούνται επίσης «παιδιά» σύμφωνα με την Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού του 1989· — τον τρόπο και τον τόπο κράτησης κατά τη διαδικασία στα σύνορα, και τον τρόπο αποφυγής νομικού αδιεξόδου μέσω της εγγύησης του δικαιώματος σε αποτελεσματική δικαστική προστασία.

1.4.

Η ΕΟΚΕ αναγνωρίζει την προστιθέμενη αξία και την ανάγκη κοινών, ολοκληρωμένων και αποτελεσματικών διαδικασιών ασύλου οι οποίες συνάδουν με τις διεθνείς συμβάσεις και τις νομικές εγγυήσεις όσον αφορά την εμπιστοσύνη της ΕΕ και των κρατών μελών μέσω απτών μηχανισμών αλληλεγγύης και δίκαια κατανεμημένων ευθυνών/δεσμεύσεων. Ωστόσο, στην πρόταση της Επιτροπής δεν περιλαμβάνεται ένα τέτοιου είδους κοινό σύστημα ασύλου, δηλαδή ένα σύστημα το οποίο να είναι ολοκληρωμένο, να επιδεικνύει αλληλεγγύη και να κατανέμει δίκαια την ευθύνη μεταξύ των κρατών μελών. Η διάταξη σχετικά με την αλληλεγγύη πρέπει να συμπεριληφθεί στον APR, αμέσως μετά την ολοκλήρωση του ελέγχου διαλογής και με τη συνδρομή του Eurodac σε θέματα ΤΠΕ. Αν η «υποχρεωτική αλληλεγγύη» δεν λάβει τη μορφή «υποχρεωτικής μετεγκατάστασης σύμφωνα με τις διατάξεις του APR, ή εάν δεν δημιουργηθούν διαδικασίες που να επιτρέπουν στους πολίτες να υποβάλλουν αίτηση ασύλου στα κράτη μέλη της ΕΕ χωρίς να χρειάζεται να διέλθουν τα σύνορα της ΕΕ, πρακτικά ο κανονισμός δεν θα είναι λειτουργικός. Πρέπει επίσης να υπάρχουν κίνητρα και αντικίνητρα για τη μετεγκατάσταση, σε κάθε δε περίπτωση πρέπει να είναι δυνατή η διεξαγωγή της διαδικασίας του APR σε άλλα κράτη μέλη και όχι αποκλειστικά στη χώρα πρώτης εισόδου.

1.5.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει ότι η αποτελεσματικότητα των προτεινόμενων νέων διαδικασιών πρέπει να μετράται διαρκώς μέσω συστημάτων παρακολούθησης του σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων, ιδίως όσον αφορά τα δικαιώματα των ευάλωτων ατόμων και των παιδιών, εξατομικευμένης αξιολόγησης των αιτήσεων ασύλου και αποτελεσματικών ένδικων μέσων. Εντούτοις, ανακύπτει το ερώτημα σχετικά με το πού και με ποιον τρόπο πρόκειται να εφαρμοστεί το νέο σύμφωνο και οι συνοδευτικές του προτάσεις, καθώς και με τι είδους ρυθμίσεις περί αλληλεγγύης, μετεγκατάστασης ή επανεγκατάστασης.

1.6.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ ενός περισσότερο ολοκληρωμένου και ισορροπημένου συστήματος ΤΠ για τη διαχείριση της μετανάστευσης με βάση μια βελτιωμένη βάση δεδομένων Eurodac, η οποία θα εστιάζει στις αιτήσεις και τους αιτούντες. Η ΕΟΚΕ είχε την εντύπωση ότι η Επιτροπή αναγνωρίζει την ανάγκη για μια κοινή προσέγγιση όσον αφορά τον υποχρεωτικό έλεγχο διαλογής πριν από την είσοδο με λήψη δακτυλικών αποτυπωμάτων και εντοπισμό τυχόν κινδύνων για την υγεία και την ασφάλεια, αλλά παρά το εξελιγμένο προτεινόμενο σύστημα, δεν υπάρχει δυστυχώς η δυνατότητα υποβολής αίτησης ασύλου σε κράτος μέλος διαφορετικό από τη χώρα της πρώτης εισόδου — πράγμα που θα έπρεπε να είναι δυνατό. Οι κανόνες για τον καθορισμό του αρμοδίου κράτους μέλους για την επεξεργασία μιας αίτησης ασύλου, που σήμερα παρατίθενται στον AMR, πρέπει να καθορίζονται στον APR, και να παρέχεται μέσω Eurodac η δυνατότητα επεξεργασίας αιτήσεων και από άλλα κράτη μέλη,

1.7.

Παρόλο που η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ νέων και ταχύτερων διαδικασιών λήψης αποφάσεων στα σύνορα της ΕΕ με σεβασμό όλων των θεμελιωδών δικαιωμάτων, ανθρωπίνων δικαιωμάτων και νομικών διαδικασιών, προκύπτει πληθώρα ερωτημάτων, όπως: πώς εφαρμόζουμε και διασφαλίζουμε αυτές τις διαδικασίες; Πώς υλοποιούμε τις επιστροφές; Πού βρίσκεται η αλληλεγγύη στον APR, για να μην αναφερθούμε στον AMR– αν περιέχει την παραμικρή πρόβλεψη για αλληλεγγύη; Όταν σε ένα άτομο χορηγείται άσυλο, μπορεί να μεταβεί σε άλλο κράτος μέλος αντί της χώρας πρώτης εισόδου (4); Μπορούν τα κράτη μέλη να χορηγούν άσυλο για την προστασία των ατόμων που έχουν ανάγκη ή θα αρχίσουν να απορρίπτουν τις αιτήσεις τους; Η ΕΟΚΕ καλεί, επομένως, την Επιτροπή να επαληθεύσει και να επεξηγήσει ενδελεχώς όλα τα μέρη της πρότασης και, ειδικότερα, να απαντήσει στο ερώτημα «με ποιον τρόπο βελτιώνει αυτό το νέο σύμφωνο την κοινή διαδικασία ασύλου και σέβεται το δικαίωμα αίτησης ασύλου;».

1.8.

Η ΕΟΚΕ εκφράζει τον προβληματισμό της για την εφαρμογή των νέων διαδικασιών ελέγχου διαλογής υπηκόων τρίτων χωρών στα εξωτερικά σύνορα. Ο νέος μηχανισμός εντείνει τις πιέσεις τα κράτη μέλη της ΕΕ που βρίσκονται στα θαλάσσια εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, και προωθεί τη δημιουργία κλειστών κέντρων στα εξωτερικά σύνορα ή κοντά σε αυτά. Παρόμοια κέντρα έχουν προκαλέσει έντονο προβληματισμό όσον αφορά την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την εξασφάλιση αποδεκτών συνθηκών διαβίωσης για τους διαμένοντες.

1.9.

Η έκβαση των διαδικασιών στα σύνορα θα είναι είτε η χορήγηση ασύλου, είτε η απόρριψη και η επιστροφή. Στην περίπτωση χορήγησης ασύλου, το κράτος μέλος που το χορηγεί είναι αρμόδιο για την ένταξη των ενδιαφερόμενων προσώπων. Ωστόσο, στο πλαίσιο του νέου συμφώνου, αυτό σημαίνει ότι τα άτομα εντάσσονται στις χώρες του Νότου, χωρίς να υπάρχει δυνατότητα μετεγκατάστασης σε άλλα κράτη μέλη ή επίδειξης αλληλεγγύης εκ μέρους τους. Εάν δεν χορηγηθεί άσυλο, το κράτος μέλος πρέπει να επιστρέψει τον απορριφθέντα αιτούντα άσυλο. Η εν λόγω προσέγγιση πρέπει να διερευνήσει τρόπους για να συναφθούν συμφωνίες της ΕΕ με τις τρίτες χώρες προέλευσης και διέλευσης και να θεσπιστούν αποτελεσματικές διαδικασίες, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο και τις νομικές πράξεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Δεν μπορεί να συναφθεί μεμονωμένα καμία συμφωνία μεταξύ κρατών μελών και η Επιτροπή δεν αναφέρει πουθενά μια τέτοια διαδικασία.

1.10.

Οι προκλήσεις της διαχείρισης της μετανάστευσης, ιδίως όσον αφορά τη διασφάλιση της ταχείας ταυτοποίησης των προσώπων που χρήζουν διεθνούς προστασίας ή την εφαρμογή των επιστροφών στην πράξη (για όσους δεν χρήζουν προστασίας), υποτίθεται ότι θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με «ομοιόμορφο» τρόπο από την ΕΕ στο σύνολό της, αλλά οι τρέχουσες προτάσεις δεν φαίνεται να βαίνουν προς αυτή την κατεύθυνση. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για ένα ζήτημα το οποίο αντιμετωπίζεται μόνο από το κράτος μέλος της πρώτης εισόδου και δεν υπάρχει δίκαιη κατανομή των βαρών, όπως η υποχρεωτική μετεγκατάσταση αιτούντων άσυλο κατά τη διάρκεια του APR και η εξέταση της αίτησης ασύλου.

1.11.

Ειδικότερα, είναι σημαντικό να προβλεφθεί μια καλύτερη διαδικασία που θα καθιστά δυνατή την ταυτοποίηση ατόμων τα οποία είναι απίθανο να τύχουν προστασίας στην ΕΕ (5). Η πρόταση της Επιτροπής θεσπίζει έλεγχο διαλογής πριν από την είσοδο, ο οποίος θα πρέπει να εφαρμόζεται σε όλους τους υπηκόους τρίτων χωρών που βρίσκονται στα εξωτερικά σύνορα χωρίς να πληρούν τις προϋποθέσεις εισόδου ή μετά την αποβίβαση, ύστερα από επιχείρηση έρευνας και διάσωσης. Δυστυχώς, ο εν λόγω έλεγχος διαλογής πριν από την είσοδο διεξάγεται στο έδαφος της χώρας της πρώτης εισόδου στην ΕΕ, στα σύνορα. Η φράση «πριν από την είσοδο» σημαίνει ότι το ενδιαφερόμενο πρόσωπο μεταφέρεται σε «κλειστό κέντρο κράτησης» και παραμένει εκεί, χωρίς καμία δυνατότητα να μετακινηθεί έως ότου οι αρχές του κράτους μέλους αποφασίσουν είτε να του χορηγήσουν άσυλο (6), είτε να το επιστρέψουν στη χώρα προέλευσης ή διέλευσης, και μόνο εάν η εν λόγω επιστροφή είναι δυνατή, πράγμα που δεν ισχύει στις περισσότερες περιπτώσεις.

1.12.

Η ΕΟΚΕ στηρίζει το ενωσιακό πλαίσιο με τη θέσπιση ενιαίων κανόνων για τον έλεγχο διαλογής παράτυπων μεταναστών που συλλαμβάνονται εντός της επικράτειας και οι οποίοι απέφυγαν τους συνοριακούς ελέγχους κατά την είσοδό τους στον χώρο Σένγκεν. Στόχος είναι η προστασία του χώρου Σένγκεν και η διασφάλιση της αποτελεσματικής διαχείρισης της παράτυπης ή παράνομης μετανάστευσης.

1.13.

Η ΕΟΚΕ καλεί τα θεσμικά όργανα, τους οργανισμούς και τους κοινωνικούς εταίρους της ΕΕ να συμμετάσχουν στην κατάρτιση περαιτέρω πολιτικών και προγραμμάτων (όπως εταιρικές σχέσεις προσέλκυσης ταλέντων), ανταλλαγών βέλτιστων πρακτικών και πολυμερών προγραμμάτων αδελφοποίησης όσον αφορά τους υφιστάμενους «ανθρωπιστικούς διαδρόμους». Ζητεί, επίσης, να αναπτυχθούν νέα νομικά πλαίσια, να καθιερωθούν ταχείες διαδικασίες οι οποίες θα καθιστούν δυνατή τη χρήση των θεωρήσεων για ανθρωπιστικούς λόγους σε ευρύτερη κλίμακα και από μεγαλύτερο αριθμό ατόμων [μέσω προσαρμογής των ισχυουσών διατάξεων του άρθρου 25 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 810/2009 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (7)] και να συμπεριληφθεί η «χορηγία» ως συνήθης νόμιμη δίοδος εισόδου στον τομέα των μεταναστευτικών πολιτικών, η οποία θα είναι εφαρμόσιμη σε υπηκόους τρίτων χωρών από χώρες εκτός ΕΕ. Η ΕΟΚΕ εφιστά την προσοχή των συννομοθετών στο γεγονός ότι η προϋπάρχουσα νομοθεσία της ΕΕ, όπως η Συμφωνία του Σένγκεν και η Συνθήκη της Λισαβόνας, προβλέπει ήδη «επικουρική και προσωρινή προστασία» για όσους προσπαθούν να ξεφύγουν από τον πόλεμο ή φυσικές καταστροφές. Αυτό αποδεικνύει ότι, με τη χρήση νομοθετικών πράξεων οι οποίες είναι ήδη διαθέσιμες στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η νόμιμη είσοδος μπορεί να διασφαλιστεί για ευάλωτα πρόσωπα που χρήζουν διεθνούς προστασίας.

2.   Γενικοί προβληματισμοί και παρατηρήσεις

2.1.

Το νέο ευρωπαϊκό σύμφωνο προκρίνει την ολοκληρωμένη χάραξη πολιτικής, συνδυάζοντας πολιτικές στους τομείς του ασύλου, της μετανάστευσης, των επιστροφών, της προστασίας των εξωτερικών συνόρων, της καταπολέμησης της παράνομης διακίνησης μεταναστών και των σχέσεων με νευραλγικές τρίτες χώρες, αντικατοπτρίζοντας μια προσέγγιση στο επίπεδο του συνόλου της διοίκησης. Ωστόσο, οι υπό εξέταση προτεινόμενοι κανονισμοί θα επιβαρύνουν εν τέλει σημαντικά τα κράτη μέλη της νότιας Ευρώπης, με αναπόφευκτη συνέπεια να καταστούν οι κανονισμοί μη εφαρμόσιμοι και να μην επιτύχουν το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Μετά από εύλογο χρονικό διάστημα, τα κράτη μέλη θα αναγκαστούν εκ των πραγμάτων να απορρίπτουν πολλές αιτήσεις ασύλου, ακόμη και όσες πληρούν τις προϋποθέσεις για χορήγηση ασύλου, ούτως ώστε να αποφεύγεται η κράτηση αυξανόμενου αριθμού ατόμων υπό απάνθρωπες συνθήκες.

2.2.

Τα κράτη μέλη της νότιας Ευρώπης δεν έχουν άλλη επιλογή παρά να μετατραπούν είτε σε κέντρα κράτησης, είτε σε κέντρα προαναχώρησης.

2.3.

Η παρούσα γνωμοδότηση θα εστιάσει σε τρεις από τις εννέα πράξεις οι οποίες περιλαμβάνονται στο νέο σύμφωνο: i) τον νέο κανονισμό για τον έλεγχο διαλογής· ii) την τροποποιημένη πρόταση για την αναθεώρηση του κανονισμού για τις διαδικασίες ασύλου· iii) την τροποποιημένη πρόταση για αναδιατύπωση του κανονισμού Eurodac.

3.   Ειδικές παρατηρήσεις σχετικά με τον νέο κανονισμό ελέγχου διαλογής

3.1.

Ο νέος κανονισμός για τον έλεγχο διαλογής προτείνει μια διαδικασία ελέγχου διαλογής πριν από την είσοδο, η οποία διενεργείται στο έδαφος της χώρας της πρώτης εισόδου και θα πρέπει να εφαρμόζεται σε όλους τους υπηκόους τρίτων χωρών που βρίσκονται στα εξωτερικά σύνορα χωρίς να πληρούν τις προϋποθέσεις εισόδου ή μετά την αποβίβαση, ύστερα από επιχείρηση έρευνας και διάσωσης.

3.2.

Τα διαθέσιμα στοιχεία καταδεικνύουν ότι η άφιξη υπηκόων τρίτων χωρών με σαφείς ανάγκες διεθνούς προστασίας, όπως παρατηρήθηκε κατά την περίοδο 2015-2016, έχει εν μέρει αντικατασταθεί από μεικτές αφίξεις προσώπων.

3.3.   Ειδικές παρατηρήσεις σχετικά με τους στόχους και τα κύρια στοιχεία της διαδικασίας ελέγχου διαλογής

3.3.1.

Στόχος του ελέγχου διαλογής είναι να συμβάλει στη νέα ολοκληρωμένη προσέγγιση για τη μετανάστευση και τις μεικτές ροές, διασφαλίζοντας ότι η ταυτότητα των προσώπων, αλλά και τυχόν κίνδυνοι για την υγεία και την ασφάλεια, εντοπίζονται ταχέως και ότι όλοι οι υπήκοοι τρίτων χωρών που βρίσκονται στα εξωτερικά σύνορα χωρίς να πληρούν τις προϋποθέσεις εισόδου ή μετά την αποβίβαση, ύστερα από επιχείρηση έρευνας και διάσωσης, παραπέμπονται ταχέως στην εφαρμοστέα διαδικασία. Στόχος θα πρέπει, επίσης, να είναι η παροχή ενός χρήσιμου εργαλείου το οποίο θα επιτρέπει στις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ να συμμετέχουν και να αξιολογούν τον αιτούντα κατά τη διάρκεια του APR.

3.3.2.

Η πρόταση προβλέπει ότι τα θεμελιώδη δικαιώματα των ενδιαφερομένων θα πρέπει να προστατεύονται μέσω μηχανισμού που συστήνεται από τα κράτη μέλη.

3.3.3.

Ο έλεγχος διαλογής θα πρέπει να συνίσταται ειδικότερα στα εξής: 1) προκαταρκτικό έλεγχο της κατάστασης υγείας και της ευάλωτης θέσης· 2) έλεγχο ταυτότητας με βάση πληροφορίες που περιέχονται σε ευρωπαϊκές βάσεις δεδομένων· 3) καταχώριση βιομετρικών δεδομένων (δηλαδή δεδομένων δακτυλικών αποτυπωμάτων και εικόνας προσώπου) στις κατάλληλες βάσεις δεδομένων, στον βαθμό που αυτό δεν έχει συμβεί ακόμη· και 4) έλεγχο ασφάλειας μέσω αναζήτησης σε σχετικές εθνικές και ενωσιακές βάσεις δεδομένων, ιδίως στο σύστημα πληροφοριών Σένγκεν (SIS), προκειμένου να εξακριβωθεί ότι το πρόσωπο δεν συνιστά απειλή για την εσωτερική ασφάλεια.

3.3.4.

Ο έλεγχος διαλογής θα πρέπει να είναι υποχρεωτικός και να εφαρμόζεται όχι μόνο στις χώρες της πρώτης εισόδου, αλλά και σε κάθε κράτος μέλος, σύμφωνα με την αρχή της αλληλεγγύης της ΕΕ. Όπως περιγράφεται στο νέο σύμφωνο, o APR διεξάγεται μόνο στις χώρες πρώτης εισόδου. Αν η «υποχρεωτική αλληλεγγύη» δεν λάβει τη μορφή «υποχρεωτικής μετεγκατάστασης σύμφωνα με τις διατάξεις του APR, ή εάν δεν δημιουργηθούν διαδικασίες που να επιτρέπουν στους πολίτες να υποβάλλουν αίτηση ασύλου στα κράτη μέλη της ΕΕ χωρίς να χρειάζεται να διέλθουν τα σύνορα της ΕΕ, πρακτικά ο κανονισμός δεν θα είναι λειτουργικός. Πρέπει επίσης να υπάρχουν κίνητρα και αντικίνητρα για τη μετεγκατάσταση, σε κάθε δε περίπτωση η διαδικασία του APR πρέπει να διεξάγεται και σε άλλα κράτη μέλη και όχι αποκλειστικά στη χώρα πρώτης εισόδου.

3.3.5.

Ο προτεινόμενος έλεγχος διαλογής αναμένεται να προσθέσει αξία στις τρέχουσες διαδικασίες και, με εξαίρεση τα προβλήματα υγείας, δεν θα πρέπει να διεξάγεται μόνο στις χώρες με εξωτερικά σύνορα.

3.3.6.

Ένας ανεξάρτητος και αποτελεσματικός μηχανισμός συνεχιζόμενης παρακολούθησης θα πρέπει να καλύπτει, ιδίως, τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων όσον αφορά τον έλεγχο διαλογής, καθώς και την τήρηση των εφαρμοστέων εθνικών κανόνων σε περίπτωση κράτησης και τη συμμόρφωση με την αρχή της μη επαναπροώθησης. Επιπλέον, θα πρέπει να διασφαλίζει την ταχεία και κατάλληλη διεκπεραίωση καταγγελιών.

3.3.7.

Η πρόταση αναγνωρίζει τον ρόλο των οργανισμών της ΕΕ —του Frontex και του Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το Άσυλο, οι οποίοι μπορούν να πλαισιώνουν και να στηρίζουν τις αρμόδιες αρχές σε όλα τα καθήκοντά τους που σχετίζονται με τον έλεγχο διαλογής— αλλά αυτό δεν είναι αρκετά σαφές. Αναθέτει, επίσης, έναν σημαντικό, αλλά απολύτως αδιαφανή, ρόλο στον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων όσον αφορά τη στήριξη των κρατών μελών για την ανάπτυξη των ανεξάρτητων μηχανισμών παρακολούθησης των θεμελιωδών δικαιωμάτων σε σχέση με τον έλεγχο διαλογής, καθώς και την τήρηση των εφαρμοστέων εθνικών κανόνων σε περίπτωση κράτησης και τη συμμόρφωση με την αρχή της μη επαναπροώθησης.

4.   Τροποποιημένη πρόταση για την αναθεώρηση του κανονισμού για τις διαδικασίες ασύλου

4.1.

Η ΕΟΚΕ θεωρεί κατάλληλη την επιλογή νέας, τροποποιημένης νομοθετικής πρότασης με τη μορφή κανονισμού της ΕΕ, αντί οδηγίας, όπως στην παρούσα περίπτωση. Εντούτοις, η ΕΟΚΕ εκτιμά ότι προκύπτει σαφές ζήτημα σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η εν λόγω πρόταση μπορεί να επιβληθεί και να εφαρμοστεί σε όλα τα κράτη μέλη, ιδίως σε όσα έχουν αποτελέσει αντικείμενο διαδικασίας επί παραβάσει. Η ΕΟΚΕ μπορεί να προσυπογράψει την εν λόγω πρόταση μόνο εφόσον αυτή δεν μετατρέπει τα κράτη μέλη του Νότου σε κέντρα κράτησης ή σε κέντρα προαναχώρησης ανθρώπων.

4.2.

Η ΕΟΚΕ χαιρετίζει την πρόθεση της Επιτροπής να βελτιώσει τον συντονισμό και τις κοινές διαδικασίες για τη χορήγηση και την απόσυρση διεθνούς προστασίας, καθώς και για την περαιτέρω εναρμόνιση των αποφάσεων περί ασύλου και επιστροφών. Εκφράζει, ωστόσο, τη λύπη της για το γεγονός ότι έχουν υποβληθεί περισσότερες προτάσεις για τον συντονισμό της εφαρμογής κλειστών κέντρων κράτησης σε χώρες πρώτης εισόδου σε σχέση με τις προτάσεις που αφορούν ένα κοινό σύστημα ασύλου, με αποτέλεσμα να επιβάλλεται στις χώρες πρώτης εισόδου η αποκλειστική υποχρέωση διαχείρισης των αιτούντων άσυλο. Επικρατεί, επομένως, η εντύπωση, ότι οι προς εφαρμογή προτάσεις απευθύνονται στις χώρες του Νότου, χωρίς καμία αναφορά σε μετεγκατάσταση κατά την εφαρμογή των «διαδικασιών στα σύνορα».

4.3.

Επιπλέον, η ΕΟΚΕ εκφράζει τη λύπη της για το γεγονός ότι η πρόταση δεν προσδιορίζει δεόντως τα δυνητικά προβλήματα ως προς τη λειτουργία των προγραμμάτων επιστροφών, κυρίως όσον αφορά την έμπρακτη προθυμία τρίτων χωρών, χωρών προέλευσης ή χωρών διέλευσης να συνεργαστούν με την ΕΕ.

4.4.

Η ΕΟΚΕ υπογραμμίζει την επείγουσα ανάγκη για μια περισσότερο ολοκληρωμένη στρατηγική βάσει ενός συστήματος ισορροπημένης και επιμερισμένης ευθύνης για τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών μεταξύ της ΕΕ και τρίτων χωρών.

4.5.

Παράλληλα, η ΕΟΚΕ τονίζει την ανάγκη να παρασχεθεί επαρκής προστασία σε οικογένειες με παιδιά και παροτρύνει την Επιτροπή να λάβει ειδική μέριμνα όσον αφορά τους ασυνόδευτους ανηλίκους, τη συνολική αποτελεσματικότητα των διαδικασιών καθοδήγησης σχετικά με το άσυλο, τους δείκτες επιχειρησιακών προτύπων και τη συγκέντρωση παραδειγμάτων βέλτιστων πρακτικών [τα οποία δημοσιεύονται από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO)]. Είναι απαράδεκτο το ότι παιδιά θεωρούνται τα άτομα κάτω των 12 ετών, και όχι κάτω των 18 όπως προστάζει το διεθνές δίκαιο. Σύμφωνα με τη Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού του 1989, ως παιδί νοείται κάθε άνθρωπος ηλικίας κάτω των 18 ετών.

4.6.

Οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών πρότειναν, στο πλαίσιο πρόσφατων διαβουλεύσεων, να αναθεωρηθούν ορισμένοι κανόνες που αφορούν τον προσδιορισμό της ευθύνης και να θεσπιστεί ένας μηχανισμός υποχρεωτικής αλληλεγγύης, μεταξύ άλλων για τα πρόσωπα που αποβιβάζονται έπειτα από επιχείρηση έρευνας και διάσωσης. Οι μη κυβερνητικές οργανώσεις τάχθηκαν επίσης υπέρ του ορισμού συναντίληψης ως προς την «ευθύνη» μεταξύ των κρατών μελών και ζήτησαν οι αναθεωρημένοι κανόνες του Δουβλίνου να προβλέπουν τη δημιουργία πιο μόνιμου μηχανισμού μετεγκατάστασης (8) . Η ΕΟΚΕ διερωτάται με ποιον τρόπο θα μπορούσε να υλοποιηθεί ρεαλιστικά ένας μηχανισμός αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών μελών που να λειτουργεί εύρυθμα στο πλαίσιο της νέας τροποποιημένης πρότασης. Οι κανόνες για τον καθορισμό του αρμοδίου κράτους μέλους για την επεξεργασία μιας αίτησης ασύλου, που σήμερα παρατίθενται στον AMR, πρέπει να καθορίζονται στον APR, και να παρέχεται μέσω Eurodac η δυνατότητα επεξεργασίας αιτήσεων και από άλλα κράτη μέλη,

5.   Τροποποίηση της πρότασης του 2016 για αναδιατύπωση του κανονισμού Eurodac

5.1.

Η τροποποίηση της πρότασης αναδιατύπωσης του κανονισμού Eurodac του 2016 αποσκοπεί στη σύνδεση συγκεκριμένων ατόμων με τις διαδικασίες στις οποίες υπόκεινται, προκειμένου να βελτιωθεί ο έλεγχος της παράτυπης μετανάστευσης και ο εντοπισμός των μη επιτρεπόμενων μετακινήσεων.

5.2.

Κύριος στόχος του κανονισμού Eurodac είναι η ταυτοποίηση των αιτούντων άσυλο και η διευκόλυνση, μέσω δεδομένων δακτυλικών αποτυπωμάτων και εικόνας προσώπου (βιομετρικών δεδομένων), της παροχής στοιχείων τα οποία βοηθούν στον προσδιορισμό του κράτους μέλους που είναι υπεύθυνο για την εξέταση αίτησης διεθνούς προστασίας που υποβάλλεται στην ΕΕ.

5.3.

Η ΕΟΚΕ δεν είναι πεπεισμένη ότι η χρήση του κανονισμού Eurodac (9) θα αποτελέσει το κατάλληλο εργαλείο για την καταπολέμηση της παράτυπης μετανάστευσης, ούτε ότι θα στηρίξει αποτελεσματικά τα κράτη μέλη στην παρακολούθηση της χορήγησης βοήθειας για οικειοθελή επιστροφή και επανένταξη (10).

5.4.

Η πρόταση για την τροποποίηση της πρότασης του 2016 βασίζεται στην προσωρινή συμφωνία των συννομοθετών, συμπληρώνει τις αλλαγές αυτές και αποσκοπεί στη μετατροπή του Eurodac σε κοινή ευρωπαϊκή βάση δεδομένων με στόχο τη στήριξη των ενωσιακών πολιτικών για το άσυλο, την επανεγκατάσταση και την παράτυπη μετανάστευση.

5.5.

Επιπλέον, η πρόταση στοχεύει στη συλλογή ακριβέστερων και πληρέστερων δεδομένων με σκοπό τη χάραξη τεκμηριωμένης πολιτικής και, ως εκ τούτου, την αποτελεσματικότερη συνδρομή στον έλεγχο της παράτυπης μετανάστευσης και τον εντοπισμό των μη επιτρεπόμενων μετακινήσεων με την καταμέτρηση όχι μόνο των αιτήσεων, αλλά και των μεμονωμένων αιτούντων. Εντούτοις, η ΕΟΚΕ πιστεύει ότι αυτό το εξελιγμένο σύστημα πρέπει επίσης να παρέχει στους μετανάστες τη δυνατότητα υποβολής αίτησης ασύλου σε άλλο κράτος μέλος, χωρίς να περιορίζεται στην χώρα της πρώτης εισόδου.

5.6.

Ο κανονισμός Eurodac έχει, επίσης, ως στόχο να στηρίξει τον προσδιορισμό κατάλληλων λύσεων πολιτικής στον συγκεκριμένο τομέα, καθιστώντας εφικτή την κατάρτιση στατιστικών με τον συνδυασμό δεδομένων από διάφορες βάσεις δεδομένων.

5.7.

Η ΕΟΚΕ συμφωνεί ότι πρέπει να εφαρμοστούν κοινοί κανόνες σχετικά με τη λήψη δεδομένων δακτυλικών αποτυπωμάτων και εικόνας προσώπου από υπηκόους τρίτων χωρών για τους σκοπούς του Eurodac με τον ίδιο τρόπο σε όλα τα κράτη μέλη.

5.8.

Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ της δημιουργίας ενός εργαλείου γνώσης το οποίο θα παρέχει στην Ευρωπαϊκή Ένωση πληροφορίες σχετικά με τον αριθμό των υπηκόων τρίτων χωρών που εισέρχονται στην ΕΕ παράτυπα ή έπειτα από επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης και υποβάλλουν αίτηση διεθνούς προστασίας, κάτι που είναι απαραίτητο για τη χάραξη βιώσιμης και τεκμηριωμένης πολιτικής στον τομέα της μετανάστευσης και των θεωρήσεων.

5.9.

Ένας άλλος στόχος του κανονισμού Eurodac είναι η παροχή πρόσθετης στήριξης στις εθνικές αρχές που ασχολούνται με αιτούντες άσυλο των οποίων η αίτηση έχει ήδη απορριφθεί σε άλλο κράτος μέλος, με τη σήμανση των απορριφθεισών αιτήσεων, ωστόσο οι εθνικές αρχές πρέπει να έχουν το δικαίωμα επανεξέτασης αίτησης που επεξεργάστηκε άλλο κράτος μέλος.

---

(1)  Η έννοια της μη εισόδου υπήρχε στο κεκτημένο τόσο του Σένγκεν όσο και του ασύλου (άρθρο 43 της Οδηγίας για τις διαδικασίες ασύλου).

(2)  ΕΕ C 123 της 9.4.2021, σ. 15.

(3)  Βλέπε σελίδα 58 της παρούσας Επίσημης Εφημερίδας.

(4)  Σύμφωνα με τις διατάξεις του Κανονισμού για τις ελάχιστες απαιτήσεις ασύλου, τα δικαιώματα και τα οφέλη του καθεστώτος ασύλου/επικουρικής προστασίας συνδέονται με το κράτος μέλος που χορήγησε το καθεστώς.

(5)  Το ποσοστό των μεταναστών που φθάνουν από χώρες με ποσοστά αναγνώρισης κάτω του 25 % αυξήθηκε από 14 % το 2015 σε 57 % το 2018.

(6)  Όσον αφορά τη χρήση κράτησης κατά τη διάρκεια της διαδικασίας στα σύνορα, βλ. παραγράφους 179 και 183 της απόφασης του ΕΔ αριθ. C-808/18: «παρέχεται στα κράτη μέλη το δικαίωμα να θέτουν υπό “κράτηση”, κατά την έννοια του άρθρου 2, στοιχείο ηʹ, της οδηγίας 2013/33, τους αιτούντες διεθνή προστασία που παρουσιάζονται στα σύνορά τους, πριν τους χορηγήσουν δικαίωμα εισόδου στο έδαφός τους, υπό τους όρους που προβλέπει το εν λόγω άρθρο 43 και προκειμένου να διασφαλίσουν την αποτελεσματικότητα των διαδικασιών που προβλέπονται σε αυτό»· «από το άρθρο 43, παράγραφος 1, της οδηγίας 2013/32 προκύπτει ότι κράτηση βάσει της διάταξης αυτής δικαιολογείται μόνον προκειμένου να παρασχεθεί στο οικείο κράτος μέλος η δυνατότητα να εξετάσει, πριν αναγνωρίσει στον αιτούντα διεθνή προστασία το δικαίωμα εισόδου στο έδαφός του, μήπως η αίτησή του είναι απαράδεκτη, […] ή μήπως η αίτηση αυτή πρέπει να απορριφθεί ως αβάσιμη […]».

(7)  Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 810/2009 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Ιουλίου 2009, για τη θέσπιση κοινοτικού κώδικα θεωρήσεων (κώδικας θεωρήσεων) (ΕΕ L 243 της 15.9.2009, σ. 1).

(8)  Έκθεση του Κέντρου Πολιτικών και Κοινωνικών Μελετών (CEPS), Search and rescue, disembarkation and relocation arrangements in the Mediterranean. Sailing Away from Responsibility? (Ρυθμίσεις έρευνας και διάσωσης, αποβίβασης και μετεγκατάστασης στη Μεσόγειο. Αποποίηση ευθύνης;), Ιούνιος 2019.

(9)  Θα βελτιώσει τις ικανότητες των κρατών μελών για παρακολούθηση στον συγκεκριμένο τομέα και θα αποτρέψει την επιλογή του κράτους που προσφέρει τους επωφελέστερους όρους όσον αφορά την οικειοθελή επιστροφή και επανένταξη, καθώς τα κράτη μέλη θα έχουν απευθείας πρόσβαση σε αυτήν την πληροφόρηση και ένα άτομο στο οποίο έχει χορηγηθεί συνδρομή σε ένα κράτος μέλος δεν θα δύναται να μετακινηθεί σε άλλο κράτος μέλος προκειμένου να λάβει διαφορετική ή καλύτερη συνδρομή. Σήμερα, τα κράτη μέλη δεν διαθέτουν κοινή βάση δεδομένων ή τρόπο να διαπιστώσουν αν ο επιστρέφων έχει ήδη λάβει στήριξη επιστροφής και επανένταξης. Αυτή η ενημέρωση είναι ζωτικής σημασίας για την καταπολέμηση της κατάχρησης και της διπλής χορήγησης συνδρομής.

(10)  Το σύστημα εισόδου/εξόδου επιτρέπει στα κράτη μέλη να εντοπίζουν υπηκόους τρίτων χωρών που διαμένουν παράνομα παρότι εισήλθαν νόμιμα στην ΕΕ. Ωστόσο, δεν υφίσταται αντίστοιχο σύστημα για τον εντοπισμό παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών που εισέρχονται παράτυπα στην ΕΕ από τα εξωτερικά σύνορα. Το τρέχον σύστημα Eurodac αποτελεί την ιδανική βάση δεδομένων για τη φύλαξη αυτών των πληροφοριών, καθότι περιέχει ήδη σχετικά δεδομένα. Για την ώρα, ο σκοπός της συλλογής αυτών των δεδομένων περιορίζεται στη διευκόλυνση του προσδιορισμού του κράτους μέλους που είναι υπεύθυνο για την εξέταση μιας αίτησης ασύλου. Ο εντοπισμός παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών και των προσώπων που έχουν εισέλθει παράτυπα στην Ευρωπαϊκή Ένωση από τα εξωτερικά σύνορα, θα συνδράμει, ειδικότερα, τα κράτη μέλη κατά την εκ νέου έκδοση εγγράφων σε υπηκόους τρίτων χωρών για σκοπούς επιστροφής.